1.

Ham erbetin Artlmas: Artm ilemi u aamalarda gerekleir: a) Kirelemeler, b) Karbonatlamalar ve filtrasyon, Kirelemeler: Difzrden gelen ham erbet, ierisinde eker d yabanc maddeler de bulunduran %12-15 eker ieren bulank bir svdr. Ham erbetin artlmas iin en uygun ve ucuz yntem kirele muameledir. erbetin yabanc madde ieriine gre % 1,5 - 2,0 kire kullanlr. Kire, kire tann kire ocaklarnda yaklmasyla elde edilir. Ortaya kan snmemi kire suyla sndrlerek kire st haline dntrlr. Kire st ham erbetle kartrlarak kireleme ilemi gerekletirilir. Kireleme iki aamada yaplr. n kirelemede erbete kire st ilave edilerek pH 6-7 'den 11,0-11,2 karlr. Bu ilem kademelidir yani ayarlanabilir 6 kanatla blmelere ayrlm yatay n kireleme teknesinde her kademede pH bir ncekinden yksektir. Bu srada erbetin alkalitesi 0,18-0,22 g CaO/100 ml deerine ular. erbetin scakl ise 55-60 oC'dir. Burada u reaksiyonlar oluur: - lk nce verilen kirele ham erbetin asitleri ntrleir. - Ayn zamanda znmeyen Ca tuzlarnn kompleksleri kelir. Baziklik arttka yani pH 9.00 - 11.00 ortamnda ham erbet iindeki kolloidler phtlar ve buruurlar. Daha ziyade protein-pektin kompleksinden ibaret bu phtlamann pH 10.8 - 11.2 ortamnda bir optimumu vardr. nce bir souk ana kireleme aamasndan geirilip alkalitesi 1,3-1,5 g CaO/100 ml deerine ulaan ham erbetin scakl 85 oC'ye ykseltilir ve scak ana kirelemeye yani ikinci kirelemeye gnderilir. Scak ana kirelemede scaklk ok nemlidir. Scaklk, burada oluacak kimyasal reaksiyonlara ve -amino azot miktarna gre ayarlanr. n kirelemede kelme ve phtlama reaksiyonlar oluurken ll. kirelemede oluan reaksiyonlar erbeti stabil hale getirirler. Burada erbetteki invert eker de reaksiyona girerek paralanr. eker fabrikalar kendi kullanaca kireci kendi kire ocaklarnda uygun kalitedeki kire tan kok ile 900 oC'de yakarak elde eder. Bu srada CO2 gaz da kar ve bu gaz da artm istasyonunda karbonatlamalarda kullanlr. Karbonatlamalar ve filtrasyon: Kirelenmi erbete CO2 verme ilemidir. Karbonatlamalarda daha nce oluan sakkaratlar bozunur, kirecin fazlas ise CaCO3 eklinde ker. Bu kelme ilemi daha sonra yaplacak szme ilemini kolaylatrr. Karbonatlama ilemi iki kademede gerekletirilir.

I. karbonatlamada scak ana kireleme ilemi yaplm erbete pH 10,8 11,2 oluncaya kadar CO2 gaz verilir. CO2 gaz silindirik yapdaki I. Karbonatlama cihaznn tabannda bulunan gaz datm borular yardmyla verilir. Scaklk 85 oC civarndadr. Karbonatlanm erbet szlmek zere filtre istasyonuna gnderilir. nce Kandil tip younlatrma filtrelerinde karbonatlanm erbet younlatrlr. kinci aamada ise bu youn amurun bir ksm n kirelemeye maya olarak gnderilip, kalan pres filtrelere gnderilir. Filtrelerde ayrlan kuru maddesi yaklak % 70 olan filtre topra ayrlarak fabrikadan uzaklatrlr. Her iki filtrenin erbeti birletirilerek son kirelemeye gnderilir. Son kirelemede szlm erbete n kirelemenin alkalite deerine ulancaya kadar kire st kartrlarak son defa kireleme ilemi yaplr. Kirelenmi erbet, yine I. Karbonatlamaya benzeyen silindirik yapdaki II. Karbonatlama cihazna gelir. II. karbonatlamada scaklk yaklak 90-93 oC'dir ve erbete ikinci defa pH 9,0-9,3 ve alkalite de 0,020-0,022 g CaO/100 ml oluncaya kadar CO2 gaz verilerek ortamda kalan kire tuzlar ktrlr. Karbonatlanm erbet, II. Karbonatlama kandil filtrelerine gnderilir. Bu filtrelerde erbet szlerek % 13-15 eker ierikli sulu erbet elde edilir

5. Ham erbetin Temizlenmesi (nce erbet Eldesi) Difzrden kan ham erbet koyu renkli, viskoz yapl, kolloid maddeler ieren bir svdr. Scakl 35-40C olup kuru madde ierii 14-15 Brix, saflk katsays 88-90 kadardr. erbet daha nce de berlitildii zere iinde bulunan kspe ve dier kat maddelerin uzaklatrlmas iin kalbur eklindeki kspe yakalaycdan geirilir, lme kabndan geer ve stlarak scakl 80-90Cye karlr. Bundan sonra temizleme ilemine geilir. Ham erbetin temizlenmesinin esas; ham erbetin nce kirele muamele edilmesi, sonra da kireli erbete CO2 vererek kireci CaCO3 eklinde kertmek ve takiben szmekten

ibarettir. Bu ilemlerden birincisi kireleme ikincisi saturasyon ilemi adlar ile anlr. 5.1. Kireleme Ham erbetin kirelenmesi ile iinde bulunan; Fosfor asidi, suda znmeyen kalsiyum fosfat haline dnerek, Okzalik ve sitrik asit gibi organik asitler suda znen kalsiyum tuzlarna dnerek, Demir ve magnezyum metal hidroksitleri haline dnerek, Proteinler koagle olarak ve paralanarak, Amonyum tuzlar, amino asitler, pektik maddeler paralanarak ve tuz oluturarak, nvert ekerler paralanarak erbetten uzaklar. Eskiden bir defada yaplan kireleme ilemi gnmzde 1. kireleme ve 2. kireleme olmak zere iki aamada yaplmaktadr. n kireleme sayesinde daha ak renkli ve daha kolay filtre edilebilen bir ince erbet elde edilir. Kireleme ilemleri satan yaplm, ierisinde kartrma tertibatlar bulunan ve malaksr olarak adlandrlan silindirik kazanlarda gerekletirilir. Scak olan ham erbet kireleme ilemi srasnda kprr. Bunu nlemek iin iya, kolza ya, kemik ya gibi maddeler kullanlr. Kirelenmi olan erbet saturatr olarak

adlandrlan saturasyon kazanlarna gnderilir. 5.2. Saturasyon (Karbonatlama) Kirelemeden sonra saturasyon yaplr. Bu ilemle kirelenmi olan erbet CO 2 ile doyurulur. Bu srada balca 2 tepkime meydana gelir. 1) Ca(OH)2 + CO2 2) C12H22O11 + CO2 + H2O bu tepkimeler sonucunda erbette bulunan fazla kire kalsiyum karbonat eklinde ker ve suda znr nitelikli kalsiyum monosakarat yeniden sakaroz ve kalsiyum karbonata ayrlr. Saturasyon ile erbetin pHs da aamal olarak 10.9a ve 9.5e indirilir. kelen CaCO3 byk bir yzeye sahip olduundan renk maddeleri ve dier kolloidleri de absorbe ederek beraberinde ktrr. Bylece erbet durulur, rengi alr ve su gibi saydam bir grnmde, filtre edilebilecek durumdaki ince erbet elde edilmi olur. Saturasyon ilemi de 1. saturasyon ve 2. saturasyon olmak zere iki aamada yaplr. Birinci saturasyon srekli deildir. nce saturatrler doldurulup saturasyon yaplr, sonra kireleme amuru ieren erbet bu amurdan ayrlmak zere basnl filtrelere gider. Bu erbet sonra bir kez daha satre edilerek erbetin kire ierii daha da azaltlarak 0,1 g/L CaO dzeyine indirilir. kinci satrasyonda daha kk satratrlerde yaplr ve bu aamada srekli almak olanakldr. 5.3. Filtrasyon (Szme) Birinci ve ikinci saturasyondan sonra oluan ve kireleme amuru olarak adlandrlan amurun erbetten ayrlmas iin uygulanan szme ilemi, basn altnda, plakal filtrelerde yaplr. Birinci saturasyondan sonra yaplan szmede, filtrede kalan amur

nemli miktarda eker ierdiinden zaman zaman ykanr. kinci saturasyondan sonraki szmede ise amur ykama ilemi uygulanmaz. Kireleme amuru: Szme ilemleri ile erbetten ayrlan kireleme amuru genellikle pancar arlnn %7-9u orannda meydana gelir ve yaklak %1.3 kadar eker ierir.

2.3.

erbet

Artm:

Gerek olumu renk maddelerini byk lde azaltmak, gerek ilerde olumas beklenen renk maddelerinin yap talarn nceden paralamak; dier bir ifadeyle ham erbetteki eker d maddelerin olanaklar lsnde en byk ksmn uzaklatrmak iin erbet artm yaplr. Ham erbetteki protein, pektin gibi kolloid maddelerin ktrlebilmesi iin yaplan aratrmalarda ham erbetin pH deerine gre iki kme noktasnn varl saptanmtr. Bunlardan birisi pH 3,5 dolayndadr ve bu pH deerinde sakkarozun invert ekere dnmesi ok hzl olduundan pratikte bir nem tamaz. Dier ktrme noktas pH 10,811,2 arasndadr ve pratikte uygulanmaktadr. Kire ve karbondioksit ile erbet artmnda ana ilkeler unlardr:

Kire, erbet artmnda ktrc ve kimyasal paralayc olarak grev yapmaktadr. Kirecin ktrc etkisi, kalsiyum iyonlar ile organik asitleri ktrmesi ve hidroksil iyonlar ile belirli bir pH deerinde (pH=l1) pektin ve proteinlerin koagulasyonunu salamas eklinde olmaktadr. Karbondioksit verilmesi ile (karbonatlama) erbette kirecin uzaklatrlmasnda iki kademede yukarda bahsedilen pH =11'de ken koagulantlar ayrlmakta, szlen erbette kalan kire ikinci karbonatlama ile ktrlmektedir. Bu 123ilkelere gre erbet artm genel kinci Birinci olarak be kademede yaplmaktadr. Kireleme Kireleme Karbonatlama

Birinci

4-

kinci

Karbonatlama

5- erbetin szlerek keltiden ayrlmas ve sulu erbet elde edilmesi Birinci Kireleme:

Difzyondan kan erbet santrifj pompa ile 1.Kirelemeye baslr. Ham erbette, biri asidik blgede pH=3,5te, dieri alkali blgede pH=l1 dolaynda iki kme noktas vardr. pH=3,5deki kme bir iso-elektrik nokta sonucudur, ancak bu pH deerinde sakkaroz inversiyona uradndan pratikte bir nemi yoktur. pH=11 dolayndaki kme ise aslnda alkali blgeye geildikten sonra kmeye balayan eitli maddelerin en byk miktarnn kelti olduu noktadr. Yani bu noktada kolloidler bir iso-elektrik noktada olduu gibi birden kmezler. pH=ll'den sonra ise bu kolloidlerin bir ksm tekrar znmeye balarlar. Bu tekrar znmenin oran ise km bulunan keltinin fziksel yapsna baldr. pH=l1'de bir sre dinlendirilmi erbette phtlarn tekrar zlmesinin daha az olduu grlmtr. ktrmen amurun geri alnmas, en yaygn kademeli kireleme aygt olan Briegel - Mller teknesini kullanan fabrikalarda hemen hemen daima uygulanmaktadr. amurla beraber geri alnan erbet alkalitesi ham erbetinkinden fazla olduundan kirelemenin ilk kademelerinde erbetin alkalitesini bir miktar arttrr ve bu arttrma, dorudan kire stnn kuvvetli etkisiyle olmadndan, kademeli kirelemede daha yararl olur. Dier taraftan geri alnan 11 pH'daki amurlu erbet ham erbetle kartnda bir eit ar karbonatlamaya urar. Karbonatlanan birinci karbonatlama amuru, bir miktar eker d maddeyi zeltiye vermekle beraber, daha toplu bir hale gelir ve daha iyi szlebilir. te bu etkisiyle daha da klen ve buruan birinci karbonatlama amuru paracklar birinci kirelemedeki kelmeye daha etkili bir ekilde yardmc olurlar. Geri alnan amurun, etkili olabilmesi iin birinci kirelemenin balangcna verilmesi gerekir, aksi halde yarar olmaz. . Kireleme lemi

U kesitindeki bu yatay tekne tabandan biraz yksekte balayan levhalarla blmelere ayrlmtr. Bu levhalarn st ksmlarnda hareket edebilir ekilde yaplm kanatlar vardr ve bu hareketli ksmlarn ayarlanmas ile blmeler arasndaki balant azaltlp oaltlabilir. Tekneyi boydan boya kateden bir kartrc mili zerinde her blmede ayarlanabilir kanatlarn balad dzeye kadar uzanan kartrclar bulunur ve blme iindeki karm salarlar. Teknenin bir ucundan verilen ham erbet blmeden geerek ilerler. Teknenin dier ucunda alttan verilen kire st ise sabit kanatlarn altndaki boluktan ilerleyerek ters ynde blmeden blmeye geer. Kartrmann kuvvetine ve st kanatlarn ayarna gre deien

erbet karmas yardmyla blmeler arasnda arzu edilen pH art salanr. Burada pH'nn dzgn bir ekilde artmas kademeli kirelemenin baarl olabilmesi iin gereklidir. Bu artn dzgnl hareketli kanatlarn ayarlanmas, bir takanla kontrol edilen dzeyin deitirilmesi veya kartrc mil devir hznn ayarlanmas yollar ile salanabilir. Son kademe de varlacak pH deerinin optimal koagulasyon noktas olmas arzu edilir. Kademeli kirelemede her pH kademesi yava yava aldndan kelti yeterli derecede stabil olur ve kireleme biti pH's beklenen optimalden (10,811,2 aras) biraz fazla tutulduunda bu dayankllk pek bozulmaz. 1.Kireleme teknesindeki kireli hamerbet, kireli hamerbet pompalar ile plakal stclara oradanda ikinci kireleme teknesine gnderilir. 2.3.2. kinci Kireleme:

erbetten eker d maddelerin ayrlmas ilemi birinci kireleme sonunda byk lde tamamlanmtr ve szlme si biraz g de olsa ken koagulantlar ayrp berrak erbet elde etme olana teorik olarak vardr. Ancak bu erbetin buharlatnlmas srasnda erbette kalan amino asitler ve invert eker reaksiyona girerek melanoidin renk maddelerini meydana getirirler ve erbetin rengi ok koyu olur. kinci etkisiz mikroorganizmalarn kirelemenin hale da yok amalar unlardr: getirilmesi, edilmesi,

Yksek scaklk ve alkalitede invert eker, amidler ve bir ksm amino asitler paralanarak Yksek scaklk ve alkalite ayn zamanda sterilizasyon grevi yaparak yksek termofil kinci kireleme de yksek pH deerini (pH=12,6) salamak iin gereinden fazla kire verilerek, kirecin CO2 ile birlemesi sonucu oluan CaC03'n szmede yardmc olmasdr. eker retimi srasnda oluan renk maddeleri, melaninler, polyfenol-demir kompleksIeri, karamel renk maddeleri ve melanoidinlerdir. eker retiminde artmdan sonraki ilemlerdeki renk artn en fazla melanoidinler etkilemektedir. ikinci kirelemedeki kimyasal olaylarn asl amac melanoidinlerin yap talar olan invert eker ve azotlu bileikleri paralayarak zararsz hale getirmektir. kinci kireleme teknesinde reaksiyonlar gerekletikten sonra kireli ham erbet seviye farknn oluturduu potansiyel enerjisiyle 1. saturasyon kolonuna girer.

2.3.3.

Birinci

Karbonatlama:

Fabrikamzda adet 40 m3 lk birinci kademe saturasyon kolonu mevcuttur. kinci kireleme tamamlandktan sonra karmn tekrar optimal koagulasyon noktasna getirilmesi amacyla birinci karbonatlamada CO2 verilir. kinci kirelemeden sonra yaklak 8082 C'de birinci karbonatlamaya gelen erbetin pH'nn optimal deer olan 11'e getirilmesi gerekir. Birinci karbonatlamada en ok dikkat edilmesi gereken nokta pH'nn 10,811,2 snrlan dna kmamasdr. pH'n bu snrlar iinde olmamas erbetin renginin koyulamasna ve saflnn azalmasna neden olur. Birinci karbonatlamann snr deerleri olan 10,811,2 pH arasnda her erbete gre belirli bir nokta saptanabilir. Bunun iin eitli pH deerlerinde elde edilmi erbetlerin berrakl, rengi, amurun kme ve szlebilme zellikleri llr ve optimal deer bulunur. Ar karbonatlama sonucu kolloidIerin peptize olmasndan dolay erbette saflk azalr, renk ktleir, erbet kprr, rafineride kristalizasyon gleir ve eker kayb artar. Birinci karbonatlama tanknda sirklasyon pompas yardmyla reaksiyon hz artrlr. Kolondan kan amurlu erbet 1.kademe filtrasyon ilemine girmek zere MVJ filtre ncesi 100 m3lk tanka alnr.MVJ ncesi pompalar bu depodan ald erbeti 1. kademe seviye deposuna basar.Seviye deposundan erbet kendi potansiyel enerjisiyle 7 adet filtreden oluan 1.kademe MVJ filtrelerine girer.Filtreden kan amur amur tankna , sznt erbet ise 1.MVJ sonras depoya girer.1.MVJ sonras pompalar bu depodan ald szlm erbeti once ikinci karbonatlama ncesi plakal stclara oradan da ikinci saturasyon kolonuna gnderir 2.3.4. kinci Karbonatlama

Fabrikamzda 3 adet 40 m3 lk ikinci saturasyon kolonu mevcuttur. pH deeri 10,811,2 arasnda olan ikinci karbonatlama erbeti dorudan doruya buharlatrclara gnderilirse, gerek bu pH ortamndaki eker (zellikle invert eker) paralanmalarnn oluturaca renk maddeleri, gerekse bu erbetin kapsamakta olduu kire tuzlarnn buharlatrclarn stc yzeylerinde oluturaca kelekler nedeniyle sakncaldr. Bu erbetteki kire tuzlarn en dk deere indirmek ve bu arada erbeti, sakkaroz paralanmasnn nlenmesi asndan en uygun ortam olan pH=9 dolayna getirmek iin ikinci karbonatlama yaplr. Yaplan aratrmalara gre 2. karbonatlama sonundaki kire tuzlar konsantrasyonu scaklk ve pH deerinden baka erbetteki alkali metal iyonlarnn miktarna da (doal alkalite)

baldr. kinci saturasyon kolonlarndan pompa ile erbet ikinci kademe MVJ filtre seviye depolarna baslr. Seviye depolarndan kendi potanyel enerjisi ile akan erbet once 3 adetten oluan ikinci kademe MVJ filtrelerine daha sonrada iki adetten oluan 3. kademe MVJ filtrelerine girerek amurundan uzaklatrlr. amur, amur tankna alnrken filtre sznts, sulu erbet ismini alarak 12 m3lk sulu erbet tanknda stoklanr