TMMOB Elektrik Mhendisleri

elektrik, elektronik ve b1yomed1kal dergisidir

1954
SAYI: 446 OCAK 2013 ISSN 0013-5402
ENERji
. . ....
VERIMLILIGINDE
NEREDEN
NEREYE?
ITO EnerJI Enstltllsll: fntltltlt ,.,.
KOSGEB, Verimlilik Genel ve DEK-TMK
gr1lerini dergimizle payla1t1:
Sanayide Uygulama Projeleri Beldeniyor
5
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
TMMOB
Elektrik Mhendisleri Odas adna
SAHB
Ynetim Kurulu Bakan
Cengiz GLTA
SORUMLU YAZI LER MDR
Mehmet BOZKIRLIOLU
YAYIN KURULU
Neriman USTA
rfan ENLK
Erhan KARAAY
Fatih KAYMAKIOLU
Hamza KO
Kblay ZBEK
Hseyin YEL
Ercan DURSUN
Musa EEN
Gltekin TRKOLU
Hacer EKERC
Tayfun AKGL
Orhan RC
Kemal ULUSALER
Necati PEK
Tark DEN
Tuncay ATMAN
Cem KKEY
Hseyin NDER
Olgun SAKARYA
Emre METN
YAYIN YNETMEN
Banu SALMAN
YAYINA HAZIRLAYANLAR
Kahraman YAPICI
Necla DULKADROLU
REKLAM SORUMLUSU
Mnevver AY TURGUT
EMO stanbul ubesi
Tel: +90 (212) 259 11 50
Faks: +90 (212) 258 36 55
e-posta: munevver.cay@emo.org.tr
YNETM YER
Elektrik Mhendisleri Odas
Ihlamur Sokak No: 10 Kzlay-Ankara
Tel: +90 (312) 425 32 72 (PBX)
Faks: +90 (312) 417 38 18
e-posta: emo.yayin@emo.org.tr
http://www.emo.org.tr
Yayn Tr: Yerel Sreli Yayn
ki ayda bir yaymlanr
BASIM TARH ve SAAT
14 OCAK 2013 - 08:00
SAYI: 446
BASIM ADED
8000
DZG ve TASARIM
PLAR
Planlama Yaynclk Reklamclk
Turizm naat Tic. Ltd. ti.
Yksel Cad. No: 35/12 Yeniehir-Ankara
Tel: +90 (312) 432 01 83 - 93 Faks:+90 (312) 432 54 22
e-posta: plarltd@gmail.com
BASKI YER
Ziraat Gurup Matbaaclk San. ve Ti. A..
Ziraat Bankas Tesisleri stanbul Yolu Trafo Kars
Varlk-Yenimahalle/Ankara
Tel: +90 (312) 384 73 44-45 Faks: +90 (312) 384 73 46
Dergide yer alan yazlar EMOdan izinsiz
yaynlanamaz ve alnt yaplamaz. Yaynlanan
yazlardaki grler, yazarn sorumluluundadr.
EMO yelerine parasz datlr.
ELEKTRK
MHENDSL
1 9 5 4
NDEKLER
EMOdan... .................................................................................................. 7
Cengiz Glta
EDTRDEN ................................................................................................. 9
Necati pek
ENERJ VERMLL STRATEJK YATIRIM KABUL EDLMEL ................. 10
Banu Salman
ENERJ VERMLL KANUNU UYGULAMALAR ve SONULAR ........... 15
Talat Canpolat
FIRSATLAR TEHDDE DNMESN ........................................................ 17
ENERJ VERMLL UYGULAMALARINA ZM................................. 20
Arif Knar
SANAYDE UYGULAMA PROJELER BEKLENYOR ................................... 22
YKSEK VERML MOTORLARIN GC ................................................... 27
Serdar Paker
AYDINLATMADA ENERJ VERMLL: LED TEKNOLOJS ................... 29
Sermin Onaygil
ISI PAY LER BEDAVAYA 500 BN BNAYI ISITACAK ............................ 32
TASARRUF CHAZLARI ALDATMACASINA DUR DEYN! ......................... 36
Musa een
VERML RNLERN TERCHNDE MALYET ENGEL ........................... 38
Ycel Tekin
TEMBEL MTER N AKILLI TASARRUF .............................................. 40
Marc Mosko, Victoria Bellotti
(eviri: IEEE Spectrum, Temmuz 2012)
KLC ULAIMDA VERMLLK STED ...................................................... 44
Banu Salman
ABNN GZ ELEKTRKTEN SONRA DOALGAZ BORSASINA KAYDI .. 45
Kahraman Yapc
ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL ETM ve MESLEK
ALANIMIZA YANSIMALARI ....................................................................... 48
rfan enlik
Unutulmaz Hoca ve nc Bilim Adam: TARIK ZKER ....................... 52
Duran Leblebici
DEERLERN YOK EDEN LKE ................................................................ 54
Osman Bahadr
ARTNAME YENDEN DZENLENMEL.................................................... 55
Sabri Gnaydn
YAPI ELEKTRONK SSTEMLER ve TESSATLARINA AT MHENDSLK
HZMETLER YNETMELNN GETRDKLER ..................................... 60
Elektronik Mhendislii Meslek Dal Ana Komisyonu
TRKYE ELEKTRONK SANAYNN TARH ve GNMZDEK DURUMU ... 62
Tuncay Atman
KTAP TANITIMI ........................................................................................ 69
7
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
EMOdan...
Cengiz Glta
EMO 43. Dnem Ynetim Kurulu Bakan
Merhaba;
2013; lkemizde ve dnyada her
alanda retilen enerjilerin ve ku-
rulan iletiimlerin, toplumsal, ortak
bir faydaya dnt bar ve
hogr dolu bir yl olsun
Yeni bir yl ile birlikte benzer yz-
lerce iyi dilek havalarda uutu.
Sevgi sarmalnda en yaknmzdan
en uzamza kadar temel dilekle-
rimiz, yani ortak aklmz hep ayn szcklerde birleti. Salk, mutluluk, baar ve bar
imdi btn istediklerimizin yaama gemesi iin bizler de 2013 ylna yeni bir umut ve
balang iin merhaba derken, dergimizin yeni yldaki ilk saysn da Enerjide Verimlilik
dosyas olarak gndemimize aldk.
En genel tanmlamayla; binalarda yaam standard ve hizmet kalitesinin, endstriyel ilet-
melerde ise retim kalitesi ve miktarnn dne yol amadan, birim hizmet veya rn
miktar bana enerji tketiminin azaltlmas olarak ifade edilen enerji verimlilii, 1970li
yllarda yaanan enerji krizlerinin sonucu olarak dnya gndemine girmi ve son yllarda
iklim deiiklii tehdidine kar en nemsenen kavram haline gelmitir.
Enerjide yzde 72 orannda da baml olan lkemizde, enerji verimlilii ayr bir neme
sahiptir. Etkin enerji verimlilii politikalar araclyla talep artnn dengelenmesi, da
bamlln daha trajik hale gelmemesi iin en nemli koullardandr.
lkemizde enerji verimlilii almalar, 1980li yllardan itibaren Elektrik leri Ett daresi
(EE) tarafndan srdrlmtr. 2007 ylnda Enerji Verimlilii Kanunu yaymlanarak lke
genelindeki verimlilik almalarnn yasal erevesi oluturulmu; ardndan toplumda ve-
rimlilik bilincinin yaygnlatrlmas amacyla 2008 yl Enerji Verimlilii Yl ilan edilmitir.
2008 ylndan itibaren ise ilgili ikincil mevzuat dzenlemeleri yaplmtr.
Bir yandan tm bu dzenlemeler yaplrken, dier yandan uygulanan neo-liberal politi-
kalarla sre yap-boz tahtasna dntrlmtr. Her eyden nce enerji verimliliine
ilikin almalarn baarya ulamas iin, konunun btnlkl bir lke politikas olarak
benimsenmesi ve almalarn koordinasyonuyla uygulanmasndan sorumlu olan kurulu-
un zerk olmas byk nem tamaktadr.
Bizler koordinasyondan ve zerklikten sz ederken 1980lerden bu yana enerji verimlilii
almalarn yrtm olan EEnin bir gecede kapatlarak enerji verimliliiyle ilgili kad-
rolarn da dahil olduu bir yeniden yaplanma srecine girilmesi ve kurumun yllar bo-
yunca elde ettii bilgi birikiminin ve deneyiminin yok saylmas, ngrszlk adna son
dnemin en trajik yks olmutur. EEnin kapatlmas ve kapatlma ekli, enerji verimlilii
konusuna politik bir destein ve bak asnn bulunmadn, meselenin Dostlar alveri-
te grsn mantyla iletildiini gstermektedir.
ENVER e Yaramad Enerji Hanm Sahnede
Anmsanaca zere Enerji Bakanl enerji tketimi konusunda toplumu bilinlendirmek
iin drt sene nce Enerji Verimliliinin ksaltmas olan ENVER isimli bir proje balatm,
proje kapsamnda yine ayn isimde sevimli bir karakter de yaratlmt. Bu yolla insanlara
yaln mesajlar verilecek, tketim alkanlklarmz deitirecek yeni bir toplumsal bilin
yaratlacakt. Aradan drt yl geti. Bu gelitirilen proje ile hangi nlemlerin alnd, enerji
retim ve tketim projeksiyonlarnda yaanan deiikliklerle ne oranda bir kazanm sa-
land ve toplumsal yaammzn geen drt yl iinde balatlan proje kapsamnda ne
tr olumlu grnr deiikliklere urad ve neticede lke ekonomisinin bu proje ile ne
kadarlk bir tasarruf salad bilinmiyor. Daha dorusu buna ynelik toplumu bilgilen-
dirme ve geen drt yl deerlendirme sorumluluu ile atlm bir adm bile yok. Neticede
enerjimizi ynetenlerin yaam alanlarmza ve insanmza saygs da yok.
7
2013 Ocak Say-446
8
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
imdi hibir ey olmam gibi Enerji Bakanl ayn ama iin bu sefer de dalga geer gibi Aralk aynn sonun-
da, Kadndan deil Aileden sorumlu yaplan Bakanmz ile birlikte Enerji Hanm projesini balatt. Yeni proje,
Babakan Tayyip Erdoann ei Emine Erdoan ile Bakanlar Fatma ahin ve Taner Yldzn katld bir toplant
ile tantld.
Enerji, Verim ve Hanm geninde, evlerimizde grnmez klnan emek smrsnde kabak yine kadnlarm-
zn bana patlayacak gibi grnyor. Mtedeyyin ev hanmlarmzn disiplini ile bo zamanlarn zararl me-
guliyetlerle geirmeyecekleri ve evinin ekonomisini doru kulland ev aletleri ile en st seviyelerde tutarak ko-
casnn yar yardmcs olacaklar yeni bir rol modelimiz daha oldu hayrls ile. Ne diyelim, bu soygun ve yama
dzeninde egemenler alabildiine kirletecek, tketecek, enerji hanmlarmz da sigortalar atana, yani zgr
yurtta kimlii ile yaamla buluana dek tnn, ampuln, buzdolabnn, amar makinasnn sorumluluunu
stlenecek gibi grnyor. aka gibi geliyor insana, ama sorun bu kadar basit ve gerek!
Sonu olarak bu meseledeki gayri ciddilie ilikin sylenecek en somut ey, Enerji Verimlilii Kanununun yay-
mndan bu yana geen srede saysal olarak hangi aamaya gelindii konusunda izleme ve deerlendirme
ieren gereki bir verinin bulunmad, kamu kurumlar arasnda koordinasyonu salamak amacyla kurul-
mu olan Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulunun da ilevini yerine getiremedii gereidir. Bu gerekler
nda Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl koordinatrlnde hazrlanan Enerji Verimlilii Strateji Belgesi
2012-2023e gre; 2023 ylnda Trkiyenin Gayrisafi Yurtii Hasla (GSYH) bana tketilen enerji miktarnn (enerji
younluunun) 2011 yl deerine gre en az yzde 20 azaltlmasnn ok olanakl olmad grlyor.
Deerli Meslektalarmz;
2012 yln meslek odamz ve TMMOB asndan nemli sorunlarla dolu skntl zor bir dnem olarak geirdik.
zelletirme ad altnda kamu kaynaklarnn yamalanma sreci hz kesmeden srerken, kapal kaplar ar-
kasnda hazrlanan torba yasaya eklenen maddeler ile TMMOBnin kurumsal kimlii ve bamsz demokratik
mesleki yaps bozulmak, AKPnin gdmnde etkisizletirilerek, yeleriyle balar koparlan bir yanda rgt
konumuna sokulmak isteniyor. 2012nin son aylarnda gndeme gelen bu yasa deiikliine kar tm yeleri-
mizle birlikte TMMOB btnsellii ierisinde mcadele etmeye devam edecek, bu yasann kmasna izin ver-
meyeceiz.
Dier yandan 2012 ylndan bugne deimeyen eyler de var. 2013 ylnn ilk aynda yine alanlarn i cina-
yetleri ile toplu olarak lmlerine ahit olduk. Trkiye Takmr Kurumuna bal Zonguldak Kozlu Kmr Oca-
nda 7 Ocak 2013 Pazartesi gn ani metan gaz boalmas sonucu meydana gelen i kazasnda hayatlarn
kaybeden 8 maden iisinden 5ine ulalm, gk sonucu yaklak 1500 ton malzeme altnda kalan 3 iinin
karlmas almalar ise dergiye yaz yazdmz koullarda halen devam ediyordu. stanbul i Sal ve
Gvenlii Meclisinin 2012 Raporunda, en az 867 iinin bir yl ierisinde sistematik cinayetlere dnen i kaza-
lar sonucu ld akland. Rapora gre; inaat, tarm, enerji ve maden sektrleri yangn yeri ve neredeyse
birbirinin kopyas i cinayetleri yaanyor.
Yakn tarihin en nemli katliamlarndan biri saylan ve Uluderenin Roboski Kynde ou ocuk 34 yurttan sa-
va uaklar ile ldrlmesinin zerinden de 1 yl akn sre geti. AKP Hkmeti bugne kadar ne sorumlularn
bulunmasna ynelik bir adm att, ne de vicdanlar rahatlatacak bir zr diledi. Katliamn yl dnmnde 25 Ara-
lk 2012 tarihinde st birliimiz TMMOB; KESK, DSK ve TTB ile birlikte yapt ortak aklamada sorumlularn hesap
vermesi istendi. Aklamada, ou 13-20 ya arasnda olan 34 gencin lmnn Yasad i yapyorlard gerek-
eleri ile merulatrmaya alldna dikkat ekilerek, acl ailelere kan paras teklif edilerek konunun kapatl-
maya alld belirtildi. Biz para deil, katillerin aa karlmasn istiyoruz diyen ailelere sudan gerekelerle
davalar aldna dikkat ekilen aklamada, ailelerin g ettirilmeye alld bilgisine de yer verildi.
Aslnda yaanlan trajedi, terrle mcadele ad altnda yaplan yargsz infaz ve katliam rneklerinden en
nemlisidir. Katliamn zerinden geen 1 yllk srete Krt Sorunu derinleerek bym, atma ortam ya-
ylmtr. Askeri ara ve helikopter sesleri ile korkuyla byyen ocuklar iin 1 yl olduka uzun bir zamandr.
Bugne kadar yaan bombalarn bar lklarn dindiremedii aktr. Krt Sorununda askeri zm srar,
demokratik taleplerin bastrlmasnn yan sra kan ve gzyandan baka bir sonu vermemektedir. Bu tarihi
yanltan dnlmesini, zgr ve demokratik bir lkede bir arada yaama umudu yeerten admlarn tm kesim-
ler tarafndan bir an evvel atlmasn bekliyoruz.
Bu karabasan gnlerde Behet Aysann Yok baka bir cehennem, Yayorsunuz te dizelerine inat, imdi
ODTl renciler Nazm Hikmetin unutulmaz dizelerini kendilerine uyarlayarak;
Parann padiahln,
karanln yobazn
ve yabancnn roketini yenmek zere iaret fiei yaktlar, onurlu bir gelecek iin.
2013, bilim ve demokrasi adna niversitelerimizden aklan iaret fieinin lkemizi aydnlatt, emee, bara
ve zgrlklere yol alnan bir yl olsun.
Sevgiyle ve dostlukla
8
2013 Ocak Say-446
9
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
B
u saymzn Dosya Konusu; Ener-
ji Verimlilii olarak belirlendi.
Bu konunun seilmesinin nedeni
ise; gerek konunun giderek kl-
lenmeye balamasn n-
lemek, yeniden gndeme
getirmek ve gerekse Ocak
aynn ikinci haftasnn
Enerji Verimlilii Hafta-
s olmas.
2 Mays 2007 tarihinde
yrrle giren Enerji
Verimlilii Kanunu ve ka-
nuna ilikin ynetmeliklerle,
5 yldr zerinde allan ve
uygulama alanlar yaratlan enerji
verimlilii alannda, geriye dnp
baktmzda, deyim yerindeyse bir
arpa boyu yol alnabilmi ve mesele, byk
oranda yeni pazarlar yaratmaya evrilmi durumdadr.
amzda enerji kullanm, bir insann en doal gereksini-
midir. lkelerin sosyo-ekonomik kalknmalar ve insanla-
rn insanca yaamalar iin; gvenilir, ucuz ve temiz enerji
arz gnmzn olmazsa olmazlar iinde en nemli
yere sahiptir. Dnyada halen 1.3 milyar insann enerjiden
yararlanma olanana sahip olmad ve bu durumun ge-
lecekte dnya leinde savalara neden olabilecei ifade
edildii dikkate alndnda enerji konusunun nemi daha
iyi anlalmaktadr.
Eldeki veriler, lkemizdeki enerji tketim art hznn
AB ve OECD lkelerinin enerji tketim art hznn iki
katndan fazla olduunu gstermekte, elektrik enerjisi
tketimindeki deiim ise dier lke ortalamalarnn tam
drt katna ulamaktadr.
lkemizde vatandalar dier kamu hizmetlerinde olduu
gibi elektrik iin de daha yksek paralar deme zorunlu-
luuna altrlmaya allmaktadr. Dier yandan eitli
kampanyalarn da yardmyla verimlilik ve tasarruf kavram-
lar alanmaktadr. Bu iki politika arasndaki ortak nokta ise
enerji ne kadar pahallarsa, tasarruf bilincinin de o denli
artm olaca dncesiyle ortaya kmaktadr. Ksacas,
sylemler ne olursa olsun pratikte zel sektre daha ok
kr ortam yaratlaca, halkmza ise EN-VER politikalarn
uygulamak kalaca grlmektedir.
Piyasa ekonomisinin dayand verimlilik/tasarruf anlay,
liberalizmin zgrlk yaklamn da ortaya koymaktadr.
EDTRDEN
Necati pek
EMO Enerji alma Grubu yesi
Yeni liberal politikalarla birlikte
lkemizde tartmaya alan ve zel
sektr rgtlerinin de srekli vur-
gulad zgrlklerin gelitirilmesi,
zgrlk yeni bir anayasa ya-
plmas gibi sylemler, sermaye-
nin snrsz bir faaliyet alanna
kavumasn ngrrken,
korumasz kalan yoksul
halk kesimlerini zorunlu
tasarrufa, kemer skmaya
ynlendiren otoriter bir
terbiyeyi iermektedir.
Enerji verimlilii ve tasar-
rufu konusu kamusal bir
hizmeti anlay ile ele alnmal
ve kamu yarar bak ile zne-
letirilmi bir toplumsal bilincin
ykseltilmesi gerekmektedir. zel-
likle birincil ve buna bal olarak ikincil enerji
kaynaklarnn verimli kullanm, doaya/evreye/
canlya olan olumsuz etkilerin en az dzeye indirilmesi,
bugnn ve geleceimizin olduka nemsenmesi gere-
ken bir konusudur.
Kresel kapitalizmin doyumsuz hrsyla tketilen ve iklim
deiiklii, hava kirlilii, karbon ticareti, savalar, da ba-
mllk vb. felaketler ile son yllara damgasn vuran, snrsz
olmayan fosil (kmr-petrol-doalgaz) enerji kaynaklar ye-
rine yenilenebilir enerji kaynaklarnn deerlendirilmesi ve
her trl enerjinin verimli/etkin kullanm nmzde ciddi
bir zorunluluk olarak durmaktadr.
lkemizde yaplan aratrmalar, binalarda ve enerjinin
youn kullanld sanayide yzde 25-30lara varan enerji
tasarruf potansiyelinin olduunu ortaya koymakta; gemi
yllarda gelimilik gstergesi saylan kii bana tketilen
enerji miktar yerine, enerjinin verimli kullanldnn bir
gstergesi olan enerji younluu (Gayri Safi Yurtii Hasla
bana tketilen birincil enerji miktar) en nemli gsterge
olmutur. OECD lkeleri ortalamas 0.19 iken lkemizde
bu miktar yaklak iki kat fazla olup, bu da enerjiyi bu l-
kelere gre yzde 100 israf ettiimizi, 2 kat daha verimsiz
kullandmz ifade etmektedir.
Umut etmek istiyoruz ki; her yl ocak aynn ikinci hafta-
snda kutlanan Enerji Verimlilii Haftasnda, verimlilik ve
tasarrufun piyasalatrma ve pahal enerji uygulamalaryla
salanmasna ynelik politikalardan vazgeilir, yeni rant ala-
n yaklamndan uzaklalr.
10
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
EMO
Basn- Her yl Ocak aynn ikinci haftas kut-
lanan Enerji Verimlilii Haftas nedeniyle
bu alanda yaanan gelimeleri; 5627 sayl Enerji Verim-
lilii Kanununun karlmasnn zerinden geen 5 yllk
zamanda yaplanlar ve yaplamayanlar, Elektrik leri Ett
daresinin (EE) kapatlmasnn ardndan konunun sahibi
olarak grlen Yenilenebilir Enerji Genel Mdrlne
(YEGM) sorduk.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl YEGM Genel Mdr
Yardmcs Erdal alkolu, kanun kapsamnda sanayide
1.1 milyon TLlik destekleme yaplan 6.7 milyon TLlik
21 proje ile 9.4 milyon TL tasarruf salandn aklad.
alkolu, 22 endstriyel iletmenin gnll anlamalar
kapsamnda taahht ettikleri enerji younluu azaltma
oranlarna eriilmesi halinde, en ok 2.2 milyon TL destek
demesine karlk her yl 44 bin ton edeer petrol (TEP)
karl yaklak 32 milyon TL edeeri tasarruf salanmas
beklendiini bildirdi. Gnll anlamalara ilikin uygulama-
larn ilk sonularnn bu yl alnacan kaydeden alkolu,
2013e ilikin beklentilerini de finans sektrnn enerji
verimlilii alanna ilgisinin artmas ve enerji verimlilii
hizmet sektrnn gelimesi olarak ifade etti. YEGM
Genel Mdr Yardmcs alkolu, enerji verimliliinin
artrlmas ile tasarruf edilen enerjinin bir enerji kayna
olarak deerlendirilmesi gerektiini vurgularken, ithalat
bamll yksek rnlerin retimine ynelik yatrm-
lar olarak tanmlanan stratejik yatrmlar kapsamnda
deerlendirilerek, bu erevede enerji verimli-
lii yatrmlarnn her trl tevikten
herhangi bir koul aranmakszn
yararlandrlmas gerektii g-
rn savundu.
Erdal alkolu, E-
Enin kapatlmas ve
YEGM ni n grev
tanmlarnn enerji
verimlilii konu-
sunda yeterince
adres gsterme-
mesi nedeniyl e
skntlar yaand-
n syledi. Enerji
Verimlilii Strateji
Belgesinin EEnin
kapatlmas nedeniyle
geciktii savlarna kar-
Temmuz 2011 genel
seim srecinde Yksek
Planlama Kurulu (YPK) yesi
YEGM Genel Mdr Yardmcs alkolu, EEnin Kapatlmasnn
almalar Olumsuz Etkilediini Syledi
ENERJ VERMLL STRATEJK
YATIRIM KABUL EDLMEL
Banu Salman
bakanlarn youn programlarn ve idari yapy deitiren
kanun hkmnde kararnameler sonucunda belgede gerekli
olan revizeleri neden olarak gsteren alkolu, bunun bir
gecikme deil, deerlendirme sreci olarak alnmas gerek-
tiini savundu. Erdal alkolu, gelimekte olan lkelerin
enerji verimlilii alannda gelimi lkelerin pazar olmasna
ynelik eletirilere de bunun bir kazan kazan modeli olduu
yantn verdi.
YEGM Genel Mdr Yardmcs Erdal alkolu, Elekt-
rik Mhendisliinin enerji verimliliiyle ilgili sorularn
yantlad.
9 Ylda 27.6 Milyar Dolarlk Tasarruf
Enerji verimlilii alannda lkemizin; dnyada-
ki, AB lkeleri ya da OECD lkeleri ierisindeki
yeri asndan bugnk durumunu anlatabilir
misiniz?
alkolu: malat sanayiinde 2000 ylna gre 2009 ylnda
gerekleen enerji tasarrufu oranlar asndan Trkiye, Av-
rupa lkeleri arasnda; Bulgaristan (%53), Polonya (%39),
Estonya (%31), Macaristan (%30) ve Romanyann (%29)
ardndan yzde 27lik iyileme ile dier lkelere gre en
yksek iyileme oranna sahiptir. Konut sektrnde 2000
ylna gre 2009 ylnda gerekleen enerji tasarrufu oranlar
asndan Trkiye, Romanya (%23), Polonya (%22), Sloven-
ya (%21), Hollanda (%18), Fransa (%18) ve Avusturyann
(%17) ardndan yzde 15 ile dier lkelere gre en
yksek iyileme oranna sahiptir. Ulatr-
ma sektrnde 2000 ylna gre 2009
ylnda gerekleen enerji tasar-
rufu oranlar asndan Tr-
kiye, Avrupada en yksek
iyileme oranna sahip
lke konumundadr.
lkemizde 2000-
2009 dneminde
enerjinin verimli
kullanm ile top-
lam 25.4 milyon
TEP enerji tasar-
rufu salanmtr.
Bu tasarruf mikta-
r, 254 milyon varil
petrole ve 27.6 milyar
Dolara edeerdir.
2000 yl deerine gre
2010 yl birincil enerji
younluundaki iyileme
oran ise yzde 9.4dr.
Erdal alkolu
YEGM Genel Mdr Yardmcs
11
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
Y
EGM Genel Mdr Yardmcs Erdal alkolu,
5627 sayl Enerji Verimlilii Kanununun karlma-
sndan bu yana geen yaklak 5 yllk srede lkemizde
yaanan gelimeleri anlatt. alkolu, son derece nemli
gelimeler salanm olmakla birlikte yolun banda ol-
duumuza vurgu yaparken, imdi, enerji verimlilii
konusundaki yaklamlara ve giriimlere daha fazla
derinlik kazandrma zamandr dedi.
YEGM Genel Mdr Yardmcs alkolu, Enerji Ve-
rimlilii Kanununun yrrle girmesinden bu yana
yaanan gelimeleri yle sralad:
Sertifikal enerji yneticisi says 825den 4 bin
700 at.
Makina Mhendisleri Odas, Elektrik Mhendisleri
Odas ve Gazi niversitesi ve 43 adet Enerji Verim-
lilii Danmanlk (EVD) irketi
yetkilendirildi. 3 yllk yetki sresi
2012 ylnda dolan 12 irketten 7
tanesi yetki belgelerini yenile-
mek zere 2012 ylnda yeniden
bavuruda bulundu. EVD irketi
olmak zere 2012 ylnda yaplan
18 bavurudan 5i sonulandrl-
d; 13 tanesi ile ilgili deerlendir-
meler sonulanmak zere.
Verimlilik projelerine 1.2 mil-
yon TLlik hibe
32 adet verimlilik artrc proje-
nin desteklenmesi kararlatrld;
bu projelerden 21inin uygulamas
tamamland ve 1.2 milyon TL ci-
varnda hibe destei verildi; 7si
sresi iinde uygulamas tamam-
lanamadndan, 3 de projesin-
den farkl yaplan uygulamadan
dolay desteklenemedi. Birinin
uygulama sreci devam etmekte.
Enerji younluklarn drmek zere 22 adet en-
dstriyel iletme ile gnll anlama yapld.
Yeni yaplan binalar iin enerji kimlik belgesi uy-
gulamas balatld.
Sanayide, binalarda ve elektrikli ev aletlerinde
verimlilii artrmak zere; Amerika Birleik Devlet-
leri Enerji Bakanl, Hollanda Hkmeti, Japonya
Uluslararas birlii Ajans (JICA), Birlemi Millet-
ler Kalknma Program (UNDP), Birlemi Milletler
Snai Kalknma Tekilat (UNIDO) ve Dnya Ban-
kas gibi kurum ve kurulularn ibirliiyle ve hibe
destekler salanmak suretiyle uluslararas projeler
balatld.
Kamuda 6.6 milyon ampul deiti
Kamu kurulularnn bina ve tesislerinde yaklak
1.8 milyon adet verimsiz ampullerin
verimli olanlarla deiimi neticesinde
102 megavat (MW) civarnda kurulu
g tasarrufu saland.
lkretim okullarmz zerinden
enerji verimli aydnlatma kampan-
yas gerekletirildi ve 4.8 milyon
adet verimsiz lamba verimli olanlarla
deitirildi.
Kamu, zel ve sivil toplum kesim-
lerinin ibirlii ile bilinlendirme ve
tantm etkinlikleri gerekletirildi.
Enerji verimli elektrikli ev aletle-
rinin piyasa dnm, binalarda
s yaltm ve finansman piyasala-
rnda memnuniyet verici gelimeler
kaydedildi; uluslararas finans
kurulular tarafndan salanan
kredilerle milyonlarca dolarlk
enerji verimlilii yatrmlar ger-
ekletirildi.
ENERJ VERMLL ALANINDA
YAPILAN ALIMALAR
Avrupa Birlii tarafndan desteklenen ve 2005-2007 yl-
larnda Fransann ADEME, Hollandann SenterNovem
kurulular ibirlii ile gerekletirilen Trkiyede Enerji
Verimliliinin Artrlmas Eletirme (Twinning) Projesi
kapsamnda enerji tasarrufu potansiyellerinin belirlenmesi
iin gerekli altyap Bakanlmzn bnyesinde oluturulmu
olup, bu kapsamda 2009 yl baz alnarak sanayi alt sektrle-
rinin enerji tasarrufu potansiyeli belirlenmeye allmtr.
Sz konusu almada Avrupa Birliine ye lkelerle kyas-
lama metodu kullanlarak imento, demir-elik, cam, kat,
tekstil, kimya ve gda sektrlerinde elektrik ve s enerjileri
iin tasarruf potansiyelleri belirlenmi; buna gre sanayi
sektrmzde yzde 20ye yakn bir oranda enerji tasarrufu
potansiyelinin olduu grlmtr.
Bina ve ulatrma sektrlerindeki asgari tasarruf potansiyel-
lerinin ise, srasyla yzde 35 ve yzde 15 civarnda olduu
deerlendirilmektedir.
Enerji verimliliine ynelik tevikler hakknda dn-
yadaki uygulamalarla karlatrarak lkemizdeki
durum hakknda bilgi verir misiniz? lkemizde daha
kapsaml tevik sistemine ihtiya var mdr? Tevikle-
re ilikin fayda-maliyet analizi yaplmakta mdr?
alkolu: Dnyann deiik lkelerinde enerji verimlilii ko-
nusunda sanayi, konut, hizmetler ve ulam sektrlerine ynelik
uygulanan belli bal tevik modelleri ve kapsam lkeden lkeye
deimekle birlikte; yatrm destei, dk faizli kredi, vergi indiri-
mi ve uzun dnemli sektrel anlamalar eklinde zetlenebilir.
lkemizde de, yatrm destei, sektrel anlamalar ve vergi
uygulamalar konularnda dorudan veya dolayl ekilde daha
ok sanayide enerji verimliliini destekleyen tevik ve destek
modelleri bulunmaktadr. Ancak bunlarn yeterli olduklarn
dnmyorum. Bana gre lkemizde enerji verimliliini
tevik edici ilave destek modellerinin gelitirilmesine ve
kapsamn geniletilmesine ihtiya var.
12
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
Stratejik Yatrm Destei Salanmal
Bilindii zere, 19 Haziran 2012 tarihli ve 28328 sayl Res-
mi Gazetede yaymlanan Yatrmlarda Devlet Yardmlar
Hakknda Kararn 8. Maddesi uyarnca, ithalat bamll
yksek rnlerin retimine ynelik yatrmlar, stratejik ya-
trmlar olarak deerlendirilmektedir. Bu erevede, enerji
verimliliinin artrlmas ile tasarruf edilen enerji bir enerji
kayna olarak deerlendirilmelidir. Bu kaynan elde edil-
mesine ynelik her trl yatrm da ithalat bamll yksek
olan enerji kaynaklarnn retimine ynelik yatrm eklinde
deerlendirilmeli ve bakaca bir koul aranmakszn strate-
jik yatrmlar kapsamnda desteklenmelidir. Bu sayede enerji
verimlilii yatrmlar blge fark gzetilmeksizin gmrk
vergisi muafiyeti, KDV istisnas, vergi indirimi, sigorta primi
iveren hissesi destei, yatrm yeri tahsisi, faiz destei, KDV
iadesi, gelir vergisi stopaj destei, sigorta primi destei gibi
teviklerden yararlandrlabilir.
Teviklerle ilgili olarak fayda-maliyet analizi bulunmamakla
birlikte, enerji verimlilii yatrmlarnn ortalama 2 yl iinde
kendisini amorti ettiklerini ve maliyet etkin yatrmlar oldu-
unu ortaya koyan fayda-maliyet analizleri bulunmaktadr.
6.7 Milyonluk Yatrmla 9.4 Milyon Tasarruf
Gnll anlamalar ve verimlilik artrc proje
destekleri kapsamnda bugne kadar yaplan ba-
vurulara ilikin sektrel bazda bavuru says ve
verimlilik taahhd ile destek miktar konusunda
bilgi verebilir misiniz?
alkolu: 18 Nisan 2007 tarihli ve 5627 sayl Enerji Ve-
rimlilii Kanunu kapsamnda yer alan endstriyel iletmelere
ynelik destek uygulamalar 2009 ylnda balatlmtr. Enerji
Verimlilii Koordinasyon Kurulu (EVKK) bugne kadar, 25
endstriyel iletmeye (6 adet petro kimya, 2 adet beyaz eya,
7 adet tekstil, 4 adet gda sektr vb.) ait toplam yatrm tutar
10 milyon 840 bin 858 TL olan mevcut sistemlerde verim-
liliin artrlmasna ynelik 32 projenin desteklenmesine ve
bu projelerin sahibi endstriyel iletmelere toplam olarak 2
milyon 96 bin 732 TL tutarnda hibe destei verilmesine karar
vermitir. Sz konusu projelerin tamamlanmas ile yaklak
olarak her yl 13 bin 100 TEP enerji ve 11 milyon 300 bin TL
parasal tasarruf salanmas hedeflenmitir. Bu erevede, 32
projeden uygulamas tamamlanan 21 proje iin iletmelere
1 milyon 146 bin 182 TL destek demesi yaplm ve yatrm
bedeli 6.7 milyon TL olan bu projeler ile yaklak 11 bin 500
TEP ve 9.4 milyon TL tasarruf salanmtr.
25 Ekim 2008 tarihli ve 27035 sayl Resmi Gazetede ya-
ymlanan Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda
Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelikin 27 Ekim
2011 tarihli ve 28038 sayl Resmi Gazetede ayn isim
altnda yeniden yaymlanmasyla destek uygulamalarnda
kapsaml deiiklikler yaplmtr. Daha nce 500 bin TL
olan azami proje bedeli 1 milyon TLye, uygulanacak destek
oran yzde 20den yzde 30a, azami destek miktar ise 100
bin TLden 300 bin TLye karlmtr. Ayrca projelerin
hazrlanmasnda alnan mhendislik hizmet bedelleri ile
endstriyel iletmelerin enerji ihtiyacnn bir blmn
karlamak maksadyla tesislerine en fazla 10 km. mesafe
ierisine kurulan yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal
elektrik retim sistemlerini veya toplam evrim verimi en
az yzde 80 ve zeri olan kojenerasyon veya mikrojenerasyon
sistemlerinin toplam proje bedelinin yzde 50sini amayan
bedelleri proje bedeli kapsamna alnmtr.
E
nerji Verimlilii Strateji Belgesine gre 5627 sayl Enerji
Verimlilii Kanununda ubat 2013 tarihine kadar de-
iiklik yaplmas planlanyordu. Yenilenebilir Enerji Genel
Mdr Yardmcs Erdal alkolu, Enerji Verimlilii Strateji
Belgesinde tanmlanm kanun deiiklii gerektiren al-
malar iin henz kanun tasars taslaklar hazrlanmadn
kaydetti. Bununla birlikte sz konusu belge uyarnca Enerji
Verimlilii Kanununda yaplacak deiikliklere ilikin olarak
alkolu, zetle u konu balklarn aktard:
letmelerde ve ticari binalarda enerji verimliliinin
artrlmas iin periyodik planlarn yaplmas.
Toplu konutlarda yerinden retimin desteklenmesi;
yenilenebilir enerji, kojenerasyon, mikrokojenerasyon
ve s pompas gibi tesis yatrmlarnn tevik edilmesi.
Enerji verimlilii projelerinin finansman iin fon/
kaynak oluturulmas.
Kojenerasyonun desteklenmesi.
Yeni ve ilave destek modelleri gelitirilmesi.
YEGMnin idari ve kurumsal adan glendirilmesi.
Yeni yaplan binalara yllk toplam enerji tketimi ve
emisyon miktar hakknda st snrlamalar getirilmesi,
mevcut binalarn kademeli ekilde bu snrlara yakla-
trlmasnn tevik edilmesi.
Enerjiyi verimsiz kullanan rnlerin satnn engel-
lenmesi.
Karbondioksit emisyonu belirli seviyenin zerinde
olan binalar hakknda; merkezi stma sistemine sahip
binalarda s ve scaklk kontrol sistemleri ile bireysel
lm sistemlerini kurmayanlar hakknda idari yaptrm
eksikliklerinin giderilmesi.
YEN YASA
N NELER
NGRLYOR?
lkemizin sahip olduu enerji
tasarruf potansiyelinin lke
ekonomisine kazandrlabilmesi iin
teknoloji gelitirme ve uygulama
konularnda 30 milyar Dolarn
zerinde bir i hacminin ortaya
kmas beklenmektedir.
13
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
2.2 Milyon Destek Karlnda 32 Milyon Tasarruf
Bekleniyor
Endstriyel iletmelerin gemi 5 yllk enerji younluk-
larnn ortalamas olan referans enerji younluuna gre,
gnll anlama yaptklar yl takip eden 3 yl boyunca or-
talamas yzde 10dan az olmamak zere taahht ettikleri
orann zerinde enerji younluunu azaltan endstriyel i-
letmelere hibe destekler verilmektedir. Bu kapsamda enerji
younluunu azaltmak isteyen endstriyel iletmeler ile
2009 ylndan bu yana gnll anlamalar yaplmakta olup,
2009 ve 2010 yllarnda toplam 22 adet endstriyel iletme
(4 adet demir d metaller, 6 adet ta toprak, 4 adet gda
ve 3 adet tekstil sanayi vb.) ile szlemeler imzalanmtr.
2010 yl itibaryla balayan szleme dnemi halen devam
etmekte olup, szleme yaplan endstriyel iletmelerin
enerji younluklar izlenmektedir. Taahht edilen enerji
younluu azaltma oranlarna eriilmesi halinde, en ok 2.2
milyon TL destek demesine karlk her yl 44 bin TEP
karl yaklak 32 milyon TL edeeri tasarruf salanmas
beklenmektedir.
Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimlili-
in Artrlmasna Dair Ynetmelikte yaplan deiiklik ile
gnll anlama uygulamalar kapsamndaki destek miktar
da 100 bin TLden 200 bin TLye karlmtr.
Enerji Verimlilii Kanunu ile birlikte ortaya kan
i hacmi ve istihdama ilikin bilgi verir misiniz?
Sanayi kurulular, kamu kurumlar, ticari ve hiz-
met binalarnda grevlendirilmi enerji yneticisi
says katr? Bugne kadar ka tane enerji yne-
tim birimi kurulmutur?
alkolu: lkemizin sahip olduu enerji tasarruf potan-
siyelinin lke ekonomisine kazandrlabilmesi iin teknoloji
gelitirme ve uygulama konularnda 30 milyar Dolarn ze-
rinde bir i hacminin ortaya kmas beklenmektedir. Enerji
Verimlilii Danmanlk (EVD) irketleri ve alt yklenicileri
ve enerji ynetimi ile uygulamalar dikkate alndnda, on-
binlerce lke insan iin i ve istihdam imkannn da ortaya
kmas beklenmektedir.
Bugne kadar, sanayi kurulularnn 761inde, binalarn
689unda enerji yneticisi grevlendirilmitir. 32 Enerji
Ynetim Birimi kurulmutur.
Sanayide Yaklak 3 Bin Kii Enerji Yneticisi
Eitimi Ald
Eitim, ett, danmanlk gibi faaliyetler iin
ka kurum ve irkete yetkilendirme yaplmtr?
Bugne kadar ka kii enerji yneticisi eitimi
almtr?
alkolu: Gazi niversitesi ve Elektrik Mhendisleri
Odas enerji yneticisi eitimi dzenleme faaliyetleri, Maki-
na Mhendisleri Odas enerji yneticisi ve ett-proje eitimi
dzenleme faaliyetleri ve EVD irketlerini yetkilendirme
faaliyetleri, 43 tzel kii ise EVD irketi olarak ett, proje ve
danmanlk faaliyetleri yrtmek zere yetkilendirilmitir.
EVD irketlerinin bir ksmnn yetki sresi dolduundan
yetki belgeleri iptal edilmi olup, Aralk 2012 ay itibaryla
aktif olan EVD irketi says 30dur.
Ayn ekilde, Aralk 2012 ay itibaryla enerji yneticisi ei-
timleri alan kii says sanayi sektrnde 2 bin 910, bina
sektrnde ise 2 bin 152dir.
lk Sonular 2013te Alnacak
Enerji verimlilii taahhtleri takip edilmekte mi-
dir? Bugne kadar bildirimde bulunulan taahht
miktar nedir, uygulamalarda taahht dzeyleri
yakalanabilmekte midir? Bugne kadar yetki bel-
gesi iptal edilen kurum, irket ve kii var mdr?
alkolu: Enerji verimlilii konusunda en somut ta-
ahhtler verimlilik artrc projeler ve gnll anlamalar
konusundaki taahhtlerdir. 25 endstriyel iletme 32 proje-
nin uygulanmasn taahht etmi; ancak bunlardan 21 proje
layk ile uygulanm, 7 tanesi hi uygulanamam, 3 tanesi
de projesine uygun ekilde uygulanamamtr. Gnll
anlama konusundaki taahhtlerin yerine getirilip getiril-
medii ancak anlama dnemi sonunda anlalabilecektir.
2009 ylnda yaplan bavurularla ilgili anlama dnemi 2012
yl sonunda tamamlanmaktadr. Bu itibarla, bu uygulamann
ilk sonular 2013 ylnda ortaya kacaktr.
Yetki sresinin dolmas, kendi istei ile faaliyetten ekilmesi
ve yetkilendirme aamasnda salanan kriterlerin sonradan
ortadan kalktnn anlalmas zerine baz EVD irketle-
rinin yetki belgeleri iptal edilmitir.
Enerji Verimliliine Kazan Kazan Bak
Gelimi lkelerin enerji verimlilii konusunu,
gelimekte olan lkelere ynelik bir pazarlama
stratejisi olarak kullandklarna ilikin eletiriler
hakkndaki grleriniz nelerdir?
alkolu: stisnalar olsa da, bugn gelimi lkelerin,
enerjiyi gelimekte olan lkelere gre daha verimli kullan-
dklarn; buna ramen hala iddial hedefler tanmladklarn
ve bu alana daha ok kaynak ayrabildiklerini gryoruz.
Enerji verimlilii konusunun gelimekte olan lkelerin gn-
demine girebilmesi iin gelimi lkelerin baar hikayeleri
son derece nemli. Bu durum elbette bilginin ve teknolo-
jinin gelimi lkelerden gelimekte olan lkelere akmas
sonucuna yol aabilir. Gelimekte olan lkelerdeki tekno-
loji ve finansman konularndaki yetersizlikler, bir anlamda
gelimi lkeler asndan baz nemli frsatlar yaratsa da,
enerji verimlilii konusu sonular itibaryla gelimekte olan
lkelerin de menfaatine bir konudur ve gelimi ve geli-
mekte olan lkeler iin bir kazan-kazan modelidir.
14
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
EEnin Kapatlmas almalar Olumsuz Etkiliyor
11 Ekim 2011 tarihli 662 sayl Kanun Hkmn-
de Kararname ile Elektrik leri Ett daresinin
kapatlp Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl
oluturulmas enerji verimliliine ilikin alma-
lar nasl etkiledi? Enerji verimlilii strateji belge-
sinin yaymlanmasnda bu nedenle yaanan gecik-
me, uygulamada ne gibi sorunlara yol at?
alkolu: Elektrik leri Ett daresi Genel Mdr-
lnn (EE) kapatlmas ve Yenilenebilir Enerji
Genel Mdrlnn (YEGM) yaplandrlmas
sreci enerji verimliliine ilikin almalar
olumsuz etkilemekte. Sz konusu KHK kapsa-
mnda yaplan kanun deiiklikleri ile Yenilene-
bilir Enerji Genel Mdrlnn isminin ve
grev tanmlarnn enerji verimlilii konusunda
yaplacak almalar iin yeteri dzeyde adres
gstermemesi gittike derinleen problemle-
re sebep olmaktadr. Enerji verimlilii konu-
sunun ok ynl olmas, birden ok sektr
ilgilendirmesinden dolay farkl bakanlklarn
grev ve sorumluluk alanna girmesi, asli g-
revleri arasnda enerji verimlilii saylmayan
bu bakanlklar bnyesinde enerji verimlilii
konusunda yeterli bir kapasite olumamas,
bunlara karn idari adan enerji verimlilii
almalarn etkin ekilde yrtebilecek
ekilde yaplandrlm uygun bir kurumsal
yapnn henz lkemizde olmamas maalesef
enerji verimlilii alanndaki almalar ve ge-
limeleri olumsuz etkilemektedir.
Bilindii zere, 11 Ekim 2011 tarihli ve 662
sayl KHK 2 Kasm 2011 tarihli Resmi Gaze-
tede yaymlanmtr. Enerji Verimlilii Strateji
Belgesi ise Yksek Planlama Kurulunun (YPK)
20 ubat 2012 tarihli ve 2012/1 sayl karar ile
onaylanm ve 25 ubat 2012 tarihinde Resmi Ga-
zetede yaymlanmtr. Enerji Verimlilii Strateji
Belgesi mlga EE tarafndan yrtlen almalar
neticesinde hazrlanm ve 2011 ylnn ikinci eyreinde
YPKya sunulmutur. Ancak Temmuz 2011 aynda yaplan
genel seimlerden dolay anlan tarihlerde YPK yelerinin
programlarnn youn olmas sebebiyle
imzalar tamamlanamam, genel seim-
ler sonras hkmet ve YPK yapsndaki
deiiklikler ve belgede zikredilen baz
bakanlklarda, kurum ve kurulularda
ortaya kan yeniden yaplandrmalar m-
nasebetiyle belgenin imza ve onay srecin-
de bir ka kez geriye ekilerek revize edilmesi
ihtiyalar ortaya kmtr. Enerji Verimlilii
Strateji Belgesinin YPKya sunulmas ile
yaymlanmas arasnda geen sre, do-
rudan mlga EEnin kapatlmas veya
YEGMnin yaplanmas ile ilikili olma-
yp, yukarda belirtilen teknik alma-
lar ve YPK yesi bakanlklar nezdinde
yaplan deerlendirmeler iin kulla-
nlan sreyi de iermektedir. Bilindii
zere, sz konusu belge 2 yl akn sre
boyunca tm ilgili paydalarn katlmlar ile
hazrlanmtr. Zira, byle bir belgenin bir an
nce karlmasndan ok daha nemli olan ey, katlmc
bir anlayla hazrlanmasdr ve bu yaplmtr. Dolaysyla,
belgenin yaymlanma sreci boyunca geen sreyi gecikme
olarak deil hazrlk ve deerlendirme sreci olarak dikkate
alnmas gerekir. Ancak belgenin yaymlanmasndan sonra
belgede tanmlanm srelerde yaanabilecek gecikmeler,
belgede tanmlanan hedeflere erimede sorunlara yol aa-
bilir. Belgede tanmlanm eylemlerin bir ksm bugne
kadar gerekletirilmi olup, dier eylemler asndan
da henz probleme yol aacak bir gecikmeden sz
etmek bu aamada sz konusu deildir.
Strateji Belgesini Gncelleme almas
Yok
Enerji Verimlilii Strateji Belgesindeki he-
defler ve yaplan almalar hakknda bilgi
verir misiniz? Strateji Belgesinde yapla-
cak gncellemenin ne zaman tamamlan-
mas beklenmektedir? Enerji verimlilii
alannda karlmas beklenen ya da de-
iiklik yaplmas iin alma yrtlen
mevzuat hazrlklar var mdr?
alkolu: Enerji Verimlilii Strateji Belgesi
genelde Trkiyenin 2011 yl enerji younlu-
unu 2023 ylna kadar en az yzde 20 azaltma-
y hedeflemektedir. Desteklerin artrlmas,
EVDlerin yetkilendirme kriterlerinin yeniden
belirlenmesi, EVD irketlerinin yetki belgele-
rinin derecelendirilmesi, enerj tasarruf potan-
siyellerinin belirlenmesi ve periyodik ettlerin
yaplmas, kamu kurum ve kurulularnda ve-
rimliliin artrlmas gibi konularda ngrlen
dzenlemelerin bir ksm Enerji Kaynaklarnn
ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrl-
masna Dair Ynetmelik deiiklii kapsamnda
gerekletirilmi bulunmaktadr.
Enerji Verimlilii Strateji Belgesi, EVKK tarafndan
her iki ylda bir gncellenebilir. Ancak bu aamada
henz balatlm herhangi bir gncelleme almas
sz konusu deildir. Aralk 2012 ay itibaryla, yeni karl-
mak veya deiiklik yaplmak zere oluturulmu herhangi
bir mevzuat tasla bulunmamaktadr.
Enerji Verimlilii Hizmet Sektrnn
Gelimesini Bekliyoruz
2013 ylna ilikin enerji verimlilii alanndaki
hedefler ve beklentileriniz nelerdir?
alkolu: 2013 ylnda, Enerji Verimlilii
Strateji Belgesinin uygulamalarnn etkin
ekilde yerine getirilmesi, ngrlen mev-
zuat taslaklarnn hazrlanarak yrrle
konulmas ve ngrlen almalarn
yaplmas iin gerekli i ve ilemlerin
balatlmas hedeflenmektedir. Fi-
nans sektrnn enerji verimlilii
konusuna olan ilgisinin artmas ve
bunu sonucu olarak yaplan proje ve
yatrmlardan dolay da enerji verimlili-
i hizmet sektrnn gelimesi en nemli
beklentilerimiz arasndadr.
Bugne
kadar,
sanayi
kurulularnn
761inde,
binalarn
689unda
enerji yneticisi
grevlendirilirken,
32 Enerji Ynetim
Birimi kuruldu.
Aralk 2012
itibariyle sanayi
sektrnde 2
bin 910, bina
sektrnde
ise 2 bin 152
kii enerji
yneticisi
eitimi
ald.
15
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
R
esmi Gazetede 2 Mays 2007 tarihinde yaymlanarak,
yrrle giren Enerji Verimlilii Kanununun ze-
rinden 5 yl geti. Enerjinin verimli ve etkin kullanlmasna
ynelik olarak lkemizde enerji retimi ve tketiminde
hangi aamaya gelindii, enerji younluuna ilikin ne
kadar mesafe kat edildii, bu srecin nasl kurguland,
nasl iletildii ve amaca ynelik neler yapld sorularnn
yantlanmas somut ktlarnn deerlendirilebilmesi adna
nem kazanmaktadr.
Trkiyede enerji verimlilii kavram ve bu erevede
mevzuatn oluturulmas almalar 1990l yllarn ikinci
yarsnda balam, kanunun yaymlanmas 2007 ylnda
gereklemitir. Fakat bu almalar o kadar el yordamyla,
bilimsellikten uzak ve en nemlisi konu iselletirilmeden,
gereken nem yanstlmadan yaplmtr ki, uygulama aa-
masnda onlarca yeni ynetmelik, tebli, ynetmelik ve tebli
iptali yaplma gerei hissedilmitir. stelik bu gereksinim
devam etmektedir; gn olmuyor ki bu alanda yeni bir y-
netmelik, yeni bir tebli yaymlanmyor olsun Bu durum
konunun nasl bir ciddiyetle ele alndn ve uygulandnn
somut gstergesidir.
Elektrik leri Ett daresi (EE), byk bir hata olarak
deerlendirdiimiz bir ekilde kapatlarak, yerine yap ener-
ji verimlilii konularnn yrtcs olarak Yenilenebilir
Enerji Genel Mdrl kurulmutur. Yenilenebilir Ener-
ji Genel Mdrl web sitesi incelendiinde bu konuda
karlm kanun, ynetmelik, tebli vs. mevzuat grmek
ve armamak elde deildir. Yzlerce tebli, ynetmelik
konuyu izleniyor olmaktan karmakta, sreci doru takip
edebilmeyi engellemekte, dolays ile uygulanmasn zora
sokmaktadr.
Resmi Gazetede 25 ubat 2012 tarihinde yaymlanan
Enerji Verimlilii Strateji Belgesi 2012-2023 incelendiin-
de 7 ana balk ve birok alt balk altnda bir takm planlar,
uygulamalar, hedefler sralanm; bu konuda yaplacaklar ve
ulalmak istenilen 2023 sonular anlatlmtr. Ama belge-
nin daha en banda yaplan tespit ok arpcdr:
Bir birim Gayri Safi Yurtii Hasla (GSYH) yaratabil-
mek iin tketilen enerji miktarn ifade eden Trkiyenin
birincil enerji younluunun, 1998 Yl GSYH serisine
gre 2000 yl ABD Dolar fiyatlaryla 2008 ylnda 1998
ylndaki deere gre yzde 0.24 orannda azald, 2007
sonras enerji verimlilii alannda yaanan radikal d-
nm hareketinin de etkisiyle bu azal eiliminin son
yllarda daha da artt gze arpmaktadr. te yan-
dan lkemizin elektrik enerjisi younluunda, 1998 yl
GSYH serisine gre 2000 yl ABD Dolar fiyatlaryla
1998-2008 dneminde yllk bazda yzde 1.83lk art
olduu grlmektedir. Bu durum, bir anlamda elektrik
enerjisi tketimindeki artn byk ksmnn retim d
harcamalardan kaynaklandn ve enerji verimlilii ile
ilgili tedbirlerin gelitirilmesinde elektrik enerjisi talebi-
nin azaltlmasna ynelik almalara nem verilmesi
gerektiini ortaya koymaktadr.
1998-2008 aras 10 ylda enerji younluunda hemen hemen
hibir olumlu deiiklik olmam, ama 2011-2023 aras 12
ylda yzde 20lik bir olumlu d beklentisinden sz edil-
mektedir. Bu hedef bile bu belgenin ne kadar gereklikten
uzak olduunu, lke gereini bilmemekten teye geme-
diini gstermektedir. Enerji iletim ve datm hatlarnda
kayp-kaak oran ortalama yzde 17-18 civarlarnda iken
belgede, bu sorunun zmne, en azndan gelimi lkeler
ENERJ VERMLL KANUNU
UYGULAMALAR ve SONULAR
Talat Canpolat
EMO zmir ubesi Enerji ve Enerji Verimlilii Komisyonu Raportr
16
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
ortalamasna indirilmesine ynelik bir somut hedef ve eylem
plan bulunmamaktadr. Genel sylemlerle konu geitiril-
mektedir. nk siyasal iktidar da bilmektedir ki zelletir-
me srecinde zellikle datm irketleri datm hatlarnn
rehabilitasyonu gibi bir harcamay yapmayacaktr.
Strateji Belgesi incelendiinde ulalacak bir baka sonu
udur; 1990l yllarn ikinci yarsnda balayan enerji verim-
lilii kavramna ynelik almalarda geen 17 yla ramen
hibir yere varlmam, 2014-2015lere kadar da varlmas
ngrlmemektedir. nk belgedeki eylemlerin uygu-
lamaya geilme tarihleri bile belgenin yaymlanmasndan
sonra 12 ay, 24 ay, 36 ay gibi zamanlara yaylmtr. Bu an-
lamda bu belge ve bu belgede hedeflenenler hayal olmaktan
teye gemeyip, dostlar alverite grsn anlaynn bire
bir karldr. Bu yaklam, anlay ve planlama ile deil
2023, 2071de dahi bugn hedeflenenler, belgede yazlanlar
gerekleemez.
Tasarruflu Ampulle Yol Alnamaz
2007-2012 arasn kapsayan be ylda
enerji verimlilii uygulamalar ve bu
uygulamalar sonucunda neler elde
ettik? Bu soruya verilebilecek so-
mut bir yant olduunu dnm-
yorum. Yaplanlar o kadar minimal
lde uygulamalardr ki; 2010 itibari ile
yaklak 110 milyon Ton Edeer Petrol
(TEP) olan enerji tketimimizde m-
hendislik deyimi ile ihmal edilebilir
deerlere ulamaktadr. 10 milyon ta-
sarruflu ampul (CFL) datmakla, veya
-be kamu binasn mantolamak ve enerji verimli binalar
haline getirmekle, Enerji Verimlilii Danmanlk irketleri
kurmakla bu hedefler gerekleemez.
Sorun yapsal bir sorun olup, zm bu konuda ne kadar
istekli olduunuz, nasl bir irade ortaya koyduunuz ve son-
rasnda da nasl bir organizasyonal kurgu ile bu sreci nasl
yneteceinize ilikin vereceiniz doru kararlardan ge-
mektedir. ayet konuya yalnzca Avrupa Birlii mktesebat
boyutunda bakar ve bu mantkla kurguyu yapar, altyapsn
rerseniz, bilimsel bir deerlendirme yapmakszn bir yol
kat etmeniz mmkn deildir.
Enerji verimlilii uygulamalarna ilikin toplumsal farkn-
dalk yaratlmas ile konutlar, sanayi, ulamda enerjinin
etkin ve verimli kullanlmas iin aralarnda TMMOB
ve bal meslek odalar, sivil toplum rgtleri aba gs-
termekte ve konuyu gndemlerinde tutmaktadr. Bu
abalar beklenilen somut sonular almak
iin olduka minimal dzeyde kalmaktadr.
Bu konu devlet kurgusu ierisinde ve bir
devlet politikas olarak ele alnr, byk
bir inanmlk algs ierisinde al-
malar organize edilip, uygulanrsa;
doru organizasyon, planlama ve
ynetimle, gereki ve doru he-
deflere hzla ulalabilir. Ama he-
deflere ulamak iin her eyden
nce siyasi bir kararllk gerekir.
Poplist ve gn kurtarma nite-
liindeki herhangi bir karar ve
uygulama asla sonucu olumluya
eviremeyecektir.
5
627 sayl Enerji Verimlilii Kanununda her yl Kasm aynda dzenlenmesi ngrlen Danma Kurulu
toplants, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl tarafndan 30
Kasm 2012 tarihinde dzenlendi. 25 ubat 2012 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan Enerji Verimlilii
Strateji Belgesindeki eylemlere ynelik ilgili kurum/kurulular, zel sektr ve sivil toplum kurulular
tarafndan yrtlen faaliyetlerin deerlendirilmesi gndemiyle yaplan toplantya, belgede belirlenen
eylemlerden sorumlu olan kurum ve kurulu temsilcileri katld.
Toplantda, Enerji Verimlilii Strateji Belgesinin yaymlanmasndan bu yana sorumlu kurulular tara-
fndan yaplan almalar deerlendirildi. Strateji Belgesindeki baz eylemlerde mevzuat deiiklii iin
ngrlen srelerin ksa olduu dile getirildi.
alma Gruplar Oluturulacak
Strateji belgesindeki her ama iin sorumlu ve ibirlii yapacak kurulularn katlmyla birer alma
grubu oluturulmas ve almalarn bu gruplarca srdrlmesi konusunda tm katlmclar tarafndan
gr birliine varld.
2012 ENERJ VERMLL
DANIMA KURULU TOPLANDI
17
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
EMO
Basn- Enerji verimlilii alann-
da yaplan almalar bilimsel
bir yaklamla ele almak zere stanbul Tek-
nik niversitesi (T) Enerji Enstitsne
bavurduk. T Enerji Enstits adna
Enerji Planlamas ve Ynetimi Anabilim
Dal Bakan Prof. Dr. Sermin Onaygil soru-
larmz yantlad. Prof. Dr. Sermin Onaygil,
enerji verimlilii mevzuatyla birlikte bugne
kadar yaplanlar anlatrken, enerji verimlilii
alannda ikinci dnm noktas olarak nitelen-
dirdii Enerji Verimlilii Strateji Belgesinin
kapsamn da ayrntl olarak deerlendirdi. Bu
alana ilikin mevzuat ve uygulama anlamndaki
eksiklikler ve sorunlar madde madde sralayan Onaygil,
frsatlarn tehdide dnmemesi uyarsnda bulunarak,
nerilerini de aktard.
Prof. Sermin Onaygil, 90l yllardan beri sregelen uy-
gulamalarn erevesini izen nemli bir adm olarak
grd Enerji Verimlilii Kanununun kapsamn yle
deerlendirdi:
Sadece son tketici olarak adlandrlan sanayi, bina ve
ulam sektrlerine deil; bunlarn yan sra enerji retim,
iletim ve datm, ksacas enerjinin yaam dngs boyun-
ca, verimli kullanlmas ile ilikili tm uygulamalara ynelik
olduu gzlemlenmektedir. Bu adan bakldnda, uygu-
lanmas kolay olmayan ve ok iyi organizasyonlar gerektiren
bir yapya sahiptir.
Yasann Getirdikleri
Kanunun ardndan karlan ynetmelikleri anmsatan
Onaygil, yasayla birlikte enerji verimlilii alannda salanan
gelimeleri yle zetledi:
Enerji verimlilii ile ilgili idari yaplanma gereklemi
ve bu kapsamda bata Enerji Verimlilii Koordinasyon
Kurulu (EVKK) olmak zere, sekreterya iin Elektrik
leri Ett daresi Genel Mdrl (EE), yetkilendi-
rilmi kurumlar olarak niversiteler ile birlikte elektrik
ve makina mhendislii odalar ve ilk olarak da Enerji
Verimlilii Danmanlk (EVD) irketleri tanmlanmtr.
niversiteler ve belirtilen meslek odalar EE ile birlik-
te eitim ve EVD yetkilendirmelerinden sorumlu iken;
EVDler eitim, ett, danmanlk, projelendirme, proje
uygulama gibi alanlarda sorumluluk almlardr.
Belli byklklerdeki sanayi tesislerinde ve ticari/
kamu binalarnda enerji yneticisi grevlendirilmesi,
organize sanayi blgelerinde (OSB) ise enerji ynetim
birimi bulunmas zorunluluu getirilmitir.
T Enerji Enstits, Enerji Verimlilii Alannda Yrtlen almalar
Dergimiz in nceledi
FIRSATLAR
TEHDDE DNMESN
Enerji verimlilii ile ilgili bir veri taban
oluturmak amacyla, 2008 ylndan itibaren
sorumlu sanayi tesislerinin ve binalarn enerji
tketim bilgilerini her yl EEye bildirmeleri
zorunluluu getirilmitir.
2009 ylndan sonra yeni yaplacak bina-
larda, enerji kimlik belgesi alma zorunluluu
getirilmitir. Mevcut binalar iin 2017ye ka-
dar bir gei dnemi tanmlanm ve EVDler
mevcut binalara kimlik belgesi dzenlemek
iin de yetkilendirilmilerdir.
Sanayi sektrne ynelik verimlilik artt-
rc proje ve gnll anlama destek meka-
nizmalar oluturulmutur. Paralelinde pek ok
uluslararas finans kurumu Trkiyeye ynelik fonlar
tanmlamlar ve ulusal bankalarmz aracl ile ya-
rarlandrma almalar balamtr.
kinci Dnm Noktas Strateji Belgesi
Enerji verimlilii ile ilgili ikinci dnm noktasn 2012 y-
lnda Enerji Verimlilii Strateji Belgesinin (2012-2023)
yaymlanmas olarak deerlendiren Prof. Onaygil, bu bel-
geyle enerji verimlilii ile ilgili genel bir azaltm hedefinin
gerekletirilebilmesi iin temel hedef ve stratejilerin
belirlendiini kaydetti. Onaygil, Strateji Belgesinin temel
ngrlerini ve amalarn da yle sralad:
2023 ylnda Trkiyenin Gayrisafi Yurtii Hasla
(GSYH) bana tketilen enerji miktarnn (enerji
younluunun) 2011 yl deerine gre en az yzde 20
azaltlmas.
Belgenin yaym tarihi itibariyle 10 yl ierisinde, her bir
sanayi alt sektrndeki mevsim ve takvim etkilerinden
arndrlm yllk retim endeksini dikkate alan enerji
younluklarnn, her bir alt sektr iin yzde 10dan az
olmamak zere belirlenecek oranlarda azaltlmas.
Sanayi ve hizmet sektrlerinde enerji yneticisi g-
revlendirmekle veya enerji ynetim birimi kurmakla
ykml iletmelerin ve OSBlerin kamu kurulular
ile olan ilikilerinde ISO 50001 Enerji Ynetim Sis-
temleri Standard belgesine sahip olmalar koulunun
getirilmesi.
Kapsam dahilindeki sanayi tesisleri ile ticari ve hiz-
met amal kullanlan binalarda enerji ettlerinin pe-
riyodik olarak yaplmas; alnmas gerekli nlemlerin,
enerji tasarruf potansiyelinin ve bunlarn maliyetlerinin
belirlenerek uygulamaya ilikin eylem planlarnn ha-
zrlanmas.
Binalara azami enerji ihtiyac ve azami salm snr-
lamas getirilmesi ve 2017 ylndan itibaren, karbon-
18
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
dioksit salm miktarlar ilgili mevzuatta tanmlanan
asgari deerlerin zerinde olanlara idari yaptrm
uygulanmas.
TOK Projelerine Enerji Verimlilii Analizi
Toplu konut projelerinde yenilenebilir enerji kaynakla-
rndan, kojenerasyon veya mikrokojenerasyon, merkezi
ve blgesel stma ve soutma ile s pompas sistemlerin-
den yararlanma imkanlarnn analiz edilmesi.
Kamu kurulularnn bina ve tesislerinde yllk enerji
tketiminin 2015 ylna kadar yzde 10 ve 2023 ylna
kadar yzde 20 azaltlmas.
Yetki Belgeleri Derecelendirilecek
Kamu kesimine ait bina ve tesislerde verimlilik artt-
rc uygulamalarn Enerji Performans Szlemeleri ile
gerekletirilmesi ve EVD yetkilendirme kriterlerinin ye-
niden dzenlenmesi; EVDlere verilen yetki belgelerinin
snflandrlmas ve derecelendirilmesi; enerji verimlilii
hizmetlerine ynelik asgari standartlarn hazrlanmas
ve gelitirilmesi.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ile dier ilgili
bakanlklar arasnda ortak eylemleri iine alan ibirlii
protokolleri yaplmas; yerel ynetimler arasnda iletiim
ann kurulmas; EVKKda kurum veya kurulularn
st dzey yneticiler tarafndan temsil edilmesi ve te-
matik alanlarda alacak ekilde alt gruplar halinde
yaplandrlmas.
Planlama Kapasitesi Oluturulacak
Enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji kaynaklar
alanlarnda; Trkiyedeki geliimin nceki yllar ve di-
er lkeler ile kyaslanabilecei performans gstergeleri
ile birlikte gelecek ngrlerinin retilmesine ve entegre
kaynak planlamalarnn yaplmasna olanak salayacak
kapasitenin oluturulmas.
Enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji kaynaklar
alanlarnda; teknoloji master plannn hazrlanmas ve
yatrmclarn yararlanabilecei ulusal teknoloji envan-
teri oluturulmas.
letiim plan hazrlanmas ve bilinlendirme etkin-
liklerinin bu iletiim plan erevesinde yrtlmesi;
toplumdaki enerji kltrnn ve verimlilik bilincinin
geliimini izleyebilecek lme yntemlerinin tanmlan-
mas.
Karbon borsas oluturulmasna ynelik bir yol haritas
karlmas veya strateji belgesi hazrlanmas.
EVDler Uygulama Yerine Eitimi Seti
Prof. Dr. Sermin Onaygil, enerji verimlilii mevzuat, uygu-
lamalar ve Strateji Belgesine ilikin sorunlar ve eksiklikleri
de yle sralad:
EEnin Kasm 2012de kapatlarak ETKB ats
altnda Yenilenebilir Enerji Genel Mdrlne d-
ntrlmesi.
EVDlerin ilk etapta asl sorumluluk alanlar olan
enerji verimlilii potansiyellerini belirlemeye ve gerek-
letirmeye ynelik ett almalar ile uygulama projele-
rini yrtmek yerine, eitim almalarna ynlenmesi,
enerji tasarrufu garantili enerji performans szlemesi
ve uygulamalarnn gelitirilememesi.
Enerji verimlilii asndan en yksek potansiyele sa-
hip kamu kesiminde uygulamalarn yaygnlatrlmas
ve rnek projelerin oluturulmasn salayacak bata
EVDlere kamu ile ortak proje gerekletirme yolunu
aacak kamu ihaleleri ile ilgili dzenlemelerin henz
yaplamam olmas.
Tevik ve Ceza Mekanizmas Yok
Enerji yneticisi grevlendirme, ISO 50001 belgesine
sahip olma, enerji tketim bilgilerinin bildirilmesi gibi
ykmllklerin uygulamadaki durumlarnn izlene-
memesi ve uygulanmasn tevik edici/cezalandrc
mekanizmalarn etkinletirilememesi.
Enerji verimlilii ile ilgili veri bankas, lme ve deer-
lendirme sisteminin aktif hale getirilememesi.
Binalarda enerji kimlik belgesi uygulamalarnda zel-
likle deerlendirme metodolojisinin kullanlmas temelli
sorunlarn yaanmas.
Is paydalar ynetmelii gei dneminin Mays
2012de bitmi olmasna ramen, halen ou merkezi
sistem kullanan binann durumdan haberdar olmamas
gibi iletiim sorunlarnn bulunmas.
Destekler Sadece Sanayiye Ynelik
Devlet desteklerinin sadece sanayi sektrne ynelik
tanmlanmas.
Trkiyede mevcut uluslaras/ulusal desteklerin/
kredilerin son tketiciye ulama ve sonularnn de-
netlenmesi sorunlar ile birlikte, birok lkede var olan
bireysel tketici zelinde koullarn belirlenmesi ve
zellikle hibe eklinde kaynak salanmas gibi dzen-
lemelerin etkin olmamas.
Strateji Hedefleri Net Deil
Enerji Verimlilii Stratejisi kapsamnda belirlenen
ama/hedef ve stratejilerin gerekletirilmesi iin verilen
srelerin ksa, uygulamalarn net tarifli olmamasdr.
19
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
T Enerji Enstitsnn almalar
Enerji verimlilii alanndaki sorunlarn giderilmesine kat-
kda bulunabilmek amacyla, T Enerji Enstits Enerji
Ynetimi ve Planlamas Ana Bilim Dal olarak eitimden
proje uygulamalarna kadar eitli almalar yrttklerini
belirten Prof. Onaygil, Enstitnn almalarn da yle
aktard:
Sanayi sektrnde ve ticari binalarda aydnlatma sis-
temlerinde enerji tasarruf potansiyellerinin belirlenmesi
ve uygulama projelerinin gerekletirilmesi.
Slovakya Teknik niversitesi ile birlikte ofis binalar
iin aydnlatma enerjisi tasarruf potansiyellerinin belir-
lenmesi amal bir yntem gelitirilmesi.
Berlin Enerji Ajans ile Avrupa Birlii destekli, oteller
ve alveri merkezlerinde enerji verimlilii tasarruf
potansiyellerinin belirlenmesi amal anket ve deer-
lendirme almalar.
naat Malzemesi Sanayicileri Dernei (MSAD) ile
Avrupa Birlii destekli, bina sektrnde enerji verimlilii
finansman mekanizmalarnn gelitirilmesi amal lke
raporu ve rehber kitaplarn hazrlanmas.
Wuppertal Enstits ile Heinrich Bll
Stiftung Trkiye Temsilcilii destekli, enerji
verimlilii ve yenilenebilir enerji strateji-
lerinin gelecee ynelik alternatif senaryo
almalar ile deerlendirilmesi.
Siemens A.. ile iyi bir rnek olmas
amal enerji yneticisi kursu d-
zenlenmesi.
Trk Telekom bata olmak zere
meslek odalarna, sanayi kurulularna
ve son tketicilere ynelik enerji ve-
rimlilii bilinlendirme eitimlerinin
gerekletirilmesi.
Heinrich Bll Stiftung
Trkiye Temsilcilii ile
yerel ynetimlere yne-
lik enerji verimlilii
eitim ve rehber
kitaplarnn ha-
zrlanmas.
Enerji Verimlilii in Salam Altyap htiyac
Prof. Sermin Onaygil, enerji verimliliiyle ilgili gelimele-
rin yaratt yeni frsatlara dikkat ekti. Enerji verimlilii
ile ilgili gelien uygulamalar ve gelimeye ak potansiyel
sorunlar, kamu bata olmak EVD irketleri, enerji verimli
teknoloji, cihaz ve sistem reticileri, uygulayclar gibi
zel sektr paydalar, niversiteler, sivil toplum kuru-
lular ve finans sektr iin yeni frsatlar gelitirecektir
diyen Onaygil, bu frsatlarn, tehditlere dnmemesi iin
dikkat edilmesi gereken balca konular ve nerilerini ise
yle ortaya koydu:
Enerji verimliliinde tm paydalar iin geerli olabi-
lecek ortak terminolojinin oluturulmas.
Dier lkelerde olduu gibi, Trkiyede de ilgili tm
nerilerin/stratejilerin/uygulamalarn gelitirilmesi,
dzenli olarak izlenmesi, dorulanmas ve yaygnlat-
rlmas iin Ajans yapsnn oluturulmas.
Enerji verimlilii ile ilgili lme-deerlendirme-izleme
ve dorulama sisteminin oluturulmas.
Orta (2030) ve uzun dnemler (2050) iin zorunlu
enerji verimlilii hedefleri ile birlikte farkl stratejileri
de ieren alternatif senaryo analizlerinin ve projeksiyon
almalarnn gerekletirilmesi.
Eylem Plan Hazrlanmal
Stratejileri uygulamaya dntrmek amacyla Ulusal
Enerji Verimlilii Eylem Plannn zamannda, istenilen
kalitede ve Trkiyede eksiklii hissedilen devamll
salayacak ekilde ivedilikle hazrlanmas.
EVD olma artlarnn proje bazl uygulamalarn
arttrlmasna ynelik olarak dzenlenmesinin yan
sra garanti edilen enerji tasarruf potansiyellerinin
salanmasna ynelik enerji performans szleme uy-
gulamalarnn kamu-zel sektr projeleri bata olmak
zere yaygnlatrlmas.
Enerji verimliliinin bata ekonomi, afet ynetimi
ve kentsel dnm, evre stratejileri olmak zere
ilgili tm politikalar ile entegrasyonunun, ayn temel
hedefleri/stratejileri ve uygulamalar gzeterek birbiri
ile ilikilendirilerek salanmas.
Fon Oluturulmal
Enerji verimlilii piyasasna istenilen ynn verilmesi
amacyla, piyasadaki aktrlerin beklenilen uygulamalar
gerekletirmelerine destek olacak ulusal enerji verim-
lilii fonunun oluturulmas.
Aslnda nemli bir enerji verimlilii uygulamas olarak
deerlendirilebilecek yenilenebilir enerji teknolojilerinin
desteklenmesi amal alm garantisi ve gnll salm ti-
careti uygulamalar etkinliklerinin arttrlmas ve enerji
verimlilii stratejileri ile sinerji etkisinin yaratlmas,
Yksek yatrm gerektiren verimli ve yenilenebilir enerji
teknolojilerinin uzun sreli maliyet analizlerinin yapl-
mas; kullanmlarnn bireysel ve yerel/blgesel uygula-
malarda yaygnlatrlmas, hedeflenen ve gerekleen
performanslar arasndaki farklarn azaltlmas iin ilgili
malzemelerin, cihazlarn ve sistemlerin enerji ve evre
ile ilgili kriterler gzetilerek retilmesi,
Belirtilen tm neriler/nlemler/stratejiler/eylemlerin
Trkiye enerji verimlilii piyasasnn ihtiyalar dorul-
tusunda, belirli dnemlerde yeniden deerlendirilmesi ve
gerekirse yenilenmesi.
20
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
ENERJ VERMLL
UYGULAMALARINA ZM
Arif Knar
Elektrik ve Elektronik Mhendisi
E
lektrik leri Ett daresi Genel (EE) Mdrlnn
kapasitesinin ve etkinliinin daha da artrlaca Enerji
Verimlilii ve Yenilenebilir Enerji Enstitsne dntrl-
mesi beklenirken, kapatlmas ve enerji verimlilii ile ilgili
birimlerinin Enerji Bakanlna bal Yenilenebilir Enerji
Genel Mdrl altnda bir daireye dntrlmesi
srecinde gelinen nokta hite i ac deil.
EE bnyesinde, 1993 ylnda Ulusal Enerji Tasarrufu
Merkezi (UETM) kuruldu. Nisan 2004 ylnda ilk kez
Trkiye Enerji Verimlilii Stratejisi, 2 Mays 2007de
Enerji Verimlilii Kanunu yaymland. 2008 yl ise Enerji
Verimlilii (ENVER) Yl olarak ilan edildi. Enerji Kaynak-
larnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna
likin Ynetmelik 25 Ekim 2008 tarihinde yaymland ve
27 Ekim 2011 tarihinde yaplan kkl deiikliklerle yeni-
lenerek yrrle girdi. Eski ynetmelikle enerji verim-
lilii danmanlk (EVD) irketleri 15 Temmuz 2009dan
itibaren yetki almaya baladlar. Bina Enerji Performans
(BEP) Ynetmelii de 5 Aralk 2009da yrrle girdi.
Yeni Enerji Verimlilii Strateji Belgesi onay iin bekli-
yor. Ancak 2 Kasm 2011 tarih ve 28103 sayl (mkerrer)
Resmi Gazetede yaymlanan 662 sayl Kanun Hkmnde
Kararnamenin (KHK) 89. Maddesinde belirtildii zere,
14 Haziran 1935 tarih ve 2819 sayl Elektrik leri Ett
daresi Tekiline Dair Kanun yrrlkten kaldrlm,
ayn KHK ile Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl-
kuruldu.
lk Strateji ve Kanun ve Ynetme-
liklerin zerinden 8 yl gibi uzun bir
sre gemesine ramen, lkemizde bu
kanun ve ynetmeliklere endekslenen
ve beklenen somut enerji verimlilii
uygulamalar, altyap-kapasite geli-
tirme almalar, maalesef istenen
dzeyde gerekleemedi, gerek-
letirilemedi. BEP Ynetmelii
de uygulamaya geemedi, Enerji
Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullan-
mnda Verimliliin Artrlmasna likin
Ynetmelik ise 3 yl sonra neredeyse ta-
mamen deitirildi.
Ve EE kapatld
Gelinen bu noktada, yine hem lkemize hem
de bizlere zaman kaybettirecek olan; sektr tem-
silcilerinin birbirini sulamas ve bardan bo
tarafn iaret etmesi yerine (-ki sulu aranacak
ise az veya ok hepimiz suluyuz), somut neriler
ve zmler zerinde tartmak ve ortak aklla
hareket etmek gerektiini dnyoruz. Hepi-
miz ayn lkede yaadmza gre, hem srekli
artan enerji fiyatlarndan, kronik enerji krizinden,
sektrn rekabet edememesinden, enerji arz
gvensizliinden hem de iklim deiikliine yol aan
sonularndan, karbon yaptrmlarndan kurtulmak ve yeil-
srdrlebilir bir ekonomiye gei iin de; daha koordineli,
doru ve hzl hareket etmek mecburiyetindeyiz.
Ayrca hem byme hem de enerji tketimi hznda inden
sonra ikinci olan lkemizi bekleyen tehlikelerden biri olan
cari amzn hzla byd; cari an da yzde 67 ile
enerji ithalatndan kaynakland; enerji ithalatmzn yz-
de 75lere trmand, sanayide enerji younluunun dier
lkelere gre artt ve binalarda metrekare bana kWh/yl
enerji tketiminin dier lkelere gre 5-10 kat fazla oldu-
u, karbon salm konusunda da Avrupa ve Dnya rekorlar
krdmz (gnn fosili dln aldmz!) da unutmaya-
lm. zetle, zaten baka seeneimiz ve uzatmalar oynama
ansmz kalmam durumdadr.
Dnyadaki Durum Nasl?
zellikle AB, ABD, in ve Japonyada 1980lerde balayan
ve giderek hem yaanan enerji krizleri, fiyatlar artan enerji
kaynaklar hem de yaygnlaan evre hareketine bal ola-
rak gelien enerji verimlilii uygulamalar; ok ciddi enerji
verimlilii-etkinlii (ortalama en az yzde 20ler) ve enerji
tasarrufu salamtr. Japonya, Fukuimadaki nkleer
faciadan sonra, enerji ann kapatlmas iin bir ylda
lke apnda stma konforunda; 20 derecenin stne -
klmamasn, soutma konforunda da 28 derecenin
altna inilmemesini salayarak; yzde 15 enerji
tasarrufu elde etmitir. Btn bu kazanm-
larn stne, 2020de yzde 20 daha fazla
enerji verimlilii salanmas iin hedef-
lerini belirlemilerdir. Yine 2017-2020
ylnda; sfr emisyonlu, sfr enerjili
bina yaplmas zorunluluu birok
lkede getirilmitir.
Neler Yaplmal?
-lkemizin en nemli sorunlarndan
biri olan ekonomi ve enerji krizini, en
ksa ve ucuz yoldan hzlca zmek iin,
devletin ve hkmetin btn dikkati; altya-
p, kapasite, personel ve yatrm almalar ile
tevik mekanizmalar; ncelikli ve acil olarak,
enerji verimlilii zerine odaklanmal ve yo-
unlatrlmaldr.
-Acilen Enerji Verimlilii Seferberlii ilan
edilmeli; ksa, orta ve uzun vadeli olarak enerji
verimlilii konusu -hkmetlere, bakanlara bal
olarak deil- devlet politikas olarak, nce-
likli, istikrarl ve srdrlebilir olmaldr.
Bu konu ayrca; evre, Kyoto Protokol
kapsamndaki ykmllkler, temiz-eko
retim ve yenilenebilir enerji mevzuatyla
21
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
birlikte koordine edilmeli, birlikte planlanmal ve uyum-
landrlmaldr.
-Enerji Verimlilii Strateji Belgesi uygulamaya sokulmal ve
ancak hedefler tekrar revize edilmeli, ne ekilmelidir.
-2011 ylnda enerji ithalatna denen parann sadece yzde
10u olan yaklak; 5.4 milyar dolar ile en azndan bir kereye
zg -sfr faizli kredi, tevik, KDV indirimi, elektrik fiyat
indirimi, vergi indirimi vb.- mekanizmalar gelitirilerek,
hem sanayide hem de binalarda birka yl iinde en az 10
milyar dolarlk bir tasarruf salanabilir. Zaten her yl cebi-
mizden kan 10-15 milyar dolarlk -resmi beyanlara gre-
verimlilik-tasarruf potansiyelimiz, kendini 2-3 ylda geri
dndrebilir ve bu para, artk hep lkemizde kalr. Ayrca bu
sayede de; ok ciddi bir yan sanayi ve Ar-Ge, EVD, ESCO fir-
malarnn gelimesi, enerji yneticiliinin-mhendisliinin,
istihdamn arttrlmasna da yol aarak, lke apnda zincir-
leme bir ekonomik iyileme, gelime, byme, kalknma ve
srdrlebilirlik salanr. Yaadmz ekonomik, finansal,
enerji, istihdam ve iklim deiiklii krizinden; Gney Kore
rneine benzer bir vizyonla yeil ekonomi ve ENVER
alm-frsat yaratlarak klabilir.
-Enerji verimliliinin salanmas ve gelitirilmesi iin
grevli olan EE Genel Mdrlnn enerji verimlilii
ile ilgilenen tm birim ve ubelerinin, Enerji Bakanlna
bal Yenilenebilir Enerji Genel Mdrlnn altnda bir
daire olarak yer almas yerine, ayr bir Enerji Verimlilii
Genel Mdrl-Enstits ad altnda yeniden yaplan-
drlmas daha doru olacaktr. zellikle de eski st ve tm
yardmc yneticilerin ve personelin, yeni yaplanma iinde
yer almas; hem ynetmelik hem de Enerji Verimlilii
Strateji Belgesinin vakit kaybedilmeden gerekletirilebil-
mesi asndan ok nemli ve hatta kanlmazdr. lkemi-
zin ve sektrn; yeni bir drt-sekiz yla daha tahamml
kalmamtr. Ayrca yeni yapnn ad ne olursa olsun; saylar
ok az, ancak tecrbeli mevcut kadro ile gerekten ok b-
yk bir zveri iinde alacak olmalarna ramen, maalesef
yine yeterli olamayaca iin, bu adan da kapasitesinin hzla
gelitirilmesi-iyiletirilmesi salanmal ve blge, ehir, ye-
rel enerji verimlilii merkezleri de oluturulmaldr.
-Dier rneklere benzer kurumlarn oluumuna, yaplan-
masna (Enerji Piyasas Denetleme Kurumu gibi) benzer
hzl bir yaplanma ile maalarnn, idari koullarnn iyi-
letirilmesi, yurtd-ii eitimlerinin artrlmas, yksek
lisans-doktora yapmak isteyen personelin tevik edilmesi,
yeni gen-kadrolu mhendislerin alnabilmesi vb. yollar
izlenmelidir.
-Mevcut Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu (EVKK)
da, iine ilgili sektr dernekleri ve finans kurulular da
alnarak; daha aktif, sk aralklarla bir araya gelen ve pra-
tik olarak, alt komisyonlar eklinde yaygnlaacak etkin
bir yaplanma iine girmelidir. zm iin kanlmaz
olan, Enerji Verimlilii Merkezinin (EVEM) de altyapsn
oluturmaldr.
-Hem kamu hem de enerji yneticilii zorunlu olan sanayi
tesislerinde ve ticari binalarda enerji verimlilii ett-proje
ve Verimlilik Artrc Proje (VAP) yapma-yaptrma zorunlu
olmaldr.
-2 Mays 2009 tarihinden itibaren uygulanmaya balanan
Kamu Binalarnda Enerji Ett ve VAP Hizmeti, Bina-
larda Enerji Yneticilii Hizmeti maalesef hedeflenen
amalara hizmet etmemektedir. Bu uygulamann, hem yeni
Kurumun hem de Elektrik Mhendisleri Odas (EMO)
ile Makina Mhendisleri Odas (MMO) ve sektr dernei
olan Enerji Ynetimi Dernei (EYODER) tarafndan de-
netlenmesinin, etik kurallarnn ve hizmet standartlarnn,
mmknse de asgari -alt- hizmet bedellerinin belirlenmesi
gerekmektedir.
-VAP, Gnll Anlamalar, Kk ve Orta lekli -
letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl
(KOSGEB) tevikleri, Trkiye Teknoloji Gelitirme
Vakf (TTGV), TBTAK destekleri arttrlmal, entegre
edilmeli, bavuru ve geri dn-deme mekanizmalar ko-
laylatrlmal ve hzlandrlmaldr. Bugne kadar sanayiye
verilen VAP ve Gnll Anlama tevikleri, benzer ekilde
kapsam dahilindeki tm kamu, ticari bina ve iletmelere
de verilmelidir.
-Yaplan enerji ett proje, VAP ve uygulamalarn doru olup-
olmadn kontrol iin, enerji ett ve lme ve dorula-
ma standartlar, metodolojisi, yeni Kurum ve EYODER,
TBTAK destei ile birlikte hazrlanmaldr.
-5 Aralk 2009 tarihinde yrrle giren, Binalarda Enerji
Performans Ynetmelii ve Ynetmeliin uygulanabilmesi
iin gerekli olan performans kriterleri ve bina enerji perfor-
mans hesaplama konusunda (BEP-TR); kamu, niversiteler,
enstitler, meslek odalar, sektr dernekleri acilen bir araya
gelmeli ve belirtilen uygulamaya ynelik, geni kapsaml bir
kabul, test, deerlendirme almas yaplmaldr. TB-
TAK tarafndan belirlenecek olan metodolojiye uyumlu, ayn
sonucu verebilecek alternatif programlar kullanlabilmelidir.
Ynetmelik ve BEP-TR; hem eski hem de yeni binalarda
doru-gerek anlamda acilen devreye girmelidir.
Teori pratie gemedi, geemedi, geirilemedi... Hem ka-
dim Anadolu Yaam Geleneinde hem de gemi slam
Kltrnde israf, doaya zarar verme, ar tketme -yok
etme davran- anlay olmayan bir corafyada, imdi tam
tersine; tketme-yok etme-gereinden-ihtiyacndan-doal
olandan fazlasna sahip olma lgnln-pratiini yayoruz.
Kaynaklar ve enerjiyi hoyrata harcyoruz.
Karar vericilerin ve otoritelerin bilinci bu konuda henz
tam olumad ve olgunlaamad, maalesef. Atlacak adm-
lar, alnacak kararlar, yaplacaklar belli olmasna ramen,
zellikle enerji verimlilii konusunda Amerikay yeniden
kefetmeye gerek yok iken, hala dmeninin kimde olduu
bilinmeyen kk teknelerle ABDyi kefetmeye alyo-
ruz; koca okyanusun zerinde, dnp dnp hep ayn yere
gelerek.
22
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
EMO
Basn- Enerji verimlilii dosyas kapsamn-
da sanayi kurulular ve enerji sektrndeki
verimlilik uygulamalarn anlayabilmek iin Bilim Sanayi ve
Teknoloji Bakanl Verimlilik Genel Mdrlnn, K-
k ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme
daresi Bakanlnn (KOSGEB), Dnya Enerji Konseyi
Trk Milli Komitesinin (DEK-TMK) grlerini aldk.
Kurumlardan, 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanununun 2
Mays 2007 tarihinde yrrle girmesinden bu yana ge-
en 5 yllk srede lkemizde yaanan gelimeleri deer-
lendirmelerini; deerlendirmeleri kapsamnda da faaliyet
yrttkleri alanlara ilikin ayrntl bilgi aktarmalarn
istedik. Dier yandan enerji verimlilii alanna ilikin 2013
yl beklentilerini renmeye altk.
Elektrik Mhendislii Dergimizin sorularna Bilim Sanayi
ve Teknoloji Bakanl Verimlilik Genel Mdrl adna
Genel Mdr Anl Ylmaz, KOSGEB Bakan Mustafa Kap-
lan ve DEK-TMK Ynetim Kurulu Bakan Sreyya Ycel
zden yant verdi.
Verimlilik Genel Mdr Anl Ylmaz, temiz retim (eko-
verimlilik) kavram zerinde dururken, bu anlayla daha
balangta evreye duyarl retim anlaynn yerletirilece-
ini anlatt. Ylmaz, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlnn
hedeflerinden birini de Hayata geirilecek temiz retim
uygulamalar iin eitim, danmanlk ve teknik destek
hizmetlerinin salanmas ile uygulama projelerinin uygun
finansal aralarla buluturulmas olarak ortaya koydu.
KOSGEB Bakan Mustafa Kaplan, Enerji verimliliinin
arttrlmas, yenilenebilir enerji kullanmnn etkinletiril-
mesi ve evresel uygulamalar; iklim deiiklii etkilerinin
azaltlmasna ve ekonomiye olan katklar nedeniyle birok
alanda olumlu etkiler yaratmaktadr dedi. Trkiyenin
yksek ithalat ve verimsiz enerji kullanm sorunuyla kar
karya bulunduuna iaret eden Kaplan, enerji tketiminin
yaklak yzde 40n gerekletiren sanayide yzde 15lik
tasarruf olana tespit edildiini anmsatarak, bunun da
yzde 50sinin dk maliyetli ve 2 yldan az sreli geri
demeli yatrmlarla gerekletirilebilir olduuna dikkat
ekti. Kaplan, ayrca KOSGEBin yapt desteklemeler ve
yrtt uluslararas projeler hakknda Elektrik Mhen-
dislii Dergisine bilgi verdi.
DEK-TMK Ynetim Kurulu Bakan Sreyya Ycel zden,
enerji verimlilii alannda mevzuat erevesinin oluturul-
masn, artan talebi karlamaya ynelik enerji politikas an-
laynda bir dnm sreci olarak deerlendirdi. Ancak
uygulamada oka problemlerle karlalaca uyarsnda
bulunurken, s pay ler zorunluluunun uygulamasnda
kan sorunlar ve ulatrma alannda verimlilik ynetmeli-
inin atl kalmasn rnek verdi. zden, DEKin yaymlad
Enerjide Srdrlebilirlik Endeksinde 94 lke arasnda 64.
Verimlilik Genel Mdrl, KOSGEB ve DEK-TMK Enerji Verimlilii
almalarn Deerlendirdi
SANAYDE UYGULAMA PROJELER
BEKLENYOR
srada yer alan Trkiyeyi sralamada aa eken en nemli
unsurlardan birinin enerji verimlilii olduu bilgisini verdi.
2013 yln enerji verimlilii iin gei dnemi olarak nite-
lendiren zden, DEK-TMKnn enerji verimliliine ilikin
nerilerini de ortaya koydu.
SANAYYE EKO-
VERMLLK YAKLAIMI
Anl Ylmaz
Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl
Verimlilik Genel Mdrl
K
resel iklim deiikliini hissetmeye baladmz bu
zamanlarda dnya gndeminin st sralarnda yeil
byme, evre dostu teknolojiler, srdrlebilir retim,
enerji verimlilii ve temiz retim (eko-verimlilik) kavram-
lar yer almaktadr. lkemizde Enerji Verimlilii Kanunu
gibi eitli mevzuat ve politika belgeleri bu alandaki st
ereveyi izmitir. Enerji Verimlilii Kanununun yrr-
le girmesinden bu yana ilgili alanlarda olumlu gelimeler
yaanm ve enerji verimlilii konusuyla ilgili tm kesimleri
23
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
iine alacak ekilde katlmc bir yaklamla pek ok alanda
dzenlemeler yaplmtr.
Verimlilik Genel Mdrl, ulusal verimlilik istatistikle-
ri kapsamnda sanayinin tm sektrleri ile beraber enerji
sektrne dair verimlilik istatistiklerini de dzenli olarak
yaymlamaktadr. Enerjinin tketimine ynelik mevcut ve
planlanan dzenlemelerin yannda, enerji retiminde de
verimlilii artracak dzenleme ve almalarn yaplmas
enerji sektrnde verimlilik dzeylerinin artmasna ve buna
paralel enerji maliyetlerinin dmesine sebep olacak, bu da
lke sanayisinin daha rekabeti ve daha istikrarl bir gelime
yakalamasna yol aacaktr.
klim deiikliinin zorunlu klaca evresel ve ekonomik
tedbirler asndan sanayicilerimiz ve iletmeler nemli
hedef gruplarn banda gelmektedir. Bakanlmz da
Trkiye Sanayi Strateji Belgesinde konuya ilikin strateji
ve eylemlere arlkl olarak yer vermitir. Trkiye sana-
yisinin sz konusu deiikliklere uyum salamas, temel
olarak iklim deiikliinin nedeni olan sera gaz salnmla-
rnn azaltlmas iin retim srelerinin iyiletirilmesini
gerektirmektedir. Enerji verimlilii kavramn da retim
srelerine btncl bir bakla entegre eden bir yakla-
m olarak temiz retim (eko-verimlilik), bu iyiletirmeler
iin tm dnyada doksanl yllardan bu yana kapsaml bir
zm getirmektedir. Bu yaklamla gelitirilen uygulama-
larn; srdrlebilir kalknmann salanabilmesi amacyla
hem doal kaynaklarn ve enerji de dhil olmak zere dier
tm girdilerin kullanmn azaltmak, hem iletmelerin fa-
aliyetleri sonucu oluabilecek evresel zarar, zarar henz
ortaya kmadan kaynanda azaltmak, hem de maliyetleri
azaltarak rekabet gcn artrmak noktalarnda baarl
olduu kantlanmtr.
Doal kaynaklarn daha verimli kullanlmas ve organizas-
yonlarn evresel performansnn artmas dk karbonlu,
kaynak etkin ve yeil endstrileme iin gereklidir. zellikle
lkemiz, endstriyel kt bana malzeme, enerji ve kirlilik
younluklarn azaltmak iin nemli bir potansiyele sahip-
tir. rnek vermek gerekirse lkemizin enerji younluu
Japonyann 4 kat seviyesindedir. Ayrca endstriyel iklim
deiiklii etkilerinin azaltlmas ve etkilere uyum sreci
de; temiz retim uygulamalar ile enerji, su, malzeme ve
kimyasallar ieren doal kaynaklarn verimli kullanlmas
ile balamaktadr.
Temiz retim (eko-verimlilik), hammadde ve enerjiyi daha
az kullanmay, yeniden kullanm ve geri dnm artr-
may, daha az atk oluturmay ve tehlikeli atk miktarn
azaltmay amalayan evreye duyarl bir retim yaklamdr.
evresel sorunlar ortaya ktktan sonra gidermeye alan
geleneksel kirlilik kontrol (boru sonu) yaklamlarnn
tersine temiz retim yaklam, atk oluumunu kaynanda
nleyerek/azaltarak retimden kaynaklanan olumsuzluklar
en aza indirmeyi amalar. Temiz retim yaklam, kirlilik
kontrol yntemleriyle kyaslandnda nleyici bir bak
asyla, iletme verimliliinin artmasnda ve evre kirlili-
inin nlenmesinde nemli bir rol oynar.
Temiz retim (Eko-Verimlilik) Hedefleri
Verimlilik Genel Mdrl; ekonominin verimlilik esas-
larna uygun olarak gelimesine ynelik olarak verimlilik
politika ve stratejileri hazrlamak, sanayi iletmelerinin ve-
rimliliini artrmak, gelitirmek ve temiz retim projelerini
desteklemek amacyla 17 Austos 2011 tarih ve 28028 sayl
Resmi Gazetede yaymlanan 649 Sayl Kanun Hkmnde
Kararnamenin 4. Maddesinde tanmlanan grevleri kap-
samnda almalarn srdrmektedir.
Trkiye Verimlilik Stratejisi ve Eylem Plan (2014-
2017) hazrlanacak ve periyodik olarak gncellenecek,
uygulama sonular izlenecek ve deerlendirilecektir.
Kaynaklarn verimli kullanlmas ve evreyle uyumlu
retim prensipleri dorultusunda, sanayide temiz retim
ve eko-verimlilik programlarnn uygulanmas salana-
cak, bu erevede bir Temiz retim (Eko-Verimlilik)
Merkezi kurulacaktr.
Danmanlk ve eitim hizmetleriyle, verimlilik artr-
ma tekniklerine ve temiz retim uygulamalarna ynelik
teknik kapasite artrlacaktr.
Kurum ve kurulularda verimlilik artrma teknikleri
ve temiz retim konusunda sistem ve personelle ilgili
belgelendirme ve dllendirme mekanizmalar geliti-
rilecektir.
Verimlilik artrma tekniklerine ve temiz retim uygu-
lamalarna ynelik bilin dzeyi artrlacaktr.
Kaynaklarn verimli kullanlmasna, evreyle uyumlu
retim ilkelerinin benimsenmesine ynelik aratrmalar
yaplacak ve ilgili alanlardaki politika oluturma sre-
lerine katk salanacaktr.
Verimlilik ve temiz retimle ilgili bilimsel kapasite
Srekli
nleyici
Btnsel
EVRE STRATEJS
Prosesler
rnler
Hizmetler
VERMLLN
ARTIRILMASI
RSKLERN
AZALTILMASI
ekil. Temiz retim Kavram
evresel sorunlar ortaya ktktan
sonra gidermeye alan geleneksel
kirlilik kontrol (boru sonu)
yaklamlarnn tersine temiz retim
yaklam, atk oluumunu kaynanda
nleyerek/azaltarak retimden
kaynaklanan olumsuzluklar en aza
indirmeyi amalar.
24
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
glendirilecek, ilgili alanlarda faaliyet gsteren kurum
ve kurulularla ilikiler gelitirilecektir.
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlmz konunun neminin
sanayicilerimiz, iletmeler ve kamuoyu nezdinde vurgulan-
mas ve uygulamalarn yaygnlatrlmas amacyla nemli
grevler stlenmi bulunmaktadr. Hayata geirilecek te-
miz retim uygulamalar iin eitim, danmanlk ve teknik
destek hizmetlerinin salanmas ile uygulama projelerinin
uygun finansal aralarla buluturulmas Bakanlmzn
nmzdeki dnemde hedefledii almalar arasndadr.
VERML ENERJ
KULLANIMININ ETKS
OK BOYUTLU
Mustafa Kaplan
KOSGEB Bakan
D
nyada olduu gibi lkemizde de yaanan teknolojik
geliim ve yenilikler beraberinde enerji talebini hzla
arttrmaktadr. OECD lkeleri ierisinde getiimiz 10 yllk
dnemde enerji talep artnn en hzl gerekletii lke
olan Trkiye, yksek ithalat bamll ve verimsiz enerji
kullanm ile kar karyadr.
Enerji ihtiyacnn yzde 70inden fazlas ithal edilen l-
kemizde, enerji tketim oranlarna bakldnda; ilk sray
yzde 39 ile sanayi sektr alrken, onu yzde 30 ile konut
ve hizmetler sektr izlemektedir.
Ayn zamanda Trkiye enerji tketiminde byk bir tasarruf
potansiyeline de sahiptir. Yenilenebilir Enerji Genel M-
drlnn (YEGM) almalar, lkede 2020 ylnda 222
milyon ton edeer petrol (TEP) birincil enerji talebi iinde
yaklak yzde 15 enerji tasarrufu (30 mTEP) potansiyeli
bulunulabileceini gstermektedir. Dier taraftan Dnya
Bankas tarafndan yaplan bir almada ise yzde 27 enerji
tasarrufu potansiyelinin varlna iaret edilmektedir. Yap-
lan almalarla sanayide yzde 15, bina sektrnde yzde 35
ve ulamda yzde 15 tasarruf gerekletirilebilecei tespit
edilmi olup, sanayide gerekletirilecek tasarrufun yzde
50sinin dk maliyetli ve/veya iki yldan az sreli geri de-
meli yatrmlarla gerekletirilebilecei ngrlmektedir.
Enerji verimliliinin arttrlmas, yenilenebilir enerji kulla-
nmnn etkinletirilmesi ve evresel uygulamalar; iklim de-
iiklii etkilerinin azaltlmasna ve ekonomiye olan katklar
nedeniyle birok alanda olumlu etkiler yaratmaktadr.
Son yllarda enerji verimliliinin arttrlmasna ynelik lkemizde
gerekletirilen mevzuat dzenlemeleri, eksiklikleri gidermesinin
yan sra yllardr beklenen destekleyici ortam da yaratmtr.
Bilindii zere, bu kapsamda hazrlanan Enerji Verimlilii
Kanunu 2007 ylnda yrrle girmitir. Eitim ve bilin-
lendirme, enerji verimlilii faaliyetlerinin idari yapland-
rlmas ve yaygnlatrlmas ve baz yenilenebilir enerji
kaynaklarnn kullanmnn yaygnlatrlmas gibi temel
stratejileri ieren kanun ile; bu stratejilerin uygulanmas
iin tevik ve yaptrm unsurlar belirlenmekte, enerjinin
etkin kullanlmas, israfnn nlenmesi, enerji maliyetlerinin
ekonomi zerindeki yknn hafifletilmesi ve evrenin ko-
runmas iin enerji kaynaklarnn ve enerjinin kullanmnda
verimliliin arttrlmas amalanmaktadr.
KOSGEBin Verimlilik Desteklemeleri
Kanunun 9. Maddesinde, KOSGEBin hedef kitlesinde
yer alan iletmelerin, enerji verimliliine ynelik alacaklar
eitim, ett ve danmanlk hizmetlerinin KOSGEB tara-
fndan desteklenmesi ngrlmtr. Kanun erevesinde
Bakanlmzca; KOBlerin enerji verimliliine ynelik
alacaklar eitim, ett ve danmanlk hizmetlerinin des-
teklenmesi konusu, 2008 ylnda yaymlanan KOSGEB
Destekleri Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Y-
netmelik ile destek programna ilave edilmitir. Yararlanma
koullar 15 Haziran 2010 tarihli dzenleme ile KOBler
lehine iyiletirilmitir. Sz konusu dzenlemeyle, destekten
yararlanma n koulu olan ( yllk ortalama) yllk enerji
tketim miktar 500 TEPten 200 TEPe drlmtr.
Program sresince Enerji Verimlilii Desteinin st limiti
30 bin TLdir. n Ettler 2 bin TLye, Detayl Ettler
20 bin TLye ve Verimlilik Arttrc Projelere Ynelik Dan-
manlklar 5 bin TLye kadar desteklenebilmektedir. Destek
oran, 1inci ve 2inci blgelerde yzde 50; 3nc, 4nc,
5ini ve 6nc blgelerde yzde 60 olarak uygulanmaktadr.
Enerji verimlilii desteklerine ilave olarak, KOB Proje
Destek Program, birlii-Gbirlii Destek Program ve
Ar-Ge, novasyon ve Endstriyel Uygulama Destek Prog-
ramlar ile enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji konula-
Sanayide yzde 15, bina sektrnde yzde 35 ve ulamda yzde 15 tasarruf
gerekletirilebilecei tespit edilmi olup, sanayide gerekletirilecek tasarrufun
yzde 50sinin dk maliyetli ve/veya iki yldan az sreli geri demeli yatrmlarla
gerekletirilebilecei ngrlmektedir.
25
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
rnda KOBlere destek salanmaktadr.
Trkiyede Uluslararas Verimlilik Projeleri
KOSGEB destek programlarna ilave olarak Bakanlmz-
ca, uluslararas ibirlikleri kapsamnda; Birlemi Milletler
Kalknma Program (UNDP), Birlemi Milletler Snai Kal-
knma rgt (UNIDO) ve Fransz Kalknma Ajans (AFD)
ile ibirlii yaplmaktadr.
UNDP ve UNIDO ile yrtlen ibirlii kapsamnda, Bir-
lemi Milletler Kresel evre Fonu destekli Trkiyede
Sanayide Enerji Verimliliinin yiletirilmesi Projesi y-
rtlmektedir. KOSGEB ve dier ulusal proje paydalar
olan YEGM, Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV) ve
Trk Standartlar Enstits (TSE) ile uluslararas paydalar
olan UNIDO ve UNDP ile yrtlen 5 yl sreli yaklak
36 milyon dolarlk bteli bu proje ile, sanayi sektrndeki
iletmelerin eitli enerji tasarruf tedbirleri ve enerji verimli
teknolojiler kullanmas ynnde tevik edilmesi ve kapasi-
telerinin arttrlmas sonucu etkin enerji kullanmlar ile
Trk sanayisinde enerji verimliliinin arttrlmas ama-
lanmaktadr. Proje faaliyetlerine ubat 2011 tarihi itibari
ile balanmtr.
AFD ile ibirlii ierisinde yrtlen, Trkiyede KO-
Blerde Enerji Verimlilii Projesi ise, 23 Haziran 2011
tarihinde KOSGEB ve AFD arasndan imzalanan finansman
antlamas ile balamtr. Bu proje kapsamnda, Trkiyede
faaliyet gsteren KOBlerin enerji verimlilii uygulamala-
rna, dk karbon enerji kullanmlarna ve evresel perfor-
manslarnn iyiletirilmesine katk salanarak, Trkiyede
enerji verimliliinin arttrlmas amalanmaktadr. 3 milyon
Euroluk toplam bteli ve 3 yl sreli proje, KOSGEB ve
Fransz Kresel evre Fonunun finans katklar ile yr-
tlecektir.
Bakanlmzca uygulanan destek programlar ve yrt-
len uluslararas projeler ile; zel sektr temsilcileri, kamu
kurulular, niversiteler ve meslek kurulularyla ibirlii
ierisinde ulusal ve uluslararas ykmllklerin yerine
getirilmesi, KOBlerde enerji verimlilii almalarnn
yaygnlatrlmas, yerli retimin ve yenilenebilir enerji uy-
gulamalarnn yaygnlatrlabilmesi ve enerji maliyetlerinin
KOBler ve ekonomi zerindeki yknn hafifletilmesi
amalanmaktadr.
Bilinlendirme ve Destekleme Gerekiyor
KOSGEBin hedef kitlesi olan iletmeler, ulusal ve ulusla-
raras ihtiyalara cevap vermek zere her geen gn daha
da glenerek faaliyetlerini srdrmektedirler. Ancak, her
alanda verimlilik artn salayabilmek amac ile bilin-
lendirilmeye ve desteklenmeye ihtiya duymaktadrlar.
Bakanlmzca, Enerji Verimlilii konusu, bu anlamda
nemli alanlardan biri olarak grlmektedir. Bu anlamda
nmzdeki srelerde KOBlerin ve lkemizin rekabet
gcnn arttrlmas asndan u hususlarn nemli olaca
dnlmektedir:
Enerji verimliliini arttrmaya ynelik iletmelerin kapasi-
telerinin (ett ve proje yapabilme vb.) arttrlmas.
Enerji Verimlilii Danmanlk (EVD) irketlerinin
nitelik ve kapasitelerinin arttrlmas.
Organize Sanayi Blgeleri (OSB) ve Kk Sanayi
Sitelerinin (KSS) enerji verimliliine ynelik faaliyet
kapasitelerinin artrlmas.
letmelerde srdrlebilir bir enerji ynetimi kurul-
masna katkda bulunmak ve kurulularn yasal mevzu-
atlara da uyumunu kolaylatrmak iin Enerji Ynetim
Sistemi Standard ile ilgili eitim/belgelendirme konusun-
da destek ve teviklerin aktif olarak kullanlmas.
Enerji verimliliine ynelik bilgilendirme-bilinlendir-
me ve danmanlk faaliyetlerinin artmas.
Enerji verimliinin arttrlmasna ynelik finansal
kaynaklarn eitlendirilmesi, kaynaklara eriimin
kolaylatrlmas.
Enerji verimliliinin arttrlmas iin iletmelerin Ar-Ge
ve teknoloji gelitirme faaliyetlerine ncelik verilmesi.
UYGULAMADA
OKA SORUNLARLA
KARILAACAIZ
Sreyya Ycel zden
DEK-TMK Ynetim Kurulu Bakan
2007 ylndan bu yana lkemizde enerji verimliliini destek-
lemek zere politik anlayta nemli gelimeler gzlenmekte
ve mevzuat altyapsnda kkl deiiklikler yaanmaktadr.
Trkiyede, Enerji Verimlilii Kanunu ve onu takiben ya-
ymlanan 10un zerinde ikincil mevzuat ve teblileri ile bir
mevzuat erevesi oluturulmutur.
Bina, sanayi, ulam, elektrikli ev cihazlar ve okullardaki
enerji verimlilii konularn ve almalarn dzenleyen bu
yasal yap, zellikle tketim noktasndaki enerji verimlilii
almalarn ynlendirmek zere yeni bir dnem balat-
mtr. Trkiyede enerji politikasnda, enerji tketiminin
artan talebinin karlanmasnda yeni tesislerle nasl kar-
26
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
lanacan planlayan bir anlay hakimdir. Bu nedenle bu
yeni yasal yap bir dnm srecinin balangc saylabilir,
bu anlamda da ok deerlidir.
nmzdeki srete yasalarla ynlendirilen enerji verimli-
lii politikalarnn hayata geiindeki sorunlarn oka kar-
mza kacan dnyoruz. rnein merkezi sistemle
stlan binalarn stma giderlerinin; alld gibi arsa
payna gre deil dairelerin gerek tketimine gre payla-
trlmas iin kartlan ynetmeliin mecburi uygulamas
iin son tarih olan Mays 2012de ynetmelik kapsamna
giren binalarn ok kk bir blmnde uyguland ve
uygulananlarda da sorunlar olduu iin ilgili Bakanln
tekrar almalar yapmas gerekmitir.
Ulatrmada Verimlilik Ynetmelii Atl Kald
Ulatrmada enerji verimliliini dzenleyen ynetmelik ise
ilgili kurulularn yasalar ile yeterince desteklenmedii iin
tavsiyeler ieren atl bir ynetmelik olarak durmaktadr.
Enerji verimlilii hizmet piyasasn ilgilendiren eitim,
sertifikasyon ve yetkilendirme prosedrlerini dzenleyen
ynetmeliklerde de ok nemli revizyonlar yapld iin
piyasann etkinlemesi daha epey vakit alacak gibi g-
zkmektedir.
Dier yandan ubat 2012de Yksek Plan-
lama Kurulu Karar ile yrrle giren
Enerji Verimlilii Stratejisi ile 2023 y-
lnda Trkiyenin Gayrisafi Yurtii Ha-
sla (GSYH) bana tketilen enerji
miktarnn (enerji younluunun)
2011 yl deerine gre (baz deer
verilmemitir) en az yzde 20 azal-
tlmas hedeflenmektedir. Balang
deeri belirtilmemi bu hedefi sa-
lamak iin gerekli her trl kaynan
seferber edilmesi ve etkin toplumsal
ve kurumsal bir katlmlarla planl
almalarn yrtlmesi nmzdeki
10 yln nemli grevlerindendir. Bu
grevin yerine getirilmesi Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlnn etkin koordinasyonu
ve ynetimi olmadan salanamaz. Bu nedenle
Bakanlk tarafndan dier lkelerde olduu gibi yllk
analiz ve deerlendirme almalar yaplmal ve her yl
toplumla paylalmal, katlmclk iin toplumda gerekli
motivasyon salanmaldr. DEK-TMK olarak biz de bu
srecin etkin paras olmak iin hazrladmz raporlarda
nerilerimizi paylayoruz.
Enerjide Srdrlebilirlik Endeksinde 64.
Sradayz
Enerji verimlilii btn dnyada enerji sektrnn ve
dolays ile srdrlebilir gelimenin en nemli bileenle-
rinden birisidir. Dnya Enerji Konseyi, ye lkelerin enerji
politikalarnn daha srdrlebilir hale getirilmesi iin yol
gsterici almalar yapmakta ve deerlendirmeler yayn-
lamaktadr. Enerjide srdrlebilirlik; Enerji Gvenlii,
Enerjide Sosyal Eitlik ve Azalan evresel Etki boyutla-
rnn n birden tanmlayan Enerji lemesindeki
dengeli gelimelerle salanabilmektedir. Azalan evresel
Etki boyutu; arz ve talep tarafndaki enerji verimlilii
ve yenilenebilirin arz tarafnda daha fazla yer almas ile
tanmlanmaktadr. Dnya Enerji Konseyinin yaynlad
lkeler aras 2012 yl Enerji Srdrlebilirlik Endeksinde
Trkiye 94 lke sralamasnda; Enerji Gvenliinde 41inci,
Enerjide Sosyal Eitlikte 53nc ve Azalan evresel Etki
arasnda ise 84nc srada yer almaktadr. Bu endekslerin
sonucu enerjide srdrlebilirlikte 64. srada yer almakta-
dr. Trkiyeyi srdrlebilirlik endeksinde aaya eken
en nemli unsurlardan birisi enerji verimliliidir. Enerjide
srdrlebilirlik iin, enerji verimlilii iin daha fazla ve
devaml politik destein gsterilmesi gereklidir.
2013 Gei Dnemi Olacak
Trkiyenin enerji younluu deerlendirmelerinde de satn
alma paritesi ile yaplan kyaslamalarda, satn alma paritesi
gz nne alnmadan yaplan kyaslamalarda Japonya Al-
manya gibi lkelerden 2.5 misli daha enerji youn olsa da,
Trkiyenin pozisyonu iyi lkeler arasndadr. GSMHde
2013 ylnda beklenen d Trkiyenin enerji tketim
altyapsnda rnein enerji verimlilii dk bina stoku ve
elektrikli cihazlar, enerji youn sanayi retim, toplu tamann
paynn ok dk olduu ulam hizmetleri ve yksek yakt
tketimli eski binek tatlar ile yk ve yolcu tat filolar
deimedii iin enerji younluunu drmek
asndan baarsz bir yl olabilir. Ancak di-
er yandan Enerji Verimlilii Stratejisinin
bir yl dolduracak olmas nedeniyle baz
olumlu gelimeler ve stratejinin baz
eylemlerinde zellikle mevzuat dzen-
lemesi konularnda gelimeler bekle-
nebilir. Uygulamalar iin nmzdeki
yl gei dnemi olacaktr. Sektrde
uluslararas dnorlerce desteklenen
eitli projelerdeki kapasite gelitir-
me almalarnn younlat bir yl
olmas nedeniyle nmzdeki yl enerji
verimlilii konusunda artan farknda-
ln etkilerini daha fazla greceimizi
dnyoruz.
Yaplacak ok ey Var
Ancak daha etkili almalar iin; nmzdeki yl
enerji verimlilii almalar iin grevlendirilmi olan
Yenilenebilir Enerji Genel Mdrlnn (YEGM) orga-
nizasyon yapsnn glendirilmesi, sorun yaratan mevzuatn
daha fazla katlmclkla sade ve uygulanabilir hale getirilme-
si; mali desteklerin yeniden ve tm sektrleri, zellikle halk
destekleyecek ekilde yeniden dzenlenmesi ve arttrlmas;
Trkiyede son yllarda ok youn olarak kullanlmaya ba-
layan uluslararas fonlarn Trk halknn ve sanayicisinin
daha avantajl ekilde kullanabilecei ekilde koordine altna
alnmas; tm finansman programlarnn analiz ve deer-
lendirmelerinin izlenmesi; enerji hizmet piyasasnn etkin
olarak yaygnlamas iin brokratik engeller azaltlrken
profesyonel sorumluluklarn yklenmeleri salanmaldr.
Ayrca Enerji Verimlilii Stratejisi eylemleri, ekonometrik
analizlerle yeniden tanmlanmal; stratejik hedefleri ger-
ekletirmek iin gerekli tm kaynaklar belirlenmelidir.
Enerji verimlilii konusunda lkemizde alnacak daha ok
yolumuz var. Sadece enerji konusunda deil, lke kay-
naklarmzn hepsinin kullanmnda verimlilie ok nem
vermeliyiz. Hatta bu ynde topyekn yaam biimimizde

2012
yl Enerji
Srdrlebilirlik
Endeksinde Trkiye
94 lke sralamasnda;
Enerji Gvenliinde 41inci,
Enerjide Sosyal Eitlikte
53nc ve Azalan
evresel Etki arasnda
ise 84nc srada yer
almaktadr.
27
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
T
rkiye enerji konusunda gittike artan taleple kar
karyadr. 2020 ylna kadar dk senaryo ile ortala-
ma yllk elektrik talep art oran olarak yzde 6.3 seviyesi
beklenmektedir. Enerji gereksiniminin karlanmas iin
hep daha fazla enerji retimi ve enerji ithali akla gelmi;
enerji verimliliinin ncelikli bir konu olduu hep sy-
lemde kalmtr.
Trkiye Elektrik letim Anin (TEA) Kapasite Projek-
siyonuna gre 2020 yl itibar ile toplam talep yaklak 400
milyar kilovat saat (kWh) olmas beklenmektedir. Puant g
talebinin 2020 ylnda karlanamayaca tahmin edilmek-
tedir. Enerji retimi asndan bakldnda ise; gvenilir
enerji retimine gre 2016 ylnda enerji talebi karlana-
mamaktadr. Proje retimine gre bakldnda 2018 ylnda
enerji talebi karlanamamaktadr.
Aslnda enerji verimlilii almalarn yeni bir kaynak
gibi deerlendirirsek 2020 ylna kadar yaplacak enerji
verimlilii yatrmlar ile Trkiye toplam enerji talebinin
yzde 20si karlanabilir. Bu durumda 2020de beklenen
enerji talebinin 80 milyar kWhlik ksm enerji verimlilii
almalar ile karlanabilir. (Bu kadar enerjiyi 2010 yln-
da Elektrik retim A (EA) toplam 20 bin 300 megavat
(MW) gcnde santrallar ile retmiti.) Bugn ham petrol
ve doalgaz ile akaryakt, svlatrlm petrol gaz ve k-
mr gibi enerji maddeleri ithalatna denen net fatura 40
milyar dolar amtr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
(ETKB) verilerine gre, Trkiye 2020de 100 milyar dolar
enerji ithalat faturasna hazr olmaldr.
Enerji verimlilii konusu, iki lambadan birini sndr ba-
sitliinde deerlendirilmemelidir. Koullardan fedakarlk
etmeksizin ayn sonucu, ayn konforu veya ayn aydnl
daha az enerjiyle elde etme hedefi verimliliktir. 2007 ylnda
yrrle giren 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu bu
konuda atlan en nemli adm olmutur.
Elektrik enerjisinin toplam enerji tketimleri iindeki paylar;
Konutlar: yzde 25,
Ticari sektr: yzde 6,
Kamu Kurumlar: yzde 5,
Sokak Aydnlatma: yzde 4,
Sanayi sektr: yzde 60dr.
Konutlardaki elektrik tketiminin yzde 20si aydnlatma,
kalan yzde 80i buzdolab, amar makinesi, bulak
makinesi, su stcs, elektrikli sprge, frn, t, sa ku-
rutma makinesi, bilgisayar vb. ev aralarnca yaplmaktadr.
Yukarda sz edilen elektrikli ev aralarndan mutlaka en
verimli enerji tketimi A, A+ veya A++ snf olanlar kul-
lanlmaldr.
fatura 40 milyar dolar amtr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ETKB) verilerine gre,
Trkiye 2020de 100 milyar dolar enerji ithalat faturasna hazr olmaldr.
Enerji verimlilii konusu, iki lambadan birini sndr basitliinde
deerlendirilmemelidir. Koullardan fedakarlk etmeksizin ayn sonucu, ayn konforu veya
ayn aydnl daha az enerjiyle elde etme hedefi verimliliktir. 200 ylnda yrrle giren
62 sayl Enerji erimlilii Kanunu bu konuda atlan en nemli adm olmutur.
Elektrik enerjisinin toplam enerji tketimleri iindeki paylar;
Konutlar: yzde 25
Ticari sektr yzde 6
Kamu Kurumlar yzde 5
okak Aydnlatma yzde 4
anayi sektr yzde 60
Konutlardaki elektrik tketiminin yzde 20si aydnlatma, kalan yzde 80i buzdolab,
amar makinesi, bulak makinesi, , su stcs, elektrikli sprge, frn, t, sa kurutma
makinesi, bilgisayar vb. ev aralarnca yaplmaktadr. ukarda sz edilen elektrikli ev
aralarndan mutlaka en verimli enerji tketimi A, A veya A snf olanlar kullanlmaldr.
anayide tketilen elektrik enerjisinin yzde 6s asenkron motorlarda
tketilmektedir. 2006 ylnda 48 milyar kWh enerji sadece asenkron motorlarda kullanlmtr.
otorlarn kullanld yerler arlkl olarak fan, pompa ve kompresrlerdir.



Yksek verimli motor kullanlmas, motorlarn nominal gcne yakn ykle
altrlmas, invertr kullanlmas, motorlarn tamiri yerine yksek verimli olanlar ile
deitirilmesi olarak sralanabilecek nlemlerle ayn ileri yzde 20 daha az enerjiyle yapmak
mmkndr.
Bir motorun satn alma maliyeti, yaklak olarak birka ayda tkettii enerjinin
maliyetine eittir. Yani ortalama 20 yl alma mr bulunan bir motor, mr boyunca satn
alma maliyetinin 0 katndan fazlasn detir. Standart verimli bir motor yerine yksek
verimli bir motor kullanldnda mr boyunca bize enerjiden tasarruf ettirecektir. Yani
standart verimli motorlar tkettikleri elektrik enerjisinin yzde 12'sini atk s olarak evreye
yayarken, yksek verimli motorlar bu yzde 12'lik dilimin yzde 5'lik ksmn kullanlabilir
mekanik gce evirip sadece yzde lik ksm atk sya dntrmektedir. ksek verimli
motorlar, saladklar enerji tasarrufu ile kendi maliyetlerini ksa srede karmaktadr. otor
satn alrken yksek verimli motorlarn ilk maliyetindeki yzde 10-2 aras fark gze
alnmaldr. Ancak satn almac mant ile hareket edildiinde yani hep daha ucuza
kilitlenildiinde, tasarruf salayacak biraz daha pahal ekipmanlar gz ard edilmekte; yllar
boyu kaybedilen enerji ile balangtaki maliyet farknn onlarca kat denmektedir. Enerji
tasarrufu ve evre katksna ek olarak yksek verimli motorlar, daha yksek gvenilirlikleri
ve dolaysyla daha az arzalanp retim kaybna daha az sebep olmalar) ve daha dk
bakm masraflar ile de iletme maliyetlerini drrler.
Sanayide tketilen elektrik enerjisinin yzde 70i asenkron
motorlarda tketilmektedir. 2006 ylnda 48 milyar kWh
enerji sadece asenkron motorlarda kullanlmtr. Mo-
torlarn kullanld yerler arlkl olarak fan, pompa ve
kompresrlerdir.
Yksek verimli motor kullanlmas, motorlarn nominal
gcne yakn ykle altrlmas, invertr kullanlmas,
motorlarn tamiri yerine yksek verimli olanlar ile deiti-
rilmesi olarak sralanabilecek nlemlerle ayn ileri yzde
20 daha az enerjiyle yapmak mmkndr.
2020de Beklenen Enerji Talebinin 80 Milyar kWhlik Ksm Enerji Verimlilii
almalar ile Karlanabilir
YKSEK VERML MOTORLARIN GC
Serdar Paker
MSEM Daimi Komisyonu yesi
2020de beklenen enerji talebinin 80 milyar kWhlik ksm enerji verimlilii
almalar ile karlanabilir

YKSEK VERML MOTORLARIN GC

SPOT 1: Standart verimli motorlar tkettikleri elektrik enerjisinin yzde 12'sini
atk s olarak evreye yayarken, yksek verimli motorlar bu yzde 12'lik dilimin yzde
5'lik ksmn kullanlabilir mekanik gce evirip sadece yzde 7'lik ksm atk sya
dntrmektedir. Yksek verimli motorlar, saladklar enerji tasarrufu ile kendi
maliyetlerini ksa srede karmaktadr.

SPOT 2: Sanayinin toplam enerji tketimi iindeki pay yzde 60dr. Sanayide
tketilen elektrik enerjisinin yzde 36s da asenkron motorlarda tketilmektedir.
Yksek verimli motor kullanlmas, motorlarn nominal gcne yakn ykle
altrlmas, invertr kullanlmas, motorlarn tamiri yerine yksek verimli olanlar ile
deitirilmesi olarak sralanabilecek nlemlerle ayn ileri yzde 20 daha az enerjiyle
yapmak mmkndr.

Trkiye enerji konusunda gittike artan taleple kar karyadr. 2020 ylna kadar
dk senaryo ile ortalama yllk elektrik talep art oran olarak yzde 6.3 seviyesi
beklenmektedir. Enerji gereksiniminin karlanmas iin hep daha fazla enerji retimi ve
enerji ithali akla gelmi; enerji verimliliinin ncelikli bir konu olduu hep sylemde
kalmtr.


TEAn Kapasite Projeksiyonuna gre 2020 yl itibar ile toplam talep yaklak 400
milyar kilovat saat (kWh) olmas beklenmektedir. Puant g talebinin 2020 ylnda
karlanamayaca tahmin edilmektedir. Enerji retimi asndan bakldnda ise; Gvenilir
enerji retimine gre 2016 ylnda enerji talebi karlanamamaktadr. Proje retimine gre
bakldnda 2018 ylnda enerji talebi karlanamamaktadr.
Aslnda enerji verimlilii almalarn yeni bir kaynak gibi deerlendirirsek 2020
ylna kadar yaplacak enerji verimlilii yatrmlar ile Trkiye toplam enerji talebinin yzde
20si karlanabilir. Bu durumda 2020de beklenen enerji talebinin 80 milyar kWhlik ksm
enerji verimlilii almalar ile karlanabilir. (Bu kadar enerjiyi 2010 ylnda EA toplam
20 bin 300 megavat (MW) gcnde santrallar ile retmiti.) Bugn ham petrol ve doalgaz ile
akaryakt, svlatrlm petrol gaz ve kmr gibi enerji maddeleri ithalatna denen net
28
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
Bir motorun satn alma maliyeti, yaklak olarak birka ayda
tkettii enerjinin maliyetine eittir. Yani ortalama 20 yl
alma mr bulunan bir motor, mr boyunca satn alma
maliyetinin 50 katndan fazlasn detir. Standart verimli
bir motor yerine yksek verimli bir motor kullanldnda
mr boyunca bize enerjiden tasarruf ettirecektir. Yani
standart verimli motorlar tkettikleri elektrik enerjisinin
yzde 12sini atk s olarak evreye yayarken, yksek ve-
rimli motorlar bu yzde 12lik dilimin yzde 5lik ksmn
kullanlabilir mekanik gce evirip sadece yzde 7lik ksm
atk sya dntrmektedir. Yksek verimli motorlar, sa-
ladklar enerji tasarrufu ile kendi maliyetlerini ksa srede
karmaktadr. Motor satn alrken yksek verimli motorlarn
ilk maliyetindeki yzde 10-25 aras fark gze alnmaldr.
Ancak satn almac mant ile hareket edildiinde yani
hep daha ucuza kilitlenildiinde, tasarruf salayacak biraz
daha pahal ekipmanlar gz ard edilmekte; yllar boyu
kaybedilen enerji ile balangtaki maliyet farknn onlarca
kat denmektedir. Enerji tasarrufu ve evre katksna ek
olarak yksek verimli motorlar, daha yksek gvenilirlikleri
daha az arzalanp retim kaybna daha az sebep olmalar)
ve daha dk bakm masraflar ile de iletme maliyetlerini
drrler.
Comit Europen de Constructeurs de Machines Electriqu-
es et dElectronique de Puissance, 2000 ylnda, eff3 eff2 ve
eff1 olmak zere elektrik motorlarn snflara ayrmtr:
- eff1, (Yksek verimli motorlar)
- eff2, (Verimi arttrlm motorlar)
- eff3, (Standart motorlar)
International Electrotechnical Commission ise 2008 ylnda,
IE1, IE2, IE3, IE4 eklinde yeni bir tanmlama getirmi
olup; IEC 60034-30 standart numarasyla yaymlanmtr.
IE4 , (Super Premium verimli motorlar)
IE3 , (Premium verimli motorlar)
IE2 - eff1, (Yksek verimli motorlar)
IE1 - eff2, (Standart verimli motorlar)
eff3, (2004 ylndan itibaren kullanm yasaklanmtr)
letmelerdeki deiken moment talebi invertr yani de-
iken hz srcs ile karlandnda byk bir tasarruf
imkan da buradan salanmaktadr. Ykn durumuna gre
frekans ve dolaysyla motorun dn hzn kontrol ederek
motoru uygun devirde tutan deiken hz srcleri yzde
50yi aan tasarruf frsat sunabilir. Satn alma maliyetini
salad tasarruflarla 2 yldan daha az sre ierisinde de-
yebilen bu srcler; rnein yerleim blgelerinin su e-
bekesinde kullanldnda yzde 50, bir yryen merdivende
yzde 36 tasarruf (40 Hp motor) salayabiliyor.
Arzal motorlarn tamiri konusu, verimlilik asndan de-
erlendirildiinde nemli enerji kayplarnn sebebi olarak
ortaya kmaktadr. Genelde motor sardrmann dk
maliyetli bir seenek olduu dnlr. Fakat iyi bir tamir
bile motor verimini en az yzde 1 drr. Keza tamirde
mekanik ypranmalar tam olarak giderilemiyor; doru ve
kaliteli malzeme kullanlmyor; ilkel montaj yntemleri
uygulanyor; doru test ve kontrol yaplmyor. Verimsiz
motorlarn arzalandklarnda tamir edilmesi yerine yk-
sek verimli yenileri ile deitirilmesi eklinde bir davran
kalb (patern) oluturulmas zaman iinde iletmenin enerji
verimliliini arttracaktr.
Verimlilik psikolojisinin yaygnlatrlmas ve kltr haline
getirilmesi balamnda, bykl kkl her trl tasarruf
noktasnn nemi ve deeri vardr. Tesislerdeki, iletmeler-
deki hatta evlerdeki enerji kayplarna odaklanarak enerji
kayplarna kar alnabilecek nlemlerin bykten ke
doru hzla hayata geirilmesi arttr. Verimlilik kltrnde
en nemli unsur; doay ve evresini kendi yaamna gre
deitiren, dzenleyen ve tasarlayan insan faktrdr. Ve-
rimlilik konusunu bir yaam ekli, bir davran kalb haline
getirmek atlacak ilk adm olmaldr.
Dedim ki bak,
burda insan toprak gibi, gne gibi, deniz gibi
bereketli.
Burda insan gibi verimli deniz, gne ve toprak.
(Nazm Hikmet/eyh Bedrettin Destanndan)
Kaynaklar
-Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl-Bora Omur-
tay
-EMO Enerji verimlilii alma grubu-Necati pek
-ARELKin WAT ve TEE markalaryla rettii QH serisi
verimli motor
-Haba A.. Sleyman Eldem-Sanayide Enerji Verimlilii
-Baldor Yksek Verimli Motorlar & Enerji Tasarrufu- Artun
stepan abciyan
-TEA
Standart verimli motorlar tkettikleri elektrik
enerjisinin yzde 12sini atk s olarak evreye
yayarken, yksek verimli motorlar bu yzde
12lik dilimin yzde 5lik ksmn kullanlabilir
mekanik gce evirip sadece yzde 7lik ksm
atk sya dntrmektedir. Yksek verimli
motorlar, saladklar enerji tasarrufu ile kendi
maliyetlerini ksa srede karmaktadr.
29
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
B
irincil enerji tketimindeki art oran yllk yzde 4,3
olarak aklanan Trkiye, enerji ihtiyacnn yaklak
yzde 75lik blmn d kaynaklardan salayabilen itha-
lat konumunda bir lkedir [1]. Yzde 97si ithal edilen
doalgazn yaklak yzde 50lik blm elektrik enerjisi
retiminde kullanlmaktadr. Gelimi ve gelimekte olan
lkelerdeki eilimlere paralel olarak, Trkiyede de genel
enerji tketimi iinde elektrik enerjisinin pay srekli
artmaktadr [2]. 1970 ile 2008 yllar arasndaki art oran
ortalama yllk yzde 8,7 olarak aklanmaktadr [1, 3]. Ar-
tan elektrik enerjisi talebinin karlanabilmesi iin, mevcut
kurulu gcn 2020 ylna kadar en az iki katna kartlma-
s gerektii de ifade edilmektedir. Aydnlatma sistemleri
elektrik enerjisi tketen tesisatlardr. Net bir lm sonucu
olmamasna ramen, lkemizde tketilen elektrik enerji-
sinin yzde 20sinin aydnlatma amal kullanld tahmin
edilmektedir. Bu oran kullanm alanlarna gre deimekte
ve konutlarda yzde 20, sanayide yzde 10, ofis gibi ticari
yaplarda ise en az yzde 30 olarak aklanmaktadr. Enerji
temininde, zellikle elektrik enerjisi retiminde yaanan
sorunlar gz nne alndnda, aydnlatmada gerekleti-
rilebilecek enerji tasarrufunun nemi kendiliinden ortaya
kmaktadr.
Tm enerji verimlilik almalarnda olduu gibi aydn-
latmada da tasarrufun, alma emniyeti ve konfor ko-
ullarndan dn verilmeden yaplmas gerektii akldan
karlmamaldr. Daha nceleri nemsenmedii iin
doru eleman seimi ve doru tasarmlarn yaplmad ay-
dnlatma tesisatlar, u anda hem enerji tasarruf potansiyel
oran yksek, hem de geri deme sreleri ksa olan enerji
verimlilik almalar olarak ncelikli bir ekilde karmza
kmaktadr. Aydnlatma sistemleri her eyden nce ortamda
yaplacak ie uygun grme koullarnn konforlu bir ekilde
salanabilmesi amac ile tesis edilmelidir. in hassasiye-
tine gre, salanmas gereken aydnlk dzeyi deerleri
deimektedir. Uluslararas standart ve nerilerde, gr
koullar ve tesisatn ekonomiklii esas alnarak belirlenen,
deiik hacimlerde olmas gereken optimum aydnlk d-
zeyi deerleri verilmektedir. Avrupa Birliinde i alma
hacimleri iin Kasm 2002de, d alma hacimleri iin
de Temmuz 2007de kabul edilmi standartlar, lkemizde
Trk Standartlar Enstits tarafndan Ik ve Aydnlatma-
i yerlerinin aydnlatlmas-Blm 1: kapal alanlardaki i
mahalleri ve Blm 2: bina d i yerleri balklar altnda
srasyla Ocak 2004de ve Nisan 2008de yaynlanmtr [4,
5]. Sz konusu standartlarda iyi bir aydnlatmada sadece
yeterli ortalama aydnlk dzeylerinin yaratlmas deil,
bunun yan sra aydnlk dzeyi ve parltnn hacim iinde
dzgn dalm, k kaynaklarnn renksel geriverimleri-
nin iyi ve k renklerinin uygun olmas, kamama, fliker
AYDINLATMADA ENERJ VERMLL:
LED TEKNOLOJS
Prof. Dr. Sermin Onaygil
.T.. Enerji Enstits
Enerji Planlamas ve Ynetimi Anabilim Dal Bakan
onaygil@itu.edu.tr
30
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
ve stroboskopik etkilerin snrlandrlmas gibi ltlerin
de nemli olduu belirtilmektedir. Aydnlatmann temel
balang noktas k kaynaklarnn, lambalarn seimidir.
phesiz bu k kaynaklarnn verimli yardmc elemanlarla
birlikte, fotometrik deerleri bilinen, istenilen ekilde
yayan ve iindeki elemanlar d etkilerden koruyan kaliteli
armatrler iinde olmalar; bu armatrlerin yaplan tasa-
rm hesaplarna uygun olarak yerletirilmeleri ve kullanm
zamanlarn ksaltan otomasyon sistemlerinin tesisi de
son derece nemli ve gereklidir. Ancak bu ekilde amaca
uygun, kaliteli, gr koullarn salayan, fakat minimum
dzeyli bir aydnlatma gerekletirilerek elektrik enerjisinin
deeri azaltldnda, gerek bir tasarruftan sz edilebilir.
Aksine alma konfor ve gvenliini bozan bir aydnlatma
yaratlarak kullanlan elektrik enerjisi miktar azaltldn-
da, i verimi ve kalitesinde oluabilecek bozulmalar nedeni
ile salanmas amalanan maddi getirilere hibir zaman
eriilemeyecektir.
LED (Ik Yayan Diyot) Teknolojisi
Son yllarda LED teknolojisinin kullanld aydnlatma
sistemleri, enerji verimlilii almalarnda tek zm
olarak ortaya atlmaktadr. Aydnlatma gerekletirilecek
ortamlarn koullar ve LED dnda kullanlabilecek k
kaynaklarnn zellikleri dikkate alnmadan, genel bir ifade
ile yzde 80 enerji tasarrufu salanacann ileri srlmesi
son derece yanltc ve yanl ynlendirici olmaktadr.
LED teknolojisi bilindii gibi yeni bir bulu deildir. lk olarak
1891 ylnda silisyum karbid (SiC) sentezlenerek LEDlerin
temelleri atlm, 1907 ylnda Henry Joseph Round yapt
deneylerde silisyum karbid zerinden akm geirince sar bir
k elde etmi ve bylece ilk LED ortaya kmtr. lk retilen
LEDler, mavi k rengine ve yzde 0.005 verime sahiptir. Pratik
kullanma uygun LEDler ise Nick Holonyak tarafndan 1962
ylnda retilmitir. Ancak krmz renkte k yayan ve 0.001 lm
k akl bu LEDlerin retimleri, yksek maliyetleri nedeniyle
pek fazla olamamtr. 1985 ylna kadar retilen LEDler
elektronik gstergelerde ve hesap makinelerinde
kullanlmtr [6]. 1999 ylndan sonra k aklar,
renk zellikleri, mrleri ve etkinlik deerleri hzla
gelien LEDler, gnmzde -laboratuvar koul-
larnda olsa dahi- birim g bana 250 lmen k
aks verebilecek hale gelmitir [7].
Genel olarak tek renk k yayan (monokro-
matik) LEDlerin verimi de yaydklar n
dalga boyu ile ilgilidir. lk ticari LED, sadece
krmz k retmi olmasna karn gnmz-
de LEDler artk grlebilir spektrumundaki
tm dalgaboylarn retebilmektedir. LEDlerin
rengi, jonksiyon (ek yeri) scaklyla ilikilidir. Scaklk
arttnda, dalgaboyu sprektrumu deimekte, k aklar
ve etkinlik faktrleri dmektedir. Bu konuda yaplan a-
lmalar, scaklk arttka renk spektrumunun daha uzun
dalga boyu (kzltesi) ynnde deitiini gstermektedir.
LEDler ile beyaz k elde etmek iin gnmzde 3 ana
yntem kullanlmaktadr:
1- Grnr blgenin (380-780 nm), ksa dalga boyu
blmnde k yayan bir diyodu fosfor ile kaplayarak
daha uzun dalga boylarnda k elde etmek,
2- Mortesi (UV) blgede k yayan bir diyodun rad-
yasyonlarn fosfor ile kaplayarak grnr blgede k
vermesini salamak,
3- (En az) 3 diyot kullanarak (genelde krmz, yeil,
mavi) beyaz k elde etmek.
LEDlerin genel aydnlatmada kullanlmalar ancak beyaz
k retiminin gereklemesi ile mmkn olmutur. Beyaz
k retiminde kullanlan yntemlerde LEDin veriminin
dmesi, renk zelliklerinin deimesi gibi riskler de
mevcuttur.
LEDlerin aydnlatma alanna girmesi, zellikle farkl renk
seenekleriyle dekoratif aydnlatma amal kullanlmalar ile
balar. Dk k aklar sebebiyle ilk anlarda i ve d genel
aydnlatma alanlarnda yer almalar mmkn olmamtr.
Ik aklarnn ve verimlerinin gittike artmasyla i ve d
aydnlatmada daha sk kullanlmaya balanm, etkinlik fak-
tr deerlerinin konvansiyonel lambalarn zerine kma-
syla da genel aydnlatmada bir ok k kaynana alternatif
haline gelmilerdir. Ancak yaanlan bu geliim dneminde,
LED imalatlarnn aydnlatmann teknik gerekliliklerini
bilmemeleri, aydnlatma uzmanlarnn da LED teknolojisine
yabanc olmalarndan dolay nemli teknik sorunlar ortaya
kmtr. Bugn bu problemlerin bir blmnn zm
gereklemi olmasna ramen hala zlmesi, akla
kavuturulmas gereken birok konu mevcuttur.
Sorunlar ve Yaplmas Gerekenler
LED pazar hzla byrken, retilen armatrlerin minimum
aydnlatma gereklerini yerine getiremeyebilme riskleri de
vardr. Standart ve nerilerin ortaya koyduu aydnlatma
kriterlerinin salanabilmesi iin; optik, sl ve elektriksel
ynden iyi tasarlanm LED k kayna kullanan arma-
trler hedeflenmelidir. LED k kaynakl armatrler,
konvansiyonel k kaynaklarn kullanan armatrlerde
olduu gibi, konfor ve emniyet asndan gerekli olan mi-
nimum aydnlatma kriterlerini salamaldr. Bu kriterlerin
salanmas amacyla, armatrn kullanlaca alanlar iin
geerli mevcut aydnlatma standartlar, teknik dokmanlar
ve neriler incelenmelidir. Elektronik eleman
olma zelliklerinden dolay, ebekeye olas
bozucu etkilerinin de daha detayl ele aln-
mas gerekmektedir. Bunun yannda,
LED k kayna kullanan aydnlatma
sistemlerinin performans ve gvenlik
lmlerinin yaplabilmesi, kullanlan
elemanlarn ayr ayr ve sistem halinde mi-
nimum gerekliliklerinin belirlenebilmesi
iin zel standartlara da ihtiya vardr.
Konvansiyonel kaynaklar lamba, armatr gv-
desi, optik elemanlar ve genelde bir yardmc ele-
man ile alrlar. LEDler ise biraz daha farkl olarak,
LED ip, bask devre, optik elemanlar, src devresi,
g devresi, soutucu elemanlar ve armatr gvdesi gibi
bir ok elemandan oluur ve bu durum armatr tasarm
srecini zorlatrr.
LED armatr tasarmna balarken ilk olarak standart ve
nerilerden, armatrn kullanlmas amalanan aydnlat-
ma tesisatlarnda salanmas gereken aydnlatma kriterleri
belirlenmelidir. Daha sonra bu kriterlere uygun armatr
tasarm hedefleri saptanmaldr. Hedeflerin gerekletiril-
mesi aamasndaki ilk adm, optik tasarmdr. LEDlerin
boyut olarak konvansiyonel k kaynaklarna gre ok kk
olmalar, LED k kaynaklar iin farkl optik zmler ve
uygun armatr tasarmlar gerektirmektedir. ok kk
31
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
bir yzeyden yaylan yksek k aks, kamama ve konfor
sorunlarna yol aabilmektedir. Gerekletirilen optik tasa-
rm ile aydnlatma kriterlerinin salanmas iin gerekli k
dalm erileri oluturulur. Gerek alma koullarnda
scakln artmas ile LEDlerin, k aklarnn ve mrle-
rinin azald birok almayla kantlanmtr. Bu nedenle
armatr tasarmndaki ikinci adm LEDlere optimum
alma koullar yaratlacak ekilde sl analizlerin gerek-
letirilmesidir. Optik tasarm armatrn fiziksel yapsn
da etkileyecei iin sl tasarm, optik tasarmdan sonra
gerekletirilmelidir. Isl analizler yaplrken bir yandan
maksimum verimin elde edilmesi, dier yandan da maliyet
etkin zmler retilmesi amalanmaldr. Elektriksel verim
ise LEDlerin birlikte almas gereken srcler ve g
devreleri ile ilgili bir kavramdr. Uygun srcnn seilmesi
ve tam yke yakn altrlmas, elektriksel verimi yksel-
tecek, armatr etkinlik faktrn arttracak ve elektriksel
kayplarn sya dnmesini engelleyecektir.
LED modl ve LEDli aydnlatma armatrlerinin per-
formanslarnn llmesi konusunda yalnzca ABDde
yaynlanan IES LM 79-08 Kat Hal Aydnlatma rnle-
rinin Elektriksel ve Fotometrik lmleri, IES LM 80-08
LED Ik Kaynaklarnn Ik Aks Sreklilii lm
adl standartlar mevcuttur [8, 9]. Teknik bir rapor olan CIE
127:2007 LEDlerin lm ise, sadece tekil LED
iplerinin performans lmleri iin dzenlenmitir [10].
LEDlerin lmleri iin kullanlan standartlar ve teknik
dokmanlar, laboratuvar koullar iin gereklilikleri ta-
nmlamaktadr. Konvansiyonel k kaynaklarndan farkl
olarak, LEDler scakla duyarldr. LED ip, modl ve
armatrn performans, alt ortamn evresel art-
larna bal olarak deimektedir. Bu yzden laboratuvar
koullarndan uzaklatka, performanslar ciddi lde
deimektedir. Mevcut olan bu dokmanlar LEDlerin
gerek alma scaklklarnda geerli olabilecek bir lm
yntemi nerememektedir. Scakln art, LEDlerin
k aklarn, renksel zelliklerini ve mrlerini negatif
ynde etkilemektedir. Ayn ekilde LED ip reticileri de
beyan ettikleri katalog verilerinde, 25C ortam scakln
temel aldklar iin, direkt olarak bu veriler ile yaplan
armatr tasarmlar, teorik olarak istenilen aydnlatma
kriterlerini salasalar da, pratikte hedeflenen deerlere
ulaamamaktadr.
Birok k noktasndan oluan LED aydnlatma armatrle-
rinin optik zellikleri, lmlerde belli kabullerle noktasal
kabul edilebilen konvansiyonel k kaynakl armatrlerden
farkldr. Aydnlatma kalite kriterlerinin salanmasnda
kesinlikle sahip olunmas gereken armatr fotometrik
verilerinin elde edilmesi amacyla, u an konvansiyonel
kaynaklar iin tanmlanm lm yntemlerinin geerli-
lii de, sorgulanmas ve acilen zmlenmesi gereken bir
sorundur. rnein k dalm erisi lmlerinde bal
deerler yerine, mutlak deer lmleri nerilmektedir.
LED ip performans lm standartlarnn yan sra,
LEDli armatr performans standartlarnn da hazrlan-
mas gerekmektedir. Hala belirsiz olan LED mr tan-
mnda ilk andaki k aksnn yzde 30 deer kaybedinceye
kadar geen sre olan L
70
tanm esas alnmal, bu deerin
belirlenebilmesi iin gerekli, ama henz mevcut olmayan
yntemler en ksa srede aklanmaldr. Bu tanmlar esas
alndnda, yksek gl LED k kaynaklarnn mrleri
30 bin saati amamaktadr. LED k kaynakl armatrlerde,
dier kullanmdaki armatrlerdeki gibi lamba deiimi sz
konusu olmad iin mr tanmnn da armatr mr
olarak yaplmas daha doru olacaktr.
Sonu
LED k kaynaklarnn genel aydnlatmadaki kullanmlarnn
giderek artaca ngrlmektedir. Gnmzde birok firma
LED ipler kullanarak armatrler gelitirmekte, bu arma-
trlerin kullanld tesisatlar da gn getike artmaktadr.
Bu srelerin iyi ynetilmesi ve dzgn Ar-Ge almalar
ile desteklenmesi, baarl rnlerin piyasaya kmasn ve
LEDlere biilmi roln en iyi ekilde yerine getirilmesini
salayacaktr. LED modllerin katalog deerlerine dayan-
larak, armatr iindeki alma koullar ve kayplar dikkate
alnmadan yaplan armatr tasarmlarnn dier konvansiyo-
nel k kaynaklar ile karlatrlmalar doru bir yaklam
deildir. LED k kaynakl bir tesisatn konvansiyonel k
kaynakl bir tesisatn yerine kullanlmasna karar verilirken,
en az 10 yllk periyotlar iin kapsaml maliyet analizlerinin
yaplmas gerekmektedir. Bu analizlerde LED k kaynak-
larnn olumlu evreci boyutlar ve otomasyon sistemleri ile
mkemmel uyumlar da mutlaka dikkate alnmaldr.
Herhangi bir konuda standart eksiklii, o alandaki geliimi
ve uygulanabilirlii yavalatmaktadr. LED aydnlatma tek-
nolojisi gibi hzla gelien bir alanda byle bir durumun gz-
lemlenmesi, piyasadaki mevcut kalitesiz rnler, baarsz
uygulamalar gibi sorunlarn yansra orta ve uzun dnemde
bu teknolojiye kar gvensizlik ortamn da oluturabilir.
Bu gibi olumsuz durumlar nlemek iin, doru ve gvenilir
verilere, verileri elde etmek iin lmlere, doru lmler
iin de standartlara gereksinim vardr. ok farkl disiplin-
lerde almalar gerektiren LED ile aydnlatma standardi-
zasyonunda alan organizasyonlar eitli olup, bunlarn
standart gelitirme ve yaymlama sreleri de farkldr. Bu
nedenle, hzla gelien LED teknolojisi alannda herhangi
bir organizasyon tarafndan yaplan bir standardn effaf ve
ak olarak zamannda sunulmas, tekrarlarn engellenme-
si ve aratrmaya ak ynlerin belirlenmesi asndan son
derece nemlidir.
Kaynaklar
[1] Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, http://www.enerji.gov.tr
[2] Elektrik retim Sektr Raporu, (EA), 2008 http://
www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/Sektor_Raporu_EUAS.pdf
[3] TEDA, Trkiye Elektrik Datm ve Tketim statis-
tikleri, http://www.tedas.gov.tr
[4] TS EN 12464-1, Ik ve Aydnlatma - yerlerinin aydnla-
tlmas - Blm 1: Kapal alandaki i mahalleri, Ocak 2004
[5] TS EN 12464-2, Ik ve Aydnlatma - yerlerinin aydn-
latlmas - Blm 2: Bina d i yerleri, Nisan 2008
[6] LED for Lighting Applications, Mottier P., Wiley, 2009,
USA.
[7] Osram LED, http://www.osram.com
[8] IESNA 2008. LM-79-08 Approved Method: Electrical
and Photometric Measurements of Solid-State Lighting
Products. New York: IESNA
[9] IESNA 2008. LM-80-08 Approved Method: Measuring Lu-
men Maintenance of LED Light Sources. New York: IESNA
[10] CIE 2007. CIE 127:2007 Measurement of LEDs (2nd
ed). Vienna: CIE
32
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
EMO
Basn- evre ve ehircilik Bakan Erdoan
Bayraktar, 2012de zorunluluk haline gelen
merkezi stma sistemli binalarda s pay ler kullanmyla
binalarn stma giderlerinde yzde 20-40 arasnda tasarruf
salandn, bu tasarrufla lkemizde 500-600 bin binann
bedavaya stlabileceini aklad. Is pay ler konusunda
daire sahiplerinin itirazlarna Kat malikleri arasnda hak-
szla yol amas deil kat maliklerinin gerekten tke-
timleri kadar enerji gideri demeleri zerine kurgulanm
bir sistemdir yantn veren Bayraktar, irketlere pazar
yaratld eletirilerine de u savunmay yapt:
Dnyada 1900 yllarn bandan beri uygulama alan
bulan bu sistemlerin lkemizdeki gemii ise yaklak 10
yl civarndadr. Dolaysyla dnyada uygulamas yaplan
bir sistemin lkemizde de uygulamas noktasnda pazar
yaratma gibi bir amacn olmas mmkn deildir.
Bayraktar, srdrlebilir bina kavramyla ilgili almalarn
srdrldn ifade ederken, bina karbon emisyon snr-
larnn belirlenebilmesi iin ncelikle verilerin toplanmaya
alldn kaydetti. Trkiyede metrekare bana enerji t-
ketim verisinin bulunmadn belirten Bakan Bayraktar, lke
genelinde 48 bin Enerji Kimlik Belgesi karldn, bunlarn
da yalnzca 3 bin 120sinin binalara ait olduunu aklad.
evre ve ehircilik Bakan Erdoan Bayraktar, Elektrik
Mhendislii Dergisinin binalarda enerji verimlilii ile
ilgili sorularn yantlad.
Yaptrm Yok, Ama Zorunluluk
Is pay lerlerin mevcut binalarda kullanm
zorunluluk olarak ngrlmt. Is pay ler
kullanm konusundaki geliim nedir?
Bayraktar: Is ve scaklk kontrol ekipmanlar olarak ad-
landrlan slerler, s sayalar, termostatik vanalar ve
oda termostatlarnn kullanlmasn zorunlu hale getiren
mevzuat 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunudur. Ayn
kanunun Geici 6. Maddesinde kanunun yaym tarihin-
den nceki merkezi stma sistemli binalar iin de 5 yllk
gei sresi tannmtr. Yani 2 Mays 2012 tarihi itibaryla
tm merkezi stma sistemli binalarda s ve scaklk kontrol
ekipmanlarnn kullanm zorunlu hale gelmitir.
Dolaysyla uygulamann yaplmasn zorunlu klan lke-
mizin bir kanunudur. kincisi uygulamaya geilmemesi
durumu ile ilgili ayn kanunun idari yaptrmlar balkl 10.
Maddesinde herhangi bir yaptrm sz konusu deildir.
Yani herhangi bir ekilde belediyelerden veya Bakanlktan
birisi gelip cezai ilem uygulayamazlar, ancak yine uygulama
yapmayan mevcut merkezi stma sistemli binalar 5627 sayl
Enerji Verimlilii Kanununa muhalefet yapm durumda
evre ve ehircilik Bakan Erdoan Bayraktar, Elektrik Mhendisliinin
Sorularn Yantlad
ISI PAY LER BEDAVAYA
500 BN BNAYI ISITACAK
Bugn itibaryla yeni yaplan
binalarda ne CO
2
salm ne de
enerji tketimleri ile ilgili saysal
olarak bir snr belirlenmemitir.
Birok lkenin nfusundan fazla
bina saysna sahip olan lkemizde
m
2
bana tketimlerimizin ne
olduu konusunda bir verimizin
bulunmamaktadr. Ancak Enerji
Kimlik Belgesi uygulamas ile
olumakta olan veri tabanndan
alnacak verilere gre ilerleyen
yllarda saysal snrlar belirlenecek
ve yllara gre bu snrlar
gelitirilecektir.
Erdoan Bayraktar
evre ve ehircilik Bakan
33
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
olurlar ki bu durumda da herhangi birisi bina ynetimleri
hakknda kanuna muhalefet etmekten su duyurusunda
bulunabilir. Bu durumda mahkemenin verecei karara
gre ilem tesis edilir.
Is ve scaklk kontrol ekipmanlar kullanan binalarda bam-
sz blmlere kullanm miktarlarna gre enerji giderlerinin
paylamnn nasl yaplaca, kimlerin yapabilecei gibi konu-
lar ise ynetmelikle dzenlenmitir. Bu kapsamda Bakanlk
olarak gider paylamn bina ynetimleri kendileri hesapla-
yabilecekleri gibi Bakanlmzdan yetki alan yetkilendirilmi
lm irketlerinden de bu hizmeti satn alabilirler.
Bakanlk tarafndan sadece gider paylamn dzenlemek zere
yetkilendirilen yetkili lm irketlerinden bu hizmeti satn al-
mak isteyen bina ynetimleri iin Bakanlmz www.bep.gov.tr
nternet adresinden yaymladmz listedeki irketlere illerine
gre bavurabilirler. Gnmz itibaryla Bakanlmzdan 32
adet irket yetki belgesi alm bulunmaktadr.
Son olarak burada dikkat edilmesi gereken nemli bir konu
da binalarda kurulacak sistemlerin binann stma sistemine
uygun ve doru bir tasarmla hayata geirilmesi; yani bilgi ve
yetkinlii olan mhendislik firmalar tarafndan uygulama-
nn yaplmasdr. nk yanl uygulama yaplan binalarda
ciddi skntlara ve bamsz blm kullanclar arasnda
huzursuzluklara neden olabilmektedir.
Is Pay ler Zorunluluu Eletirilerine Yant
Is pay ler kullanm zorunluluu ile ilgili eleti-
riler gndeme getiriliyor. Binalarn dier zellik-
leri, zellikle yaltm zellikleri enerji verimlilii-
ne uygun hale getirilmeden s pay ler sistemine
geilmesinin kat malikleri arasnda hakszla yol
at savunuluyor. Bu uygulama, s pay ler sa-
t ve hizmeti salayan irketlere pazar yaratma
amac olarak deerlendirilerek de eletiriliyor. Bu
eletirilere nasl yant verirsiniz?
Bayraktar: 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanununun 7.
maddesi gerei kullanm zorunlu hale getirilen s ve scak-
lk kontrol ekipmanlarndan scaklk kontrol ekipman olan
termostatik vana ile mahal scaklklar konforumuza gre
ayarlanr ve s kontrol ekipmanlar ile de kontrol altna alnan
konforumuza gre tketilen enerjinin miktar llr; buna
gre de bamsz blm kullanclarna paylam salanr.
Sistem bu ekilde almakta olup, artk ar snan bamsz
blmlerde pencere aarak scakln drlmesi ve snma
sknts yaayan bamsz blmlerde de stma sisteminin
daha fazla almas ile ilgili talepler olmaz. Bu ekilde s-
cakln kontrol altna alnmas konusunda 1 Clik scaklk
farknda enerji tketimimizde yaklak yzde 7 gibi bir fark-
llk oluur. Elbette ki yaltml binada yaltmsz binaya gre
enerji tketimleri daha az olacaktr. Ancak bu sistemin amac
tketimlerimizin kontrol altna alnmasdr ve tketimlerin
kontrol altna alnabilmesinde en nemli parametre llebi-
lir olmasdr. Dolaysyla bu sistem ile enerjinin kontrol altna
alnmas salanmaktadr. Kat malikleri arasnda hakszla
yol amas deil kat maliklerinin gerekten tketimleri kadar
enerji gideri demeleri zerine kurgulanm bir sistemdir.
Dnyada 1900l yllarn bandan beri uygulama alan bulan
bu sistemlerin lkemizdeki gemii ise yaklak 10 yl civa-
rndadr. Dolaysyla dnyada uygulamas yaplan bir sistemin
lkemizde de uygulamas noktasnda pazar yaratma gibi bir
amacn olmas mmkn deildir.
Is Pay lerle Yzde 30 Tasarruf
Uygulama yaplan binalardan topladmz verileri incele-
diimizde bina iinde enerji kullanm kullanc profiline
gre farkllk gstermekle birlikte bina ortalamalarnda
uygulama ncesine gre yzde 20-40 arasnda fatura
bedellerinin dt grlmtr. lkemizde yaklak
2 milyon merkezi stma sistemli bina olduu dnl-
dnde ve ortalama yzde 30 verimlilik salanabilecei
sonucunu deerlendirdiinizde; lkemizde en az 2 milyon
nfuslu bir ehri stabilecek kadar verimlilik potansiyeli-
nin olduunu grebilmekteyiz. Yani yaklak 500 bin-600
bin binann ilave bir enerji kaynana ihtiya duymadan
buradan elde edilecek verimlilikle stlabilecei grlecek-
tir. Bu da lkemizdeki stanbul hari en byk ehirlerden
bir tanesi demektir.
Binalarda s yaltm konusunda salanan geli-
meler ve nmzdeki yllara ilikin beklentiler
nelerdir?
Bayraktar: ncelikle burada ilk olarak mevcut binalarda s
yaltm yaplmas konusunda bir zorunluluun bulunmadn
vurgulamak isterim. Ancak eer bina kentsel dnm alan
ierisine alnmam veya bina ile ilgili glendirme, ykm vb.
karar alnmam ise ve s yaltmna da sahip deil ise s ya-
ltmnn yaplmasn tavsiye ediyoruz. Yani kentsel dnm
kavram ierisinde olan binalarda kentsel dnm ile ilgili
34
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
ilem bitmeden herhangi bir ekilde baka bir uygulama ya-
plmasna gerek bulunmamaktadr. Buras ok nemli; nk
bina verimlilik anlamnda tedbir almak isteyebilir, ancak sonra-
ki srete de ykm, glendirilmesi vb. yapmas gereken ilem
ortaya km olabilir. Bu tekrar yatrm yaplmas anlamna
gelecektir ki bu da yanl bir uygulama olur.
Yaltm abas Youn, Ama
Yaltm uygulamasna gelince de; binalarmzdan youn
bir ekilde yaltm yaplmas noktasnda aba grlmekte,
ancak zellikle sektrdeki baz uygulamaclarn bu kavram
ticari deerlendirmelerinden dolay yanl uygulamalar ya-
plmaktadr. Yani ncelikle binalar s yaltmna sahip olup
olmadklarnn tespitini yapmalar veya yaptrmalar, ondan
sonra yaltm yaplmasna karar vermeleri durumunda da
yrrlkte bulunan zorunlu standart olan TS 825 stan-
dardna uygun s yaltm raporunu hazrlatarak burada
belirlenen cins ve kalnlktaki yaltm malzemesine gre
s yaltm uygulamasn malzeme reticisinin uygulamaya
ynelik klavuzlarna gre uygulama yaplmasnn salanmas
gerekir. Bu konuda da yine uzman mhendislerden destek
alnmasnda bina iin fayda olacaktr.
Yaltm sektrnn nmzdeki srete gerekten doru
uygulamalar ile lkemiz ve binalarmz iin faydal bir e-
kilde bymesi doru olacaktr.
Verilerimiz Olunca Hedef Belirlenecek
Binalarda Enerji Performans Ynetmeliinde,
binalarn karbon emisyonlarn azaltma hedefi
dorultusunda yaplmas ngrlen deiiklik-
ler ve standart belirleme almalarnda hangi
aamaya gelinmitir? Yeni yaplacak binalar iin
karbondioksit (CO
2
) emisyon miktar belirlenmi
midir?
Bayraktar: Binalarda Enerji Performans Ynetmelii ge-
rei 1 Ocak 2011 tarihinde uygulamaya giren Enerji Kimlik
Belgesi (EKB) uygulamasnda yine ynetmelik gerei enerji
tketim ve CO
2
salm ile ilgili C snf snr bulunmaktadr.
Bu adan bakldnda CO
2
salm da 1 Ocak 2011 tarihin-
den sonra yap ruhsat alan binalar iin snrlandrlmtr.
Hedeflerimiz arasnda da veri tabanndaki verilerin yorum
yaplabilecek seviyelere gelmesi ile birlikte yllara gre yeni
hedefler belirlenerek; hem enerji tketimleri, hem CO
2
sa-
lmlar hem de yenilenebilir enerji kullanm ile ilgili gelime
salanmas; bunun iin de mevzuatta gerekli almalarn
yaplmas planlanmaktadr.
Bugn itibaryla yeni yaplan binalarda ne CO
2
salm ne de
enerji tketimleri ile ilgili saysal olarak bir snr belirlen-
memitir. Birok lkenin nfusundan fazla bina saysna
sahip olan lkemizde m
2
bana tketimlerimizin ne oldu-
u konusunda bir verimiz bulunmamaktadr. Ancak Enerji
Kimlik Belgesi uygulamas ile olumakta olan veri tabann-
dan alnacak verilere gre ilerleyen yllarda saysal snrlar
belirlenecek ve yllara gre bu snrlar gelitirilecektir.
Srdrlebilir Bina Standard in allyor
Ticari binalar, mstakil lks konutlar ve entegre
konutlarda srdrlebilir nitelik aranmas konu-
sunda ikincil mevzuat dzenlemeleri hangi aa-
madadr? Srdrlebilir binann ilgili mevzuatta
saysal olarak nasl tanmlanaca konusunda bilgi
verebilir misiniz?
Bayraktar: Srdrlebilir bina kavramnn, zellikle kent-
sel dnmn balad lkemiz iin neminin farkndayz
ve bu konuda lkemiz iin bir standart yapnn olumasn
hedeflemekteyiz. Bunun iin odalar, dernekler ve niver-
sitelerin eitli almalar bulunmaktadr. Bu almalar
bizler de takip etmekteyiz ve bu almalarn derlenerek
lkemiz iin tek bir standardn gelitirilmesini istiyoruz. Bu
noktada da sadece bu almalar ile snrl kalmayp, ulusla-
raras geerlilii olan sistemleri de inceliyoruz. Bunlardan
bir tanesi olan Japonyann sistemi ile ilgili Japon kamu
kuruluu olan JICA ile ibirlii yapmaktayz. nmzdeki
srete tm bu almalar ve uzmanlar bir altay ile bir
araya getirerek lkemiz iin salkl yol haritasn belirlemek
iin almalarmz 2013 ylnda bu alanda younlatrmay
planlyoruz.
Binalarda yenilenebilir enerji kaynaklarndan ve
kojenerasyon ya da mikrokojenerasyon uygula-
malarndan yararlanlmasna ynelik almalar
ve hedefler hakknda bilgi verir misiniz?
Bayraktar: lkemizde binalarda yenilenebilir enerji
kullanm henz istenilen seviyelerde olmad bir gerek
olup, lkemizin 2023 hedefleri arasnda yeni yaplan bina-
larn enerjisinin en az yzde 23n yenilenebilir enerji
kaynandan karlanmas hedeflenmektedir. Bunun iin
Binalarda Enerji Performans Ynetmeliinde maddeler
bulunmaktadr, ancak bu blmn de 2023 hedefleri do-
rultusunda gelitirilmesi gerekecektir. Hem sektrn hem
uzmanlarn bu konularda geliimleri de bu hedefe bizi hzla
ulatrma noktasnda nemlidir.
lkemizde binalarda yenilenebilir enerji kullanm henz istenilen
seviyelerde olmad bir gerek olup, lkemizin 2023 hedefleri arasnda
yeni yaplan binalarn enerjisinin en az yzde 23n yenilenebilir enerji
kaynandan karlanmas hedeflenmektedir.
35
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
protokol imzalanarak hayata gemitir. Bu alma sonu-
cuna gre de sektrn talebini karlayacak ekilde izim
destekli masa st kullanm salanabilecek, sektre gir-
mek isteyen dier yazlmlarn nn aabilecek bir yapda
ikinci versiyon yazlmn gelitirilmesi ile ilgili almalarn
altyaps tamamlanmtr. TBTAK almasnn sonu-
lanmasna bal olarak hayata geirilecektir.
Enerji Kimlik Belgesi 48 Bine Ulat
Enerji kimlik belgesi uygulamasnn mevcut bina-
larda yaygnlama oran ya da says nedir? Binala-
rn genel durumuyla ilgili bilgi verebilir misiniz?
Bayraktar: 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu gerei
mevcut binalarn bugn iin EKB almalar zorunluluu
bulunmamakta olup, mevcut binalar iin 2 Mays 2017
tarihine kadar bir gei sresi tanmlanmtr. Yani gn-
mz itibaryla EKB alan mevcut binalar tamamen gnll
olarak bu belgeyi almaktadrlar. lke genelinde retilen 48
bin EKBnin yzde 6sn mevcut binalar almtr ki bunun
saysal verisi de 3 bin 120dir. retilen EKBler incelendi-
inde mevcut binalarn yzde 75lik bir ksmnn bina s
yaltm yaparak, EKB aldklarn yani sadece belge almakla
deil, verimlilik anlamnda binalarn gelitirmek amacyla
bu belgeyi aldklar grlmektedir. Geri kalan yzde 25lik
dilimde ise binalarn sadece verimlilik iin bina durumlarn
grmek istedikleri grlmektedir.
Binalarda Enerji Performans (BEP) Ynetmeli-
i uygulamalarnn yrtlebilmesi iin kamu
kurum ve kurulular, yerel ynetimler ve yap
denetim irketlerine ynelik personel eitimine
ilikin Enerji Verimlilii Strateji Belgesindeki
hedefe dair yrtlen almalar nelerdir?
Bayraktar: Bakanlk olarak eitim konusunda ok youn
bir programmz bulunmaktadr. 2012 yl yatrm progra-
mnda yer alan eitim projeleri kapsamnda Bakanlk l M-
drlklerimize, Belediyelerimize eitimler verilmektedir.
Ayrca Belediyeler Birlii ile yine eitim projesini hayata
geirerek belediyelere tekrar eitimler de verilmitir. Oda-
lar, dernekler, niversiteler vb. talep olmas durumunda
da eitimler verilmektedir. Bunun yan sra Enerji Kimlik
Belgesi retmek isteyen uzmanlar da ncelikle bir eitime
tabi oluyorlar ve lke genelinde yaklak 8 bin 500 civarnda
EKB uzman bulunmaktadr. Yani eitim konusunda 2012
yl olduka youn gemitir ve yatrm programna giren
eitim projelerimiz 2013 ylnda da devam edecektir.
BEP-TRnin gelitirilmesine ynelik almalar
hangi aamadadr? Programn yeni srmne ne
zaman geilmesi planlanmaktadr?
Bayraktar: BEP-TR II konusunda, ncelikle TBTAK
ile hesaplama ynteminin gzden geirilerek gerekli ise
iyiletirilmesinin yaplmas ve buna gre de hesaplama al-
goritmalarnn yeniden oluturulmas konusunda ibirlii

lk
e
g
e
n
e
lin
d
e

re
tile
n
4
8
b
in
E
n
e
rji K
im
lik
B
e
lg
e
sin
in
y

z
d
e
6
sn

m
e
v
c
u
t b
in
a
la
r a
lm
tr k
i b
u
n
u
n
sa
y
sa
l v
e
risi d
e
3
b
in
1
2
0
d
ir.

re
tile
n
b
e
lg
e
le
r in
c
e
le
n
d
i
in
d
e
m
e
v
c
u
t b
in
a
la
rn
y

z
d
e
7
5
lik
b
ir
k
sm
n
n
b
in
a
s y
a
ltm
y
a
p
a
ra
k
b
e
lg
e
y
i a
ld
k
la
r g

r
lm
e
k
te
d
ir.
36
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
G
erekten bir garip dnemde ve garipliklerin, aldatma-
cann kol gezdii bir lkede yayoruz. Gn gemiyor
ki halkn cebindeki kuruu almaya ynelik yeni bir zam,
yeni bir vergi icat edilmesin. Elektrik Mhendisleri Odas
(EMO) olarak yldan bu yana yazdk, izdik anlattk; ama
malum elektrik tasarruf cihaz aldatmacas ne yazk ki hala
devam ediyor. Her ayda bir otomatie balanm elektrik
zamlar tasarruf tacirlerinin ekmeine ya sryor.
Radyo ve televizyonlarda; izlenebilir ya da dinlenelebilir
program ktlnda alabildiine bir reklam bombardman
altnda yayoruz. Anadolunun kvrm kvrm yollarnda
ilerlerken, farkl radyolarda daha nce de rastlayp annda
zapladnz iki kii -biri program sunucusu- sanki yeni g-
ryorlarmcasna (banttan canl!) konuuyorlar. Ateli
bir pazarlamac gergedan boynuzundan mamul kuvvet
macununun malum yararlarn anlatyor!
Hep ayn taktik; hemen ararsak ok byk bir indirimden
yararlanabilecekmiiz... Ardndan yine ayn anons ve hi dur-
madan tekrarlanan telefon numaras... Gerekten insanmz
bunlara kanp bu pazarlamaclarn tuzana dyorlar m
diye dnmeden edemiyorum.
Neyse esas deinmek istediimiz konu tabii ki bu deil.
Ancak deineceimiz elektrik tasarruf cihazlar da ayn
yol ve yntemle geni halk kitlelerine pazarlanyor. stelik
bu radyo kanallarnda bu aldatmacann sunulmasnda kul-
lanlan terimleri duyunca, cihaz tantan szde uzman
kiinin, elektrikle uzaktan yakndan alakas olmad da
belli oluyor.
Sorunun z lkemize dayatlan neoliberal politikalardr.
Yenidnya dzeni ad altnda kamu varlklarn sermaye
kesimine aktarrken, her alanda olduu zere zelletirme
kavram elektrik enerjisi alannda da ayn ekilde pazar-
lanmtr: Kamu baarszdr, kamu hizmeti hantal yap
nedeniyle pahaldr. zelletirme ile rekabet olacak, mal
ve hizmetlerin kalitesi artacak ve tketiciler bundan karl
kacak.(t!)
Ancak takke dm kel grnmtr.
1990l yllardan bu yana zelletirilen
hibir alanda ne ucuzluk, ne de hiz-
met kalitesi artmam, tersine srekli
zamlarla pahal ve kalitesiz hizmet ku-
rumlamtr.
Elektrikte de bu byle olmutur. 30 Eyll
2011 ile 1 Ekim 2012 tarihi arasnda
sanayide art yzde 26.15, mesken-
lerde yzde 31.06 orannda olmutur.
Kalknma ncelikli illerde geerli olan
zam oran ise yzde 41.38 ile iktidarn
sosyal devlet kavramndan ne anladn
net olarak ortaya koymaktadr.
Yurttan elektrik faturas hi durmadan kabartlrken
birtakm uyank kesimler buradan nemalanmak iin ha-
rekete gemilerdir. Balangta al veri merkezlerinde
tezgahlar kurulmu, gz boyamak iin her trl tedbir
alnmtr. stelik bu gz boyama iin fazlaca bir masraf
da gerekmemektedir.
Bir lamba anahtar, birka floresan lamba, lamba devresine
bir adet seri bal dijital ampermetre ve bir priz Tezgah
tamamdr. Bunun takdimi iin eli yz dzgn bir manken
de varsa gsteri iin her ey hazr demektir.
nce sihirli kutu anlatlp, izleyicilerden birinin dme-
ye basarak lambalar yakmas, daha sonra ampermetredeki
akm deerinin yksek sesle okunmas istenecektir. Hemen
ardndan bu kiinin eline tututurulan sihirli kutuyu prize
takp tekrar ampermetredeki akm okumas istenecektir.
Cihaz prizde iken ampermetredeki akmn azalmas ile
zelletirmeci soyguncular tarafndan biteviye yolunan
yurttan bir kez de tasarruf tacirleri tarafndan yolunmas
operasyonu bylelikle tamamlanm olmakta, sra elektrik
faturasndan cebi yanan yurttaa sata gelmitir. Bu gs-
teri kaydedilerek nternet ve yerel kanallarda yaynlanarak
pazarlama srdrlmektedir.
in ac yan stanbulda stelik lkenin en kkl niversite-
lerinden birinde bulunan bir enerji enstitsnn akademis-
yen yelerince imzalanm bir de kalite belgesi verilmesidir.
Bu durum, biz mhendisleri iyice zmtr. Odamzca 2009
ylnda laboratuvar ortamnda iki farkl cihaz test edilmi
ve sonular kamuoyuna aklanarak, yurttalar uyarlm,
yetkililer greve arlmtr. Bu cihazlar i kayplarndan
tr tasarruf ettirmek bir yana, biri 7 Watt, dieri ise 11
Watt ilave g tketerek adeta bizimle alay etmektedirler.
EMO Ynetim Kurulu 2009 ve 2012 ylnda konuya dikkat
ekmi, ilgili kurumlar bu aldatmacay durdurmak zere
greve armtr. ncelikle Reklam Kurulu bu reklamlar
derhal durdurmal, Enerji Bakanl kamu spotu hazrla-
tarak radyo ve televizyonlarda yaynlatarak yurttalarmzn
aldatlmasn nlemelidir.
Sizce de ok ey mi bekliyorum?
Zira ayn bakanlklar vatan-
damza siyaseten zelle-
tirme tuzann kurulmas
srecinde yalan syleyerek;
yurttan daha kaliteli, daha
ucuz, daha ulalabilir hizmet
alacan sylemediler mi?
Dorusu bu iktidarn tasarruf
tacirlerine ynelik bir uyar yapa-
can hi sanmyorum...
Yanlyor muyum?
TASARRUF CHAZLARI
ALDATMACASINA DUR DEYN!
Musa een
Elektrik Mhendisi
37
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
E
lektrik Mhendisleri Odas (EMO), elektrik ta-
sarruf cihazlaryla halkn kandrlmasna kar
ilgili otoriteleri harekete ard. EMO; nternet site-
lerinden, elektronik ortamda yrtlen kampanyalara,
cep telefonlarna gnderilen mesajlardan televizyonla-
ra kadar uzanan geni bir a ierisinde pazarlanmaya
allan szde elektrik tasarruf cihazlar satlarnn
durdurulmas iin; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl,
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Reklam Kurulu ile
Radyo ve Televizyon st Kuruluna yaz gnderdi.
EMO, elektrik fiyatlarna yaplan zamlarn ardndan
yeniden revata olan elektrik tasarruf cihazlar aldat-
macas konusunda ilgili kurumlar nezdinde giriimde
bulundu. lgili bakanlk ve kamu kurumlarna 15 Ekim
2012 tarihinde gnderilen yazda, 11 Ocak 2010 tarihli
aklama ile kamuoyunu tasarruf cihazlar aldatmacas
konusunda EMOnun uyard anmsatld. Ad geen
szde elektrik tasarruf cihazlar tamamen bir aldatma-
cadan ibarettir denilen aklamadan alnt yaplarak u
bilgilere yer verildi:
Byk iletmelerde zorunlu olan kompanzasyon
ilemi, elektrik akmnn i grmeyen gc (krg)
olarak tanmlanabilecek reaktif enerjinin sisteme
geri verilerek, top-
lam elektrik reti-
minde yarataca
gereksiz art etkisini
nlemeye yneliktir.
ncelikle, mevcut
mevzuata gre mes-
ken abonel eri ne,
tek fazla beslenen
abonelere, balant
gc 9 ( dokuz)
kWa (dahil) ka-
dar olan abonelere
reaktif enerji tarifesi
uygulanmadnn
al t i zi l mel i di r.
Yani bu abonele-
rin kompanzasyon
yapmalarna gerek
duyulmamakta, bu
nedenle de bu sa-
yalar reaktif enerji
kaydetmemektedir.
Elektrik tasarruf
cihaz ad altnda
sata sunulan bu tr
aletler ise, zaten kayda girmeyen bu reaktif enerjiye
ynelik kk kompanzasyon aletleridir.
Konut ve kk iyerlerine cihazn pazarlanmasn-
da kullanlan yntem de ite bu noktaya yneliktir.
Bir grup floresan lamba yaklmakta; szde tasarruf
cihaz taklmadan lamba devresindeki akm, pens
ampermetre ile llerek mteriye gsterilmekte; ar-
dndan cihaz fie taklmakta ve ayn noktadaki akm
yine llmektedir. Cihaz devrede iken bir miktar
azalan akm deeri zerinden halkn aldatlmas
desteklenmektedir. in pf noktas da buradadr.
Azalan akm, fie taklan noktadaki reaktif enerji-
nin cihazdan ebekeye verilmesi ile olumaktadr.
Kirli bir kampanya ile pazarlanan bu cihazlar bu
tip sayalarn kaydetmedii, bu nedenle de tketim
faturalarna yansmayacak olan reaktif kompanzas-
yon ilevi grmektedir.
Sonu olarak bu cihazlarn aktif enerjiden tasarruf sala-
masnn mmkn olmad anlatlan yazda, tketicilerin
kandrlmasnn kamu otoritesi eliyle nlenmesi istendi.
Yazda yle denildi:
2010 yl verilerine gre lkemizdeki toplam 33,2
milyon aboneden 27,4 milyonunun meskenlere, 4,2
milyonunun da ticaret-
hanelere ait olduu (ki
bunlarnda byk bir
blmnn 9 kW ve
altnda balant gc-
ne sahip olduklar) ve
farkl abone grubunda
olup tek fazl sistemden
beslenen aboneleri de
gz nne aldmzda
hibir ie yaramayan
szde tasarruf cihaz-
larnn hangi amala
pazarland ortaya
kmaktadr. Tketi-
cilerin kandrlmaya
alld bu ve benzer
olaylarda kamu otorite-
sinin denetim grevini
yerine getirmesi ve va-
tandan yanltlarak
dolandrmasna ynelik
giriimleri engellemesi
ve cezalandrmas ge-
rekmektedir.
EMODAN KAMU KURUMLARINA UYARI
38
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
K
onutlarda kullanlan enerjinin bete birine yakn elekt-
rikli cihazlar tarafndan tketilmektedir. rnlerin
enerji tketimi konusunda son kullancnn bilgilendiril-
mesini amalayan etiketleme mevzuat ve rnlerin enerji
tketimini de kapsayan eitli konularda uymas gereken
teknik artlar belirleyen evreye duyarl tasarm mevzuatyla
enerjinin verimli kullanm amalanmaktadr.
Avrupa Birlii (AB) lkelerinde 1995 ylndan bu yana kul-
lanlmakta olan enerji etiketleri, lkemizde 2002 ylnda
yaymlanan bir dizi tebli ile amar, bulak, kurutma
makineleri ve buzdolaplar iin; 2003te elektrikli frnlar
ve 2006da da klimalar iin zorunlu hale getirilmitir.
Yeni Etiketler Yrrlkte
ABnin 2010/30/EU Direktifine paralel olarak lkemizde 2011
ylnda yaymlanan ynetmelik ve 2012de rn gruplar iin
ayr ayr yaymlanan tebliler dorultusunda ev tipi soutma
cihazlar, bulak makineleri, amar makineleri ve televiz-
yonlar kapsayan yeni enerji etiketleri yrrle girmitir.
Gei dneminin ardndan yeni etiketler, soutma cihazlar ve
bulak makineleri iin 1 Eyll 2012den, amar makineleri
iin 1 Aralk 2012den, televizyonlar iin ise 1 Ocak 2013ten
itibaren zorunlu klnmaktadr. Yeni etiketleme mevzuatyla
A+, A++ ve A+++ verimlilik snflar tanmlanmtr.
Etiket Hesab Sizi Yanltmasn
Etiketlerde, cihazn verim snf ve yllk enerji tketiminin
yan sra rn grubuna gre su tketimi, kurutma verimli-
lik snf, grlt seviyesi gibi bilgiler yer almaktadr. Yllk
enerji tketiminin nasl hesapland bir buzdolab iin 24
saat almas nedeniyle kolay tahmin edilebilir olsa da baz
rnlerde son kullanclarn etikette yer alan yllk enerji t-
ketimini kendi kullanm ekillerine gre yorumlayabilmeleri
iin ilgili teblilerdeki hesaplama yntemlerini incelemeleri
gerekebilir. rnein, bir bulak makinesinin yllk tketimi
hesaplanrken ylda 280 ykama yapld varsaylmaktadr.
amar makinelerinde ise ylda 220 ykama yapld var-
saylmakta olup; tam ve ksmi ykte 60 derece pamuklu
program ile ksmi ykte 40 derece pamuklu programnn
arlkl enerji tketimini dikkate alan bir formle gre yllk
tketim bulunmaktadr. Dier bir deyile makinenin dier
programlar, yllk enerji tketimi ve enerji verim snf he-
saplamalarnda dikkate alnmamaktadr.
Verimlilikte Denetim htiyac
Elektrikli cihazlarn etiketleme ve evreye duyarl tasarmna
ilikin olarak piyasann gzetimi ve denetiminden Bilim,
Sanayi ve Teknoloji Bakanl sorumludur. Genel olarak
piyasa gzetimi ve denetimi, etikette yer alan bilgilerin
Elektrikli Cihazlarda Verimlilik ve Etiketleme
VERML RNLERN TERCHNDE
MALYET ENGEL
Ycel Tekin
Elektrik ve Elektronik Mhendisi
doru olduu varsaymyla belgeler zerinden yaplmakta
olup; phe olumas durumunda cihazn test edilmesi
gndeme gelmektedir. Ayrca piyasaya srlen her rnn
tek bir rneinin Bakanlk tarafndan test edilmesi ilgili
mevzuatta ngrlmtr. Ancak enerji verimlilii testleri
asndan, Bakanln baz rn gruplar iin snrl test
imkn bulunduu, baz rn gruplar iin ise test imkn
bulunmad belirtilmektedir. Yenilenebilir Enerji Genel
Mdrl; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl; beyaz eya
reticileri ve Birlemi Milletler Kalknma Programnn
(UNDP) yrtmekte olduu; 2010 ylnda balatlan ve
2014 ylnda tamamlanmas planlanan Trkiyede Enerji
Verimli Cihazlarn Piyasa Dnm Projesi kapsamnda
piyasa gzetimi ve denetimi iin lkemizin test ve uygunluk
deerlendirme altyapsnn gelitirilmesinin hedeflendii
ifade edilmektedir.
Gei dneminin ardndan yeni
etiketler, soutma cihazlar ve
bulak makineleri iin 1 Eyll
2012den, amar makineleri
iin 1 Aralk 2012den,
televizyonlar iin ise 1 Ocak
2013ten itibaren zorunlu
klnmaktadr. Yeni etiketleme
mevzuatyla A+, A++ ve
A+++ verimlilik snflar
tanmlanmtr.
39
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
Verimli rnler Pahal
Yeni enerji etiketleri yrrle girdikten sonra, en verimli
cihazlar iin A+++ verim snf kullanlmaya balanm-
tr. Tabloda, pazar pay en yksek iki beyaz eya reticisinin
belirtilen zelliklere sahip rnlerinin ortalama elektrik
tketimleri ve fiyatlar grlmektedir.
Elektrikli Cihaz
Tketim
(kWh/yl)
Fiyat
(TL)
Buzdolab A+++ (500 lt, no frost) 212 3.647
Buzdolab A+ (500 lt, no frost) 350 1.997
amar makinesi A+++ (7 kg) 159 1.039
amar makinesi A+ (5 kg) 170 907
Bulak makinesi A+++ 193 2.321
Bulak makinesi A+ 289 1.102
Konut kullanclar iin Ekim 2012den itibaren geerli olan
tarifeye gre vergilerle beraber kilovat saat (kWh) bana
36 kuruluk elektrik fiyat dikkate alndnda, A+++
snfndaki bir buzdolabnn elektrik faturasna etkisi ylda
yaklak 76 TL olurken, benzer zelliklere sahip A+ snf
bir buzdolab iin elektrik maliyetinin 126 TL olduu g-
rlmektedir. Buna gre A+ snf cihaza gre, A+++
snf cihazn kullanmyla 1 ylda fazladan salanan tasar-
rufun ekonomik deeri 50 TLdir. Bu cihazlar arasndaki
fiyat fark ise 1650 liradr. Aradaki maliyet farknn fazla-
dan salanan tasarrufla karlanabilmesi iin, A+++
buzdolabnn 33 yl kullanlmas gerekmektedir ki bu sre
ortalama beyaz eya mrnn olduka zerindedir. Bulak
makineleri iin de ayn durum geerlidir. Pazardaki en ve-
rimli rnler, toplam maliyet asndan kullanclara hitap
etmemektedir.
amar makinelerinin verim snflar ve kapasiteleri gzden
geirildiinde, A+++ etiketlerinin 7 kg ve daha byk
kapasiteli makinelerde bulunduu, makineler kldke
verim snflarnn da dt g-
rlmektedir. Bu durum, farkl
kapasitelerdeki makinelerin
yllk enerji tketimlerinin bir-
birine olduka yakn olmasyla da
kendini gstermektedir. rnein,
5 kg kapasiteli A+ snfnda bir
makinenin yllk elektrik tketimi
170 kWh dzeyindeyken, 9 kg
kapasiteli ve A+++ snfna
dahil bir makine iin bu deer
210 kWh olmaktadr. Elektrik
tketimi deerleri birbirine yakn
olmasna ramen, farkl kapasite-
lere sahip amar makinelerinin
su tketimleri arasnda byk
farklar bulunmaktadr. Bu yzden
amar makinesi tercihinde kul-
lanclar iin su tasarrufu ncelikli
durumdadr.
Mevcut elektrikli cihazlarn verimli cihazlarla
deitirilmesinin toplam birincil enerji tke-
timi asndan da deerlendirilebilmesi iin,
retilen cihazlarda kullanlan hammaddenin
elde edilmesinden cihazlarn geri dntrl-
mesine kadar tm aamalar kapsayan mr
dngs boyunca enerji tketimi ve dier ev-
resel etkilere ilikin daha fazla veriye ihtiya
duyulmaktadr.
Elektrikli rnlerde enerjinin verimli kulla-
nmnn salanmas iin, ekonomik mrn
tamamlam cihazlarn deiiminde kullanc-
larn en verimli rnleri almaya tevik edilmesi
konusunda eitli yntemlerin gelitirilmesi ve
yeni cihaz alm srasnda eskisinin kullanmdan
ekilmesi gerekmektedir.
40
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
E
lektrik irketiniz, size kullandnz enerjiyi kstlama-
nz, yoksa olas bir kesinti ile karlaacanz sylerse;
muhtemelen buna raz olursunuz. Gereksiz k ve cihazlar
kapatr, klimanz daha az kullanrsnz. Ama kriz nlendi-
i an, eski alkanlklarnza abucak geri dnersiniz. Yani
insanlar evreyi korumay ve tasarruf etmeyi istediklerine
dair szler sylemelerine ramen, bu hedeflerini gerek-
letirmek iin nadiren enerji tketimlerini snrlandrrlar.
Konfor, daima tasarrufa kar kozunu oynayarak kazanr.
Bir zamanlar elektrik hizmetindeki yneticiler, elektrii
gnn belli zamanlarnda daha pahal yaparak tketici
davranlarn deitirebileceklerini dndler. Bu ie
yaramad. Tasarrufa tevik etmek iin gereken yksek
cret, hizmetlerin fiyatlandrlaca ya da fiyatlandrlabi-
leceinden daha yksek olacak grnmektedir. Bu kt
haberdir. Ama iyi haberler de vardr: Fiyatlarn ykselmesi
ie yaramayabilir olmasna ramen, yle grnyor ki zekice
hileler ie yarayacak.
lk nce, problemden bahsedelim. Bugnlerde, problem
aslnda verimlilikle ilgili deildir; enerji verimli cihazlar
toplam elektrik talebini azaltmaya yardmc olmutur, ama
byk bir problem devam etmektedir. ou insan gnn
ayn saatlerinde yataktan kalkar, ie gider ve eve geri dner.
Onlarn bu programlarnn enerji kullanmn belirlemesi
de artc deildir: Enerji kullanm hafta iinde ikin-
di zamannda (leden sonra saat 3ten 6ya kadar olan
TEMBEL MTER N AKILLI TASARRUF
nsanlar Ak ve Para in Enerjiden Tasarruf Etmezler
Onlar Bu Konuda Kandrmalsnz
Marc Mosko, Victoria Bellotti
(eviri: IEEE Spectrum, Temmuz 2012)
zamanda) pik yapmaya eilimlidir. yerlerinin hala ak
olduu bu zaman diliminde, ayn zamanda insanlar iten
evlerine varp klimalarn, televizyonlarn ve frnlarn
aarlar. Elektrik talebindeki bu dalgalanma sonucunda,
birka dakika ierisinde elektrik ebekesinden akan enerji
miktar ikiye katlanabilir.
Bu dalgalanma, enerji alanndaki kamu irketlerinin retim
kapasitesinin byk bir miktarn yedekte tutmalar gerekti-
ini anlatr. Bu nedenle puant yk santrallarna ihtiya olur.
Bu ekstra retim kapasitesini kurmak ve bakml tutmak
pahaldr. Bu nedenle sz konusu santrallar genellikle, yedek
olarak tutulmayacak olsalar yllar nce kapatlacak olan, eski
ve verimsiz tesislerdir. Bu yzden yedek santrallarn al-
trlmas, normalde faaliyette olan retim tesislerinden ok
daha fazla (ounlukla kat kadar) maliyetlidir. Kullan-
clar, bunun farknda olamayabilir; ama yksek tarifelerden
ikyet ettikleri zaman, esas olarak yedek g santrallarn
sulayabilirler. Bunun yannda eski santrallarn evre dostu
olmas da beklenemez.
yleyse, insanlarn elektrik kullanmnn dzenlenmesi, kul-
lanclarn czdanna ve evreye yarar salayacaktr. Amerika
Birleik Devletlerinde konutlardaki elektrik kullanmnn
te ikisi (Avrupada daha az) klima, buzdolab, amar
makinesi, kurutma makinesi ve dier elektrikli cihazlardan
kaynaklanmaktadr. Bu nedenle elektrik tketiminin d-
zenlenmesi kolay olmal: nsanlar, daha da iyisi otomatik
41
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
kontrol sistemleri, gn boyunca termostatlar ayarlaya-
bilirler; amar ve kurutma makinelerini gece yarsnda
altrabilirler. Klima kullanmndaki kk azaltmalar ve
cihazlarn altrlmasndaki ertelemeler bile enerji talebin-
deki pik seviyelerin kontrolne ve beraberinde maliyetlerin
azaltlmasna yardmc olabilir.
Elektrik hizmeti salayclar yllardr, azaltarak ya da puant
saatler boyunca erteleyerek, elektrik kullanmlarn dzenle-
melerini salamaya abalamalar iin tketicilerin nne fi-
nansal tevikler sarktmlardr. Ama bu teviklerin avantajn
elde edebilmek, farkndalk ve sorunlu kullanclar tarafnda
etkili planlamay gerektirir ve bu henz meydana gelmedi.
Gerekli olan ey; tasarrufu basit hale getiren otomasyon; t-
keticileri enerji tasarrufuna ynlendirmek iin zekice hileler
ve belki daha etkileyici finansal teviklerdir. Ancak yalnzca
hileler ve otomasyonun da baarl olaca aktr.
Baz konut kullanclar, faturalarna yansyan bir indirim
karlnda gerekli olduunda havalandrma sistemlerini
kapatmas iin hizmet sunan kuruma izin vermektedir.
rnein Kaliforniyada Pasifik Gaz & Elektrik irketi
(PG&E) bu ekilde birka farkl dzenleme sunmaktadr.
PG&E irketi, 100 binden fazla katlmcs bulunan Akll
Havalandrma (SmartAC) program ile her evin havalandr-
ma tesisatna bir uzaktan kontrol cihaz yerletirerek, puant
yaz saatlerinde tketimi azaltma olana elde etmektedir:
Klima 15 dakika boyunca normal, sonraki 15 dakika yalnzca
fleyecek ekilde bir dngy izler. Kullanclar, muhteme-
len ayda bir ya da iki kahve almaya yetecek kadar gerekten
az bir creti dl olarak alrlar.
Kanadada yaklak bir yl nce, Ontario Enerji Kurulu puant
ve puant d saat cretleri arasnda neredeyse ikiye birlik
bir farkla kullanm zamanna gre ileyen bir fiyatlandrma-
nn iyi bir tantmn yapt. Dier birok hizmet salayc,
tketimi puant saatlerden kaydrmak amacyla kullanclar
ikna etmek iin bu tr tevikler sunarlar. Ama bu giriimler
kullanm modellerinde ok kk deiiklikler yapmtr.
Toronto Hidro Elektrik Sistemlerinin Ba Yneticisi Ant-
hony Haines, tasarruflarn kesinlikle ok mtevazi kaldna
inanyor. Kurumlarn tketicilerin yzde 5ini bile doru
ynde harekete geirebilmeden nce puant saatlerdeki
enerji kullanmn puant olmayan saatlerdeki kullanmn 10
katna mal olmak zorunda olacan dnmektedir.
2008de, Xeroxs Palo Alto Aratrma Merkezinden
aratrmaclar, paraya nem veren enerji kullanclarnn
bykln lmeye ynelik bir aratrma iin Kuzey
Kaliforniyadaki evlere gittiler. Bu almada aratrma-
c 646 insan inceleyerek drt aylarn harcadlar. Elektrik
faturalarn gzden geirdiler, cihazlar ltler, gnlk
kullanmlar kaydettiler ve 20 haneyle grmeler yaptlar.
alma; temel olarak, sradan insanlarn ne kadarnn,
gnn belli saatlerinde yksek elektrik fiyatlarna karlk
eitli ev aletlerinin enerji tketmesinden kanma, tke-
timi erteleme ya da azaltma zahmetine katlanabileceini
aratrd. Aratrmaclar insanlarn cihazlarnn zerine
eitli zamanlarda o cihazn kullanmnn ne kadar mali-
yeti olduunu gsteren kartlar koydular. Elektrik tarifeleri
sabah erken saatlerde ve geceleyin en ucuz iken leden
sonra ve akamn erken saatlerinde en pahalyd. Daha sonra
katlmclar onlarn kullanmlarn kaydettiler.
Aratrmaclar artan; almaya katlanlarn ounun,
enerjiyi kullandklar zamana ilikin seimlerini dnt-
rerek tasarruf etmeye ynelik eilim gstermemi olmalary-
d. Kaliforniyallarn byk ksmnn, elektrik maliyetleriyle
ilgili hibir eyi umursamadklar anlalyor.
Aka gnmzdeki parasal tevikler, anlaml bir tasarrufa
sevk etmek iin ok snrl kalyor. Bu, rnein bir dizst
bilgisayar gibi greceli olarak kk miktarda enerji eken
cihazlar iin zellikle dorudur. Aslnda bu aratrmaclarn
grmelerinde, almaya katlanlardan bazlar bilgisayar-
larn dndklerinden daha ucuza altklarn rendi-
ler ve bylece enerji tasarrufunun bilgisayarlar kapatmaya
demeyecei sonucuna vardlar. Katlmclardan biri bunu
Yemek istediin zaman yemek yersin. TV seyretmek is-
tediin zaman TV seyredersin. yle deil mi? biiminde
ifade etti.
Garip biimde, birka katlmc ok ses yapmsa buz-
dolaplarn ya da bilgisayarlarn kapatabileceklerinden
bahsettiler. Ayrca birka kii hava scakken frnlarn
kullanmaktan sakndklarn da syledi. Demek ki insanlar
kk rahatszlklar nlemek amacyla enerji kullanmn
azaltmaya gnll olmalarna karlk, para tasarrufu ya da
enerji tasarrufu iin bunu yapmaya gnll deildirler.
almadaki birka katlmc enerji tketimini azaltmay iste-
diklerini ve ksa bir sre byle yapmaya altklarn syledi.
Ama souk bir eve gelmenin ya da rnein bir bilgisayarn ye-
niden almasn beklemenin verdii rahatszlk ya da sknt,
genellikle herhangi bir maliyetten tasarruf isteine ar bast
ve insanlar abucak eski alkanlklarna geri dndler.
Bu almay yrten aratrmaclar, ev cihazlarnn kullanc
arayzlerinin, szm ona tasarmlar araclyla savurganl
desteklediklerini fark ettiler. rnein amar makineleri,
kurutucular ve bulak makinelerindeki standart ayarlar en
enerji verimli ayarlar deildir. Bununla birlikte ou cihaz
daha verimli devir seenekleri sunarken, kullanclar tipik
42
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
olarak, eer yeterince iyi alyorsa standart ayarlara bal
kalrlar. Yaplan bu seim abucak cihazn mr boyunca s-
ren bir alkanla dnr ve ylece kalr. Kullanclarn k-
yaslama testi yapmalar pek mmkn deildir ve kullanclar
daha az enerji tketen bir modun (bir amar makinesinde
belki souk su kullanan ya da daha ksa bir dng zaman
kullanan), standart ayarlar kadar iyi bir ekilde o ii yapp
yapmadn anlama zahmetine nadiren gireceklerdir.
Halbuki fabrika ayarlaryla gelen bu kullanma eilimi, tam
tersi ekilde olabilir. Tasarmclar, enerji tasarrufu modunu
standart ayar yapmak iin, bir anlamda tasarruf iin kul-
lancy kandrarak, cihazn kullanc arayznde basit bir
ekilde ince ayarlar yapabilirler. reticiler, gsterge yzeyini
kolayca tekrar etiketleyebilir; bylece normal seenei en
verimli ayar olabilecektir. Yksek enerji devri iin bir butona
dokunmak daha rahatsz edici ise tipik bir mterinin bunu
kullanmas pek olas deildir.
Byle hareket eden cihazlar elektrik tketim miktarn-
da azalmaya yardmc olabilmelerine ramen, yeterince
ilerleme salanamayacaktr. leden sonraki ok youn
kullanmn byk blm, ISVH (Istma, soutma ve ha-
valandrma) birimleri, frnlar, mikrodalga frnlar, dier
ocaklar ve televizyonlardan kaynaklanmaktadr. ABD Enerji
Departmanna gre yalnzca ISVH sistemleri, tipik bir evin
enerji kullanmnn yzde 30undan fazlasn oluturmak-
tadr. Ve televizyonlar, ABDde konutlarn enerji talebinin
yzde 10undan daha fazlasndan sorumludur.
Gerek zamanl fiyatlandrmaya karlk, burada kolay olan
hedef, ksa zaman periyotlar iin hafif bir ekilde artrlan
ya da azaltlabilen termostat ayarlardr ya da evdeki dier
cihazlarn kullanmnda kalc bir derece ayar yapmaktansa
dereceler, konforu da devam ettirecek ekilde biraz daha
eitlendirilebilir.
Ama siz tketicilerden byle ince ayarl bir kontrol idare
etmelerini bekleyemezsiniz. Sonuta yorucu bir gnn
ardndan termostatlarnda srekli ince ayarlar yapmay
kim ister? Kukusuz daha gelimi otomatik kontrol me-
kanizmalarna ihtiya vardr ve onlar gelmektedir. Gelecek
birka ylda, yeni teknolojiler kendi yntemlerini hanelere
yerletirmeye balayacaklar ve bunlarn bazlar arpc bir
ekilde eve ait enerji resmini deitirecek.
Bu otomatik kontrol sistemleri elbette nternet balantl
olacaklar, tabii ki bylece onlar, elektrik maliyetindeki dei-
iklikleri an ve an izleyebilecekler. Ama bu sistemler gerek
zamanl fiyat verilerine tpatp aynen cevap vermeyecekler.
Bu sistemler ayrca evdeki insanlarn ne yaptn izleyecek
ya da onlarn alkanlklarn belirleyen yapmak istedikleri
eyleri de hesaba katacaklar. Birisi favori programn seyre-
derken televizyonu kapatan bir sistem, kullanc onu hizmet
d brakmadan nce bunu yalnzca bir kez yapabilir. Bu
yeni akll-ebeke sistemleri olduka akll olmak zorunda
olacaklar. Bu tr teknoloji, pazara tesir etmeye henz bal-
yor. Toronto Hidro irketinin Peaksaver (Puant Tasarruf)
Program rnein evdeki bir klimaya, elektrik talebindeki
gnlk dalgalanmalara bal olarak ap kapatan akll bir
dme ekledi. Kapal zamanlar muhtemelen yalnzca 10 ya
da 20 dakika gibi ksadr, bylece evin scaklnda kk
deiimler meydana gelir.
Yine de ISVH sisteminin dnda tketilen enerjiyi ynetmek
ok daha karmaktr. Dier aletler, (amar makineleri, el-
bise kurutucular ve elektrikli frnlar) tek balarna ok daha
az enerji tketir ya da bu aletlerin (televizyonlar, masast
bilgisayarlar, radyolar ve ses sistemleri) kullanlrken tek
bir enerji ayar vardr ya da bu aletler (bulak makinas ve
aydnlatmalar) yalnzca ufak ayarlamalara izin verirler.
Bir etki yaratmas iin ok sayda cihaz kapatlmal, kslmal
ya da hi olmazsa geici olarak geciktirilmelidir. Bir evdeki
bu byk cihaz ailesi, tketicinin idare edebilmesi asndan
ok hantal bir topluluu temsil eder.
zm; bugn pazarda grdmz herhangi bir eyden
ok daha karmak olmak zorundadr. Gelecekteki sistem-
lerde tm bu uygulamalar, eve ait enerji piyasa sunucusu
olarak isimlendirilen bir aletle balantl olacaktr. Bu tarz
bir sunucu bir hanenin tm enerji kullanmn ynetmek
iin cihazlarn birbirleriyle uyumlu ekilde almalarn
salayarak onlar ap kapatabilecektir. Bulak makinesini
ele alalm. imdiden ou bulak makinesi ileri bir saate
erteleme seeneine sahiptir: Bulaklar imdi ierisine
yerletirebilir ve istediiniz bir saatte almas iin ayarla-
yabilirsiniz. Bylece ou insann dnmemesine karn
insafl tketiciler, klima kullanmnn muhtemelen azald
akam 8den sonra bulak makinesini altrmaya ayarlaya-
bilirler. Bu, ok fazla olmamasna ramen, kk bir miktar
enerji talebini frenlemeye yardmc olacaktr.
u daha iyi bir fikirdir. Bulak makinesinin bir ev enerji
piyasa sunucusuyla entegre edildiini dnn. Sunucunun
yazlm, tarifeleri ve fiyatlandrma eilimlerini izler; bylece
sistem yazn bir bulak makinesini altraca en uygun
zamann akam 8 ya da 9dan sonra olduunu anlar. Bura-
ya kadar bahsedilen allm bir geciktirme dmesinden
farkl deildir, yine de geciktirme kullancdan bamsz,
otomatik olarak ayarlanacaktr.
Fakat, diyelim ki bir enerji santral devreden karak orada-
ki blge ebekesinde yol at voltaj dkl nedeniyle
fiyatlarn ykselmesine neden oldu. Her zaman olduu gibi
akam 8de bulak makinesini balatmak yerine ev enerji
sunucunuz elektrik hizmetini veren firma ile iletiime ge-
er ve enerji kullanmnn ertelenmesinin, maliyette nemli
bir tasarruf salayacan belirler ve bu noktada balama
zamann deitirir. Acil durum meydana geldiinde bu-
lak makinesi zaten almsa, sunucu bulak makine-
sinin almasn makul bir ekilde kesip kesmeyeceini
bilecektir. rnein, henz su stlyorsa bulak makinesi
durdurulacaktr, ama deterjanla ykamann ortasndaysa bir
sonraki durulama dngsnn sonuna kadar bekletilecektir.
imdi daha kark olmas iin elektrikli bir frn ekleyelim.
Yine sunucu cihazn ne zaman (kendi kendini temizlerken)
kapatlabileceini ve ne zaman (yemei piirirken) kapat-
lamayacan anlayacaktr.
Mahalledeki her bir ev byle bir ekipmana sahipse, enerji
salaycdan gelen fiyatlandrma sinyallerine karlk tm
mahalledeki talebi azaltmak iin bu evlerdeki enerji piyasa
sunucular kendi aralarnda balant kurabilirler. Tm ma-
hallede ibirlii salayabilmek her ev sahibi iin byk mali
tasarruflar manasna gelebilir, nk mahalle kollektif ve
hala otomatik bir ekilde, fiyat tevikleri karlnda enerji
tasarrufu yapmak iin enerji salayc ile birlikte hareket
edebilecektir.
Hizmet verici iin bu yalnzca enerji retiminin maliyetini
azaltmayacak, enerji datmnn maliyetini de azaltacaktr.
nk bir mahalleye giren orta gerilim besleme hatlar en
43
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
kt durumda hizmet vermek iin boyutlandrlr. Bu evlerin
tm rastgele zamanlarda dngy ap kapatan klimalara
sahiplerdir. Bu durumda klimalarn ounun tesadfen ayn
zamanda almas mmkndr, bu yzden hizmet salayc
mahalleye giren hatlarn ve trafolarn teorik olarak puant
talebi tayabileceinden emin olmak zorundadr. Ama ev-
lerdeki enerji piyasa sunucular klimann ak-kapal dng-
sn egdm halinde dzenlemek iin birlikte alrlarsa,
her klimann ayn zamanda ald bu teorik puant dnemi
tam anlamyla meydana gelmez ve hizmet salayc ok daha
dk puant yk iin bir datm sistemi kurabilir.
Balangta, bir enerji piyasa sunucusu, hizmet zamann
kullanm fiyatlandrma tarifesine gre ayarlamak iin do-
rudan hizmet salayclarla alacaktr. Bununla birlikte
gelecekte bu sunucular, bir enerji toplaycsyla alarak
ev sahiplerine ok daha fazla tasarruf ettirebilir. Bir enerji
toplaycs, enerji kullanmlarn azaltmay kabul eden insan-
larla, pazarlkla belirlenen fiyatlar zerinde anlama imzala-
yabilir ve sonra o azaltma iin tketicilere deme yapabilir.
Sonra toplayc geriye dner ve bu talep azaltmn, temel
olarak spot piyasada edeer miktarda enerjiyi satn almak
iin hizmet salaycya kacak maliyetle ayn fiyat zerin-
den bir hizmet salaycya satar. Kullanclarn, standart
zamanl kullanm fiyatlarndan daha ok bu tr spot piyasa
grmeleri yapma ihtimali vardr ve toplayclar tketicile-
re dedikleri fiyat ile hizmet salaycsnn yklendii fiyat
arasnda kalan kk bir farkll bu dzenleme sayesinde
kar olarak elde edebileceklerdir. Ancak, henz o noktaya
gelmedik. Bu arada, siz byk ihtimalle daha az gelimi
ev enerji-kullanm kontrol sistemlerini greceksiniz. Ama
bu sistemler, kullanclarn tercihlerini hesaba katarken,
hanelerin elektrik tarife plann karan bir maliyet etkin
programlandrma zerinde uygulamalar altrmak iin
yeterince akll olacaklar. rnein baz insanlar bulaklarn
yatmadan nce makineden boaltmak iin onlarn zama-
nnda temizlenmi olmasndan gerekten holanrlar, oysa
dierleri bunu nemsemezler.
Birka irket, bir dereceye kadar snrl uygulama kontrol
ieren bilgisayarl enerji kontrol panelleri yapmakta ilk
admlar atmlardr. Bu tr kontrol sistemleri; scaklk,
aydnlatma ve cihaz ayarlarn, ngrlen kullanm ya da
kullanc girdilerini temel alarak dzenleyebilirler. Bazs
belirlenmi bir zamanda bir cihazn almasnn bek-
lenen maliyetini de gsterebilir; bylece kullanclar en
uygun program seebilirler. Bu teknoloji enerji tasarrufu
alkanln gelitirmek iin kullanclar isteklendirebilir.
rnein, Intel (henz pazarda olmayan) bir ev enerji y-
netim sistemini gelitirmitir. Salt Lake City merkezli bir
ev-otomasyon irketi olan Control4 ise, hali hazrda pazarda
EC-100 isimli bir enerji kontrol paneline sahiptir. Bu yln
banda Kaliforniyann PG&E irketi, mterilerinden
oluturduu bir test grubuna bu kontrol panelini dat-
maya balad.
Gelecekte, sizi tanyan sistemler davranlarnz gzleyerek
ve onlar renerek siz farkna bile varmadan ayarlamalar
yapabilecekler. rnein, bir evii enerji ynetim sistemi,
sizin ne yaptnz tespit etmek iin grnt, ses ve dier
sensr trlerini kullanabilecektir. Sizin davran kalplar-
nz izleyerek, sonuta baz tasarruflarn kabul edilebilir ol-
duu zaman ngrmeyi renebilecektir. rnein sistem,
her ne olursa olsun sabaha kadar amar makinasndan
asla karlmayan amarlar ykamay ertelemeyi; bir kez
kldktan sonra uzun zaman kullanmama eilimi olan bo
odalardaki stma ve aydnlatmay kapatmay; evde dolat-
nzda farkl odalardaki TV ve mzik alarlar ap kapatmay;
hatta televizyon akken klar ksmay ve ge saatteki bir
gsteriyi izlerken uyuyakalrsanz televizyonu kapatmay
renebilecektir. Tm bunlarn en iyi yan da farknda
olmakszn enerjiden tasarruf edecek olmamzdr.
44
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
EMO
Basn- lkedeki yksek cari ak ve ithalat-
taki pay nedeniyle sk sk enerji politikalar
eletirilirken Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Mste-
ar Metin Kilci ulatrma sektrn adres gsterdi. Kilci,
enerjide ortalama yzde 71.5 olan da bamlln yardan
fazlasnn ulatrma alannda kullanlan enerjiden kaynak-
landna dikkat ekerek, Ulamda yeni teknolojilerin
mutlaka deerlendirilmesi gerekli dedi. Kilci, Sinopta
yaplmas planlanan nkleer santrala EAn yzde 50nin
altnda ortak olacan da aklad.
Ekonomi Muhabirleri Derneinin 13 Aralk 2012 tarihin-
de dzenledii sohbet toplantsna katlan Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl Mstear Metin Kilci, enerji alannda
son gelimelere ilikin bilgi verirken, gazetecilerin sorula-
rn yantlad. Daha ok doalgaz balantlar ve k aylar
nedeniyle doalgaz arz sknts olup olmayacana ilikin
sorular yantlayan Kilci, Gaz skntsn brakn, gaz skn-
ts izlenimi bile olmayacak dedi.
Almanyann RWE irketinin Nabucconun banda da
ereti bir ortak olarak durduunu, OMVnin daha iyi bir
temsilci olabileceini ifade eden Kilci, bu durumun BO-
TA iin hayatn ok deimesi anlamn tamadn,
zaten Trkiye ekilirse ortada Nabucco diye bir projenin
kalmayacan belirterek, Biz erken terk eden olmayaca-
z. Birileri ekilirse biz de bakalarn srtmzda tamak
zorunda deiliz. ekilme gndeme gelebilir tabii. Bu hisse
deiimi BOTAn kmasn gerektirecek bir ey deil
diye konutu.
Kilci, enerjinin etkin ve verimli bir ekilde ulatrlmasnn
temel ncelikleri arasnda olduunu belirtirken, doalgaz ve
petroldeki yksek da bamllk nedeniyle ortalama ener-
jide yzde 71.5 orannda da baml olunduuna dikkat
ekti. Enerji ithalatnn 250 milyar dolarlk ithalat iinde 55-
60 milyar dolar dzeyinde olduunu kaydeden Kilci, bunun
da yardan fazlasnn (33 milyar dolar) ulatrma alannda
kullanldnn altn izdi. Bu anlamda verimliliin yalnz-
ca enerji alannda beklenmesinin doru olmadn ifade
ederek, Ulamda yeni teknolojilerin mutlaka deerlendi-
rilmesi gerekli dedi.
Sinopta Nkleere EA Garantisi
Nkleer santral kurulumu konusunda Hazine garantisi
isteyen irketlerin taleplerine Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakan Taner Yldz ve Mstear Metin Kilci Bu konuda
krmz izgimiz var aklamalaryla kar karken, dolayl
yoldan garanti salanaca ortaya kt. Mstear Metin Kilci,
Sinopta belki bizim bir miktar kaynak koymamz gereke-
cek. EAn yzde 50nin altnda bir payla ortak olmas
Enerji Bakanl Mstear, Ekonomi Muhabirleri Derneinin
Sohbet Toplantsna Katld
KLC ULAIMDA VERMLLK
STED
Banu Salman
dedi. Kilci, 215 sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin izin
verdii yzde 15-45 aralnda bir ortaklktan sz ederken,
Mmknse Trk zel sektrnn de iinde yer almas la-
zm ki ncsn kendimiz, drdncsn hep kendimiz
yapalm. EA bunun altndan kalkabilir dedi. Byle bir
srecin de ncelikle konsorsiyumun ortaklk karar almas,
teknoloji konusunda karar vermesi, finansman ve yatrm
kesinletirmesi, ardndan irketin kurulmas eklinde iledi-
ini anlatan Kilci, Proje yaplrsa, fizibilitesini yapanlardan
biri biz olacaz aklamasn da yapt. Dnyada finansman
ayn olan iki proje bulunamayacan, dolaysyla bir proje
iin oluan bedelin sadece o proje iin bir anlam ifade
edebileceini savunan Kilci, Sinop iin in, Kore, Japon-
ya, Kanada dahil srece dahil olmak isteyen tm lkelerle
grmelerin srdrldn, henz nihai yatrm karar
verilmedii iin kimseye Gidin denilmediini anlatt.
Metin Kilci, EA ile nkleer santrala garanti salanm
olup olmadna ilikin soru zerine Hazine garantisini
doru bulmuyoruz. Hazineye hi bu konuyu sormadk bile.
Krmz izgilerimizden bir tanesi bu. EA da garanti ola-
rak dnmedik diye konutu. Grme yaplan lkelerin
EAn ortakln nasl karladklarna ilikin soruya da
lave bir sinerjisi olan bir i yantn verdi.
Elektrik retim ve datm zelletirmeleri yaplrken, dier
taraftan yeni enerji tesis yatrmlarnn bekleniyor olmas
nedeniyle oluabilecek finansman sorununa ilikin bir soru
zerine Kilci yle konutu:
zel sektrn tek yapl bir profilleri yok. Yatrmlarn
bir ekilde eitlendirmek zorundalar. Sektr yaps da
ngryoruz. Bunlar hepsi birbirini finanse eder ekilde.
zelletirme devam ederken yatrmlarn da ayn eklide
devam edeceini dnyoruz.
Metin Kilci-ETKB Mstear
45
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
E
lektrik enerjisinde zamlara neden olan maliyet bazl
fiyatlandrma ve borsa mekanizmalarnn vld
AB lerleme Raporunda, Rusya ile yaplan doalgaz sz-
lemelerinin zel sektre devredilememesi ve BOTAn
piyasa paynn azaltlmamas eletirildi. zelletirme al-
malarnn aksad ve elde edilen gelirin 2010 ylndaki 2.2
milyar Avro dzeyinden 2011de 971 milyon Avroya dt
kaydedildi. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Enerji
Piyasas Dzenleme Kurulu (EPDK) zerindeki etkisinin
AB mevzuatna aykrlk oluturacak ekilde arttna dikkat
ekilen raporda, enerji verimlilii almalar ise geer not
ald. Elektrik piyasasna benzer bir yapnn doalgaz piya-
sasnda da kurulmas istenirken, elektrik borsasnda orta-
ya kan fahi fiyatlara deinilmeksizin borsada irketlere
yaplan demelerin aksamasnn zelletirmeleri olumsuz
etkiledii iddia edildi. Raporda yerli ekipmanlara ynelik
tevik mekanizmasnn Dnya Ticaret rgt ve Gmrk
Birlii kurallarna uyumunun tartmal olduu belirtilerek,
rahatszlk ifade edilirken, Trkiye nkleer tesislerin g-
venlii ve radyoaktif atklar konusunda uyarld.
Avrupa Parlamentosuna ve Avrupa Konseyine sunulan
10 Ekim 2012 tarihli Trkiye lerleme Raporunda Tr-
kiyenin muhtemel bir enerji merkezi olarak gelimesine de-
vam etmesi bakmndan ve AB ile ortak zorluklar bulunduu
gz nne alndnda, Trkiye ve Komisyon, enerji
alannda nemli bir dizi konuda ibirliini arttrma-
ya karar vermilerdir ifadeleri ile enerjinin temel
konularndan biri olduu vurgulanyor.
ebeke Entegrasyonunda lerleme
lerleme Raporunun Trans-Avrupa Alar balkl
bir bamsz blm bulunmas, corafi konumu nedeni ile
Trkiyeye ABye enerji temin eden lke rol biildiini
ortaya koyuyor. Enerji alar konusunda baz ilerlemeler
kaydedilmitir denilen raporda, elektrik hatlarna ilikin
Bulgaristan, Yunanistan, Suriye,
ran, Azerbaycan ve Grcis-
tan ile balant salan-
dna dikkat ekildi.
Raporda, Grcistan ve
randan Trkiyeye
balant salayan iki
yeni 400 kilovolt (kV)
iletim hattnn yapm
aamasnda olduu
belirtildi. Grcis-
tan, ran, Suriye ve
Irak arasnda ina
edi l ecek yeni
hatlara ilikin
Piyasa Dzenleyicisi EPDKnin Bamszl Sorgulanyor....
ABNN GZ ELEKTRKTEN SONRA
DOALGAZ BORSASINA KAYDI
Kahraman Yapc
EMO Basn
almalarn srd belirtilen raporda, Trkiyenin Av-
rupa Elektrik letim Sistemi letmecileri Ann (ENTSO-E)
Avrupa Ktas Senkron Blgesine uyum hazrlklar ileri
seviyede olup, 2012 sonbaharnda tamamlanmas beklen-
mektedir denildi.
Tamaclk ve elektrik enerji alar alannda ilerlemeler
saland vurgulanan raporda, Ancak, doalgaz enterko-
neksiyon balantlar ve Gney Gaz Koridorunun hayata
geirilmesi iin srekli aba sarf edilmesi gerekmektedir
ifadeleri kullanld.
Kadrolama Sknts
Raporun Kamu Ynetimi balkl blmnde, Trkiyede
kamu ynetimi konusundan liyakata dayal terfiyi salayan
bir kamu reformuna ihtiya duyulduu belirtilerek, 2011
tarihli Kanun Hkmnde Kararname ile geici grevli ve
szlemeli personelin kadrolu kamu alan yaplmasna
imkn tannmtr. Bu durum, ie alm usullerinin gzetil-
memesi, devlet memurluunun siyasiletirilmesi ve liya-
kata dayal sistemin zayflatlmas risklerini tamaktadr
denildi. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn EPDK
zerindeki etkisinin arttna dikkat ekilen raporda, d-
zenleyici kurumlara ilikin Enerji Piyasa-
snda Austos 2011 tarihi itibaryla,
Bakanlklarn bamsz dzenleyici
kurumlar zerindeki artan yetki-
leri ayn ekilde devam etmitir
ve rnein bu durumda (Enerji
Direktifine ilikin) AB mevzuat-
na aykrlk olumutur eklindeki
deerlendirmeye yer verildi.
zelletirme Geliri Dt
Kamu iktisadi teekkllerinin yeniden
yaplandrlmasna ilikin almalarn
yetersiz bulunduu raporda, bu konuda
snrl gelime kaydedildii iddia edil-
di. zelletirmelerin yatrmclarn
uzun vadeli d kaynak bulma
konusundaki skntlar
nedeniyle nemli lde
yavalad ve iki elekt-
rik datm irketinin
zelletirme ihalesi-
nin tamamlanamad-
anmsatld. Tr-
kiyede yrtlen
zelletirme al-
malarna ilikin u
bilgilere yer verildi:
46
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
Doalgaz datm ihalesi de dhil olmak zere birok
ihalenin teklif verme sreleri ve prosedrleri uzatlmtr.
2010 ylnda 2.2 milyar Avro (GSYHnn yzde 0.4)
olarak gerekleen, toplam zelletirme gelirleri, 2011de
971 milyon Avro (GSYHnn yzde 0.2si) seviyesine d-
mtr. skenderun Liman (266 milyon Avro tutarn-
da) ve Trakya Elektrik Datm irketinin (411 milyon
Avro tutarnda) zelletirme almalar 2011 ylnda
tamamlanmtr. 2012 yl iinde balca elektrik retim
tesislerinin, otoyollarn, kprlerin ve baz limanlarn
zelletirilmesi planlanmaktadr.
Borsa demeleri Aksamasn Telkini
Enerji i piyasasna ilikin olarak, elektrik alannda baz
konularda ilerlemelerin yaand belirtildi. Elektrik
fiyatlarnn zaman zaman fahi boyutlara ykseldii iin
kamuoyunda karaborsa olarak bilenen Dengeleme ve Uz-
latrma Sisteminde Aralk 2011de gn ncesi piyasas i-
lemleri balatldna yer verilen raporda, fahi fiyatlara yol
aan sistem eletirilmedii gibi piyasa oyuncularna yaplan
demelerde aksamalar yaand dile getirildi.
Teklif sahiplerinin deme glklerinden dolay elektrik
datm varlklarnn zelletirilmesi yavalatlm, bu durum
retim tesislerinin zelletirilmesinde gecikmelere neden
olmutur denilen raporda, zelletirme daresinin Aus-
tos 2012de datm irketi ve bir byk doalgaz evrim
santral iin ihale srecini yeniden balatt vurguland.
Toptan ve perakende elektrik sat piyasasnda tketiciler
arasndaki apraz sbvansiyonlarn ortadan kaldrlmas
konusunda snrl ilerleme kaydedildii belirtilen raporda,
Nihai kullanclara ynelik otomatik ve maliyet esasl bir
fiyatlandrma mekanizmas bulunmasna ramen, gerek
maliyetlerdeki deiiklikler nihai kullanclara uygulanan
fiyatlara her zaman yanstlmamaktadr denildi.
ABnin Yerli Rahatszl
Enerji Bakanl bnyesinde kurulan Yenilenebilir Enerji
Genel Mdrlnn (YEGM) yenilenebilir enerji, enerji
verimlilii, enerji bilgi ve teknolojisi ynetiminden sorumlu
olduu belirtilen raporda, bu alanda salanan ilerlemeler
yle sraland:
EPDK, ubat 2012de rzgar ve gne enerjisine da-
yal lisans bavurularna ilikin lm standartlarn
belirleyen bir tebli yaymlamtr. Temmuz 2012de
yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik reten te-
sislerde kullanlan aksamn yurtiinde imalatyla ilgili
ynetmelikte deiiklik yaplmtr.
Yenilenebilir Enerji Kanununda yer alan teviklerden ya-
rarlanmak iin ekipman ve aksamlarn yerli olmasna ilikin
alt snrlar getirildiine dikkat ekilen raporda, Yurtiinde
retilen ekipmanlara ynelik tevik mekanizmasnn Dnya
Ticaret rgt ve Gmrk Birlii ticaret kurallarna uyu-
mu tartmaldr. EPDK ayrca, yerli tarm rnlerinden
retilmi yenilenebilir yaktlarn piyasadaki benzin ve di-
zel yaktlara katk maddesi olarak kullanmn tevik etmek
amacyla iki tebli yaymlamtr denildi.
Enerji Verimliliinde Memnuniyet
Enerji verimliliine ilikin gelimelerden vg ile bahse-
dilen raporda, Trkiyenin enerji younluunu 2023 yl
itibaryla en az yzde 20 orannda azaltmak amacyla bir
dizi politika ve uygulamaya ynelik eylem belirleyen Enerji
Verimlilii Stratejisi ubat 2012de yaymlanmtr denildi.
Ekim 2011de sanayi iin tevikler getiren ve enerji verim-
lilii danmanlk irketleri yetkilendirmelerini dzenleyen
ve enerji verimliliin artrlmasna ilikin ynetmelik dei-
iklii yapldna yer verilen raporda, rnlerin Enerji ve
Dier Kaynak Tketimlerinin Etiketleme ve Standart rn
Bilgileri Yoluyla Gsterilmesi Hakknda Ynetmelikin ise
Aralk 2011de yaymland anmsatld. Enerji verimlilii
hizmetlerine ve enerji ynetim programlarna ynelik yetki-
lendirmeler konusunda gelimelerin devam ettii belirtilen
raporda, 2011 ylnda toplam 8 bin adet enerji performans
sertifikas verildii kaydedildi.
Doalgazda nc Rol Beklentisi
Arz gvenlii konusunda eitli ilerlemeler saland be-
lirtilen raporda, Azerbaycanla yaplan doalgaz anlamasna
ve ah Deniz IIden tanacak doalgaz iin kurulan Trans
Anadolu Boru Hatt (TANAP) konsorsiyumuna atfta bu-
lunuldu. Ayrca BOTA ve inli Tianchen Mhendislik
Firmas (TCC) arasnda Anadolu Blgesinde 1 milyar
metrekp kapasiteli yeralt doalgaz depolama tesisi kurmak
iin Kasm 2011de szleme imzalandna da yer verildi.
Raporda, Trkiye, komu lkelerden ABye ynelik pet-
rol ve gaz iletimi iin kaynak ve gzergah eitlendirmesi
bakmndan nc bir rol oynama potansiyeline sahiptir
denildi.
Rusya ile Trkiye arasndaki ilikiler, raporda u ifade ile
deerlendirildi:
Trkiye ve Rusya Federasyonu, Gney Akm Doalgaz
Boru Hattnn Karadenizde Trk mnhasr ekonomik
blgesi zerinden geecek ekilde ina edilmesinin ve
Rus Bat Hatt Szlemesinin bir yl daha uzatlmasnn
onaylanmas da dahil olmak zere Aralk 2011de bir
dizi enerji anlamas imzalamtr.
Doalgazda Szleme Devri Baarszl
Elektrik ve doalgaz alanlarnda yaplan piyasalatrma
admlar raporda, Sektrlerin serbestletirilmesinde d-
zensiz bir ilerleme salanmtr ifadeleri ile deerlendiri-
lerek, yle denildi:
Mevcut kanunu yrrlkten kaldracak Elektrik Piya-
sas Kanun Tasars, paydalarla tartlm ve onaylan-
mas iin Babakanla iletilmitir. Tekel konumundaki
BOTAn pazar paynn drlmesine ynelik somut
47
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
bir ilerleme kaydedilmemi olup, Rusya Federasyonu ile
sresi biten szlemenin yerini zel sektr szlemeleri-
nin almasna ynelik giriimler baarsz olmutur.
Doalgazda serbest kullanc eiinin 2012 yl iin 300 bin
metrekpe drld kaydedilen raporda, EPDKnn
2012 yl iin doalgaz tketim tahminin 2011 ylna oranla
yzde 9 artarak 48,5 milyon metrekp olmas beklentisine
yer verildi. Raporda, 81 ilin 69una doalgaz ulatrld
belirtildi. Ankara blgesi iin doalgaz datm zelle-
tirme almalarnn devam ettii belirtilerek, BOTAn
Rusya ile biten szleme srelerinin bir yl daha uzatld
vurguland. BOTAn tekelci piyasa paynn azaltlmas
konusunda ilerleme kaydedilmemitir denilen raporda,
EPDKnn bu szlemeler yerine zel sektr tarafndan 6
milyon metrekp ve Iraktan ilave 3 milyon metrekplk
doalgaz temini iin yaplan ithalat lisans bavurularn
deerlendirdiine yer verildi.
Doalgaz sektrnde rekabetin snrl olmas eletirilerek,
elektrik piyasasndaki maliyet esasl fiyatlandrma mekaniz-
mas ileyiinin iyiletirilmesi ve benzer bir mekanizmann
doalgaz piyasas iin de oluturulmas istendi.
ABden Nkleer Uyar
Trkiye Atom Enerjisi Kurumunun
(TAEK) nkleer enerji hakkndaki AB
mktesebat ile uyumu artrmak ama-
cyla, nkleer dzenleyici altyapnn
etkinliinin gelitirilmesi iin bir
proje nerdiine yer verilen rapor-
da, Trkiyenin nkleer ibirlii
konusunda Gney Kore, Japonya,
in ve Kanada ile drt mutabakat
zapt imzalad kaydedildi. Trki-
yenin Kullanlm Yakt daresinin
ve Radyoaktif Atk daresinin Gven-
lii zerine Birleik Szlemeye henz
taraf olmadna dikkat ekilen raporda, u
uyarda bulunuldu:
AB standartlar ile tam uyumlu bir nkleer gvenlik dzeyi
salayacak ereve nkleer kanunun kabul konusunda iler-
leme kaydedilmemitir; mevcut uygulanabilir ulusal mev-
zuat temel olarak iyonlatrc radyasyona kar korunma ve
nkleer tesislere lisans verilmesini kapsamaktadr. Ayrca,
Trkiye hl Avrupa Topluluu Acil Radyolojik Bilgilerin
Deiimi Anlamasna (ECURIE) taraf olmamtr. Ulusla-
raras Atom Enerjisi Ajans (IAEA) standartlarn temel alan
mevcut ynetmeliklerin mktesebatla uyumlu olduunun
dorulanmas gerekmektedir. Trkiyenin, nkleer tesisle-
rin nkleer gvenlii ve kullanlm yaktlarn ve radyoaktif
atklarn gvenli ynetimine ilikin son direktiflere de
uyum salamas gerekmektedir. Raporun evre ve klim
Deiiklii balkl blmnde ise Akkuyuda kurulmas
planlanan nkleer santraln uluslararas kamuoyunda kayg
yaratmaya devam ettii vurguland.
ED Sreci letilmiyor
ABnin Su ve ereve Direktifinin Trkiyede i hukuka
aktarlmasnn henz gerekletirilmediine de deinilen
raporda, ok sayda byk hidroelektrik santralnn ina
edilmesine ynelik planlar iin stratejik evresel
deerlendirme veya uygun ED almalar
yaplmamtr denildi. Trkiyenin 2023
ylna kadar olan sreyi kapsayan klim
Deiiklii Ulusal Eylem Plann
(DEP) kabul ettiine dikkat ekilen
raporda, u uyarlarda bulunuldu:
DEP kapsamnda, bina, sanayi,
ulatrma, atk, tarm ve orman-
clk sektrlerindeki birincil enerji
younluu ve enerji tasarrufu ba-
kmndan byk emisyon azaltm
ngrlmesine ramen, genel bir
ulusal hedef kabul edilmemitir.
klim faaliyetinin frsat ve zorluk-
larna ilikin olarak tm dzeylerde
farkndalk yaratlmasna kayda deer
biimde ihtiya duyulmaktadr.
Doalgaz
sektrnde
rekabetin snrl olmas
eletirilerek, elektrik
piyasasndaki maliyet esasl
fiyatlandrma mekanizmas
ileyiinin iyiletirilmesi ve
benzer bir mekanizmann
doalgaz piyasas iin
de oluturulmas
istendi.
48
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
Giri

lkemizde uluslararas sermayenin

istemleri ynnde enerjiden ha-
berlemeye, eitimden sala, tarm-
dan sosyal gvenlie kadar hemen tm
alanlarda yapsal bir deiim program
uygulanmaktadr. Kresel kapitalist
dnyaya uyum almalarnn hzla
yrtld gnmzde, eitim ve
retim hizmetleri piyasa ve sermayenin
hizmetine sunulmakta, eitim metala-
trlmaktadr. niversite yapsndaki
deiim, irket ve mteri odakl
bir tarza ynelmekte ve buna uygun
biimde yaplandrlmaktadr.
Srekli deitirilen mfredat ve eitim
sisteminin yannda, orta dereceli okul
seimi dahi yksekrenim sorunlar
zerinde nemli bir etki yapmaktadr.
Orta dereceli okullara gidenlerin oun-
luunun lise eitimi grmesi ve liseden
mezun olanlarn da yksekokul eitimi
almasnn zorunlu olduu dnlen
bir anlay toplumumuzda egemendir.
zellikle getirilen 4+4+4 zorunlu
kesintili eitim sistemi ile sermayenin
igc ihtiyacnn karlanmas ve yeni
smr dzenine rza gsterecek olan
dindar bir neslin yaratlmas hedeflen-
mektedir.
lkemizde mhendislik meslek alanla-
rn da ilgilendiren, retim srelerine
ynelik dzenlemelere ve sanayi politi-
kalarna bakldnda; toplumsal yarar
anlayndan uzak, kalknma, refah ve
istihdam gz ard eden, plansz ve ku-
ralsz bir yaklam egemendir. Bu genel
yaklama uygun biimde mhendislik
eitimi; kamu ve toplum yarar yerine,
yalnzca sermaye glerinin karlarna
hizmet eden bir anlayla gerekleti-
rilmektedir.
niversitelerimizde bilimsel aratr-
malara gerekli kaynaklar ayrlmayarak,
bilimsel gelimelerin nne geilmekte;
sanayi ile ilikiler toplumun ihtiyala-
rna gre deil, sadece sermayenin
ELEKTRK-ELEKTRONK
MHENDSL ETM ve MESLEK
ALANIMIZA YANSIMALARI
rfan enlik
EMO Ynetim Kurulu Sayman
irfan.senlik@emo.org.tr
ihtiyalarna gre yaplanmakta; bilim,
piyasa ekonomisinin belirledii amaca
ynelik kullanlmaktadr.
Mhendislik alanndaki eitimde yeni
alan blmler ve artrlan kontenjan-
lar da planlama anlaynn olmamas
nedeniyle istihdam sorununu artrd
gibi mesleki yeterlilik azalmaktadr.
Sre iindeki deiim, mhendisleri
yeniden biimlendirmekte; mesleki for-
masyonlarn deitirmekte, istihdam
daraltmaktadr. sizliin artmas cret
politikalarn olumsuz ynde etkilemek-
te ve mhendislerin emei ile orantl
cret almalarn engellemektedir.
Eitim, istihdam ve retim ilikilerinin
planl bir ekilde ele alnmamasndan
dolay lisans eitiminde edinilen bilgi-
lerin nemli bir blm alma haya-
tnda karln bulamamaktadr. Bu
durum meslee kar yabanclamann
yan sra mesleki krelmeye de neden
olmaktadr.
49
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
niversitelerimizde bilimsel aratrmalara gerekli
kaynaklar ayrlmayarak, bilimsel gelimelerin nne
geilmekte; sanayi ile ilikiler toplumun ihtiyalarna
gre deil, sadece sermayenin ihtiyalarna gre
yaplanmakta; bilim, piyasa ekonomisinin belirledii
amaca ynelik kullanlmaktadr.
Yksekretime geiin ve gelecein
anahtar haline getirilen SYM ve snav
sistemi -sahip olduu nemden dolay-
genlerin ve ailelerinin yaamlarn, ay-
larca sren snav maratonunda tamamen
denetim altna almaktadr. zellikle son
dnemde skandallarla gndeme gelip,
srekli sistem deitiren SYMnin
halen doru tercih yapt ve eilimi
gelimi rencisini belirlemede yeteri
dzeyde baarl olduu sylenemez.
Bugnk eitim sistemiyle; yanta
hemen ulamak isteyen, olay yalnzca
gzleri ile izlemeyi tercih eden, oku-
mak-dnmek ve zellikle yazmaktan
kanan, tartmayan, ara ilemleri
rakamlar ve matematiksel simgeleri
nemsemeyen, kendine gvenmeyen,
sonucu yoruma ak bir ilem yapmak-
tan kanan, yazl ve szl dnceleri-
ni ifade edemeyen bir grup gen insan,
mhendislik eitimine balamaktadr.
Mhendislik eitiminin gerektirdii
nitelikler ile adaylarn sahip olduklar
nitelikler karlatrldnda aradaki
farkn nasl kapatlaca gerekten ok
dndrcdr.
Mhendislik ve Eitim
Mhendislik, temel bilimlerin doal s-
relere uygulanmas ile insanlk yararn
hedefleyen bir meslek olup; uygulama
alan ynnden, doa ve kltrel evre-
nin tahribi, birey ve toplum salnn
riske girmesi gibi pek ok olumsuz
duruma neden olabilmektedir. Bu
nedenle mhendislik meslei; altyap
sorunlar zlm, ada ve bilim-
sel niteliklere sahip kaliteli bir eitimi
zorunlu klmaktadr. Bu nedenle eiti-
min belirli bir amaca hizmet etmesinin
yannda, bireyin kendisine ve topluma
yararl olmasn salayacak donanm
kazandrmas gerekir.
lkemizdeki duruma baklacak olursa;
toplumun ihtiya ve beklentileri ile ni-
versitelerimizde verilen eitimin uyum-
lu olduunu sylemek olas deildir.
lkemizdeki niversiteler, her dnem
devletin ve egemen glerin denetimi
altna alnmaya allan, sistemin -
karlar dorultusunda biimlendirilen
ve kurgulanmaya allan kurumlar
olmulardr. zellikle son yllarda
niversiteler, giderek artan bir biim-
de mali bask altna alnarak, piyasann
istedii ynde ekillendirilemeye all-
maktadr. Bu durum, teknolojik adan
donanml, altyap sorunlar az ok -
zlm devlet niversitelerinin irket-
lerin yan kurulular haline gelmesine
neden olmutur. Devlet niversitelerine
kaynak yetersizlii gerekesiyle bte-
den ayrlan pay drlrken; vakf
niversiteleri tevik edilmekte, bedava
arazi tahsisleri yaplmaktadr. Devlet
btesinden ihmal edilemez byklkte
denek alan vakf niversiteleri, gelii-
me ak, ayrcalkl kurumlar kimliini
kazanmtr. Vakf niversiteleri mevcut
haliyle yksekretim sistemimiz iinde
byk bir eitsizlik yaratmaktadr. Top-
lumda eitsizlikleri azaltmas gereken
yksekretim sistemi, vakf niversi-
teleri araclyla niversiteye giriten
mezuniyet sonras istihdam olanaklar-
na uzanan eitsizlikleri artran bir ara
haline gelmitir.
Elektrik Mhendisleri Odasnn so-
rumluluk alanna giren, Elektrik, Elekt-
rik-Elektronik, Elektronik, Elektronik-
Haberleme, Kontrol ve Biyomedikal
Mhendislii lisans programlarnda
toplam 136 blm bulunmaktadr. Tab-
lo-1den de ayrntl olarak grlecei
zere bu blmlerin 68i devlet niver-
sitelerinin mhendislik fakltelerinde,
59u vakf niversiteleri mhendislik
fakltelerinde ve 9u teknoloji faklte-
lerindedir. Devlet niversitelerindeki
blmlerin 42sinde ikinci retim
yaplmaktadr.
zellikle son yllarda devlet niversi-
telerinin bilgisi ve grn dikkate
almadan yzde 10 ile yzde 30 arasnda
deien kontenjan artrmna gidilmi,
rgn renim () ve ikinci renim
() renci saylar eitlenmitir.
SYM 2012 sonularna gre meslek
alanmzdaki blmlere yerletirilen -
Tablo-1 Meslek Alanmzdaki Blmler
BLMLER BLM SAYILARI
Vakf
niversitesi
Devlet
niversitesi
Toplam
Mhendislik
Fakltesi
Mhendislik
Fakltesi
Teknoloji
Fakltesi
II.
retim
Elektrik-Elektronik Mhendislii 45 46 8 35 99
Elektronik Haberleme Mhendislii 5 7 - 4 12
Elektronik Mhendislii - 3 - 1 3
Elektrik Mhendislii - 4 - 2 4
Biyomedikal Mhendislii 8 6 1 - 15
Kontrol ve Otomasyon Mhendislii 1 1 - - 2
Kontrol Mhendislii - 1 - - 1
TOPLAM 59 68 9 42 136
Tablo-2 SYM 2012 Sonularna Gre Meslek Alanmza Yerletirilen renci
Dalmlar
BLMLER RENC SAYILARI
Vakf
niversitesi
Devlet
niversitesi
Toplam
Mhendislik
Fakltesi
Mhendislik
Fakltesi
Teknoloji
Fakltesi
II.
retim
Elektrik-Elektronik Mhendislii 2685 5406 841 2404 8932
Elektronik Haberleme Mhendislii 288 805 - 243 1093
Elektronik Mhendislii - 335 - 93 335
Elektrik Mhendislii - 655 - 242 655
Biyomedikal Mhendislii 395 374 47 62 816
Kontrol ve Otomasyon Mhendislii 40 57 - - 97
Kontrol Mhendislii - 88 - - 88
TOPLAM 3408 7720 888 3044 12016
50
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
renci saylarnn ayrntlar Tablo-2de
verilmitir. Bu tablodan grld gibi
vakf niversiteleri mhendislik faklte-
lerindeki blmlere 3 bin 408 renci,
devlet niversiteleri mhendislik fakl-
telerindeki blmlere 7 bin 720 renci
ve teknoloji fakltelerindeki blmlere
888 renci yerletirilmitir. Devlet ni-
versitelerindeki blmlere yerletirilen
rencilerin 3 bin 44 ikinci retime
alnmtr. Meslek yksek okullarndan
dikey gei yoluyla alnan 985 renci
(Tablo-3) ile birlikte meslek alanmz-
daki blmlere 2012 ylnda yerletirilen
toplam renci says 13 bin olmutur.
Bu saynn yaklak yzde 75ini elekt-
rik-elektronik mhendislii blmle-
rine yerletirilen renciler olutur-
maktadr. Yerletirilen rencilerin
nemli bir blmnn mezun olaca
varsaylrsa, ylda ortalama 10 bin yeni
mhendis, meslek alanmza katlmak-
tadr. Bu durum nmzdeki srete
nemli bir istihdam sorunu yaratarak,
meslek alanmzdaki isizlik orann
nemli lde artracaktr.
niversitedeki ticarileme sreci ve pa-
ral eitim anlay, tm eitim sistemi-
mize yaylmtr. Azgelimi blgelerin
ekonomik canllk kazanmas yanlgs
ve yanl siyasal tercihlerle kurulan
tabela niversitelerinde, meslek ala-
nmza ilikin mhendislik blmleri
hzla almaktadr. Bu durum meslek
alanmzda eitim yapan blmlerin
giri puanlarnn dmesine ve nite-
likli rencilerin giderek alanmzdan
uzaklamasna neden olmaktadr. Uzun
yllar, ortalama 5-6 akademisyenle me-
zun verilen blmlerin olduu gerei
dikkate alnrsa, altyap ve akademik
kadrosu planlanmadan alan bu b-
lmlerde eitim-retim verilmesi de
son derece sakncaldr.
zelikle son dnemde mesleki ve tek-
nik eitim faklteleri, teknoloji fakl-
telerine dntrlerek mhendislik
blmleri almas, piyasaya ucuz i
gc olarak mhendis yetitirecek
yaplanmalarn n amtr. Bunun
yannda ticari amalarla kurulan ve
son yllarda saylar giderek artan vakf
niversitelerinin taban puanlar dik-
kate alndnda, elektrik-elektronik
mhendislii eitiminde ciddi dzey
farkllamas olaca aktr.
Deerlendirme
Hzla sanayileen dnyamzda, lke-
ler ancak bilim adamlarnn yapt
almalarn teknolojiye aktarlmas
ve retime ynelik yaplan almalar
ile ilerlemekte ve bylece gelimilik
dzeylerini arttrabilmektedirler. Tr-
kiyede uzun dnemdir uygulanan eko-
nomik ve sosyal politikalar sonucunda
yatrm, retim ve sanayilemeden uzak-
lalmas; mhendislerin eitim sre-
cini, retim srecindeki konumlarn,
alma koullarn, alma alanlarn,
mesleki beklentilerini olumsuz ynde
etkilemitir.
niversiteler zgr tartmann olduu
kurumlar olmas gerekirken, yaplan d-
zenlemeler, kartn veya eletireni tasfiye
etmeyi hedeflemi; bu durum da korku
kltrnn niversiteye hakim klnmas-
n beraberinde getirmitir. Bunun sonucu
olarak, akademik zgrlkler ortadan kal-
drlm; eletirel bilim insanlarnn ege-
men ideolojiye, YK sisteminin otoriter
hiyerarisine ve niversitelerin gerici-pi-
Tablo-3 SYM 2012 Dikey Gei Kontenjanlar
BLMLER RENC SAYILARI
Elektrik- Elektronik Mhendislii 756
Elektronik Haberleme Mhendislii 139
Elektronik Mhendislii 24
Elektrik Mhendislii 21
Biyomedikal Mhendislii 36
Kontrol Mhendislii 9
TOPLAM 985
51
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
yasac dnmne kar ses karmalar
engellenmeye allmtr.
lkemiz, uluslararas sermayenin kre-
sel istemlerine uygun olarak tm alan-
larda yapsal bir dnm programna
tabi tutulmaktadr. Uluslararas serma-
ye evrelerinin karlar dorultusunda
bu dnmden; tm yaammzn
yan sra mhendislik uygulamalar,
mhendislerin sosyal konum ve ko-
ullar da dorudan olumsuz biimde
etkilenmektedir.
Gnmzde bilim, akl ve mesleki
birikim dlanarak, yaam alanlar ve
kaynaklarnn tahrip edildii bir sre
yaanmaktadr. levsizletirilen mes-
lek alanlarmz, mhendislerin top-
lum iindeki konumunu yitirmesine,
kimliksizlemesine, isiz kalmasna
ve yoksullamasna neden olmaktadr.
zellikle byk ve nemli projelerde,
gelimi lkelerin kredi ile birlikte
dayatmalaryla gelen bilimsel ve tekno-
lojik egemenlikleri teknik kadrolarmz
retim ve yatrm alannda ikinci plana
itmektedir.
Elektrik-elektronik mhendislii ei-
timde alan blmler ve arttrlan kon-
tenjanlar asndan planlama anlaynn
olmamas, zellikle belirli niversite
blmlerinden mezun mhendisle-
rin istihdam sorununu arttrd gibi,
mesleki kimliklerinde geri dn
zor bir deformasyon yaratmaktadr. yi
mhendis, ancak yeterli sayda retim
yesi, laboratuvar, altyap olanaklar ve
ada bir eitim program ile yetiir.
Ylda ka adet deil ne kadar iyi mhen-
dis yetitirildii nemlidir.
Sonu
Evrensel tanmyla niversiteler bilim-
sel zerklie sahip kurumlardr. Ben
yaptm oldu anlayyla plansz ve key-
fi bir biimde ok sayda donanmsz,
retim elemansz niversite ve blm
amak; kontenjanlar artrmak; ynetim
kadrolarna, akademik kadrolarna m-
dahale etmek bilimsel-zerk niversite
yaps ile uyumamaktadr. Siyasal ikti-
darlarn temsil ettii anlaylar niver-
sitelerimizden ellerini ekmeli; zgr
bilim ve sanat, demokratik-katlmc
ynetim ve zerk-bilimsel niversite
anlaynn hayata geirilmesi iin aba
harcanmaldr.
Mhendislik meslei uygulama alan
ynnden; doa ve kltrel evrenin
tahribi, birey ve toplum salnn riske
girmesi gibi kamusal alana zarar verebi-
lecek pek ok olumsuz duruma neden
olabilmektedir. Bu nedenle mhendislik
eitimi kaliteli hale getirilerek, altyap,
donanm, retim eleman alanndaki
eksikliklerin giderilmesi iin alma
yaplmas gerekir.
Meslek alanmzda gelien teknoloji ve
gereksinimlere gre eitim programlar
yenilenmeli, yeni almlar ve deneyim-
ler paylalmaldr. Yksek lisans ve
doktora programlar evrensel bilime
katkda bulunmann yan sra lkenin
ihtiyalarn karlayacak biimde d-
zenlenmelidir.

eitli nedenlerden dolay mhendislik
eitimi, sadece bilgi aktaran ve ezbere
dayanan bir eitim olmutur. Yaratc,
dnebilen ve herhangi bir problemi
zebilecek mhendisler yetitirebil-
mek iin eitim ezbercilikten kurtul-
maldr. Ayrca eitimde rencilerin
gr asn geniletmek iin, prog-
ramda ekonomi ve sosyal bilim dersleri
de verilmelidir.
Teknolojik gelimeleri yakalamak, yeni
teknolojiler ortaya karmak ve lkenin
kalknmasn hzlandrmak iin, endstri
ile niversitelerin ortak almalar tevik
edilmelidir. Kaynaklar arttrlarak, aratr-
ma yaplmas tevik edilmeli; aratrma ya-
pan retim elemanlarna maddi destek
salanmaldr.
lkenin temel sorunu mevcut niversi-
te saysndaki yetersizlik deildir. lke-
nin her alanda kalknmas; da baml
ekonomiden kurtularak retim sre-
lerinde ulusal geliimin ve istihdamn
artrlmas, mesleki eitim sorunun sa-
lkl ve srekli bir modele oturtulmasna
baldr. Bu nedenle tm gen nfusu
niversiteye ynlendiren politikalardan
derhal vazgeilmeli ve mesleki eitime
ncelik verilmelidir.
Yksekretime ilikin kararlarn lke
ihtiyacna ynelik ve planlama dhilinde
alnmas gereklidir. Daha ok isiz m-
hendis yerine bilgili, iyi eitimli mhen-
disler ile lkemizin gelimesine katk
salayacak politikalar oluturulmal;
mhendislik eitimi veren niversite-
lerimizde bilimsel, bamsz, zerk bir
yap kurulmaldr.
Kaynaklar
1. Eitim-Sen, niversitelerde Eitim
Anlay Neye Hizmet Ediyor?
2. EMO Mhendislik Eitimi Raporu,
2010, Ankara
3. TMMOB Teknoloji Faklteleri Ra-
poru, 2011, Ankara
4. Erbay B.L., Mhendislik Eitimi
Balamnda Orta retim Makine
Mhendisleri Odas, 4. Eitim Sem-
pozyumu,2001,stanbul
5. EMO Yetkin Mhendislik Yerel Etkinlikler
Sonu Bildirgeleri
6. rc O., Trkiyede Mhendislik
Mimarlk Eitiminin Tarihsel Gelii-
mi, 03.06.2005, stanbul
7. Kiper A., Teknolojinin ve Mhendisli-
in Gelecei iin ngrler, Kimya M-
hendisleri Dergisi, Say:174, s.3-7,2010
8. TMMOB cretli ve siz Mhendis,
Mimar ve ehir Planclar Kurultay,14-
15.11.2009, stanbul
9. Elektrik Mhendisleri Odasnn
2009 ylnda EMO yelerinin stihdam
aratrmas
10. http://www.tmmob.org.tr/genel/
bizden_detay.php?kod=5595&tipi=3
11. http://www.osym.gov.tr
52
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
K
asm 2012 Cu-
martesi gn
stanbul Tekni k
ni versi t esi ni n
(T) Gmsuyu
binasndaki Tark
zker Amfisinde
Prof. Dr. Tark zker iin Elektrik Mhendisleri Odasnn
(EMO) dzenledii bir anma toplants yapld. Toplantnn
yapld amfi, eski ad ile A-501, en yenisi 5 yl nce Tark
zkerin rencisi olmu olan Tller tarafndan dol-
durulmutu. Olaan programl konumalardan sonra sz
alan, halen emekli olmu yahut meslek hayatlarnn sonuna
yaklam olan eski rencileri mikrofona geldiklerinde, ge-
nellikle Tark Hocann snavlarnda nasl zorlandklarn,
nasl dk notlar alarak tekrar zorunda kaldklarn, tezle-
rini Hocaya kabul ettirmede ne zorluklarla karlatklarn,
ksacas Tark Beyden neler ektiklerini anlatarak bala-
yp; szlerini Tark Beye duyduklar derin saygy, sevgiyi ve
hasreti dile getirerek tamamlad. 40-50 yl ncesine giden bu
anlardaki ve deerlendirmelerdeki eliki, Tark zkerin
yaklak 20 yl kapsayan bir dnem iinde rencisi olmu
olanlar zerindeki -zaman getike daha iyi anlalan- et-
kisinin derinliinin bir gstergesi idi.
1919 ylnda stanbulda domu olan Tark zker Hay-
darpaa Lisesini bitirdikten sonra girdii T Elektrik
Fakltesinden 1944de mezun oldu ve Telgraf ve Telefon
Krssne asistan olarak girdi. Faklte tarafndan doktora
iin gnderildii ABDde Ph.D derecesini ABDnin elektrik
mhendislii alannda en nde gelen niversitelerinden biri
olan University of Illinoisden, 1952 ylnda ald.
O yllar, sava sonrasnn anahtar teknolojisi olarak kabul
edilen telekomnikasyonun teorik altyapsnn ve yar
iletken teknolojisi bata olmak zere ilgili destek tekno-
lojilerin ok hzl bir gelime iinde olduu yllard. Tark
zker gerek doktora almasnda, gerekse doktora sonras
aratrmalarnda o dnem telekomnikasyon teknolojisinin
en nemli bileenlerinden olan filtreler zerinde al-
t. Doktora konusu 4-Ulu apraz ve Basamakl Tipten
Devrelerin Edeerlii idi. Trkiyeye dndkten sonra
bir sre almalarn Hollandada Philips Firmasnda sr-
drd. 1953de Tden, yazd Filtrelerde Empedans
Adaptasyonu adl tezle Doent unvann ald. 1954de
ABD Ulusal Bilimler Akademisinin verdii burstan yarar-
lanarak Illinois ve Michigan niversitelerinde Yaklaklk
Problemi ve Grnt Parametreleri ile Sentez konula-
rnda doktora sonras aratrmalar yapt
1
.
Tde alm olduu temel formasyonu bu yeni ve heyecan
verici gelimelerle zenginletirmi olarak 1956 sonbaharnda
Tye dnm olan Do. Dr. Tark zkerin ilk ders verdii
snfn bir rencisi idim. Derse yaryl bir hayli ilerlemiken
balamamza ramen verdii Devre Teorisi Dersinin bizim
iin yepyeni olan ieriinin yansra hocann kiilii ve dersi
veriindeki bakalk; dersin rencileri ile srekli etkileim
halinde, sesini ve vcut dilini ok iyi kullanarak adeta icra
etmesi bizleri derinden etkilemiti. Alageldiimiz sayg,
ekingenlik ve mesafe ile ifade edebileceim hoca-renci
ilikisinden ok farkl olarak Tark Bey ksa zaman iinde
rahatlkla tartabildiimiz, akalaabildiimiz, -hatta gerekti-
inde atabildiimiz- bir yaknmz olmutu; sayg ve sevgi
ile balandmz bir yaknmz.
Tark Beyden aldmz Devre Teorisi Dersi, Trkiyede
modern devre teorisi alannda verilmi olan ilk dersti. Bu
dersten gerek bizler, gerekse hoca o kadar mutlu olmu olmal
ki, ertesi yaryl retim programnda olmad halde gnll
olarak bize Egalizrler Dersi ile telekomnikasyon teknoloji-
sinin baka bir alannn temelleri ile ilgili ve Trkiye iin yine
bir ilk olan Enformasyon Teorisi Dersini verdi.
Tark zker 1956da bizim snfla balayp vefat ettii 1977
ylna kadar ders verdii binlerce renciye sadece ada
elektrik-elektronik mhendisliinin temellerine ilikin
dersler vermekle kalmad. Onlarn, aldklar mhendislik
eitimini bilimsel dnme ve tartma ile zenginletirerek
zmsemenin ne kadar gerekli olduunu fark etmelerini
salad. Ayrca gerek derslerde, gerekse ders dnda ren-
cileri ile kurduu scak diyalog sayesinde, rencilerin her
trl sorunlarn rahatlkla iletebildikleri, tartabildikleri ve
sayg duyduklar bir bykleri olarak bayramlarda ziyaretine
gidebildikleri, bu ziyaretlerde Hocann bilim tarihi, ede-
biyat, mzik, felsefe ve siyaset alanndaki birikimlerinden
beslenebildikleri bir hoca oldu. rencileri bu ziyaretlerde
Tark Beyin -geen yl kaybettiimiz- ei Nermin Hanm
tanma ansn da elde etti. Nermin Hanm, Tark Beyi -belki
de annesini ve babasn kk yata kaybetmi olmas ne-
deni ile- hasret duyduu ilgi ve efkatle kollayan, her eyi
ile yakndan ilgilenen bir e, tek ocuklar olan zlem iin
iyi bir anne ve ziyaretlerine giden biz rencileri iin her
zaman gler yzl ve ikramc bir ev sahibesi idi.
Tark zker yurda dnnden birka yl sonra bakanl-
nda kurulan Devreler Teorisi Krssnde ksa zaman
iinde gen ve nitelikli bir kadro oluturdu. Bu kadro ile
Krs, modern devre teorisinin eitli ynleri ile derslere
yanstld ve yaplan aratrmalarla gelitirildii bir odak
Unutulmaz Hoca ve nc Bilim Adam:
TARIK ZKER
Prof. Dr. Duran Leblebici
T Elektrik-Elektronik Fakltesi
Emekli retim yesi
1
Tark zkerin Doktora Hocas Prof. Myril B. Reedin Electric Network Synthesis: Image Parameter Method (Prentice-Hall, 1955) adl kitabnda, kitabn 5.8 ve 5.9
ksmlarndaki fikirlerin Dr. Tark zkerin 1951 ylnda University of Illinoisde vermi olduu doktora tezinde gelitirilmi olduu belirtilmitir.
53
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
haline geldi.
2
Doktora yapmak zere yurtdndaki nde
gelen niversitelere gitmelerine nayak olduu genler
(Ahmet Derviolu, Cem Gknar, Vedat Tavanolu, Er-
turul Eri...) ve bizzat doktora yaptrd rencileri (Cev-
det Acar, Fuat Anday) devre teorisi alannda Trkiye iin
bir referans kadro oluturmakla kalmad; her biri yaptklar
bilimsel yaynlarla dnya lsnde tannan bilim adamlar
arasna girdi. Bu gelimelerde Tark zkerin, deien ve
kresellemeye doru giden dnyada uluslararas yaynn
ne kadar nemli olacan zamannda fark ederek yannda
yetimekte olan genleri bu ynde tevik etmesinin hatta
zorlamasnn byk katks vardr.
Trkiyede Tark zkerin balatt modern devre teorisi T
Elektrik Fakltesinden balayarak ksa zamanda bata T
Mhendislik-Mimarlk Fakltesi olmak zere lkemizdeki te-
ki retim kurumlarn da etkiledi; bu alanda verilen derslerin,
yaplan aratrma ve yaynlarn gelimesine, nitelikli akademik
kadrolarn olumasna yol at
3
. Tark zkerin T iindeki
etkinlii ve yapt katklar Devreler Teorisi Krss snrlar
iinde kalmad. YK ncesinin, her trl akademik konunun
enine boyuna ve derinlemesine tartlarak olgunlatrldktan
sonra karara baland Faklte Kurulunda fakltenin retim
programlarnn gelitirilmesi ve gncelletirilmesi amac ile
yaplan almalara en nemli katklar yapan yelerden biri
ve ou kez bu yenilenme almalarnn tetikleyicisi oldu. Bu
zellii nedeni ile hemen hemen srekli olarak ye seildii
niversite Senatosunda da bu yndeki katklarn devam et-
tirdi; gelecein mhendisliinin bilinenlerin uyguland bir
ura alan deil, hzla gelien teknolojinin gereklerine ayak
uydurulabilmesi iin bilimsel temellerin bu gelimelerde
deerlendirilmesini gerektiren bir alan olduu bilincinin
yerlemesi ve teki fakltelerin retim programlarnn da bu
anlayla dzenlenmesi ynnde nc katklar salad.
Tark zkerin 3 Kasm gn yaplm olan anma toplant-
sna katlan rencilerinin en genci yaklak 60 yanda idi.
Bir 5 yl sonra Tark Beyi dorudan tanm ve ondan ders
alm olan kimse kalmayacak. Ama inanyorum ki Trki-
yede elektrik mhendislii eitimi alanna getirmi olduu
bilimsellii, aratrmay ve tartmay nceleyen yaklam,
yetitirdiklerinin yetitirdikleri aracl ile bir genetik mi-
ras olarak etkilerini nesiller boyu devam ettirecektir.
ediyordu. Tark Hocann ilham ile yeni alanlara doru
dnmem gerektiini anlamtm.
Tark Hocann verdii diploma almam, Boole
Cebrinin Komnikasyon Devrelerine Tatbiki idi. By-
lece 1850lerde Dncenin Kurallar almas ile
cmleler iin gelitirilmi bir lojik teorinin, elektrik
devrelerine nasl tatbik edildiini rendim. Bu benim
iin yepyeni bir dnya idi. O zamanlar daha ne olduu o
kadar anlalmayan (ve Trke bir kelimesi dahi olma-
yan) yepyeni bir sahada, yani bilgisayar mhendisliinde
almaya o zaman karar verdim.
Amerikadaki doktora almalarn takiben Orta Dou
Teknik niversitende iken, Tark Hocay son olarak
benim Doentlik jrimin bakan olarak grdm. Her
zamanki gibi gayet keskin aratrc ve batanbaa de-
rinliine sualler sordu. Her eyden nce ilme yaplan
katky sorguluyordu. Ana prensiplerinden hi feragat
etmezdi. Benim iin bir eitmende en ender bulunan ve
en etkin nitelik verdii dersin iyilii veya caziplii deil,
o hocann ilham verici (inspirational) olmasdr. Sene-
ler sonra rendiimiz detaylar unuttuumuzda bizde
kalan, edindiimiz prensipler ve bize verilen dorultu
olur. Tark Hoca benim iin meslek hayatmda en etkin
olmu kimsedir. Takip ettiim yolu, akademik hayatm
ve yapabildiklerimi ona borluyum.
S
ene 1956. T Elektrik Zayf Akm Kolunun
drdnc senesindeydim. Be senelik ciddi bir
eitimin sonuna doru mhendisliin prensiplerini
anlam, her reneceini renmi, hayata hazr
hissediyordum kendimi. O zaman beni dndren,
mezuniyet sonras nasl bir ie gireceimdi. Eer
doru hatrlyorsam (aradan yarm asr kadar zaman
gemi), yedinci smestirde yeni bir ders almamz
icap ediyordu: Devreler analizi ve sentezi. Hocas
Amerikadan yeni dnm olan Doent Doktor Tark
zker. Dersi veri tarz, tonu ve ierii o zamana ka-
dar altmzdan ok deiik idi. Sanki karanlk bir
odadayken biri kapy am ve ieriye giren k odann
iindekileri apak ortaya koymutu.
O gne kadar mhendisliin, bilinen prensipleri doru
uygulamadan ibaret olduunu renmiken, Tark Hoca
bizlere yepyeni ufuklarn varln, ilim ve teknolojinin
sonsuzluunu, mhendisliin ilmi prensiplere dayanarak
insanl yepyeni ufuklara gtreceini ve mhendislik
eitiminin bu adan gzden geirilmesinin gerekliliini
sylyordu. Bu bizleri bir bomba gibi derinden sarst.
Gelecee bu ekilde bakmakla, gnmz toplumlarnn
onsuz yapamayaca bilgi teknolojisinin geleceini n-
gryordu. Demek ki mhendislie baka bir bakla
bakmam ve eitimimi gncel duruma getirmem icap
2
Tark zkere 1980 ylnda Yurdumuzda Elektrik Devreleri ve Sistemleri Bilim Dalnn yerlemesi ve gelitirilmesi ynndeki abalar, bu alandaki aratrmalar ve
ok sayda stn nitelikte bilim adam yetimesine katklar nedeni ile TBTAK Hizmet dl verilmitir.
3
Duran Leblebici, Bir Kadronun Ardndan, Cumhuriyet Bilim-Teknoloji, 30 Eyll 2000.
rencilerine Gelecein Kapsn At
Emeritus Prof. Dr. Yakup Peker
Londra niversitesi-Queen Mary niversitesi
54
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL

stanbul Teknik niversitesi (T) eski rektr ve T

Elektrik Fakltesi eski Dekan Ord. Prof. Bedri Kara-
fakolu, 20 Ekim 1978 gn Bakrkydeki evinden kp
niversiteye giderken sokakta silahl kiiler tarafndan vu-
rularak ldrld. Bilime, insanla, ulusa ve demokrasiye
ynelik bu cinayeti ileyenlerin kimlikleri aradan bunca yl
gemesine karn hl bilinmiyor. Deerlerine sahip ka-
mayan bir lkenin gelecei olabilir mi?
Ord. Prof. Bedri Karafakolu (1915-1978), aydn dn-
celi, yurdunu seven, bar ve demokrat, bilim reticisi
ve eiticisi bir insand. Gerek bir bilim insan olmann
btn erdemlerini tayordu. T Elektrik Fakltesinin
henz balang yllarndaki kurumsallamasna ok byk
emek verdi. Bu nedenle onun yaamn sokak ortasnda
sonlandran kurunlar, sadece ona deil, bilime, insanln
erdemlerine, binlerce renci yetitirmi bir bilim yuvasna
ve btn bir ulusun geleceine sklm oluyordu.
Ulusunun bu sekin insannn yaamn koruyamayan devlet,
katillerinin kimliini bile saptayamad ve hocamzn lm
bu kadar yl boyunca bir dava konusu bile olamad. Bu du-
rum sadece devletin deil, ona sahip kmaya alan biz
rencilerinin de yzn kara kartmtr.
Bedri Karafakolu, Yksek Mhendis Mektebinde balad-
mhendislik renimini, son snf Pariste Ecole National
Superieur des Telecommunicationsda okuyarak tamamlad
ve lkesine dnd. 1939da doent, 1948de de profesr oldu.
T Elektrik Fakltesinin kurulu almalarnda nemli
bir rol stlendi. Eski adyla Telgraf ve Telefon Teknii
Krssnn yneticiliini yapt ve bu krsnn bilimsel
olarak gelimesini salad. 1954teki kuruluundan itibaren
1957 ylna kadar T Teknik Okulunun mdrln
yapt. Daha sonra Mhendislik-Mimarlk Fakltesi haline
gelen bu okuldaki retim grevine yaamnn sonuna ka-
dar devam etti. T Elektrik Fakltesi Profesrler Kurulu,
1960 ylnda onu baarl almalarndan dolay oybirliiyle
Telekomnikasyon Teknii Krss Ordinarys Profesr-
lne seti.
Karafakolu, 1960-61de Kurucu Meclise T Temsilcisi
seildi, 1963-65 ylarnda da OECD Bilimsel Aratrma Ko-
mitesi Trkiye Temsilcisi olarak grev yapt. 1964-65 ylla-
rnda T Elektrik Fakltesi Dekanl, 1965-69 yllarnda
da T Rektrl grevlerini yapt. Rektrl srasnda
iki kademeli retimin uygulanmas, Temel Bilimler Fa-
kltesi ile Mhendislik-Mimarlk Fakltesinin kurulmas,
T Ayazaa Kampsnn kurulmas gibi nemli kararlar
almtr. 1963-68 yllarnda TRT Ynetim Kurulu yelii
yapt. 1973-75 yllarnda Avrupa Rektrler Konferansna
Trkiye temsilcisi olarak katld. 1972-76 yllarnda Kara-
deniz Teknik niversitesinde retim yelii yapt. 1977
ylnda ikinci kez T Elektrik Fakltesi Dekan seildi.
Birok uluslararas bilimsel kongrede lkemizi temsil ede-
rek bildiriler sunmu olan Karafakolu, ulusal ve uluslara-
ras birok bilimsel ve sosyal kuruluun da yesiydi.
Ord. Prof. Karafakolunun, yabanc dillerde yaymlanm 5
makalesi, Trke yaymlanm 8i telif, 13 eviri 21 kitab,
9u telif, 15i eviri 24 makalesi vardr. Karafakolu, Elektrik
Fakltesinde ve dier retim kurumlarnda, Telefon letme-
cilii, Propagasyon, Telefon Aletleri, Telgraf ve Telefon Alet-
leri, Komnikasyon, Telekomnikasyon, lme, Muhabere
Teknii adl dersleri vermi ve Telekomnikasyon, lme ve
Elektroakustik laboratuvarlarn kurmu ve ynetmitir.
Kendi deerlerine sahip kamayan bir ulusun gelecei de
yoktur. Bugn iinde bulunduumuz kara gnlere de bilim,
sanat, siyaset, gazetecilik vb. alanlarndaki birok nc de-
erlerimizi kaybederek geldik. Geleceimizi ynlendirmede
ve ulusumuzu ykseltmekte bylesine nemli grevler st-
lenmi ve bunlara nclk etmi, demokrat, esprili ve yapc
kiiliiyle rencilerine ve dostlarna her zaman yol gstermi
sevgili hocamz, ldrlnn 34. ylnda sevgi ve saygyla,
fakat ayn zamanda byk bir mahcubiyetle anyoruz.
DEERLERN YOK EDEN LKE
*
Osman Bahadr
bahadirosman@hotmail.com
*
Cumhuriyet Gazetesi, Bilim Teknoloji Dergisi, 15 Haziran 2012, Sayfa 12
55
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
B
ayndrlk ve skan Bakanl Teknik artnameleri, Milli
Savunma Bakanlnn inaat ileri ve NATO altyap
hizmetleri ile Ulatrma Bakanlna bal genel mdr-
lklere kanunlarla yapm yetkisi verilmi olan zel ihtisas
ileri hari, kamu yaplar ve tesislerinin inaat, onarm
ilerinde ve birok dier kurum ve kurulu tarafndan da
kullanlmaktadr.
Bu yazda 30 Haziran 2007 tarihinde 26568 sayl mkerrer
Resmi Gazetede yaymlanan Yap leri naat, Makine ve
Elektrik Tesisat Genel Teknik artnamelerine Dair Teb-
liin (Tebli No: YFK-2007/1) ekinde yer alan IV-Elekt-
rik Tesisat Genel Teknik artnamesi incelenmektedir.
nceleme kapsamnda artnamedeki hatalarn, eksiklerin,
problemlerin ve artnamenin gncel standartlar ile uyum-
suzluklarnn aklanmas ve gereken dzenlemelerin, de-
iikliklerin yaplmas iin neriler ele alnmaktadr.
Yldrmdan Korunma (Paratoner) Tesisat
Elektrik Tesisat Genel Teknik artnamesinin yedinci b-
lm Yldrmdan Korunma (Paratoner) Tesisat dzen-
lemelerine ayrlmtr. Maalesef bu blmde nemli hatalar,
eksikler, problemler ve gncel standartlar ile uyumsuzluklar
bulunmaktadr. Burada sadece Madde 7.8, 7.9 ve 7.12de
bahsi geen aktif paratonerler ele alnacaktr.
Aktif Paratonerler
Elektrik Tesisat Genel Teknik artnamesinin Yldrmdan
Korunma (Paratoner) Tesisat balkl 7. Blmn Madde
7.8, 7.9 ve 7.12de gncel standartlarla ilikisi olmayan aktif
Bayndrlk ve skan Bakanl Elektrik Tesisat Genel
Teknik artnamesindeki Hatalar, Eksiklikler ve Gncel
Standartlar ile Uyumsuzluklar
paratoner ve tesisatlarndan bahsedilmektedir.
Dnyada kullanlan yldrmdan korunma sistemleri (LPS)
temel olarak iki tipe ayrlr:
a) Geleneksel ya da standart LPS (Uygulamann teknik
standartlarna ve kodlarna uyanlar.)
b) Geleneksel olmayan veya standartlarn dnda LPS
(Standartlara ve kodlara uymayanlar)
Geleneksel LPSli olan hava terminalleri Franklin ubu-
udur. Fakat geleneksel olmayan LPSli olanlar, erken ak
uyarl sistem (ESE) ve yk transfer sistemi (CTS) gibi
aktif denen hava terminalleridir.
Son on ylda geleneksel LPS, tm dnyada yldrmdan
korunma uzmanlar tarafndan gerekletirilen bir ka a-
lmada onayland. te yandan, benzer almalar geleneksel
olmayan LPSyi gvenilmez kld ve bu onlarn eitli bilim-
sel kurulu ve standart kurumlarnca reddedilmelerine yol
at. 2005te Uluslararas Yldrmdan Korunma Konferans
(ICLP) geleneksel olmayan LPSnin son kullanclar iin
tehlike ierdiini belirten bir uyar yaymlad. Ancak gele-
neksel olmayan LPS sat yapan yerel bayilerin ve LPSyi
savunanlarn bu faaliyetlerinden vazgemelerini salayama-
d; tehlikeli rnlerini halka pazarlamaya devam ettiler ve
hatta yenisini icat ettiler.
Yldrmdan Korunma Standartlar
a) ABD Yldrmdan Korunma Kod ve Standartlar
NFPA-780 Yldrmdan Korunma Sistemlerinin Kuru-
lumu in Standartlar rehberi ilk olarak 1904te ortaya
ARTNAME YENDEN DZENLENMEL
Sabri Gnaydn
Elektrik Mhendisi
56
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
kt ve o zamandan beri 26 kez revize edildi. NFPA-780
Teknik Komitesi tesisat, sigortac, ii, retici, hk-
met, uzman ve dier gruplar ieren ok geni bir ye
profiline sahiptir. NFPAnn yasal bir gc olmasa da,
ABDde genellikle birincil yldrmdan korunma belgesi
olarak kabul edilir. NFPA-780in en son basks olan 2004
tarihli versiyonu, 2000 basksna kyasla nemli geiikliler
iermektedir. Yeni 4.18 Blm, ar gerilim koruyucu
hakknda detayl bir bilgilendirmenin yan sra kullanm
talimat da iermektedir.
ABD (Enerji Bakanl, Mays 2002de lkedeki ilgili 81
nkleer alanda patlayc tesisler iin yldrmdan korunmay
anlatan M440.1-1, Gk Grltl Yalar ve Yldrmdan
Korunma belgesini yaymlad. ABD Hava Kuvvetleri ise
ubat 2003te Hava Komuta Karargahnn hassas-grev
operasyonlar iin daha detayl bir klavuz salamak adna
AFI 32-1065 - Grounding Systemsi deitirdi.
b) Avustralya-Yeni Zelanda Standard AS/NZS 1768
AS/NZS 1768 Standard, Avustralya ve Yeni Zelandada ilk
olarak 1991 ylnda yaymland. Kasm 2003te revize edildi.
Hava terminallerini yerletirmek iin var olan yntemler,
yani Koruma As Yntemi (PAM), Yuvarlanan Kreler
Yntemi (RSM) ve Faraday Kafesi Yntemi (FCM) halen
muhafaza edilmektedir.
Standart son olarak Ocak 2007de revize edilerek tekrar
yaymland.
c) Dier lkelerin Yldrmdan Korunma Kod ve
Standartlar
Tablo-1 Baz lkelerde Kullanlan Standartlar
lkeler Yrrlkteki Standartlar
Gney Afrika
SANS 62305/IEC 62305 serisi standartlar
ve eski SANS 10313, (SABS 0313) standard
da 2008de revize edilerek SANS 62305-1,2
standartlar ile birlikte kullanlmak zere
yaymlanmtr.
Malezya MS EN 62305 serisi
Avusturya OEVE/OENORM EN 62305 serisi
Polonya PN-EN 62305 Serisi
spanya UNE EN 62305 serisi
Fransa NF EN 62305 serisi
ngiltere
BS 6651 yrrlkten kaldrlarak, BS EN
62305 serisi standartlar yaymlanmtr.
Danimarka DS/EN 62305 serisi
Romanya SR/EN 62305 serisi
Bulgaristan EN 62305-1:2006 serisi
ek Cumhuriyeti CSN EN 62305-1:2006 serisi
talya CEI EN 62305-1:2006 serisi
sve SS-EN 62305 serisi
svire SNEN 62305-1:2006 serisi
Almanya DIN EN 62305 (VDE 0185-305) serisi
d) Fransz ESE Standard NFC 17-102, NF EN 62305
Serisi Standartlar
Geleneksel olmayan LPS satclar, Fransz NFC 7-102
gibi kendi rn standartlarn ortaya kardlar. Bu szde
standartlar ortaya ktklar lkelerde bilimsel organizas-
yonlarca daha nceden reddedilmitir.
Bu standart, Fransz ESE reticilerinin birlii olan
GIMELEC tarafndan, ESE hava terminallerinin retimini,
test edilmesini ve kurulmasn standardize etmek iin
1995te yaymland. Standart, Fransz olmayan ESE
reticilerince, rnein spanyada UNE-21186 olarak,
kopya edildi.
NFC 17-102, Fransz Ulusal Endstriyel ve evresel Risk-
ler Enstits (INERIS) tarafndan hazrlanan bir raporda,
ESE reticilerinin uygulamadklar koullar ortaya konarak
eletirildi. reticiler, dokman revize etmek konusunda
karar birliine varm olsalar da bugne kadar hibir adm
atlmad. u anda dnya apnda kullanlmakta olan ESE
hava terminalleri sadece ulusal/uluslararas dzeyde kabul
edilen standartlara uymada baarsz olmakla kalmam ayn
zamanda reticilerin kendi standardna da uyamamlardr.
Bu dokman halihazrda Fransada ve Avrupa Birliinde
kullanlmakta olan IEC ve CENELEC yldrmdan korunma
EN, IEC 62305 standartlarnn hibirisine de uymamak-
tadr.
NFC 17-102 Standard her naslsa devrede olmakla beraber,
Fransa Elektroteknik Standartlar Organizasyonu (UTE)
tarafndan NF EN 62305 serisi standartlar yaymlanarak
yrrle sokulmutur.
Aktif Hava Terminalleri ncelemesi
Yk Transfer Sisteminin (Charge Transfer System-CTS)
mucidi, CTSnin NFPA780 standardna dahil edilmesi iin
1989 ve 2005 yllar arasnda NFPAya be kez bavuru yapt.
Btn bavurular reddedildi; nk mucit CTSyi destek-
leyecek gerekli bilimsel teoriyi salayamamt. NFPAnn
bavuruyu en son reddettii tarih 2005tir.
iddet Biriktirme Yntemi (Collection Volume Method-
CVM), Avustralyada gelitirilen aktif bir hava terminali
olan Dynasphere, hava terminalinin yerletirilmesi iin
tescilli bir yntemdir. Bu ynteme yalnzca bilgi vermek
amal AS/NZS1768: 1991in ekinde yer verilmitir. Ne var
ki, bu yntem birok lkede Dynasphere hava terminalinin
kurulumunda uyguland. CVM ayrca 2002de Alan Youn-
lamas Yntemi (FIM) olarak yeniden adlandrld.
Malezyada CVM/FIMin uygulamas zerinde on yldan
fazla bir sredir toplanan alan verileri, bu yntemin hava
terminali kurulumu iin geerli bir yntem olduunu
kantlayamad; nk bu yntemin kullanld birok eve
yldrm dt ve bu evler yldrmdan zarar grdler. So-
nu olarak CVM/FIM, AS/NZS1768 (Int.) 2003te silindi.
CVM/FIM, NFPA tarafndan da ayn nedenlerden tr
2004te reddedildi.
ESE teknolojisinin 2000de NFPA tarafndan reddedilme-
sinin ardndan, bir ka Amerikal ESE bayisi kar tarafn
adil olmayan ticaret pratikleri olduu iddiasyla meseleyi
mahkemeye tad. Ancak ESE teknolojisinin ileyiini test
etmeleri iin yldrm uzmanlarnn arlmasnn ardndan,
mahkeme ESE bayilerinin rnlerinin Franklin ubuunun
57
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
saladndan daha byk bir koruma alan salayabileceini
iddia etmelerini yasaklayan bir karar verdi. Mahkeme ESE
bayilerinin iddialarnn yanl reklama sebebiyet verdii ve
ABDnin Lanham Yasasn ihlal ettii kararna vard.
Kararn sonucunu yle zetleyebiliriz:
NFPAnn ESEnin taslak standart 781ini reddetmesiyle
balantl olarak, ESE irketi (Heary Bros. Lightning
Protection Co., A.., Lightning Preventor of America A..
ve the National Lightning Protection Corp., ilk ikisi son-
radan birleti) bir yldrmdan korunma ticaret birliine ve
iki yldrmdan korunma irketine (Lightning Protection
Institute, Thompson Lightning Protection A.. ve East Co-
ast Lightning Equipment A..) dava atlar. Dava, 1996da
balamt, geleneksel Franklin ubuklaryla karlatrl-
dnda ESE terminallerinin reklam destekli iyiletirilmi
etkililiiyle balantl olarak, gizlilik iddias, yanltc reklam
ve rn karalamay ieriyordu. Ekim 2003te Federal Arizo-
na Blge Mahkemesi sonu olarak davay reddetti. Bu ret
byk oranda ESE taraflarnn iddialarn destekleyecek
geerli bir kant bulamamalarna dayanyordu. Ek olarak
Mahkeme, ESE bayilerinin karsndaki iddia lehine bir
karar verdi. ESE bayileri, ESE ubuklarnn Franklin u-
buklaryla karlatrldnda etkililii arttrd ynndeki
iddialar nedeniyle yanltc reklam yapmaktan mahkum edil-
diler. nemli olan u ki; karar, ESE bayilerinin kendi ESE
terminallerinin deiik ESE standartlaryla uyumun ESE
cihazlarnn koruma alann genilettii biimindeki reklam
merulatrd iddiasn reddetti. Mahkeme, yabanc ESE
standartlaryla uyumun ESE ubuklarnn koruma alanlarn
arttrd iddiasn kantlamada yetersiz olduunu grd.
Mahkeme, ESE bayilerinin iddialarnn yeterince gvenli
testlerle desteklenmedii ve dolaysyla bu iddialarn Ame-
rikann reklamda gereklik kanunlarnn ihlali olduu
tespitinde bulundu.
Yeni IEC, EN 62305 Standard
Uluslararas Byk Elektrik Sistemleri Komisyonu
(CIGRE), 2002de Blm C4.4 alma Grubunu (Section
C4.4) oluturdu. Alt alt komite, dnya apnda elektrik
enerjisi endstrisine zg yldrm fenomenolojisine
ilikindi. ABD Elektrik Enerjisi Aratrma Enstitsnn
(EPRI) ABDnin yllk elektrik kesintisinin yzde 30unun
yllk 1 milyar dolara yaklaan bir maliyetle yldrm nedenli
olduunu belirlemesi nemli bir noktadr.
Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komisyonu
(CENELEC), 1973ten bu yana Avrupa Birliine ye
lkelerin kod standardizasyonu zerinde almaktadr.
CENELEC, Uluslararas Telekomnikasyonlar Birlii
(ITU), Uluslararas Standartlar Kurumu (ISO), Amerika
Ulusal Standartlar Kurumu (ANSI), Japon Endstriyel
Standartlar Komisyonu (JISC), ve Uluslararas Elektroteknik
Komisyonu (IEC) gibi ortaklarla yakn ilikilere sahiptir ve
ortak almalar yapmaktadr.
CENELEC ve IECnin mterek almalar kapsamnda
ortak alma grubu TC 81 tarafndan yeni standart olu-
turma almalar 1990larn sonlarnda balatld ve nihayet
IEC 61024n yerine gemesi iin ubat 2006da yaymland.
Yeni standart drt blme ayrlmtr.
(a) IEC 62305-1: Genel kurallar
(b) IEC 62305-2: Risk ynetimi
(c) IEC 62305-3: Yaplarn grd fiziki zararlar ve yaam
tehlikesi
(d) IEC 62305-4: Yaplardaki elektrikli ve elektronik sis-
temler.
IEC 62305-3te hava terminallerini yerletirmek iin PAM,
RSM ve FCM yntemleri de muhafaza edilmitir. Ek ola-
rak, hava terminallerinin yerletirilmesine ilikin yukarda
eklenmi olan AS/NZS 1768 (Int):2003te bulunana benzer
yeni bir paragraf eklenmitir.
IEC tarafndan yaymlanm olan 4 standart CENELEC
tarafndan da paralel alma kapsamnda EN olarak ya-
ymlanm ve Fransa dahil Avrupa Birlii yesi lkelerce
de yrrle sokulmutur.
Kapsam Deiikliine Gidilmeli
Yldrmdan Korunma Tesisat ile ilgili yedinci blmn
7.8, 7.9, 7.12 Nolu standartlar ile ilikisi olmayan aktif
paratoner ve tesisatlarndan bahseden maddeleri yukarda
incelenmitir. Aada yedinci blmn dier maddeleri
de incelenmitir:
Madde 7.1 kapsam tanmnn EN, IEC 62305-1, 2,3,4 stan-
dartlarna paralel olarak deitirilmesini neriyoruz.
lgili standartlarn kapsam blmleri yledir:
EN 62305-1: Bu standart,
- Yaplarn, bunlarn tesisatlarnn, iindekilerin ve
insanlarn,
- Yaplara bal hizmet tesisatlarnn yldrmdan korun-
masnda takip edilecek genel prensipleri kapsar.
Aadakiler bu standardn kapsam dndadr:
- Demiryolu sistemleri,
- Tat aralar, gemiler, uaklar, ak deniz tesisleri,
- Yeraltndaki yksek basnl boru hatlar,
- Bir yapya bal olmayan boru, elektrik ve telekom-
nikasyon hatlar.
58
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
EN 62305-2: Bu standart topraa den yldrm arpmala-
rndan dolay yaplarda veya hizmet tesisatlarnda meydana
gelen risklerin deerlendirilmesini kapsar.
Standardn amac bu risklerin deerlendirilmesi iin bir
prosedr salamaktr. Risk iin katlanlabilir st snr be-
lirlendikten sonra, riskin katlanlabilir seviyeye veya bunun
altna drlebilmesi iin bu prosedr uygun korunma
tedbirlerinin seilmesini de temin eder.
EN 62305-3: Bu standart, bir yapnn Yldrmdan Korunma
Sistemi (LPS) vastasyla fiziksel hasara kar korunmas ve
bir LPSnin yaknnda oluan dokunma ve adm gerilimle-
rinden dolay canllara verecei zararn nlenmesi ile ilgili
kurallar kapsar. (IEC 62305-1)
Bu standart, aadakilere uygulanr:
a) Yksekliklerinde snrlama olmakszn yaplarda
kullanlan bir LPSnin tasarm, monte edilmesi ve
bakm,
b) Dokunma ve adm gerilimlerinin oluturduu za-
rarlara kar canllar korumaya ynelik tedbirlerin
belirlenmesi.
Bu standart, ar gerilimler nedeniyle elektrik ve elekt-
ronik sistemlerin arzalanmasna kar koruma salamay
amalamamaktadr. Bu gibi durumlar iin zel kurallar IEC
62305-4te verilmektedir.
EN 62305-4: Bu standart, bir yapda bulunan elektrik ve
elektronik sistemler iin yldrm elektromanyetik darbesi-
nin sebep olduu kalc arzalara kar riski azaltma imkn
salayan LEMPten korunma tedbirleri sisteminin (LPMS)
tasarm, tesis, muayene bakm ve deneyi ile ilgili bilgileri
kapsar.
Bu standart, elektronik sistemlerin yanl fonksiyon
gstermesine sebep olabilen yldrm nedeniyle oluan
elektromanyetik giriimlere kar korunmay kapsamaz.
Elektromanyetik giriimlere kar korunma tedbirleri, IEC
60364-4-44 ve IEC 61000 serisi kapsamndadr.
Bu standart, optimum korunma etkinliini elde etme ama-
cyla giriimde bulunulmak suretiyle, elektrik ve elektro-
nik sistem tasarmcs ile korunma tedbirleri tasarmcs
arasnda ibirlii salamaya ynelik yol gsterici mahiyette
bilgiler salamaktadr.
Bu standart, elektrik ve elektronik sistemlerin ayrntl
tasarmn kapsamaz.
Olmayan Standart Baz Alnyor
Genel Teknik artname Madde 7.2, 7.9, 7.10, 7.13, 7.18de
yldrmdan korunma sistemi tasarm ile ilgili TS 622, TS
IEC 61024 standartlar yaplan atflar maalesef tmyle
hataldr.
TS 622 standard 1990 ylnda yaymlanm bir standarttr.
TSE tarafndan 5 Haziran 2007 tarihinde iptal edilmi, ye-
rine TS EN 62305-1 standard yaymlanmtr.
TS IEC 61024 standard ifadesi ise hataldr, bu kodla ta-
nml bir standart yoktur.
TSE tarafndan 2002 ylnda yaymlanm TS IEC 61024-1,
TS IEC 61024-1-1 standartlar bulunmaktayd. Bu standart-
lar IEC tarafndan 2006 ylnda iptal edilmi ve yerlerine
IEC 62305-3, IEC 62305-1 standartlar gemitir. TSE
tarafndan da 20 Temmuz 2006 tarihinde iptal edilerek TS
EN 62305-3, TS EN 62305-1 standartlar yaymlanmtr.
Her iki standardn Trkesi 2007 ylnda TSE tarafndan
yaymlanmtr.
ptal Edilen Standart artnamede
Bayndrlk ve skan Bakanlnn Genel Teknik artname-
sinin 30 Haziran 2007 tarihinde Resmi Gazetede yaym-
land gz nne alndnda; TSE tarafndan iptal edilen
standartlarn teknik artname iinde yer almasna anlam
vermek mmkn deildir.
Madde 7.2, 7.3teki Tablo-1de, Madde 7.8, 7.9 ve 7.12de
Aktif Paratoner bulunmaktadr. EN 62305 standartla-
rnda bulunmayan aktif paratonerlerin bu artnameden
karlmas gerekir.
Yedinci blmn tmyle deitirilmesi, kapsam bl-
mnn yenilenmesi ve dier maddelerin tmyle iptal
edilerek sadece aadaki standartlara atfta bulunulmas
gerekmektedir. Elbette deien maddelere gre tasarm
ve uygulama yaplmas da dzenlenmelidir. Bayndrlk ve
skan Bakanlnn Genel Teknik artnamesinde de yer
verilmesi gereken standartlar yle sralanabilir:
59
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
A-)TS EN 62305-1- Yldrmdan Korunma (Blm 1:
Genel Kurallar)
Bu standart yaplarn ve hizmet tesisatlarnn yldrmdan
korunma prensiplerini kapsar.
B-)TS EN 62305-2- Yldrmdan Korunma (Blm 2:
Risk Ynetimi)
Bu standart topraa den yldrm arpmalarndan dolay
yaplarda veya hizmet tesisatlarnda meydana gelen risklerin
deerlendirilmesini kapsar.
C-)TS EN 62305-3- Yldrmdan Korunma (Blm 3:
Yaplarda Fiziksel Hasar ve Hayati Tehlike)
Bu standart, bir yapnn LPS vastasyla fiziki hasara kar
korunmas ve bir LPSnin yaknnda oluan dokunma ve
adm gerilimlerinden dolay canllara verecei zarara kar
korunmas ile ilgili kurallar kapsar.
D-)TS EN 62305-4- Yldrmdan Korunma (Blm 4:
Yaplarda Bulunan Elektrik ve Elektronik Sistem-
ler)
Bu standart, bir yap iinde bulunan elektrik ve elektronik
sistemler iin yldrm elektromanyetik darbesinin sebep
olduu kalc arzalara kar riski azaltma imkn salayan
LEMPten korunma tedbirleri sisteminin (LPMS) tasarm,
tesis, muayene bakm ve deneyi ile ilgili bilgileri kapsar.
Sonu ve neriler
Btn yldrmdan korunma kod ve standartlar srekli
deiime ak dokmanlardr. Yldrmdan korunmaya y-
nelik yeni ve dorulanabilir bilgiler anlalr hale geldike,
ulusal ve uluslararas standartlarda deiiklikler yaplmas
kanlmazdr.
EN 62305 standartlar; TSE tarafndan da yrrlkten kal-
drlm olan IEC 61024 serisi standartlar ile ENV 61024
taslak standartlar esas alnarak hazrlanm olan TS 622
standard iptal edilerek, 2006 ylnda ngilizce, 2007 ylnda
Trke olarak yaymlanm ve yrrle sokulmutur.
TS EN 62305 standartlar kapsamnda aktif paratoner ve
tesisat bulunmamaktadr. Bu nedenle ilgili maddelerin
Bayndrlk ve skan Bakanl Elektrik Tesisat Teknik
artnamesinden karlmas gerekir.
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas da bu konuda gere-
ken yasal giriimleri yapmtr. Maalesef bu kadar ak olan
konudaki yasal sre halen devam etmektedir.
Genel Teknik artnamenin yedinci blmnde gereken
deiikliklerin, ncelikle can ve mal gvenlii gz nne
alnarak hazrlanm gncel standartlara ve teknolojik geli-
melere uygun olarak evre ve ehircilik Bakanl tarafndan
en ksa zamanda yaplmasn bekliyoruz.
Kaynaklar
1- Overview of Global Lightning Protection Codes and
Standards By Richard Kithil, President & CEO, NLSI
Presented at the International Lightning Detection Con-
ference, Tucson, AZ, April 2006
2- Conventional and Unconventional Lightning Air Termi-
nals: An Update HARTONO Zainal Abidin, BSc, MIEEE
and ROBIAH Ibrahim, BSc, MIEEE (Journal of the Asso-
ciation of Consulting Engineers Malaysia, 2008/1)
3- A review of studies on Early Streamer Emission and
Charge Transfer Systems conducted Malaysia Z.A. Hartona
, I. Robiah Lightning Research Pte. Ltd. Kuala Lumpur,
Malaysia
4- NLSI (National Lightning Safety Institute, www.lightnin-
gsafety.com)
5- NFPA Report of the Committee on Lightning Protection,
NFPA 780-04-ROC, 2004.
6- United States District Court of Arizona, Order No. CV
96- 2796-PHX-ROS, dated 9th September 2005.
7- International Conference of Lightning Protection (http:
//www.iclp-centre.org/)
8- The Result Of: A Court Case Conserning Ese Devices.
(The short version) AAGE E. PEDERSEN Asc. Professor,
Docent Denmark
9- United States District Court-District of Arizona The
full version, cf. the homepage of the district court http:
//www.azd.uscourts.gov/azd/courtopinions.nsf/Opinions%2
0by%20date?OpenView Date 2003.10.23 - CV 96-2796 PHX
ROS, Heary Bros. Lightning Protection Co., Inc. et al. vs.
Lightning Protection Institute, et al
10- Yazda bahsi geen lkelerin ilgili elektroteknik stan-
dartlar kurumlar yada kurulularnn web siteleri.
60
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
Y
aplarda ve yap evresinde tesis edilecek elektronik
sistemlerin keif, proje, uygulama, iletme, kontrol,
yap elektronik sistemler ve tesisat iletme sorumluluu ve
bakmna ilikin elektrik-elektronik mhendislii hizmetle-
rinin tanmlanmas ve bu hizmetleri yrtecek yetkili m-
hendislerin grev yetki ve sorumluluklar ile bu hizmetlerin
denetlenmesine ilikin usul ve esaslar dzenlemek Odamzn
ncelikli grevidir. Dayanan da, 6235 sayl Trkiye M-
hendis ve Mimar Odalar Birlii Yasasndan almaktadr.
Uygulamadaki nemi giderek byyen bir ivme ile artmakta
olan yaplarn elektronik sistemleri -zlerek belirtiyoruz
ki- lkemizde mhendisler eliyle gerekletirilmiyor. Pro-
jesi olmayan ya da proje nitelii tamayan teknik ierikten
yoksun birtakm eskiz benzeri izimlerle retilmek zorunda
kalnan elektronik sistemler, yapnn tamamlanmas sonras
akl edilerek ortaya konmaya allyor. Bir baka uygu-
lama eksiklii de byk paralar yatrlarak yaplan ve halkn
younlukla yaam alan olarak yararlandklar hastane, al-
veri merkezi, endstriyel yaplar, eitim kurumlar benzeri
yap tesislerinde iletme sorumlusu mhendis grevlendir-
meleri tanml olmamasdr. Bu nedenle nemli can ve mal
kayplarna yol aan olaylar gelimektedir.
Bu Ynetmelikte geen Elektronik Haberleme, G-
venlik Elektronii, Yangn Alglama ve Uyarma Elektro-
nii ve Yap Konforuna Ynelik Elektronik Sistem gibi
drt ayr uygulama alanndan, zellikle yangn alglama ve
uyarma ile gvenlik elektronii konularnda yakn gemite
lke olarak yaadklarmza bakldnda konunun nemi
aka grlmektedir. Yakn tarihli yangn facialarn yle
sralayabiliriz:
YAPI ELEKTRONK SSTEMLER ve
TESSATLARINA AT MHENDSLK
HZMETLER YNETMELNN
GETRDKLER
Elektronik Mhendislii Meslek Dal Ana Komisyonu
- 26 Mays 2009 tarihinde Bursa Devlet Hastanesi
yangn
- 5 Kasm 2011 tarihinde stanbul Beylikdznde ya-
anan alveri merkezi yangn
- 15 Ocak 2012 tarihinde znikte yaanan alveri
merkezi yangn
- 17 Temmuz 2012 tarihinde stanbulda yaanan lks
konut yangn
- 12 Austos 2012 tarihinde Kahramanmarata yaanan
tekstil fabrikas yangn
- 18 Eyll 2012 tarihinde Kocaeli Dilovasnda kimya
fabrikas yangn
Bu ve benzeri rnekleri daha da arttrabiliriz. Sz edilen
olaylar lkemizdeki hastanelerle dier pek ok yksek risk
ieren -ykseklii ya da alanna baklmakszn- kamunun
kullanmna ak, dolaysyla da kalabalk yaam alanlarndaki
yapda yaanan skntlar, elektronik sistemleri ve tesisatlar
konusundaki eksiklikleri, bilimsel ve teknik anlamdaki dene-
tim yoksunluunu ortaya koymaktadr. zellikle de kamuya ait
yaplarda, zelletirme ve taeronlama sreleri sonucunda
yaananlar ibret alnacak niteliktedir. Yetersiz personel, mal-
zeme, gereler ve yetersiz eitim ve denetimlerin sonular
ortadadr. Bu noktada yaplanlarn insan odakl deil de, kar
temelinde ekillenen politikalar sonucunda olutuunu, ya-
anan bu trden olaylar aka gstermektedir.
Facialarn nedenleri; retimden gelen hatalar, sabotaj veya
personel hatalar olarak ortaya ksa da, sonuta nemli
lde nce can, sonra da mal kaybna yol atn unut-
mamalyz. Bu anlamda toplumsal bilinci gelitirmek, kamu
yararna denetim yapan odamzn temel grevidir. Buralarda
oluan zararlar ve kayplar nlemenin yolu, gvenlikle ilgili
riskleri ortadan kaldrmakla balar. Bilinmesi gereken, yap-
larn elektronik sistemleri ile ilgili mhendislik hizmetleri
yoluyla ortaya kacak maliyetin, ortaya kacak zararlardan
daha ok olamayaca gereidir. Bu maliyet; yangn ya da
daha baka yollardan geliebilecek sndrme, kurtarma ve
enkaz kaldrma ilemleri ile hi bir bedelin karlayamaya-
ca can kayplarndan kesinlikle daha az olacaktr.
Bu deerlendirmeyi yaptktan sonra yaanlan yangnlara
baktmzda iki aamal bir deerlendirme yapabiliriz. nce
yangnn olumamas iin alnacak nlemleri, sonrasnda
ise yangnn gereklemesi halinde yaplmas gerekenleri
deerlendirmek gerekir. Bu durumda yangndan nce ye-
terli nlemlerin alnarak ve bu nlemlerin gereken sklkta
denetlenmesiyle;
1. Yangnn kmas olasln azaltmak,
2. Yangn ksa da, uyar ve uyar sistemine bal n-
leyici sistemlerin altrlmasyla szkonusu yangnn
61
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
genileyerek baka yaplara gemesi olasln bertaraf
etmek,
3. Sndrme ekiplerinin yangn kontrol etmesini kolay-
latrmak,
4. Boaltma ve kurtarma ilemlerini daha dzenli ya-
pabilmek,
mmkndr.
Yangnla ve dier felaketlerle mcadele konusunda dnyada
yaplan almalarn temelinde, yangnn oluumu, gelime-
si ile sonularndan retilen taleplerle gelien standartlar
ve bal ynetmeliklerin oluturulmas yatar. Yksek risk
grubundaki insan younluklu yaplarda insan saln, can
gvenliini koruyucu donatlar bu deneyimlerden gelitiril-
mitir ve bunlarn kullanlmas zorunludur. Bu tesisatlarn
uluslararas ve ulusal mevzuat ekseninde tesis edilmesinin
yolu, projelendirme, bilimsel-teknik uygulamalardan gei-
yor. Ayrca ayn standartlarn gerei olarak ngrlen sklkta
bakm ve denetimlerinin yaplarak iletilmesi de zorunludur.
lkemizdeki mevzuat ne yazk ki bylesi zorunluluklar n-
grmekten ya da yaptrmlar uygulamaktan ok uzaktr.
Odamzn Yap Elektronik Sistemleri ve Tesisatlarna ait M-
hendislik Hizmetleri Ynetmeliini (YEST) kartmasyla;
szn ettiimiz bu ve benzer yaplarn asl ya da yardmc
stleniciliini yrten tzel kiiliklerin cretli altrdklar
meslektalarmzn mutlaka TMMOBye bal meslek odasna
ye olmas ve ilgili belgelerini edinmeleri anlamnda nemli
bir mesafe alnacaktr. Bylece yksek riskli yaplarn kamusal
denetiminde ok nemli bir eksik giderilmi olmaktadr. Ac
veren olaylarn daha fazla yaanmamas iin, mhendislik bilim
ve teknii ile bilimsel esas ve standartlara uygun projelerin
retilmesi, uygulanmas gerekletirilecektir.
lgili kurum ve kurulular zenle aadaki hususlar yaama
geirmelidir:
1. Yeni yap retimi veya mevcut yaplarda deiiklik
gerektiren kkl onarm ve tadilat projelerinde mimari
projeye uygun olmayan mekan ve ilevler yeniden olu-
turulurken, hem elektrik, hem de elektronik sistemlerdeki
deien tesisat ve ekipmanlarn mutlaka yeni bir projeyle
yaplmas salanmaldr.
2. Projesi, dier tm yasal dzenlemelerin yansra,
yangn ynetmeliklerindeki ngrlenlere uygun de-
ilse yapya ruhsat verilmelidir. Yeni yaplan ya da
proje tadilatyla kullanm amac deitirilen yaplarda
ynetmeliklerde ngrlen esaslara uygun retimin
yaplmadnn saptanmas durumlarnda, yapnn kul-
lanma-alma izninin verilmeyecei aka belirtilmeli
ve denetimler de srarla yaplmaldr.
3. retimleri tamamlanm pek ok yapda yangn al-
glama ve uyar ile bunlarn gvenlik sistemleri yoktur
veya mevcutlar eitli nedenlerle altrlmamaktadr.
Bu sistemlerin kurulmas ve altrlmas zorunlu hale
getirilmelidir.
4. Can ve mal gvenliinin yksek ncelikli olduu
yaplarn iletmelerine Yaplarda Elektronik Sistem
ve Tesisat letme Sorumlusu Mhendis zorunluluu
getirilerek, bunlarn tam zamanl altrlmalar sa-
lanmaldr.
5. Kamu ve zel sektre ait yaplarn tm donanmlarnn
kamu adna denetimlerini yapmak zere TMMOBye
bal meslek odalar eliyle, gereken sklkta denetimle-
rinin yaplmasna ilikin mevzuat dzenlemesi yapl-
maldr.
6. ncelikle can, sonrasnda ise mal kayb olarak ya-
anlan zc her trl olaya gereken tepkilerin za-
mannda verilmesini salayarak, yaptrmlar yaama
geirilmelidir.
7. Konu ile ilgili ve yrrlkte olan birok ynetmelik
savsaklanarak, uygulanmamaktadr. Bu yolla ortaya
kan aksaklklar hzla giderilmelidir.
8. Byk miktarlarda paralar denerek kiralama ya da
satn alma yoluyla edinilen yaplarda iletme sorumlusu
bulundurulmadndan veya gncellenmi bakm sz-
lemeleri olmadndan, ilevsiz kalan grnt ve uyar
sistemlerinin altrlmas nemlidir. Bu amala iletme
sorumlusu mhendis pozisyonunun zorunlu klnmas
gerekmektedir.
Akll Bina nitelemesiyle ok yksek bedellerle pazarlan-
makta olan yaplardaki ilgili belgeler kamu adna ngr-
len sklkla denetlenmelidir. Yap elektronik sistemlerinin
varl ve btnl Odamz tarafndan tketiciyi koruma
kapsamnda deerlendirilmektedir.
Elektrik Mhendisleri Odas, yaanan olumsuzluklar kar-
snda, Yaplarda Elektronik Sistemleri ve Tesisatlarna ait
Mhendislik Hizmetleri (YEST) Ynetmeliini hazrlayarak
konuya bir zm retebilmeyi amalamtr. Bu ynetmelikle,
artk yap elektronik sistemleri, mhendislik bilim ve teknii ile
tesis edilerek, bu tesislerin btnl, gvenlii ve sreklilii
salanmaktadr. Grevi kamu yararn gzetmek olan Odamz,
bilim ve tekniin gerekleriyle hazrlanm bu ynetmeliin hem
gvencesi hem de meselenin takipisi olacaktr.
Ksaca YEST olarak adlandrdmz bu ynetmeliin yayn-
lanmas ile birlikte, ilgili kurum ve kurululara etkin tan-
tm, sonrasnda da uygu-
lanmas iin gereken aba
meslek odamz tarafndan
gsterilecektir. ncelikli
olarak mimari ruhsat pro-
jelerinde yap elektronik
sistem projelerinin de
yer almas, bunlarn uy-
gulama usul ve esaslarnn
belirlenmesi ile yaplarda
elektronik sistem ve tesi-
satlar iletme sorumlusu
bir mhendisin grev-
lendirilmesi konularnda
Odamz stne denleri
mutlaka yapacaktr.
62
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
E
lektronik sanayi; teknolojinin talepleri dorultusunda
byk bir ivmeyle geliirken, ayn zamanda bilim ve
teknolojinin btn alanlarn etkileyen, vazgeilemez bir
sanayi dal haline gelmi bulunmaktadr. Elektriin zm
olarak kullanld kontrol ve otomasyon dzeneklerinde n-
celeri zayf akm teknolojileri olarak retilen zmler,
yar-iletkenlerin bulunup gelitirilmesiyle, gnmzn ba
dndren geliimlerine nel olmutur. Son yzyln bala-
rnda, elektrik sanayinin gelime aamalarndaki gnlerde,
aratrmaclar ilk olarak tplerle zayf akm teknolojileri
gelitirmeye alyorlard.
Bu durumda yle bir nermede bulunabiliriz:
Elektronii ayr bir bilim dal olarak kabul edebileceimiz
sre, 1907de triyod tpnn icadyla balatlabilir.
Bylece artk elektronik sanayinin kurulup gelimesine
nclk edecek olan telefon, radyo ve telsizin gelitirilip
yaygnlamas mmkn olmutur. Elektronik sanayi, asl
byk patlamasn II. Dnya Sava yllarnda yapmtr.
Elektronik haberleme sistemlerinin ve televizyonun yaygn-
lamas, zellikle 1947de transistrn icadyla balayan ve
daha sonra tmleik devre teknolojilerinin gelitirilmesiyle
gereklemitir. Bu teknolojilerin salad avantajlarla nce
TRKYE ELEKTRONK SANAYNN
TARH ve GNMZDEK DURUMU
Tuncay Atman
Elektronik Mhendislii Meslek Dal Ana Komisyonu Bakan
uzay aratrmalar ok nemli noktalara tanm ve bu yolla
bilgisayarlarn ok hzl gelimesi salanarak yaygnlama-
larnn n almtr.
lkemizde elektronik sanayi ile ilgili giriimler ilk olarak
50li yllarn balarnda, nceki yllarda yetimi giriimci
gen mhendisler tarafndan balatlmtr. lk giriimler,
tm dnyada olduu gibi, ok ilgi eken seslendirme sis-
temleri ile gemi ve jandarma telsizleri zerine olmutur.
Sonraki yllarda artk yar-profesyonel elektronik aygtlara
geilmi ve il radyolar iin verici reten yeni bir dnem
balamtr.
Evlerde kullanlan gnn en temel gereksinimi olan radyo
ile 50li yllarn elektronik sanayine hzl bir giri gerek-
letirildiini syleyebiliriz. O gnlerin btn dnyada en
nemli gelime gsteren konusu evlere radyo alcs soka-
bilmenin yollarn gelitirmekti. Burada giriimcilerin asl
amac, gnn en ekici rn olan radyo alcs pazarndan
pay kapmakt elbette. Pazarda Philips ve Aga gibi yabanc
yatrmclarn yan sra, Nevtron ve Ratel gibi yerli giriim-
ciler pay kapmaya alyordu. Hepsinin yaptklarnn mon-
taj olduunu belirtmeliyiz. Yaplan iin yzde 100 montaj
olmas bir yana, byle bir sektr artk lkemize yerlemeye
63
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
balamtr. Ancak yaplan i o gnlerde nemli lde
eletiri almtr. Doal olarak eletiriler olsa da, bylesi bir
balang, gnn koullar iinde nemsenmemesi gereken
ekirdek yaplanmay balatmtr. Bu sayede; 1964 ylnda
yrrle giren Montaj Sanayi Talimatnn getirdii yerli
katk koulu, dier sektrlerde olduu gibi, iin ok ban-
da olan yerli elektronik sanayinde nemli bir yan sanayinin
domasna yol at.
Elektronik sanayi, Devlet Planlama Tekilatnn (DPT) ha-
zrlam olduu II. Be Yllk Kalknma Plannda (BYKP)
ilk kez artk ayr bir sektr olarak yerini almtr. 1968-1972
yllarn kapsayan bu plan dneminde, 1967 yln da ieren
ve 1970 (dhil) ylna kadar oluan retim yelpazesi verileri
aadaki biimde verilmektedir:
i. Radyo, TV Vericileri ve Telsiz Cihazlar, Radyo Sin-
yalizasyon ve Haberleme Cihazlar
ii. Radyolink ve Kuranportr Cihazlar
iii. Radyo Alc Cihazlar
iv. Televizyon Alc Cihazlar
v. Pikap
vi. Teyp
vii. Amplifikatr
viii. Tbbi Cihazlar ve Multiplex
ix. Yar Mamuller
1971den sonra kullanlmaya balanan snflama ise yle
yaplmaktadr:
a. Ses Frekans Haberleme Cihazlar
b. Yksek Frekans Haberleme Cihazlar
c. Elektronik Endstri Cihazlar
d. Elektronik Tketim Cihazlar
e. Elektronik Devre Elemanlar
III. Be Yllk Kalknma Plan ile ilk kez Elektronik Sanayi
zel htisas Komisyonu kurulmutur. III. ve IV. planlarda
artk elektronik sanayi u alt sektrlerle ifade edilmekte-
dir:
1. Elektronik Dayankl Tketim Cihazlar
2. Haberleme Cihazlar
3. Endstriyel ve Profesyonel Cihazlar
4. Devre Elemanlar
Daha sonra, V. Be Yllk Kalknma Plannda Elektronik Sa-
nayi zel htisas Komisyonu Raporuna ise yeni bir alt sektr
olarak Bilgisayar Donanm ve Yazlm eklenmitir.
Gemi yllarda kullanlm olan bu snflamann sanayiyi in-
celemek asndan baz sakncalar vard ve birok malda var
olan eitlilii yanstamyordu. Ayrca doldurulmu plaklar
dahi elektronik sanayi kapsam iinde yer almaktayd. 1983
yl sonunda yeniden dzenlenen Gmrk Tarife statistik
Pozisyonlar, mal gruplarn daha ayrntlandrarak eitlilik
sorununa zm getirmitir.
Gnmzde artk bu snflama genel olarak u alt sektrlerle
ifade edilmektedir:
Bileenler, Tketici Elektronii, Telekomnikasyon, Dier
Profesyonel ve Endstriyel Cihazlar, Askeri Elektronik Ci-
hazlar ve Bilgisayar (Biliim).
lkemiz elektronik sanayi 19. Yzyln sonlarnda PTT
Fabrikasnda retilen telgraf cihazlar ile ayr bir koldan
yrmeye balamtr. Bu balangcn en nemli ayrm,
devlet eliyle ve desteiyle biraz daha planl bir yry
olmasndadr. Belirleyici olan piyasa koullar olmayp;
gelime, savunma sanayinin ve haberleme sektrndeki
gereksinimlerden kaynaklanmaktadr. Cumhuriyetin ilk
yllarnda ordu; dier askeri cihaz ve aralar yannda, kendi
sahra telefonlarnn santrallarn ve bunlarda kullanmakta ol-
duu kuru piller gibi, haberleme sistemlerine ait olan baz
aygtlar retebilir duruma gelmitir. Fakat kapitalizmin te-
mel kurallar burada hemen devreye girmi ve 1948 ylnda
balayan Amerikan askeri yardm, bu giriimlerin gelime-
sine frsat brakmadan sonlanmasna sebep olmutur. Yu-
karda sz ettiimiz gibi, tketim mallar olarak 1950lerde
dardan yar-mamul niteliinde, modller halinde getirilen
radyolarn montaj yaplmaktayd. zel giriimcilik byle bir
yntemi ok da programl olarak yapmyordu, doal olarak.
Sonuta belirleyici olan pazar talepleriydi.
Elektronik sanayinin yokluunun fark edilmesiyle, devlet
tarafndan ilk olarak konu 1960larn balarnda ele alnm;
bu konuda nce Makina Kimya Endstrisi Kurumu (MKE)
ve daha sonra PTT grevlendirilerek, Trkiyede Elektronik
Sanayi Kurulu Raporu hazrlanmas talimat verilmitir.
PTT ise Trkiyede Elektronik Sanayi Kurulu Raporu-
1967 dosyasn hazrlayarak ilgili yerlere vermitir. Ayn
yl PTT telefon santral ve makinalar alannda at byk
uluslararas ihaleyi sonulandrarak, Kanadann Northern
Electric Firmas ile ortaklaarak, NETA kurmu ve PTT
Aratrma Laboratuvarn da hizmete sokmutur.
PTT Genel Mdrlne verilen grevlendirme ile hazr-
lanan Trkiyede Elektronik Sanayinin Kurulu Raporu,
lkemizde elektronik sektr kurulmas konusundaki a-
balar ve yaanlan zorluklar hakknda ipular vermektedir.
Raporda; ...evvela yurt apnda iyi bir envanter almas ya-
plmasn zaruri klmakta idi. Ayrca gerek bu envanterlerden
karlan sonular, gerekse muhtelif kurulu ve sektrlerin
ihtiya ve yatrm programlarnn tetkiki ile yurtii toplam
talep projeksiyonunun elde edilmesi gerekiyordu. Ancak bir
taraftan tutulan istatistiklerin kifayetsizlii, dier taraftan
bu mevzuda muhtelif kurulularn plan ve programlarnn
bulunmay ve hakiki ihtiyalarn eitli sebeplerle tespit
edilemeyii dolays ile yaplan almalar uzamtr den-
mektedir. Gerekten de gnmzde bile lkemiz elektronik
sanayinin gemiine ynelik istatistiksel verilere ulamak
hala gtr.
64
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
Milli Gvenlik Kurulunun 18 Mays 1964 tarihli ve 42 sayl
toplantsnda; Memleketimizde elektronik sanayinin ku-
rulmas iin, Sanayi Bakanlnn koordinatrl altnda
Milli Savunma, Maliye, Ticaret, Ulatrma, Enerji ve Tabii
Kaynaklar bakanlklarnn ve Devlet Planlama Tekilatnn
(DPT) mterek almalar, bu almalarda niversite-
lerden ve ilgili dier teekkllerden de faydalanlmas Milli
Gvenlik Kurulu yolu ile yeniden Bakanlar Kurulunda
mzakereye arz... kararlatrlm ve bu karar Bakanlar
Kurulunca da onaylanmtr.
Protokolde geen milli savunma ihtiyalar, ...bata en
zarurileri olmak zere ve kademeli bir inkiaf... grleri,
gnmz raporlarnn pek ounda hala yer bulabilmek-
tedir.
Esas olarak btn insanlk tarihinde ve znel olarak da
lkemizde yaanlan gerek; gelimelerin kaynanda hep
askeri gereksinimlerin nc olduudur. Sanayinin btn
kollarnda olagelen gelimelerin tmnde gz ard edemeye-
ceimiz dier bir gerek ise; uzay teknolojilerinin insanl
tad noktalardr. Doal olarak insanlar ldrmek zere
gelitirilen teknolojilerin tamam, ayrca insanln dirimi
iin de uygun bir evrim sonucunda deerlendirilebilir hale
getirilebilmektedir. zel olarak elektroniin insan yaam-
n koruyup-kollayan ve kolaylatran yanlar buna en gzel
rnektir.
1960l yllarn sonunda, kalknma planlar erevesinde ve
PTT ile balayan haberleme atlm, Trkiyede nemli bir
teknolojik birikime yol at. Bu konuda nemli bir giriim
NETAtr. Daha nce, PTT Genel Mdrlnce Tr-
kiyede bir telefon sanayi kurulmas dncesi, ilk olarak
1952de ortaya atlmtr. 1959da bir Avrupa firmasyla
anlalm, ancak 1960 Devrimi sonrasnda anlama iptal
edilmi, 1963 ylnda yeniden ihaleye klmtr. 1966 ylnda
ise en uygun neriyi Northern Electric (Kanada) vermi ve
sermayesinin yzde 49u PTTnin olan NETA kurularak,
1969da ise bu irket eliyle telefon retimine geilmitir.
NETA irketi, PTT Kurumuna toplam hat saysnn yzde
80den fazlasn, telefon santrallar ve telefon makinalarnda
da yzde 90dan fazlasn retmitir. Ad sonradan TELE-
TA yaplacak olan PTT-ARLA uzak mesafe haberleme
aygtlar, NETAda yakn mesafe haberleme aygtlar
retmekteydi. 90l yllara geldiimizde artk
telefon-telgraf multip-
lex sistemlerinin, radyolink multiplex (koaksiyel kablonun
havadan nakli) zerinde, havai sistemlerinin yzde 90ndan
fazlas PTT-ARLA retimidir. O gnlerde PTT iin en
nemli atlm; her ikisinde de yzde 49luk hisseye sahip
olduu NETA ve TELETAn saysal santral retimi
olmutur. Yksek frekans haberleme cihazlar retimi
sektr, 1970 ylnda her ne kadar montaj sanayi olarak
balamsa da, ayn yllarda zel sektrde TEKNM isimli
firmann devreye girdiini gryoruz. Sz konusu bu firma
ayn zamanda dsatm da yapabilmi bir elektronik sanayi
kuruluudur.
Kbrs Harekt srasnda artk gndem, uygulanan am-
bargolar nedeniyle, daha yksek teknoloji isteyen aygt ve
sistemlerin lke olanaklaryla yaplabilmesi olmutur. Da
bamlln ortadan kaldrlabilmesi istei zerine 1976 y-
lnda ASELSAN kurulmutur. Havaclk elektronii (aviyo-
nik) konulu retimin ise HAVELSAN tarafndan yaplmas
dnlerek ayr bir firma da bylece kurulmutur.
Ayn dnemlerde Trkiye Elektrik Kurumu (TEK) bn-
yesinde kurulmu olan Akkpr Elektronik Laboratuvar
1965lerden itibaren elektrik retim-iletim sektrnde
ihtiyac duyulan ve tmyle ithal edilen koruma cihazlar,
elektronik rleler, telemetre cihazlar ve elektrik iletim hat-
lar zerinden uzun mesafeli iletiim yapan Kuranportr
(PLC-Power Line Carrier) cihazlar tasarm-aratrma-
gelitirme ve retimini yapmaktadr. Bu almalarnn
sonucunda retilen R5 muhabere ve A4 simplex koruma
cihazlar 1970lerin ortasna kadar ihtiyac byk lde
karlam; 1970lerin sonuna doru sistemin gelimesi ve
SCADA uygulamalarnn yaygnlamasyla ihtiya duyulan
ses+koruma+ veri iletiimi yapabilen daha modern ileti-
im cihazlar (T2, T30, T40 D) gelitirilmitir. Balangta
tmyle ithal edilen bu tr cihazlarn yerine gelitirilen,
sz konusu Duplex SSB Kuranportr cihazlar sayesinde
sistemin ihtiyalar, birka istisna dnda d alma gerek-
sinim duyulmayacak ekilde ve byk bir oranda Akkpr
Elektronik Laboratuvarnn cihazlar ile karlanm olup;
enterkonnekte sistemde 2 binin stnde yerli kuranportr
bulunmaktadr. Tm elektrik retim-iletim ann haber-
leme, SCADA ve enerji ynetimine hizmet eden bu yap
kstl imkanlarla kamu bnyesinde hayatiyetini devam et-
tirme olanan bulmu olmasna karn, var olan birikimin
daha da gelitirilmesi konusunda skntlar yaamaktadr.
Elektronik Devre Elemanlarnn Salad vme
Bu balangla birlikte dikkati eken nemli husus, tm
dnyada elektronik sektr teknolojilerinin yardmna ye-
tien elektronik devre elemanlarnda yaanan gelimelerdir.
Tm dnyada genel olarak elektro-mekanik olarak zm-
lenmeye allan sistem teknolojileri iin, elektronik devre
elemanlarndaki gelimeler yepyeni bir dnemi balatmtr.
Zayf akm diye adlandrdmz teknoloji ile retilmekte
olan tm aygt ya da sistemler, ok daha kolay olarak, daha
kk oylumlu ve nemli bir altyap gerektirmeyen noktalar-
da retilebilir hale gelmitir. Elektronik devre elemanlaryla,
yaplan tm aygtlarda tasarmn kiisellemesi kolayl ile
istenildiinde ok kk tirajl aygt ve sistem retimleri
gerekletirilebilir hale gelmitir. Artk yar-iletken adn
verdiimiz devre elemanlar yardmyla, elektronik sanayi
btn dnyada ve lkemiz sanayinde byk bir ivme ka-
zanmaya balamtr.
65
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
Balangta kiisel, bir sonraki admnda ise birka elekt-
ronik mhendisinin bir araya gelerek oluturduklar kk
iletmeler, ok deiik alanlarda retime balam; kendi-
lerini gelitirenler ise daha byk iletmelere dnmenin
yollarn kefetmilerdir. nceleri kendi iletmelerinde hem
kafa, hem de kol emekisi olarak alan elektronik m-
hendislerinden retim hacmini bytebilenleri, kurumsal
nitelikli byk reticilere dnmlerdir.
Dayankl tketim cihazlar retimi konusuna geldiimizde
ise; TV yayn alannn genilemesi, TV alclarna olan talebi
byk lde artrmtr. 1970lerin banda montaj sanayi
olarak kurulan fabrikalar, zamanla sna retim birimleri
niteliini kazanmlardr. Pek ok teknisyen ve ii bu alanda
yetimi, bir yan sanayi domutur. 70li yllara gelinceye
dek, genellikle tarm alannda almaya yatkn niteliksiz
iiler, artk devlet okullarnda meslek alanlar iin eitim
ncelii istemeye balamtr. Artk kurumsal nitelik ka-
zanmaya balayan iletmeler de iba eitimlerine daha bir
nem verir olmulardr. 1977 ylna gelindiinde lkemizde
14 adet televizyon reticisi vardr. Dnya pazarlarnda reka-
bet edebilmeleri iin ise hala 30 yla gerek duyacaklardr.
Btn sanayi dallarnda olduu gibi elektronik sanayi
almalar da altyap yatrmlar bakmndan duyarl ol-
duklarndan, iletmelerin birinci derecede stanbulda
younlatklar grlmektedir. kinci merkez Ankara ola-
rak belirmitir. Bunda en byk alc olan devletin karar
merkezinin Ankarada oluunun pay byktr. Bir baka
etken de yukarda belirttiimiz gibi, savunma sanayi ya-
trmlarnn Ankarada konulandrlm olmasdr. 70li
yllarda youn mhendislik gerektiren ve dnyadaki son
rnlerin hzl uyarlamas olarak nitelendirilebilecek bir
retim sergileyen kk firmalar, l-test aygtlar, sre
denetim vb. konularda ortaya kmlardr. Kendi teknolo-
jilerini reten bu firmalarn bir ksm kk sermayelerle
kurulmulardr. Birka rnek vermek gerekirse; Enersis,
Peta, Eka, Elsi, Alfa-Gamma gibi zel giriimci firmalar-
dan sz etmek olanakldr. Bunlarn dnda Gama, Elsis,
Nel, Nve gibi firmalarn parasal kaynaklar ve destekleri
daha bykt. zellikle yurtdnda kar salayan byk
inaat irketleri, kazanlarn yatrma dntrrken; tu-
rizm, pazarlama gibi alanlarla birlikte gelecei konusunda
umutlu olduklar elektronie de yatrm yapmlardr. Bu
tr yatrmlara ynelenlerin sektrde aratrma-gelitirme
(Ar-Ge) ve daha kkl yatrmlar engelleyebildiklerini de
ayrca not etmemiz gerekir.
1972den itibaren, zellikle dayankl tketim aygtlarnda
yksek kapasiteli bir montaj sanayinin balamas ile bobin,
transformatr, hoparlr vb. elemanlarn retimine de ba-
lanmtr. 1977 ylnda be TV reticisi, artk kendi yan
sanayilerini kurmulardr. Haberleme sektr de firma
ii yan sanayilerini kurmutur. Emekleme dnemi olan o
gnlerde, gmrk duvarlar yoluyla yerli sanayinin korun-
mas hedefleniyordu. Bylelikle getirilen d alm yasaklar
nedeniyle stoklarn biriktii ve atl kapasitenin olumaya
balad yllar karmza kmaktadr.
Sonu Gelmeyen Atlmlar
Bu tr yaplanmalarn dnda kamu ortaklnn da olduu
TESTA; elektronik devreler iin pasif elemanlar olan di-
ren ve sa retimine balamtr. O yllar iin ok nem-
li olan bu balang, aktif devre elemanlar iin kullanlan
mikro-film tekniine adm atmak zere, kaln-film teknii
adn verdiimiz bir teknolojinin lkemizde kullanlmaya
balandn gstermektedir. Sonraki yllarda bu alma
daha ileriye tanamayacak ve TESTA maceras tesislerin
tamamnn hurda olarak satlaca bir dneme evrilecektir.
66
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
BR-EMEK adyla Denizlide kurulan baka bir tesis ise;
ayn pazara ynelik olarak kaln film tekniini kullanmaya
balamsa da sonu TESTA gibi olmutur. Aktif devre ele-
manlarnn yerli retimi konusu zerinde ayrca durmak
gerekiyor. TBTAK-Gebze Yar-letken Teknolojisi
Aratrma Laboratuvar (YTAL), 1983 ylnda almtr.
Trkiyede ilk tmleik devre, 1977de 4 transistrl MOS
dizisi olarak Tde gerekletirilmitir. O dnemde
YTAL, malzeme asndan tmyle da bamldr. l-
kemizde aktif devre eleman saylabilecek retimi DSAN
gerekletirmitir. Bu firma g diyotlarnn montajn
yapmtr. Ancak gelimelerin daha ileriye tanamamas
nedeniyle yapt ii brakmtr. Ayrca az sayda byk
kurulu kaln film teknii ile retim yapmaya altysa da,
lkede konu ile ilgili almalar bir trl yrmedii iin
onlar da brakmak zorunda kalmlardr.
Biliim alannda ise durum yledir; Trkiyede ilk bilgisa-
yar edinme szlemesi 1959 ylnda yaplmtr. 1960da IBM
650 sistemi Karayollar Genel Mdrlnde kurulmutur.
Daha sonra bu gelimeyi Tapu, T ve ODTdeki sistem-
ler izlemitir. Trkiyede ilk yerli retim, 1981de 3 genel
amal mikrobilgisayar ve 50 muhasebe makinas yaplma-
sdr. Bu retimler sreklilik kazanmamtr. kinci yerli
marka mikrobilgisayar retimi ise, ngiltereden salanan
paralara dayanmtr. nc bir firma ise Tayvanda re-
tilen bir mikrobilgisayar kendi markas olarak pazarlam-
tr. Bir de Elektroakustik isimli firmann, Ankara PTTsine
rettii ehirleraras grme terminalleri vardr.
Da Alma
Balangta yurtii pazarn talebini ithal ikamesi olarak
karlamak zere kurulmu olan ev cihazlar retimi sana-
yi, 1984de byk bir cesaret gstererek yurtdna ihracat
yapmay denemi ve bunu baarmtr. 1983de yllk retim
says 420 bin olan ve tm i pazarda satlan renkli TV
alclarnn retim says hzla artarak 2002de 12.5 milyonu
amtr. Bu retimin yzde 91.4nn d pazarlarda sa-
tlmas ile Trkiyenin Avrupa Birliinde renkli TV pazar
pay, yzde 33e yaklamtr. retilen aygtlardaki nitelik
ykselmesinin sonucu olarak 2001-2002 yllar arasnda re-
tilen TV alclarndaki saysal art yaklak olarak yzde 40
olmasna karlk ABD Dolar baznda ciro art yzde 60a
ulamtr. Bu olumlu gelimeler ev cihazlar alannda da Ar-
Geye nem verilmeye balanmasnn ve saysal teknolojiye
geiin sonucunda gereklemitir. Ancak 2002de 1.54 mil-
yar dolarlk TV alcs ihra edilirken; bunun yaklak
yars sadece resim tp ithalat iin harcanmtr.
Tmleik devreler ve dier bileenler de dhil edil-
diinde bu oran yzde 80i bulmaktadr. Grld
gibi yaratlan katma deer ok azdr.
Bugn balangta hedeflenen telsiz haberleme
aygtlarnn ok tesinde eitli zgn aygtlar ve
sistemler (gvenli haberleme sistemleri, gece g-
r sistemleri, radarlar, elektronik harp sistemleri
v.d.) gelitirilmekte ve retilmektedir. TBTAK
Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Enstitsnde zgn
veri gvenlii sistemleri ve bu sistemlerde kullanlan
zgn tmleik devreler (chipler) gelitirilmekte
ve retilmektedir.
Trkiye elektronik sanayi kurulular, zgn rnle-
rinde kullanlan VLSI devrelerin tasarmn yapmakta
veya yurtiindeki tasarm merkezlerinde (T-ETA
ASIC Tasarm Merkezi v.d.) yaptrmaktadrlar. Olu-
an VLSI devre tasarm potansiyeli nedeni ile g-
l uluslararas firmalar, Trkiyede dnya pazarlar
iin tasarm yapan VLSI devre tasarm merkezleri
kurmaya balamtr. (ST Microelectronics, Cypress
Microelectronics).
Bu gelimelerin arkasndaki temel itici g, elektro-
nik alanndaki nitelikli insan gc potansiyelidir.
1980li yllardan itibaren Trkiyenin de dahil ol-
duu bir ok lke ihracata dayal sanayileme
ad altnda d pazarlara ynelik sermaye birikimi-
nin gereksinimleri dorultusunda ekillenen yeni
uluslararas i blmnn ngrd sektrlerde
younlamaya lke sermayesinin kendisini dnya
kapitalizminin bir paras olarak yeniden retmeye
balamtr. Bu yllarda devletin izledii politikalar,
d pazarlara ynelimi hem tevik etmek hem de
bunun altyapsn oluturmada nem kazanmtr.
Bylece yerli sermayenin d pazarlarda rekabet
edebilmesinin nkoulu olarak, daha dk mali-
yetlerde retim gerekletirme sreci balamtr.






67
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL










Sektrde alanlarn byk ksm hizmet sektrnde grlmektedir. Dnya
Bankasnn yaptrd bir aratrma, hizmet sektrnde her yzde 50lik istihdam artnn
toplam katma deer yaratmada yalnzca yzde 10luk bir etkisi olduunu ortaya koymutur.
Bu durumda rekabet koullar balamnda hizmet sektr iin emek maliyetinin azaltlmas,
ayn ileri daha az istihdamla yapabilme mutlak bir gereklilik olarak sunulmutur. stihdam
azaltabilmek iin almann younluunu ve hzn artran mekanizmalar uygulanmakta,
performans deerlendirmesi gibi uygulamalarla hizmet alanlar zerinde boucu bir
denetim oluturulmaktadr.
Sonu
Elif Aksu Kayann Emek Srelerinde Dnm ve Mhendis Emei balkl
almasndan elektronik sektrnn 80 sonras vard noktay zetle yle aktarabiliriz:
Trkiyenin 1980 sonras uluslararas iblmndeki rol, katma deeri dk, emek
youn sanayilerde younlamak olmutur.
1980 sonras dnemde Trkiye, ihracatnn yaklak yzde 70lik bir ksmn emek ve
kaynak youn mallarla gerekletirirken, farkllam ve bilim youn mallarda neredeyse
tmyle ithal baml bir yapya sahiptir. Bu grnmyle 1980leri izleyen yllarda, Trkiye
emek ve kaynak youn tketim ve ara mallarnda uzmanlam lke konumunu giderek
pekitirmitir. (nc ve Kse, 2000: 84)
1980lerin sonunda ihracattaki gerileme ve 90lardaki gelimelerle birlikte bilimve
teknolojiyi retime uygulama nem kazanmtr. Bu tarihlerde yksek katma deerli rn
retme gerei sk sk vurgulanmaya balanmtr. retim sreci sermaye youn hale gelmi,
2000li yllar bu eilimi pekitirmitir.
malat sanayinde 1997-2007 yllar arasnda (1997 yl 100 kabul edilirse) tketim
mal retiminin 100den 109.7ye, ara mal retiminin 100den 145.5e, yatrm mal
retiminin ise 100den 186.4e ykseldii grlmtr. Ara mal ve yatrm mal retiminin
tketim mallarndan daha hzl bir art iinde olduu grlmektedir. 1980-2005 arasnda en
hzl retim artnn haberleme cihazlar sektrnde olduu, ikinci srada tat aralar
retiminin geldii; 2000-2005 arasnda geleneksel ihracat sektrler olan tekstil, giyim, deri,
kmr, mobilya sektrlerinde ise retimin art gstermedii gzlenmektedir.
Trkiyede elektronik sektrnn de nce montaj sanayi
olarak faaliyette bulunduunu ve 80 sonras ihracata ynelik
bir gelime gsterdiini syleyebiliriz.
Gnmzde Elektronik Sanayi
Gnmzde ise lkemizdeki elektronik sanayinin durumu
TESDin 2012 Elektronik Sektr Almanandan alnan
verilerle yledir:
Trkiye elektronik sektr 2011 ylnda 12 milyar Amerikan
Dolar retim hacmine ulamtr. 2010 ylnda 6.5 milyar
dolarlk ihracat hacmi, sektr satlarnn nemli bir ksmn
oluturmaktadr. Ayn yl ithalat hacmi 16.7 milyar
dolar olarak gereklemitir.
2011 ylnda ihracatn yzde 31ini tketici elekt-
ronii, yzde 15ini bileenler, yzde 39unu tele-
komnikasyon cihazlar, yzde 14.5ini profesyo-
nel ve endstriyel cihazlar, yzde 1.8ini bilgisayar
cihazlar alt sektrleri gerekletirmitir.
2011 ylnda yaplan ithalatn ise yzde 35.3
profesyonel ve endstriyel cihazlar, yzde 25i
telekomnikasyon cihazlar, yzde 17.7si bilgi-
sayar cihazlar, yzde 10.7si tketim elektronii
ve yzde 10.6s bileenler alt sektr tarafndan
gerekletirilmitir.
Sektr firmalar tarafndan yaklak 45 bin kiilik
istihdam salanmaktadr. Mhendislik ve hizmet
alannda yaklak 100 bin kiilik istihdam salan-
d sylenmektedir.
Sektrde alanlarn byk ksm hizmet sek-
trnde grlmektedir. Dnya Bankasnn
yaptrd bir aratrma, hizmet sektrnde her
yzde 50lik istihdam artnn toplam katma
deer yaratmada yalnzca yzde 10luk bir etkisi
olduunu ortaya koymutur. Bu durumda reka-
bet koullar balamnda hizmet sektr iin
emek maliyetinin azaltlmas, ayn ileri daha az
istihdamla yapabilme mutlak bir gereklilik olarak
sunulmutur. stihdam azaltabilmek iin al-
mann younluunu ve hzn artran mekanizma-
lar uygulanmakta, performans deerlendirmesi
gibi uygulamalarla hizmet alanlar zerinde
boucu bir denetim oluturulmaktadr.
Sonu
Elif Aksu Kayann Emek Srelerinde Dn-
m ve Mhendis Emei balkl almasndan
elektronik sektrnn 80 sonras vard noktay
zetle yle aktarabiliriz:
Trkiyenin 1980 sonras uluslararas ib-
lmndeki rol, katma deeri dk, emek
youn sanayilerde younlamak olmutur.
1980 sonras dnemde Trkiye, ihracatnn
yaklak yzde 70lik bir ksmn emek ve
kaynak youn mallarla gerekletirirken,
farkllam ve bilim youn mallarda neredeyse
tmyle ithal baml bir yapya sahiptir. Bu
grnmyle 1980leri izleyen yllarda, Trki-
ye emek ve kaynak youn tketim ve ara mal-
larnda uzmanlam lke konumunu giderek
pekitirmitir. (nc ve Kse, 2000: 84)
1980lerin sonunda ihracattaki gerileme ve 90lardaki ge-
limelerle birlikte bilim ve teknolojiyi retime uygulama
nem kazanmtr. Bu tarihlerde yksek katma deerli
rn retme gerei sk sk vurgulanmaya balanmtr.
retim sreci sermaye youn hale gelmi, 2000li yllar
bu eilimi pekitirmitir.
malat sanayinde 1997-2007 yllar arasnda (1997 yl
100 kabul edilirse) tketim mal retiminin 100den
109.7ye, ara mal retiminin 100den 145.5e, yatrm
mal retiminin ise 100den 186.4e ykseldii grl-
mtr. Ara mal ve yatrm mal retiminin tketim
mallarndan daha hzl bir art iinde olduu grl-
68
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
OECD ve OECD d ekonomilerde Ar-Ge, 2010 ylsonu


Sekiz ok uluslu grup ile OECD lkeleri arasnda Ar-Ge harcamalar
karlatrmalar

OECD ve OECD d ekonomilerde Ar-Ge, 2010 ylsonu


KAYNAKLAR
- Trkiyede Elektronik Mhendisliinin 50 lna Bak rof. Dr. Duran eblebici
- Trkiye Elektronik Sanayii-1988, TMMB Elektrik Mhendisleri das
- Dnyada ve Trkiyede Elektronik Sektr, DSK-Birleik Metal ileri Sendikas
mektedir. 1980-2005 arasnda en hzl retim artnn
haberleme cihazlar sektrnde olduu, ikinci srada
tat aralar retiminin geldii; 2000-2005 arasnda
geleneksel ihracat sektrler olan tekstil, giyim, deri,
kmr, mobilya sektrlerinde ise retimin art gster-
medii gzlenmektedir.
2002-2006 yllar arasnda en yksek byme gr-
len ilk drt sektr olan bro makineleri ve radyo-TV
cihazlar yksek, tat aralar ve makine tehizat
orta-yksek teknolojili endstriler grubuna girmekte-
dir. Yine ayn dnemde imalat sanayi ortalamasnn
zerinde byme grlen tbbi aletler yksek, kimyasal
maddeler ve elektrikli makine cihazlar da orta-yk-
sek teknoloji grubuna girmektedir. (Ercan, Karaka,
Tanylmaz, 2008: 244).
1997-2007 arasnda (1997 yl 100 kabul edildiinde)
tketim mal ihracat 100den 195.6ya, ara mal ihra-
cat 100den 347.2ye, yatrm mal ihracat ise 100den
894.4e kmtr. stihdam da tketim mal sektrnde
dmekte, ara mal ve yatrm mal sektrlerinde art-
maktadr.
Uluslararas rekabet iinde ayakta kalmak isteyen
ve/veya uluslararas sermayeye eklemlenmek isteyen
yerli sermayenin, son dnemlerde Ar-Ge tevikleri,
niversite-sanayi ibirlii, teknoloji politikas, patent
ve fikri mlkiyet gibi konular ska gndeme getirmesi,
deiimin ortaya kard ihtiyalarn dile getirilmesi-
dir. Teknoloji dzeyi yksek sektrlerde retim yapmak
ve rekabete girmek ya da uluslararas iblm kapsa-
mnda farkl roller stlenmek mhendislik ilevleriyle
yakndan ilikilidir. Bu durum nmzdeki srete
Trkiyede mhendis emeinin (ve genel anlamda
nitelikli emein) nemini daha fazla artracaktr.
Kapitalizm, ihtiya duyduu emei, sermaye iin en
avantajl hale gelecek ekilde dntrecek, byle-
likle mhendislik alannda 80 sonras oluan gerek
boyunduruk koullar yeni mekanizmalarla derinle-
tirilecektir.
Kaynaklar
- Trkiyede Elektronik Mhendisliinin 50 Ylna Bak Prof. Dr.
Duran Leblebici
- Trkiye Elektronik Sanayii-1988, TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas
- Dnyada ve Trkiyede Elektronik Sektr, DSK-Birleik Metal
ileri Sendikas
- Trk Elektronik Sanayii Tahlil, mkanlar ve Politikalar, S.SKOUMAL
- I. Sanayi uras Elektronik Sanayii Raporu-1987, TC. Sanayi ve
Ticaret Bakanl
- Trkiye Elektrik Elektronik Katalou-1977-1978, TMMOB Elektrik
Mhendisleri Odas
- Emek Srelerinde Dnm ve Mhendis Emei, Elif Aksu Kaya

2002-200 yllar arasnda en yksek byme grlen ilk drt sektr olan bro
makineleri ve radyo-TV cihazlar yksek, tat aralar ve makine tehizat orta-yksek
teknolojili endstriler grubuna girmektedir. ine ayn dnemde imalat sanayi ortalamasnn
zerinde byme grlen tbbi aletler yksek, kimyasal maddeler ve elektrikli makine
cihazlar da orta-yksek teknoloji grubuna girmektedir. (Ercan, Karaka, Tanylmaz, 2008:
244).
1997-2007 arasnda (1997 yl 100 kabul edildiinde) tketim mal ihracat 100den
195.6ya, ara mal ihracat 100den 347.2ye, yatrm mal ihracat ise 100den 894.4e
kmtr. stihdam da tketim mal sektrnde dmekte, ara mal ve yatrm mal
sektrlerinde artmaktadr.
luslararas rekabet iinde ayakta kalmak isteyen veveya uluslararas sermayeye
eklemlenmek isteyen yerli sermayenin, son dnemlerde Ar-e tevikleri, niversite-sanayi
ibirlii, teknoloji politikas, patent ve fikri mlkiyet gibi konular ska gndeme getirmesi,
deiimin ortaya kard ihtiyalarn dile getirilmesidir. Teknoloji dzeyi yksek sektrlerde
retim yapmak ve rekabete girmek ya da uluslararas iblm kapsamnda farkl roller
stlenmek mhendislik ilevleriyle yakndan ilikilidir. Bu durum nmzdeki srete
Trkiyede mhendis emeinin (ve genel anlamda nitelikli emein) nemini daha fazla
artracaktr. Kapitalizm, ihtiya duyduu emei, sermaye iin en avantajl hale gelecek ekilde
dntrecek, bylelikle mhendislik alannda 80 sonras oluan gerek boyunduruk koullar
yeni mekanizmalarla derinletirilecektir.




Sekiz ok uluslu grup ile OECD lkeleri arasnda Ar-Ge harcamalar
karlatrmalar

OECD ve OECD d ekonomilerde Ar-Ge, 2010 ylsonu


KAYNAKLAR
- Trkiyede Elektronik Mhendisliinin 50 lna Bak rof. Dr. Duran eblebici
- Trkiye Elektronik Sanayii-1988, TMMB Elektrik Mhendisleri das
- Dnyada ve Trkiyede Elektronik Sektr, DSK-Birleik Metal ileri Sendikas
Sekiz ok uluslu grup ile OECD lkeleri arasnda Ar-Ge harcamalar
karlatrmalar
69
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
i Sal ve
Gvenlii altay
Yaynlayan: Elektrik Mhendisleri
Odas
Yayn Tr: Elektronik Kitap
ISBN: 978-605-01-0418-9
EMO Yayn No: K/2012/522
Yaynlanma Tarihi: Kasn 2012
Sayfa Says: 133
Elektrik Mhendisleri Odas 43.
Dnem i Sal ve Gvenlii
Komisyonunun 9 Haziran 2012
tarihinde gerekletirdii i Sa-
l ve Gvenlii altaynn bant kaytlar ve sonu
bildirgesi, altaya katlamayanlarn da tartmalar
ve gr alveriine katlabilmeleri amac ile elekt-
ronik kitap olarak yaymland. Kitabn nsznde,
Sosyal Gvenlik Kurumunun verilerine gre 2010 y-
lnda 1444, 2011 ylnda 1563, 2012 ylnn ilk be ayn-
da ise 319 iinin i kazalarndan dolay hayatn
kaybettiine dikkat ekilerek, stne stlk alma
yaamndaki bu korkun tablo, AKP iktidar tarafn-
dan kader olarak deerlendirilebilmekte, lmlerin
iin doasnda olduu sylenebilmektedir denildi.
i sal ve gvenliinin temel unsurlar olan i-
veren-sermaye, emekiler ve devletin yan sra; sen-
dikalar, meslek rgtleri ve dier demokratik kitle
rgtlerine de bu alann dzenlenmesinde grevler
dtne dikkat ekilen nszde, Bizler, ii sal
ve gvenlii alanndaki grevimizi yerine getirirken,
birok engelle karlamaktayz. kazalarnn n-
lenebileceine olan inancmz ve insan yaamna
olan saygmzla, yaplan hakszlklara ve yanllkla-
ra kar direncimizi daima srdreceiz denildi. i
sal ve gvenlii alannda kalc kazanm elde
edebilmenin ii snfnn gl bir ekilde rgtlen-
mesine bal olduu anlatlrken, btn emekilerin
esnek ve uzun alma saatlerine ve nlemleri mali-
yet olarak gren anlaya kar mcadele edilmesi
gerektii belirtildi. lk olarak al konumalarna
yer verilen kitapta; Ankara niversitesi Siyasal Bilgi-
ler Fakltesinden Prof. Dr. A. Grhan Fiek, Ankara
i Sal Meclisi yesi Dr. Celal Emirolu, TMMOB
Hukuk Danman Av. Nurten alar Yakn konu-
mac olarak yer ald, Sal ve Gvenlii Yasa
Tasars balkl oturum ve bu oturum sonrasndaki
soru-cevap blm yer almaktadr. Mfettileri
Derneinden Musa Demir ve Rahmi nan, Enerji-Sen
Genel Bakan . Kamil Kartal, Avukat ve Elektrik
Yksek Mhendisi Mehmet Trkuarn katlm ile
dzenlenen Kazalarnn nlenmesi ve Gvenlii
Uzmanl Hizmetlerinden Beklentiler balkl oturu-
mun ardndan i Sal ve Gvenliinde Gelece-
e Ynelik ngrler bal altnda yaplan forum
tartmalarna da yer verildi. Kitabn son blmnde
ise altayn sonu bildirgesini bulabilirsiniz. Yayn
http://kitap.emo.org.tr adresinden bilgisayarnza
cretsiz indirebilirsiniz.
Scaklk lme Notlar-1
Hazrlayan: Aydn Bodur
Yaynlayan: Elektrik Mhendisleri
Odas
Yayn Tr: Elektronik Kitap
ISBN: 978-605-01-0246-8
EMO Yayn No: EK/2012/514
Yaynlanma Tarihi: Austos 2012
Sayfa Says: 210
Elektrik Mhendisleri Odas tara-
fndan scaklk lme konusuna
ilikin olarak yaynlanan ilk kitap olma zelliini
tayan yayn 218 sayfadan oluuyor. Kitabn ns-
znde scaklkln dorudan llemediine iaret
edilerek, lmn diren, hacimsel genleme ve
buhar basnc gibi scaklkla ilikili fiziksel olaylara
dayal olarak belirlendii vurguland. nszde g-
nmzde retilen sensrlerin yzde 80inin scaklk
lm teknik ve cihazlar tarafndan oluturulduu
bilgisine yer verilerek konunun nemine dikkat e-
kildi. Kitabn ilk blmn oluturan Scaklk ba-
l altnda, Scakln Tanm, Scaklk lekleri,
Scaklk lm Tekniklerine Genel Bak balklar
ile konuya giri yapld grlyor. Kitabn ikinci
blmn oluturan Scaklk lmnde Dikkate
Alnmas Gerekenler ana bal altnda lm
Sreci, Is Transferi, Kalibrasyon ve zlenebilir-
lik, Verilerin Deerlendirilmesi, Belirsizlik ara
balklarna yer verildi. ift Metalli Termometreler
balkl nc blmde ift Metalli erit Model-
lemesi, Standart Malzemeler, ift Metalli Termo-
metre Yapm konularna yer verilirken, Svl Cam
Termometreler balkl drdnc blmde ise Hata
Kaynaklar, Kalibrasyon ve zel Tipler konular
ele alnyor. Kitabn 5. blmn oluturan Termo-
kplrler konusu Termokuplr Analizi, Termokup-
lr Tipleri, Termokuplr Yapm ve Kurulumu, EMK
lm, Topraklama ve Grlt, Kalibrasyon ve
Termokuplrde Problemlerin Giderilmesi balklar
altnda anlatlyor. Kitabn 6. blmnde RTD-Diren
Termometreleri bal altnda ise Platin Rezistansl
Termometreler, Bakr ve Nikel Rezistansl Termo-
metreler, Rodyum-Demir, Germanyum Katkl ve
Karbon Rezistrler, Termistrler ve Yariletkenler
konularna yer verildi. Yayn http://kitap.emo.org.tr
adresinden bilgisayarnza indirebilirsiniz.
Scaklk lme Notlar-2
Hazrlayan: Aydn Bodur
Yaynlayan: Elektrik Mhendisleri
Odas
Yayn Tr: Elektronik Kitap
ISBN: 978-605-01-0375-5
EMO Yayn No: EK/2012/517
Yaynlanma Tarihi: Austos 2012
Sayfa Says: 218
Elektrik Mhendisleri Odas tara-
fndan Scaklk lme konusunda
serinin ikinci kitab olaral yaynla-
nan Scaklk lme Notlar-2, 7. b-
lm olarak Manometrik Scaklk lmleri bal
ile ilk kitabn kald yerden konular aktarmaya de-
vam ediyor. Bu blmde gaz ve buhar termometre-
lerine yer verilirken, Yar-Saldrgan Scaklk lm
Teknikleri balkl sekizinci blmde ise Boyalar,
Scakla Duyarl Kalem, Topak ve Etiketler ile
Pirometrik Koniler, Termoskop ubuklar ve Bullers
Halkalar konular detayl bir biimde okuyucuya
aktarlyor. Kitabn dokuzuncu blmn oluturan
Kzltesi Termometreler bal altnda ise Termal
Radyasyonun Temel zellikleri, Detektr Snflan-
drmas, Spektral Bant Termometreleri, Toplam
Radyasyon Termometreleri, Oran/ift Dalgaboyu/
ki-renk Termometreleri, Fiber-optik Termomet-
reler, Termal Grntleyiciler, Kalibrasyon ve
Seim balklar altnda konular deerlendiriliyor.
Dier Saldrgan Olmayan Scaklk lm Teknikleri
balkl onuncu blmde ise Krlma ndeksi Metotla-
r, Emilim ve Yaylm Spektroskopisi, Hat evirme,
K

T
A
P

T
A
N
I
T
I
M
I
70
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
Ezamanl Rayleigh ve Raman Salmas, Eevreli
Anti-Stokes-Raman Salmas, DFWM - Dejeneratif
Drt Dalga Karm, Lazerle ndklenen Floresans
ve Akustik Termografi konular yer alyor. Yntem-
lerin anlatlmasnn ardndan kitabn onbirinci b-
lmnde ise Yntem Seimi konusuna yer veriliyor.
Is Aks lm balkl onikinci blmde Termal
Bozulma, Diferansiyel Scaklk Is Aks lm Tek-
nikleri, Kalorimetrik Is Aks lm Teknikleri,
Enerji Ekleyerek/kararak Is Aks lme Teknikle-
ri, Ktle Transferi Analojisi ve Ters letim Metotlar
balklar altnda deerlendirmelere yer veriliyor.
Yayn http://kitap.emo.org.tr adresinden bilgisaya-
rnza indirebilirsiniz.
Kontrol Sistemlerinde
Programlanabilir
Denetleyiciler-1
Hazrlayan: Aydn Bodur
Yaynlayan: Elektrik Mhendisleri
Odas
Yayn Tr: Elektronik Kitap
ISBN: 978-605-01-0246-8
EMO Yayn No: EK/2012/514
Yaynlanma Tarihi: Temmuz 2012
Sayfa Says: 274
Elektrik Mhendisleri Odas ta-
rafndan yaymlanan iki kitaplk
Kontrol Sistemlerinde Programlanabilir Denetleyici-
ler serisinin nsznde eserin farkl kaynaklardaki
bilgilerin derlenmesi ile oluturulduu belirtiliyor.
Endstriyel ilemleri, gvenli ve ekonomik olarak
altrmak iin bir eit kontrol sistemine ihtiya
olduuna dikkat ekilen nszde, hzla yaygnlaan
mikrodenetleyiciler sayesinde kontrol mhendis-
liinin geliim kaydettiine vurgu yapld. Kitabn
Bilgisayar ve Endstriyel Denetim balkl blm
ile kitaba giri yaplyor. Bu blmde Denetim
Yntemleri, Bilgisayara Giri, Giri/k Balan-
tlar, Uzaktan I/O ve PLC Denetiminin Avantaj-
lar balklar altnda konu aktarlmaya balyor.
Programlama balkl ikinci blmde ise Program
evrimi/Tarama, Giri/k ve Bit Adresleri, Prog-
ramlama Yntemleri, Bit Bellek, Zamanlayclar,
Sayalar, Nmerik Uygulamalar, Birleik ve Olay
Srl Mantk, Mikro PLCler, IEC 1131-3, Daha Or-
tak Bir Standarta Doru, Programlama Yazlm ve
Programlama Aralar balklar altnda konunun
detaylarna yer veriliyor. Programlama Yntemleri
balkl nc blmde ise Yazlm Mhendisli-
i, Yukardan Aa Tasarm, eitli PLClerde
Program Yaps, Bakm ve yi Yazlm Pratii, PLC
evrim Sresini Hzlandrma konular yer alrken,
Analog Sinyaller, Kapal Dnglerin Kontrol ve
Akll balkl drdnc blmde ise Ortak Analog
Sinyaller, "Sinyaller ve Standartlar, Analog Arayz,
Analog k Sinyalleri, Analog Balantl Program
Fonksiyonlar, Kapal Dng Kontrol, Dier De-
netleyiciler, Barkod, Yksek Hzl Sayalar, Akll
Modller ve Kurulum Notlar konularna yer verili-
yor. Kitabn son blmnde ise Datlm Sistemler
ana bal altnda, Paralel ve seri iletiimler, Seri
iletiim standartlar, Alan alar, ISO/OSI modeli,
Patentli sistemler, Gvenlik ve pratik hususlar ile
Fiber optik kablolar konular irdeleniyor. Yayn
http://kitap.emo.org.tr adresinden bilgisayarnza
indirebilirsiniz.
Kontrol Sistemlerinde
Programlanabilir
Denetleyiciler-2
Hazrlayan: Aydn Bodur
Yaynlayan: Elektrik Mhendisleri
Odas
Yayn Tr: Elektronik Kitap
ISBN: 978-605-01-0246-9
EMO Yayn No: EK/2012/518
Yaynlanma Tarihi: Austos 2012
Sayfa Says: 270
Elektrik Mhendisleri Odas tara-
fndan yaymlanan iki kitaplk Kontrol Sistemlerinde
Programlanabilir Denetleyiciler serisinin ikinci kitab
MMI-Arayzler balkl altnc blm ile ilk kitabn
kald yerden konuya devam ediyor. Bu baln
altnda Basit Dijital Kontrol ve Gstergeler, Nmerik
klar ve Giriler, Nmerik klar, oklanm
klar, Fazla Sfrlarn Atlmas, Nmerik Giriler,
Alarm hbar, Analog Gsterge, Bilgisayar Grafik-
leri, Mesaj Ekranlar ve SCADA Paketleri balklar
yer alyor. Bilgisayarlarla Endstriyel Kontrol konusu
ise yedinci blm olarak kitapta yer bulurken, bu ba-
lk altnda Veriyolu Tabanl Makineler, IEEE-488 Pa-
ralel Arayz Veriyolu, Arkapanel Veriyolu Sistemleri,
IBM PC Benzerleri, Gerek Zamanl Kontrol Program-
lamas ve Soft PLCler balkl konulara anlatlyor.
Gvenlik ve Bakm balkl sekizinci blmde ise
Gvenlik, Tasarm Kriterleri, Yapsal Notlar, G
Kaynaklar ve Bakm ve Arza Bulma balklar al-
tnda konu detaylca ele alnyor. Kitabn dokuzuncu
ve son blmnde yer alan Merdiven Mant ba-
lkl blmde sk karlalan sorunlara ilikin zm
nerilerini bulabilirsiniz. Yayn http://kitap.emo.org.tr
adresinden bilgisayarnza indirebilirsiniz.
Bilgisayar
Mhendisliine
Ynelik Elektrik ve
Elektronik Devreler ve
Analizi
Hazrlayan: Dr. Mehmet Bodur
Yaynlayan: Elektrik Mhendisleri
Odas
Yayn Tr: Elektronik Kitap
ISBN: 978-605-01-0246-8
EMO Yayn No: K/2012/520
Yaynlanma Tarihi: Eyll 2012
Sayfa Says: 222
Elektrik Mhendisleri Odas tarafndan elektronik
kitap olarak yaynlanan Bilgisayar Mhendisliine
Ynelik Elektrik ve Elektronik Devreler ve Analiz adl
kitabn nsznde zaman ierisinde bilgisayar m-
hendisliinin geliimine paralel olarak, yazlm ge-
litirme ve haberleme sistemlerine ilikin almala-
rn n plana ktn anlatan Dr. Mehmet Bodur, bu
ynelime paralel olarak bilgisayar mhendislerine
ynelik yeni eitim programlarnn ve yaynlarn ge-
litirildiini belirtti. Kitabn bilgisayar mhendislerini
elektrik mhendisliindeki devre analiz ve tasarm
alanlarnn temel terminolojisi, temel kavramlar ve
temel analiz yntemleri konusunda bilgilendirmek
iin hazrlandn kaydeden Bodur, kitapta sk soru-
lan matematik bantlarna da yer verildiini belirt-
ti. Kitabn ilk ksmnda DA Devreleri ele alnyor. lk
blmde Temel Kavramlar bal altnda konuya
giri niteliindeki bilgiler aktarlyor. DA Devreleri
balkl ilk ksmda, blmler halinde, Seri Devreler
ve KVL, Paralel Diren Devreleri ve KCL, Paralel
71
2013 Ocak Say-446
ELEKTRK MHENDSL
ve Seri Devreler ve Devre Teoremleri balkl b-
lmler yer alyor. Kitabn ikinci ksmn oluturan AA
Devreleri bal altnda Kondansatr ve RC Devre
Analizi, Bobin ve RL Devre Analizi, Alternatif Akm
ve Gerilim ve AA G Kaynakl Devreler balkl
blmler yer buluyor. Kitabn Yariletken Devreler
ve Analizi balkl nc ksmda ise Diyot Devre-
leri, Transistrler ve lemsel Ykselte Devreleri
balkl blmlere yer veriliyor. Kitabn drdnc
ksmnda ise ek bilgilerden oluan geni bir blm
yer almaktadr. Yayn http://kitap.emo.org.tr adre-
sinden bilgisayarnza indirebilirsiniz.
Elektrik Notlar
evirenler: Erdem Fidan, Aydn
Bodur
Yaynlayan: Elektrik Mhendisleri
Odas
Yayn Tr: Elektronik Kitap
ISBN: 9752711286
EMO Yayn No: K/2012/520
Yaynlanma Tarihi: Kasn 2012
Sayfa Says: 102
Elektrik Mhendisleri Odas tarafn-
dan elektronik kitap olarak yayn-
lanan Elektrik Notlar adl eser ilk
olarak 2006 ylnda Bileim Yaynlar tarafndan ar-
lkl olarak IDC Technologiesin www.idc-online.com
adresinden yaynlad notlarn evrilmesi ile hazrla-
narak, basld. Elektrik mhendisleri iin yararl olan
bilgileri ve kavramlar ierisinde barndran kitap,
g kalitesi, g sistemleri iin elektrik koruma ve
tali istasyon otomasyonu konularnda derinlemesine
pratik bilgiler ieriyor. Kitabn ilk blmn oluturan
G Kalitesi bal altndan oklar ve Geici Akm-
lar, Harmoni ve Distorsiyon, Kesintiler, Grlt ve
Parazit, Mandallama, Grlt Tanmlar, Tavsiye
Edilen Dizayn ve Kurulu Uygulamalar ve Sfr Sin-
yal Referans Izgara (ZSRG) konularna yer veriliyor.
Kitabn ikinci blm olan G Sistemleri iin Elektrik
Koruma balnn altnda ise Elektrik Koruma htiya-
c, Koruyucu Rleler, Temel Korunma htiyalar,
Elektrik Arzalar, Geici ve Srekli Arzalar, Ksa-
devre Akmlarnn Hesaplanmas, Sigortalar, Rle-
Devre Kesici Bileimi, Devre Kesici Devreden kma
Zamanlar, Enstrman Transformatrler, Akm
Transformatr (CT) Manyetizasyon Erisi, Bklme
Noktas Gerilimi, lm CT'leri, Koruma CT'leri,
CT'lerin Ak Devrelenmesi, CT Spesifikasyonu, zel
(X Snf) Akm Transformatrleri, Gerilim Transforma-
trleri, IDMT Rleleri ve Neden IDMT? balklar ha-
linde konular ele alnyor. Tali stasyon Otomasyonu
balkl nc blmde ise Tali stasyon Otomasyo-
nu Nedir?, Elektrik Koruma, Kontrol, lm, zle-
me, Veri letiimi, Tali stasyon Otomasyonu Mima-
risi ve Tali stasyon Otomasyonunda letiim balkl
konular yer alyor. Kitabn ekine terimler szl gibi
yararl bilgiler eklenmi. Yayn http://kitap.emo.org.tr
adresinden bilgisayarnza indirebilirsiniz.
Telekomnikasyon
Notlar-1
Hazrlayan: Aydn Bodur
Yaynlayan: Elektrik Mhendisleri
Odas
Yayn Tr: Elektronik Kitap
ISBN: 978-605-01-0420-2
EMO Yayn No: K/2012/523
Yaynlanma Tarihi: Kasn 2012
Sayfa Says: 126
Elektrik Mhendisleri Odas tarafndan yaymlanan
Telekomnikasyon Notlar isimli serinin ilk kitab
olan eserin nsznde, Steve Winder`in kaleme ald-
Telekomnikasyon Cep Kitab (Telecommunication
Pocket Book-Bileim Yaynlar, 2005) adl eserden ya-
rarlanlarak derlendii ve mobil ebekeler ve nternet
alannda yaanan gelimeler eklenerek gncelliin
yakalanmaya alld belirtildi. Kitapta ilk olarak
sinyal kaynaklarn ve bunu takiben bu sinyallerin
iletim, aktarma ve ilenmesine uygun elektriksel for-
mata dntrlmesi iin gerekli ekipmanlarn anla-
tlrken, ardndan iletim medyalarna (radyo, bakr tel
ve optik fiber) ilikin bilgilere yer veriliyor. letim iin
sinyallerin modlasyon ve dijitasyon (saysallatrma)
metotlarna ilikin bilgilere yer verilen kitapta, telefon
deiim arayzleri ve anahtarlama, sinyalizasyon ve
oklama konularna yer ayrlm. nternet ve buna
bal olarak TCP-IP ve HTTP gibi eitli protokolleri
ieren, paket tabanl ebekelerin de ele alnd
kitapta son olarak da standartlar ve organizasyon-
lar anlatlyor. Kitabn ilk ksm telefon, teleks, mobil
telefon, modemler, kablo eitlerini konu ederken,
ikinci ksmda ise radyo, zel mobil radyolar, radyo
modlasyonu, anahtarlama, analog-dijital dnm
konular aktarlyor. Telekomnikasyon mhendisleri-
nin ounlukla kulland ksaltmalara da yer verilen
kitapta, faydal formller ve veri tablolarn da bu-
labilirsiniz. Yayn http://kitap.emo.org.tr adresinden
bilgisayarnza indirebilirsiniz.
Kontrol Sistemleri-
SCADA
Hazrlayan: Aydn Bodur
Yaynlayan: Elektrik Mhendisleri
Odas
Yayn Tr: Elektronik Kitap
ISBN: 978-605-01-0421-9
EMO Yayn No: K/2012/524
Yaynlanma Tarihi: Kasn 2012
Sayfa Says: 212
Elektrik Mhendisleri Odas tara-
fndan elektronik kitap olarak yaynlanan Kontrol
Sistemleri-SCADA adl kitabn nsznde Spervizr
Kontrol ve Veri Kazanm Sistemlerine (Supervisory
Control and Data Acquisition-SCADA) ilikin temel
bilgilere yer verildi. Yazlm ve endstriyel veri iletii-
mi zerine younlam SCADA sistemleri ile rnein
su datm ebekesinde bir ka bin km kareye yayl-
m bir alanda, eitli su rezervlerinin seviyelerinin,
borulardaki ak debilerinin ve eitli pompalama
istasyonlarndaki aktivitelerinin gzlemlenebilecei
kaydedildi. nszde notlar halinde yaynlanan kita-
bn okuyucularn SCADA Sistemleri Hakknda Temel
Bilgiye Sahip Olmak, Kullanlan Tipik SCADA Proto-
kollerini Tanmak ve SCADA Sistemleri in Temel
Endstriyel ebekeleri Kurmak hedeflerine ulatr-
maya yardmc olmay hedefledii belirtildi. Kitabn
ilk blmnde SCADAya Giri bal altnda temel
bilgiler ve SCADA sistemlerinde kullanlan cihazlara
iliki bilgilere yer veriliyor. Kitapta SCADA Sistemleri
HW-FW, SCADA Sistemleri, Yazlm ve Protokoller,
Yerel Kablolama, Yerel Alan ebeke Sistemi, Mo-
demler, Merkezi Blge Bilgisayar zellikleri, Sorun
Giderme ve Bakm ve Sistemlerin zellikleri ana
balklar altnda kapsaml bilgiler de alt balklar
halinde ele alnyor. Yayn http://kitap.emo.org.tr
adresinden bilgisayarnza indirebilirsiniz.