Psikoloji

Mustafa Doğan KARACOŞKUN*

ŞÜKÜR
PSİKOLOJİSİ

52 Şubat 2009
 “Şükretmek, her şeyden önce Allah’a yakın olmaktır. O’na
yakın olmanın ve başkalarına yardımcı olmanın getireceği
işe yararlılık ve değerlilik duygularını yaşamaktır. Şükretmek,
sorumluluk duyarak gereğini yerine getirme çabasıdır.
Şükretmeyi bilen insan, ailesine, çevresine ve dostlarına,
toplum bireylerine ve özellikle kendisine ihtiyaç duyanlara karşı
sorumluluğunun gereklerinden kaçmayan kimsedir.”

Ş ükür kavramı, bir vefa gereği olarak

verdiği nimetler için Allah’a min-
net ve muhabbetle karşılıkta bulun-
maktır. İyiliği takdir ederek, onu yapana teşekkür
etmektir. Teşekkür etmeyi bilmeyen insan, iyi-
likbilmez ve vefasız olarak değerlendirilir. Hat-
ta kimi insan, daha da ileri giderek takdir etmek
yerine, iyilik gördüğünü inkâr ederek nankörlük
dahi edebilmektedir. Oysa bir insanın bir iyilik ve
yardım gördüğünde iyilik yapana teşekkür etme-
si, aslında insan olmasının gereğidir. Bir işyerin-
de, resmi dairede vb. işimiz olduğunda, bize zor-
luk çıkarmadan işimizi yapan ve kolaylaştıran
bir memura bile minnet duyar, işimiz bi-
tince ‘Teşekkür ederim.’ deme ihtiyacı
hissederiz. Bırakın insanları, hayvan-
ların bile kendilerine iyilik edenleri
bilerek, onlara karşı davranışlarında
daha farklı oldukları bilinmektedir.
Atalarımız, “Bir fincan kahvenin
kırk yıl hatırı vardır.” derken, iyi-
lik bilme ve teşekkür etme yöne-
liminin insanın doğasında ol-
duğunu, insanın küçük
bir iyiliği bile unuta-
mayacak kadar bi-
linçli ve duyarlı bir
varlık olduğunu an-
latırlar. Böyleyken,
Yüce Allah’a karşı şü-
kür sahibi olmamak na-
sıl izah edilebilir? En çok
iyilik ve yardım görülen
varlık O değil midir?
Gerçekte insandaki şükretme davranışı do-
ğuştan vardır. Her şeye gücü ve kuvveti yeten,
kulunu darda bırakmayan, ona taşıyamayacağı
yük yüklemeyen Yüce Allah’ın şükre değer sayı-
sız nimetleri, şükretmenin insandaki psikolojik
temellerini oluşturur. Örneğin, kendini iyi his-
setme anları, sevme ve sevilebilme yeteneğine
sahip olma, hayatın çeşitli tat ve lezzetlerini ala-
bilme, pek çok sorun ve sıkıntıları bir şekilde at-
latabildiğini görme, çalışınca karşılığını alabile-
ceğini bilme, ölümün bir son olmayıp iyiliklere
karşı mükâfatlandırma ve adaletin tecellî edeceği
mekân olan âhiret hayatına açılan kapı
olduğunu bilmenin rahatlığı, dün-
yada ve âhirette iyi ve güzel ya-
şamanın yollarını gösteren bir
peygamberden haberdar olma
ve onun ümmeti olduğu inan-
cı gibi daha pek çok husus,
inanan bir insan için sürek-
li şükretmeyi gerektiren içsel
kaynaklardır. Bunların yanın-
da sıradan gibi gözüken
pek çok insanın temel
biyolojik ve psikolojik
donanım ve yaşantı-
ları da, insana olağa-
nüstü hizmet veren ve
şükretmeyi gerektiren
mekânizmalardır. Ör-
neğin yeme-içme, tat
alma, yenilenleri sin-
direbilme vb. biyolojik
yapımız hayatımızı ko-

53
 laylaştırıp güzelleştiren unsurlardır. Yine psiko-neredeyse kalmamıştır. Kimi dinleseniz ekono-
lojik donanımlarımızdan olan engellenme ve ça- mik yetersizlikten şikâyet etmektedir. Bu durum-
tışma durumlarında başvurduğumuz savunma da gerçekten temel ihtiyaçlarını dahi karşılaya-
mekânizmaları sınırlı kullanıldığında insanı güç- mayacak kadar zor durumda olan fakirlere kim
lendirir. Unutma denilen yaşantı, olumlu işlevle- yardım edecektir? Zekâtı, sağ elinin verdiğini sol
ri açısından bakıldığında insan için hayati öneme eli bilemeyecek kadar çok sadakayı kimler vere-
sahiptir; pek çok acı olay ve problemi sürekli gün-
cektir? Bu müesseseler doğru ve sistemli bir şe-
demde tutmamızı ve hayatı yaşayamaz hale gel- kilde işlemeyince, sosyo-ekonomik sınıflar arası
memizi engelleyen bir mekânizmadır. Öğrenme farklar artacak ve lüksün, israf edercesine harca-
yeteneğimiz olmasa, hayatımız anlamlı ve güzel manın sınırı olmayacaktır. Böyleyken bile şük-
olur muydu, bir düşünsenize. İlişki kurma arzu- retmek yerine, daha fazlasını talep eden insanın
muz sayesinde, kendimizi ve başkalarını daha iyi durumu ancak Hz. Peygamber’in dediği gibi, gö-
anlayıp severek hayatın bütün yönlerini paylaş- zünü toprak doyuracak kimse gibidir. Nitekim bu
ma güzelliğini elde ediyoruz. Şükür kavramından durumda şükretmenin zamanı hiç gelmeyecek-
söz edilince, sadece maddî zenginliğe dayalı bir tir. Çünkü şükre konu yapılan araç yanlıştır. Eğer
anlam inşa etme gayretimiz, ne kadar yanlış; ne hasbelkader Allah zenginlik vermişse bile, bunun
kadar kendi sahip olduklarımızı görememe ha- şükrü, zenginliği Allah için ihtiyaç sahipleriyle
limizi ortaya koyan bir anlayışı göstermektedir. paylaşarak yerine getirilebilir. Bu hakkıyla yapı-
Aslında bütün bunları görememe, olsa olsa bizi lamadığında, para ve mala sahip olmamak, daha
çok şükre değer değil midir?
Hesabını veremeyeceğimiz
“Sadece ‘Allah’ım! Şükür verdiğin nimetlere’ demek midir mal, ancak üç günlük dünya-
şükür? Gerçek anlamda şükür, minnet ve şükran duygularını da bizi oyalayıp durur. O halde
fakir olmak, şükretmemek için
insanın bütün benliğinde hissederek, şükran ve minnetin bir neden değildir. Elbette fa-
kaynağı olan Yüce Allah’a ve kendisinden zor durumda olan kir olan kimse de çalışarak he-
lal yollardan maddî durumunu
O’nun kullarına karşı sorumluluğunu hatırlamasıdır.Yani
iyileştirmeli, ama asla ekono-
şükretmek, her şeyden önce Allah’a yakın olmaktır.” mik açıdan kendinden daha
iyi durumda olanlara bakarak
para, mal-mülk ihtirasıyla ih-
var edip donatan kaynağa karşı duygusal bir far- las ve şükrü elden bırakmamalıdır.
kındalık içinde olmadığımızı anlatır. Yaşadığımız
Gerçekte Allah Rasulü, Müslümanlara kendi-
hal, Yüce Yaradan’ın nimetlerini fark etmeyerek,
lerinden daha zengin olanlara, daha üstün olan-
duygusal sağırlık içinde olmaktır.
lara değil, daha aşağıda olanlara bakmayı tavsi-
Sadece ekonomik açıdan elde edilen nimet- ye etmiştir. Çünkü böyle yapıldığı zaman insan
lere bakılarak, şükür bu nedenle yapılması gere- Allah’ın kendisine bahşettiklerini fark ederek
kir gibi düşünülmektedir. Artık neredeyse bütün şükredecektir. İşte ancak o vakit, kendisinin de
toplum kesimlerinde, kişiliklerimize kodlanmış ne çok nimetlere sahip olduğunu görebilecektir.
bir ihtiras olan bu konu, çağımız açısından daha Yiyecek ekmeği olan, olmayanı gördüğünde ha-
fazla önem arz etmektedir. Çünkü artık daha faz- line şükredecektir. Ama bu şükür, hiçbir şekilde
la mala sahip olma hırsı, pek çok kimse için te- çalışan bir insana hak ettiğini verebilecek durum-
mel hedef haline dönüşmüştür. Herkes kendisin- da olan bir işverenin istismar aracı olmamalıdır.
den daha zengin olana bakarak kendisinin fakir Elbette Allah’a her halükârda şükredilmeli, ama
olduğuna inanmaktadır. Daha doğrusu bu anlayı- bu şükür, emek istismarı için bir vesileye dönüş-
şın doğal bir sonucu olarak toplumumuzda ken- memelidir.
dini ekonomik anlamda yeterli gören insan sayısı
Şükür kelimesi ile ilgili bir diğer husus da,

54 Şubat 2009
şükrün nasıl yapılacağıdır. Sadece “Allah’ım! Şü-
kür verdiğin nimetlere.” demek midir şükür?
Gerçek anlamda şükür, minnet ve şükran duygu-
larını insanın bütün benliğinde hissederek, şük-
ran ve minnetin kaynağı olan Yüce Allah’a ve ken-
disinden zor durumda olan O’nun kullarına karşı
sorumluluğunu hatırlamasıdır. Yani şükretmek,
her şeyden önce Allah’a yakın olmaktır. O’na ya-
kın olmanın ve başkalarına yardımcı olmanın ge-
tireceği işe yararlılık ve değerlilik duygularını
yaşamaktır. Şükretmek, sorumluluk duyarak ge-
reğini yerine getirme çabasıdır. Şükretmeyi bilen
insan, ailesine, çevresine ve dostlarına, toplum
bireylerine ve özellikle kendisine ihtiyaç duyan-
lara karşı sorumluluğunun gereklerinden kaçma-
yan kimsedir. Her şeyden önce Allah’a karşı so-
rumluluk hissiyle hareket ederek, O’nun istediği
gibi bir Müslüman olmaya çalışan insandır şük-
retmeyi gerçekten bilen insan.
Şükür, sözle, fillerle yani ibadetlerle, özellikle
insanlara iyilik ve yardımda bulunma ile ve kalp-
le yapılır. Kalpte şükran hissi duyulmazsa zaten
davranışlara yansımaz. Kalp muhabbet ve Allah’ı
anma arzusu duymazsa, şükür gerçekleşemez.
Sevmeyi ve takdir etmeyi bilen, şükrü de bilen-
dir. Şükrü bilen de, Allah’a ve insanlara karşı so-
rumluluklarını bilendir. Böyle bir insan, dünya
nimetlerine karşı ihtiraslı olmaz, nimetin gerçek
sahibinin Allah olduğunu bilir.
Sonuç olarak şükretmeyi bilen insan, yoğun bir
yakınlık duygusu yaşayan, iç dünyası zengin ola-
rak dışa dönük yaşamayı da bilen, özsaygısı geliş-
miş sorumluluk sahibi kimsedir. Bir şeylere sahip
olmak için aşırı hırs duyarak kendini yıpratmaya-
cağı gibi, kaybettiği veya ulaşamadığı şeyler için
de, kendini harap etmez. Şükreden, sabır ve ka-
naatle çalışıp ekonomik açıdan kazandıklarını da
başkalarıyla paylaşmayı bilen insan, hayatı olma-
sı gerektiği gibi ve ruhsal açıdan en doyurucu şe-
kilde yaşayan model bir insandır.
* Doç. Dr.
55