6 Γυναίκες που Γοήτευσαν τον Ηρόδοτο

Notes

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

α. Επισκόπηση της γυναικείας παρουσίας στην Ιστορία

Αν αποφασίσει κάποιος να διαβάσει την Ιστορία του Ηροδότου, πρέπει να είναι έτοιμος και πρόθυμος να συνενώσει στη σκέψη του ποικίλες και διαφορετικές επιστημονικές περιοχές: ιστορία, εθνογραφία, γεωγραφία, κοινωνιολογία, ακόμη και ψυχολογία, εφόσον θα περάσει κάποτε στη σκιαγράφηση των πιο σημαντικών χαρακτήρων-πρωταγωνιστών. Το ποικίλο περιεχόμενο του έργου, πέρα από τη γνώση, προσφέρει τη δυνατότητα για τέρψη και, παράλληλα, ηθική διαπαιδαγώγηση. Ο Γίββων εύστοχα εξέφρασε την άποψη ότι ο Ηρόδοτος «ενίοτε γράφει για παιδιά και ενίοτε για φιλοσόφους».

Θεωρώντας ως πυρήνα της ερευνητικής του προσπάθειας τον ελληνοπερσικό πόλεμο, ο Αλικαρνασσέας ιστορικός προσέδωσε ξεχωριστό νόημα στην τεράστια σύγκρουση που εξακολουθούσε έως τις ημέρες του να κυριαρχεί στην πολιτική ζωή της Ανατολικής Μεσογείου, και επηρέαζε βαθύτατα τον τρόπο με τον οποίον αντιλαμβάνονταν οι Έλληνες τον εαυτό τους και τον κόσμο.¹ Μέσα σε τούτο το ιδιαίτερο ηροδότειο περιβάλλον οι γυναίκες – άλλες σε μικρότερη και άλλες σε μεγαλύτερη κλίμακα – καταλαμβάνουν εξέχουσα θέση, χωρίς, ωστόσο, να υπάρχει μια αποκλειστική φόρμουλα, ένα μοναδικό ερμηνευτικό πλαίσιο που να καλύπτει τον ρόλο τους.² Ίσχυε, όμως, πάντοτε κάτι τέτοιο;

Η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα είναι εύκολη και συνάμα αρνητική. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι εκτός από τα μέλη των βασιλικών δυναστειών ή των επιφανών αριστοκρατικών οικογενειών, οι απλές γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα σπάνια διαδραμάτιζαν ισχυρό δημόσιο ρόλο.³ Για παράδειγμα την κλασική Αθήνα, την οποία ο ίδιος ο Ηρόδοτος γνώρισε εκ του σύνεγγυς, οι γυναίκες, δίχως πολιτικά δικαιώματα, είχαν συνηθίσει να βιώνουν τις διαρκείς απουσίες των ανδρών τους λόγω επαγγελματικών ή πολιτικών υποχρεώσεων, αλλά κυρίως λόγω της συμμετοχής τους σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, κατά τις οποίες πολλοί εύρισκαν οικτρό θάνατο, σκορπώντας τη θλίψη στους οικείους τους και φυσικά στις συζύγους τους.⁴

Αλλά ακόμη και αν στρέψουμε το βλέμμα μας πολύ πιο πίσω, φθάνοντας στα ομηρικά έπη, θα εξακριβώσουμε μια μάλλον ανάλογη κατάσταση: εκεί το μοντέλο της συζύγου, τουλάχιστον όπως αντιπροσωπεύεται από την Ανδρομάχη στην Ιλιάδα και από την Πηνελόπη στην Οδύσσεια, αναγνώριζε ως αποστολή και προορισμό της γυναίκας την παραγωγή και ανατροφή των απογόνων, καθώς και την ενασχόληση με το νοικοκυριό, είτε υφαίνοντας είτε επιβλέποντας τις οικιακές δούλες και τα αποθηκευμένα αγαθά. Αυτό το τελευταίο καθήκον ήταν ιδιαίτερα σημαντικό, αν ληφθεί υπόψη το πόσο συχνά απουσίαζε ο σύζυγος σε πολεμικές ή διπλωματικές αποστολές.⁵

Η Πηνελόπη επιθυμεί παντοιοτρόπως να προστατεύσει τον γάμο, το σπιτικό της, αλλά και το βασίλειο του Οδυσσέα. Εντούτοις η μακρόχρονη απουσία του στην Τροία, όπως επίσης και η αβεβαιότητα για την τύχη του, πιέζουν την καρτερική γυναίκα να επιλέξει έναν από τους Ιθακήσιους μνηστήρες ως νέο σύντροφο. Η ηρωίδα θα επιστρατεύσει όλη την ευστροφία της και θα επινοήσει μια σειρά από τεχνάσματα, προκειμένου να αναβάλει τον επαπειλούμενο γάμο και να διαφυλάξει – στο μέτρο του δυνατού – την ενότητα του οίκου της.⁶ Στην Ιλιάδα ο Έκτωρ συνομιλώντας με την Ανδρομάχη ξεκαθαρίζει ρητά και κατηγορηματικά τις μέριμνες και τα καθήκοντα των δύο συζύγων, ανάλογα με το φύλο τους: η δουλειά της Ανδρομάχης εσωκλείεται στα δώματά της, την ώρα που ο πόλεμος αποτελεί έργο των ανδρών.⁷

Επιστρέφοντας στον Ηρόδοτο, η δυναμική της γυναικείας παρουσίας και του ρόλου των γυναικών διαφοροποιείται έντονα από αυτήν που μόλις τώρα – έστω επιλεκτικά – σημειώθηκε. Σαφή ένδειξη της ιδιάζουσας σημασίας των γυναικών στην ιστορική αφήγηση αποτελούν τα εκατοντάδες χωρία που αναφέρονται σε αυτές, σε αντιδιαστολή κυρίως με τα ελάχιστα αντίστοιχα σημεία εντός του κειμένου του Θουκυδίδη.⁸ Η συγκεκριμένη διάσταση έχει να κάνει με τις θουκυδίδειες επιστημονικές αντιλήψεις, που αναδείκνυαν ως αποφασιστικούς παράγοντες διαμόρφωσης της ιστορικής εξέλιξης τις – λιγότερο ή περισσότερο – λογικές ενέργειες και αποφάσεις των εκάστοτε πολιτικών και στρατιωτικών ταγών. Αναπόφευκτα, μια τέτοια προσέγγιση γέννησε ένα ιστοριογραφικό έργο στο εσωτερικό του οποίου οι γυναίκες δεν είχαν τη δυνατότητα και την ευκαιρία να συμμετάσχουν ως δρώντα πρόσωπα.⁹

Απέναντι σε αυτόν τον ιδιότυπο θουκυδίδειο θηλυκό αποκλεισμό, η ηροδότεια προοπτική παρουσιάζει την εικόνα ενός κόσμου, όπου οι γυναίκες εμπλέκονται σε όλες τις πολιτισμικές και κοινωνικές δραστηριότητες: κυβερνούν βασίλεια, γεννούν ή ανατρέφουν βασιλικούς γόνους, επωμίζονται τη λήψη κρίσιμων αποφάσεων, εκδικούνται, μάχονται ή πέφτουν θύματα πολέμου, αλλά, επιπλέον, ιδρύουν μαντεία και καθιερώνουν θρησκευτικές λατρείες,¹⁰ ή τελικά αναλώνονται σε απλές καθημερινές δουλειές. Τούτο το πολύχρωμο και ευρύ φάσμα των γυναικείων ενασχολήσεων αποτυπώνεται παραστατικά στις εθνογραφικές περιγραφές του Αλικαρνασσέα ιστορικού-ταξιδιώτη, ιδιαιτέρως σε εκείνες όπου οι γυναίκες δεν περιορίζονται στο να ξεχωρίσουν και να πρωταγωνιστήσουν, απεναντίας προχωρούν ακόμη πιο πέρα: απομυθοποιούν και γκρεμίζουν τα ανδρικά στερεότυπα, σε μια παράξενη αλλά εξαίσια αντιστροφή του ρόλου των δύο φύλων.¹¹

Μέσα στην απεραντοσύνη του ηροδότειου κόσμου, είναι φυσιολογικό να εντοπίζονται και γυναικείες μορφές που απέχουν, που δεν δρουν. Τέτοιες φιγούρες συμμετέχουν παθητικά στα γεγονότα και, συνήθως, υποφέρουν, όπως είναι οι στείρες γυναίκες ή όσες αποτελούν τα αθώα θύματα κάποιου πολέμου.¹² Η θαμπή αξιολύπητη παρουσία τους, γεμάτη πόνο και δυστυχία, δεν υπογραμμίζει μόνο τη δυσάρεστη τροπή μιας κατάστασης, αλλά περισσότερο αμαυρώνει τις σελίδες της πανανθρώπινης ιστορίας εν γένει. Όλες αυτές οι ταλανισμένες υπάρξεις κερδίζουν ασφαλώς τον οίκτο μας, εντούτοις δεν κεντρίζουν το ενδιαφέρον μας σε επίπεδο σκιαγράφησης του χαρακτήρα τους. Στον αντίποδα ίστανται χαρισματικές θηλυκές προσωπικότητες, στιβαρές και κυριαρχικές, σημαίνοντα μέλη βασιλικών οίκων, που διεκδικούν με σθένος και κατορθώνουν να κατακτήσουν μια ξεχωριστή θέση στην πινακοθήκη των ηρώων του Ηροδότου.

Η θέση αυτή μόνο τυχαία και συμπτωματική δεν είναι· πριν από σχεδόν τέσσερεις δεκαετίες ο Tourraix συνέκρινε περίπου πενήντα ηροδότειες ηγεμονικές ιστορίες με παραπλήσιο δομικό σκελετό. Εστιάζοντας την κρίση του σε συγκεκριμένα επεισόδια και συμπεριφορές θέλησε να καταδείξει ότι στις μονοκρατορικές κοινωνίες η εξουσία είναι μόνιμη και διαρκής μόνο αν συμπεριλαμβάνει και το θηλυκό στοιχείο, η πολύτιμη αρωγή του οποίου εξασφαλίζει την ασφαλή μεταβίβασή της στους διαδόχους. Τούτο μπορεί να εκπροσωπείται κάποτε από μία θεά,¹³ αλλά τις περισσότερες φορές ενσαρκώνεται από τη σύζυγο του ηγεμόνα – σπάνια και από την αδελφή του, από τη μητέρα του ή, ακόμη, από την κόρη του προκατόχου του – σφυρηλατώντας έναν ισχυρό δεσμό, λανθάνοντα μεν αλλά ουσιαστικό, μεταξύ του προσώπου της βασίλισσας ή ηγεμονίδας και της ίδιας της μονοκρατορικής εξουσίας.¹⁴ Οι γυναίκες λοιπόν αποτελούν τους απαραίτητους μεσάζοντες, οι οποίοι γεφυρώνουν με τη δράση τους τις γενιές των ανδρών και διαδραματίζουν έναν ρόλο δυναμικό και ταυτόχρονα σταθεροποιητικό.¹⁵

Μέσα από τούτο το πρωτότυπο θηλυκό «άλμπουμ» ξεπροβάλλουν παντοδύναμες μορφές – όπως η ανώνυμη σύζυγος του Λυδού Κανδαύλη, η βασίλισσα των Μασσαγετών, Τόμυρις και η δαιμόνια Άμηστρις – οι οποίες δρουν με βαναυσότητα, αποτελώντας κατά κάποιον τρόπο τη «θύρα» της εισόδου σε έναν επικίνδυνο κόσμο, αλλά μπορούν επίσης να βρουν απολογητικά επιχειρήματα για τις πράξεις τους. Ακόμη και η Φερετίμη από την Κυρήνη, της οποίας η εκδίκηση υπερβαίνει τα ανθρώπινα μέτρα και ερεθίζει τη θεϊκή οργή, επιδιώκει την τιμωρία των υπαιτίων του βίαιου θανάτου του γιου της.

Όλες οι παραπάνω γυναίκες προβάλλονται σε έναν βαθμό ως πιστοί τηρητές και προασπιστές των νόμων της κοινωνίας τους και, όταν απειλείται η θέση ή η ίδια η ζωή τους, αποδεικνύονται πιο ικανές και πιο αποτελεσματικές από πολλούς αρσενικούς πρωταγωνιστές της ηροδότειας Ιστορίας.¹⁶ Εντούτοις, υπάρχουν και γυναίκες, όπως η σύζυγος του Δαρείου, η Άτοσσα, καθώς και η συμπολίτισσα του ιστορικού, η Αρτεμισία, οι οποίες, χωρίς να διακυβεύεται η εξουσιαστική ισχύς τους, τολμούν με επιδεξιότητα να υπερασπιστούν άλλους, εσωτερικούς και πανανθρώπινους νόμους: η πρώτη ανταποδίδει έμπρακτα την ευεργεσία κάποιου άνδρα, έστω και αν αυτός ήταν υποτελής της, ενώ η δεύτερη παραμένει αταλάντευτη και αμετακίνητη στην υπηρεσία του δικαίου και της λογικής, όταν οι πάντες γύρω από αυτήν έχουν αγόγγυστα υποταχθεί στον τρόμο και στην ενδοτικότητα.

Με απλά λόγια, οι γυναίκες-ηρωίδες στον Ηρόδοτο τείνουν να είναι πιο αποφασιστικές από δυναμικούς αφέντες, συζύγους, πατέρες και αδελφούς, μολονότι βρίσκουν συχνά τον δρόμο της επιτυχίας χρησιμοποιώντας προκλητικά, αλλά ευφυή μέσα. Ο συγγραφέας αρέσκεται να περιγράφει την ευκολία με την οποία διάφορες φιγούρες κατώτερου, φαινομενικά, φύλου ή θέσεως κατορθώνουν να χειραγωγούν ισχυρούς άνδρες, εκμεταλλευόμενες, πολλές φορές, την ηθική τους τυφλότητα και τρωτότητα. Ας μη λησμονούμε ότι ποικίλες ιστορίες τέτοιου είδους συνδέονται με την επιθυμία του Ηροδότου να ασχοληθεί με ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά (1.1), και τούτη η φιλόδοξη προσπάθεια χρειαζόταν ξεχωριστές, σπάνιες γυναίκες, δίπλα στα ανδρικά του πορτραίτα.

Ούτως ή άλλως, η σχέση μεταξύ των δύο φύλων είναι μια σχέση αλληλεξάρτησης, αν και το κάθε φύλο έχει τις δικές του προτεραιότητες και αδυναμίες. Το μοντέλο αυτό ίσως γεννούσε την προσδοκία ότι πολλές και σημαντικές συζητήσεις και δράσεις θα μπορούσαν να εκτυλιχθούν «κεκλεισμένων των θυρών»¹⁷, και όχι δημόσια και ανοικτά. Μάλλον ελάχιστοι ιστορικοί της αρχαιότητας έδωσαν αξία στην ίδια συλλογιστική πορεία, αλλά το κοινό του Ηροδότου πιθανότατα μπορούσε να αντιληφθεί πολλά περισσότερα, πίσω από ένα εντυπωσιακό και απολαυστικό κείμενο.

β. Ο «τραγικός» Ηρόδοτος

Στην αρχαιότητα δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στον συσχετισμό του Ηροδότου με τον Όμηρο¹⁸, αλλά ποτέ δεν έγινε λόγος για τον «τραγικό» ιστορικό: ο Ηρόδοτος δεν επαινείται για τη δραματική του ποιότητα και τα μόνα ίχνη που τον συνδέουν με έναν κορυφαίο τραγικό δημιουργό, τον Σοφοκλή, μπορούν να αναζητηθούν στη βιογραφική παράδοση¹⁹. Στον αντίποδα, η σύγχρονη έρευνα προσέγγισε το συγκεκριμένο ζήτημα από διάφορες πλευρές και εντόπισε άφθονα τραγικά χρώματα στον ηροδότειο καμβά²⁰· μάλιστα, σχηματίστηκε ένας κατάλογος με λέξεις και φράσεις δανεισμένες από την τραγωδία²¹, ενώ ομοιότητα παρατηρήθηκε και ως προς τη σύσταση του υλικού που χρησιμοποίησαν συχνά τόσο ο Ηρόδοτος όσο και οι τραγικοί ποιητές²².

Επιπλέον, ήδη από το προοίμιο της Ιστορίας ο αναγνώστης έρχεται σε άμεση επαφή με μύθους²³, με μυθικά πρόσωπα και δρώμενα που εντάσσονται αρμονικά στον ιστορικό χρόνο²⁴. Η αξιοποίηση του παρελθόντος – είτε μυθικού είτε ιστορικού – εκ μέρους του Ηροδότου και των τραγικών δημιουργών θα μπορούσε ακόμη να φωτίσει σύγχρονα πολιτικά θέματα της εποχής τους²⁵ ή να προσδώσει ένα επιπρόσθετο κύρος στα γεγονότα και στους πρωταγωνιστές τους²⁶. Από την άλλη πλευρά, η ίδια η δομή του ηροδότειου έργου θυμίζει σε κάποιο βαθμό τις λογοτεχνικές τεχνικές της ελληνικής τραγωδίας²⁷, καθώς ο συγγραφέας συχνά δραματοποιεί την ιστορία με τη συνδρομή ρήσεων και διαλόγων μεταξύ των προσώπων, όπως επίσης και περιγραφών ξεχωριστής ενάργειας.

Το ξετύλιγμα της δράσης, σαν να πρόκειται για ακολουθία σκηνών σε κάποιο δράμα, επιτρέπει στο κοινό να αφουγκραστεί το μήνυμα των επεισοδίων και να σχηματίσει τα δικά του συμπεράσματα²⁸. Κατά έναν ιδιαίτερο τρόπο, η τραγωδία «διδάχθηκε» από τον Όμηρο ότι οι ήρωες και οι ηρωίδες οφείλουν να είναι πολύ εκφραστικοί, καθώς και ότι τα σημαντικά γεγονότα δεν μπορούν να αναπαριστάνονται χωρίς ικανούς ομιλητές²⁹. Αλλά κάτι ανάλογο δεν πράττει και ο Ηρόδοτος στην πρώτη λυδική νουβέλα του, για παράδειγμα, η οποία βρίθει από κρίσιμους διαλόγους;

Πάντως, ακόμη πιο σημαντική πρέπει να θεωρηθεί η παρουσία τραγικών θεμάτων και μοτίβων στην Ιστορία, με την επισήμανση ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ο Ηρόδοτος είναι αυτός που «δανείζει» σκηνές και υλικά, ιδίως στον Σοφοκλή³⁰. Ο ιστορικός ζωγραφίζει πρόσωπα που έρχονται αντιμέτωπα με την «τραγική επιλογή», όπως συμβαίνει με τη γυναίκα του Ινταφρένη³¹, η οποία υποχρεώνεται να επιλέξει και να σώσει έναν μόνο από τους κοντινούς συγγενείς της, και η παράξενη προτίμηση στον αδελφό της θα επανέλθει με ανάλογη αιτιολόγηση στην αριστουργηματική σοφόκλεια Αντιγόνη.

Άλλες, πάλι, φορές ο Ηρόδοτος, ακολουθώντας την αισχύλεια μεταφυσική του ανθρώπινου γίγνεσθαι, παρουσιάζει ανθρώπους οι οποίοι έπρεπε να πληρώσουν για προγονικά αμαρτήματα: η αιματηρή ανάρρηση του Γύγη στον λυδικό θρόνο θα πλήξει τον πέμπτο απόγονό του, ενώ χαρακτηριστικό είναι και το παράδειγμα της βάναυσης δολοφονίας των απεσταλμένων του Δαρείου στη Σπάρτη³², που προκάλεσε την οργή του Ταλθυβίου, κήρυκα του Αγαμέμνονα. Η κατάρα προσωρινά λησμονήθηκε χάρη στην αυτοθυσία δύο νεαρών Λακεδαιμονίων, που προθυμοποιήθηκαν να προσφέρουν τη ζωή τους και δέχθηκαν τη χάρη του Ξέρξη. Αλλά πολύ αργότερα έπεσε πάνω στους γιους τους, οι οποίοι θανατώθηκαν από τους Αθηναίους κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, και τούτο αποτελούσε, κατά τον Ηρόδοτο, σαφές μήνυμα της θείας επέμβασης και της αναπόδραστης απόδοσης δικαιοσύνης³³.

Στη συνέχεια τούτης της παράλληλης διαδρομής θα συναντήσουμε ένα επιπλέον μέσο της θεϊκής παρέμβασης στα ανθρώπινα πράγματα, τους χρησμούς· αυτοί μαζί με τα όνειρα, τις κατάρες και τους οιωνούς συμπεριλαμβάνονται στους υπερφυσικούς μηχανισμούς, που τονίζουν τη σημαντικότητα των μελλοντικών δράσεων, καθώς και το έμπρακτο θείο ενδιαφέρον για τις υποθέσεις των θνητών³⁴. Η περιφρόνηση ή η παρανόηση των χρησμών προδικάζουν το τραγικό τέλος και, ιδίως στη δραματική τέχνη του Σοφοκλή, τέτοια προμηνύματα αποτελούν ένα σταθερό δομικό συστατικό της πλοκής και παίζουν τον δικό τους ρόλο στην ολέθρια πορεία του κεντρικού ήρωα, όπως συμβαίνει με τον Αίαντα, με τον Ηρακλή των Τραχινίων και – πάνω από όλους – με τον Οιδίποδα. Κάτι ανάλογο πράττει και ο Ηρόδοτος, ο οποίος κάποιες φορές προτιμά να συνδυάσει την παρερμηνεία με την υποτίμηση των προειδοποιήσεων ενός χρησμού³⁵.

Δίπλα στις ανωτέρω μορφές που πάσχουν έχοντας αψηφήσει τα θεϊκά σημάδια, μπορεί να προσθέσει κανείς και τους τραγικούς προφήτες, το αρχέτυπο των οποίων είναι εν τέλει η αισχύλεια Κασσάνδρα, η οποία γνωρίζοντας τη μοίρα της εισέρχεται με γενναιότητα στο παλάτι για να δολοφονηθεί³⁶. Πανομοιότυπα, ένας ηροδότειος μάντης, ο Μεγιστίας, αν και γνώριζε τον επικείμενο θάνατό του στις Θερμοπύλες, αποφάσισε να παραμείνει στη θέση του, επειδή

οὐκ ἔτλη Σπάρτης ἡγεμόνα προλιπεῖν.(7.228.3)

Παρά ταύτα, την τραγωδία του Μεγιστία μετριάζει κάπως το γεγονός ότι προηγουμένως είχε στείλει τον γιο του πίσω στη Σπάρτη.

Εντούτοις, εκείνο που αντικατοπτρίζει εναργέστερα το νόημα και το περιεχόμενο της τραγωδίας, είναι τα ίδια τα ηροδότεια πρόσωπα και οι πράξεις τους ή, απλώς, η μοίρα τους. Σε τούτη την κατηγορία εντάσσεται ένα ανώνυμο καραβάνι από αδύναμες γυναίκες³⁷ και παιδιά, ανήμπορα πλάσματα που περιφέρονται μέσα στην Ιστορία και κουβαλούν μαζί τους την ανθρώπινη ευθραυστότητα, την απώλεια, την τραγικότητα του θύματος.

Εντονότερα, όμως, αποτυπώνεται η τραγικότητα των χαρακτήρων ορισμένων ηροδότειων ηρώων: ο Κορίνθιος Περίανδρος θα φθάσει στο σημείο να σκοτώσει τη γυναίκα του, την Μέλισσα, γεγονός που θα συνταράξει τον μικρότερο γιο του, τον Λυκόφρονα, ο οποίος αρνείται πεισματικά οποιαδήποτε επικοινωνία με τον φονέα-πατέρα³⁸ και μετασχηματίζεται σε μια έκνομη, εξόριστη ύπαρξη, κοινωνικά αποκλεισμένη, που ζει σε μια κατάσταση ανάλογη με εκείνη της σοφόκλειας Ηλέκτρας ή του σαιξπηρικού Άμλετ³⁹. Αλλά και ολόκληρη η ιστορία του υπερφίαλου Ξέρξη, με όλα τα ενδιάμεσα επεισόδιά της, αποτελεί μια σαφέστατη ένδειξη υβριστικής συμπεριφοράς και αυθαιρεσίας, η οποία δεν μπορεί να μείνει για πολύ ατιμώρητη.

Η κορυφαία, κατά πολλούς⁴⁰, τραγική απόχρωση της Ιστορίας εντοπίζεται στη νουβέλα του διάσημου Λυδού μονάρχη Κροίσου⁴¹, το σενάριο της οποίας υφαίνει η συμπλοκή του ιδίου, του γιου του, Άτυος, και ενός άνδρα, του Άδραστου από τη Φρυγία. Αυτός άθελά του υπήρξε κατά το παρελθόν ο δολοφόνος του αδελφού του και σύντομα πρόκειται να επαναλάβει ένα ακούσιο έγκλημα, φονεύοντας τον Άτυ, πριν αυτοκτονήσει εν τέλει και εκείνος⁴². Το δράμα του Κροίσου και του οίκου του έχει πολλές παραλληλίες με τον σοφόκλειο Οιδίποδα Τύραννο: αμφότεροι οι κεντρικοί πρωταγωνιστές, μολονότι έχουν δεχθεί προειδοποιητικά θεϊκά σήματα, παλεύουν για να αποτρέψουν την καταδικαστική κατάληξη.

Αλλά και ο Άτυς συμμετέχει ενεργά στην απόφαση που θα προετοιμάσει τον θάνατό του, πείθοντας τον Κροίσο να άρει τους δισταγμούς του και να τον αφήσει να λάβει μέρος στο μοιραίο κυνήγι, όπως ακριβώς και ο Οιδίπους θα ανακοινώσει επίσημα την έναρξη των ερευνών για τον εντοπισμό του δολοφόνου του πατέρα του, οι οποίες θα φθάσουν και θα σαρώσουν τον ίδιο⁴³. Πάντως, η πτώση του τρανού Λυδού δεν είναι απόλυτη, ούτε γκρεμίζεται τόσο τραγικά και ολοκληρωτικά όσο ο Οιδίπους: μετά την κατάληψη των Σάρδεων από τους Πέρσες ο Κροίσος θα αποφύγει θαυματουργικά τον θάνατο⁴⁴ και θα αναλάβει απέναντι στον Κύρο – και αργότερα απέναντι στον Καμβύση – τον ρόλο του συμβούλου, που έπαιξε στη δική του πολυκύμαντη ζωή ο Σόλων.

Είναι βέβαιο πως η τραγωδία συγκαταλέγεται μεταξύ των βασικών λογοτεχνικών επιδράσεων που δέχθηκε ο Ηρόδοτος. Εξάλλου, όπως μαρτυρούν τα προαναφερθέντα παραδείγματα, ο κύκλος της ανόδου και της πτώσης των θνητών, το μοτίβο του ὄλβου που δεν παραμένει σταθερός αλλά μετακινείται τυφλώνοντας τον κάτοχό του και προξενώντας τον όλεθρο, όλα αυτά βρίσκονται στον πυρήνα της τραγικής σκέψης. Το αισιόδοξο, όμως, μήνυμά του είναι ότι η πτώση ενός ηγέτη μπορεί να εξισορροπηθεί από την άνοδο ενός άλλου, και ότι εν τέλει όλες οι συμφορές έχουν και μια θετική όψη⁴⁵.

Ο Ηρόδοτος