DRSTLK EN BYK FAZLETTR Bugnk sohbetimizde drst olmann faziletinden sz edeceiz.

Allah Tel Kur'an- Kerim'de yle buyuruyor: "Rabbimiz Allah'tr deyip, sonra da dorulukta devam edenlere gelince, onlarn zerine melekler iner ve derler ki; korkmayn, zlmeyin, size va'dedilen cennetle sevinin." (1) Sakif kabilesinden Abdullah olu Sfyan (r.a.) yle demitir: "Peygamberimize: - Ey Allah'n Rasl! slmiyet hakknda bana bir t veriniz ki, sizden sonra artk kimseden bir ey sormaya ihtiyacm kalmasn, dedim. Bunun zerine Peygamberimiz: - Allah'a inandm de, sonra da dosdoru ol," buyurdu. (2)

Dikkat edilirse gerek yet-i kerimede ve gerekse hadis-i erifte slmiyet'in iki ana blmden ibaret olduu bildirilmitir. Bu blmlerden biri Allah'a iman, dieri de drstlktr. Allah'a iman her eyden nde gelir. Bize ilk farz olan Allah' bilmek ve O'na inanmaktr. Hz. Adem'den itibaren son peygamber Muhammed Mustafa Sallallahu aleyhi ve sellem'e gelinceye kadar btn peygamberler, nce bir olan, ei ve dengi olmayan Allah'a inanmaya armlar ve bu inan etrafnda insanlarn btnlemesini istemilerdir. man olmadan ne yaplan ibadetin ve ne de hayr ve iyiliin Allah katnda bir deeri yoktur. Nitekim Kur'an- Kerim'de yle buyurulmutur:

"nkar edenlere gelince; onlarn ileri engin llerdeki serap gibidir. Susayan kimse onu su zanneder fakat ona vardnda hibir ey bulamaz. Orada Allah' bulur ve O da hesabn grr. Allah, hesab abuk grendir."(3)

te inanmayanlarn Allah katnda deerlendirileceini sandklar amellerinin sonucu uzaktan hayal edilen bir prltdan ibarettir. Ayet-i kerimede kurtulua ermek iin ngrlen ikinci nitelik, istikamettir. stikamet, dosdoru olmak demektir. Peygamberlerde bulunmas gerekli be sfattan birisi hatta birincisi drstlktr. Drstlk byk bir fazilettir. Kiinin evresine gven vermesini salayan bir niteliktir. Bunun iindir ki, peygamberimizin slmiyete davet ettiini duyanlar, ilk nce onun drst olup olmadn sormulardr. Peygamberimizin drst olduunu, imdiye kadar kimseyi aldatmadn ve yalan konumadn renenler u deerlendirmeyi yapmlardr: "nsanlara kar drst olan bir kimse Allah'a kar niin drst olmasn." Ayet-i kerimede, Allah'a imandan sonra (ki dier iman esaslar da buna dahildir) kiinin btn davranlar "istikamet" kelimesiyle ifade edilmitir.

stikamet, yani drstlk szde, zde ve ide olmak zere ksma ayrlr. imdi bunlar birer birer ve zet olarak inceleyelim. 1- Szde Doruluk Her konuda olduu gibi bu konuda da rnek alnacak insan, peygamberimiz Efendimizdir. Peygamberimiz, doru szlln en canl rnei idi. nk Kur'an- Kerim kendisine indirilmiti. Kur'an ayetlerini nce o okuyor ve uyguluyordu. Szleriyle ileri arasnda tam anlamyla bir uyum vard. Nasl olmasn ki, Kur'an- Kerim yle diyordu: "Ey m'minler, yapmayacanz eyleri niin sylersiniz." (4) Bu ayet-i kerimenin u olay zerine nzil olduu rivayet edilir: Mslmanlar, "Amellerin, Allah katnda en sevgilisinin hangisi olduunu bilseydik, o uurda mallarmz ve canlarmz fed ederdik." demilerdi. Bunun zerine:

"Allah, kendi yolunda kenetlenmi bir yap gibi saf balayarak savaanlar sever." (5) melindeki ayet nzil oldu. Fakat Uhud savanda bazlarnn geri dnmesi, ayetteki uyarya sebep olmutur. (6) Peygamberimiz doru szl olmasayd dmanlar bu yn ile onu dillerine dolar, davetine engel olurlard. Fakat u bir tarihi gerektir ki, onu tanyanlardan hi kimse ona yalanc diyememitir. Bir gn Mekke'nin ileri gelenleri toplanmlar; ne edelim, nasl yapalm da Muhammed (s.a.s.)'i bu davadan vaz geirelim, diye dnmeye balamlard. En tecrbelilerinden biri olan Nadr b. Haris u szleri sylemiti: "Ey Kurey! Banza gelen felketi hl ortadan kaldramadnz. Muhammed sizin gzlerinizin nnde byd. Hepinizin en doru szls, en gzel huylusu, en gveniliridir. Krlat yani yaland zaman size yeni bir ey sunduu iin siz ona sihirbaz, ir, deli demeye baladnz. Halbuki Muhammed ne airdir, ne sihirbazdr ne de delidir." (7) Peygamberimizin en byk dman olan Eb Cehil: "Muhammed! Ben sana yalan sylyorsun demiyorum. Ancak getirdiklerini doru bulmuyorum" demiti de bunun zerine u ayet-i kerime nzil oldu:

"Onlarn sylediklerinin gerekten seni zmekte olduunu biliyoruz. Fakat o zalimler aka Allah'n ayetlerini inkar ediyorlar." (8)

Peygamberimiz bir gn bir dan tepesine karak: - Ey Kurey! Size bu dan arkasndan dman atllarnn gelmekte olduunu sylersem bana inanr msnz? demi. Orada hazr bulunanlar: - Evet, hepimiz inanrz, nk sen bir defa olsun yalan sylemedin, cevabn vermilerdi. (9) Bizans mparatoru Hirakl, ticaret iin am'a gelmi olan Eb Sfyan' kabul ettii zaman ona sordu: - Peygamberlik iddiasnda bulunan bu ztn bundan nce hi yalan sylediini duydunuz mu? dedi. Henz mslmanl kabul etmemi olan Eb Sfyan: - Asla, yalan sylediini hi duymadk, diye cevap verdi. (10)

Btn bunlar, dmanlarnn itiraflardr. Onun yalan sylediini duymu olsalard hi rtbas ederler miydi? te rnek alacamz o Yce Peygamber byle doru szl idi. Dmanlar bile onun doru szl olduunda ve hi kimseyi aldatmadnda ittifak halinde idiler. Esasen Peygamberimiz sznde ve iinde gvenilir birisi olmasayd, insanlar ksa zamanda kendi inanlarn, det ve geleneklerini brakarak ona inanr ve etrafnda toplanrlar myd? Doruluk, insanln dayanak ve direidir. Doruluk olmaynca ne bir evde ve ne de bir lkede anlama ve kaynama olmaz. Bu zellii kaybeden milletin varl ker, dzeni bozulur. Peygamberimizin u sz ne kadar dndrcdr: "Tehlikeyi dorulukta grseniz de doruluktan ayrlmaynz. Zira kurtulu ancak ondadr." (11)

Bir baka hadis-i erifte yle buyurulmutur:

"Doruluk insan iyilie gtrr, iyilik de cennete iletir. Kii doru syledike, doruyu aratrdka Allah katnda doru diye yazlr. Yalan da kiiyi ktle gtrr, ktlk de cehenneme iletir. Kii yalan syledike ve yalan peinde kotuka Allah katnda yalanc diye yazlr." (12) Doru szlln kart yalanclktr. Yalanclk ise kt bir huy ve nifak belirtisidir. Yalan, kiinin gerei saklayp bildiinin aksini sylemesidir. Yalanclk ok irkin bir huydur. Dinimiz yalan haram klm ve iddetle yasaklamtr. Yalan rh bir hastalktr, mslmanlarn kendilerini bundan korumalar gerekir. ocuklar daha kkken doru szlle altrlmal, yalann zararlar kendilerine anlatlmaldr.

Cenab- Hakk; "Yalan szden kann" (Hac, 22/60) diye emrettii halde basit dnya menfaatleri iin yalan syleyenler vardr. (amil) M'min yalan konumaz ve yalanla i yapmaz. nk onun derin bir sayg ile bal bulunduu Peygamberi hi yalan konumam ve yalan konuandan holanmamtr. Bir gn Peygamberimize sorulmu: - M'min korkak olur mu? Peygamberimiz cevap vermi: - Olabilir. - M'min cimri olur mu? diye sorulunca, Peygamberimiz: - Olabilir, buyurmu. - M'min yalanc olur mu? denilince, Peygamberimiz: - Hayr, olamaz, buyurmu (iman ile yalann bir arada bulunamayacan bildirmitir). (13)

Yalan, insan iin en kt sfat olan mnafklk almetidir. Nitekim Peygamberimiz yle buyurmutur:

"Drt ey vardr ki, bunlar kimde bulunursa, o kimse katksz mnafk olur. Kimde bunlardan bir ey bulunursa -onu brakncaya kadar- kendisinde nifaktan bir haslet var demektir. (Bunlar): konutu mu yalan syler, sz verirse sznde durmaz, vad ederse va'dinden dner, bir dava ve duruma esnasnda haktan ayrlr." (14) Mslim'in bir rivyetinde u dikkat eken ilve yer almaktadr: "Bu kimse isterse oru tutsun, namaz klsn ve kendini mslman saysn." (15) Peygamberimiz, ocuklar yattrmak ve oyalamak iin bile olsa, onlara yalan sylemenin gnah olduunu, bundan da saknlmas gerektiini bildirmitir. Abdullah b. Amr (r.a.) anlatyor: "Peygamberimiz evimizde bulunduu bir gnde annem beni yattrmak iin:

- Yavrum, gel sana bir ey vereceim, diye beni ard. Peygamberimiz anneme: - ocua ne vermek istedin? diye sordu. Annem: - Hurma vermek istedim, dedi. Bunun zerine peygamberimiz: - Eer bir ey vermeyeydin (de ocuu aldatm olaydn) sana bir yalan gnah yazlrd, uyarsnda bulundu. (16) YALANIN MBAH OLDUU YERLER Esm Bintu Yezd radyallahu anha anlatyor: "Reslullah aleyhissaltu vesselm buyurdular ki: "Ey insanlar! Pervanenin atee atlmas gibi sizi yalann peine dmeye sevkeden ey nedir? Halbuki, yer hari yalann her eidi demoluna haramdr: Bu yere gelince: 1. Erkein, rzasn salamak iin hanmna yalan, 2. Harpte sylenecek yalan. nk harp bir hileden ibarettir. 3. ki mslmann arasnda sulhu salamak kasdyla sylenen yalan." (17)

mm Klsm Bintu Ukbe radyallahu anh anlatyor: "Reslullah aleyhissaltu vesselm' iittim, diyordu ki: "ki kiinin arasn dzelten, hayr syleyip, hayr tebli eden kimse yalanc deildir." (18) Yalann her eidi gnahtr. Hele yalanc ahitlii, yalann en irkini ve en zararlsdr. Herhangi bir kar iin yahut hatr iin mahkemede yalan ahitlii yapmak byk gnahtr. Yalanc ahit, bakasnn dnyasn yapacam, gnln alacam diye kendi ahiretini ykm olur. Sonra da yapt yalan ahitlikle hakkn kaybolmasna ve gnahsz insanlarn eziyet grmelerine, madur olmalarna sebep olur. Baknz Kur'an- Kerim'de ne buyuruluyor: "Erkek ve kadn m'minlere ilemedikleri bir gnah yznden eziyet edenler muhakkak bir iftira ve apak bir gnah yklenmilerdir." (19)

Evet, bir m'minin ilemedii bir gnah yznden eziyet grmesi, buna sebep olan rahatsz etmiyecek mi? Bunu dndke ii szlamayacak m? Kendisine byle bir muamelenin yaplmasn nasl istemiyorsa kendisi de bakasna byle muamele yapmamaldr. Baknz Cenb- Hak Kur'an- Kerim'de ne buyuruyor:

"Ey M'minler, adleti titizlikle ayakta tutun; kendiniz, anne babanz ve akrabalarnz aleyhinde de olsa Allah iin ahitlik eden kimseler olunuz. (Haklarnda ahitlik ettikleriniz) zengin olsunlar, yoksul olsunlar, Allah onlara (sizden) daha yakndr. Hislerinize uyup adletten ayrlmayn. (ahitlii) eer, bker, yahut ahitlik etmekten kanrsanz (biliniz ki) Allah yaptklarnzdan haberdardr." (20)

Peygamberimiz de: - Byk gnahlarn en byn size haber vereyim mi? buyurdu. Dinleyenlerin: - Evet, bildir, ey Allah'n Resl, demeleri zerine, peygamberimiz: - Allah'a ortak komak, anne ve babaya kar gelmek, buyurdu. Sonra da yatmakta olduu yerden dorulup oturdu ve: - yi dinleyin, bir de yalan ahitliidir, buyurdu. Bu sz durmadan tekrar ediyordu. Orada bulunanlar: - Keke skut buyursalar, dediler. (21) Yalan ahitlii yapan kimse eit gnah ilemi olur: Birincisi, yalan konuuyor. kincisi, haksz olan kimseye yardm ediyor. ncs de hakl olan kt duruma dryor. Yalan ahitlii yapmak nasl gnah ise bildiini ve grdn sylememek de ayn ekilde gnahtr. nk bu durumda haksz olann bilinmesi, sulunun cezalandrlmas rtbas edilmi olur.

Kur'an- Kerim'de yle buyuruluyor: "ahitlii gizlemeyin. Her kim ahit olduu gerei gizlerse, phesiz ki onun kalbi gnahkrdr." (22) ahitlii gizlemek, bildiini sylememek yle d organlarn iledii gnah gibi deildir. Bizzat imann karargh olan kalbin iledii bir gnahtr. Bundan dolay da en byk gnahlardandr. 2- zde Doruluk Mslmann sz gibi z de doru olmal, ii kt duygu ve dncelerden arnm bulunmaldr. Daha ak bir ifade ile Mslman dnd gibi konumal, konutuu gibi olmaldr. Sz ile z arasnda ayrlk olmamaldr. Byle olduu takdirde olgun m'min olur. Byle olduunda evresine gven vermi olur. u hadis-i erif bunu ne gzel ifade ediyor. Peygamberimiz buyuruyor: "Kiinin iman doru olmaz kalbi doru olmadka. Kalbi doru olmaz dili dorular sylemedike. Kii cennete giremez komusu ktlnden emin olmadka." (23)

Peygamberimiz dilin ve kalbin uyum ierisinde olmasn ve her ikisinin de istikamet zre bulunmasn tavsiye etmektedir. Baz kimseleri zaman zaman duyarz, yle derler: "Sen benim sz ve davranlarma bakma, benim kalbim dorudur, iimde fenalk yoktur." Bu szler, yukarda melini sunduumuz hadis-i erife gre bir deer tamaz. Esasen bir kapta ne varsa o kabn azndan o dklr. Bir kapta bal erbeti olduu halde ondan sirke dklmesi nasl mmkn deilse, iyi duygu ve dncelere sahip olan kimsenin diline ve organlarna yansyacak olan da iyi sz ve davranlardr. 3- te Doruluk Mslmann sz ve z doru olunca, ii de doru olacaktr. Mslmann iinde hile ve hakszlk olmaz. Kendi iini salam ve hilesiz yapt gibi bakasnn iini de aynen kendi ii gibi yapacaktr. Nasl yapmasn ki yce Peygamberimiz, kendisine reva grd bir mumeleyi, din kardeine reva grmedike, kiinin olgun imana sahip olamayacan bildirmitir. Esasen Hakka inanan ve btn yaptklarndan bir gn hesaba ekilecei muhakkak olan bir insan, bakasna nasl hakszlk yapar?

Eb Hureyre (r.a.)'den rivayete gre, yle demitir: "Peygamberimiz bir gn bir ekin ynna uram; mbarek elini onun iine daldrm da parmaklarna slaklk dokunmu. (Yani ekinin stnn kuru, altnn ise ya olduunu grm) Bunun zerine ekin sahibine: - Bu ne? diye sormu. Ekin sahibi: - Onu yamur slatt, ey Allah'n Resl! deyince, Peygamberimiz: - O slak ksm, insanlarn grmesi iin ekinin stne koysaydn ya. Bizi aldatan bizden deildir, buyurdu.(24) Mteri ekinin tamamnn st gibi kuru olduunu sanarak ekini satn almas halinde aldanm olacakt. nk slak ekin kuru ekinden daha ar gelir. Baz satclarn buna benzer hileler yaptklar grlmektedir. Mesel; zm, incir, elma, portakal ve armut gibi meyveleri sepete veya sanda koyarken iyilerini sandn veya sepetin zerine; rk ve kk olanlar grlmeyecek ekilde sandn veya sepetin altna yerletirir ve sata sunarlar. Mteri bununla aldatlm olur. Aslnda bir Mslman byle yapmaz, yapmamaldr.

nk Mslmann her yapt eyi Allah grmekte ve bilmektedir. Allah'tan sakl olarak hibir eyin yaplmas mmkn deildir. Deil yaptklarmzdan, dnp de yapamadklarmzdan bile sorguya ekileceimiz Kur'an- Kerim'de bildirilmektedir. te Kur'an- Kerim byle sznde, znde ve iinde dosdoru olan m'minler iin korku ve znt olmayacan ve bunlarn cennetle mkafatlandrlacaklarn bildirmektedir. air de gzel sylemi: "Mstakim ol! Hz. Allah utandrmaz seni." Ne mutlu byle bir mjdeyi hak edenlere! Allah hepimizi inanan ve istikamet zere yaayan kullarndan eylesin. mn.

Dipnotlar :
1- Fussilet, 30. 2- Mslim, man, 13. 3- Nr, 39. 4- Saf, 2. 5- Saf, 3. 6- bn Kesr, c.4, s. 385.

7- bn Hiam, c.1, s. 299. 8- En'am, 33. 9- slm Tarihi, Asr- Saadet, c.2, s.937. 10- Buhr, Bed'l Vahy, 1. 11- et-Terb ve't-Terhb, c.2, s.597. Hadisi bn Ebi'd-Dnya rivyet etmitir. Rvileri sikadr. 12- Buhr, Edep, 69; Mslim, Birr, 29. 13- Tenviru'l-Havalik, c.2, s.154. 14- Buhr, man, 24; Mslim, man, 25. 15- Mslim, man, 25. 16- Eb Davut, Edep, 88. 17- Tirmizi, Birr 26, (1940). 18- Buhari, Sulh 2; Mslim, Birr 101, (2605); Tirmizi, Birr 26, (1939). 19- Ahzap, 58. 20- Nis, 135. 21- Buhr, ehdet, 10; Mslim, man, 38. 22- Bakara, 283. 23- et-Terb ve't-Terhb, c.3, s. 353. Hadisi Ahmed rivyet etmitir. 24- Mslim, man, 43. Not: Bu yaz Diyanet Aylk Dergi (Say:106) dan alnmtr.