You are on page 1of 10

VII.

Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES2008

17-19 Aralk 2008, stanbul

DO ALGAZ DN MNDE YANMA VE BACA UYUMU


Serkan KELE ER1, Selim Serkan SAY2, Abdlkadir Alper AKGNGR3
UGETAM A. . amlk Mah. Yahya Kemal Beyatl Cad. No:1 34906 Kurtky-Pendik/ STANBUL skeleser@ugetam.com.tr; ssay@ugetam.com.tr; aakgungor@ugetam.com.tr

zet lkemizde do al gazn retim ve snma amal kullanm olduka yaygnla m tr. lkemiz gndemine evreci, ekonomik ve verimli bir yakt olarak giren do al gazn kaynaktan son tketiciye kadar geen serveni do rultusunda i tesisatlarn projelendirmesi ve imalat byk nem arz etmektedir. Maalesef lkemizin yapla ma konusundaki arpkl ve kontrolszl do al gaz tesisatlarnn da tasarm ve projelendirmesini gle tirmektedir. Tesisatlar mevcut bir bina zerine in a edilmektedir. Servis kutularndan ba layp yakc cihaz ve bunun son noktas olan atk gazn tahliye edildi i bacalar i tesisatta en nemli yeri olu turmaktadr. Do algaz kullanlmaya ba lanan binalarda ya anan sorunlarn en nemlisi bacalarda kar la lan sorunlardr bu nedenle baca sistemleri standartlara uygun planlanmal ve monte edilmelidir. Ayrca statik gvenlik, yangn gvenli i ve akm tekni i lmlerinin yan sra kan gazlar nedeniyle olu an s ve nem zorlanmalarnn yap fizi i kurallarna uygunlu u da gz nnde bulundurulmaldr. Anahtar Kelimeler: Do al gaz, yanma, baca, evre

Abstract Natural gas usage for heating and production has become fairly widespread in our country. Natural gas is an environmental, economical and productive fossil fuel. By the way, from source to end user plumbing, design and production of installations are also important. Because of unsystematic construction and lack of control of buildings, design and project of natural gas indoor installations in this kind of buildings is very difficult. Generally gas installations construct on existent buildings. Installations from service boxes to burning appliances are important. However, the chimneys that are the end point of appliances have the most importance for safety and environment. The most important problem that occurs in the natural gas using buildings is chimney problems. Thats why chimney systems should be planned and constructed conform to standards. Additionally, static safety, fire safety and heat and moisture forces that because of flue gas should be conform to construction physics rules. Key Words: Natural Gas, combustion, chimney, environment

617

VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES2008

17-19 Aralk 2008, stanbul

1. G R lkemizde her yl baca problemlerinden dolay birok insan hayatn kaybetmektedir. Baca mimaride yapnn belirleyici elerinden biridir. Bu yzden mimari tasarm a amasnda mutlaka nem verilmelidir. Sa lkl ve gvenli bir ya am iin bacalarn do ru tasarlanmas ve kontrol konusunda duyarl olunmaldr. Modern bir bacann farkl talepleri kar layabilmesi gereklidir. Estetik, konfor ve gveni bir arada sunabilen niversal bir baca sistemi tercih edilmelidir. Do algaz kullanlmaya ba lanan binalarda ya anan sorunlarn en nemlisi bacalarda kar la lan sorunlardr. Bu sorunlar arasnda zararl emisyonlar nedeniyle zehirlenme ve lmler, evre kirlili i, yaktn verimsiz yaklmas, a r yakt tketimi, bacadan kaynaklanan yangnlar ilk akla gelenlerdir. Bu nedenle baca sistemleri standartlara uygun ekilde planlanmal ve monte edilmelidir.

2.YANMA Yakt gazlar tutu turulduklar zaman havann oksijeni ile birle erek yanar. Bir gazn yanmas, ierisinde bulunan kimyasal enerjinin kuvvetli bir scaklk ve k reterek ortaya kt kimyasal ve fiziksel bir olaydr.

ekil 1.Yanma Denklemi Do al gaz ba lca metan gazndan olu mu tur. Metan (CH4) havann oksijeni ile birle erek karbondioksit gaz ve su buhar olu turur. E er baca kesiti, konstrksiyonu, malzemesi ve yaltm yeterli de erleri sa lamyorsa; baca gazndaki su buharnn baca iinde yo u masna neden olur. 1 kg odunun yanmas sonucu 1 m 3, 1 litre fuel-oilin yanmas sonucu 1 m3, 1 m3 do al gazn yanmas sonucunda 2 m3 su buhar, yani 1,6 litre su olu tu u gz nne alnd nda do al gaz kullanlmas halinde bacada yo u mann daha fazla meydana gelece i anla lr. Do al gazl yakc cihazlarn ba land baca konstrksiyonu standartlara uygun olmas ve standartlara uygun hesaplanmas ok nemlidir.

618

VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES2008

17-19 Aralk 2008, stanbul

Do al gazn hava ile tam yanma reaksiyonu; CH4 + 2 O2 + 8 N2 CO2 + 2 H2O + 8 N2 + ENERJ eklindedir.1 m3 do al gaz, 2 m3 oksijen

ile yanarak; 1 m3 karbondioksit ve 2 m3 su buhar olu turmaktadr. Her 1 m3 oksijen iin 4 m3 azot reaksiyona girip kmaktadr. Sa lkl bir yanma iin hava fazlalk katsaysnn iyi seilmesi ok nemlidir. Ayn ekilde yanma veriminin yksek olmas ve baca gaz direnlerinin d k olmas arzu edilir [1, 3]. 3. BACA GAZI EM SYON DE ERLER Baca gazlarndan tm canllar etkilenmektedir. Tehlike yaratan emisyonlarn zararl olmamas iin max. de erler belirlenmi tir. Bu de erler ppm ya da mg/m3 olarak endstriyel kaynakl hava kirlili inin kontrol ynetmeli inde verilmi tir (Tablo 1) [1]. Tehlike yaratan baca gaz emisyonlar; a)Yakta ba l emisyonlar: Tozlar, halojenler ve a r metaller, karbondioksit (CO 2), Kkrt dioksit (SO2), b)Prosese ba l emisyonlar: Karbon monoksit (CO), hidrokarbonlar (CxHy), c)Yakt ve Prosese ba l emisyonlar: Tozlar, halojenler ve a r metaller, Azot oksitler ( NOx) eklindedir. Tablo 1. Baca gaz emisyon snr de erleri

3.1. Kt Yanmann Sonular Kt yanma sonular; verimsiz snma, enerji kayb, zehirlenme tehlikesi, hava kirlili i, yangn tehlikesi, kl, kurum, kt koku olarak saylabilir. 3.2.Yanma rnleri Tam yanma sonucunda her zaman su ve karbondioksit ortaya kar. Bacann kesiti, yksekli i, szdrmazl , s gei direnci ve konstrksiyonu, yanma havasnn temini, s 619

VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES2008

17-19 Aralk 2008, stanbul

reten cihaz ile ba lant borusu iin gereken basn ve hava direncini kar layacak ekilde olmaldr. A a da ba lca yanma rnleri ve zellikleri sralanmaktadr. 3.2.1. Hidrokarbon Tam yanmann gerekle medi i veya alev scakl nn d k oldu u durumlarda olu ur. Biro u zehirleyici, bazlar ise kansere yol acdr. Yanma verimini d rr, evreyi kirletir. 3.2.2. Karbondioksit Karbon yanma esnasnda oksijen ile birle erek, CO2 olu ur. CO2in ortama atlmas % 50ye varan iklim de i ikliklerine yol amaktadr. CO2 emisyonunu azaltmak iin, yanma prosesinin iyile tirilmesi ve petrol trevi yaktlarn kullanmndan kanlmas gerekmektedir. Karbondioksitin yksek konsantrasyonu beyin hcrelerini uyu turur. D k konsantrasyonu ise nefes alma zorlu una sebep olur. Atmosferde % 0,0314 (314 PPM) olan de er, al lan ortamlarda % 0,5 (5000 PPM) oldu unda insan organizmas iin zararldr. 3.2.3. Karbon monoksit CO kokusuz ve zehirleyici bir gazdr. CO eksik yanma sonucunda veya alev scakl nn ok abuk d t durumlarda olu ur. Kurum ve hidrokarbon gibi istenmeyen di er yanma rnleri de CO ile birlikte olu ur. CO ayrca cihazn veriminin d mesine sebep olur. al lan ortamlarda CO snr de eri; 30 PPM yani, % 0,003 tr. Karbon monoksit renksiz ve kokusuz olup ba lang a amasnda hissedilmez, kandaki hemoglobin ile hzla birle erek karboksihemoglobin olu turur. Solunum halinde, hayati nem ta yan kandaki oksijeni bloke ederek ani baylmalara neden olur. Alttaki ekilde de grld gibi solunum havasnda 300 PPM de erinde CO olmas halinde 2 saat ierisinde kandaki hemoglobinin % 20si ile birle ir ve i gremez hale gelinmesine neden olur. al ma durumunda veya a r al ma durumunda insann daha fazla solumaya ihtiyac olaca iin zehirlenme sresi ksalr. Bu oran % 60a ula t nda lmcl olur.

ekil 2. CO orannn al ma durumu ve zamana gre zehirleme etkisi ve lm

620

VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES2008

17-19 Aralk 2008, stanbul

3.2.4. Azot Oksitler Azot renksiz ve kokusuz bir gazdr, ok yava reaksiyon gsterir, yanma olayna katlmaz, belli scaklklarda O2 ile birle erek ok zehirli olan NOxleri olu turur, NO2 iin al lan ortamlarda max. snr de er 5 PPMdir [1, 2, 3].

4. BACALAR Trkiyede konutlarda ve sanayi tesislerinde bacalara proje ve uygulama a amasnda gerekli nemin verilmedi i bilinmektedir. lkemizde 1990l yllardan itibaren do al gaz kullanmna geilmesiyle, bacalarn nemi bir kat daha artm tr. Dnyada, baca ve ba lantlarnn standartlara uygun olarak imal edilmemesi nedeniyle enerji kayplar ve zehirlenmeler nedeniyle lmler meydana gelmektedir. Bu problemlerin a labilmesi, kombi, soba, kazan gibi do al gazla al an yakc cihazlarn verimli al abilmeleri, temiz bir evre ve yap sa laml asndan bacalarn; kesit ve yksekli inin uygun olarak belirlenmesi, malzemesinin do ru seimi, konstrksiyonu ve mukavemeti, szdrmazl nn sa lanmas, s yaltmnn yaplmas ok nemlidir. Do ru de erlerin belirlenebilmesi iin yanma, yo u ma, basn ve s ykyle ilgili de erler bilinmelidir. Bilhassa do al gazn kimyasal yaps ve yanma rnlerinin, baca eki i ve boyutlandrmaya do rudan etkisi vardr [4]. lkemizde kullanlan konut bacalarn ana gruba ayrabiliriz; - Adi bacalar - Mstakil (Ferdi) bacalar - Ortak ( nt) bacalar 4.1. Adi Bacalar Tek kolon halindedir. Zeminden atya kadar ykselir. Birden fazla birim kullanr. Bu tip bacalara do al gaz cihazlar ba lanmaz. 4.2. Mstakil Bacalar Tek kolon halinde hitap edece i birimden atya kadar ykselir. Sadece bir birimin kullanm mevcuttur. Ortak atk gaz borular sadece ferdi bacalara ba lanabilir. 4.3. nt Bacalar Zeminden atya kadar ykselen ana baca ve buna ba lanan her birime ait bran manlardan meydana gelen bacaya nt baca denir. Bu tip bacalara do al gaz cihazlar ba lanmaz. Alttaki ekilde her bacann yaps grlmektedir.

621

VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES2008

17-19 Aralk 2008, stanbul

ekil 3. Baca e itleri 5. BACA TASARIMININ NEM Is sistemlerinde yaktn yanmas sonucu a a kan egzoz gaznn ortamdan uzakla trlmas iin bir bacaya ihtiyacmz vardr. Baca, bu grevini yaparken de yanmann sa lanabilmesi iin gerekli vakumu da olu turur. Ayn zamanda baca gaz ierisinde bulunan zehirli bile enlerin insanlara olan etkisini azaltabilmek iin gazn at zerinden atmosfere atlmasn sa lar. Bacalar, beton, tu la, elik veya plastik malzemelerden yaplabilir. Bazen kendi kendini ta yabilen, yere monte edilebilen, bazen de elik konstrksiyona veya yanda bulunan mevcut yapya dayandrlarak kurulan veya gerdirme halatlar vastasyla dik durmas sa lanan bacalar olabilir. Bacann tasarmn yapabilmek ok ciddi bir al ma gerektirdi i gibi ayn zamanda di er mhendislik bilimlerinden de bilgi birikimi gerektirir(Yanma, metalrji, di er malzemeler, makine, zel ve yap mhendisli i). Bacann tasarmn yapacak olan ki i hem mhendis olmal hem de baca tasarmnda uzman olmaldr [5]. 5.1. Bacann Grevleri: Dumanlarn ate likten atmosfere iletilmesini sa lamak, gvenli yanmann devam iin hava - oksijen iletimini temin etmek ve atk gazlarn evreye zarar vermeden ula trlmasn sa lamak ba lca grevleridir.

622

VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES2008

17-19 Aralk 2008, stanbul

Bacadaki do al eki gc, baca iinde bulunan gaz ile atmosferdeki hava arasndaki yo unluk farkndan kaynaklanmaktadr. Atk gaz bilindi i zere havadan daha hafiftir. Bu hafifli i de a a daki sebeplere ba layabiliriz; 1. Hava ve duman sndklar zaman geni lerler ve daha hafif hale gelirler. 2. Duman havadan daha scak oldu u iin daha hafiftir. 3. Duman ayn bir uan balonun snnca ykseldi i gibi ykselmektedir. Dumann ak n sa layan gc (dumann ykseli ini sa layan etken) duman ile atmosferdeki scaklk fark belirler. Bu scaklk fark genellikle sabit de ildir ve 10 mlik bir bacada 50 Palk bir ykselme olur. 5.2.1.D Hava Scakl Yllk De i im

ekil 4. D Hava Scakl Yllk De i im Grafi i 5.2.2. Barometrik De er Barometrik de er; atk gazn ykselmesini azaltarak veya d rerek etki etmektedir. Barometrik de erin art atk gazn ykselmesini arttrmakta, d mesi ise ykselmeyi d rmektedir. Atmosfer basncnn 1040 mbara kmas duman ak n % 3 artrmaktadr. Atmosfer basncnn 960 mbar a d mesi duman ak n % 5 d rmektedir. 5.2.3. Jeodezik Ykseklik Jeodezik yksekli in artmasyla hava ve duman inceldi inden baca eki i de d mektedir. Hava ve duman inceldike yo unluk fark azalr ve buna ba l olarak da atk gazn ykselmesi azalmaktadr.

623

VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES2008

17-19 Aralk 2008, stanbul

ekil 5. Duman Ak ve Jeodezik Ykseklik ili kisi 5.3. Bacada duman ak n gle tiren etkiler 5.3.1. Baca Kayplar Borular, dirsekler, sapmalar, ap de i ikli i, baca malzemesi, dirsekler, szdrmazlk elemanlar, redksiyon gibi elemanlardan kaynaklanan basn kayplar ve yaltmsz ya da kt yaltmdan kaynaklanan so umalar, so uk havann bacaya szmasndan kaynaklanan so umalardan kaynaklanan s kayplar. Bacadaki s kayb yaltm snfyla ilgilidir. Ayn kesitte 160 C atk gaz giri scakl nda; Tu la rg baca / Yapma baca (ISOKERN)Yaltml i baca / (ANKI) yapma baca elik baca - 40 mm yaltml 5.4. Baca eki ine Rzgrn Etkisi Yaplar, a alar, tepeler, da lar gibi co rafi etkiler, rzgr etkilerini de i tiren engellerdir. Rzgar atk gaz ak n artrd gibi d rebilir ama baca eki ini +30 Pa ile -70 Pa arasnda etkileyebilir ve bina evresinde farkl basn blgeleri olu turur. 5.5. Yo u ma Bacalarda yo u ma olu mas; baca i yzey scakl nn d kl , baca gaz hznn d kl , brlrn faslal al mas, baca gazndaki su buhar miktar, hava fazlalk katsays, yanma rnleri iindeki CO2 yzdesi gibi faktrlere ba ldr. Yo u ma, baca gazndaki su buhar scakl nn so uk yzeylerde yo u ma/i lenme noktasna d mesiyle olu ur ve pratikte 56 C civarndadr. Baca i yzeylerinin so umasn nlemek iin iyi bir yaltm uygulanmas ve baca kesitinin uygun seilmesi gerekir. Yo u ma olmamas iin baca k ndaki baca gaz scakl , yo u ma noktasnn altna d memelidir. Bu tip bacalara yo u ma bacalar denir. E er baca iindeki scaklk, yo u ma noktasnn altna d erse yo u ma ba lar ve baca malzemesi zarar grr. Yo u an sudan baca malzemesinin zarar grmemesi iin, neme dayankl baca malzemesi kullanlmaldr. 5.6. Geri Tepme Baca gaz hz d kken, so uk havann baca ierisine girmesi ile eki d mekte ve geri tepme olabilmektedir. zm uygun kesit seimidir. 624 Scaklk kayb 12 - 18 C/m Scaklk kayb 6 - 12 C/m Scaklk kayb 2 - 4 C/m

VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES2008

17-19 Aralk 2008, stanbul

6. BACA PLANLANMASI Dz bir atda, at zerinde kalan baca yksekli i en az 100 cm olmaldr. at zerindeki ykseklikler, bacann at zerinde kalan ksmnn yksekli ini etkiler. Baca, balkon ve pencerelere yakn olmamaldr. Terasl yaplarda baca, binann en yksek ksmnn oldu u yerden kmaldr. at malzemesi yanabilir maddelerden yaplm sa, at zerinde kalan baca yksekli i en az 80 cm olmaldr. Ah ap atlar, shingle gibi yanmaz bir malzeme ile izole edilmelidir [5].

7. BACA PROBLEMLER N N NEDENLER Tasarm, yapm yetersiz bacalarda yo u ma, donma ve buhar difzyonu nedeniyle birtakm problemler olu ur. Yo u ma suyunun asit zelli inde (PH=2,5-3) olmas, baca malzemesinin tahribatna, kmesine, yklmasna ve bacann tkanmasna neden olur. Tehlike yaratarak can kayplarna yol aan zararlar verebilir. 1) Baca gaz scakl ndaki 20Clik bir azalma s reteci verimini yakla k % 1 artrr. 2) Sv ve gaz yakt yaklan s retelerinin atk gazndaki yksek su buhar miktarndan dolay bacalarda yo u ma ve asit olu umu tehlikesi daha fazladr. 3) Y ma bacalarn yap malzemesinin fazla olan kitlesi baca gazndan daha ok s absorbe eder, baca gaznn so umasna ve baca eki inin azalmasna sebep olur. 4) Yetersiz s yaltm ve ok byk baca kesitleri baca gaznn ok abuk so umasna ve scakl nn d mesine ve baca eki inin azalmasna sebep olur [4, 5].

8. BACA GAZI ZEH RLENME OLAYLARININ NEDENLER 1) Do al gaz yakc cihazlarnn ba land kgir bacalarn temizlenmemesi, bakm yaplmamas veya baca malzemelerinin standartlara tam uygun olmamas nedeniyle zaman ierisinde deformasyona u ramas, 2) Baca ba l olmamasndan dolay rzgrl havalarda baca tepmesi olmas ve ya mur suyunun baca ierisine girerek baca malzemesine zarar vermesi, 3) Baca sensrnn olmamas veya yetkisiz ki iler tarafndan iptal edilmesinden dolay standartlarda belirtilen grevini yapamamas ve d arya atlamayan baca gaznn i ortama yaylarak risk olu turmas, 4) Abonelerin yakma tesisinin bakm, onarm ve bacann temizlenmesini ynetmeliklerin gerektirdi i artlarda ve zamanda yaptrmamas, 5) Bacal ve ak yanmal cihazlarn kullanld mahalle alm olan menfezlerin sonradan iptal edilmi veya kapatlm olmas, 6) Do al gaz kullanan abonelerin tesisata ynelik ve izinsiz olarak tadilat i lemleri yaparak tesisat uygunsuz hale getirmeleri, 7) Baca yapmnda kullanlan malzemelerin standart d malzemeler olu undan dolay bacada meydana gelen yo u ma suyunun baca malzemesine zarar vermesi, 8) n aat a amasnda baca yaplrken baca i en kesitlerinin daraltlmasndan dolay baca eki inin sa lanamamas, 9) Baca eki inin bozulmas ve baca gaznn d atmosfere tahliye edilememesi sonucu bacada ve yakc cihaz davlumbaz etrafnda y ntya neden olmas, 10)Abonelerin do algazl yakc cihazlarnn bakmn yaptrmamalar veya yetkisiz ki ilere yaptrmalar [1, 2, 3]. 625

VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES2008

17-19 Aralk 2008, stanbul

9. SONULAR Bacadan kaynaklanan problemlerin giderilmesi, can ve mal emniyetinin sa lanmas temiz bir evre ve ekonomik bir yakt tketimi iin a a daki hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir; Bacalar daraltlmamal, keskin dirsek gibi sert ve ksa gei lerden kanlmaldr. Baca apkas baca kesitini daraltmayacak ekilde yerle tirilmelidir. Baca hzlandrma paras min 30 cm olmal ve yksek direnlerden kanlmaldr. Bacay yo u ma riskinden kurtarmak iin bina iinden geirilmeye al lmaldr. D ortamdan geirilecek bacalarda s yaltm yaplmaldr. Baca, cihaz tipine uygun ve yeterli ykseklikte olmaldr. Bacalar szdrmaz zellikte olmaldr. Bacalarn yapmnda, deprem olgusu dikkate alnmaldr. Bacalar en fazla bir sapma yapmal, mmkn oldu unca sapmalardan kanlmaldr. Kagir bacalarda przllk dikkate alnmal, baca ii ve d svanmaldr.

10.KAYNAKLAR: 1. Kele er, S., Yetik, A. (2000), Do al Gaz Tesisatlarnda Baca Uygulamas, GDA Teknik Yaynlar, No: 8. 2. Da sz, K. (1993), Bacalar, ZOCAM Teknik Kitaplar. 3. ISISAN al malar, Do al Gaz Tesisat, Bacalar ve Beton Kaideler 4. TS 11383, (1994) Bacalar - Metal - Konut ve Benzeri Binalar in 5. Gk, E., (2005), Baca Sistemleri, 1. Ulusal Konya Do algaz Sempozyumu ve Sergisi Bildiriler Kitab, Konya.

626

You might also like