You are on page 1of 6

Hastalklarn Kkeninde Evrim Kuram

Darwin ve Tp
Vcudumuzun neden bugnk gibi olduunu ve neden hastalandmz merak ederiz. Neden mkem mel, salkl vcutlarmz yok? Randolph Nesse ve George Williams, tbbi sorunlarn doal seilim iin deki uyum kavramyla aklayarak, hastalklara ilikin yeni bir bak as ortaya koydular. Neden bizi hasta eden genler doal seilimle imdiye kadar elenmedi? Bunun yant bu tr genlerin evrimsel adan yararl olmalar m? Enfeksiyon hastalklarn neden yenemiyoruz? Yoksa mikroorganizmalar biz den daha abuk mu evrimleiyorlar? fke, korku ya da gerginlik bir hastalk m yoksa bir tr uyum mu? Tm bu sorulara net yantlar vermek iin Nesse ve Williams Evrim Kuramn kullanyorlar.
NSAN kendine, doasna uygun olmayan bir evre yarattndan beri kendi doasna pek de uygun olmayan bir ortamda yayor, nk insan oluturduu evreden daha yava evrimleiyor. Bu da uyum gl ekmemize neden oluyor. Fakat doa yine de insanoluna bununla ilgili ipular sunuyor. Bir de reete yazyor: Darwinci tp. Darwinin ortaya koy66

duu evrim kuram tpta yerini almaya hazrlanyor. nsann evriminin hastalklarla olan ilikisi haskalklar anlamamzda yardmc olacak. Tptaki evrimsel yaklamda hastalk ve salk konusunun yan sra insan ve iinde yaad evreyle ilikisi de ele alnr. Hibir tr tam bir izolasyon iinde yaamad iin evresel etkenler ve etkileimde olduu dier organizmalar tm canllar iin ok nemli-

dir. D etkenler sklkla, bu canllar zerinde biimlendirici etkiler yaparlar. Gnmzde hastalklarn evrim sreci iinde nasl olutuu aratrmaya deer bir konudur. nsanlar kendi trlerine zg baz zellikler gelitirmilerdir, ki bunlar trleri birbirinden ayrmada belirleyicidir. Bu zelliklerin bazlar zamanla yok olur. Bazlar da varoluumuzun nemli kalntlar gibi korunur. Korunan zelliklerimizden
Bilim ve Teknik

rnein bulac bir hastala yakalanyoruz; nk, hastala yol aan canllar yani patojenler bizden hzl evriliyorlar. imanlk, miyopi, atheroskleroz gibi sorunlarmz var; nk bedenlerimizin evrimlemi olduu zamandaki evreden tamamen farkl bir evrede yaamak zorundayz. Genetik hastalklara yol aan genlerin ayn zamanda yararl da olduu dnlyor. Bu durum yalanmaya ve lme yol aan genlerin varlklarn aklyor. Bir baka rnek ise kanser. Hcrelerimiz kendilerini tamir etmeye alrken neden kontrolsz hcre blnmesi, yani kanser riskiyle kar karya? Ayrca insan gzndeki kr nokta gibi daha birok sorun var. Kr nokta da yine doal seilim sonucunda ortaya kyor ve doal seilim geri gidip bu tasarm deitiremiyor. Oysa, evrim sreci boyunca byle bir deiim ortaya kmad.

Yoksa Kendimi mi Savunuyorum?


biri de vcudumuzun ya ve tuz depolamasdr. nsanlk tarihinin ilk zamanlarnda tuz ve ya bugnk gibi yemeklere eklenmiyor ve satn alnmyordu. Sonu olarak ya ve tuzu istediimiz zaman bulamyorduk. Bu yzden bedenimiz bunlar depolamaya ynelik strateji gelitirmiti. Bu strateji hl kullanlmakta, yani tuz ve ya sokan bandaki spermarkette satlyorken, hatta mutfamzdan hi eksik olmuyorken, bunlarn bedenimizde depolanmas gereksiz grnyor deil mi? Eskiden ok iimize yarayan bu strateji yznden gnmzde pek ok hastalkla kar karya kalyoruz. Bu eski strateji hl kaybolmamtr. Oysa evrim anlayna gre, yiyeceklerin bolca bulunduu byle bir ortamda ani bir dnmle bu depolama dzeneinin yok olmas beklenirdi. riz. Modern tp hastala yol aan dzenekleri aklamada baarldr. Ancak hastaln var olu nedenini sorduumuzda, hemen bulunduumuz klinikten felsefe blmne gnderiliriz. Yantlanabilecek sorular vardr, yantlanamayacak sorular vardr. lk bakta, hastalklar aklamak iin evrim kuramndan yararlanmak anlamsz gibi grnyor; nk anormalliklerin doal seilim sonucunda elenecei dncesi yaygn. Doal seilim sonucunda neden anormal olan hayatta kalsn ki? O halde, hastalklar doal seilimin iyi ilememesinden kaynaklanyormu gibi grnyor ve Darwinci anlay henz tp biliminin iinde yeterince yer almyor. Ama son on ylda bir grup bilim adam farkl bir grn hastalklarla ilgili bilimsel sorularda yeni bir kap araladnn farkna vard. Bu gr, hastala vcudumuzun neden daha iyi kar koymadna evrimsel bir aklama getiriyor. Darwinci tp bu anlamda bu tr aklamalar denemek iin yeni bir alan. Hastala yakalanmann evrimsel nedenleri birka kategoriye ayrlyor. ou hastalk yukarda saydklarmz gibi fiziksel deil ruhsal. Neden yzde otuzumuzun ruhsal bozukluu var? Neden endie, depresyon ve kskanlk var? Ruhsal bozukluklar hastalk m? Darwinci tbbn belki de en temel nitelii hastalk ve savunmay birbirinden ayrabilmesidir. ksrk, kusma ve ate tek bana bir hastalk deildir. Bunlar, vcudumuz gereksinim duyduunda bizi korumak iin evrimlemi savunma tipleridir. oumuz tedaviyle rahatlamay birbirine kartrdmz iin savunma tepkilerimiz getiinde hastalnda ortadan kalktn dnrz. Bu yzden de tedavinin ortasnda antibiyotik almn durdurmak ok yaygn bir davrantr. Doktorlar ksrn bakterileri akcierden atmaya yaradn kabul ederler; bu yzden de acsa bile akcierle ilgili bir ameliyattan sonra ksrmemizi isterler. Shigellaya yakalanm hastalar, ishal ve bulanty kesen ilalar kullandklarnda hastalk ve hastala bal durumun daha uzun srd sylenir. Yaplan bir aratrmada, atelerinin ykselmesi engellenen farelerin ve tavanlarn enfeksiyondan lebildikleri gzlenmi. Bu 67

Hastalklar Bizim in yi mi?


Neden hastalandmz, neden kusursuz bedenlerimizin olmadn ya da neden ldmz merak edeEkim 1999

dan biri. Ary hissettiimizde orada bir eylerin iyi gitmediini biliriz; ama arnn iddeti de nemlidir. Arya dayankl olarak doan insanlarda, yani ar eii yksek olanlarda genlik yllarnda eklem hastalklarnn boy gsterdii ve bu kiilerin orta yalarda ldkleri istatistiklerle gsterilmitir.

yi ki Korkuyorum
Cholera bacterium 4

5 nsan gz Ahtapot gz 1. nsan ve onun evreye uyumu da Darwinci tbbn ilgi alanlarndan. Ne de olsa olsa evre yksek ya oran gibi tuzaklarla dolu. 2. ksrk ate gibi tepkiler birer hastalk deil savunma tipleridir. 3. nsan, kendinden daha hzl evrimleen dier organizmalarla devaml ekime halindedir. 4. Ahtapot ve insan gz yapsal adan birbirinden farkldr. nsan gznn tasarm kara nokta oluumuna yol ayor. 5. Vcut iindeki sistemlerden birini dierlerinden ook gelitirirse tm sistemler rahatsz olur.

bulgularn nda akla u soru geliyor: Bulanty kesmek ya da souk algnlnn nne gemek iin bir tedavi uygulanmamal m? Eer aratrmac Margie Profet haklysa gebelerde kusma fetusa zarar verebilecek eyleri yemekten anneyi

korur. Margie Profet bu hipotezini denemi. Sabah bulants az olan annelerin bebeklerinde hasar orannn dierlerine gre daha yksek olduunu saptamtr. nsan vcuduyla ilgili sorularn ard arkas kesilmiyor. Ar da bunlar-

Fiziksel ar dnda duygusal anlamda yaadmz olumsuzluklar da bizi etkiler. Kimi zaman sinirli, depresif ya da ie kapank oluruz. Bunlar yaadmz an hastalklar mdr? Eer bunlar hastalksa korkularmz da tedavi edilmesi ve aklanmas gereken birer hastalk mdr? Peki ama bu tr ruhsal hastalklar fiziksel ar gibi yararl savunma mekanizmalar mdr? Aratrmaclar, giderek saylar artan bir biimde duygularn doal seilimle biimlendirilmi uyumlar olduu dncesinde birleiyorlar. Buna rnek vermek gerekirse panik hali, rnein, terleme, hzl soluk alp verme, hzlanm kalp at ve gl bir kama drtsyle birlemi youn bir
ey. Tasarlandmz evreden ok farkl bir evrede yayoruz. Malesef, makinelerden farkl olarak, vcutlarmz ok yava deiebiliyor, hibir zaman deiimi yakalayamayacaz. Vcut ve makinenin birbirine benzedii alan lar da var. rnein, bir otomobil daha dayankl olabilir, ancak daha pahal daha ar olabilirse. Benzer bir biimde kollarmzda krlmamas iin kaln kemiklerimiz olabilir, ama bu defa da ok atarken ya da kk bir tohumu toplarken zorluk ekeriz. Hem vcudun hem de makinenin tehlikeli durumlara kar koyabilmek iin savunma sistemleri vardr, ama bu sistemlerin doas birbirinden olduka farkldr. Bir motorun ar hzlanp mekanizmasn bozmamas iin bir idare sistemi vardr ama byk olaslkla bu yzden bir rahatszlk yaamamtr. Vcutta ise yorgunluk hissi fazla kullanm nlemek iin bizi uyarr, ama kendimizi iyi de hissetmeyiz. Vcut ayrca kendisini dier organizmalarn, byk olan avclar ve kk olan hastalk yapclarn gazabndan da korumaldr. Hastalk yapclardan korunmak iin vcut ska alerjiler ve z-savunma tepkileri gibi ok pahal savunma sistemleri kullanrlar. ou adan vcut bir makinedir, ama baz ynlerden de deildir. Vcut vcuttur, bir mhendis tarafndan deil, doal seilimin etkisiyle biimlendirilmitir. Bu, vcutlarmzn neden daha iyi tasarlanmadn ve neden bir sr hastala yakalandmz anlamak iin iyi bir yol gstericidir. Byle bir anlay insan saln gelitirecektir.

Vcutlar Neden Makine Deildir?


Randolph Nesse
Prof. Dr., Michigan niversitesi, Psikiyatri Blm

Vcutlarmz sanki makineymi gibi dnrz. Bu mecaz ok yararldr, ancak Darwinci tbbn bak asna gre bu gr tamamen yanltr. Vcut makineden epey farkldr ve bu farklar pek ok hastaln kkenini aklar. En byk fark makinenin bir mhendis tarafndan belli bir ama iin tasarlanm ve temiz bir gemie sahip olmasdr. Buna karn, vcut yalnzca doal seilim kurallar erevesinde deiebilir. Doal seilim en batan asla balamaz bu yzden de vcutlarmz kusurlu tasarmlardr. Belki de bunlar arasnda en kts gzlerimizin ters yz olmasdr. Eer gzlerimiz ahtopotunkiler gibi olsayd, sinirler ve damarlar gzyuvarlarmzn dn kaplayacakt. nsan gznde ise durum tam tersi: Damarlar ve sinirler gzyuvarlarmzn i ksmnda, retina zerine bir glge d rerek kr noktann olumasna neden oluyorlar. Bundan daha zor bir durum da bebein doum srasnda getii yol. Ayakta duran bir memeli iin dar bir pelvise sahip olmak avantajl olabilir, ancak bebek iin bu dar pelvis iinden geerek dnyaya adm atmak baz komplikasyonlara hatta beyin zedelenmesinden bebek lmlerine kadar baz kt sonulara yol aabilir. Karn blgesinde fermuar benzeri bir yapdan bebein domas ne kadar iyidir? Ama vcut makine olmad iin, bugnk dzenlemeye mahkumuz.

Daha da kts, vcutlarmz salkl olmak zere de tasarlanmamtr. Vcut, bir sonraki dle en iyi aktarlabilen genler tarafndan yaplandrlmtr. Bylece, eer biri daha ok iftlemek amacyla daha ok kazanmak iin iyi mcadele ediyorsa, bir sonraki kuaa gen yata lse bile daha ok gen aktaracaktr. Ac hep tbbn ana sorunu olarak grlm ve bir eylerin yolunda gitmediinin habercisi olmutur; ancak ac da doal seilimin bir rndr. Acy yaayamayan ya da hissetmeyen insanlar erken yalarda lmtr. Endieyi yaayamayan inanlar daha sk yaralanmlardr. Hibir makine acya dayanklln faydal olduunu gsterecek ekilde, kendi dertleriyle baa kmak zorunda deildir. Vcut da makine de bulunduu evreye uyum salayamayabilir. Ilman bir iklime uygun retilmi bir otomobil skandinavyada abucak bozulacaktr. On yl nce tasarlanm bir bilgisayar imdi neredeyse hibir ie yaramaz. Ancak vcutlarmz bulunduklar evreye hep uyumsuzdurlar. Burada derin bir ironi vardr. Binlerce yldr kendimize uygun bir evre yaratmak iin urap duruyoruz ve imdi bu evre bizi ldryor. Yksek ya ve eker oranl yiyecekler istiyoruz, ama bu seim binlerce yl nce ie yaryordu. imdi birok hastala neden oluyor: Kalp krizi, diabet ve arpnt. Baka birok yeni tbbi sorun da ila bamllndan kaynaklanyor ki bu da avc-toplayc atalarmzn hi tank olmad bir

68

Bilim ve Teknik

korkudur. Bir tehlikeyle kar karyayken bu tepkiler yararldr; nk kamay ya da kar koymay kolaylatrr. Endie duymadan yaamak daha zararldr. Aslnda belli bir nedeni olmadan, oumuz srekli tedirgin bir ekilde, yaam enerjimizin ounu hayali tehlikelerden kendimizi korumaya alarak harcarz ama ar olmadka bu da bizim iin iyidir. Psikanalistler bize, bu tr endielerin aslnda ok az farknda olduumuz gizli drtlerden kaynaklandn sylerler. Onlara gre bu tip endielerden yoksun insanlar ilikilerinde skntlar yaarlar. Psikiyatrist Isaac Mars, yetersiz endie ad verilen bu durumdaki insanlarn tedaviyle dzelmesi gerektiini dnyor; ama bu tr insanlar kliniklere yatrp onlar endie duyar hale getirmek iin henz zaman var!.. Dier duygusal olumsuzluklar gibi znt de yararl olabilir mi? zntnn bize ne gibi bir yarar olduu hep merak edilen bir konudur. Yaptmz bir ey ya da onun sonular bizi zyorsa, znt bunu yapmamz durdurucu bir etki yapar. Sonuta zc sonular olan davranlar tekrarlamamak akllcadr. znt ve depresyon zannedildii gibi ayn eyler deildir, nk baz tip depresyonlar beyindeki anormalliklerle ilgilidir. Yine de depresyonun bile yararl olup olmad sorgulanabilir. sveli psikanalist Emmy Guta gre hastaln davurum biimi olan eylemsizlik, srekli dnme hali, aslnda salkl bir durum deerlendirmedir. Birinin yaam ok akll bir yolda ilerliyorsa bazen hibir ey yapmamann ve durup durumu deerlendirmenin en akllca yol olduunu dnyor. Bu karmaa aslnda insan vcudunun ne kadar gzel ve karmak bir ey olduunu gsteriyor. Vcudumuz bize alarm anlar alyorsa bir sorun var demektir. Ama bu yanl bir alarm da olabilir, fazla bir zarar olmaz. Bu tr alarmlarn yararlar zararlarndan ok daha fazladr. Eer savunma tepkileri bir sorun olarak kabul ediliyorsa, yanl bir alarmn faturasnn ne kadar dk olduu grlebilir. rnein, kusma yalnzca birka yz kalorinize mal olur. Bu savunma
Ekim 1999

tepkisinin olmad durumlarda ise vcut asndan ok olumsuz sonular ortaya kabilir. Korku ise ou insann sklkla yaad bir duygudur. Bir tehlike hissettiimizde korkarak kolay ve etkili bir tepki gstermi oluruz, ama korkuyu hissetmediimiz tehlikeli bir durumda iler bizim iin zorlaabilir.

siz hale getirecek bir baka adaptasyonun olduunu syleyebiliriz. Eer bu durumu evrim asndan ele alrsak, hastala yol aan organizmalarn yalnzca % 5i gerekten tehlikelidir. diyor Ewald. Ayn aratrmaya gre Ebola kesinlikle bu yzdeye giremez. diye ekliyor.

Yeni Bir Alan Doktorunuz Darwin!


Tp doktorlar doal seilimin nda neden hastalandmz ve hastalkla ilgili neler yapabileceimizi bulmaya alyorlar. Ebola virsnn Zairede ilk patlak verdii yllarda evrim biyolou Paul Ewald virsn 300 kiiye bulatktan sonra, bu kiilerin yzde seksenini ldrdne tank olmu. Ewald bu virsn msr gibi patlayarak yaylacan bu yzden de hastalarn ve hastaln bulatndan kukulanlan kiilerin karantina altnda tutulmas gerektiini sylemi. Darwinci gr, toplulua giren Ebola virsnn, bir insandan tekine nasl getii konusunda k yakyor. Bir patojen, poplasyonda bulunduu kiiden dierine kendi progenini (yani virsn hastalk yapan parasn) tayabildii srece yaamn srdrebilir. Bunu yapmann bir yolu, bulunduu organizmay tamamen etkisiz hale getirmek iin ok uzun sre beklemektir. nk bu srede ev sahibi organizma birok organizmayla temas halinde olacaktr. Ama Ebola ok abuk ldrr, hatta bu bir hafta bile srmez. Bylece yaylma avantajn kullanmam olur. Dier bir yolsa organizmann dnda da yaamn srdrebilmesidir. Bylece patojen kendisini bulacak yeni bir organizma gelene kadar bekler. Ama Ebola insan vcudunun dnda yalnzca bir gn kalsa bile gne nn etkisiyle enfeksiyon yapma zelliini kaybeder. O halde, Ebola virsnn, ev sahibini abuk ldrme dnda, kendini etkiTbba Darwinci yaklam nerilerinin ilki, 1980de George Williamsn, Ewaldn ate, demir eksiklii ve ishalin kkeni zerine Darwinci kuramdan yararlanarak yazd makalesini okumasyla gelmitir. Ewaldn yaklam Williamsn zihninde bir kap aralamtr. Williams, Ewaldn almalarn kefederken Randolph Nesse de Williams kefediyordu. Nesse bir psikiyatristti ve kendi ura alan yalanmayd. Sonunda Nesse ve Williams bir araya geldiler. Tp doktoru aryordum ve ben de bir ev rim biyolouyum, bylece doal bir uyum saladk. diyor Williams. Bu ibirlii 1991de bir makaleyle sonucunu verdi. Dncelerini, Neden Hastalanyo ruz? (Why we Get Sick?) adl kitapta yaymladlar. Nesse ve Williams, Darwinci tbb, hastalklarn evrimsel adan aklanmas olarak tanmlyorlar. Bu, vcudun savunma sistemini anlamak iin de iyi bir yol. Bu yolla neden ar duyduumuzu, burnumuzun neden aktn ve bunlar durdurup durdurmamak konusunda yapabileceklerimizi sorgulayabiliyoruz. rnein, Darwinci aratrmaclardan fizyolog Matthew Kluger, vcut scaklndaki hafif bir artn, bir hastaln gstergesi olmaktan daha tede bir ey olduunu dnyor. Bu art, vcudun mikroplara kar iyi bir ev sahibi olmadn gstermek ve enfeksiyonla savamak iin gelitirdii evrimsel bir uyumdur. Byle olunca da, atei drmekle enfeksiyon sresini uzatrsnz. diyor Kluger. Ama yine de kimse henz size aspirin kutularnz pe atn demiyor. 69

Buna karlk ishalde patojen, kendi iyilii iin bizim vcudumuzun normal ileyiini bozuyor. Bu durum vcudumuzun bir savunma mekanizmas da olabilir. rnein kolera bakterisi, bir kere insan vcuduna yerletikten sonra salglad maddelerle barsak hcrelerini etkiliyor. Bunun sonucunda oluan ishalle hem barsakta bulunan yararl bakteriler atlm oluyor, hem de kolera bakterisi dnyaya geri verilerek yeni organizmalara doru yola kyor. Yani kolerann en iyi tedavi yntemi ishali durdurmakm gibi grnyor. Ama Shigella bakterisinin yol at ishaldeyse durum farkl: Burada ishal, bakterilerin saldrsnn bir sonucu olmaktan ok, bir barsak savunmas gibi grnyor. Shigella enfeksiyonunda barsa evreleyen kaslar daha sk kaslyor. Bylece bakteri mmkn olduu kadar abuk atlyor. 10 yl nce yaplan aratrmalarda bu kaslmalar nlemek ve bylece ishali durdurmak iin kullanlan ilalarn, enfeksiyonun daha uzun srmesine yol at belirlenmitir. Biyolog Margie Profet, menstrasyonu evrimsel savunma asndan dier bir belirti olarak kabul ediyor. Aratrmac, vcudun, yumurtay kanla birlikte atacak kadar ciddi bir i yapmasnn nemli bir nedeni olmas gerektiini dnyor. Bu durum

spermden gelen ve rahim iine yerlemi olabilecek olas herhangi bir yabanc mikroorganizmann atlmas iin gerekletiriyor. diyor Profet. Eer yumurta dllendiyse ve enfeksiyon olumusa durum ok daha risklidir; ama eer dllenmi bir yumurta yoksa, vcut kendini, enfekte olma olasl yksek dokuyu atarak korur. Darwinci tp yalnzca hangi belirtilerin tedavi edilecei ve hangilerinin gz ard edileceiyle ilgilenmez. Bu, bizden daha hzl evrim geiren mikroorganizmalar anlamann bir yoludur ayn zamanda. Byk olaslkla

Darwinci Tbbn Prensiplerinden Birka


- Savunma ve belirtiler hastaln, temelden farkl iki manifestosudur. - Savunmay nlemenin hem yararlar hem de zararlar vardr. - Doal seilim savunma dzenlemelerini Duman-Detektr Prensibiyle ekillendirdii iin, fazla savunma ve buna bal rahatszlklar bireysel anlamda nemsizdir. - Modern salgnlar, ounlukla vcudumuzun fizyolojik tasarmnn evreye uyumsuzluundan kaynaklanr. - reme baarmz en iyi dzeye karma arzumuz binlerce yl ncesine dayanr. Fakat bu yeteneimiz bizi hastalklara ve hatta lme gtrr. - Vcudumuz bir uzlamalar zeminidir. - Normal vcut diye bir ey yoktur. - Normal insan genomu yoktur. - Hastalklara yol aan baz genlerin yararlar da vardr ve dier zararl genler de ancak kendileri iin ok uygun koullar salandnda etkili olmaya balarlar. - Genetik kiisel kar, bireyin hareketlerine yol gsterir. Bu kar dorultusunda birey saln bile kaybedebilir. - Enfeksiyon semptomlar, hem ev sahibinin, hem patojenin, hem ikisinin hem de hibirinin yararna olabilir. - Neden baz hastalklara yakalandmz ya da neden baz hastalklara yakalanmadmz aklamak gerekir. Bunun yannda, trn bireylerinin neden rahatszlandnn evrimsel aklamas da gereklidir. - Hastalklar doal seilimin bir rn deildir; ama hastala yol aan baz yaralanmalar doal seilimin ileyiiyle ekillenirler. - Yalanma, bir hastalktan ok bir dei toku olarak grlmelidir.

biz onlarn evrimsel gcn ortaya karana kadar, bizi yenmeye devam edecekler. Bu ayrca hastalk yapan genlerin poplasyon iinde kalmay nasl baardklarn anlamak iin de iyi bir yol. Orak hcreli anemi, genlerin evrimsel olarak yarar ve zararlarn gstermek iin iyi bir rnek. Birka yl nce aratrmaclar, tek bir orak hcresi geni kopyas olan insanlarn stmaya yol aan protozoalara kar, hi gen kopyas olmayanlara gre daha dayankl olduklarn gsterdiler. Bu genden iki kopyaya sahip olan insanlar stmaya yakalanrlarsa lrler. Nesse, Genlerle oynayarak ya da yalanmaya yol aan genden kurtularak insanln gcn gstermek olas. Eer bir genin yapabilecei her eyden eminsek durum bizim lehimize. diyor. Ancak Nesse gene de hzl gitmememiz konusunda bizi uyaryor. Her genin yararlarnn yannda zararlarnn da olduunu, hatta dolayl yararlarnn olabileceini ngrmeliyiz. diyor. Darwinci tp ayrca uyum asndan ta devri vcuduyla amz vcudu arasndaki farklar anlamamza yardmc oluyor. Psikolog Charles Crawfordun dedii gibi: Ben eskiden tm zamanm kaplanlardan kaarak ve geyikleri kovalayarak geirdim. Bir sr egzersiz yaptm. Bunlar binlerce yl nceydi. Ama imdi bir bilgisayarn karsna oturuyorum ve tek yaptm ey fareyi tklamak, bylece farkna varmadm birok yolla vcut biyokimyam deitirdim. Bu da beni, tahmin bile edemeyeceim kadar farkl ynde etkilemi olmal. Radyolog Boyd Eaton ve alma arkadalar, bu tr biyokimyasal deiimlerin gnmz meme kanserinin yaygnlamasnn nedeni olduuna inanyorlar. Ta devri insanlarnn biyokimyasn aratrmak imknsz olsa da, bugn hl Afrikada o dneme benzer avc-toplayc gruplar yayor. Bu gruplarda yaayan kadnlarn durumu incelendiinde, menstrasyonun daha ge balad gzleniyor. Bu kadnlar hemen ocuk douruyorlar,
Bilim ve Teknik

70

ocuklar bir arada byyorlar ve emzirilmeleri aylar yerine yllar sryor. Ayrca menopoz daha erken balyor. Bunlar birletirilerek u sonuca varlabilinir. Gnmzn kadn, avc-toplayc toplumdaki kadndan 3,5 kat daha fazla menstrasyon evrimine giriyor. Her evrimde kadnn vcudu strojen hormonuyla doluyor. Aratr maclara gre meme kanseri strojenle yakndan ilgili. Memeler ne kadar sk bu hormona maruz kalrsa, memede tmr gelime olasl o lde artyor. Genel olarak Darwinci tp, organlarn ve sistemlerin mkemmeliyeti deil, evrimin az maliyetle daha ok rn alabilmemiz iin bize sunduu bir tasarm olduunu syler. Omurgamz bu duruma bir rnek. Drt ayak zerindeyken iki ayamz zerine dik bir omurgayla kalktk. ki ayak zerindeki bu denge ellerimizi zgrlne kavuturdu; ama byk olaslkla her zaman srt ars ekeceiz.

rini dnebiliyoruz. Fikirleri denemek imknszdr. Biz ancak eitimli tahminlerde bulunabiliriz. diyor. Yine de bazlar bu deneylerin yaplabileceini, yaplmas gerektiini ve yaplacan sylyor. Hatta Howard Hawland byle bir evrim deneyi yapyor. Bu deneyde miyopi (uza grememe) zerinde duruluyor. Eer gzyuvarmz yalnzca bir milimetrenin onda biri kadar bile genilemise, grmz bulanklar. Aratrmada, grntnn bulank alglanmas halinde, gzn kendi eklini ayarlayarak gr dzelttii ortaya km. Gzn kavisinin genetik olarak belirlendiini belirtiyor Hawland; ama onun esas tetikleyicisi evredir diye ekli-

Hastalklar Anlamak
u ana kadar insanlar evrim kuramn baz eylerin neden gerekletiini, neden her eyin normal ve yolunda gittiini aklamak iin kullandlar. Nesse, kendisinin anormallikleri ya da hastalklar anlamaya altn sylyor; baka bir deyile Doal seilim neden insan vcudunu daha baarl klmad? diye soruyor. Her hastalk iin bu soruya bir yant var ve imdiye kadar hastalklarn yalnzca birkana yant bulunabildi. Yantlarn o kadar ok olmamasnn bir nedeni de henz Darwinci gr kullanarak yaplan ciddi aratrmalarn, birka aratrmac ya da tp doktoru dnda kimse tarafndan yaplmam olmas. ou durumda evrimsel kuramlarn snanmas g. nsann evrimini gzlemenin hibir yolu yok gibi grnyor. Evrim biyolou James Bull Darwinci tp daha ok bir tahmin oyununa benziyor. Evrimin gemite insanlar zerine etkisini gzlememiz zor olduundan ancak etkileEkim 1999

yor. Ta devrinde otlaklarda yiyecek ararken uzaktaki grntler keskin ve net olarak alglanr. Ama modern uygarlkla beraber yakn mesafede yaplan iler fazlalat. Gznz yakndaki bir nesneye odaklandnda mercein imesi gerekir. Mercein imesi zor bir i olduu iin, bu mmkn olduu kadar az yaplr. Bu yzden, bilinli olsanz da olmasanz da, yakn nesneleri ounlukla bulank grrsnz. Gznz bulank grnt? der ime zaman diye atlr. Otlakta olsaydnz gzyuvar bydke uzak-

taki av hayvanlar netliini kaybederdi. Bu yzden miyopi endstrilemi toplumlarn hastaldr. Darwinci tbb eletirenler, bu daln net klinik deneylerden yoksun olduunu sylyorlar. Ama bu alann nclerinden Nesse Ben bu fikrin, tbbn temel bilimi olacan dnyorum diyor. rnein, 1900lerde biyokimyaclar Krebs evrimiyle urayorlard. nsanlar biyokimyann tpla bir ilgisinin olmadn dnyorlard. Ama biyokimyaclar O kadar emin deiliz; ama yaptmzn nemli bilimsel sorular yantladn biliyoruz ve bu bir gn ie yarayacaktr. diyorlard; ayn durum yine geerli bence... Aratrmacya gre iin z u: Sonu olarak tp ders kitaplar nemli bir blm atlyorlar diyebiliriz: nsan hastalklarnn evrimsel bakla aklanmas. Bu gereklerin ortaya kmasyla, tpta uygulamaya dnk pratik yararlar salanaca dnlyor. Baz doktorlar hl ateimizin ykselmesinin ne anlama geldiini bilmiyor ve kronik enfeksiyonlarda hastalara demir ieren krler tavsiye ediyorlar. Psikiyatristler endienin, zntnn ya da kskanln anormal olduunu sylyor ve bunlarn seici avantajlarn gzard ediyorlar. Ama burada hastalklarn yarar l olduuna deinmiyoruz. Nesse savunmasn yle noktalyor: Amacmz zel varsaymlar kantlamak; yeni olduunu dndmz bir dizi sorunun altn izmek. Ama gene de ar iddialardan kanarak, hemen herkesi karsna almamaya dikkat ediyor. Yine de birok aratrmac bu gr benimsemie benziyor. Bunun yannda Nesse ve Williamsn ok nemli bir eyi baardn gerekten kabul etmek gerek: Belli bir duruma farkl bir adan bakmak ve yeni sorular sorup bunlarn yantlarn aramak.
zgr Ergin
Kaynaklar: http://www.chester.ac.uk/~djones/HCS/PHD1/TEXTS/read3.htm http://www.ems.psu.edu/~forbes/pas/bkrvw598.htm http://www.achc.demon.co.uk/altmed http://www.scientificamerican.com/1998/1198issue/1198nesse.html http://www.reed.edu/~abillstr/cholera http://www.wwnorton.com/college/anthro/evolved/links.htm http://www.people.virginia.edu/~rjh9u/profet.html

71

You might also like