ONDOKUZ MAYIS NVERSTES MHENDSLK FAKLTES MAKNA MHENDSL BLM

MAK 407 MAKNA MHENDSL LABORATUARI II DERS

FRANCS TRBN DENEY

Hazrlayan Yrd.Do.Dr. Mustafa ZBEY

SAMSUN
1/6

FRANCS TRBN DENEY

DENEYN AMACI: Francis trbinin alma prensibini uygulamal karakteristiklerinin deneysel olarak llmesi ile belirlenmesidir. GENEL BLGLER DENEY KAPSAMI: Temel olarak, model tip bir Francis trbinin performans parametrelerinden debi, basn, ark dnme hz ve torkunun deneysel olarak llerek gcnn ve veriminin belirlenmesini iermektedir. Ayrca, bu lmlere bal olarak performans parametrelerinin birbirlerine gre deiimleri belirlenerek performans erilerinin oluturulmasn da kapsamaktadr. Bu lmler deien debi ve guide vana aklklar altnda basn yk, ark hz, mil gc ve veriminin deiimlerini iermektedir. Trbin performans karakteristik eileri yan sra sistem karakteristik erileri de belirlenerek optimum alma noktasnn tespit edilmesini de iermektedir. Bununla beraber benzerlik bantlar kullanlarak prototip bir trbinin performans parametrelerinin belirlenmesi ve trbin seimi yaplmasn kapsamaktadr. DENEY DZENE: Deney dzeneinin genel grnm ve ematik izimi srasyla ekil 1 ve 2de verilmitir. Deney dzenei temel olarak model tip bir Francis trbin ve hidrolik tanktan oluan kapal devre bir sistemdir. Trbin ise bir taraf effaf olan spiral bir yataktan olumaktadr. Yatan su giri ksm vardr ve ierisinde ayarlanabilir guide vanalar ve ark vardr. Trbin arkna bal bir frenleme dzenei mevcuttur ve trbin band freni ile yklenmektedir. Tork lm frenleme band zerinde bulunan yayl teraziler vastasyla llmektedir. Uygulanan su basnc deney nitesi zerindeki manometre vastasyla llmektedir. Su debisi ise hidrolik tankta mevcut bir tertibat yardmyla belli bir srede akan suyun hacmi llerek belirlenmektedir. Laboratuar artlarnda trbin debi ve basn yknn elde edilmesi hidrolik tankta bulunan bir pompa ile salanmaktadr. Deney dzeneini oluturan model tip Francis trbin elemanlar Tablo 1de verilmitir. Ayrca trbin ve elemanlarnn teknik verileri ve zellikleri Tablo 2de verilmitir. Basn trbinlerinin karakteristii, enerjinin klavuz arklarda ve kanatklarda hareket enerjisine dntrlmesidir. olarak renmek ve performans performans karakteristik erilerinin

2/6

ekil 1. Deney Dzenei Tablo 1. Deney Dzenei Elemanlar No Ad 1 asi plaka 2 Giri boru hatt 3 Salyangoz 4 Guide vana 5 ark

ekil 2. Deney Dzenei ematik Grnm

No 6 7 8 9 10

Ad Guide vana ayar kolu Frenleme tertibat ayar kolu Kuvvet (frenleme yk) ler Bourdon tp manomaetre Draft tp

Tablo 2. Deney Dzenei Elemanlarnn zellikleri No Ad zellikleri 1 Trbin Pm : 2.8 W (Q = 40 L/dak H = 0.8 m SS N = 1000 rpm iin) 2 ark D = 50 mm d = 30 mm Kanatklar n=7 b = 5 mm 1 = 58.1o 2 = 90o 3 Guide vana 6 adet, ayarlanabilir 4 Draft tp k Hatt 5 Giri Borusu Akm Hatlar 6 Frenleme tertibat (yk ler) F = 10 N max Dmakara = 50 mm
3/6

GENEL BLGLER Hidrolik trbinler hidroelektrik g santrallerinin temel elemanlardr ve baraj gllerinde biriken suyun potansiyel enerjisini mekanik enerjiye dntren makinalar olarak tanmlanr. Suyun potansiyel enerjisinden mekanik enerji reterek elektrik reteci olarak kullanlan jeneratrn ihtiyac olan mekanik gc retmek iin kullanlrlar. Hidrolik trbinlerin en yaygn kullanlanlar Francis tip trbinlerdir. Francis trbinler radyal tip reaksiyon trbinlerdir. Dk basn yklerinde de yksek hzlar elde edebilme kabiliyetine sahiptirler. Bu yzden Pelton trbin ve eksenel tip Kaplan trbinlere kyasla daha dk basn yklerinde de (dk baraj seviyelerinde) yksek g retimi saladklarndan yaygn olarak tercih edilirler. Suyun potansiyel enerjisinin byk ksm ark giriinde (1) kinetik enerjiye dnr. ark giriinde akm guide vanalar arasndan ivmelenerek geer ve radyal olarak ark (2) zerine gelir. Burada guide vanalarn grevi akm ivmelendirmeleri yansra akmn ark zerinde daha yksek etki yaratmas iin uygun radyal ada girmesini salamaktr. ark kanatklar genellikle tiptir: Radyal, forward (ileri eimli) ve backward (geri eimli). Yaygn olarak tercih edilen backward tip kanatklardr. Su, ark kanatklar arasndan kinetik enerjisinin byk ksmn arka vererek geer ve arktan eksenel olarak karak (3) salyangoz azna (4) bal draft tp iinden nehir yatana akar.

DENEYN YAPILII: 1. 2. 3. 4. Francis trbin test dzenei giri vanas kapal konumda iken pompa altrlr. Giri vanas belli bir miktar alarak akma yol verilir. Guide vana akl pozisyonunda ayarlanarak deney verilerinin alnmasna balanr. Debi, hidrolik tank zerindeki k vanas kapatlarak ayn anda bir kronometre ile sre tutularak belli bir sredeki tank iinde biriken suyun hacmi tank zerindeki manometreden llerek belirlenir. Basn, trbin giri hattna bal bourdon tip bir manometre ile llmektedir. Manometre bar biriminde basn deeri vermektedir. ark devir hz el tipi bir takometre kullanlarak llr. Takometre, ark miline bal bir makara zerindeki reflektr izi yardmyla dnme hzn ler. Doru lm iin takometre makaraya dik pozisyonda tutulmaldr. Tork, ark miline bal makaraya bal yayl frenleme tertibat kullanlarak llr. Yay kuvveti frenleme mekanizmasnn stndeki ayar vanas dndrlerek artrlr, bu sayede kay yardmyla makaraya etki eden frenleme kuvveti artar ve ark mili durana kadar kuvvet artrlr. Belli bir kuvvet altnda mil durur, ark mili durduunda etki eden kuvvet mil
4/6

5. 6.

7.

dnerken milin rettii kuvvete eittir. Bu kuvvet her iki yay zerindeki ykn netidir, F=F2F1, yaylarn zerindeki ykler zerlerindeki skaladan direkt olarak okunur. Tork ise kuvvet ile makara yarapnn arpmna eittir, T=F.D/2. 8. Deney verileri (Q, P, N ve T) Tablo 3de ilgili yerlere kaydedilir. 9. Deney, guide vana aklklar , ve tam ak 1/1 pozisyonlarnda ayarlanarak farkl debiler altnda tekrarlanr. 10. Deney sonlandrlrken trbin giri vanas ak braklarak pompa durdurulur. Ayrca frenleme tertibatndaki yaylar zerindeki ykler sfrlanarak braklr. HESAPLAMALAR: Deneyin yaplnda anlatld gibi deneyde debi Q, basn P, ark dnme hz N ve milin rettii kuvvet F llr. Bu llen parametrelerden yararlanlarak mil zerindeki tork T, basn yk (d) H, trbinin giri gc olan hidrolik g, k gc olan trbinin rettii mekanik g ve trbin verimi hesaplanarak belirlenir. D (basn yk): Trbinin giri ve k basn ykleri arasndaki farktr. Fakat trbin kndan draft tp kna kadar ki kayplar ihmal edilerek trbin kndaki basn yk atmosferik olarak ele alnr ve bylece trbin giriindeki basn yk trbin ds olur. Yalnz burada trbin giriindeki basncn bar biriminde lldne dikkat edilmelidir. = Tork: Frenleme tertibatndaki yaylar zerindeki yklerin fark alnarak mil zerindeki net kuvvet belirlenir, daha sonra net kuvvet ile makara yarap ile arplarak tork belirlenir. = = Hidrolik g: , (burada D = 50 mm) =

Mekanik g:

Verim:

= = burada N: rpm, Pm: mil gc, H: mSS

zgl hz:

5/6

SORULAR: 1. Tablo 3de belirtilen parametreleri gerekli hesaplamalar yaparak belirleyiniz: debi (Q), d (H), tork (T), hidrolik g (Ph), mekanik g (Pm) ve trbin verimi (n). 2. H-Q, N-T, N-Pm, N-n ve guide vana akl-Pm grafiklerini iziniz ve sonular irdeleyiniz. 3. Trbinin zgl hzn hesaplaynz? 4. 50 m dye sahip bir barajda 1 m apl arka sahip bir Francis trbin kullanlmas planlanyor. Bu prototip trbinin ihtiya duyduu debi ve retecei mekanik gc hesaplaynz. 5. Prototip trbinin verimi ve zgl hz nedir? 6. Shut-off ds nedir? Tanmlaynz. 7. Runaway hz nedir? Tanmlaynz.

Tablo 3. Deney verileri Vana akl llen parametreler Q P F N L/dak bar N rpm Hesaplanan parametreler H T Ph W mSS N.m

Q m3/s

Pm W

1/4

1/2

3/4

1/1

6/6