Kitap

Vedat Ali TOK

ANADOLU
TASAVVUF ÖNDERLERİ
“Anadolu’nun Türkleşmesinde ve İslâmlaşmasında
mutasavvıfların rolü çok büyüktür; çünkü onlar yeni
bir din dairesine giren Türklere İslâm’ı gönül yoluyla
tanıtma ve Anadolu’daki ekalliyete de bu şerefli milletin
bir parçası olmaktan gurur duymalarına vesile olma
vazifesini layıkıyla yerine getirmişlerdir.”

76 Şubat 2009
T ürk milletine tarih bo-
yunca hiçbir şey zor-
la yaptırılamamıştır.
Türk milleti en zor ve en güç şartla-
ra maruz kalsa bile inandığı davasın-
dan taviz vermemiş; hedeflerinden
geri dönmemiştir. İslâmiyeti tanıma-
dan önce de tanıdıktan sonra da bu
karakteri değişmemiştir. Hiçbir dini
ve görüşü olmadığı gibi, İslâmiyeti
de zorla kabul etmemiştir. Özellik- Kitap, giriş kısmından sonra 10 bölüme ayrıl-
le 10. asırdan itibaren İslâmiyeti tanıdıktan son- mış. Sonuç bölümünden sonra ise tasavvuf ve ta-
ra, onun meftunu olmuş, uğruna malını, kanını, savvuf önderleri ile ilgili zengin bir bibliyografya
canını seve seve feda etmiş; asırlarca bayraktar- verilmiştir.
lığını yapmıştır. İslâmiyetin en samimi ordusu da
Türk ordusu olmuştur. Anadolu Tasavvuf Önderleri’nde 12 muta-
savvıftan bahsediliyor. Anadolu’da ilk mutasav-
Anadolu’nun Türkleşmesinde ve vıf olarak bilinen Ahmed Yesevî’ bu on iki kişi-
İslâmlaşmasında mutasavvıfların rolü çok bü- den ilkidir. Hikmetleri ile tanınan ve hacimli bir
yüktür; çünkü onlar yeni bir din dairesine gi- divan da oluşturan Ahmet Yesevî’nin Türklerin
ren Türklere İslâm’ı gönül yoluyla tanıtma ve İslâmlaşmasında, millî birlik ruhunun oluşma-
Anadolu’daki ekalliyete de bu şerefli milletin bir sında, dil ve kültürümüzün devamında öncü rol
parçası olmaktan gurur duymalarına vesile olma oynadığına dikkat çekiliyor.
vazifesini layıkıyla yerine getirmişlerdir.
Eserde, aslında halk arasında ve bilim dün-
Anadolu’daki tasavvuf önderlerini ve onların yasında ahilik teşkilatı ile anılan ve Anadolu’da
etkilerini Kadir Özköse, “Anadolu Tasavvuf Ön- üretimin yaygınlaşmasında, çalışma hayatımı-
derleri” isimli kitabında ele alıyor. zın şekillenmesinde, göçebelerin yerleşik haya-

77
ta geçmesinde rol oynayan Ahî Evran-ı Veli’nin
tasavvuf bağlamında ele alınması dikkat çeki-
yor. Ahî Evran’ın sahip olduğu manevî donanı-
mı, geniş kitleleri organize eden liderlik dehası,
farklı zümreleri ortak ülküde buluşturma çaba-
sı, kadın erkek, zengin fakir, yerli yabancı, şehirli
köylü, âlim câhil… herkesi kapsayan hizmet alanı
ile Anadolu’nun Moğol istilasına karşı savunma-
sında, millî bütünlüğün sağlanmasında önemli
adımlar atmış bir şahsiyet olduğuna dikkat çeki-
liyor.
Yazar, ahilikle tasavvuf kaideleri arasında
şöyle bir ilgi kuruyor: “… özelde Ahilik, genel-
de Tasavvuf, insanın midesinden önce ruhuna,
zekâsından önce iradesine hitap etmiştir, kin ve
ihtirasını frenlemiş, bu güçleri hizmet ve yardım-
laşmada kullanan bir anlayışı, iktisadın, hayatın
esası olarak görmüştür.” (s. 130)
Kitapta ele alınan tasavvuf önderlerinden
biri de Hacı Bektâş-ı Veli’dir. Hacı Bektaş’ın is-
mini duyunca hep, Bektaş kelimesinin ne anla-
ma geldiğini düşünürdüm. Belki birçok okuyucu
da bunu merak eder. Hacı Bektâş-ı Veli faslın-
78 Şubat 2009
dan, yazarın, Esad Coşan’ın Hacı Bektaş-ı Velî
(Makâlât-İncelemeler) isimli eserinden naklettiği
bu açıklamayı paylaşalım: “Bektaş kelimesi, Bek-
taş, Bekdaş, Bekdeş, Petteş şekillerinde de tespit
edilmiştir. Bu, Selçuklu tarihinde daha önce de
görülen bir isimdir. Bektaş kelimesi; eş, benzer,
muadil, denk, misil anlamına gelir ve Bektaş,
bekteşlik, beğdeş şekilleri ile Anadolu Türkçesi
edebî mahsullerinde sık sık kullanılır.” (s. 131
Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî, ele alınan diğer
bir tasavvuf önderi. Burada da Mevlânâ’nın Sey-
yid Burhaneddin, Şems-i Tebrizî ve etrafındaki
diğer önemli şahıslarla olan ilişkilerine dikkat çe-
kiliyor; eserleri hakkında bilgi veriliyor. Manevî
Aşka Koyulmak başlığı ile Mevlânâ’nın Türkçeye
çevrilen şu şiirine de yer veriliyor:
Aşk sayesinde dikenler gül olur.
Aşk sayesinde sirke, tatlı şarap olur
Aşk sayesinde kazık, (hükümdar) tahtı olur.
Aşk sayesinde talihsizlik,
talihe dönüşür.
Aşk sayesinde hapishane, bahçeli (bir)
köşke dönüşür.
 Kitaplık
Aşk sayesinde küllerle dolu ocak,
gül bahçesi olur.
Aşk sayesinde yakan ateş, güzel bir
Kerbela
ışık olur. Prof.Dr. Hüseyin ALGÜL
Aşk sayesinde şeytan, huri olur. Ensar Yayınları
Aşk sayesinde sert bir taş, Tel: 0 212 491 19 03
tereyağı gibi yumuşar.
Aşk sayesinde keder,
neşeye dönüşür.
Aşk sayesinde gulyabani, melek olur.
Aşk sayesinde arı iğnesi, bal olur. Buruciye Şiir Antolojisi 2008
Aşk sayesinde aslanlar, Halis DEMİR
fare gibi zararsız olur, Buruciye Yayınları
Aşk sayesinde hastalık, sağlık olur. Tel: 0 346 221 01 10
Aşk sayesinde öfke,
merhamete dönüşür

Beşinci bölümde Yunus Emre,

anlatılıyor. Kitapta Yunus Emre’nin
Türk edebiyatına, özellikle tekke şi- Dünyayı Aldatanlar
iri üzerine etkisi üzerinde durulu- Doç. Dr. Sefa SAYGILI
yor. Elit Yayınları
Tel: 0 212 511 61 62
Eserde incelenen diğer bir mu-
tasavvıf ise Somuncu Baba’nın tale-
belerinden ve Bayramîliğin pîri sa-
yılan Hacı Bayram-ı Velî’dir.

Kitabın diğer bölümlerinde

İletişime Giriş
Eşrefoğlu Rûmî, Ahmed Sarbân,
Mete ÇAMLIDERE
Şemseddin-i Sivâsî, Abdülmecid-i
Sivâsî, Abdülehad-i Nûrî-i Sivâsî ve Dem Yayınları
Niyâzi-i Mısrî gibi mutasavvıflarla Tel: 0212 491 19 03
onların etrafında gelişen edebî, si-
yasi hâdiseler üzerinde duruluyor.

“Anadolu Tasavvuf
Önderleri’nin sonuç bölümünde
tekke edebiyatının teşekkül ve geli- Dar Kapıdan Geçmek
şim seyri değerlendiriliyor. Senai DEMİRCİ
Timaş Yayınları
(Anadolu Tasavvuf Önderleri, Tel: 0212 511 24 24
Kadir Özköse; 501s. Ensar Yayın-
ları, Konya / 2008)

79