Azerbaycan Cumhuriyetini Ekonomisi

-Bakent : Bak -Resm dil: Azerbaycan Trkesi -Milliyet: Azerbaycanl - Cumhurbakan: lham Aliyev

- Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti: 28 Mays 1918 - Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti: 28 Nisan 1920 - Bamszlk Sovyetler Birlii'nden: 18 Ekim 1991
-Yzlm: 86.600 km - Su (%): 1,6% -Nfus: 2009 tahmini 9.047.000 -Satn alma gc paritesi: 2011 Toplam $94.318 milyar Kii bana $11,000 -GSYH: 2011 Toplam $72.189 milyar Kii bana $7,914

NDEKLER
1. Azerbaycan Ekonomisi 1.1 Byme 1.2 Enflasyon 1.3 Dviz kuru 1.4 demeler dengesi 1.5 Dviz rezervleri 1.6 D borlar 2. Azerbaycan Cumhuriyetinin vergi sistemi 3. Azerbaycan Cumhuriyetinin bte sistemi 4. Merkez Bankas 5. D Ticaret

HAZIRLAYAN

Tebriz CAFEROV renci No: 0811401126

1.

Azerbaycan

Ekonomisi:

Azerbaycan ekonomisi, devletin halen ciddi bir arla sahip olduu, planl ekonomiden Pazar ekonomisine gei srecinde olan bir yapya sahiptir. lkenin ekonomik adan en byk zenginlikleri sahip oldugu byk petrol ve doalgaz yataklar, tarma elverili topraklar ve SSCB dneminden miras kalan byk sanayi tesisleri ve sanayi altyapsdr. Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra ciddi bir klme yasam olan Azerbaycan ekonomisine Ermenistan ile kan sava ar bir darbe vurmutur. Bamszln ilan edildii 1991 ylndan 1995 ylna kadar olan srede yzde 60lk bir klme yasayan Azerbaycan ekonomisinde Sovyetler Birlii dnemindeki pazarlarn ve devlet teviklerini kaybetmi olan plastik, kimyasallar ve imalat gibi birok sektr yok olma seviyesine gelmitir. Dier yandan tarm sektrnn lke ekonomisindeki arl hzl bir d eilimine girmitir. Azerbaycan ekonomisi, 1995 ylndan itibaren IMF ve Dnya Bankasyla ibirlii erevesinde balatlan yeniden yaplanma ve zelletirme programyla canlanmaya balam ve ekonomideki klme yerini bymeye brakmtr. Bu byme srecinin balamasnda ve g kazanmasnda 1998 ylndan itibaren giderek artan oranlarda giren enerji alanndaki yabanc yatrmlarn byk etkisi vardr. Azerbaycan ekonomisinin sektrel adan iki ana baslk altnda incelemek mmkndr: enerji sektr ve dierleri. Yaklak yz yldan beri Azerbaycanda ekonominin belkemii olan enerji sektr, byk miktarlarda yabanc yatrm ekmektedir. 2007 yl verilerine gre, enerji sektr GSYHnin yzde 60n, lkenin tm ihracat gelirlerinin ise yzde 90n karlamaktadr. Dier yandan enerji sektrnde yatrmlarn artmas, tamaclk ve inaat gibi yan sektrleri de olumlu ynde etkilemektedir. Azerbaycann bamszln kazanmasndan bugne kadar geen sre iinde ekonomide tarmn arlnn azald, buna karlk enerji de dhil olmak zere btn olarak sanayi sektrnn arlnn artt gzlemlenmektedir. 1991 ylnda tarmn GSY_H ierisindeki pay yzde 30 iken, 2005 ylnda bu oran yzde 9,6ya inmi, 2006 ylnda yzde 9,7, 2007 ylnda ise yzde 5,9 olarak gereklemitir. 2003-2007 yllarn kapsayan dnemde tarm sektrnn ortalama yllk retim arts yaklak yzde 4,5 olmutur. 2007 ylnda GSY_H ierisinde sanayi sektrnn pay yzde 59,1 iken, hizmet sektrnn pay ise yaklak yzde 35 olarak gereklemitir. Azerbaycan ekonomisinde son yllarda artan dorudan yabanc yatrmlar, dk enflasyon oranlar, sk mali politikalar ve para politikalar sayesinde yksek byme oranlar yakalanm, dengeli bir bte oluturulmu ve makroekonomik istikrar byk lde salanmtr. Hkmet, bu 2

erevede petrol gelirlerinin, ekonominin dier sektrlerinin kalkndrlmasnda kullanlmasn amalayan baz uygulamalara gitmekte ve bu sayede ekonomide eitlilik salanarak, kalknmann srdrlebilirliinin temin edilmesini amalamaktadr. Ancak, buna ramen ekonominin ihtiya duyduu yapsal reformlarda istenen hzn yakalanm olduu sylemek mmkn deildir. Son yllarda yaanmakta olan olaanst yksek byme hz genel olarak petrol ihracatna dayandndan, lke ekonomisi kresel petrol fiyatlarna son derece duyarl hale gelmitir.

1.1 Byme: Son yllarda enerji sektrne gelen dorudan yabanc yatrmlarla kapasitenin
ykselmesi ve dolaysyla artan petrol retimi ile kresel piyasalarda petrol fiyatlarnn rekor seviyelere ykselmesi sayesinde Azerbaycan, olduka yksek byme oranlarna ulamtr. 20002004 dneminde yllk ortalama yzde 10.2 olan GSY_H arts, 2005 ylnda yzde 26.4e, 2006 ylnda yzde 34.5e km, 2007 ylnda ise yzde 25 olarak gereklemitir. Son drt yllk dnemde Azerbaycan, ekonomik byme rakam asndan dnya liderliini elinde bulundurmaktadr. 2005 ylnda Azerbaycann byme orann yzde 20lerin zerine kartan sre, sz konusu yln ilk eyreinin sonunda yabanc petrol firmalarnn oluturduu bir irketler birlii olan Azerbaijan International Operating Companynin (AIOC) mevcut yataklarnda retimi artrmasyla balamtr. Yl ierisinde AIOC, 13.2 milyon ton petrol retmitir.

Azerbaycan Ekonomik Kalknma Bakanl tarafndan hazrlanan tahminlerde 2008 yl iin byme rakam, petrol ve gaz retimi artsnn ve dorudan yabanc yatrmn azalmaya balamas gz nnde bulundurularak, yzde 18,2 olarak ngrlmtr. 2009 ylnn ilk yedi ayna bakldnda, Azerbaycan ekonomisi gecen yla oranla yzde 2,7lik bir byme gstermitir. Global ekonomik durgunluun Azerbaycan zerinde de arln gstermesine ramen, i tketimin greceli olarak etkilenmedii gzlemlenmektedir. ou sektrde ilk yedi aydaki gerilemeye ramen, iki nemli sektr; tarm ve iletiim bu durgunluun dnda kalmtr. Tarm nceki yln ilk alt ayyla karlatrldnda 2009un ilk yarsnda yzde 6,6 genileme gstermitir. letiim sektrndeki byme ise, 2008in Ocak-Haziran dnemine oranla %12,7 olarak hesaplanmtr. Azerbaycann ekonomik byme alannda elde ettii baarnn enerji kaynaklar retimindeki gelimelerle yakn ilikisi bulunmaktadr. Nitekim Azeri-rak-Gneli petrol yataklarnda retim ubat 2005 itibariyle balamtr. Bak-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Hattna ise halen petrol verilmektedir ve Ceyhan limanndan ilk petrol tankeri 4 Haziran 2006 itibari ile hareket etmitir. Azerbaycanda petrol retiminin nmzdeki dnemde dzenli olarak artarak 2008 ylnda gnde 1 milyon varile ulamas ngrlmektedir. Dier yandan, ahdeniz doalgaz yataklarnn da 2006 ylnda retime balamas, Azerbaycann ekonomik bymesine katkda bulunmaktadr.

1.2 Enflasyon: Azerbaycan, hiperenflasyon yasam bir lkedir. Ermenistan ile yaplan sava
srasnda lkede srekli para baslmasndan dolay enflasyon 1994 ylnda yzde 1,664 seviyesine ulam, ancak 1995 ylndan itibaren uygulanan sk para politikalaryla fiyatlar kontrol altna alnarak 2003 ylnda enflasyon oran yzde 2,1e kadar inmitir. Azerbaycanda son dnemlerde hz kazanan enerji sektrne gelen dorudan yabanc yatrmlar ve dolaysyla lkeye yksek miktarlarda para girii, 2004 ylndan itibaren enflasyonist bir bask oluturmu ve 2005 ylndan balayarak, Azerbaycan Merkez Bankas faiz oranlarn ykseltmek

zorunda kalmtr. Sz konusu ylda yzde 9,6, 2006da ise yzde 8,3 olarak gereklesen TFE arts 2007 ylnda yzde 16,7ya kmtr. Azerbaycanda enflasyon sorununun mevcutlusundan bahsedilmesi iin dayanak oluturan bu artsn gerek i gerekse de d ekonomik gelimelerden kaynaklanan baz nedenleri vardr. Nitekim resmi aklamalara gre 2007 yl TFE artsnn yaklak yzde 6s d faktrlerle bal olup, bunlarn basnda petrol ve gda fiyatlarnda kresel apta yaanan artlar gelmektedir. Sz konusu artlar dnya ekonomisinde enflasyonist basklar oluturmu ve Azerbaycan da doal olarak bundan etkilenmitir. Dier taraftan, 2007 ylnn basnda belediye hizmetleri ve petrol rnleri basta olmakla, baz mal ve hizmet fiyatlarna yaplan zamlar, kamu harcamalarndaki artlar ve petrol ihracat karlnda lkeye giren byk miktardaki para enflasyonist eilimlerin artmasna neden olmutur. Yllk enflasyon oran 2008de %20,8 ulamtr fakat bu orann 2009 yalnda yzde 2,5 a decei, 2010 ylnda ise tekrar ykselerek yzde 10 civarnda seyredecei tahmin edilmektedir.* (EIU forecast)

1.3 Dviz kuru: Azerbaycana enerji alanndaki yabanc yatrmlar ve petrol ihracatndan
kaynaklanan youn ve srekli bir dviz ak sz konusudur. Her ne kadar bu tr gelirler Devlet Petrol Fonunda toplansa da, dviz ak, para arzn ve genel olarak ekonomiyi etkilemektedir. 2005 ylnda Azerbaycan para birimi Manat, Amerikan dolarna kar srekli olarak deger kazanmtr. Bu da petrol dndaki sektrlerin geliimini nemli lde zorlatrmaktadr. 1 Ocak 2006 tarihi itibariyle Manat, 1 Yeni Manat = 5,000 Manat olacak ekilde Yeni Manat ile deitirilmitir. Azerbaycan Merkez Bankasndan yaplan aklamada, Manatn 1992 ylndan beri 10 binde bir orannda deer kaybettiini ve bu nedenle byle bir deiiklie ihtiya duyulduu belirtilmi, sz

konusu deiiklik sayesinde lke ierisindeki para sirklasyonunun artaca, muhasebe sistemlerinde kolaylk salanaca ve nemli derecede bir tasarruf salanaca ifade edilmitir. Merkez Bankas tarafndan 1, 5, 10, 20, 50 ve 100 Yeni Manatlk banknotlar ve 1, 3, 5, 10, 20 ve 50 Gepiklik madeni paralar piyasaya srlmtr.

1.4 demeler dengesi: Azerbaycann demeler dengesinde en dikkat ekici husus,

ekonominin bamszln ilk yllarndan beri cari ak vermi olmasdr. Bu aklar, byk lde enerji sektrnn ekonomideki arlndan ve bu sektrn yabanc sermayeye olan bamllndan, dier sektrlerin ise yeterince gelimemi olmasndan kaynaklanmaktadr. Azerbaycan, enerji sektrnn geliimi iin ihtiya duyduu tm sermaye mallar ile hizmetleri ithalat yoluyla karlamaktadr. Bu nedenle enerji sektrnde faaliyetlerin artmas, cari a da bytm ve 2004 ylnda cari ak, GSYHnin yzde 34.1i ile en yksek seviyesine ulamtr. Dier yandan, uzun vadede artan petrol retimi ve ihracat, ithalatn finansman iin kullanlmakta ve cari an kontrol altnda tutulmasn salamaktadr. Bu durum, 2005 ylnda belirginlik kazanm, 2004 ylnda demeler dengesi 2.6 milyar dolar cari ak veririmken, 2005 ylnda 167 milyon dolarlk fazlayla kapanmtr. 2006 ylnda cari ilemler dengesinde 3.7 milyar dolarlk bir fazlaya ulalrken, 2007 ylnda bu rakam rekor dzeye karak, 9 milyar dolar olmutur.

1.5 Dviz rezervleri: Dorudan yabanc yatrmlardan kaynaklanan enerji sektrndeki

ihracat arts, Azerbaycann dviz rezervleri asndan nemli bir avantaj salamaktadr. Azerbaycan Merkez Bankas (Milli Bank) verilerine gre rezervler, 2005 ylnda bir nceki yla gre yzde 8.8 orannda artarak 961.7 milyon dolar olmu, 2006 ylnn sonu iin ise bu rakam yaklak iki katna karak, 1.967 milyon dolara ulamtr. Milli Bankn son aklamasna gre, 1 Nisan 2008 tarihi iin dviz rezervleri 2007 ylnn sonuna gre yzde 6,11 orannda artarak, 4.015,3 milyon dolardan 4.260,7 milyon dolara ykselmitir.

1.6 D borlar: Hkmetin yaklam, ekonomik kalknmay d borlanma yerine dorudan

yabanc yatrmlar yoluyla finanse etmek ynndedir. Bu durum, toplam kamu bor yknn kontrol altnda tutulmasn salamtr. 2005 ylnda lkenin toplam d borlar, bir nceki yla gre yzde 5 orannda artarak 1.67 milyar dolar, 2006 ylnda ise 2 milyar dolar olarak gereklemitir. Bu rakam 1 Ocak 2008 tarihi iin 2.441,9 milyon dolar olup, GSYHnn yzde 8,2sine tekabl etmektedir. Azerbaycan hkmeti, tm d borlarn 2008-2010 dneminde denmesi iin alldn aklamtr. 2007 ylnda 2,9 milyar dolar olan d bor; 2008de 2,6 milyar dolara dmtr. 2009 ylnda ise, bu dsn devam etmesi beklenmekte, ylsonunda Azerbaycan toplam d borcunun 2,3 dolar olaca tahmin edilmektedir.

2. Azerbaycan Cumhuriyetinin vergi sistemi: Azerbaycan Cumhuriyetinde devlet

vergileri, muhtar cumhuriyet vergileri, yerel vergiler (belediye vergileri) belirlenir ve denir. Devlet vergileri deyince, Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarnda denecek vergiler; muhtar cumhuriyet vergileri deyince, Nahvan zerk Cumhuriyetinde Nahvan zerk Cumhuriyeti yasalar ile belirlenen ve Nahvan zerk Cumhuriyetinde denen vergiler; yerel vergiler (belediye vergileri) deyince ise mevzuata ve ilgili yasalarla belirlenen, belediyelerin kararlarna gre uygulanan ve belediyelerde denen vergiler ngrlyor. Belediyeler tarafndan uygulanan dier zorunlu demeler ilgili kanunla belirlenir. Vergi tutarlar aadaki biimlerde alnr: - dorudan kaynaktan (verginin gelir ve ya menfaat elde edilmesinden alnmas); - beyanname zere (verginin gelir veya menfaat elde edilmesinden sonra alnmas); - bildirim zere (vergilendirme kalemlerinin deeri ve alan baznda vergi organnn veya belediyenin hesaplad tutar iin sunduu tediye bildirimi zerine vergi deyicisi tarafndan verginin denmesi). Devlet vergileri arasnda: 1) gerek kiilerin gelir vergisi; 2) tzel kiilerin kar vergisi (belediye mlkiyetinde olan iletme ve kurumlardan hari); 3) katma deer vergisi; 4) zel tketim vergisi (bandrol); 5) tzel kiilerin mlkiyet vergisi; 6) tzel kiilerin toprak vergisi; 7) yol vergisi; 8) maden vergisi; 7

9) basitletirilmi vergi. Azerbaycan Cumhuriyetinin vergi sistemi bamszlk ilan edildikten sonra ,1991 ylnn sonu, 1992 ylnn balarnda teekkl bulmaya balamtr. Bu teekkl srecini 3 aamaya ayrabiliriz: 1991-1992l yllar kapsayan I. aamada genellikle gelir ve harcamalara konulan vergiler hakknda kanunlar kabul edilmitir. 1991 ylnn Aralk aynda Katma deer vergisi ve zel tketim vergisi hakknda, 1992 ylnn Haziran aynda Tzel kiilerin menfaatinden ve gelirlerin ayr ayr trlerinden vergiler ve Gerek kiilerden gelir vergisi hakknda kanunlar kabul edilmitir. 1992 ylnn ortalarndan balayarak, cumhuriyetin bamsz vergi hizmeti organ ekillenmeye balad. 1993-1996 yllarn kapsayan II. aamada piyasa ekonomisinin taleplerine uygun olarak bir takm yeni vergi trleri hakknda kanunlar kabul edilmi, onlarn normatif-yasal taban oluturulmutur. yle ki, 1993 ylnn ubat aynda Toprak vergisi, 1995 ylnn Mart aynda Emlak vergisi ve Maden vergisi, 1996 ylnn Aralk aynda Devlet yol fonuna vergiler hakknda kanunlar kabul edilmi, vergi kanunlarnn uygulanmasyla ilgili talimatlar, esasnameler gelitirilmitir. 1996nn sonu ve 2000 senesi son dnemi kapsayan III. aamada toplumda ve ekonomide yaanan kalite deiikliklerine bal olarak nceki aamada kabul edilen kanunlarn gelitirilmesi ynnde almalar yaplm, ilgili vergi kanunlarnda deiiklikler ve dzeltmeler yaplm, Cumhurbakan 1999 senesinin Ocak aynda vergi birimlerine de bal olan Devlet denetimi sisteminin gelitirilmesi ve sahip krln geliimi alannda yapay engellerin giderilmesi konusunda ferman imzalamt. Bu aamann sonucu gibi 2000 ylnn Temmuz aynda Vergi Kanununun kabul edilmesini gsterebiliriz. Gnmzde Azerbaycan Cumhuriyetinin vergi sistemi lkenin ekonomik mekanizmasnn etkinliini salamakta, devletin acil ihtiyalarn finanse etmekte, bte kesrinin artnn nlemekte, genellikle piyasa ekonomisine geiin tm taleplerine cevap vermektedir. Azerbaycan Cumhuriyetinin devlet vergi hizmeti Vergiler Bakanlndan ve dorudan ona tabi olan arazi vergi organlarndan oluan tek merkezi sistemdir. Azerbaycan Cumhuriyeti Vergiler Bakanl yapsna Nahvan zerk Cumhuriyeti Vergiler Bakanl, Vergiler Bakanlnn Eitim Merkezi, byk vergi deyicileri ve zel vergi rejimli kurumlarla i zere birim, Vergi cinayetlerinin ilkin incelenmesi birimi, Bak Ba Vergiler daresi, Saha (arazi) Vergiler idareleri, Cumhuriyetin kent ve illeri zere Vergiler idareleri ve ubeleri dhildir. Vergiler Bakanl devlet ynetim organlar sistemine dhildir ve Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbakanna ve Hkmetine tabidir. Vergi hizmetinin merkezi sistem olarak yaplanmas lke topraklarnn tamamnda tek vergi politikalarnn uygulanmasn salar. Vergiler Bakanl aa organlarn yukar organlara tabiiyeti ilkesi ile kurulmu olan merkezi sistemdir. Bakanlk ve ona tbi olan vergi organlar tzel kiilerdir, onlarn her birinin bamsz harcamalar cetveli, bankada cari hesab, uyar organnda hazine hesab, Azerbaycan Cumhuriyetinin devlet armas bulunan mhr, ilgili mhr ve damgalar, vergi deyici numaralar vardr. Vergiler Bakanlnn banda vergi organlar karsna konulan taleplerin ve grevlerin yerine getirilmesinden bizzat sorumlu olan bakan 8

bulunmaktadr. Onu bu greve Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbakan atar. Devlet vergi hizmeti organlar dikey tabiiyet ilkesi temelinde almaktalar. Dikey tabiiyet bilgi alveriini hzlandrr ve talimat karakterli mevzuat materyallerinin vergi organlar zere yaylmasn salar.

3.Azerbaycan Cumhuriyetinin bte sistemi: Azerbaycan Cumhuriyetinde bte

sistemini Azerbaycan Cumhuriyeti devlet btesi, Nahvan zerk Cumhuriyeti btesi ve yerel bteler oluturuyor. Bte sistemi bu sisteme dhil olan btelerin ortak ilkeler temelinde faaliyetine ve bamszlna dayanr. Bte sisteminin btnl, dzenleyici gelir kaynaklarndan yararlanmaya, amal bte fonlar oluturmaya, mali kaynaklarn farkl seviyeli bteler arasnda datlmas araclyla btelerin karlkl ilikisine dayanr. Bte sisteminin btnl, ayn bte snflandrmas, bte belgelerinin ve biimlerinin kullanlmas, btelerin uygulamas ile ilikin dzenli raporun ve icmal bte raporunun hazrlanmas ve mevzuatla belirlenmi ekilde sunulmas yoluyla salanr. Btelerin bamszl mevcut mevzuata uygun olarak gelir kaynaklarnn ve ortak bte snflandrmas erevesinde giderlerinin ynlerini belirlemek hakknn olmas ile salanr. Azerbaycan Cumhuriyeti devlet btesinin amac lkenin ekonomik, sosyal ve dier stratejik programlarnn ve sorunlarnn zm, devletin fonksiyonlarnn uygulanmas iin mevzuata belirlenmi ekilde finans maliyetinin toplanmasn ve kullanmn salamaktr. Azerbaycan Cumhuriyeti devlet btesi merkeziletirilmi gelir ve giderlerden, yerel gelir ve giderlerden olumaktadr. Nahvan zerk Cumhuriyeti btesi Azerbaycan Cumhuriyeti ve Nahvan zerk Cumhuriyeti anayasalaryla, kanunla ve dier mevzuat maddeleriyle dzenlenir. Nahvan zerk Cumhuriyeti btesi Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Kanunuyla belirlenmi olan devlet vergileri, dier demeler, sz konusu vergi ve demelere gre hesaplanan faiz ve yaptrmlar ve dier giriler hesabna ekillenir. Nahvan zerk Cumhuriyeti btesi zerk Cumhuriyetinin sosyal ve ekonomik geliimi, nfusun refahnn iyiletirilmesi ile ilgili almalarn temin edilmesi iin kullanlr. Yerli bte belediye statsne uygun olarak zynetim ilkelerini gerekletirmek, belediyelerin Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasas ve kanunlar ile belirlenmi yetkilerini gerekletirmek iin oluturulan ve kullanlan finansal birikimidir. Yerli btenin oluturulmas ve uygulanmas bte sisteminin mevzuatla belirlenmi genel ilkeleri temelinde ve Azerbaycan Cumhuriyetinde uygulanan bte gruplatrmasna uygun olarak yaplr.

*Azerbaycan Cumhuriyeti bte sisteminin emas:

*Devlet btesinin gelirlerinin kesin kaynaklar aadaki tabloda verilmiidir: 1. 2. 3. 3.1 4. 4.1. 5 6. 7. 7.1 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Gelirleri kaynaklar Gerek kiilerin gelir vergisi Tzel kiilerin menfaat (gelir) vergisi Katma deer vergisi Azerbaycan Cumhuriyetinin arazisine mallarn ithaline gre katma deer vergisi zel tketim vergisi Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarna mallarn ithaline gre zel tketim vergisi Tzel kiilerin emlak vergisi Tzel kiilerin toprak vergisi Yol vergisi Yabanc devletlerin ara sahipleri tarafndan denen yol vergisi Maden vergisi Basitletirilmi vergi Gmrk vergileri Devlet vergisi Devlet mlkiyetinde olan topraklarn kiraya verilmesinden kiralama hakk Vergi olmayan dier gelirler Devlet malvarlnn, zelletirilen devlet iletme ve tesislerinin yetkisindeki topraklarn kiraya verilmesinden elde edilen gelirler 10

15. 16.

Yabanc devletlerin hkmetlerine verilen kredilerden elde edilen gelirler Hisse senetlerinde devletin pay olan bankalardan ve dier kredi kurumlarndan alnan temettler Azerbaycan Cumhuriyetinin devlet garantisi ile kredi kurumlarndan alnm krediler esasnda gelirler Gayri - mali devlet kurumlarndan alnan temettler Devlet Petrol Fonundan eriimler Bteden verilmi krediler zere eriimler Tekrar bor anlamalar zere eriimler Aksz markalarnn satndan eriimler Ciddi hesabat blanklarnn satndan eriimler Bte rgtlerinin cretli hizmetlerinden eriimler Vahit hazine hesab kalntsnn (serbest kalntsnn) ynetime verilmesinden eriimler

17.

18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25.

4.Merkez Bankas: Bankaclk ve finans, 1992 ylnda kurulan ve 1995 ylnda bamszlk
kazanan Azerbaycan Merkez Bankas (Milli Bank), para politikalarndan ve finans sektrnn denetlenmesinden sorumludur. Merkez Bankas, almalarn Aralk 2004 tarihli Merkez Bankas Kanunu erevesinde yrtmektedir. Azerbaycan halk arasnda bankaclk sistemine gvenin dk olmas, tasarruflarn nakit olarak tutulmasna yol amakta idi. Fakat son dnemlerde bu alanda nemli ilerleme salanmtr. Nitekim 1 Ocak 2008 tarihi itibariler halkn bankalardaki tasarruflarnn miktar bir nceki yln ayn dnemine gre yzde 79,2 orannda art gstererek, 1468,4 milyon Manata kmtr. Tasarruflarn 676,4 milyon Manat (yzde 46,1) milli, 792 milyon Manat (yzde 53,9) yabanc para seklinde yatrlmtr. Son dnemlerde grlen en nemli eilim ulusal para cinsinden tasarruflarn giderek artt ynndedir. 31 Mart 2008 tarihi itibariler Azerbaycanda yabanc bankalarn ubeleri de dhil olmakla, 46 banka faaliyet gstermektedir. Bu bankalarn birounun mali durumlar olmad iin hkmet, asgari sermaye artn Ocak 2006da 3.5 milyon dolardan 5 milyon dolara ykseltmitir. En byk bankalar, kamuya ait olan Capital Bank ile 11 Azerbaycan Merkez Bankas

ksmen zelletirilmi olan International Bank of Azerbaijandr. Sektr, yabanc bankalara aktr. Bankaclk sektrnn zel sektre at kredilerin hacmi son yllarda giderek artmaktadr. Nitekim 1 Ocak 2008 tarihi iin lkedeki btn iletme ve kurumlara tahsis edilen kredilerin toplam hacmi bir nceki yln ayn dnemine gre yzde 97,4 orannda artarak, 4.664,6 milyon manata kmtr. Bu kredilerin yzde 35,1i ksa, yzde 64,9u ise uzun dnemli kredilerden olumaktadr. Sz konusu kredilerin yzde 54,9u zel bankalarn payna dmektedir.

5. D Ticaret: Azerbaycan ekonomisi, giderek daha fazla da almaktadr. 2003 ylnda

124, 2004 ylnda ise 119 lkeyle ticaret yapm olan Azerbaycan, 2005 ylnda 135, 2006 ylnda 139, 2007 ylnda ise 137 lkeyle ticaret gerekletirmitir. Ancak, ticareti yaplan kalemlere bakldnda, ihracatn petrol ve petrol rnleri, ithalatn ise enerji sektr iin ihtiya duyulan makine ve takm arlkl olduu ve bu alanda bir eitlilik sz konusu olmad grlmektedir. *AZERBAYCANIN DIS TCARETNDE BASLICA KALEMLER (2008)

Azerbaycan, bamszln ilan ettii 1991 ylndan sonra, Sovyet dnemindeyken sbvansiyonlu olarak temin ettii rnleri piyasa fiyatlarndan ithal etmek zorunda kalmas ve Ermenistanla yaplan sava nedeniyle byk ticaret aklar vermitir. 1996dan itibaren enerji sektrnde yaplmaya balanan yatrmlar ve sz konusu projeler iin gerekli yatrm mallarnn ithalat yoluyla karlanmak zorunda kalmas nedeniyle ticaret a giderek artmtr. Ancak son dnemlerde yatrmlarn byk lde tamamlanm olmas ve gerek artan retim gerekse de yksek fiyatlar nedeniyle petrolden kaynaklanan ihracat gelirlerinin artmas sayesinde ticaret a kapanm, 2004 ylnda ticaret fazlas verilmeye balanmtr. 2005 yl ise Azerbaycann ihracatnda byk bir art yaand yldr. Sz konusu ylda ihracat bir nceki yla gre yzde 20,3 orannda artarak 4.347 milyon dolar olarak gereklemi ve bu rakam 2006 ylnda 6.372 milyar dolara ulamtr.

12

*SON YILLARDA AZERBAYCANIN DIS TCARET

thalatta da nemli gelimeler yasanm ve 2005 ylnda ithalat art oran yzde 19,9, 2006 ylnda ise yzde 25,4 olmutur. 2007 ylnda Azerbaycann ihracat yzde 4,9 orannda azalrken, ithalat arts yzde 8,4 olarak gereklemi, toplam d ticaret hacminde ise yzde 1,1 orannda art yaanmtr. 2008 ylnda, zellikle ihracattaki nemli artsn d ticaret hacmini yzde 110 gibi ciddi bir arta gtrd gzlemlenmitir. hracat rakamlarnn 2007 ylyla karlatrldnda yzde 150 orannda artt grlmektedir. *AZERBAYCANIN TCARET YAPTIGI BASLICA LKELER (2008)

Azerbaycann ihracatnn petrol ve petrol rnleri arlkl olmas, ticaretin lkelere gre dalmn da etkilemitir. Birok BDT lkesi arlkl olarak ihracatn dier BDT lkelerine yaparken, 2007 ylnda Azerbaycann ihracatnn yzde 51,5i BDT d lkelerle gerekletirilmitir. lkenin ithalatnda ise BDT-d lkelerin pay ayn dnemde yzde 80,7 olmutur. 2008 ylnda Azerbaycan, ihracatnn yzde 44lk ksmn talyaya gerekletirmi, Grcistan ve Rusya Federasyonuna yaplan ihracat ise toplamda yzde 11lik bir pay almtr. thalatta ise, Trkiye, Rusyann ardndan yzde 12 pay ile ikinci srada bulunmaktadr. Azerbaycann ithalat yapt dier lkeler arasnda ngiltere ve Almanya da n sralarda yer almaktadr.

13