I

T.C.
FIRAT NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS





HABERLEME SSTEMLERNDE KULLANILAN
TEMEL KODLAMA VE SIKITIRMA TEKNKLER





Musa IBUK



DOKTORA SEMNER



ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL
ANABLM DALI





ELAZI
2004
II
T.C
FIRAT NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS




HABERLEME SSTEMLERNDE KULLANILAN
TEMEL KODLAMA VE SIKITIRMA TEKNKLER



Musa IBUK


DOKTORA SEMNER
ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL
ANABLM DALI



Bu seminer almas ....../....../........ tarihinde, aada belirtilen jri tarafndan
Oybirlii/Oyokluu ile Baarl/Baarsz olarak deerlendirilmitir.




(mza) (mza) (mza)
Danman ye ye
Yrd.Do.Dr. Hasan H. BALIK

Bu seminer almasnn kabul, Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun ......./......./..........
tarih ve ................................................. sayl karar ile onaylanmtr.
III
TEEKKR

Bu seminer almamda ncelikle, almam sresince bana her trl olana salayan
ve elinden gelen yardm yapan, fikirleriyle bana yol gsteren, ok deer verdiim, danmanm
Sayn Yrd.Do.Dr. Hasan Hseyin BALIKa sonsuz teekkr ederim.

almam sresince stres ve skntlarma katlanan sevgili eim Yoncaya ve bir anlk
sesinin bile bana byk mutluluk verdii biricik kzm kraya ayrca teekkr ederim.

Yine bu almam esnasnda emei geen ve bana yardmc olan dier tm
arkadalarma da teekkr bir bor bilirim.


I
NDEKLER

NDEKLER .............................................................................................................................. I
EKLLER LSTES ................................................................................................................... V
TABLOLAR LSTES ............................................................................................................. VIII
SMGELER LSTES ................................................................................................................. IX
KISALTMALAR LSTES ......................................................................................................... XI
ZET ....................................................................................................................................... XIII

1 GR ................................................................................................................................... 1
2 HABERLEME ................................................................................................................... 3
2.1 Giri ................................................................................................................................... 3
2.2 Haberleme Trleri............................................................................................................ 4
2.2.1 Ortam Trne Gre Haberleme Trleri ................................................................. 4
2.2.1.1 Kablolu Haberleme ....................................................................................... 5
2.2.1.2 Kablosuz (Wireless) Haberleme ................................................................... 6
2.2.2 Sinyal Trne Gre Haberleme Trleri ................................................................. 6
2.2.2.1 Analog Haberleme ........................................................................................ 6
2.2.2.2 Saysal (Dijital) Haberleme ........................................................................... 7
2.3 Haberlemedeki Kstlamalar ............................................................................................ 7
2.3.1 Grlt ve Giriim .................................................................................................. 8
2.3.2 Bant Genilii .......................................................................................................... 8
2.3.3 Sinyal Gc ........................................................................................................... 10
2.4 oullama (Multplexing) ................................................................................................ 10
2.4.1 Frekans Blmeli oullama (FDM) ...................................................................... 11
2.4.2 Zaman Blmeli oullama (TDM) ....................................................................... 11
3 MODLASYON................................................................................................................ 13
3.1 Giri ................................................................................................................................. 13
3.2 Srekli Dalga (Analog) Modlasyonu ............................................................................ 14
3.2.1 Genlik Modlasyonu (Amplitude Modulation AM) .......................................... 15
3.2.2 A Modlasyonu .................................................................................................. 16
3.2.2.1 Frekans Modlasyonu (Frequency Modulation FM) ................................. 16
3.2.2.2 Faz Modlasyonu (Phase Modulation PM) ............................................... 17
3.2.3 Genlik Kaydrmal Anahtarlama (Amplitude Shift Keying ASK) ..................... 17
3.2.4 Frekans Kaydrmal Anahtarlama (Frequency Shift Keying FSK) .................... 18
II
3.2.5 Faz Kaydrmal Anahtarlama (Phase Shift Keying PSK) ................................... 18
3.3 Darbe Modlasyonu ........................................................................................................ 19
3.3.1 Darbe Modlasyonun stnlkleri ....................................................................... 20
3.3.2 rnekleme Teoremi ............................................................................................... 22
3.3.3 Darbe Genlik Modlasyonu (Pulse Amplitude Modulation PAM) .................... 22
3.3.4 Darbe Sresi Modlasyonu (Pulse Duration Modulation PDM)........................ 23
3.3.5 Darbe Konumu Modlasyonu (Pulse Position Modulation PPM) ..................... 25
3.3.6 Darbe Kod Modlasyonu (Pulse Code Modulation PCM) ................................. 26
3.3.6.1 Kuantalama ................................................................................................... 26
3.3.6.2 Dzgn Kuantalama ..................................................................................... 28
3.3.6.3 Kuantalama Hatalar ..................................................................................... 29
3.3.6.4 Bo Kanal Grlts .................................................................................... 30
3.3.6.5 Dzgn Olmayan Kuantalama ...................................................................... 30
3.3.7 Delta Modlasyonu (Delta Modulation DM) ..................................................... 33
3.3.7.1 Dorusal Delta Modlasyonu ....................................................................... 33
3.3.7.2 Eim Snrlamas .......................................................................................... 35
3.3.7.3 PCM ile DMnun Karlatrlmas ............................................................... 36
3.3.8 Adaptif Delta Modlasyonu (Adaptive Delta Modulation ADM) ..................... 36
3.3.8.1 Sabit Basamak Seviyeli Adaptif Delta Modlasyonu................................... 36
3.3.8.2 Bir (1) Bit Bellekli Adaptif Delta Modlasyonu .......................................... 38
3.3.9 Diferansiyel PCM (Differential Pulse Code Modulation DPCM)...................... 39
4 SAYISAL KODLAMA ...................................................................................................... 40
4.1 Giri ................................................................................................................................. 40
4.2 Sfra Dnsz (Non-Return to Zero NRZ) Kodlama ................................................ 41
4.3 Sfra Dnl (Return to Zero RZ) Kodlama ............................................................. 41
4.4 ki kutuplu (Bipolar HDB3) Kodlama ......................................................................... 42
4.5 ki Fazl (Biphase Manchester) Kodlama..................................................................... 42
4.6 Diferansiyel Manchester Kodlamas ............................................................................... 43
4.7 4B/5B Kodlama ............................................................................................................... 44
4.8 ok Seviyeli Eik 3 (Multi-Level Threshold MLT-3) Kodlama .............................. 44
5 HATA KAYNAKLARI ve HATA DENETM ................................................................ 45
5.1 Giri ................................................................................................................................. 45
5.2 Hata Kaynaklar .............................................................................................................. 45
5.2.1 aret Zayflamas (Attenuation) ........................................................................... 46
5.2.2 Gecikmeye Bal Bozulma (Delay) ...................................................................... 47
III
5.2.3 Grlt (Noise) ..................................................................................................... 48
5.2.3.1 Termal Grlt ............................................................................................. 49
5.2.3.2 Modlasyonlararas Grlt ......................................................................... 50
5.2.3.3 Uyarm Grlts ......................................................................................... 50
5.2.4 apraz Konuma (Crosstalk) ................................................................................. 50
5.3 Hata Kontrol .................................................................................................................. 50
5.3.1 Hata Bulma Yntemleri......................................................................................... 51
5.3.2 Bit Hata Oran (Bit Error Rate BER) ve Hata Patlamas .................................... 52
5.3.3 Elik Biti Denetimi (Parity Check) ....................................................................... 53
5.3.4 ki-Boyutlu Elik Biti Denetimi (2-Dimensional Parity) ...................................... 54
5.3.5 Dnml Artklk Denetimi (Cyclic Redundancy Check CRC) ..................... 54
5.3.6 Salama-Toplam (Checksum) Algoritmas .......................................................... 56
5.3.7 Hata Dzeltme Yntemleri .................................................................................... 56
5.3.7.1 Hamming Uzakl ve Hamming Kodlamas ............................................... 57
6 VER SIKITIRMA ........................................................................................................... 59
6.1 Giri ................................................................................................................................. 59
6.2 Entropi Kodlamas (Kaypsz Sktrma) ....................................................................... 61
6.2.1 Tekrarlama Uzunluu Kodlamas (Run-Lenght Encoding RLE) ....................... 62
6.2.2 statistiksel Kodlama ............................................................................................. 63
6.2.2.1 Huffman Kodlamas ..................................................................................... 64
6.3 Kaynak Kodlamas (Kaypl Sktrma) ......................................................................... 68
6.3.1 JPEG - Resim Sktrmas .................................................................................... 69
6.3.2 MPEG- Video Sktrmas .................................................................................... 70
7 UYGULAMA ve MYWAVEGEN Program .................................................................... 72
7.1 Giri ................................................................................................................................. 72
7.2 Program Ana Kontrol Paneli ........................................................................................... 73
7.3 Osiloskop Paneli ............................................................................................................. 74
7.4 Modlasyon ve Parametre Paneli .................................................................................... 75
7.4.1 Modlasyon Sekmesi ............................................................................................ 75
7.4.2 Parametre Sekmesi ................................................................................................ 75
7.4.3 Seenekler Sekmesi ............................................................................................... 76
7.4.4 Hakknda Sekmesi ................................................................................................. 76
7.4.5 Yardm Sekmesi .................................................................................................... 77
7.5 Bilgi Paneli ...................................................................................................................... 77
7.6 Durum Satr .................................................................................................................... 77
IV
8 SONU .............................................................................................................................. 78

KAYNAKLAR ........................................................................................................................... 80
ZGEM ................................................................................................................................ 81


V
EKLLER LSTES

ekil 2.1 : Bir iletiim sisteminin temel fonksiyonel bileenleri ................................................... 3
ekil 2.2 : Elektromanyetik Tayf .................................................................................................. 3
ekil 2.3 : Kablolu ortam trleri ................................................................................................... 5
ekil 2.4 : Elektromanyetik dalgalar ve kablosuz iletiim ............................................................ 6
ekil 2.5 : Analog Sinyal .............................................................................................................. 6
ekil 2.6 : Saysal (Dijital) Sinyal ................................................................................................. 7
ekil 2.7 : RC devresinin frekansa bal tepkisi ........................................................................... 9
ekil 2.8 : Frekans Blmeli oklama (FDM) ............................................................................. 11
ekil 2.9 : Zaman Blmeli oklama (TDM) .............................................................................. 11

ekil 3.1 : Genlik Modlasyonu (AM) ....................................................................................... 15
ekil 3.2 : Frekans Modlasyonu (FM) ...................................................................................... 16
ekil 3.3 : Faz Modlasyonu (PM) ............................................................................................. 17
ekil 3.4 : Genlik Kaydrmal Anahtarlama (Amplitude Shift Keying ASK) .......................... 17
ekil 3.5 : Frekans Kaydrmal Anahtarlama (Frequency Shift Keying FSK) ......................... 18
ekil 3.6 : Faz Kaydrmal Anahtarlama (Phase Shift Keying PSK) ....................................... 18
ekil 3.7 : Darbe sinyali rnei ................................................................................................... 19
ekil 3.8 : Bilgi sinyalinin darbe dizisiyle arpm ..................................................................... 20
ekil 3.9 : Darbe modlasyonunda oklama zellii .................................................................. 21
ekil 3.10 : Darbe Genlik Modlasyonu (Pulse Amplitude Modulation PAM) ...................... 23
ekil 3.11 : Darbe Sresi Modlasyonu (Pulse Duration Modulation PDM) .......................... 24
ekil 3.12 : Darbe Konumu Modlasyonu (Pulse Position Modulation PPM) ........................ 25
ekil 3.13 : Darbe Kod Modlasyonu (Pulse Code Modulation PCM) ................................... 26
ekil 3.14 : rnek kuantalama seviyeleri ................................................................................... 27
ekil 3.15 : Dzgn kuantalama erisi ....................................................................................... 28
ekil 3.16 : Kuantalama hatasnn olaslk dalm .................................................................... 29
ekil 3.17 : Bo kanal grltsn nleyici dzgn kuantalama erisi ...................................... 30
ekil 3.18 : A/D ve D/A eviriciler iin Sktrma ve Genletirme erileri............................... 31
ekil 3.19 : Haberleme sisteminde iaret seviyesinin deitirilmesi ......................................... 31
ekil 3.20 : ok kanall sistemde iaret seviyesi deiimi .......................................................... 32
ekil 3.21 : A ve tipi eriler ..................................................................................................... 32
ekil 3.22 : rnekler arasndaki fark deer ................................................................................ 33
ekil 3.23 : Dorusal Delta Modlasyonu; a) verici, b) alc ...................................................... 34
VI
ekil 3.24 : Delta modlasyonunun almas ............................................................................ 34
ekil 3.25 : Delta modlasyonunda bota alma ...................................................................... 35
ekil 3.26 : rnek 6 seviyeli Adaptif Delta Modlasyonu ......................................................... 37
ekil 3.27 : Q-seviyeli Adaptif Delta Modlatr ...................................................................... 37
ekil 3.28 : Adaptif Delta Modlasyonlu Sistem ........................................................................ 38
ekil 3.29 : Adaptif Delta Modlasyonunda grlt .................................................................. 38
ekil 3.30 : Diferansiyel PCM (DPCM) sistem; a) verici, b) alc ........................................... 39

ekil 4.1 : Sfra Dnsz (NRZ) Kodlama............................................................................... 41
ekil 4.2 : Sfra Dnl (RZ) Kodlama .................................................................................... 42
ekil 4.3 : ki Kutuplu (Bipolar) Kodlama .................................................................................. 42
ekil 4.4 : Manchester Kodlama ................................................................................................. 43
ekil 4.5 : Diferansiyel Manchester Kodlama ............................................................................ 44
ekil 4.6 : MLT-3 Kodlama ........................................................................................................ 44

ekil 5.1 : aret zayflamasndan kaynaklanan hata. .................................................................. 46
ekil 5.2 : Yineleyici kullanlarak iaret kuvvetinin ykseltilmesi. ............................................ 47
ekil 5.3 : Gecikmeye bal bozulma. ........................................................................................ 48
ekil 5.4 : letiim ortamndaki grlt. ..................................................................................... 48
ekil 5.5 : Hata kaynaklarnn toplam etkisi. .............................................................................. 49
ekil 5.6 : Hata Patlamas rnei ............................................................................................... 52
ekil 5.7 : Elik Biti Denetim (XORlama) ilemi...................................................................... 53
ekil 5.8 : FCS oluturma ve kontrol ........................................................................................ 55

ekil 6.1 : Huffman kodlamas azaltma algoritmas. .................................................................. 65
ekil 6.2 : Blnme algoritmas .................................................................................................. 65
ekil 6.3 : rnek Huffman kod aac .......................................................................................... 68
ekil 6.4 : JPEG sktrmasnn aamalar. ................................................................................ 69
ekil 6.5 : DTC algoritmas ile matrise dntrme. .................................................................. 70
ekil 6.6 : Nicelikleri bulma tablosu. .......................................................................................... 70
ekil 6.7 : MPEG bavuru sistemi. ............................................................................................. 70
ekil 6.8 : MPEG sktrmada I, P ve B ereveleri. ................................................................. 71

ekil 7.1 : myWaveGen Program ana ekran ............................................................................. 72
ekil 7.2 : Program ana kontrol paneli ........................................................................................ 73
VII
ekil 7.3 : Osiloskop Paneli ........................................................................................................ 74
ekil 7.4 : Osiloskop Kontrol Paneli ........................................................................................... 74
ekil 7.5 : Modlasyon Sekmesi ................................................................................................. 75
ekil 7.6 : Parametre Sekmesi ..................................................................................................... 75
ekil 7.7 : Seenekler Sekmesi ................................................................................................... 76
ekil 7.8 : Hakknda Sekmesi ..................................................................................................... 76
ekil 7.9 : Bilgi Paneli ................................................................................................................ 77
ekil 7.10 : Durum Satr ............................................................................................................ 77

VIII
TABLOLAR LSTES

Tablo 3.1 : Bilgi ve Tayc sinyale gre modlasyon trleri .................................................... 14
Tablo 3.2 : rnek kuantalama deerleri ...................................................................................... 27
Tablo 3.3 : 8 seviyeli kuantalama iin kaynak seviyeleri ve ikilik kod kelimeleri ..................... 28

Tablo 4.1 : 4B/5B Kodlama tablosu ............................................................................................ 44

Tablo 6.1 : 8 ayr karakterin istatistiksel dalmlar .................................................................. 63
Tablo 6.2 : Huffman kodlamasnn sonucunda oluan kod deerleri .......................................... 66
Tablo 6.3 : rnek sekiz karakterin birbirlerine bal sklklar ................................................... 67
Tablo 6.4 : Huffman aa kodlamas yntemi ............................................................................ 67



IX
SMGELER LSTES


: Dalga Boyu (m)
c : Ik Hz (300.000 km/sn)
f : Frekans (Hz)
L
min
: Minimum Anten Uzunluu (m)
e
c
(t) : Zamana bal tayc sinyal genlik fonksiyonu (V)
E
c
: Tayc sinyal genlii (V)
e
c
: Tayc sinyal asal hz (rad/sn)
t : Zaman (sn)
|
: A (rad)
e
m
(t) : Zamana bal bilgi sinyali genlik fonksiyonu (V)
E
m
: Bilgi sinyali genlii (V
e
m
: Bilgi sinyali asal hz (rad/sn)
e
AM
(t) : Zamana bal genlik modlasyonu fonksiyonu (V)
m : Genlik modlasyon indexi (E
m
/E
c
)
e
FM
(t) : Zamana bal frekans modlasyonu fonksiyonu (V)
e
ASK
(t) : Zamana bal ASK modlasyonu fonksiyonu (V)
f
H
: Yksek frekans
f
L
: Alak frekans
e
PSK
(t) : Zamana bal PSK modlasyonu fonksiyonu (V)
f(t) : Srekli-zamanl iaret
p(t) : Darbe katar dizisi
f
p
(t) : f(t) ve f
p
(t) fonksiyonlarnn arpm sonucu elde edilen darbe dizisi
W : Asal Hz (rad/sn)
T : Peryot (sn)
f
s
: rnekleme frekans (Hz)
e
PAM
(t) : Zamana bal PAM modlasyonu fonksiyonu (V)
A : Genlik (V)
A
max
: Maksimum Genlik (V)
A
min
: Minimum Genlik (V)
Q : Kuantalama Seviyesi
a : Kuantalama Aral (V)
S/N : Sinyal-Grlt Oran (dB)
x(t) : Zaman bal genlik fonksiyonu (V)
X
x(t) : Zaman bal darbe modlasyonu genlik fonksiyonu (V)
A
: PCMdeki kuantalam seviyesi
A
n
: PCMdeki n. kuanta seviyesi
A
n-1
: PCMdeki n-1. kuanta seviyesi
K : Adaptif delta modlasyonunda sabit
P
1
, P
2
: G (watt)

: XOR ilemi
n : Dijit Says
H : Entropi Miktar (bit/karakter)
H
max
: Maksimum Entropi Miktar (bit/karakter)
L : Toplam Kodu Uzunluu
























XI
KISALTMALAR LSTES

AC : Alternatif Akm (Alternate Current)
DC : Doru Akm (Direct Current)
RF : Radyo Frekans (Radio Frequency)
FDM : Frekans Blmeli oklama (Frequency Division Multiplexing)
TDM : Zaman Blmeli oklama (Time Division Multiplexing)
AM : Genlik Modlasyonu (Amplitude Modulation)
FM : Frekans Modlasyonu (Frequency Modulation)
PM : Faz Modlasyonu (Phase Modulation)
FAM : Tam genlik Modlasyonu (Full Amplitude Modulation)
DSBSC-AM : ift Yan Bantl Bastrlm Tayc Genlik Modlasyonu
SSB-AM : Tek Yan Bantl Genlik Modlasyonu (Single Side Band Amplitude Modulation)
ASK : Genlik Kaydrmal Anahtarlama (Amplitude Shift Keying)
FSK : Frekans Kaydrmal Anahtarlama (Frequency Shift Keying)
PSK : Faz Kaydrmal Anahtarlama (Phase Shift Keying)
PAM : Darbe Genlik Modlasyonu (Pulse Amplitude Modulation)
PDM : Darbe Sresi Modlasyonu (Pulse Duration Modulation)
PWM : Darbe Genilik Modlasyonu (Pulse Width Modulation PWM)
PPM : Darbe Konumu Modlasyonu (Pulse Position Modulation)
PCM : Darbe Kod Modlasyonu (Pulse Code Modulation)
CCITT : Uluslar aras Telefon ve Telgraf Danma Kurulu Komitesi (International
Consultative Committe for Telephony and Telgraph)
DM : Delta Modlsyonu (Delta Modulation)
DPCM : Diferansiyel Darbe Kod modlasyonu (Differential Pulse Code Modulation)
AGF : Alak Geiren Filtre
ADM : Adaptif Delta Modlasyonu (Adaptive Delta Modulation)
NRZ : Sfra Dnsz Kodlama (Non Return to Zero)
RZ : Sfra Dnl Kodlama (Return Zero)
MLT 3 : ok Seviyeli Eik 3 Kodlama (Multi-Level Threshold 3)
BPS : Saniyedeki Bit Says (Bit Per Second)
NEXT : Near End Crasstalk
XOR : zel YADA ilemi (Exclusive-OR)
BER : Bit Hata Oran (Bit Error Rate)
CRC : Dnml Artklk Denetimi (Cyclic Redundancy Check)
XII
FCS : ereve Kontrol Dizisi (Frame Check Squence)
ARQ : Otomatik Tekrar stemi (Automatic ReQuest)
RLE : Tekrarlama Uzunluu Kodlamas (Run-Lenght Encoding)
VLE : Deiken Uzunlukta Kodlama (Variable Length Coding)
JPEG : Fotoraf Uzmanlar Birlii Grubu (Joint Photographic Experts Group)
MPEG : Hareketli Resim Uzmanlar Birlii Grubu (Motion Picture Experts Group)
DCT : Ayrk Cosins Dnm (Discrete Cosinus Transform)
CD : Kompakt Disk (Compact Disc)
ASCII : American Standard Code for Information Interchange
PC : Kiisel Bilgisayar (Personel Computer)
MB : Mega Byte (Veri saklama birimi)
RAM : Rasgele Eriimli Bellek (Random Access Memory)
OSI : Ak Sistemler Aras Balant Modeli (Open System Interconnection)
FDDI : Fiber Datml Veri Arabirimi (Fiber Distributed Data Interface)





















XIII
ZET


DOKTORA SEMNER


HABERLEME SSTEMLERNDE KULLANILAN
TEMEL KODLAMA VE SIKITIRMA TEKNKLER


Musa IBUK

Frat niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
Elektrik Elektronik Mhendislii Anabilim Dal
2004, Sayfa: 81

Bu seminer almasnda, bir haberleme sisteminin temel unsurlar ve bunlarn
gerekletirimlerindeki teknikler ele alnmtr. almada ilk olarak, haberleme konusu genel
hatlaryla ilenmitir. kinci ksmda, modlasyon konusu ve modlasyon teknikleri ele alnm
ve detayl olarak anlatlmtr. nc ksmda da, saysal kodlama, hata kontrol ve veri
sktrma konular genel bileenleri ile ele alnmtr.

Son olarak da, bu konular kapsayacak ekilde hazrlanan myWaveGen uygulamas
anlatlmtr. Bu uygulama yazlmnda almada sz edilen temel modlasyon teknikleri ve
veri kodlama uygulamalar detayl bir ekilde yaplabilmektedir. Yazlm Delphi grsel
uygulama gelitirme program ile hazrlanmtr.



Anahtar Kelimeler: Haberleme, Haberleme Trleri, Modlasyon Teknikleri, Kodlama
Teknikleri, Hata Kontrol, Veri Sktrma


1
1 GR

letiim alannn, bir teknoloji toplumunun gelimilik dzeyini yanstt sylenir. Eer
bu doru ise, birka ylda bir, bir teknoloji devrimine tank oluyoruz demektir. Yaadmz u
dnem ierisinde televizyon, iletiim, uzay, saysal mikroilemciler, veri iletiimi kablosuz
haberleme birok gibi teknolojik devrimler grdk. Bu eilim her geen gn devam etmekte ve
daha da hzlanmaktadr. Fiber optik ve kablosuz iletiim kanallar zerinden haberlemek artk
sradan bir olgu haline gelmitir. Dikkati eken bir husus da, belirtilen bu ilgi alanlarnn,
kolayca anlalabilen, temel iletiim ilkeleriyle biri birine bal olmasdr.

nsanlar, ok eski alardan beri bilgiyi, srekli insanolunun normal grme ve duyma
snrlarnn tesine tama yollarn, yani bilgiyi iletmenin yollarn aratrmlardr.
Kzlderililerin dumanla, gemicilerin bayrakla iaretlemeleri hepimizce bilinir. Uygarln
gelimesi de insanolunun doal duyular olan grme ve duymay; kabul edilmi bir dil yada
kodu, yazy kullanarak bilgi deitirme yeteneine baldr.

letiim terimi bilgiyi elektriksel yollarla gndermeye, almaya, ilemeye karlk gelir.
letiimin amac, herhangi bir biimdeki bilginin zaman ve uzay iinde kaynak olarak
adlandrlan bir noktadan, kullanc denilen baka bir noktaya aktarlmasdr. Bugn telefon,
radyo, televizyon gibi elektriksel iletiimin eitleri, gnlk yaantmzn vazgeilmez birer
paras olmulardr. Elektriksel iletiimin dier baz nemli rnekleri u ekilde sralanabilir;
radar, telemetre dizgeleri, bilgisayarlar aras bilgi aktarm, askeri amalar iin kullanlan telsiz.
Bu liste istenildii kadar geniletilebilir. Elektronik devre eleri teknolojisindeki yeni
ilerlemelere bal olarak nmzdeki yllarda iletiim dizgelerinde de nemli gelimelerin
olmas kanlmazdr.

Elektriksel anlamda iletiim, ilk olarak 1840larda telgraf ile balamtr. Birka 10
yl sonra telefonla ve bu yzyln banda da radyo ile daha da gelimitir. Elektronik tpn
bulunuu ile doan radyo iletiimi, byk lde 2. Dnya sava srasndaki almalardan
kaynaklanmtr. Transistr, entegre devre ve dier yar iletken aralarn bulunup,
kullanlmasyla radyo ve TV gelitirilmi ve yaygn bir ekilde kullanlmaya balanlmtr.
zellikle son zamanlarda uydu ve fiber optik teknolojisi, bilgisayarlara ve dier veri
iletiimlerine artan bir nem yklemi ve iletiim daha yaygn bir hale gelmitir.

2
Modern bir iletiim sistemi, bilgi gndermeden nce onun sraya koyulmasyla,
ilenmesiyle ve korunmasyla ilgilenir. Gerek anlamda gnderme, daha fazla ileme ve
grltnn szlmesiyle gerekleir. Son olarak, kod zme, mesaj koruma ve bilgi alglama
basamaklarndan oluan alma ilemi gelir.

letici-Kanal-Alc, Claude E. Shannon, btn iletiim sistemleri iin temel model olan
bu triyoyu bir araya getirdiinde, 1947 senesiydi. Peki, iletilecek veriyi kaypsz tamas iin
kanaln genilii minimum ne olmal? yada bir sinyalin ierdii gerek enformasyon ne
kadardr? Bay Shannon, bir matematikiydi. Boolean cebiri kullanarak elektronik devrelerin
modellenebileceini gsterdii, 1937 tarihli master tezi yzyln en nemli tezi saylmaktadr.
Bu matematiki sinyallerin modellenmesi iin istatistiksel zelliklerini kullanarak Information
Theorynin temelini att. Bununla da kalmayp, kanaln genilii sabit olduu takdirde verinin
en ok ne kadarnn geebilecei sorusundan Rate-Distortion Theoryyi ortaya kard. Doada
analog formda bulunan tm sinyaller iletici tarafndan saysal endeksler ile ifade edilebilen
sembollere dntrlecekti. Alc kanaldan kaypsz, yada kayplara kar korumal geecek bu
endeksleri kendisinin de bildii sembollere atayp sinyali yeniden oluturacakt. Kanaln
yeterince geni olmamas halinde ise iletici sinyalin baz paralarn atmak zorunda kalacakt.
Atlmas en az hasara sebep olacak paralarn tespiti, veri sktrma teknolojisinin domasna
yol at. [20]

3
2 HABERLEME
2.1 Giri
Haberleme ksaca; bilginin bir yerden baka bir yere hatasz olarak iletilmesi olayna
denir. Haberlemede temel prensip, iletilecek olan bilginin nce elektrik, elektromanyetik veya
optik enerjiye dntrlerek uzak mesafelere iletilmesi ve kar tarafta tekrar eski orijinal
haline dntrlmesidir. Sistemin randman, iletim srasnda kanlmaz olarak meydana gelen
bilgi kaybnn miktar ile llr.


ekil 2.1 : Bir iletiim sisteminin temel fonksiyonel bileenleri

Btn tayc haberleme sistemlerinde, ekil 2.1de grlen temel fonksiyonel
bileenler bulunur. letilecek bilgi, modlatrde, sinyal reteci tarafndan retilen bir tayc
sinyal zerine bindirilir. Transdser (gnderme anteni), modle edilmi sinyali, bu sinyalin
elektromanyetik dalga eklinde yayld yaylma ortamna balar. Bu sinyalin az bir ksm
alcya ular. Burada baka bir transdser, (alc anten), alternatif sinyalle birlikte grlty
seici alcya balar. Seici alc da, modle edilmi tayc sinyalini filtreden geirir.
Demodlatrde ise, bilgiyi modle edici sinyalin, taycdan ayrlmas salanarak, bilgi yeniden
elde edilir.

ekil 2.2 : Elektromanyetik Tayf
4
Bir haberleme sisteminin tipik zellikleri, byk oranda, elektromanyetik tayfn
kullanlan parasna baldr (ekil 2.2). Radyo sistemlerinde elektromanyetik tayc dalga,
tayfn radyo frekans (RF) blmnden seilir. Mikrodalga veya milimetre sistemleri, tayfn bu
blmnde bulunan tayc frekanslarna sahiptir. Optik haberleme sistemleri ise kzlalt
grnr k ve mor tesi frekanslardan tayc frekanslarna sahiptir.

Haberleme sisteminde iletilen bilgi miktar, modle edilmi taycnn bant genilii
(frekans tayf) ile dorudan ilgili olup, bu da genelde tayc frekansnn belli bir yzdesi
kadardr. Bu nedenle tayc frekansnn artmas, iletim bant geniliinin ve dolaysyla bilgi
ileten sistemin tm kapasitesinin artmasn salar. Sonuta, optik haberleme sistemlerinin zel
bir ilgi alan olarak ortaya kmasnn nedeni de budur.

En temel tanmyla bilginin bir noktadan baka bir noktaya iletilmesi aadaki srayla olur:
1) Bilgi reticinin kafasndaki model dncenin olumas.
2) Belli kriterlere uyularak bu modelin ses veya grnt sembolleri halinde tanmlanmas.
3) Bu sembollerin kodlanarak iletiim iin uygun hale sokulmas.
4) Kodlanm sembollerin istenen hedefe iletilmesi.
5) Sembollerin zlmesi ve orijinal haline geri evrilmesi.
6) Alcnn kafasnda orijinal dnce modelinin tekrar meydana getirilmesi.

2.2 Haberleme Trleri
Haberleme, ok geni ve derin bir konudur. Bu balamda haberlemeyi ve bilginin
nasl iletildiini iyi kavrayabilmek iin snflandrlmas gerekir. Ancak bu snflandrmalarn
kesinlik arz etmedii belirtilmelidir. Yaplan snflandrmada dikkate alnan belirleyiciler;

1. Bilginin iletildii ortam (Ortam trne gre) ve
2. letimde kullanlan sinyaller (Sinyal trne gre) dir.

2.2.1 Ortam Trne Gre Haberleme Trleri
Haberlemenin temlinde her zaman bilginin iletildii bir kaynak (source) ve bilginin
iletilmek istendii bir hedef (destination) vardr. Kaynak ve hedef arasnda da her zaman
bilginin iletildii bir yaynm ortam (iletiim kanal) (ekil 2.1) vardr. Bu ortamlar kimi zaman
fiziksel kablolu bir medya (bakr, fiber optik kablo vs.) olabilecei gibi kimi zamanda hava
(atmosfer) veya boluk da olabilir.
5
Genel olarak ortam trne gre haberleme konusu iki snfta incelenir;
1. Kablolu Haberleme (Wired Communication) ve
2. Kablosuz Haberleme (Wireless Communication)

2.2.1.1 Kablolu Haberleme
Bilgi iletimi iin bakr, dalga klavuzlar veya fiber optik kablolardan faydalanlr.
letiim elektrik, elektromanyetik veya optik sinyaller araclyla bu ortamlar zerinden
gerekletirilir. Bakr kablolarda (ekil 2.3-a ve b) haberleme sinyali elektriksel sinyaller
eklinde iletilirken, fiber optik kablolarda (ekil 2.3-c) sinyaller k demetleri eklinde iletilir.
Bir dier kablolu iletim ortam dalga klavuzlardr. Bunlar ok yksek frekansl
elektromanyetik dalgalar tamak iin dzenlenmi metal borulardr. Dalga klavuzlar sinyal
iletme asndan iletkenlere benzer. Ancak iletkenler elektrik akmn iletirken, dalga klavuzlar
elektromanyetik dalgalar iletir. Ayrca iletkenlerden akmn geebilmesi iin kapal bir elektrik
devresi gerekirken dalga klavuzlarnda buna gerek yoktur. ekil 2.3-dde rnek dalga klavuzlar
grlmektedir.



a ) Koaksiyel Kablo b ) Twisted Pair (TP) Kablo



c ) Fiber Optik Kablo d ) Dalga Ynlendirici
ekil 2.3 : Kablolu ortam trleri
6
2.2.1.2 Kablosuz (Wireless) Haberleme
Bilgi iletimi iin hava veya boluktan faydalanlr. letiim elektromanyetik dalgalar
eklinde bu ortamlar zerinden gerekletirilir.


ekil 2.4 : Elektromanyetik dalgalar ve kablosuz iletiim

2.2.2 Sinyal Trne Gre Haberleme Trleri
Sinyal trne gre snflandrma yaplrken temel olarak tayc sinyalinin durumuna
baklr. Haberleme alannda temelde iki tr sinyal sz konusudur. Analog ve Saysal.

2.2.2.1 Analog Haberleme
Baz haberleme dntrcleri, orijinal bilgi enerjisinin ani deiimlerini dorudan
takip eden elektronik sinyaller retirler. Bu tip sinyallere Analog Sinyal ad verilir. rnein,
bir mikrofon kendisine uygulana ses enerjisinin deiimini takip eden bir elektronik sinyal
retir. Analog sinyaller kullanlarak yaplan haberlemeye Analog Haberleme ad verilir.


ekil 2.5 : Analog Sinyal
7
2.2.2.2 Saysal (Dijital) Haberleme
Baz sistemlerde dntrc, sistemin her iki ucundaki insanlar veya makineler
tarafndan anlalan ve nceden belirlenmi kod darbeleri veya deimleri eklinde elektronik
sinyaller retir. Bu tip sinyallere Dijital Sinyal ad verilir. rnein Network Sistemleri
arasndaki haberlemede kullanlan sinyalizasyon verilebilir. Dijital sinyaller kullanlarak
yaplan haberlemeye Dijital Haberleme ad verilir.


ekil 2.6 : Saysal (Dijital) Sinyal

Saysal haberlemenin, analog haberlemeye gre baz stnlkleri vardr. Bunlar:

1. Dijital Teknoloji kullanr. Bu nedenle geni lekli entegrasyon ve yar iletkenler
sayesinde ok kk maliyetli sistemlerin oluturulabilmesine olanak salar.
2. Analog iletimde bir sinyal ykseltildiinde grlt de onunla birlikte ykselir. Sinyal
birok ykseltme istasyonundan getike grlt birikir. Bununla birlikte dijital
iletimde her yineleyici istasyonu darbeleri yeniden retir. Bylece temiz (grltsz)
darbeler oluturulur ve yeni bir temizleme ileminin yer ald bir sonraki yineleyiciye
gnderilir. Sinyaller grltl bir ortamdan geer fakat daha fazla bozulaca yerde
srekli yeniden retildiinden grltden etkilenmez.
3. Dijital teknoloji ile oullama (multiplexing) ilemi daha rahat olduundan iletim
kapasitelerinin verimli ekilde kullanlmas salanr.
4. ifreleme ve kodlama tekniklerinin dijital sinyallere uygulanmas daha kolay ve daha
ekonomiktir.

2.3 Haberlemedeki Kstlamalar
Herhangi bir haberleme sisteminde ama, kaynaktaki bilgi iaretini alc uta olduu
gibi geri elde etmektir. Ancak, bu amaca genellikle eriilemez. Bir baka deyile, gnderilmi
olan bilgi, baz kstlamalar nedeniyle, olduu gibi geri elde edilemez. Bu kstlamalar baz
8
kanlmaz doa olaylar yada iletiim tasarmn yapan mhendisler tarafndan saptanr. O
halde, alc tarafta bilgiyi aslna olabildiince yakn bir biimde elde etmek daha gereki ve
uygulanabilir bir yaklam olur. Bu nedenle birok uygulamada, asl bilgi iaretinden baz
sapmalara hogr gsterilir.

Bir haberleme sistemindeki ana kstlamalar aadaki balklarda toplanabilir;
1. Grlt ve Giriim
2. Bant genilii
3. Sinyal Gc

2.3.1 Grlt ve Giriim
Modle edilmi bir iaret, iletim ortamnda istenmeyen bozulmalara urar. Bu
bozulmalarn nedenleri; elektrik frtnalar, imek, yldrm gibi atmosfer olaylar olabilecei
gibi, elektrik aygtlar yada baka iaretler nedeniyle oluan giriim gibi insan yaps kaynaklar
da olabilir. Bozulmalarn baka bir kayna da haberleme sisteminin kendi iinde rettii
grltdr. Grlt ve giriimin etkilerini azaltmak iin eitli nlemler alnr. Grlt dzeyi,
kullanlan modlasyon trne baldr. Grlt etkisinin az olduu modlasyon trlerinde
genellikle daha ok bant genilii kullanlr.
2.3.2 Bant Genilii
Haberleme sistemleri iin baka nemli bir snrlama ise bant genilii kstlamas olup
bu kstlama uluslararas iletiim kurulularnca belirlenir. Elektromanyetik grnge birok
kullanc tarafndan paylald iin, her kullancya belirli bir bant genilii verilir ve daha
fazlasn kullanmasna izin verilmez. zin verilen bant genilii, kullanlan frekans bandna ve
modlasyon trne baldr. rnein AM yaynnda her kullanc 10 KHzlik bir bant genilii
kullanr. Oysa FM yaynnda 200 KHzlik bir bant genilii kullanmna izin verilir. Daha ok
bant genilii kullanld iin, FMin grlt ve giriimi bastrma zeliklerinin daha iyi olmas
beklenebilir.

Grltnn azaltlmas iin bant geniliinin arttrlmas, birbirleriyle elien iki
kavramdr. Ancak, dier kullanclar nedeniyle bant genilii istenildii gibi arttrlamaz. Bu
nedenle iyi bir iletiim sistemi, bu kstlamalar arasnda kurulan dengenin sonucunda ortaya
kar. Bu arada, ekonomik etkenlerin de gz nne alnmas gereklidir. Baz modlasyon
trlerinde (PCM) ideal koullar altnda bile bir lde bozulma kanlmazdr. Bunun nedeni bu
modlasyon trnn tersinir (reversible) olmamasdr.
9

Bir kanal zerinden gnderilebilecek maksimum bilgi miktar kanal sas olarak
adlandrlr ve sistemin bant geniliine baldr. Belirli bir bant genilii kaplayan bir iaret,
bant genilii daha dar olan bir sistemden geerse bozulmaya urar. Sistemin bant genilii
azaldka bozulma daha da artar. Bozulmann artmas sonucu bilginin gvenli bir ekilde
iletilme hz da azalr. Sistemin bant genilii, iaretin bant geniliinden daha fazla ise bozulma
olmaz. Bu nedenle herhangi bir iaretin bir sistemden bozulmaya uramadan geebilmesi iin,
sistemin bant geniliinin sonsuz olmas gerekir. Bunun ise pratikte gereklemesi olanakszdr.

Bilgi iletim hznn, iaretin frekans ile ilikili olduu sylenebilir. Belli bir frekans
deerinin zerinde, haberleme sistemi ierisindeki elektriksel devreler, doalar veya yapm
unsurlar nedeniyle iaretteki anlk deiimleri takip edemezler.


ekil 2.7 : RC devresinin frekansa bal tepkisi

ekil 2.7 de gsterildii zere rnein Alak Geiren bir RC Filtre devresi, iaretin hz
arttka bunlar takip edemez hale gelir ve bir noktadan sonra iaret bozulmaya urar. Birde bu
sinyale iletiim kanal ierisinde grlt eklendii dnlrse alc tarafta bu sinyalin doru
olarak alnmas ok g, hatta olanaksz olabilir.

Bu nedenle gnderilen iaretin alcda tekrar doru bir ekilde elde edilebilmesi iin
bilgi iletim hzna bir st snr konmaldr (konulur).

10
2.3.3 Sinyal Gc
Yukarda aklananlar dnda bilgi iletim hzn etkileyen baka bir etken daha vardr ve
bu etken iaret gcdr (yada S/N iaret-grlt orandr). Bu etken u biimde aklanabilir.
Sistem bant genilii deitirilmeden, iaret gc arttrlarak bilgi iletin hz arttrlabilir. Ancak
uygulama asndan ve ekonomik nedenlerle, iaret gcn istenildii kadar arttrmak
olanakszdr. O halde, sistem bant genilii yada iaret gc arttrlarak bilgi iletim hz
arttrlabilir. Ancak bu nicelikler yukarda sz edilen nedenlerden dolay rasgele arttrlamaz.
nemli olan; bu birbiriyle elien etmenlere en iyi (yada iyi) ve ekonomik ekilde bir yaklam
(zm) ortaya koymaktr.

2.4 oullama (Multplexing)
Aktarm sistemlerinin daha verimli kullanlmas, var olan olanaklarn, birden ok aygt
tarafndan ezamanl olarak kullanlabilmesi ile mmkndr. oullama, var olan kapasiteyi
birden ok aygta paylatrmak iin uygulanan bir tekniktir. Genellikle aktarm olanaklarnn
kapasitesi, iki aygt arasnda aktarlmas istenen verinin gerektirdii kapasiteden ok daha
fazladr. Ayn ortam zerindeki iaret saysn oklayarak (artrarak) bu kapasite birden ok
aktarc arasnda paylatrlabilir. Bu durumlarda asl aktarm yolu devre (circuit) yada balant
(link) olarak adlandrlmaktadr. Her bir alc/vericiye ayrlan kapasiteye ise kanal (channel) ad
verilir. Zaman Blmeli oullama (Time Division Multiplexing) ve Frekans Blmeli
oullama (Frequency Division Multiplexing) yaygn olarak kullanlan iki yntemdir.

Herhangi bir iletim hattnn, verilen bir zaman aralnda maksimum bir bant genilii
vardr. Bir elektriksel iletiim hatt sadece iki u arasndaki konumay iletmek zere ayrld
zaman nemli bir israf yaplm olunur ve bu nedenle sistem verimi dk olacaktr. Bu noktada
sistemi daha verimli kullanabilmek amacyla oullama (multiplexing) yaplr. oullama, bir
hat zerinden birden fazla bilginin simltane yada srayla iletilmesi olaydr. letim hatt
kanal ad verilen sanal tnellere blnr.

oullama ilemi genelde iki ekilde yaplr;
1. Frekans Blmeli oullama (Frequency Division Multiplexing - FDM)
2. Zaman Blmeli oullama (Time Division Multiplexing - TDM)

FDM ynteminde kanal oklamas yaplrken frekans band paylatrlr. TDM
ynteminde ise zaman paylatrlmaktadr.
11
2.4.1 Frekans Blmeli oullama (FDM)
Bu yntem daha ok analog iaretlerin oullanmasnda kullanr. Olduka sk kullanlan
bir oullama eididir. Bu yntemde iletim hatt bant genilii ok sayda frekans aralklarna
blnr. Dier bir deyile (ekil 2.8 de gsterildii zere) her iletiim kanalna mevcut hat bant
geniliinin bir blgesi ayrlr ve btn zamanlarda ayrlan bu bant genilii kullanlr. Kanal
kapasiteleri uygulamaya gre deikendir. Karmay nlemek iin kanallar, nlem amal
koruyucu bantlar ile birbirlerinden ayrt edilir. En iyi bilinen rnei kablolu TV sistemleridir.


ekil 2.8 : Frekans Blmeli oklama (FDM)

2.4.2 Zaman Blmeli oullama (TDM)
Bu yntemde, her kanala, dzenli zaman aralklarnda (time slotlarda) hat bant
geniliinin tamam ayrlr. ekil 2.9da gsterildii gibi zaman aralklar hatt paylaan
konuma kanallarnn saysna baldr. Her durumda koruma bantlar karlkl giriimden
(crosstalk) korunmak iin komu kanallar biri birinden ayrr.


ekil 2.9 : Zaman Blmeli oklama (TDM)
12
Bu yntem daha ok saysal (dijital) iaretlerin oullanmasnda kullanr. Gnmzde,
daha youn olarak tercih edilen ve kullanlan saysal (dijital) haberlemede, pratik anlamda
TDMin FDMe kar aadaki stnlklerinden dolay, daha ok TDM yntemi
kullanlmaktadr;

TDMin FDMe gre stnlkleri unlardr;

1. Kanal kapasitesi daha yksektir.
2. Grlt oran daha dktr.
3. Gvenilirlii daha yksektir.
4. Fiziki boyutlar daha kktr.
5. Maliyeti daha dktr.
6. letme kolayl salar.

Zaman blmeli oullamann genelde iki deiik ekli kullanlmaktadr:

1. Senkron TDM: letiim ortamndaki veri orannn, gnderilecek sinyaller iin gerekli
veri orann at durumlarda zaman blmeli oklayclar kullanlr. ok sayda veri
tayan analog veya saysal sinyal, her sinyali zaman ierisinde paralara ayrarak
ezamanl bir biimde tayabilir. Bu yntemde periyodik olarak her bir kullanc bant
geniliinin tamamn ksa bir zaman aral ierisinde kullanr. Bu yntem Round
Robin Yntemi olarak ta bilinir.
2. statistiksel TDM: Senkron TDMde bir erevenin ierisindeki pek ok zaman aral
boa harcanr. statistiksel TDM asenkron veya akll TDM olarak da bilinir. statistiksel
TDM zaman aralklarn istee gre dinamik olarak ayrr. statistiksel TDM veriyi
gndermeden nce tm bellekleri tarar, ereve dolana dek verileri toplar ve ereveyi
gnderir.



13
3 MODLASYON
3.1 Giri
Modlasyon, bildiri iaretini iletime daha uygun bir biime sokmak iin yaplr. Bir
bilgi sinyalinin, yaylm ortamnda iletilebilmesi iin, ortam ierisinde rahatlkla hareket
edebilen baka bir tayc sinyal zerine aktarlmas olayna modlasyon ad verilir.
Modlasyon yntemlerinin amac, bilgi sinyalini var olan bir haberleme kanalna uydurmaktr.
Bu yzden modlasyon tr; mevcut grlt, bant genilii ve verici gcne bal olarak seilir.
Periyodik bir iaretin (tayc), herhangi bir zellii, bildiri iaretine (modlasyon iaretine)
bal olarak deitirilir. Elde edilen iarete modlasyonlu iaret denir.

Modlasyon ilemi haberleme tekniinin temelini oluturur. Modlasyon ilemine olan
ihtiya genel olarak grup altnda zetlenebilir;

1. Anten uzunluu: Haberleme sistemlerinde, bir sinyalin transmisyonu iin kullanlacak
olan antenin minimum uzunluu, iaretin dalga boyunun en az drtte biri olmaldr.
rnein; eer 0 ile 3KHz arasnda bir konuma iaretini iletilmek isteniyorsa, bu
sinyalin dalga uzunluu;
metre
sn
s km
f
c
000 . 100
) / 1 ( 000 . 3
) / ( 000 . 300
= = = (3.1)
bulunur. Buradan antenin minimum uzunluu
metre l 000 . 250
4
min
= =

(3.2)
olarak elde edilir. O halde, anten uzunluunun, pratikte gerekletirilebilecek bir boyda
olmas iin, iaretin frekans spektrumu deitirilmelidir.
2. Birden fazla iaretin transmisyonu (oullama): Ayn anda bir veya birden ok
iaretin, iaretler birbirine karmakszn bir noktadan, uzaktaki dier bir noktaya
iletilmesi, modlasyon yapmadan gerekletirilemez. Frekans (FDM) veya Zaman
(TDM) oullamas yntemleriyle ayn kanaldan birden ok iaretin iletilmesi mmkn
olmaktadr.
3. Kanal grltsn azaltmak: Bir haberleme sisteminde, aktarlan sinyaller iletim
ortamnn zelliklerine bal olarak zayflamakta ve grlt ad verilen istenmeyen
bozucu etkenlerin tesirinde kalmaktadr. Bu nemli problemi zmek iin en uygun yol,
iareti iletilecei ortamn zelliklerine uyan, grltden etkilenmeyecek bir biime
dntrmektedir.
14
Modlasyon, bilgi iletim sisteminin verimliliini arttrmak amacyla yapldndan,
tayc sinyal seilirken bu sinyalin yaylm kanal iin ne kadar uygun olduu gz nnde
bulundurulmaldr. te yukarda belirtilen nedenlerden dolay iaretin spektrumu daha uygun bir
yere kaydrlr. Bu kaydrma ileminde; tayc dalga ad verilen ve genellikle yksek frekansl
sinzoidal (analog) veya dikdrtgen darbe katar (dijital) biiminde iaretlerden yararlanlr.
Kabaca, iletilecek iaretin bir tayc dalga yardm ile iletim ilemine modlasyon ad
verilir.

Modlasyon ilemi snflandrlrken, iki farkl bak a kullanlabilir. Bunlar
modlasyonda kullanlan tac dalga ve bunu modle eden bilgi sinyalidir. Bu noktada;

1. Tayc Dalga tipine gre
a. Srekli Dalga Modlasyonu (Continuous Wave Modulation)
b. Darbe Modlasyonu (Pulse Modulation)
2. Bilgi Sinyali tipine gre;
a. Analog Modlasyon
b. Saysal (Dijital) Modlasyon eklinde bir snflandrma yaplabilir.

Bunlardan darbe modlasyonu, genellikle saysal haberlemede kullanlr.


Tayc Sinyal
Srekli Dalga Mod. Darbe Mod.
B
i
l
g
i

S
i
n
y
a
l
i

A
n
a
l
o
g

AM
FM
PM
PAM
PPM
PDM
D
i
j
i
t
a
l

ASK
FSK
PSK
PCM

Tablo 3.1 : Bilgi ve Tayc sinyale gre modlasyon trleri

3.2 Srekli Dalga (Analog) Modlasyonu
Srekli dalga modlasyon tipinde tayc olarak, belirli bir frekansta sinzoidal bir
dalga kullanlr. Srekli dalga modlasyonu zellikle, konuma, mzik veya resim gibi zamann
srekli bir fonksiyonu olarak deien analog iaretlerin iletimi iin uygun olmaktadr ve
kullanlmaktadr.

15
3.2.1 Genlik Modlasyonu (Amplitude Modulation AM)
Tarihsel olarak kullanlan en eski modlasyon tekniidir. Genlik modlasyonunda,
taycnn genlii bilgi sinyaline uygun olarak deitirilir.


ekil 3.1 : Genlik Modlasyonu (AM)

Genellikle tayc, kararl bir sinzoidal sinyaldir ve u ekilde ifade edilebilir.
( ) | + = t E (t) e
c c c
sin (3.3)
Faz as herhangi bir deer olabilecei iin, ihmal edilebilir. Bu noktada iletilen
sinyalde bir analog sinzoidal sinyal eklinde dnlebilir. yleyse bilgi sinyali de aadaki
gibi ifade edilebilir;
( ) t E (t) e
m m m
sin = (3.4)
e
m
(t) sinyali E
c
yi modle ettiinde 3.3 nolu denklem u ekle dnr:
t t E E t e
c m m c AM
e e sin ) sin ( ) ( + = (3.5)
E
c
yi parenteze alnp sine
c
t ile arpldnda 3.5 nolu denklem u ekilde yeniden
yazlabilir:
( ) ) sin( sin 1 ) ( t t
E
E
E t e
c m
c
m
c AM
e e
|
|
.
|

\
|
+ = (3.6)
Burada E
m
/E
c
oranna modlasyon indeksi (m) ad verilir.

Genlik modlasyonun tr vardr:

1. Tam genlik modlasyonu (FAM)
2. ift yan bantl bastrlm tayc genlik modlasyonu (DSBSC-AM)
3. Tek yan bantl genlik modlasyonu (SSB-AM)
16
3.2.2 A Modlasyonu
V
c
=E
c
.cosu
c
=E
c
.cos(w
c
t+|) (3.6.1)
Yukardaki bantda E
c
yi deitirerek yaplan modlasyona genlik modlasyonu (AM)
denir. FM ve PM modlasyonlar ise baseband u
c
de yaplan deiiklikler sonucu oluur. w
c
de
deiiklik yaplnca frekans modlasyonu, |
c
de yaplan deiiklikler de faz modlasyonuna
neden olur. Son iki modlasyon tipi kullanm asndan sk sk birbirine ok benzer grnr ve
bunlarn benzer analitik ilemleri olmasna karn pratik olarak etkileri tamamen farkldr. Bu
fark baseband kare dalga iin net bir ekilde grlebilir ancak srekli deien bir baseband
sinyal iin bu fark grmek zordur.

Bu modlasyon teknii daha fazla bant genilii gerektirmesine karn, daha stn
grlt zellikleri nedeniyle yaygn olarak kullanlmaktadr. ki tr vardr;

1. Taycnn frekans (w
c
t) bilgi sinyaline uygun olarak deitirildiinde, oluan
modlasyona Frekans Modlasyonu (FM) denir
2. Taycnn faz (|
c
) bilgi sinyaline uygun olarak deitirildiinde, oluan modlasyona
Faz modlasyonu (PM) denir.

3.2.2.1 Frekans Modlasyonu (Frequency Modulation FM)
lk olarak 1920lerde ortaya km ve matematiksel analizi ise ilk olarak Bell Telefon
Laboratuarlarnda alan nl matematiki John R. Carson tarafndan gerekletirilmitir.
Frekans modlasyonunda, taycnn frekans bilgi sinyalinin genliine orantl olarak modle
edilir.

ekil 3.2 : Frekans Modlasyonu (FM)

FM Modle edilmi sinyal matematiksel olarak aadaki gibi ifade edilir;

(

+ =
}
t
c c c FM
dt t g t E t e
0
) ( cos ) ( e e (3.7)
17
3.2.2.2 Faz Modlasyonu (Phase Modulation PM)
FM modlasyonuna ok benzedii iin ounlukla Dolayl (indirect) FM olarakta
bilinir. Tayc sinyalin faz as, bilgi sinyaline uygun olarak modle edilir.

ekil 3.3 : Faz Modlasyonu (PM)

PM Modle edilmi bir sinyal matematiksel olarak aadaki gibi ifade edilir;

|
|
.
|

\
| A
+ = t t E t e
m
m
eq
c c PM
e
e
e
e cos cos ) ( (3.8)
3.2.3 Genlik Kaydrmal Anahtarlama (Amplitude Shift Keying ASK)
kilik mantkla kodlanm, Sfr (0) ve Bir (1)lerden olumu bir bilgi sinyalinin
sinzoidal bir taycnn genliine bindirilmesi tekniidir. Klasik Genlik Modlasyonuna
benzer. Tek fark bilginin saysal (dijital) bir sinyal olmasdr. zellikle PCM kodlanm temel
bant sinyallerin iletilmesinde kullanlr.

ekil 3.4 : Genlik Kaydrmal Anahtarlama (Amplitude Shift Keying ASK)

Genelde ASKda ikilik 0 iletmek iin 0V genlik seviyesi ve ikilik 1 iletmek iin E
c
gibi
bir seviye kullanlr.

=
" 1 " sin
" 0 " 0
) (
t E
t e
c
ASK
e
(3.9)
18
3.2.4 Frekans Kaydrmal Anahtarlama (Frequency Shift Keying FSK)
kilik mantkla kodlanm, Sfr (0) ve Bir (1)lerden olumu bir bilgi sinyalinin
sinzoidal bir taycnn frekansna bindirilmesi tekniidir. Klasik Frekans Modlasyonuna
benzer. Tek fark bilginin saysal (dijital) bir sinyal olmasdr.

ekil 3.5 : Frekans Kaydrmal Anahtarlama (Frequency Shift Keying FSK)

Genelde FSKda, ikilik 0 ve 1 ifadeleri iin, biri birinden rahata ayrt edebilen iki farkl
tayc frekans (f
L
ve f
H
) kullanlr.

=
" 1 " ) 2 sin(
" 0 " ) 2 sin(
) (
t f E
t f E
t e
H c
L c
FSK
t
t
(3.10)
3.2.5 Faz Kaydrmal Anahtarlama (Phase Shift Keying PSK)
kilik mantkla kodlanm, Sfr (0) ve Bir (1)lerden olumu bir bilgi sinyalinin
sinzoidal bir taycnn fazna bindirilmesi tekniidir. Klasik Faz Modlasyonuna benzer. Tek
fark bilginin saysal (dijital) bir sinyal olmasdr.

ekil 3.6 : Faz Kaydrmal Anahtarlama (Phase Shift Keying PSK)

Genelde PSKda ikilik 0 ve 1 iin biri birinden rahata ayrt edilebilir iki faz as
kullanlr. Buna en iyi yaklam ikilik bir sinyal iin biri birine (180) zt fazl alar
kullanmaktr. rnein pratikte 0 iin 0 ve 1 iinde t (180) sklkla kullanlr.

=
" 1 " ) sin(
" 0 " ) sin(
) (
t e
e
t E
t E
t e
c
c
PSK
(3.11)
19
3.3 Darbe Modlasyonu
Darbe modlasyonu genel olarak belirli bir darbe katarnn parametrelerinin bilgi
iaretinin bir fonksiyonu olarak deitirilmesi sonucu elde edilir. Srekli dalga modlasyonunun
aksine darbe modlasyonu srekli olmayan ayrk-zamanl bir ilemdir. ekil 3.7den grlecei
gibi, darbeler zamann ancak belli T aralklarnda T sresince vardr. Bu zelliinden dolay,
darbe modlasyonu doal olarak ayrk mesaj iaretleri iin uygundur.

ekil 3.7 : Darbe sinyali rnei

Mesaj iaretine gre snflama yapldnda iki tip modlasyon ortaya kmaktadr.

1. Analog modlasyon: Srekli bir mesaj iaretinin modlasyonu ile elde edilen
modlasyon trdr.
2. Saysal modlasyon: Ayrk bir mesaj iaretinin modlasyonu sonucu elde edilen
modlasyon trdr.

Analog haberlemede incelenen genlik, faz ve frekans modlasyonlarnda iaret tr
belirtilmemiti. Bu nedenle, srekli dalga modlasyonu iin elde edilen sonular hem srekli-
zamanl hem de ayrk-zamanl iaretler iin geerlidir.

rnein srekli-zamanl bir f(t) iaretinin, p(t) darbe katar ile arpm sonucu bulunan
iaretin deiimi ekil 3.8de gsterilmitir. Buna gre arpm sonucu elde edilen f
p
(t) darbe
dizisinin genlii f(t) iaretine uygun olarak deimektedir. Yani, rnekleme darbelerinin orijinal
dikdrtgen biiminin bozulduu grlmektedir. Oysa darbe genlik modlasyonunda darbelerin
tepesi dzdr. Darbelerin genlikleri iaretle orantl deiirken biimleri bozulmamaldr.
20

ekil 3.8 : Bilgi sinyalinin darbe dizisiyle arpm

Bu rnekten grlecei zere, ayrk-zamanl iaretlerin modlasyonu iin darbe
modlasyonu doal olarak uygun bir modlasyon trdr. Ancak, srekli zamanl iaretler iin
de darbe modlasyonu yntemleri kullanlabilir. Srekli bir f(t) iareti verildiinde bu iareti
rnekleme ilemiyle bir ayrk-zamanl iarete dntrr ve daha sonra darbe modlasyonu
uygulayabiliriz.

3.3.1 Darbe Modlasyonun stnlkleri
Darbe modlasyonunda, taycnn darbe katar olmas nedeniyle, srekli dalga
modlasyonuna gre stnlkleri yle zetlenebilir:

1. Darbe modlasyonunda iletilen g yalnz ksa darbeler iinde younlamtr. Srekli
dalga modlasyonundaki gibi srekli olarak dalmamtr. Bu zellik tasarmclara
nemli kolaylklar salamaktadr. rnein, yksek gl mikrodalga tpleri ve lazerler
darbe biiminde almaya elverili elemanlardr.
2. Darbeler arasndaki boluklar, dier mesajlara ait rneklerle doldurularak, tek bir
haberleme sistemi zerinden birden fazla mesaj iaretinin iletilmesi salanabilir.

ekil 3.9da gsterilen bu ileme zaman blmeli oullama (Time Division
Multiplexing-TDM) adi verilir.
21

ekil 3.9 : Darbe modlasyonunda oklama zellii

3. lemler ayrk trden iaretlerle yapld iin, son yllarda tmleik devre
teknolojisindeki byk gelimeler, saysal haberleme devrelerinin gereklemesini
kolaylatrmtr.
4. Saysal iaret ileme tekniklerindeki ilerlemeler, saysal iaretlerin daha yaygn
kullanlmasna neden olmutur.
5. Baz darbe modlasyonlu sistemler grlt ve dier bozucu iaretler asndan srekli
dalga haberlemesinden daha gvenilir bulunmaktadr.

Srekli dalga modlasyonu ile darbe modlasyonu arasndaki bir dier nemli bir fark
da, modle edilmemi dalga katarnn ok nemli miktarda alak frekans bileenleri hatta doru
akm bileeni iermesidir. Bu nedenle, modle edilmi dalgalarn belirli bir frekans bandna
sahip kanallardan iletilebilmesi iin ikinci bir modlasyon ilemine ihtiya duyulur. Bu yksek
frekansl kanallarda bir srekli dalga modlasyonu, rnein FM kullanlabilir. Bir kablo
zerinden yaplan iletimde ise, daha farkl modlasyon yntemleri kullanlr.

zellikle Darbe Modlasyonu tipinde, tayc srekli bir sinyal olmayp darbeli bir kare
dalgaya benzer. En byk zellii bilginin temel bantta kalmas ve daha yksek bir frekansl bir
taycya evrilmemesidir. Genellikle nicelemeli ve nicelemesiz olmak zere iki kategoriye
ayrlr.

Her iki kategoride de darbenin deitirilebilen 3 parametresi vardr:

1. Darbenin uzunluu,
2. Ykseklii (genlii) ve
3. Konumu

22
Darbe modlasyonu gerekletirilirken, ilk nemli adm, verilen bir mesaj iaretini
ayrk rneklerden oluan deerlere dntrme (rnekleme) ilemidir.

3.3.2 rnekleme Teoremi
Bu teorem Shannon rnekleme teoremi veya Nyquist rnekleme teoremi olarak da
adlandrlr. Teorem temel olarak snrl bantl bir x(t) analog iaretinin yeniden ve bozulmadan
elde edilebilmesi iin rnekleme ileminin nasl olmas gerektiini belirtmektedir. rnekleme
teoreminin ifadesi, ideal rnekleme durumu iin yle verilebilir.

rnekleme teoremi; W frekans ile band snrl bir x(t) iaretinden eit T zaman
aralklarnda alnan x(nT) rnek deerleri kullanlarak, iaretin tek ve bozulmasz olarak elde
edilmesi iin gerek ve yeter koul

1
2
s
f W
T
= > (3.12)
olmasdr. Bu koul altnda x(t) iareti

sin ( )
( ) ( )
k
t
k
T
x t x kT
t
T
t

=
(

(

=

(3.13)
ifadesinden elde edilebilir. Burada T [saniye] rnekleme aral, f
s
=1/T [rnek/saniye]
rnekleme hz (Nyquist hz) veya rnekleme frekans olarak adlandrlr. Gerekenden
daha dk bir frekansla rnekleme yaplrsa bu durumda katlanma oluur.

3.3.3 Darbe Genlik Modlasyonu (Pulse Amplitude Modulation PAM)
Darbe Genlik Modlasyonunda analog bir sinyal, bir kare dalga tayc sinyalin
genliine modle edilir. k bilgi sinyali ile tayc sinyalin arpmdr. k sinyali
aadaki gibi ifade edilebilir.

) ( . cos ) ( ) ( ) ( t f t E t f t f t e
s m m s PAM
e = = (3.14)
23

ekil 3.10 : Darbe Genlik Modlasyonu (Pulse Amplitude Modulation PAM)

3.3.4 Darbe Sresi Modlasyonu (Pulse Duration Modulation PDM)
Darbe Genilik Modlasyonunda bilgi sinyali, tayc kare dalga sinyalin darbe
geniliine modle edilir. Bilgi sinyalinin genlii ile orantl olarak tayc sinyalindeki kare
dalgalarn genilii artar veya azalr. Bir PDM de kare dalgann n, arka veya her iki kenar
birden yer deitirebilir.

Bu modlasyon teknii Darbe Genilik Modlasyonu (Pulse Width Modulation
PWM) olarakta bilinir. ekil 3.11de gsterildii gibi, bu modlasyon tr farkl biimde
gerekletirilebilir.

PDM iareti yaklak olarak, srekli dalga modlasyonunun bir tr olan a
modlasyonuna benzemektedir. Bu nedenle, zaman ve frekans domenindeki ifadelerini
kesinlikle analitik olarak ifade etmek mmkn deildir. Ancak, byk bir yaklaklkla, Fourier
serisi almndan yararlanarak baz sonular elde edilebilir.

Bu yaklaklklarn dayand iki gzlem sonucu unlardr;

1. Mesaj iareti x(t)nin komu rnek deerleri arasnda byk deer farklar yoktur. Yani,
x(t)nin frekans bileenleri genellikle, W bant geniliinin ok altnda younlamtr.
2. Pratikte, modlasyonlu darbeler iin izin verilen maksimum darbe genilii darbeler
arasndaki sreden ok kktr. Bu gzlemlerin sonucunda, yaklak olarak PDM
dalgas periyodu T
s
olan periyodik darbe katar biiminde dnlebilir.
24

ekil 3.11 : Darbe Sresi Modlasyonu (Pulse Duration Modulation PDM)

Genlii A, darbe sresi x ve periyodu T
s
olan dikdrtgen darbe treninin Fourier serisine alm

(

+ + =

=
) 2 ( sin ) 2 ( sin ) (
1
t
t
t
t
t
t
t
T
n
t
T
n
n
A
T
A
t x
s s n s
p
(3.15)
olur. Bu ifadelerde, darbe sresi x(t) mesaj iaretiyle orantl olarak deiecektir. Yukarda
belirtildii gibi, darbe sresinin deiimi T
s
periyodu yannda kk olduundan, m. darbenin
sresi

s s m
T t mT x t << < + =
0 0 0 0
); ( t t t (3.16)
biiminde yazlabilir. Bu gsterilimde,
0
ve t
0
modlasyon sabitlerini gstermektedir. Ayrca,
|x(mT
s
)|s1 varsayldndan maksimum darbe sresi

0 0 0 0
t t
m
+ s s t t t (3.17)
olur.
m
<<T
s
yaklaklnn yaplmas durumunda,
m
darbe sresi tnin srekli bir fonksiyonu
biiminde
) (
0 0
t x t
m
+ = = t t t (3.18)
olarak ifade edilebilir. (3.15) ve (3.18)den
| |

=
+ + + =
1
0
)) ( sin( )) ( sin( ) ( ) (
n
s s
s s
p
t n t n t n t n
n
A
t x
T
A
T
A
t x | e | e
t
t (3.19)
elde edilir. Burada,
( ) ) ( ) (
0 0
t x t
T
t
s
+ = t
t
| (3.20)
25
(3.19) denkleminden x
p
(t)nin spektrumu iin u gzlemler yaplabilir;

(1) Bir doru akm bileeni vardr.
(2) x(t) mesaj iaretinin kendisi bulunmaktadr.
(3) f
s
=1/T
s
nin katlarda x(t)nin faz modlasyonlu dalgalarnn sperpozis-
yonundan olumaktadr.

3.3.5 Darbe Konumu Modlasyonu (Pulse Position Modulation PPM)
PPM modlasyonu ve PDM modlasyonu biri birine ok yakn iki modlasyon trdr.
Genellikle PPM dalgas, PDM modlasyonundan sonra ilave bir ilemle retilir. Aslnda, tpk
faz modlasyonunda olduu gibi, PDMin temel kullanm alanlarndan birisi de PPM
retmektir. PPM mesaj iletme bakmndan PDM den daha stndr.


ekil 3.12 : Darbe Konumu Modlasyonu (Pulse Position Modulation PPM)

PPMde, x(t) mesaj iaretine ilikin bilgi, T
S
periyodu iinde darbelerin konumlarnda
sakldr. Bu nedenle, genlik modlasyonunda tayc bileenin bouna g tamasna benzer
biimde PAM ve PDM dalgalarndaki gte, bouna harcanan gtr. Dolaysyla, PPMin
dk glerde alabilmesi, PDMe gre en belirgin zelliini ve stnln
oluturmaktadr.

PPM dorusal olmayan bir modlasyon olmas nedeniyle, PPM iaretin frekans
spektrumu son derece zordur. PPM dalgas PDM dalgasna dntrlerek demodle edilir.

26
3.3.6 Darbe Kod Modlasyonu (Pulse Code Modulation PCM)
Eer sinyal srekli ise srekli sinyallerin yerine ayrk sinyal yerletirme ilemine
Niceleme (quantizing) ad verilir.

Darbe Kod Modlasyonu nicelemeli bir modlasyondur. Yani bilgi sinyalinin
rneklenmi deeri deil onun saysal karl kodlanr ve gnderilir. Nicelenmi sinyalin
yerine onu belirten saysal bir deer ifade eden sinyal kullanmaya Kodlama denir.

Darbe modlasyonunda, analog bilgi sinyalinin ayrk-zamanda iletimi sz konusudur.
PAM, PDM ve PPM modlasyonlaryla darbenin srasyla genliinin, geniliinin ve bir
periyod iindeki pozisyonunun srekli olarak tm iaret deerleri iin deiimine izin
verilmektedir. Bu aamadan sonra bir iyiletirme de, zamanda ayrk duruma getirilmi
(rneklenmi) bilgi iaretinin genliinin de belirli sayda ayrk seviyelere ayrlarak
kuantalanmasdr. M seviye saysn gstermek zere, PAM sistemlerinde kullanlan bu
ynteme M-li PAMad verilmektedir. Bu noktada her bir rnekleme seviyesi iin ikilik
(binary) bir kod kullanlmas sonucu elde edilen modlasyona Darbe Kod Modlasyonu
(Pulse Code Modulation PCM) denir.

PCMde bilgi tayan x(t) iareti nce uygun bir rnekleme frekansyla rneklenir. Daha
sonra bu rnek deerler belirli kuantalama seviyelerine kuantalanr. Buna kuantalama ilemi ad
verilir. Son olarak, her kuanta seviyesi bir ikili kod kelimesiyle, yani sonlu sayda {0,1}
dizisiyle gsterilir. kilik kod kelimeler dizisine dntrlen bu iarete PCM dalgas ad verilir.
ekil 2.1de PCM sistemin verici blmnn blok diyagram grlmektedir.


ekil 3.13 : Darbe Kod Modlasyonu (Pulse Code Modulation PCM)

3.3.6.1 Kuantalama
Darbe genlik modlasyonunda rneklenmi deerler belirli kuantalama seviyelerine
yuvarlatlmadan iletilmektedir. Ancak, bu ilem iaretin grltye olan bakl asndan bir
yarar salamayacaktr. Bunun yerine, iaret genliini belirli kuanta seviyelerine yuvarlatmak ve
her kuanta seviyesine uygun bir kod kelimesi kar drmek daha uygun olmaktadr.
27
x(t) iaretinin maksimum ve minimum genlikleri A
max
ile -A
max
arasnda deiiyorsa ve
bu aralkta deien genlik deerleri Q = 2
n
adet eit kuanta seviyesine blnmek isteniyorsa,
kuantalama aral veya adm

n
A
a
2
2
max
= (3.21)
olarak tanmlanmaktadr. Kuantalama ileminde rnek deerlerin bulunduu dilim belirlenir.
rnein, -8 ve +8 volt arasnda deien bir x(t) iaretini ele alalm. Bu aralk, 8 kuanta
seviyesine ayrlrsa, kuantalama aral a=(16/8)= 2 birim olacaktr.


ekil 3.14 : rnek kuantalama seviyeleri

ekil 3.14de gsterildii gibi, her rnek deer 8 seviyeden birisine yuvarlatlr. Bu
rnek iin kuanta seviyeleri 0, 1, 2, 3 olmaktadr. Her rnekleme annda elde edilen deer,
en yakn kuanta seviyesine kuantalanr. Tablo 3.2de eitli iaret genliklerine kar den
kuanta seviyeleri ve kod kelimeleri grlmektedir.

Giri iareti genlii Kuanta seviyesi Kod kelimesi
2.768 + 1 001
2.051 + 1 001
6.767 + 3 011
-0.025 -0 100

Tablo 3.2 : rnek kuantalama deerleri

Kuantalama dilim says Q arttka kuantalama grlts de azalacaktr. Buna karlk
bir rnei belirlemek iin kullanlmas gerekli bit says da artacaktr.

PCM sistemin alc blmnde ekil 3.13deki ilemlerin tam tersi yaplarak analog
mesaj iareti elde edilir.
28
3.3.6.2 Dzgn Kuantalama
ekil 3.13de gsterilen trden kuantalamaya dzgn kuantalama ad verilir. 8 seviyeli
dzgn bir kuantalaycya ilikin giri-k erisi ekil 3.15de gsterilmitir.


ekil 3.15 : Dzgn kuantalama erisi

-3, -2, -1, -0, +0, +1, +2, +3 deki 8 kuanta seviyesi srasyla m
0
, m
1
, m
2
, ..., m
7
olarak
simgelendirilmektedir. Bu simgeler biti kod kelimeler kullanlarak kodlandrlr. Bu kodlama
ileminde, retilecek kod kelime uzunluklarnn en ksa uzunlukta olmas arzu edilir. rnein,
verilen rnekte 8 kuanta seviyesi iin 8= 2
3
olduundan, biti kodlamada kelime uzunluu n= 3
olacaktr. Tablo 3.3te kaynak seviyeleri ve ikilik kod kelimeleri grlmektedir.

Kaynak kili Kod Kaynak kili Kod
Seviyeleri Kelimesi Seviyeleri Kelimesi
m
0
000 m
4
100
m
1
001 m
5
101
m
2
010 m
6
110
m
3
011 m
7
111

Tablo 3.3 : 8 seviyeli kuantalama iin kaynak seviyeleri ve ikilik kod kelimeleri

Darbe dizisi biiminde oluacak PCM dalgalar dorudan kablolar zerinden veya
analog modlasyon yntemleri kullanlarak iletilir. Alc tarafta PCM iareti demodle etmek
iin yaplmas gereken ilem olduka basittir. Dalgann biimine veya genliine baklmakszn
sadece bir dalgann varlnn veya yokluunun belirlenmesi yeterli olmaktadr. kilik iaret
dizisi elde edildikten sonra, kod zlerek kuantalanm rnek deerler bulunabilir.

29
3.3.6.3 Kuantalama Hatalar
Kuantalanm rnek deerlerden, kuantalanmam orijinal rnek deerlerin elde
edilmesi mmkn deildir. Yani, tersine bir ilem olmayan kuantalama sonucunda, orijinal
bilginin bir ksm kaybolmaktadr. Kuantalanm rnek iaret x
q
(t) mesaj iareti x(t)nin yaklak
bir deeri olduundan bir bozulma sz konusudur. Bu bozulmaya kuantalama hatas ad
verilmektedir.
) ( ) ( ) ( t x t x t e
q
= (3.22)
ifadesiyle gsterilen kuantalama hatasnn etkisi bir toplamsal grltnn etkisine edeerdir.
Bu nedenle, bu bozulma kuantalama grlts olarak adlandrlr. Bu grlt tamamen
ortadan kaldrlamamakla beraber eitli yntemlerle etkisi azaltlabilir.

Giri-k karakteristii ekil 3.15deki gibi dzgn kuantalayc kullanlmas
durumunda, kuantalama grlts istatistiksel olarak modellenebilir. Kuantalama seviyesi
(adm) a olan kuantalama grltsnn olaslk younluk fonksiyonu

s s

=
diger
a
e
a
a
e p
, 0
2 2
,
1
) ( (3.23)
olur. p(e)nin deiimi ekil 3.16da gsterilmitir. (3.23) nolu ifadeden kuantalama
grltsnn karesel ortalamas:
| |
}

= = >= <
2 /
2 /
2
2 2 2
12
) (
a
a
a
de e p e e E e (3.24)

olarak bulunur. Ayrca, ortalamann E[e]= 0 olduu grlmektedir.


ekil 3.16 : Kuantalama hatasnn olaslk dalm

aretin maksimum genlii A
max
ise, n-bitlik bir kodlamada, kuantalama adm (3.21)
nolu ifadeden bulunabilir. rnein, en byk gerilimin 2 volt olmas durumunda 8 bit iin her
bir adm a=(4/8)=0.5 volt olur.

30
A
max
genliine gre ayarlanm n-bitlik bir kuantalayc genlii A olan bir sinzoidal
iarete uygulanrsa, iaretin grltye oran (S/N) yle hesaplanabilir:

2
max
2
2
2
2
2
) ( 2
2
3
2 /
2 /
) (
) (
) (
A
A
a
A
n e
t x
N
S
n
= =
> <
> <
= (3.25)
veya desibel cinsinden;
) ( log 20 02 . 6 76 . 1 ) ( log 10 ) (
max
10 10
A
A
n
N
S
N
S
dB
+ + = = (3.26)
olarak bulunur.

3.3.6.4 Bo Kanal Grlts
(3.26) nolu denklem ifadesinden grld zere, iaret grlt oran (S/N), iaretin
genlii kldke azalmaktadr. Eer iaret, en kk dilimden daha kk ise, (A<a/2),
grlt iaretten daha byk olur. Bu durum, zellikle kanal bo olduu zaman ok rahatsz
edicidir. Bo kanal grltsn nlemek iin, kuantalama erisi ekil 3.17deki gibi ortas yatay
olacak ekilde yeniden ayarlanr. Bu yeni kuantalamada, x(t) a admndan kkse daima sfr
k elde edilir.

ekil 3.17 : Bo kanal grltsn nleyici dzgn kuantalama erisi

3.3.6.5 Dzgn Olmayan Kuantalama
zellikle ses iaretlerinin istatistikleri incelendiinde, kk genliklere daha sk
rastland grlmektedir. Oysa, yukarda kk iaretlerde, kuantalama grltsnn rahatsz
edici boyutlarda olaca gsterilmitir.

Bu grlty azaltmak iin bavurulacak ilk yntem, adm byklnn azaltlmas
veya dilim saysnn artrlmasdr. Ancak, bu durumda her bir rnei gstermek iin
kullanlmas gereken bit says artacandan, bu yntem her zaman uygun ve ekonomik deildir.
Dier taraftan, ok seyrek olarak ortaya kan yksek genlikli iaretler iin gereksiz yere bir
31
miktar dilim ayrlm olacaktr. Eer en byk genlik kk tutulursa, bu defa da krplmalar
meydana gelecektir.

Bununla beraber, byk iaretler iin byk adm, kk iaretler iin de kk adm
kullanlarak iaret grlt orannn ayn olmas salanabilir. Bunu gerekletirmek iin,
haberleme sistemlerinde, gnderici tarafnda Sktrma (Compressing) ve alc tarafnda da
Genletirme (Expanding) ilemi yaplmaktadr. ekil 3.18de bu sktrma ve genletirme
ilemlerinin lineer olmayan karakteristikleri grlmektedir.

ekil 3.18 : A/D ve D/A eviriciler iin Sktrma ve Genletirme erileri

Baz sistemlerde sktrma ilemi dorudan analog ses iareti zerinde yaplr. ekil
3.19da gsterilen sistemde, otomatik kazan ayar kontrolyle iaret seviyesi yaklak olarak
kodlaycnn genlik seviyesine yakn tutulmaktadr. Bunun sonucu, kuanta seviyelerinin byk
ounluunun kullanlmas salanarak, belirli bir kuantalama seviyesi aysnda sistemin en iyi
biimde almas gerekletirilir.


ekil 3.19 : Haberleme sisteminde iaret seviyesinin deitirilmesi

Ancak, haberleme sisteminde, birden fazla kanal varsa ve bu iaretler oullanp tek bir
kuantalayc ve kodlaycya uygulanyorsa, sktrma ileminin her kanal iin ayr ayr
yaplmas yerine, kuantalayc ve kodlayc giriinde yaplmas sistem tasarm asndan daha
verimlidir (ekil 3.20).

Yukarda belirtilen trden lineer olmayan sktrma ve genletirme devrelerinde
genellikle logaritmik gerilim-akm karakteristii olan diyotlar veya birka diyot ile birbirinden
ayrlm deiik arlkl zayflatclarn rneklenmi iaretin genliine bal olarak devreye
girip kmasndan yararlanlr. Ancak, diyot karakteristikleri ile elde edilen bu sktrma ve
32
ama erileri birbirine tam olarak uymadklarndan, ok doru sonu vermesi istenen
kuantalayc ve kodlayclarda kullanl olmazlar.

CCITT
1
tarafndan saysal ses iletimi iin nerilen balca iki tr sktrma erisi vardr.
Bu erilerin biimi sinyalin istatistiksel zelliklerine baklarak en uygun bir biimde
belirlenmitir. Eriler sfrdan gemekte ve sfr civarndaki eimi ulardaki eimden fazladr.
Bu iki eimin oran sktrma oran olarak adlandrlr. Bu oran arttka iaretin dinamii
artmaktadr.


ekil 3.20 : ok kanall sistemde iaret seviyesi deiimi

Standartlatrlm iki tip sktrma erisi vardr:

(1) Amerika ve Japonyada kullanlan -tipi eri;
(2) Avrupada kullanlan A-tipi eri

ekil 3.21de -tipi ve A-tipi eriler grlmektedir.


ekil 3.21 : A ve tipi eriler


1
CCITT, Uluslar aras Telefon ve Telgraf Danma Kurulu Komitesi (International Consultative
Committe for Telephony and Telgraph). Uluslararas standartlar koyan bir kurulutur.
33
3.3.7 Delta Modlasyonu (Delta Modulation DM)
Bir nceki blmde incelenen Darbe Kod Modlasyonunda (PCM), x(t) analog mesaj
iaretinden alnan rnekler belirli kuanta seviyelerine yuvarlatldktan sonra kodlanmaktadr.

Ancak grnt iaretlerinde olduu gibi uygulamada karlalan baz iaret trlerinde
birbirine komu rnekler arasnda nemli ilikiler vardr. Bu ilikilerin byk olmas nedeniyle,
bir rnek deerinin bilinmesi onu takip eden rnek deerlerinin de byk olaslkla
belirlenebilmesini salar. O halde, her rnein deerini ayr ayr gndermek gerekmeyebilir.
Gerek deerler yerine iaretteki deiimler (farklar) gnderilebilir (ekil 3.22). Bylece, her
bir rnek iin gnderilen bit saysnda byk bir azalma salanabilir.


ekil 3.22 : rnekler arasndaki fark deer

Bu yntemde birbirini izleyen rnekler arasndaki genlik farklarnn kodlanmas
ngrldnden, elde edilen kodlama tekniine diferansiyel PCM veya DPCM ad verilir.
DPCMnin en basit ekli, iki rnek arasndaki farkn sadece pozitif veya negatif olduu dikkate
alnarak yaplan kodlamadr. Buna delta modlasyonu (DM) denir. Dier bir anlatmla delta
modlasyonunda arda arda gelen iki iaret rneinin genlik fark bir bit ile kodlanr. Bu biimde
tanmlanan delta modlasyonuna Dorusal Delta Modlasyonu ad verilir.

ok hzl deien iaretler iin, bu yntem uygun deildir. Bunun nedeni DMnin eim
izleme yeteneinin snrl olmasdr. DMnin eim izleme yetenei, sktrma-genletirme
(companding) metotlaryla artrlabilmektedir.

3.3.7.1 Dorusal Delta Modlasyonu
Dorusal delta modlasyonuna ait blok diyagram ekil 3.2de verilmitir. Dorusal
DM, bir keskin snrlayc, bir rnekleyici ve geri besleme yolunda yer alan bir integral alcdan
olumaktadr. Alc tarafta ise, bir integral alc ve birde alak geiren filtre vardr.

34

ekil 3.23 : Dorusal Delta Modlasyonu; a) verici, b) alc

ekil 3.23ada giri iaretiyle geri besleme katnda oluturulan yaklak iaret arasndaki
pozitif veya negatif olmasna gre biti k darbeleri retilmektedir. Bu biti darbelerden geri
besleme yolunda bulunan integral yardmyla yaklak iaret elde edilir. Giri iaretiyle yaklak
iaret arasndaki fark, negatif veya pozitif oluuna gre iki mmkn seviyeden birine
kuantalanr. Keskin snrlayc k Nyquist frekansnn ok stnde bir f
s
frekans ile
rneklenerek belirli k darbeleri elde edilir.

DMlu iaretin demodlasyonu ekil 3.23bde gsterilmitir. ntegral alcnn
kndaki x(t)nin analog mesaj iareti x(t) bir yakla olduu ekil 3.24den
anlalmaktadr. x(t) nin bir alak geiren filtreden geirilmesiyle yaklak olarak x(t) elde
edilecektir. Burada AGFnin grevi x(t)deki sreksizlikleri dzgnletirmektir. Filtre
kndaki iaretin x(t) ile ayn olmamasnn nedeni, modlasyon srasnda yaplm olan
kuantalama hatalardr. Ayrca, x(t) darbe modlasyonunda grdmz rneklenip ve
tutulmu iarete benzemektedir. Bu nedenle, x(t)den x(t) iaretini elde etmek iin girii x(t)
olan AGFnin rnekleme ve tutma devresinin oluturduu bozulmay giderecek biimde
tasarlanmas gerekmektedir.

Kuantalama grltsne ek olarak, delta modlasyonundaki kstlamalar nedeniyle baz
durumlarda x(t) iareti x(t)yi yakndan izleyemez. Sonu olarak, AGFnin k x(t)den ok
farkl olabilir.

ekil 3.24 : Delta modlasyonunun almas
35
ekil 3.24 incelendiinde DMnun almasnda u istenmeyen durumlarla karlalabilir.

1. Balangtaki x(t)nin x(t) iaretine yetimesi iin birka basamaklk bir sre gereklidir.
Buna balama sresi (start-up period) ad verilmektedir.
2. x(t) sabit kaldnda, x(t)nin bir + bir basamaklarla x(t)yi izlemeye alt
grlmektedir. ekil 3.25de gsterilen bu duruma bota alma grlts (idling
noise) ad verilir.
3. x(t) hzl deitiinde ise, x(t) sadece A kadar deiebildiinden x(t)yi izleyemez. Bu
durum eim snrlamas (slope-overload) olarak adlandrlr.


ekil 3.25 : Delta modlasyonunda bota alma

3.3.7.2 Eim Snrlamas
ekil 3.24de gsterilen snrlamay azaltmak iin eitli yollara bavurulabilir. Ancak,
bunun sonucunda daha hzl rnekleme hz gerekecek ve sistem karmaklaacaktr.

Bu noktada, eim snrlamasn nlemek iin bir hesaplama yaplabilir. Buna gre x(t)
mesaj iaretinin W frekansl bir sinzoidal iaret olduunu varsayalm. Bu iaretin en byk
eimi,

W m t 2 = (3.27)
olur. Dier taraftan, x(t)nin eimi ise A/T
s
veya Af
s
olmaktadr. O halde, eim snrlamasn
nlemek iin
W f
s
t 2 > A (3.28)
koulu salanmaldr. Bu ifadedeki A deeri, PCMdeki kuanta seviyesine kar gelmektedir.
x(t) ile x(t) arasndaki farkn kk olmas iin A kk tutulmaldr. (3.28) koulunun
salanmas ancak f
s
nin ok byk seilmesiyle mmkn olmaktadr.
36
3.3.7.3 PCM ile DMnun Karlatrlmas
Sistem yaps asndan DMlu sistemler ok basittir. Buna karlk DMlu iaret PCMe
gre ok daha byk bir iletim bant genilii gerektirir. Delta modlasyonunda rnekleme hz
hem Nyquist hzndan byk olmal hem de (3.28) ilikisini salamaldr.

rnein, rnekleme hz 8 KHz olan 8 bitlik bir PCM iaretinde saat frekans 64 KHz
olmasna karlk buna denk bir DMlu iaretin saat frekans 100 KHz civarndadr. Dier
taraftan, bant geniliini azaltmak iin anlalabilirlikten fedakrlk edilirse, DMnin baarsnn
daha iyi olduu sylenebilir.

3.3.8 Adaptif Delta Modlasyonu (Adaptive Delta Modulation ADM)
Delta modlasyonun uygulamadaki kolaylklar yannda baz eksiklikleri de vardr.
rnein, dorusal delta modlasyonundaki sabit basamak boyu (A), eim snrlamas, balama
sresi ve bota alma grlts bu olumsuzluklardan bazlardr. rnekleme hz, f
s
, sabit
tutulursa eim snrlamasn nlemek iin Ay byltmek gerekir. Ancak bu durumda
kuantalama grlts de bota alma grltsyle birlikte artacaktr. A kk tutulduunda
ise, eim snrlamasn nlemek iin rnekleme frekansn artrmak gerekir, f
s
in artrlmas da
delta modlasyonlu iaretin iletim bant geniliinin artmasna neden olmaktadr.

Yukarda aklanan sorunlara bir zm olarak basamak boyu Ann genlii,
x(t)-x(t)nin farkna bal olarak deitirilir. Bylece, rnekleme frekansn artrmadan x(t)nin
mesaj iareti x(t)yi daha yakndan izlenmesi salanabilir.

x(t)-x(t) kldnde A da klecei iin bota alma grlts azalacaktr.
x(t)-x(t) byrken de A byyeceinden eim snrlamas nlenmi olacaktr. Basamak
boyunun deiken olduu bu modlasyon yntemine Adaptif Delta Modlasyonu (Adaptive
Delta Modulation ADM) ad verilir.

3.3.8.1 Sabit Basamak Seviyeli Adaptif Delta Modlasyonu
ekil 3.23deki 2 seviyeli (A) keskin snrlayc yerine, baka bir dorusal olmayan
eleman konulur. rnek olarak ekil 3.26da 6 seviyeli (A
1
,A
2
,A
3
) keskin snrlaycl bir
adaptif delta modlasyonlu sistem grlmektedir.
37

ekil 3.26 : rnek 6 seviyeli Adaptif Delta Modlasyonu

Bu sistemin k ikilik bir darbe dizisi olmayacaktr. ekildeki eleman iin 6 deiik
deer alabilen darbelerden oluan bir darbe dizisi olacaktr. Bu adaptif delta modlasyonunda
herhangi bir deiiklik yaplmazsa, kanala 2li bir dizi yerine 6l bir darbe dizisi gnderilir.
Genellikle, ok seviyeli iaretlerin bir iletim ortamndan gnderilmesinde trl zorluklar ortaya
kmaktadr. Bu eit ok seviyeli haberlemede iaret grlt oran artmaktadr.

Byle bir adaptif delta modlasyon sisteminin istenmeyen zelliklerini azaltmak iin,
Q-seviyeli darbe dizisini bir ikilik dizi oluturacak ekilde kodlamak gerekir. Bu kodlanan iaret
kanala gnderilir. ekil 3.26da gsterildii gibi alc biti darbe dizisini Q-seviyeli darbe
dizisine dntrecek bir kod zc gerekmektedir. Ayrca, vericideki integral alcy
Q-seviyeli darbelerle beslemek yerine biti dizisinin kodunu zerek bununla beslemek
gerekebilir. ekil 3.27de bu trden bir adaptif delta modlatrnn blok diyagram
grlmektedir


ekil 3.27 : Q-seviyeli Adaptif Delta Modlatr

Dorusal delta modlasyonuna gre daha stn olan adaptif delta modlasyonunun
olumsuz yanlar da vardr. Bunlar;

1. Sistemde kullanlan kodlayc ve kod zcler sistemi karmakln artrr.
2. Q-seviyeli dizinin ikilik dizi olarak kodlanmas bant geniliini artrr.
38
3.3.8.2 Bir (1) Bit Bellekli Adaptif Delta Modlasyonu
Basamak boyunun her bir rnekleme annda adaptif olarak yenilenmesi iin birok
metod vardr. Kuantalanm fark dizisi x
s
(t
n
), dalga biiminin eimiyle ilgili bilgi verir. x
s
(t
n
)
birbirini takip eden rneklerde iaret deitirirse, dalgann eiminin o yerel blgede fazla
olmad anlalr. Dier taraftan, dalga biiminin eiminin dik olmas durumunda birbirini
takip eden x
s
(t
n
) deerleri ayn iaretledir. Bu gzlemlerden yararlanarak x
s
(t
n
)nin iaretine
bal olarak adaptif basamak seviyeli bir algoritma oluturulabilir. Jayant [1] tarafndan
gelitirilen basit kurala gre A
n
basamak seviyesi
,.... 2 , 1
) ( ) (
1
1
= A = A

n K
n s n s
t x t x
n n
(3.29)
ilikisiyle deitirilir. K>1 bir sabit olup yerel distorsiyonu minimum yapacak biimde seilir.
Bu adaptif algoritmay kullanan sistemin blok diyagram ekil 3.28de gsterilmitir.

ekil 3.28 : Adaptif Delta Modlasyonlu Sistem

Eer x
s
(t
n
)=x
s
(t
n-
) ise, kodlayc ar eim yk uyars alyor demektir. Basamak boyu
byltlr. (3.28) ifadesinden A
n
>A
n-
olur. Benzer ekilde, eer x
s
(t
n
)=x
s
(t
n-
) ise, basamak boyu
kltlr. K
|
<1 ve A
n
<A
n-
elde edilir (|= x
s
(t
n
)x
s
(t
n-
)).

ekil 3.29 : Adaptif Delta Modlasyonunda grlt

Bu yntemde, ani deimeleri izleyen ar ykselmeler ve yakalama sresi nedeniyle
yeni bir grlt olumaktadr (ekil 3.29). Ayrca, basamak boylarnn says istenildii gibi
deitirilebilir. Bunun sonucu, x(t)nin x(t) mesaj iaretini yakndan izlemesi salanr.
39
3.3.9 Diferansiyel PCM (Differential Pulse Code Modulation DPCM)
Dorusal olmayan elemanla bunu izleyen rnekleyici yerine bir PCM rnekleyici ve
kuantalayc kullanarak zel bir adaptif delta modlasyon sistemi yaplabilir. ekil 3.30daki
kodlayc ve kod zc birer PCM kodlayc ve PCM kod zcsdr. Bu sisteme, delta
modlasyonu ve PCM karm olduu iin Diferansiyel PCM (DPCM) ad verilir.

DPCM iareti, x(t)-x(t) fark iaretinin bir PCM iareti olarak gsteriliminden baka bir
ey deildir. Ancak, burada adm boylar deikendir. A,2A,...,QA/2 arasnda deiir. Q
kuanta seviyesini gsterir. Bu nedenle, x(t) iareti x(t)yi daha yakndan izler. Q= 2 iin,
DPCM basit bir delta modlasyona indirgenir.

Dzgn olmayan kuantalama kullanlmas durumunda, bota alma grlts ok
dk olur. Balama sresi ve eim snrlama olasl azalr.

Q>2 iin DPCMde devre karmakl PCMdekine edeerdir. x(t) mesaj iaretinin
rnekten rnee ok deimedii uygulamalarda x(t)-x(t) fark iareti daha az sayda
kuantalamayla uygun biimde iletilebilir. rnein, DPCM ile grnt iaretinin yeniden
retiminde N=2
3
=8 kuanta seviyesi kabul edilebilir sonular vermektedir. Ayn performans
elde etmek iin, basit PCMde N= 2
8
= 256 kuanta seviyesine ihtiya vardr. DPCM iaretin
bant genilii PCMe gre 3/8 orannda klmtr.


ekil 3.30 : Diferansiyel PCM (DPCM) sistem; a) verici, b) alc


40
4 SAYISAL KODLAMA
4.1 Giri
Genel olarak saf ikilik bit aklar ile yaplan kodlama aadaki nedenlerden tr
pekte uygun deildir.

1. Hattaki iaretlerin byk bir DC bileeninin olmas.
2. Bu nedenle hat iaretlerinin tekrarlayclar iin gnderilmesi gerekecek DC gten trafo
kprleri ile ayrmak mmkn olmayacaktr.
3. aret g spektrumu alak frekanslarda byk bir bileen ierecek ve bu da ayn kablo
zerindeki ses devrelerinde karmaya neden olabilir.
4. Tekrarlayclar bit akndan bir saat iareti elde etmek zorundadr. Frekansn deitii
ve zellikle ardarda gelmi pek ok sfrn bulunduu durumda bunu elde etmek ok zor
olacaktr.

Bu nedenlerden dolay saysal iletimde sinyaller iletilirken yukarda bahsedilen
unsurlarn ortadan kaldrlmas iin saysal kodlama teknikleri kullanlr.

Saysal iaret, ikilik bir verinin voltaj deiimleri kullanlarak kodlanmasdr. Verinin
iletimi srasnda kodlama tekniine gre iki yada farkl voltaj dzeyi kullanlabilir: Pozitif
yksek voltaj dzeyi, negatif dk voltaj dzeyi ve sfr voltaj dzeyi. Kodlama sistemleri bu
dzeyi bir arada kullanabilecekleri gibi bunlardan bir iftini de kullanabilir. Hem yksek
hem de dk voltaj dzeyinin bir arada kullanld kodlama teknikleri ile oluan iaretler,
pozitif ve negatif deerler arasnda gidip gelirler. Bu iaretlere iki kutuplu iaretler (bipolar) ad
verilir. Yalnzca yksek (ya da dk) ve sfr voltaj dzeyleri kullanarak yaplan kodlama
sonucu oluan iaretler ise tek bir dzeyde gidip gelir ve tek kutuplu (unipolar) iaretler olarak
adlandrlr. aretlerin adlandrlmasn belirleyen bir dier deiken ise kodlamann sfr
dzeyini kullanp kullanmamasdr. Kodlamada sfr dzeyi kullanlmyorsa oluan iaretler,
hibir zaman sfr noktasna srekli deillerdir ve sfra dnmeyen (NRZ) iaretler olarak
adlandrlrlar. Kodlamada sfr dzeyi kullanlyor ise oluan iaret sfra dnen (RZ) iaret
olarak adlandrlr.

Kullanlacak voltaj dzeylerini ve bir bitin 1 yada 0 olmasn belirleyen kurallar,
kodlama teknii tarafndan belirlenir.
41
Gnmzde sklkla kullanlan kodlama teknikleri unlardr:
1. Sfra Dnsz (Non-Return to Zero NRZ) Kodlama.
2. Sfra Dnl (Return to Zero RZ) Kodlama.
3. ki Kutuplu (Bipolar HDB3) Kodlama.
4. ki fazl (BiPhase Manchester) Kodlama.
5. Diferansiyel Manchester Kodlamas.
6. 4B/5B Kodlama
7. ok Seviyeli Eik 3 (Multi-Level Threshold MLT-3) Kodlama

4.2 Sfra Dnsz (Non-Return to Zero NRZ) Kodlama
Sfra dnsz kodlama tekniinde her bir bit belli bir dzeydeki iaret ile gsterilir.
rnein ikilik 1 yksek voltaj dzeyi ile, 0 ise dk voltaj dzeyi ile gsterilir. kili veri
ardarda gnderilirken srekli olarak dk ve yksek voltaj dzeyleri arasnda gei olur, hibir
zaman sfr voltaj dzeyi kullanlmaz. Bir bitin gnderim aral boyunca voltaj dzeyi sabittir.
ekil 4.1de, sfra dnsz kodlama teknii kullanlarak aktarlan biti bir veri
gsterilmektedir.


ekil 4.1 : Sfra Dnsz (NRZ) Kodlama

Sfra dnsz kodlama teknii, hem ezamanl (senkron) hem de ezamansz
(asenkron) iletimde kullanlr. Genellikle dk hzl aktarmlar iin uygundur. Kolay
uygulanabilen bu tekniin dezavantaj artarda ayn tr biti veri gnderildiinde (srekli ikilik 0
yada 1) voltaj dzeyinde hibir deiiklik olmamasdr. rnein bir Ethernet yerel anda
binlerce ikilik 1 ardarda gnderilebilir. Bu durumda alc ve vericinin senkronizasyonu
arasndaki en kk bir kayma bile, gelen iarete baklarak dzeltilemez.

4.3 Sfra Dnl (Return to Zero RZ) Kodlama
Sfra dnen kodlama tekniinde ikilik 1, voltaj dzeyinin ykselmesi ve daha sonra
sfra geri dnmesiyle, 0 ise herhangi bir deiikliin olmamas ile gsterilir. kilik lin
gsteriminde bit balangcnda voltaj dzeyi artar, bitin gnderim aralnn yarsna kadar
yksek dzeyde kalr, tam yarsnda 0 dzeyine der ve 0 dzeyinde kalr. ekil 4.1de verilen
42
bit dizisinin sfra dnen kodlama teknii kullanlarak kodlanm hali ekil 4.2de
gsterilmektedir.


ekil 4.2 : Sfra Dnl (RZ) Kodlama

Sfra dnen kodlama teknii, sfra dnmeyen kodlama teknii ile karlatrldnda
nemli bir kazanm salamaz. Sfra dnmeyen kodlama tekniinin ayn trden uzun bit
dizilerinin gnderimi konusundaki dezavantaj, sfra dnen kodlama tekniinde de vardr.

4.4 ki kutuplu (Bipolar HDB3) Kodlama
ki kutuplu kodlama teknii, her bir bitin yksek yada dk voltaj dzeyinden 0
dzeyine dnmesi ile kodlanr. kilik 1, bitin balangcnda voltaj dzeyinin ykselmesi, bit
gnderim geniliinin tam ortasna gelindiinde ise tekrar sfra derek bitin sonuna kadar 0
dzeyinde kalmas ile kodlanr. 0 ise ayn ekilde bitin gnderilmeye balanmas ile voltaj
dzeyinin dmesi, bit geniliinin tam ortasnda ise tekrar sfra ykselmesi ile kodlanr. Bu
kodlama teknii, ekil 4.3te gsterilmitir. Her bir bitin kodlanmasnda sfr dzeyine
gelinmesi, oluan iaretin dn geniliinin yarya dmesine neden olur.


ekil 4.3 : ki Kutuplu (Bipolar) Kodlama

ki kutuplu kodlamada her bir bitin tam ortasnda sfra geri dn vardr. Bu sfra
dn, senkron iletimde saat bilgisini tamak iin kullanlr.

4.5 ki Fazl (Biphase Manchester) Kodlama
Evre (phase) kodlamas olarak da bilenen Manchester kodlamasnda bitler iki ayr voltaj
dzeyi arasnda bir gei oluturularak kodlanr. Bu nedenle sfr dzeyine gerek yoktur, pozitif
ve negatif genlik dzeyi yeterlidir. Manchester kodlamasnda ikilik 1 gnderimi, dk voltaj
dzeyinden balar ve bit gnderim geniliinin tam ortasnda voltaj dzeyi ykselir. Tam orta
43
noktada yukar doru olan bu ykselme (01) gnderilen verinin 1 olduunu belirtir. bitin
ikinci ksmnda voltaj dzeyi yksek kalr. Ayn ekilde 0 kodlanrken voltaj dzeyi yksekten
balar, bitin tam ortasnda aa doru der (10) ve ikinci yarda da dk dzeyde devam
eder. 1 ve 0 arasndaki geilerde voltaj dzeyi bir sonra gelen bite gre deiir. rnein biti 0
gnderildikten sonra gelen biti 1 ise dk olan voltaj dzeyi lin balang noktasn oluturur,
ancak gelen yine 0 ise (10) geiinin salanabilmesi iin voltaj dzeyinin yksekten
balamas gerekir, dolaysyla iki bit arasnda bir gei olur. ekil 4.4te, Manchester kodlamas
ile kodlanm bir veri rnei gsterilmektedir.


ekil 4.4 : Manchester Kodlama

Manchester kodlamasnda da biti kodlamada olduu gibi bitin tam ortasnda bir gei
vardr. Ancak bu gei 0 dzeyine deil, yksek dzeyden de yada tam tersinedir.
Dolaysyla Manchester kodlamasnda ezamanl iletimde saat bilgisini tamak iin kullanlr.

4.6 Diferansiyel Manchester Kodlamas
Ayrmsal Manchester kodlamasnda, Manchester kodlamasnda olduu gibi her bir bitin
ortasnda yksekten de yada tam tersi ynde bir voltaj deiimi vardr. Ancak gnderilen
verinin biti 1 yada 0 olduunu belirleyen, bu deiimin pozitiften negatife yada negatiften
pozitife olmas deildir, bitin sonunda bir deiim olup olmamas, bir sonraki bitin ne olduunu
gsterir. Ancak bir sonra gelen bit biti 0 ise gnderilen bitin sonunda voltaj dzeyi deiir,
yoksa ayn kalr. Ayrmsal Manchester kodlamasnn bir rnei ekil 3.16da gsterilmektedir.
Her bir bitin ortasnda dnm olduuna ama ancak bir sonra gelen bit 0 ise sonunda bir
dnm gerekletiine dikkat ediniz. Dolaysyla biti 1 kodlandnda, bulunduu konuma
gre tam ortasnda 01 yada 10 dnmn gerekletirebilir, ancak bu verinin ne
olduunu belirlemez.

Ayrmsal Manchester kodlamasnda bir veri dizisinin kodlanm hali, iaretin dk
dzeyden yada yksek dzeyden balamasna gre deiir. rnein ilk bit 0 ise ve iaret dk
dzeyde ise, bitin banda bir dnm gerekeceinden yksek dzeye kar. Ancak ayn veri
iin hattaki iaret yksek dzeyde ise yine bir dnm gerekeceinden dk dzeyden balar.
Oluan bu iki form basite birbirinin tersidir.
44
Ayrmsal Manchester kodlamasnda her bitin ortasnda mutlaka bir dnm olmas,
ezamanl iletimdeki saat bilgisinin kodlanmas iin kullanlr.

ekil 4.5 : Diferansiyel Manchester Kodlama

4.7 4B/5B Kodlama
Bu kodlama tekniinde 4 bitlik bilgiler 5 bit eklinde kodlanr. Gnmzde daha ok
FDDI alarnda kullanlr. Aada rnek olarak 4 bit ve 5 bitlik sembol kodlamalar
grlmektedir.
4 bitlik grup 5 bitlik sembol grubu
0000 11110
0001 01001
0010 10100
0011 10101
0100 01010
0101 01011
0110 01110
0111 01111
1000 10010
1001 10011
1010 10110
1011 10111
1100 11010
1101 11011
1110 11100
1111 11101

Tablo 4.1 : 4B/5B Kodlama tablosu

4.8 ok Seviyeli Eik 3 (Multi-Level Threshold MLT-3) Kodlama
seviyeli (-V, 0, V) bir kodlama tekniidir. Bu teknikte ikilik 0 iin her hangi bir gei
olmazken ikilik 1 iin seviye dngs (-V, 0, V, 0, -V, 0, V .......) ierisindeki bir sonraki
seviyeye gei yaplr. Bu kodlama teknii gnmzde zellikle Fast Etrhernet (100Base-TX)
Teknolojisinde kullanlmaktadr.

ekil 4.6 : MLT-3 Kodlama

45
5 HATA KAYNAKLARI VE HATA DENETM
5.1 Giri
Bilginin verici ile alc arasnda aktarlmas, iletiim ortamlar aracl ile gerekleir.
Bilginin salkl olarak aktarlabilmesi iin, oluabilecek hatalarn ve bozulmalarn denetim
altnda tutulmas gerekir. Haberlemede hangi yntem kullanlrsa kullanlsn, az yada ok,
gnderilen bilginin hatal olma olasl vardr. Bilgi, iaretler halinde iletiim ortamndan
aktarlrken, iaret, kuvvetinin azalmas yada elektromanyetik etkileim nedeni ile
bozulabilecei gibi, alc tarafndan alnrken senkronizasyon sorunu olmas ve her bir biti
temsil eden iaretlerin hatal dntrlmesi sonucunda da bozulabilir. Kayna ne olursa olsun
bu hatalar saptamak ve dzeltmek iin eitli teknikler kullanlmaktadr.

Bilgilerin iletimi esnasnda bit hatalarnn oluma olasl ok fazladr. Bundan dolay
pek ok uygulama iin, sadece hatann olduunu bulmakla yetinmeyip, ayrca verinin hatasz bir
baka kopyasnn elde edilmesinin salanmas gerekmektedir. Buna hata kontrol denir.

Bir hata olmas durumuna karn, buna 4 farkl ekilde tepki verilebilir:

1. Hata iin hi bir ey yapmamak
2. Hatasz kopyay yeniden gndermek
3. Hatay fark edip ayn zamanda da hatasz kopyay yeniden gndermek
4. Hatay fark edip dzelterek gndermek (Hamming Kod).

Eer veri de hata saptanmsa verinin hatasz bir kopyasn elde etme gerei vardr.

5.2 Hata Kaynaklar
Herhangi bir iletiim sisteminde, verici tarafndan gnderilen iaretler ile, alc
tarafndan alnan iaretler, iletiim ortamndaki eitli hata kaynaklarnn neden olduu
bozulmalardan dolay tam olarak ayn deildir. aretlerdeki bu deiimler, hem analog hem de
saysal iaretler iin geerli olmakla birlikte, zellikle saysal iaretler iin daha nemlidir.
nk analog bir iaret, iletiim ortamndaki hatalardan dolay fazla deiime uramasa da
saysal iaretler iin bu deiimler bit hatas ve bit kayplarna yol aar. Yani saysal 1 olarak
gnderilen bir iaret, saysal 0 olarak (veya tam tersi) alglanr.
46
letiim ortamlarndan kaynaklanan en nemli hata kaynaklar unlardr:

1. aret zayflamas ve bu zayflamadan kaynaklanan bozulma,
2. Gecikmeden kaynaklanan bozulma,
3. letiim ortamndaki grlt,
4. letiim ortamnn kstl bant geniliinden kaynaklanan hatalar.

5.2.1 aret Zayflamas (Attenuation)
Bir elektromanyetik iaret kablolu bir iletiim ortamndan uzak mesafelere iletilirken
enerji kayb gerekleir ve iletilen iaretin gc gittike zayflar. Kablolu ortamlarda iaret
gc, mesafeyle birlikte logaritmik olarak der. Bu kayp, her km iin desibel cinsinden
llr. Kaybedilen enerji miktar, iaretin frekansyla ilikilidir. aret gcndeki zayflama
(attenuation), frekansn bir ilevi olarak artar. zellikle analog iaretlerde yksek frekanslarda
zayflama daha fazla olur. Analog bir iaret, farkl frekans bileenlerinden oluur. Dolaysyla
her bileenin bozulma ve zayflama oran farkl olacaktr. Bu da iarette bozulmaya ve alc
tarafndan hatal alglanmasna neden olur (ekil 5.1). Bu durum, saysal iaretlerde daha az
rastlanan bir sorundur.

ekil 5.1 : aret zayflamasndan kaynaklanan hata.

aretteki g kayb ok fazla olursa, alc iareti fark edemez yada iaret iletiim
hattnn grlt dzeyinin altna der. Bu nedenle, alcya ulaan iaretin, alcdaki elektronik
devreler tarafndan doru olarak ilenebilmesi iin, yeterli bir iaret kuvveti dzeyinde tutulmas
gerekir. Yeterli kuvvet dzeyi ise, iaret kuvvetinin, iaretin iletildii hattn grlt dzeyinin
belli bir miktar stnde olmas demektir.

letiim ortamlarnn zelliine bal olarak iaret zayflama oranlar genellikle bilinir.
Bu nedenle iaretin, kullanlan iletiim ortamnn zelliine bal olarak belli mesafelerde
ykseltilmesi ve zgn durumuna yeniden getirilmesi gerekir. Bu amala, analog iaretler iin
ykseltici (amplifier), saysal iaretler iinse yineleyici (repeater) kullanlr. Yineleyiciler,
47
kendilerine gelen saysal iareti alr, yeniden oluturur ve gnderir (ekil 5.2). Her ne kadar
iaretin zayflamasndan oluabilecek bir hatay nlemek iin kullanlsalar da, yineleyici ve
ykselticiler de hata kayna olabilir. rnein, yineleyiciye dk bir iaret kuvvetiyle gelen
saysal iaret yineleyici tarafndan hatal oluturulursa, bu aygttan iletiim hattna giden iaret
de hatal olur ve dzeltilemez. Bir baka deyile, yineleyicinin biti veriyi yeniden oluturma
ilemi srasnda yaplan herhangi bir bit hatas, iletiim boyunca devam eder.



ekil 5.2 : Yineleyici kullanlarak iaret kuvvetinin ykseltilmesi.

iaret kuvvetindeki zayflama, bir iletiim ortamndan kan zgn iaretle (P
l
watt) alcya
ulaan iaret kuvvetlerinin (P
2
watt) greceli olarak birbirlerine oranlar ile desibel cinsinden
llebilir.
Zayflama (Attenuation) = 10 log
10
P
1
/P
2
dB (5.1)

Ykseltme (Amplification) = 10 log
10
P
2
/P
1
dB (5.2)

5.2.2 Gecikmeye Bal Bozulma (Delay)
aret gecikmesinden kaynaklanan hatalar gecikmeye bal bozulma (delay
distortion) olarak adlandrlr. Bu durum kablolu iletiim ortamlarndan kaynaklanan doal bir
sonutur. Bu nedenle de antenler araclyla gerekletirilen kablosuz (wireless) iletiim
ortamlarnda gecikme olumaz.

Gecikmeye bal bozulma, bir iaretin kablo ierisindeki yaylma hznn, farkl
frekanslarda farkl hzda olmasndan kaynaklanr. Herhangi bir frekans bandndaki bir iaretin
hz, orta frekansta en yksek, frekans bandnn her iki tarafnda ise en dk olur. Bylece
iaret bileenleri, yani iaretin farkl Fourier bileenleri farkl hzlarda yol alrlar ve alcya ayn
zamanda ulaamazlar. Bylelikle alcya ulaan iaret, farkl frekans bileenlerindeki farkl
gecikmeler sonucunda deiime urar ve iaret bozulmasna neden olur.

Bu tr bozulmalar zellikle saysal veriler iin ok daha nemlidir. Gnderilen bit hz
artka, bozulmann miktar da artar. Bu durum yle aklanabilir: Gnderilen bit oran artka,
her bitin gnderimi srasnda biti oluturan frekans bileenleri gecikecek ve daha sonraki bitin
frekans bileenleriyle karacaktr. Alc tarafta ise bit, her bit periyodunun ortasnda
48
rneklendiinden, bir bit konumunun, dier bit konumuna kaymasna, bu da alnan bitin yanl
rneklenmesine ve dolaysyla hataya neden olur.


ekil 5.3 : Gecikmeye bal bozulma.

5.2.3 Grlt (Noise)
Alc tarafndan alnan bir iaret, zgn iarete gre, iaret gcnn zayflamas ve
iletiim sisteminden kaynaklanan eitli kayma ve bozulmalarn yan sra, d etkilerden
kaynaklanan ve istenmeyen ani elektromanyetik enerji etkileimleriyle de deiiklie urar.
Alc ile verici arasndaki iletiim srasnda ortaya kan bu istenmeyen elektromanyetik enerji,
grlt olarak adlandrlr (ekil 5.4).


ekil 5.4 : letiim ortamndaki grlt.

Bir iletiim ortamnda iaret iletilmedii durumlarda bile, hat zerinde rasgele
elektromanyetik etkileimler bulunur. Hattn grlt dzeyi olarak bilinen bu etkileimle,
zayflama yada gecikme gibi dier etkenlerin birlemesi, gnderilen veride bir yada daha fazla
bitlik bozulmalara neden olabilir. rnein ekil 5.5, bir iletiim ortam zerinden gnderilen
verinin grlt, zayflama ve gecikme etmenlerinin toplam etkisi sonucunda nasl bozulduunu
gstermektedir.
49

ekil 5.5 : Hata kaynaklarnn toplam etkisi.

Her iletiim hattnn belirli bir grlt dzeyi vardr. Grlt ve nedenleri kendi iinde
4 ana balkta ele alnabilir:

1. Termal scakla ait grlt (Thermal Noise).
2. Modlasyonlar aras grlt (ntermodulation Noise).
3. apraz konuma (Crosstalk).
4. Uyarm grlts (mpulse Noise).

5.2.3.1 Termal Grlt
Bu grlt trleri arasnda termal grlt, d etkilerden bamszdr. Termal grlt,
bir iletkenin veya kablonun iindeki elektronlarn rasgele hareketinden kaynaklanr, bu nedenle
de kanlmazdr. Bu grlt tr, tm elektrikli aygtlarda ve iletiim ortamlarnda bulunup
scakln bir fonksiyonudur. Dier bir deyile, 0nin stndeki tm scaklklarda tm iletiim
ortamlar termal grlt ile kar karyadrlar. Termal grlt, iaretin sklk aral boyunca
ayn ekilde ve dmdz dalr. Bu nedenle de beyaz grlt (white noise) olarak da
adlandrlr.
50
5.2.3.2 Modlasyonlararas Grlt
Farkl frekans sahip iaretler ayn iletiim ortamn paylatnda, rnein FDM
ynteminin kullanld geni bantl iletiim ortamlarnda, modlasyonlararas grlt ortaya
kabilir. Modlasyonlararas grlt genelde birbirine karan iki farkl iaretin frekanslarnn
toplam yada fark biiminde ortaya kar.

5.2.3.3 Uyarm Grlts
Buraya kadar anlattmz grlt trleri, sabit ve tahmin edilebilir byklktedir. Bu
nedenle de bir iletiim sisteminin bu tr grltlerin stesinden gelebilmek iin nlem
alabilmesi olasdr. Uyarm (impulse) grlts ise, srekli olmayan ve ksa aralklardaki gl
iaretlerin zgn iareti etkilemesiyle ortaya kar. Bu tr grltnn eitli nedenleri vardr.
Bunlar arasnda, iletiim sistemindeki d elektromanyetik dalmlar yer alr. Uyarm
grltsnden kaynaklanan hatalar, saysal bir iletiim ortamnn en nemli hata kaynaklarndan
biridir.

rnein, 0.01 saniye sren ani ve keskin bir elektromanyetik enerji etkileimi, herhangi
bir ses iletiimini pek de fazla deitirmezken, 4800 bps hzda gnderilen bir verinin yaklak
50 bitini silebilir. Bu nedenle, bu tr hatalar nlem alnabilmesi en zor olan ve bilgi kaybna yol
aan hata kaynaklardr.
5.2.4 apraz Konuma (Crosstalk)
apraz konuma, birbirine yakn iki iletken veya anten arasndaki istenmeyen
elektromanyetik etkileim/karma sonucunda ortaya kan grltdr.

Birka tr apraz konuma vardr. Bunlardan NEXT, olduka yaygn olarak grlen bir
hata biimidir. NEXT, bir gndericiye girdi olarak zayf bir iaret girerken, ayn gndericiden
kt olarak gl bir iaretin iletilmesi durumunda ortaya kan iaret etkileiminden
kaynaklanr. Bu tr hatalar dzeltmek iin, adaptif NEXT nleyici olarak bilinen aygtlar
kullanlr.
5.3 Hata Kontrol
Bir nceki blmde anlatld gibi, iletiim ortamlar hata potansiyeline sahiptir.
Bundan dolay da bir veri iletiim sisteminin en nemli grevlerinden biri, bu hatalar denetleme
ve dzeltebilme yeteneidir.

51
Bir iletiim sisteminde hata saptama ve dzeltme teknikleri, sistem baarmn byk
lde etkiler. Uygulamalarn hibiri hataya kar toleransl deildir. Bu nedenle de birok ok
uygulama iin, hatay saptamakla yetinmeyip, verinin hatasz bir baka kopyasnn elde
edilmesinin de salanmas gerekmektedir. Buna, veri iletiim terminolojisinde hata denetimi
(kontrol) denir.

Hata denetim sreleri iki aamada gerekletirilir:

1. Hatann saptanmas.
2. Hatann dzeltilmesi.

5.3.1 Hata Bulma Yntemleri
Bir haberleme sistemi zerinden iletilen bilginin, alc tarafndan hatasz olarak
alndndan veya alman bilgide hata olmadndan emin olabilmek iin eitli yntemler
kullanlr. Veride hata saptanmsa, verinin hatasz yeni bir kopyasn elde etme gerei duyulur.

Hata saptama yntemlerinde kullanlan iki yaklam vardr:

1. leri hata denetimi (forward error control): Bu yaklamda, gnderilen her karakter veya
ereve bilgisinin yan sra, fazla ve yinelenen bilgi ieren bitler gnderilir. yle ki,
alc hatay fark etmekle kalmaz, hatann hangi bit veya bitlerde olduunu da saptar
(ereve ile birlikte gnderilen ek bilgi bitleri bunu saptayacak bilgiler ierir). Daha
sonra hatasz veri, ek bilgi bitlerinden elde edilir. Gvenilir bir ileri hata denetimine
eriebilmek iin gereken ek bit says, gnderilen bilgideki bit says arttka hzla artar.
2. Geri beslemeli hata denetimi (feedback error control): Bu yaklamda, gnderilen her
karakter veya ereve, alcnn yalnzca veride hata bulunduunu saptamasna yetecek
kadar ek bilgi biti ierir. Alc, bu bilgi bitlerini kullanarak veride hata olup olmadn
denetler. Veride hata saptandnda ise, ek bilgi bitleri hatann dzeltilmesine olanak
tanmayacandan, alc, gnderilmi olan hatal verinin doru bir kopyasnn
gnderilmesi iin istekte bulunur. Bu nedenle geri beslemeli hata denetimi iki aamada
ele alnr:
a. Gvenli bir ekilde hatay saptamay salayan teknikler.
b. Hata durumunda, yeniden gnderim denetim tekniklerini salamak iin
kullanlan algoritmalar.
52
5.3.2 Bit Hata Oran (Bit Error Rate BER) ve Hata Patlamas
Hata saptama trlerini belirleyen etkenlerden biri BER, dieri ise Hata Patlamas (Error
Burst) kavramlardr.

BER (Bit Error Rate), bir iletiim sistemi zerinden iletilen tek bir bitin belli bir
zaman aralndaki bozulma olasldr. rnein, BER 10
-5
demek 100.000 bit arasndan 1 bitin
belli bir zaman aralndaki bozulmasdr.

Hata Patlamas, yldrm ve benzeri doal olaylarn, evre koullarnn veya iletiim
ortamndaki iddetli bir elektromanyetik etkileimin, olay sresince iletiim ortamndan geen
bitleri etkileyip bozmasyla oluan hatalardr. Hata patlamas, yanl alnm bir bitle balar, bir
sre doru veya yanl bit dizisi ile devam eder ve hatal bir bit ile biter. Yani, iki hatal bit
arasndaki bit saysdr. Aradaki bitler bozulmu veya bozulmam olabilir.

Dier bir deyile hata patlamas, birbirini izleyen hatal 2 bit arasndaki bitlerin says
olarak tanmlanr. Bu sayya hatal 2 bit de dahildir. Ayrca bir hata patlamasnn uzunluunu
belirlerken patlamadaki son hatal bit (1. hata patlamasnn son biti) ve onu izleyen ilk
patlamadaki (2. hata patlamasnn ba) ilk hatal bit ve N de 1. hata, hata patlamasnn uzunluu
olmak zere N veya daha fazla doru bitle ayrlmaldr. Bir baka deyile, bit dizisi ierisinde
hata patlamasnn son bitinden sonra, en az hata patlamasndaki bit says kadar doru bit
gelmelidir. Bunu bir rnekle aklayacak olursak, ekil 5.6da iki farkl hata patlamasnn bir
rnei gsterilmektedir.


ekil 5.6 : Hata Patlamas rnei

Hata tr nemlidir, nk farkl hata trleri iin farkl hata bulma yntemleri
kullanlr. Ayrca, baz yntemlerde kullanlan bit says, fark edilecek patlama uzunluunu
tanmlar. En fazla kullanlan yntemlerden bazlar, Elik Biti Denetimi (Parity Check) ve
Dnml Artklk Denetimi (Cyclic Redundancy Check CRC)dir.

53
5.3.3 Elik Biti Denetimi (Parity Check)

Ezamansz ve karakter ynelimli ezamanl gnderimde, elik biti en sk kullanlan
hata saptama yntemlerinden birisidir.

Elik biti, iletim srasnda her karaktere (byte), bu bitlerde herhangi bir deiiklik olup
olmadn denetlemek amacyla eklenen tek bir bittir. Elik, ift veya tek olarak belirlenebilir.
ift elik, elik biti de iinde olmak zere bir karakterin ierisindeki 1 bitlerinin saysnn ift
olmas durumudur. Tek elik ise, yine elik biti de iinde olmak zere, karakterdeki llerin
saysnn tek olmas durumudur.

Karakteri yollayacak olan bilgisayar tek elikte ise karakterdeki llerin saysnn tek, ift
elikte ise karakterdeki llerin saysnn ift olmasn salamak zere, karakterin sonuna 0 veya
1 eliini ekler. Karakteri alan bilgisayar, kullanlan elie gre, llerin saysn denetler. Teklik
veya iftlik says tutmazsa, karakterin iletiiminde bir hata olduu anlalr ve gndericinin
karakteri yeniden gndermesi istenir.


ekil 5.7 : Elik Biti Denetim (XORlama) ilemi

Bir karakter iin elik biti hesaplanrken iki bit mod-2 aritmetiine gre toplanr
(ekil 5.7). Bu hesaplama, bir dizi exclusive-OR (XOR) anahtarndan oluur.
54
5.3.4 ki-Boyutlu Elik Biti Denetimi (2-Dimensional Parity)
ki boyutlu elik, bir erevenin ierdii karakterlerin her birine kar gelen her bit
konumu iin benzer bir hesaplama yapar. Bu ilem, her karakter iin bir elik bitine ek olarak,
fazladan bir elik sekizinin olumasna neden olur?

rnek:
0 1 0 0 1 0 1 0
1 0 0 0 1 1 0 0
0 0 1 0 0 0 1 1
1 0 1 1 0 1 0 1
0 0 0 1 0 1 1 0
0 1 0 0 1 0 1 0
1 1 0 1 0 1 0 1
0 0 1 0 0 1 1 0

5.3.5 Dnml Artklk Denetimi (Cyclic Redundancy Check CRC)
Elik biti hata patlamalarna kar gvenilir bir hata saptama yntemi salayamaz. Bu
gibi durumlarda alternatif olarak polinom kodlar kullanlr.

Polinom kodlar ereve veya blok iletim yntemleriyle kullanlrlar. Bu yntemde,
gnderici sistem tarafndan erevenin ieriine gre ve erevenin sonuna eklenecek ekilde
her ereve iin biti tek bir kontrol seti (check digits) oluturulur (hesaplanr). Daha sonra alc
sistem, tamamlanm ereve ve kontrol saylar zerinde benzer bir hesaplama yapar. Eer hi
hata yaplmamsa bilinen bir sonu elde edilmelidir. Eer farkl bir sonu bulunursa bu bir hata
olduunu gsterir. Her ereve iin kontrol saylarnn says beklenen iletim hatalarnn tipine
uyacak ekilde seilir. Ancak 16 ve 32 bit kontrol saylar en sk kullanlanlardr. lenen
kontrol saylarna ereve kontrol dizisi (frame check squence) FCS veya CRC, saylar denir.

Polinom kodlarnn altnda yatan metod, eer mod2 aritmetii kullanlrsa 2li
dzendeki saylarn aadaki zelliini kullanr. Diyelimki,

M(x) : gnderilecek k bit sayl mesaj olsun.
G(x) : (n+1) bitli say (blen)
R(x) : n bitli say (k>n) olsun, bu durumda aadaki eitlii yazlabilir.
(M(x).2
n
+R(x))/G(x) = Q(x)+(R(x)/G(x))+(R(x)/G(x)) (5.2)

Bu da Q(x)e eittir. nk ikilik dzende bir saynn kendisiyle toplam 0 eder. Bu da
kalann 0 olacan gsterir.
55
Bunu kullanmak iin ereve ieriklerinin tamam, M(x), saylar oluturulacak FCS
digitlerinin saysna eit olarak eklenmi bir 0 lar setiyle (n FCS digitlerinin saysna eitken,
mesaj 2
n
ile arpmaya edeerdir) FCS den 1 digit daha fazla digit ieren ikinci bir ikilik say
(G(x), oluturucu polinom (generator polinomial)) tarafndan mod-2 ye blnr.

Blnme ilemi, XOR ilemini erevedeki her bit ilenirken bitten bite paralel olarak
gerekletirmeye edeerdir. Daha sonra artan R(x) FCSdir ve mesaj bitlerinin sonuna eklenir.
Benzer ekilde alc tarafndan FCS digitlerini de ieren bit akm tekrar ayn polinom tarafndan
blnr yani (M(x).2
n
+R(x))/G(x)). Eer hi hata yoksa artan sadece 0dr. Ancak bir hata varsa
artan 0 deildir.

Bu ilem bir rnekle aklanacak olursa, 8 bitlik bir mesaj blou 11100110 ve 11001
oluturucu polinomunu kullanarak CRC yntemi ile hata saptadmz varsayalm.

FCSyi nce oluturalm ve sonra da FCSyi kontrol edelim.


ekil 5.8 : FCS oluturma ve kontrol

ekil 5.10da grld gibi mesaja nce 4 sfr eklendi nk FCS 4 bitli olacaktr
(oluturucu polinomun digit says n=5). Bu say daha sonra ekilde grld gibi oluturucu
polinoma blnr. Yukarda da belirtildii gibi mod-2 blme ilemi bit bit paralel bir ekilde
XOR ilemine edeerdir. Bu ilemden artan say FCS saysdr. Alc, mesaja eklenmi FCS
saysn alr ve oluturucu polinoma bler (ekil 5.10-b). Eer hata yoksa 0 says elde edilir. Bu
teknikte oluturucu polinomun seimi ok nemlidir nk polinom hangi tip hatalarn fark
edileceini tanmlar.
56
Yani bu yntemle,

1. Tm tek-bit hatalarn
2. Tm ift-bit hatalarn
3. Tm tek-sayl bit hatalarn
4. Rden kk tm hata patlamalarn
5. Rden byk ok fazla hata patlamas fark edilebilir.

5.3.6 Salama-Toplam (Checksum) Algoritmas
Bu yntem, CRC ve elik biti ile ayn ilevi salar. CRC yntemi kadar kesin koruma
yntemi salayamaz, fakat OSI bavuru modelinin a katman iin gvenle kullanlabilir.
nk veri balant katmannda hata bulma teknikleri (genelde CRC) zaten uygulanmaktadr.

Salam toplam algoritmasnn temeli olduka basittir. yle ki;

1. Gnderdiin tm kelimeleri topla
2. Elde ettiin toplam salama toplama olarak gnder

Alc da ayn ilemleri tekrar ederek, bulduu salama toplamn gnderilenle
karlatrr. Bir hata durumunda sonular farkl kacandan, alcy iletimde bir hata olduu
konusunda uyarr.

5.3.7 Hata Dzeltme Yntemleri
Haberleme sistemlerinde hata dzeltme teknikleri iki yaklamla gerekletirilir.

1. Hatann saptanp, iletinin yeniden gnderilmesinin salanmas.
2. Hatann alcda dzeltilebilmesinin salanmas.

Bunlardan ilki, alc tarafnda hatann saptanmasn izleyen ve hatal erevelerin
yeniden gnderilmesini salayan Otomatik Tekrar istemi (ARQ) araclyla gerekletirilir.

kinci seenek ise hatann alcda dzeltilebilmesinin salanmasdr. Gndericinin bir
hata durumunda, ayn ereveyi yeniden gndermesinin ok g olduu, iletiim ortamlarnn
ok pahal olduu veya bir erevenin yeniden iletilmesinin ok fazla zaman kaybna yol at
57
durumlarda, hatann alcda dzeltilebilmesini salayan eitli teknikler gelitirilmitir. Bu gibi
durumlarda, erevedeki hata ok byk bir hata patlamas deilse, alcda dzeltilmeye
allr. Bu teknikler arasnda en sk kullanlan yntem, Hamming Kodlamasdr.

5.3.7.1 Hamming Uzakl ve Hamming Kodlamas
Bir iletiim ortam zerinden iletilen bit dizisinin en fazla k bitinin bozulmas
durumunda, bit dizisi ierisindeki hata dzeltilebiliyorsa, bu koda k_ikil hata bakl
denir.

Kodlama terminolojisinde veri bitleri ile veriye eklenen hata saptama bitlerini
birletiren birleik ileti birimi kod szck (codeword) olarak adlandrlr. rnein, m bitten
olumu bir veri, r bitlik hata denetim veya tekrar bitleri ile (n=m+r) bitlik bir kod szck
oluturur. ki geerli kod szcn farkllat en dk bit konumu says, kodun Hamming
uzakl olarak bilinir. 2 kod szck arasnda ka iki! konumunun deitiini bulmak iin, nce
iki kod szce XOR ilemi uygulanr ve sonra bu ilem sonucunda elde edilen llerin says
toplanr.

rnein, her karakterin 7 veri biti ve bir elik biti le gsterildii bir kod szck
dnelim. ift elik kullanldn varsayarsak bu emay izleyen kod szckler:

0000000 0
0000001 1
0000010 1
0000011 0

Buradan Hamming uzaklnn 2 olduunu karabiliriz. nk geerli her kod szck
en az iki bit konumunda farkldr. Bu da, bu emann 2 bitli hatalar saptayamayacan gsterir.
nk sonutaki bit yaps farkl, ancak geerli bir kod szck olacaktr. Bununla birlikte btn
tek bitli hatalar saptayabilir. nk bir kod szckteki tek bir bit bozulursa, geersiz bir kod
szck ortaya kacaktr. rnein, Hamming uzakl 3 olan bir kod szck tek bitli hatalar
dzeltebilir, 2 bitli hatalar bulabilir.

Eer iki kod szck arasndaki Hamming uzakl u ise, bir kod szc dierine
evirmek iin, u, tek bit hatas gerekecektir. u hatay saptamak iin, u +1 koda, u hatay
dzeltmek iin ise 2u +1 koda gerek duyulur.

58
Hamming kodu u ekilde oluturulur;

1. Kod szckteki bitler lden balayarak srayla numaralanr.
2. Bit sra numaras 2nin kuvveti olan bitler (1, 2, 4, 8, 16, ...) denetim bitleri,
3. Dier sradaki bitler (3, 5, 6, 7, 9, ...) veri bitleriyle doldurulur.
4. Her denetim biti, kendisi de iinde baz bit setlerinin elii olarak hesaplanr. Bir bit,
birka elik biti hesaplamasna dahil olabilir.
5. k konumundaki (srasndaki) veri bitlerinin, denetim bitlerinin hangisi olduunu
grebilmek iin k, 2nin kuvvetlerinin toplam eklinde yazlr.

rnein, 7 = 1+2+4 (7. bit, 1., 2. ve 4. bitler tarafndan denetlenir), 11 = 1+2+8 (11.
bit, 1., 2., ve 8. bitler tarafndan denetlenir).

6. Bir kod szck geldiinde, alc her denetim bitinin doru elikte olup olmadn
denetler. Tm denetim bitlerinin paritesi (elii) doru ise kod szck geerli olarak
kabul edilir.

rnek:
100100000110010000
110000110111001001
110110111101010101
110110111101010101
110100101101011001
110111001101010110

Hamming kodu, aslnda tek bit hatalarn dzeltebilir. Fakat bu yntem, bir kod szck
matrisi oluturularak, hata patlamalarnda da kullanlabilir.

59
6 VER SIKITIRMA
6.1 Giri
Saklamak yada iletmek amacyla sinyallerin saysallatrlmasnn iki ana sebebi,
hatalara kar dayankllk katabilmek ve sktrp artk verilerden arndrabilmektir. Enformatik
adan ise sinyalleri kaynaklarndan ve izleyicilerinden bamsz dnemeyiz. Oysa
enformasyon, gnmzde, bu znel abasn yitirmitir. Bilgiyi atomize edip kk mesajlara
dntrdysek suu, binary information unit - bitleri tanmlayp, ilk defa kulland iin Bay
Shannona atamayz. Enformasyon matematiksel niceliklerle ifade edildii srece anlamsal
ierik kaybolacaktr. Gnmzde bilgi teknolojileri bilgiden ziyade sinyaller, veriler gibi
fiziksel olgularla ilgilidir. Doa ile btnleik sistemler kurmak ve olas verimin tmn elde
edebilmek iin, bilgiye znel varln geri vermemiz gerekiyor. imdiye kadar retilen
sktrma aralarn gzden karmak istemediimize gre, onlar anlamsal zmleme
yeteneine sahip sistemlerde kullanmak kar bir yoldur. Enformasyonu henz cihazlar
tarafndan edinme aamasnda sinyaller yerine anlamsal btnl olan sembollerle ifade
etmeliyiz. Bu semboller birer ihbar, birer gsterge kabul edilip hem tahmin hem tahmin hatas
kodlama aamalarnda doru aralarn seilebilmesini salamaldr. [20]

Tipik bir mesaj, istatistiksel olarak incelenirse belirli karakterlerin dierlerinden daha
fazla kullanld gzlemlenebilir. Bir mesaj iletilemeden nce analiz edilerek, ska kullanlan
karakterlerin yerine ksa kodlar atanr ve uzun kodlar yalnzca seyrek karlalan karakterlerde
kullanlr. Bunu yapmakla mesajdaki bilgiyi deitirmeden gnderilecek toplam karakter
saysn azaltmak mmkndr. Alcdaki uygun zmleyici mesaj asl ekline geri
dndrecektir. Bu ilem veri sktrma olarak bilinir. Mesaj iletilmeden nce analiz edilmesi
iin zamana ihtiya duyulmasnda ramen, salanan tasarruf sayesinde sktrma, iletim ve
sktrlan veriyi ama iin gerekli olan toplam zaman sktrlmam mesaj iletmekten daha
ksa olabilir.

Baz tr veriler dierlerinden daha fazla skrlar. rnein resimleri oluturan veriler
asl boyutunun %20sine drebilirler. Ancak bir bilgisayar program ancak %20 veya %25
sktrlabilir. Ortalama oranda bir sktrc ile bu dosyay sktrdmzda yaklak %50
oranda bellek kazanc olur. Bu gnderme sremizi %50 oranda drmemiz demektir. Tm
internet hareketlerini dnrsek binlerce terabyte seviyede kazan salanmaktadr.

60
zetle bilgisayarda veri sktrma ileminin uygulanmasnn temel nedeni, sktrlm
verinin daha az yer kaplamasdr.

Bir bilginin saysal ortamda daha verimli bir ekilde depolanabilmesi ve iletilebilmesi
iin veri sktrma teknikleri kullanlr. Bazen, uygulama programlar verinin iletildii an bant
geniliinin tayabileceinden daha fazla veri retir. rnein bir video uygulamas 10 Mbps
veri akm retirken, iletiim a yalnzca 1 Mbps veriyi tamaya elverili olabilir. Veri
sktrma tekniklerinin amac, verinin iindeki fazlalklar atarak hacminin azaltlmasdr.
Verinin tr ne olursa olsun (metin, resim, video vb) iinde fazla eler barndrr. Bu
fazlalklar, hem verinin depolanmas srasnda daha fazla disk alan gerektirir, hem de
aktarlmas iin gereken sreyi ve maliyeti arttrr.

rnein telefon hatlar zerinden evirmeli a ile Internete balanan bir kullancy
dnelim. Herhangi bir dosyay bilgisayarna indirmek iin gereken sreyi azaltabilirse, arama
maliyetini de ayn oranda azaltacaktr. PSTN zerinden veri 4800 bpsde aktarldnda dosyay
indirmek iin gereken zamann 20 dakika olduunu varsayalm. Veri sktrma yntemlerini
kullanarak, dosyann bykln yarya indirebilirsek, iletiim maliyetinde % 50 tasarruf
salanabilecei aktr. Bu durum, veri sktrmas uygulanm bir dosyay 4800 bpslik bir
modem ile indirmek, veri sktrmas uygulanmam dosyay 9600 bpslik bir modem
kullanarak indirmeye edeerdir.

Veri sktrma tekniklerinde, kodlama (encoding) ve kod zme (decoding)
algoritmalar kullanlr. Veri sktrlrken, atlan fazlalklar temsil edecek bir kodlama
kullanlmaldr. Alc bu kodlamay bilmeli, verinin iletilmesinden sonra kodu zerek zgn
veriyi tekrar oluturabilmelidir.

Fakl veri sktrma teknikleri vardr. Bunlar iki ana grupta toplanabilir:

1. Entropi (entropy) Kodlamas. (Kaypsz Sktrma)
2. Kaynak (source) Kodlamas. (Kaypl Sktrma)

Bu iki ana grup ve bu grupta yer alan temel sktrma teknikleri aada incelenmitir.
61
6.2 Entropi Kodlamas (Kaypsz Sktrma)
Entropi kodlamas, verinin ierii ile ilgilenmez. Yalnzca, veriyi oluturan bitleri bir
kodlama algoritmas aracl ile yeniden kodlar. Bu nedenle, entropi kodlamasnda bilgi kayb
olmaz, sktrlm veriyi alan bilgisayar kod zme algoritmalar ile verinin zgn halini tpa
tp elde edebilir. Bu nedenle bu tip sktrmaya kaypsz sktrma ad verilir.
Bir verinin entropisi (H), verinin ierdii her sembol iin kullanlmas gereken en az bit
saysdr. Entropi deeri, bilgi kaynann rettii verinin eidine ve tekrarlanma olaslnn
dalmna gre deiir. rnein bir bilgi kayna yalnzca Y harfi retip gnderiyorsa bunun
entropi deeri sfrdr. nk o veri kaynann baka bir veri gnderme olasl yoktur. Ancak
birden ok eitte veri gnderen bir veri kaynann entropisi de artar. Bir semboln
tekrarlanma oran arttka entropi deeri de der. Entropi, aadaki forml kullanlarak
hesaplanr:

=
=
M
m
karakter bit
m P
m P H
1
2
) / (
) (
1
log ) ( (6.1)

En fazla entropi ise (H), verideki tm sembollerin tekrarlanma olaslnn eit olduu
durumdur ve aadaki forml kullanlarak hesaplanr:

) / ( log
2 max
karakter bit M H = (6.2)

Fazlalk, kaynan (verinin) olas olan en fazla entropisi (H
max
) ile gerek entropisi (H)
arasndaki farktr.

Veri, sktrma teknikleri kullanlarak baka bir sembol seti ile tanmlanm ise yeni
kod sisteminin, yani sktrmann verimlilii aadaki formlle hesaplanr:

100 %
max
=
[
H
H
kod
(6.3)

Entropi kodlamasna iki ayr kodlama teknii, Tekrarlama Uzunluu Kodlamas
(Run-lenght Encoding) ve statistiksel Kodlama (Statistical Encoding) rnek olarak
verilebilir.

62
6.2.1 Tekrarlama Uzunluu Kodlamas (Run-Lenght Encoding RLE)
En basit veri sktrma yntemi olarak RLE (Run Lenght) sktrma rnek verilebilir.
Bu yntemde verilerin ardarda adetleri tutularak sktrma ilemi yaplr. Esas olarak bir ok
sktrma yntemi bu mantk zerine kurularak gelitirilmitir. rnein pcx resim format bu
formata ok benzer bir yntemle sktrma yapmaktadr.

Tekrarlama uzunluu kodlamas yntemi, bir semboln verinin iinde ardarda
tekrarland durumlarda kullanlr. rnein ardarda gnderilen 25 adet Xi teker teker
gndermek yerine, semboln X olduu ve 25 defa tekrarland bilgisini gndermek yeterlidir.

Tekrarlama uzunluu kodlamas iin ayr bileene gerek vardr:

1. Sktrma yapldna ilikin zel bir iaret.
2. Sktrlan semboln ne olduu bilgisi.
3. Semboln ardarda ka kez tekrarland bilgisi.

Dolaysyla, ardarda 3 kereden ok tekrarlanan karakterleri sktrmak mantkldr. Bu
sktrma teknii bir rnekle aklanacak olursa; Aadaki say dizisi, 60 karakterden
olumaktadr. Her karakterin 8 bit ile gnderildiini varsaylrsa, bu say dizisinin gnderilmesi
iin 8*60 = 480 bite gerek vardr.

2326666666668889999939911121111000102333322200066666688889992

imdi bu dizi, tekrarlama uzunluu kodlamas ile sktrlsn. Sktrmann yapld
yerlerde zel bir iaret kullanlmas gerekiyor. Bu iaret @ olsun. Sktrlan kodlarda zel
sktrma karakteri olan @ + sktrlan rakam + ka kez tekrarland bilgisi
yazlr. Aada, dizinin sktrlm halini grlmektedir.

232@69888@953991112@14000102@34222000@66@849992

Kodlama sonucunda dizi 47 karaktere dmtr. Yani 8*47 = 376 bite gerek vardr.
Grld gibi tekrarlama uzunluu kodlamas, byk oranda bir sktrma salamamaktadr.
Karakterlerin tekrarlanma oranlan dtke sktrmann oran da der. Bu sktrma
tekniinin yaygn olarak kullanld alanlardan birisi faks makineleridir. Yalnzca siyah ve
beyazdan oluan pikseller, ardarda gelme saylarna gre kodlanrlar.
63
6.2.2 statistiksel Kodlama
statistiksel kodlama, Deiken Uzunlukta Kodlama (Variable Length Coding
VLE) olarak da bilinir. Bu kodlamadaki ama, verinin ierdii sembolleri istatistiksel olarak
rastlanma sklklarna gre verimli biimde kodlamaktr.

Bir karakterin 8 bit kullanlarak kodland bir yntemde, tekrarlama uzunluuna gre
kodlama teknii yine her bir biti 8 karakter olarak kodlar, yalnzca tekrarlardan kanarak
karakter saysn azaltr, istatistiksel kodlamada ise ama, sk kullanlan karakterleri daha az bit
kullanarak ifade etmektir. rnein bir metinde a harfi dier harflere gre ok geiyorsa belki
de yalnzca iki bit (01 gibi) kullanlarak kodlanabilir. Bu nedenle, farkl karakterler iin farkl
uzunlukta kodlar kullanr.

Bu kodlama ynteminde verinin iindeki sembollerin istatistiksel dalma oranlar
bilinmelidir. rnein ngilizce bir metin ile Trke bir metinde geen karakterlerin istatistiksel
dalmlar farkl olacaktr. Sktrma, belli bir istatistiksel dalm varsaymna gre yaplr.
rnek olarak aada, 8 ayr karakterin istatistiksel dalmlar ieren bir tablo yer almaktadr.

M A B C D E F G H
P(m) 0.1 0.18 0.4 0.05 0.06 0.1 0.07 0.04

Tablo 6.1 : 8 ayr karakterin istatistiksel dalmlar

imdi bu istatistiksel dalma gre verinin entropisi hesaplanrsa:

=
= =
M
m
karakter bit
m P
m P H
1
2
) / ( 55 . 2
) (
1
log ) ( (6.4)

Normalde her karakter 8 bit ile gsterilmektedir. Bu durumda en fazla entropi

) / ( 3 8 log
2 max
karakter bit H = = (6.5)

olur. Buradan da sktrma verimlilii:


[
= = 85 % 100 %
3
55 . 2
(6.6)

olarak hesaplanr. Grld gibi istatistiksel kodlama yntemlerinin kullanlmas ile
nemli oranda bir kazanm elde edilir. En bilenen istatistiksel kodlama yntemlerinin banda
Huffman Kodlamas gelir.
64
6.2.2.1 Huffman Kodlamas
Huffman kodlamas olarak anlan sktrma yntemi veri haberlemesinde, zellikle fax
iletiminde sklkla kullanlr. Ak olarak tipik bir i mektubunu sergileyen bir saysal
grntde, ounluk mektubun beyaz alann, yzde belik kk bir blm siyah mrekkebi
oluturacaktr. rnein tekrar eden ardk 1000 beyaz nokta yerine onlar temsil eden daha ksa
bir kod gnderilebilir. Sonu olarak, fakslanan bir i mektubu iin veri sktrma, toplam mesaj
uzunluunu nemli lde azaltacaktr. Ancak siyah mrekkebin rasgele bir dalmla
mektubun %50sini kaplad durumlarda veri sktrma bir fayda salamayacaktr.

Huffman kodlamas istatistiksel bir kodlama yntemi olduundan, iletilen bir verideki
sembollerin farkl sklkta kullanlmas zelliine dayanr. Bu yntem, dier istatistiksel
sktrma yntemlerinde olduu gibi karakter bana sabit sayda bit kullanmak yerine, sk
tekrarlanan karakterlerin daha az, seyrek tekrarlanan karakterlerin daha fazla sayda bit
kullanlarak kodland bir yntemdir. Karakterler sabit sayda bitten olumad iin,
sktrlm verinin aktarm srasnda bit ynelimli aktarm teknikleri kullanlr.

statistiksel kodlamalarda ncelikle verinin analizi ve sembollerin istatistiksel
dalmnn bilinmesi gerekir.

Huffman kodlama teknii bir rnekle aklanacak olursa; sktrlacak veri yukarda
Tablo 6.1de istatistiksel dalmlar verilmi 8 karakter olsun.

Bu noktada Huffman Kodlama algoritmas iki aamadan oluur:

1. Azaltma
2. Blme

Azaltma aamasnda u admlar izlenir:

1. Semboller sahip olduklar olaslk yzdelerine gre en yksek olaslkl sembolden en
de doru sralanr.
2. En alt sradaki iki semboln olaslk yzdeleri toplanr. Listedeki sembol says bir
azaltlm olur.
3. Semboller en yksek olaslkldan en de doru tekrar sralanr.
65
4. Bu admlar, olaslklarnn toplam deeri %100 olan son iki sembol kalncaya kadar
srdrlr. ekil 6.1de, azaltma algoritmas gsterilmektedir.


ekil 6.1 : Huffman kodlamas azaltma algoritmas.

Blme algoritmasnda ise u admlar izlenir:

1. En son kalan iki sembole srayla 0 ve 1 deerleri verilir.
2. Bir adm geriye gidilir, sembollerden birisi iki semboln birlemesinden oluuyor ise,
bu iki sembol iin de 0 ve 1 deerleri eklenir.
3. Bu algoritma, daha nce toplanarak gelen tm sembollere 0 ve 1 eklenerek kodlar
oluturulana kadar blnerek gider.


ekil 6.2 : Blnme algoritmas

ekil 6.2de blnme algoritmasnn nasl iledii gsterilmektedir. Uygulanan
Huffman kodlamasnn sonucunda oluan kod deerleri Tablo 6.2de verilmitir.

66
M C B A F G E D H
P(m) 0.4 0.18 0.1 0.1 0.07 0.06 0.05 0.04
Kod 1 001 011 0000 0100 0101 00010 00011

Tablo 6.2 : Huffman kodlamasnn sonucunda oluan kod deerleri

Bu kodlama sisteminin kullanlmas ile ortaya kan toplam kod uzunluu yle hesaplanr:

=
=
M
m
m
l m P L
1
) ( (6.7)
Forml rnee uygulanrsa oluacak toplam kod uzunluu,

L= 1(0.4) +3(0.18+0.10) +4(0.10+0.07+0.06) +5(0.05+0.04) = 2.61 (6.8)

Olarak elde edilir. Kod verimlilii ise entropi ve uzunluk kullanlarak u formlle
hesaplanabilir:

[
= 100 %
L
H
kod
(6.9)

Buna gre verinin Huffman kodlamas kullanlarak sktrlmasndan elde edilen verimlik:


[
= = 7 . 97 % 100 %
61 . 2
55 . 2
kod
(6.10)

olarak hesaplanr. Huffman kodlamas ile, sembollerin kodlanmas iin kullanlan bit says
azaltlarak ok yksek oranlarda sktrma salanabilir.

Huffman kodlamasnda kullanlan baka bir yntem de Huffman Kod Aac
oluturmaktr. Bu yntemde de nce azaltma algoritmas uygulanr, daha sonra kod aac
izilerek kodlar buradan oluturulur. Aacn yapsnn dengeli olup olmad, kodlanan
karakterlerin bulunma olaslklarnn bal sklklarna gre deiir. Baz karakterlerin bulunma
olasl dierlerine gre daha fazla ise dengesiz bir aa, birbirine yakn olaslklar var ise
dengeli bir aa oluur.

Huffman kod aac, ikili 0 ve lleri temsil eden dallanmalardan oluan bir aatr.
Aacn en tepesine kk dm denir. Aa aaya doru dal dmleri aracl ile
yaylr. Bir dal dmnden 2 tane dal kar. Soldaki dal ikili 0, sadaki dal ise ikili li temsil
67
eder. Dallarn ak ularna yaprak ad verilir ve her yaprakta bir karakter bulunur. Kk
dmden yapraklara ulamak iin izlenen yol, yaprakta bulunan karakterin kodunu verir.

Bir rnekle Huffman aa kodlamas yntemi gsterilirse; Aada veriyi oluturan
sekiz karakterin birbirlerine bal sklklar gsterilmektedir.

M R0 R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7
P(m) 0.19 0.25 0.21 0.16 0.08 0.06 0.03 0.02

Tablo 6.3 : rnek sekiz karakterin birbirlerine bal sklklar

lk olarak, birinci rnekte olduu gibi azaltma algoritmas uygulanr. Karakterler
bulunma olaslklarna gre en yksek olaslkl sembolden en dk olaslklya doru dizilir.
En alt srda bulunan iki karakter (R6-R7) yapraklardr ve bu yapraklara sras ile 0 ve 1 dallar
verilir. Bu iki dal birleerek bir dal dm oluturur (R6+R7). Karakterler tekrar sralanr.
Yine en alt srada bulunan karakter yada dal dmlerine sras ile 1 ve 0 dallar atanr. Bu
ilem kk dme ulaana kadar srer.

Birinci
Sralama
kinci
Sralama
nc
Sralama
Drdnc
Sralama
Beinci
Sralama
Altnc
Sralama
Yedinci
Sralama
R1-0.25 R1-0.25 R1-0.25 R1-0.25
R3+R4+R5+R6+
R7-0.35
RO+R2-0.40
R1+R3+R4+R5+
R6+R7-0.60 (1)
R2-0.21 R2-0.21 R2-0.21 R2-0.21 R1-0.25
R3+R4+R5+R6+
R7-0.35 (1)
R0+R2-0.40 (0)
R0-0.19 R0-0.19 R0-0.19 R0-0.19 R2-0.21 (1) R1-0.25 (0)
R3-0.16 R3-0.16 R3-0.16
R4+R5+R6+
R7-0.19 (1)
R0-0.19 (0)
R4-0.08 R4-0.08
R5+R6+
R7-0.11 (1)
R3-0.16 (0)
R5-0.06 R5-0.06 (1) R4-0.08 (0)
R6-0.03 (1) R6+R7-0.05 (0)
R7-0.02 (0)
Tablo 6.4 : Huffman aa kodlamas yntemi

Daha sonra, her karakter iin ilk stundan balayarak hangi dallarn verildii listelenir.
Bu yaprak dmden kke doru o karaktere gelene kadar geilen dallardr. Karakterin kodu ise
kk dmden yaprak, dme doru oluturulur. Dolaysyla kodlar bulmak iin liste tersine
evrilir.

68
Aadaki ekil 6.3te, bu rnek iin oluturulmu Huffman kod aac gsterilmektedir.


ekil 6.3 : rnek Huffman kod aac

6.3 Kaynak Kodlamas (Kaypl Sktrma)
Kaynak kodlamas, genellikle grnt ve video sktrmalarnda kullanlr, iki boyutlu
resimler, piksel olarak adlandrlan kk paralardan oluur. Bir grnt iletilirken her pikselin
karakteristiini oluturan younluk, renk ve konum deerlerin korunmas gerekir. Renk krmz,
yeil ve mavi iaretler ile RGB olarak yada iaret parlakl iin beyaz (krmz+yeil + mavi)
iaretler ve bunun yan sra ztlk (kontrast) iin beyaz-krmz ve beyaz-mavi iaretlerle
gnderilir. Video aktarm srasnda ise bunlarn yan sra her pikselin zamandaki konumu da
iletilmelidir.

Kaynak kodlamas, entropi kodlamasnn tersine verinin ierii ile ilgilenir. Kaynak
kodlamasnda uygulanan sktrma yntemi, verinin bir ksmn atarak yalnzca genel bir kurala
uyan verinin aktarlmasdr. Aktarlan veri, hibir zaman tam olarak gnderilen veri deildir. Bu
nedenle bu tr kodlamalara kaypl kodlamalar denir. Ancak bu kodlama yntemi grnt
ve video gibi grsel verinin sktrlmasnda kullanld iin, bu kayplar ok nemli deildir.
nk insan gz bu atlamalar alglayamaz. Zaten verinin iinde de gzn alglayamad
bozukluklar vardr.

Kaynak kodlamasnn en yaygn olarak kullanlan iki rnei, grnt sktrmasnda
kullanlan JPEG ve video sktrmasnda kullanlan MPEG kodlamalardr. Bu kodlamalarda
ok yksek oranlarda sktrma salanabilir. Aada bu yntemler anlatlmaktadr.

69
6.3.1 JPEG - Resim Sktrmas
JPEG kodlama sistemi, saysal grntlerin (image) sktrlmasnda kullanlan bir
standarttr. Fotoraf Uzmanlar Birlii Grubu (Joint Photographic Experts Group) tarafndan
gelitirilen kodlama sistemi, bu grubun ba harfleri ile anlr. JPEG, tek erevede oluan renkli
yada tek renkli grntlerde byk oranlarda sktrma salar.

JPEG sktrma algoritmas aamadan oluur:

1. DCT,
2. Nicelikleri bulma (quantization)
3. Kodlama.


ekil 6.4 : JPEG sktrmasnn aamalar.

DCT (Ayrk Cosins Dnm - Discrete Cosine Transform), grntye uygulanan ilk
ilemdir. Bu aamada herhangi bir sktrma yaplmaz, dolaysyla bilgi kayb olmaz. Grnt,
yalnzca verinin fazlalklarnn daha rahat atlabilecei bir biime dntrlr.

DCT algoritmasnda resim 8*8 bloktan oluan pikseller halinde alnr ve 8*8 frekans
katsaysndan oluan bir matrise dntrlr. 64 katsaydan oluan bu kt, iki boyutta (x ve y
eksenlerinde) bir iaret olarak tanmlanr.

Nicelikleri bulma algoritmasnda, DCT aamasnda frekans katsaylar ile ifade
edilmi verilerin gereksiz bitleri atlr. Bu amala, her katsay iin 1-255 aralnda nicelik
tanmlayan bir tablo oluturulur. Bu tabloda her katsay, bir nceki bloktaki katsaydan fark ile
gsterilir. Piksel katsaylarnn sralamas, tablonun sa st kesinden sol alt kesine doru
apraz biimde taranr. JPEG nicelik bulma tablosunu her katsaynn niceliini belirlemek iin
kullanr. Bu tablo ne kadar bilginin atlacan, dolaysyla ne kadar sktrma yaplacan
belirler. Genellikle nicelii le yakn dk katsaylar ve ok yksek katsaylar atlr.

70

ekil 6.5 : DTC algoritmas ile matrise
dntrme.

ekil 6.6 : Nicelikleri bulma tablosu.

En son aama, nicelikleri bulma tablosunda ilenen katsaylarn istatistiksel
olaslklarna yada entropilerine gre kodlanmasdr. Bu kodlama Huffman kodlama sistemine
gre yaplr. JPEG kodlamada, % 200den % 2000e varan oranlarda bir sktrma salanabilir.
Dk sktrma oranlarnda aktarlan grnt, zgn grntyle olan fark anlalmayacak
ekilde yeniden oluturulabilir.

6.3.2 MPEG- Video Sktrmas
MPEG kodlama sistemi, Hareketli Resim Uzmanlar Birlii Grubu (Motion Picture
Experts Group) tarafndan gelitirilen ve video sktrlmasnda kullanlan bir standarttr.
MGEP1 1.5 mbps, MPEG2 ise 10 mbps hznda hareketli resimleri kodlamada kullanlr.
CDlerde kullanlmak zere daha dk hzlar iin de standartlar vardr.

ekil 6.7 : MPEG bavuru sistemi.

Hareketli resimler, birbiri ardna gelen resim erevelerinin video hzna uygun olarak
ardarda gsterilmesidir. Bu resim erevelerinden her biri JPEGde olduu gibi DCT temelli
teknikler kullanlarak sktrlabilir. Ancak bu yeterli deildir. Hareketli resimlerde fazlaln
71
byk bir ksmn birbirine ok benzeyen ereveler oluturur. ardarda gelen iki erevede
herhangi bir hareket yoksa, iki ereve birbirinin ayn olabilir yada ok az bir fark olabilir. Bir
erevenin ierdii bilginin byk bir ksm dier ereveden elde edilebilir. Bir erevedeki
cisim dier erevede yalnzca konum deitirmi olabilir. Hareketli resim sktrmann temeli,
hareketin vektrn yakalamaktr. MPEG, ereveleri her defasnda tekrarlamak yerine
birbirlerine bavuru ile yeniden elde etmenin algoritmasn kullanr.

MPEG, hareketli resmi oluturan tm ereveleri ayr biimde ele alr:

1. I ereveler: Ara ereveler.
2. P ereveler: Tahmin edilen ereveler.
3. B ereveler: iki tarafl tahmin edilen ereveler.

I ereveler, herhangi bir ereveye bal olmadan kodlanm ereveleridir. Bu
erevelere yalnzca JPEG sktrmas uygulanr, bu da oransal olarak kk bir sktrmadr. I
ereveler, dier ereveleri oluturmak iin bavuru noktalardr. Bu ereveler ayn zamanda
geri sarma srasnda videoyu tekrar oynatmak iin kullanlan noktalardr.

P ereveler, kendilerinden nce gelen I ereveye bavuru ile kodlanm erevelerdir.
Bir P ereve, yalnzca kendinden nce gelen I ereveden farklar tahmin edilerek (karlarak)
kodlanr.

B erevelerin oluturulmasnda ise iki bavuru erevesi gerekmektedir. Bu bavurular
B ereveden hemen nce ve sonra gelen I yada P ereveleridir. Aada I, P ve B erevelerin
sktrma bavuru sistemi gsterilmektedir.

ekil 6.8 : MPEG sktrmada I, P ve B ereveleri.

I, P ve B erevelerinin kullanlma oran sktrma orann belirler. I erevelerin oran
arttka grnt kalitesi artar, ancak sktrma oran der. MPEG genellikle % 9000 orannda
sktrma salar. Bu oran % 15000e kadar kabilir. MPEG algoritmas olduka karmak
olduu iin, yksek ilem gc gerektirir ve genellikle evrimd olarak sabit disk tarafndan
yaplr.
72
7 UYGULAMA VE MYWAVEGEN PROGRAMI
7.1 Giri
Bu program nceki blmlerde deinilen modlasyon trleri, kodlama teknikleri ve
bunlarn demodlasyon ilemleri geekletirmek amacyla hazrlanmtr. Program Delphi 7.0
grsel uygulama gelitirme arac ile hazrlanm ve Windows (98, 2000, XP) platformlarnda
sorunsuzca altrlmtr.

Program temelde bir simlasyon program olup, dalga iaretlerinin (non-realtime)
gsterimini yapmaktadr. Doal olarak tm simlasyon programlarnda olduu gibi
matematiksel ilemlerin younluundan dolay zellikle programn koturulaca donanmn
dikkate alnmas gerekir. Program, Pentium4 ilemci tabanl ve 256 MB RAM bulunan bir PC
de sorunsuzca alabilmektedir.

Program olduka esnek ve kullanldr. Kullanm felsefesi simlasyon ncelikli olarak,
zellikle osiloskop ve modlasyon panellerinin rahat ve anlalr olmas zerine kurulmutur.


ekil 7.1 : myWaveGen Program ana ekran
73
Program ilk altrldnda ekil 7.1deki ana ekran gelir. ekilde belirtildii zere
program be ana ksmdan olumaktadr. Bunlar;

1. Ana kontrol paneli (Balat, Durdur, Resetle, k)
2. Osiloskop Paneli
3. Modlasyon ve Parametre Paneli (Modlasyon, Parametreler, Seenekler, Yardm ve
Program Hakknda)
4. Bilgi Paneli
5. Durum Satr

7.2 Program Ana Kontrol Paneli


ekil 7.2 : Program ana kontrol paneli

Programn ana kontrol panelinin ilevi ok basit ve kullanldr. Bu panelde 4 dme
bulunmaktadr;

1. Bala Butonu: Programda ayarlanan parametrelere gre simlasyon srecini balatr.
2. Durdur Butonu: Normalde pasiftir ve Bala butonunun tersi ilev grr. Bala butonu
ile aktif hale getirilen simlasyon srecini durdurur.
3. Resetle Butonu: Bu buton osiloskop ve zaman ile ilgili tm deerlerin sfrlanmasn
salar. Simlasyon srecinin istenilen herhangi bir annda bu butona baslarak tm
deerler sfrlanabilir.
4. k Butonu: Programdan k salar. (Program kapatr)

74
7.3 Osiloskop Paneli
Osiloskop paneli, ok gelimi ve kullanl bir paneldir. Programn ara yznn en
temel paras olarak grlebilir. Zira tm simlasyon sonular bu ekranda gsterilir.


ekil 7.3 : Osiloskop Paneli

Bu panel temel olarak iki ksmdan oluur. Bunlar osiloskop ekran ve osiloskop kontrol
panelidir.

ekil 7.4 : Osiloskop Kontrol Paneli

Osiloskop ekran, arka planda hesaplanan simlasyon sonularn son kullancya
gsterir. Kullanc simlasyon sonularnn tmn yani tm kanallar (tayc, bilgi, modle
sinyal ve istendiinde demodle sinyali) grr.

Osiloskop kontrol panelinin zerinde bulunan butonlar aracl ile kullanc istedii
anda ekran grntsn yaknlatrp daha net inceleyebilir. Ayrca sonular yazcya kt
olarak gnderebilir veya bir dosyaya saklayabilir. Yine bu kontrol paneli aracl ile ekrandaki
sinyaller ile ilgili seviye deerlerini renebilir.
75
7.4 Modlasyon ve Parametre Paneli
Modlasyon ve Parametre Paneli, simlasyon ile ilgili tm parametrik deerlerin
deitirilebildii paneldir ve programn en nemli blmlerinden biridir. ekil 7.1de grlecei
zere bu panel be adet sekmeden oluur. Bu sekmeler amacna uygun olarak srasyla
Modlasyon, Parametre, Seenekler, Yardm ve Hakknda olarak adlandrlmtr.
7.4.1 Modlasyon Sekmesi


ekil 7.5 : Modlasyon Sekmesi

Bu sekmede kullanc istedii tayc ve bilgi sinyallerini kullanarak modlasyon ve
demodlasyon ilemlerini gerekletirebilir. Parametreler aa alr liste kutular eklindedir.
Kullanc burada gerekli seimleri yaptktan sonra simlasyon sonularn osiloskop ekranndan
anlk olarak takip edebilir. Simlasyonun herhangi bir annda kullanc bu seimlerden istediini
deitirerek sonularn gzlemleyebilir.
7.4.2 Parametre Sekmesi


ekil 7.6 : Parametre Sekmesi

Bu sekmede kullanc Tayc, Bilgi ve Demodlasyon sinyallerinin ofset, genlik,
frekans ve faz gibi deiken parametrelerini istedii gibi deitirme imknna sahiptir. Buradaki
parametreler deitirilerek oluan tepkiler osiloskop ekranndan anlk olarak gzlemlenebilir.
Ayrca sinyallerin dalga ekilleri (sinyal tr) de bu sekmeden deitirilebilir. Bu ilem
modlasyon sekmesinden de gerekletirilebilir.
76
Normal artlarda program simlasyon ilemlerini ideal (grltsz ve bozunmasz)
ortamda hesaplar. Eer istenirse yine bu sekmeden grlt faktr belirlenebilir ve gerek
dnya koullar oluturulabilir. (Not: Bu ksm henz programa entegre edilmemitir).
7.4.3 Seenekler Sekmesi


ekil 7.7 : Seenekler Sekmesi

Bu sekmede program ile ilgili bir takm zelletirilebilir seenekleri deitirilmesine
olanak verilir. Sekme, be alt sekmeden olumutur. Bunlar;

1. Genel: rnekleme frekans, PCM kuantalama seviyesi gibi program genelinde etkili
olan zellikler deitirilir.
2. Grnm: Programn grnm ile ilgili zelliklerin deitirilmesine olanak verir.
3. Renkler: Bu alt sekmede, programn grsel renk dzenleri deitirilebilir.
4. Osiloskop: Bu alt sekmede, osiloskopla ilgili her trl grnm ve biim zellikleri
ayarlanabilir.
5. Kaydetme: Bu ksmda programn kaydetme seenekleri zelletirilebilir.
7.4.4 Hakknda Sekmesi


ekil 7.8 : Hakknda Sekmesi

Program hakknda yapmc, yapm yl ve ulam bilgilerinin verildii bu sekme ayn
zamanda programn al ekrannn bir parasdr.
77
7.4.5 Yardm Sekmesi
Bu sekmede programn kullanm ve programn kulland teknikler hakknda teknik ve
detayl yardm bilgileri verilmektedir.

7.5 Bilgi Paneli
Bu panelin temel amac kullancya simlasyon esnasnda,
parametre deerleri hakknda bilgi vermektir. Panel istendii anda
gsterilip gizlenebilme zelliine sahiptir.

Panel zerinde, o anki Tayc Sinyal, Bilgi Sinyali, Grlt
Sinyali, Demodlasyon Sinyali ve rnekleme frekans gibi parametre
deerleri okunabilir.




ekil 7.9 : Bilgi Paneli

7.6 Durum Satr


ekil 7.10 : Durum Satr

Durum Satr, programn almas srasnda o anki durum hakknda bilgi verir. Ayrca
bu satr zerinde o anki tarih bilgileri ve programn alan aktif versiyonu bilgisi de gsterilir.


78
8 SONU

zellikle son yllarda haberleme konusu gnlk hayatmzn her alanna girmitir.
Haberlemenin temel felsefesi bilgiyi bir yerden baka bir yere aktarmak (iletmek ve/veya
paylamak) tr. Yaamakta olduumuz bilgi anda, hzl ve gvenli bilgi alveriinin
salanmas, bilginin ok ksa srede yenilenmesi ve gerekli kaynaklara iletilmesi gereksinimi,
iletiim ve iletiim amal sistemlerin nemini her geen gn daha da arttrm ve geliim
srecini hzlandrmtr.

ncelikle bu seminer almasnn amac; haberleme, modlasyon teknikleri, hata
denetimi ve veri sktrma konularnn incelenmesi olmutur. Bu balamda;

lk blmde, haberlemenin nemi zerine bir giri yaplm ve tarihsel sre ierisinde
bu konuyla ilgili genel bir anlatm verilmitir.

kinci blmde, haberlemenin nasl yapld sorusuna cevap aranm ve bu kapsamda
gnmzde kullanlan haberleme trleri incelenmi ve haberlemede karlalan sorunlar ve
kstlamalara deinilmitir.

nc blmde, haberlemenin en temel konularn tekil eden modlasyon konusu ve
modlasyon teknikleri ele alnmtr. Ayrca modlasyon teknikleri hakknda detayl bir
inceleme yaplmtr. Bu balamda zellikle saysal modlasyonlar zerinde durulmutur.

Drdnc blmde, saysal modlasyon konusuna paralel olarak saysal kodlama
teknikleri ele alnm ve bunlardan en ok kullanlanlar izah edilmitir.

Beinci blmde, haberlemede istenmeyen, ancak kendi doasnn bir gerei olarak bir
o kadarda nne geilemeyen haberleme hatalar, bunlarn kaynaklar ve hatalar dzeltme
teknikleri incelenmitir.

Altnc blmde ise haberlemenin daha etkili ve verimli olmasn salayan veri
sktrma teknikleri anlatlmtr. zellikle gnmzde en ok kullanlan RLE, Huffman,
MPEG ve JPEG gibi teknikler zerinde durulmutur.

79
Son olarak yedinci blmde, bu seminer almas kapsamnda incelenen modlasyon
ve kodlama tekniklerinin bir uygulamas olarak gelitirilen myWaveGen program anlatlm ve
rnek ktlarla izah edilmitir.

nsanolunun bilgi birikimi her geen gn artmakta ve bu sahip olunan bilgi ynn
saklanmas veya baka hedeflere iletilmesi, bu arta orantl olarak gittike zorlamaktadr.
Bu da mevcut kaynaklarn daha verimli ve etkili kullanlmas konusunu gndeme getirmektedir.
Bir taraftan daha yksek kapasiteli depolama sistemleri ve daha hzl haberleme sistemleri bu
soruna bir zm aray getirmekte te yandan mevcut imkanlarn kullanlmas ile bilgilerin
sktrlarak saklanmas veya iletilmesi, bu noktada soruna etkili bir zm yaklam
sunmaktadr. Bu temellere dayanarak, ileriki aamalarda zellikle veri sktrma ve veri
eitleme (equalization) konular zerine daha youn almalar yaplmas hedeflenmektedir.


80
KAYNAKLAR

[ 1 ] Proakis, J. G., 1995, Digital Communications, McGraw-Hill
[ 2 ] Glover, I., Grant P., 1998, Digital Communications, Prentice Hall
[ 3 ] Killen, H.B., 1994, Modern Elektronik letiim Teknikleri, ev: Mustafa AKAY, MEB
Yaynlar
[ 4 ] Ronayne, J., 1994, Saysal Haberlemeye Giri, ev: Hasan Hseyin ERKAYA, MEB
Yaynlar
[ 5 ] Derin, H., Akar, M., 1979, letiim Kuram, Ortadou Teknik niversitesi
Mhendislik Fakltesi
[ 6 ] Smale, P.H., 1994, Haberleme Sistemlerine Giri, Osman PARLAKTUNA, MEB
Yaynlar
[ 7 ] Kayran, A.H., 1999, Analog Haberleme, Birsen Yaynevi
[ 8 ] Kayran, A.H., Panayrc, E., Aygl, ., 1999, Saysal Haberleme, Birsen Yaynevi
[ 9 ] Pastac, H., 1996, Modern Elektronik sistemler, Yldz Teknik niversitesi Yaynlar
[ 10 ] lkesen, R., rencik, B., 1999, Bilgisayar Haberlemesi ve A Teknolojileri, Papatya
Yaynclk
[ 11 ] Kaplan, Y., 2000, Veri Haberlemesi Kavramlar, Papatya Yaynclk
[ 12 ] Johnson, J.J., Fletcher, B.D., 1997, Introductory Radio and Television Electronics,
Macmillan education Ltd.
[ 13 ] Blelloch, G.E., 2001, Introduction to data Compression, Carnegie Mellon University
[ 14 ] Smith, S.W., 1999, The Scientist and Engineers Guide to Digital Signal Processing,
California Technical Publishing
[ 15 ] Vaseghi , S.V. 2000, Advanced sinal Processing and Noise Reduction, John Wiley &
Sons Ltd.
[ 16 ] Nelson, M., 2000, The Data Compression Book, IDG Books Worldwide Inc.
[ 17 ] Stergiopoulos, S., 2001, Advanced Signal Processing Handbook, CRC Press LLC
[ 18 ] Morreale P., Terplan K., 2001, The CRC Handbook of Modern Telecommunications,
CRC Press LLC
[ 19 ] Baykal, N., 2001, Bilgisayar Alar, SAS Biliim Yaynlar
[ 20 ] Trker, M.A., 2004 Beyaz Noel ve Yaz Yamuru: Veri Sktrmann Doas zerine,
www.teknoturk.org
[ 21 ] Algan, S., 2004, Huffman Veri Sktrma Algoritmas ve Uygulamas (C#),
www.ceturk.com

81
ZGEM


Musa IBUK

Frat niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik Elektronik Mhendislii
23119, ELAZI

Tel : 0-424-237 0000 / 5020
E-posta : mcibuk@firat.edu.tr
Web : http://mcibuk.firat.edu.tr


25.09.1976 Dicle/Diyarbakrda dodu.

1990 1993 Ergani Lisesi Ergani/Diyarbakr (Ortaretim)

1993 1997 F.., Mh. Fak. Elektronik Elektronik Blmnde Lisans Eitimi

1997 1998 zel bir mteahhitlik irketinde antiye eflii

1998 2000 M.E.B. Araban ok Programl Lisesi ve Elaz Merkez Endstri Meslek
Lisesinde Elektrik retmenlii

1999 2002 F.., Fen Bilimleri Enstits, Elektronik Elektronik Mhendislii Anabilim
Dalnda Yksek Lisans Eitimi

2000 - . Frat niversitesi, Enformatik Blmnde Uzman

2002 - . F.., Fen Bilimleri Enstits, Elektrik Elektronik Mhendislii Anabilim
Dalnda Doktora Eitimi