8.

Uluslar Arasi Kirilma Konferansi Bildiriler Kitabi 7 9 Kasim 2007

Prooceedings of 8th International Fracture Conference 7 9 November 2007
Istanbul/TURKEY
186
BOR KATKILI ZIRH ELKLERN KIRILMA DAVRANII
adi KARAGZ
a
, Hakan ATAPEK
a
a
Kocaeli niversitesi, Metalurji ve Malzeme Mhendisligi Blm,
Umuttepe Yerleskesi, Izmit-Kocaeli, Trkiye
ZET
Gnmz endstrisinde olduka yaygin bir kullanim alanina sahip olan su verilmis ve
temperlenmis eliklerin alasim dizayni ve uygulanan isil islemler dogrultusunda
performanslarinin gelistirilmesi kainilmazdir. stenitlestirme sonrasi hizli soguma ile
birlikte olusturulan martenzitik/bainitik yapilarin mekanik zelliklerinin daha da
iyilestirilmesi amaci ile uygulanan temperleme isil islemi bu tr performans katkisini nemli
lde etkiler.
Bu alismada bor katkili sac elikleri zerine uygulan degisik isil islemler sonrasi elde edilen
mikroyapi karakteristigi ve bu mikroyapilarin mekanik test degerleri karsilastirilmali olarak
verilmistir. Tm bunlarin disinda darbe testi sonrasi elde edilen kirilma yzeyleri zerine
fraktografik incelemeler yapilarak kirilma karakteristigi belirlenmistir.
Anahtar kelimeler : Fraktografi, Mikroyapi, Su verilmis ve temperlenmis elikler
THE FRACTURE BEHAVIOUR OF BORON ADDED ARMOR STEELS
ABSTRACT
Developing performance of quenched and tempered steels, commonly used in a wide area in
present industry, through the design of alloy and applied heat treatments is inevitable.
Tempering heat treatment applied for improving the mechanical properties of
martensitic/bainitic structures formed by rapidly quenching after austenization has an
important effect on this kind of performance addition.
In this study microstructural characteristic and test results of these microstructures are given
in comparative values after applied different heat treatment on boron added sheet steels.
Furthermore rupture characteristic has been determined by fractographical examinations on
fracture surfaces after impact test.
Keywords : Fractography, Microstructure, Quenched and tempered teels
1. G
Koruyucu amali olarak zirh malzemeleri gerek sivil ve gerekse askeri amali bir ok kara,
hava, deniz ve hatta uzay aracinda kullanim alani bulmustur (Sekil 1). Gnmzde sivil ve
8. Uluslar Arasi Kirilma Konferansi Bildiriler Kitabi 7 9 Kasim 2007
Prooceedings of 8th International Fracture Conference 7 9 November 2007
Istanbul/TURKEY
187
askeri platformda en yogun tehdidi modern atesli silahlardan ikan kinetik enerjili mermiler
olusturmaktadir. Bu mermiler geometrik, mekanik ve kinematik zellikleri aisindan esitlilik
arz etmektedir. Bunlarin yanisira tank gibi belirli bir hedefe ynelik olarak dizayn edilen ve
alisma prensibi kinetik enerji mermilerinden olduka farkli olabilen zel tipte mermilerden
de bahsedilmelidir. Merminin hedefe arpmasiyla baslayan penetrasyon srecinin fiziksel
karakteri, mermi ve hedefe ait zellikler kombinasyonuna bagli olarak esitlilik arz eder.
ekil 1. Balistik koruma gruplari
Sz edilen mermilere karsi zirh malzemesi olarak elik ve aluminyum alasimlari, seramikler,
cam ve elyaf takviyeli esitli kompozit malzemeler kullanilir (izelge 1). Gnmzde tank ve
benzeri savunma amali aralarda en yaygin olarak kullanilan zirh malzemesi eliktir. Bunun
baslica nedeni eliklerin sahip oldugu yksek dayanim, yeterli tokluk, iyi kaynaklanabilirlik
gibi malzeme zellikleri ve eliklerin diger zirh malzemelerine gre daha dsk olan retim
maliyetleridir [1].
izelge 1. *7.62 ve **14.5 mm AP (Zirh Delici, Armor Projectile) mermilerine karsi zirh
malzemeleri.
Zirh Malzemeleri
elik *
- RHA (HB 380)
- Yksek sertlik (HB 550)
- Iki defa sertlestirilmis (HB 440-600)
Cam Takviyeli *
- E cam
- S cam
Aluminyum
- 5083 alasimi
- 7039 alasimi
- 2519 alasimi
Seramik *
- Aluminyum oksit
- Aluminyum oksit + Al
- Bor karbr
- Bor karbr + Al
- Titanyum diborr
Kompozit **
(seramik yzeyli ok katmanli)
- Al + RHA
- elik + RHA
- E cam + RHA
*
)
RHA: Rolled Homogeneous Armor
Zirhli savas aralari kinetik penetratrler, yksek derecede patlayici ve paralayici savas
basliklari gibi degisik karakterli mermilerin oklu darbesine karsi atlamaya, paraciklarin
kopmasina ve kirilmaya diren gstermek mecburiyetindedir. Bylesi bir ortamda is grecek
yapisal zirh elikleri yksek kalitede homojen bir mikroyapi iermelidir. Zirh elikleri
alasimli elikler olup kimyasal kompozisyon aisindan kendileri gibi stenitlestirme ve
suverme kademesini ierisine alan sertlestirme ile temperleme asamasindan geen islah
elikleri ile benzer bir kompozisyon gsterir. Nihai konumda bu elikler yksek temperlenmis
8. Uluslar Arasi Kirilma Konferansi Bildiriler Kitabi 7 9 Kasim 2007
Prooceedings of 8th International Fracture Conference 7 9 November 2007
Istanbul/TURKEY
188
olup kelti sertlesen martenzitik bir mikroyapi ierir. Burada haddeleme ile elde edilecek sac
kesitinde sertlestirme ve temperleme sonrasi yksek mukavemet ve tokluk elde edilmesi
amalanmistir. Homojen zirh elikleri olarak adlandirilan bu eliklerin kalinliklari boyunca
ayni sertlige sahip olmasi beklenmektedir [2].
Zirhli ara yapiminda kullanilan zirh eliklerinin asagida anilan zelliklere sahip olmasi
istenir :
Balistik darbelere ve perforasyona karsi yksek diren
Imalat (kesme, kaynak yapma, sekillendirme vb.) islemlerinde kolaylik
Iyi bir bakim davranisi, yani uzun kullanim mr (rn. yksek yorulma direnci)
Genel kural olarak zirh eliginin delinmeye veya merminin ieri dogru girisine direnli olmasi
iin yksek mukavemete ve sertlige sahip olmasi istenir. Ancak HV 600 zeri yksek
sertlikler eligi kirilgan yapacagindan sac malzeme alacagi darbe karsisinda gevrek
kirilacaktir. Dolayisi ile zirh eliklerinin kimyasal kompozisyonu ve stenitlestirme, su verme
ve temperleme gibi isil islemleri ok nemlidir.
Balistik darbelere karsi diren yksek toklukla saglanabilmektedir. Dolayisiyla zirh elikleri
yksek darbe tokluguna sahip olmalidir. Uygulamada imalat glklerini minimumda tutmak
iin uygun metalurjik zellikler (isil kesme, kaynak, talasli islemleme, sekillendirme vb.)
saglanmalidir. Arzulanan zelliklerden mukavemet ve sertlik orta karbonlu elik seimiyle
gereklestirilir. Bu seimde karbon, kaynaklanabilirlik arzusu dogrultusunda sinirlanmistir.
Nihai olarak yapilan sertlestirme ve temperleme isil islemiyle mukavemet ile tokluk
dengelenir. Bu dengelemede etken rol stenitlestirmede karbon ve karbr yapici alasim
elementlerinin doyumu ile temperlemede sicaklik ve zamana bagli olarak gereklesen karbr
kelmesi ve ilgili Ostwald olgunlasmasidir.
Zirh elikleri iin nemli bir konu da hafif veya agir tasitlarin srekli farkli engebeli
arazilerdeki hareketleri ve agir silah darbelerine karsi kaynak blgelerinde yorulma
direnlerinin yksek olmasinin gerekliligidir. Sert zirh eliklerinde (HB > 500) gerilmeli
korozyon sorunu ortaya ikabilir. zellikle gerinimli blgelerde ve korozif bir ortamla
karsilastiginda korozyon artar. Zirh eligindeki gelismeler ile 500-600 HB sertliklere
ulasilmistir. Artan mukavemet ve sertlige bagli olarak tokluk kaybini azaltmak iin ikincil
metalurjik islemlerle kkrt ve fosfor ok dsk seviyelere ekilmistir. retimde ise kontroll
haddeleme ve termomekanik islemleme tekniklerinin uygulanmasiyla mekanik zellikler
gelistirilmistir [3-6].
izelge 2de genelde kullanilan zirh eliklerinin kimyasi alasimlama ve karbon esdegeri
dogrultusunda mekanik zellikleri ile balistik performanslari karsilastirmali olarak verilmistir.
Tabloda verilen tm zirh malzemeleri su verilmis ve temperlenmis dsk alasimli eliklerdir.
Sinif I tipi elikler standart zirh elikleridir ve ogu ara uygulamalarinda kullanilir. Sinif II
tipi elikler benzer kimyaya sahiptir, ancak penetrasyondan ziyade sokun nemli oldugu
uygulamalar iin daha yksek temperlenir. Yksek sertlik trleri genelde penetrasyon direnci
ile agirlik azaltmanin nemli oldugu durumlarda uygulanir [2].
8. Uluslar Arasi Kirilma Konferansi Bildiriler Kitabi 7 9 Kasim 2007
Prooceedings of 8th International Fracture Conference 7 9 November 2007
Istanbul/TURKEY
189
izelge 2. Zirh eliklerinin karsilastirmasi; dikdrtgen plaka, sac kalinligi: 25.4 mm.
Zirh eligi tr Sertlik
(HR
C
)
Tokluk* Balistik
Performans**
Alasim
Kimyasi
Karbon
Esdegeri
Sinif I
(MIL A 12560)
34-40 21.6 1.00 Mn-Mo-B 0.64
Sinif II
(MIL A 12560)
29-34 28 sok diren Mn-Mo-B 0.64
Yksek Sertlikte
Plaka
(MIL A 46100)
50-53 13.5 1.20 Cr-Ni-Mo 0.85
Dkm
(MIL A 113596)
32-38 16.3 0.87 Cr-Ni-Mo 0.78
* : -40C de J/mm
2
(enine), ** : 14.5 mm delici.
izelge 3de birka zirh eliginin kimyasal kompozisyonu verilmistir. Bu eliklerin zellikleri
ise izelge 4de sunulmustur. Gnmzde kullanilan MIL A 12560 eligi bir ok uygulamada
kullanilan standart zirh eligidir. Yksek sertlige sahip MIL A 46100 eligi ise balistik
korumanin MIL A 12560a gre %20 daha etkili oldugu (14.5 mm AP) bir zirh eligidir.
Tablo 4de verilen temel alasim elementlerin yanisira bu tr elikler, vanadyum, titanyum,
niobyum, aluminyum, bor gibi mikroalasim elementleri ierir [7-12].
izelge 3. Zirh eliklerinin kimyasal bilesimleri.
Kimyasal
Bilesim
(%)
MIL A
12560
(Mars 190)
MIL A
46100
(Mars 240)
MIL
46173
(Mars 270)
Mars 300 XH 129 Armox 440 T
Karbon < 0.30 < 0.30 0.37 maks. 0.45-0.55 0.26-0.32 0.21
Mangan 1.20 0.95 0.90 0.3-0.7 0.1-0.4 1.2
Kkrt 0.005 0.005 0.005 0.005 0.01 0.01
Fosfor 0.012 0.012 0.012 0.012 0.015 0.01
Silisyum 0.2-0.4 0.2-0.4 0.2-0.4 0.6-1.0 0.1-0.4 0.1-0.5
Nikel 1.80 maks. 1.85 maks. 3.00 min 4.5 maks. - 2.5
Krom 1.00 1.6 1.90 maks. 0.4 maks. 1.0-1.5 1.00
Molibden 0.3-0.5 0.5 0.3-0.5 0.3-0.5 0.1-0.5 0.7
izelge 4de verilen zirh eliklerinin ilk dsk karbonlu eliklerdir. Bu eliklerin
kimyasal bilesiminde verilen maksimum karbon miktari % 0.3 civarindadir ve daha dsk
seviyelerdeki karbon miktari, tokluk ile kaynaklanabilirlik aisindan tercih edilir.
izelge 4. izelge 3 de yer alan zirh eliklerinin mekanik zellikleri.
zellik
MIL A
12560
(Mars 190)
MIL A
46100
(Mars 240)
MIL 46173
(Mars 270)
Mars
300
XH129* Armox 440 T
Sertlik (HB) 277-388 477-534 477-601 578-655 400-450 480-530 420-480
o
y
(MPa)** 1150 1100 1100 1300 1200 1300 1100
o
T
(MPa)** 1250 1600 1700 2000 1375 1600 1300-1500
Uzama (%) 10 9 8 6 10 9 10
Tokluk*** 20-30 30 - 40 30 15 16 14 30
*
:Isil islem konumuna gre iki zellikler grubu verilmistir.
**
: o
y
= Akma Mukavemeti, o
T
= ekme Mukavemeti.
8. Uluslar Arasi Kirilma Konferansi Bildiriler Kitabi 7 9 Kasim 2007
Prooceedings of 8th International Fracture Conference 7 9 November 2007
Istanbul/TURKEY
190
***
: entik darbe (-40C, J/mm
2
)
Zirh eliklerinin dsk karbonlu olmasi darbe dayanimi aisindan son derece nemlidir. elik
iindeki alasim elementleri zellikle de karbon kaynaklanabilirligi nemli lde etkiler.
Karbon miktari arttika kaynak blgesinde atlak olusum zelligi artar. Bu tr atlaklar elik
performansini olumsuz ynde etkilediginden kaynak sonrasi bazi islemlerle bunlarin
giderilmesi gerekir. Ek islemlerin retim maliyetlerini olumsuz ynde etkilemesi nedeniyle bu
tr eliklerin dsk karbonlu olmasi iyi kaynaklanabilirlik aisindan da gereklidir.
Dolayisiyla zirh eliklerinin dsk karbon iermesi tokluk ve kaynaklanabilirlik zellikleri
aisindan son derece nemlidir. Her iki zellik de zirh eliklerinin etkin olarak kullaniminda
belirleyici bir role sahiptir. Gerek yksek sertlik degerleri gerekse de yksek akma dayanim
degerleri nedeniyle dsk karbonlu elik trlerinin disinda kimyasal bilesimdeki karbon
miktari daha yksek (% 0.37-0.55) elik trleride rn. MIL-46173 (Mars 270) ve Mars 300,
zirhli aralarda kullanim alani bulmaktadir [2].
Zirh elikleri martenzitik karakterde oldugu iin optimum mukavemet (sertlik) ve tokluk
kombinasyonu gibi kullanim zelliklerini stenitleme ve su verme sonrasi yapilan temperleme
ile elde ederler. Genelde yalin karbonlu eliklerin temperlemesinde su verme sonrasi
martenzit iinde bulunan karbon Fe ile birleserek sementit (Fe
3
C) kelmesine yolaar ve
bylece kelme srecinde martenzitin ferrite dnsmesiyle sertlik dser. Ancak elik
bilesiminde varolan kuvvetli karbr yapici elementler karbon ile ok daha yksek temperleme
sicakliklarinda birleserek degisik tip zel karbr (MC, M
2
C, M
7
C
3
vb.) keltisine neden
olurlar. Bunun sonucu olarak artan sertlige ikincil sertlik adi verilir. Bu karakteristik sertlik
artisi karmasik bir kelti sertlesmesi mekanizmasiyla olusur. Sekil 2de degisik karbr yapici
elementlerin olusturdugu karbrlerin temperleme karakteristikleri verilmistir. Grldg gibi
artan karbr stabilitesiyle karbrlerin temperlemede olusum sicakliklari ykselir. Bu
diyagramdan zirh elikleri iin neden ncelikle Cr ve Monin alasim elementi olarak seildigi
aik olarak grlmektedir. Sertlestirme isleminde ise zirh eliklerinde 900-950 C seviyesinde
yapilan stenitlestirme sonucu matriksin gerekli karbon ve karbr olusturucu alasim
elementleriyle doyumu saglanarak su verilir. Islemde olusan lata tipi martenzit standart
bilesimlerde ortalama 600 Cde temperlenir.
Ikincil sertlik dogrudan sertlestirme srecinde stenitin karbon ve alasim elementleriyle
doyum seviyesine baglidir. Ayni sekilde martenzitik matriksin tipi de znen karbon ve
kismen diger alasim elementlerinin miktari ile belirlenir. Genelde zirh eligi matriksi su
verme sonrasi % 0.2-0.3 karbon ierir ve yksek miktarda dislokasyon ieren lata tipi
martenzitten olusur.
8. Uluslar Arasi Kirilma Konferansi Bildiriler Kitabi 7 9 Kasim 2007
Prooceedings of 8th International Fracture Conference 7 9 November 2007
Istanbul/TURKEY
191
ekil 2. Karbr yapici elementlerin olusturdugu karbrlerin temperleme karakteristikleri.
eligin darbe tutumunu ve bylece balistik davranisini belirleyen temperleme
mekanizmasinin aiklanabilmesi iin ncelikle dengeden uzak olarak kelen ve ok ince
olan ikincil sertlik keltilerinin tipi, boyutu, sekli, miktari ve dagiliminin bilinmesi gerekir.
Ikincil sertlige ve daha yksek sicakliklarda yumusamaya neden olan reaksiyonlarin
kimyasinin anlasilmasi amaciyla kelti karakteristigi ve degisimiyle matriks ve kelti
kompozisyonlarinin 550-650 Clik sicaklik araliginda bilinmesi gerekir. Bu nedenlerle
kelti boyutu, sekli ve dagiliminin belirlenmesi transmisyon elektron mikroskopisi (TEM)
ile gereklestirilir. Karbrlerin yeterince kabalasmasiyla karbr bilesimleri STEM/EDX ile
belirlenebilir. Ancak ikincil sertlik, yani maksimum sertlik konumunda bu techizat yeterli
degildir. Bu nedenle ilgili kompozisyonal saptamalar gnmzde kullanilan mikroanaliz
yntemleri ierisinde ayirma gc en yksek atom sonda alan iyon mikroskobu (APFIM) ile
gereklestirilir [13-18].
ogu takim eliginde lata tipi bir martenzitik matrikste ikincil sertlik keltileri ncelikle
dislokasyonlarda ve lata sinirlarinda olusur. 540-560 Clik sicakliklarda elde edilen ikincil
sertlik 1-2 nm apinda ve 5-10 nm boyunda ubuk olarak yari-koherent kelen M
2
C tipi
karbr ile 3-5 nm apinda ve 1-2 nm kalinliginda disk olarak yine yari-koherent kelen MC
tipi karbr ile elde edilir.
ncelikle M
2
C tipi karbr keltilerinin yogun katkisiyla olusan ikincil sertlikte her iki karbr
keltilerinin kompozisyonlari matris kompozisyonuyla dogrudan iliskidedir. Genelde Cr ve
Mo her iki karbr kompozisyonunda yksek miktarlarda bulunurken V yogun olarak MC
kompozisyonunda yer alir. Byk atom boyutunun dogrultusunda W in kelti olusumuna
katkisi dsktr. Karbr stkiometrilerinde ise genelde karbon miktarlarinin dsk oldugu
gzlenir. Temperleme sonrasi hacim-% 3-3.5 miktarinda ikincil sertlik karbrleri kelirken
matris ii hala yksek miktarda (ortalama hacim-% 4 kelti miktarina esdeger) karbon ve
karbr olusturucu elementler kati ergiyikte bulunur. Standart zirh eliklerinde ise Cr-ca
zengin M
3
C tipi karbrn yanisira ncelikle Cr nedenli kelen M
7
C
3
grlmstr.
M
2
C karbr yogunlugu asiri temperlemenin baslangicinda MC karbrne oranla yaklasik iki
kati degerde iken ve bylece matris sertliginin temelini olustururken menevisleme srecinde
daha dsk termodinamik kararliligina paralel olarak daha abuk byr ve sayisal olarak ok
azalir. Nihai olarak Sekil 3de matriks iin ince karbr miktari ile sertlestirme potansiyeli
iliskisi sunulmustur. Grldg gibi varolan lineer iliski nedeniyle halen kullanilmakta olan
zirh eliklerinin potansiyeli rahata belirlenebilir [19].
ekil 3. Matriks iin ince karbr miktari ile sertlestirme potansiyelinin iliskisi.
8. Uluslar Arasi Kirilma Konferansi Bildiriler Kitabi 7 9 Kasim 2007
Prooceedings of 8th International Fracture Conference 7 9 November 2007
Istanbul/TURKEY
192
2. DENEYSEL ALIMA
Bu alismada gelistirilmesi ngrlen bilesimin MIL-A-12560 ile MIL-A-46100 tipi
bilesimlerin zelliklerini kapsamasi ve her iki tip malzeme arasinda seimin yalnizca isil
islem profili ile gereklesmesi ngrlmstr. Bu anlamda Sekil 2de belirlenen kelti
esaslari dogrultusunda zirh eligi bilesimi gelistirilmistir. izelge 5de kullanilan deneysel
alasimin kimyasal bilesimi verilmistir. Bu alismada alasim elementi rolleri ve ilgili detaylara
fazla girilmemesine ragmen bor elementi bainitik dnsm amaciyla, krom ve molibden
ncelikle kelti sertlestirmesi amaciyla ve mikroalasim grubu olan niob, vanadin ve titan ise
mikroalasim gereksinimi dogrultusunda katilmistir. Matriks toklastirici element olarak kobalt
tercih edilmistir. Zirh eliklerinin karbon miktari, kaynaklanabilirlik zelligi dogrultusunda
belirlenmistir.
kelti sertlesmesi bu eliklerin ana sertlestirme mekanizmasi olarak kabul edilmistir.
nceden verilen esaslar dogrultusunda yogun sertlestirmenin krom ve molibden
elementlerinin olusturdugu M
2
C tr ince karbr keltileriyle olusmasi ve niob, vanadin ve
titan elementleri ile de MC tr ince karbr keltileriyle bu sertligin kararlilik dogrultusunda
artirilmasi ngrlmstr.
izelge 5. Deneysel zirh eliginin bilesimi.
Kimyasal kompozisyon, ktle - %
C Mn Si P S Cr Mo (Nb+V+Ti) Co B
0.27 0.12 0.16 0.016 0.017 1.74 0.67 0.22 4.88 +
Deneysel zirh elik dkmleri 7. Bakim Merkezinde 550 kglik AEG marka orta frekans
Iirininda gereklesmistir. Dkm sonrasi 500x550x55 mm boyutlu plakalar 11 misli
haddelenerek 1500x600 boyutlu ve 5 mm kalinlikta sac haline getirilmistir. Isil islemler yine
7. Bakim Merkezinde bulunan isil islem firinlarinda gereklestirilmistir. Uygulanan isil
islemler izelge 6 da gsterilmektedir. Mikroyapisal incelemeler ve uygulanan mekanik
testler (ekme ve darbe testi) Kocaeli niversitesi, Metalurji ve Malzeme Mhendisligi
Blm laboratuvarlarinda gereklestirilmistir. Mikroyapisal grntlemenin tesinde darbe
ve ekme numunelerinin kirilma yzeylerinde fraktografik incelemeler yapilmistir. Yapilan
bu ilk deneysel alismalar, isil islem-mekanik zellikler etkilesimini saptayarak ikinci kademe
alismalara isik tutmustur.
izelge 6. Deneysel zirh eliginin isil islemi dogrultusunda mekanik zellikleri.
Isil islem Mekanik zellikler
Rm Rp
0.2
A Sertlik, HB DarbeToklugu, a
K
(MPa) (MPa) (%) (N / mm
2
) (J / cm
2
)
1000C / h
+ 200C / 1 h
1726 1592 8.3 414 36.6
1000C / 1 h
+ 600C / 1 h
1345 1258 6,9 385 52.6
1000C / 1 h
+ 600C / 2 h
1280 1128 10.1 388 59.0
1000C / 1 h
+ 600C / 3 h
1310 1210 6.1 301 50.1
8. Uluslar Arasi Kirilma Konferansi Bildiriler Kitabi 7 9 Kasim 2007
Prooceedings of 8th International Fracture Conference 7 9 November 2007
Istanbul/TURKEY
193
ekil 4. Deneysel zirh eligi mikroyapilari, Nital ile daglanmis, IM.
Seilmis bazi deney eligi mikroyapilari Sekil 4de uygulanan degisik isil islemler
dogrultusunda sunulmustur. Grldg gibi tm mikroyapilar bainitik karakterdedir. Zirh
eligi tipik bir islah eligi oldugu iin standart sertlestirme (stenitlestirme ve su verme) ile
menevisleme uygulanmistir. Sekil 5 ise zirh eliginde mekanik zelliklere nemli etkisi olan
olusumlar yer almaktadir. Sekil 5ada mekanik zellikler zerine negatif bir etki saglayan ve
emprite atomlari bakimindan zenginlik gsteren yogun segregasyon alanlari grlmektedir.
Bu tr yreler zellikle atlak ilerleme yreleri olup gevreklestirici etkide bulunmaktadir.
Sekil 5bde ise uygulanan stenitleme islemine ragmen stenit alaninda znmeksizin
yapida stabil konumda varolan kaba birincil karbrleri gstermektedir. Bilindigi zere
karbrler matriks ile olan baglantilarindan ciddi bosluklara sahip olmakla birlikte iyi bir
atlak ekirdeklenme ve atlak ilerleme roln stlenecektir [20]. Uygulanan bazi isil islem
ile elde edilen mekanik zellikler izelge 6da verilmistir. Sonular Amerikan MIL-A
serisinin degerlerine olduka benzerdir. Fraktografik incelemelerden rnekler Sekil 6de
verilmistir. Genelde iki tip kirilma karakteristigi sz konusudur. Sekil 6ada iyi bir plastik
deformasyon kabiliyetine sahip elik numuneye ait snek kirilma yzeyinin grnts yer
almaktadir. Sekil 6b ise dsk deformasyon yeteneginin bir gstergesi olan tipik bir klivaj
kirilma yzeyini gstermektedir. Sekil 5cde ise snek kirilma blgelerinin arasinda uzamis
bir manganslfr taneciginin oturdugu yer gsterilmektedir. Grldg gibi tanecigin
oturdugu yerin parlak grnts ve snek deformasyon gstermemesi, burada baglantinin
zayif oldugunun bir gstergesidir. Bunlarin yaninda ekme numunesinin boyuna konumu
(hadde yn dogrultusunda) iin rnek grnt Sekil 7de, darbe numunesinin enine konumu
(hadde ynne dik) iin rnek grnt Sekil 8de verilmistir.
(a) (b)
ekil 5. Deneysel zirh eligi mikroyapilari, (a) segregasyon yreleri ve (b) znmeyen kaba
karbrler.
8. Uluslar Arasi Kirilma Konferansi Bildiriler Kitabi 7 9 Kasim 2007
Prooceedings of 8th International Fracture Conference 7 9 November 2007
Istanbul/TURKEY
194
ekil 6. Deneysel zirh eligine ait kirilma yzeyi grntleri. Isil islem (a) ve (c) 1000 C, 60
dakika / 600 C, 2 h, (b) 1000 C, 30 dakika / 200 C, 3 h.
ekil 7. Yeni gelistirilen deneysel eligin ekme numunesinin kirilma yzeyi, SEM;
isil islem: 1000 C / 1 h + 600 C / 2 h ; Rm = 1333 MPa, Rp
0.2
= 1159 MPa, A = 14.6 %
ekil 8. Yeni gelistirilen deneysel eligin darbe numunesinin kirilma yzeyi, SEM;
isil islem: 1000 C / 1 h + 600 C / 2 h ; darbe toklugu: 80.6 J / cm
2
Balistik testler FNSS Savunma Sistemleri AS. de gereklestirilmis olup test dzenegi sematik
olarak Sekil 9da verilmistir. Burada farkli hizlarda gnderilen mermilerin hedef plaka da
yarattigi hasara gre (kismi delinme/tam delinme) degerlendirme yapilmakta ve oklu atislar
sonrasi elde edilen degerlerin ortalamasi alinarak her bir plaka iin V
50
degeri tespit
edilmektedir. Bu degerlerin karsilastirilabilmesi iin plakalarin sertlik degerlerine gre
siniflandirma yapilmis 3 adet plaka (374-418-443 HV sertlik) MIL-A-12560 kalite, 1 adet
plaka (470 HV sertlik) da MIL-A-46100 kalite zirh eligine gre test edilmistir. 3 adet plaka
iin 7.62 AP mermiler 0 de yani plakaya dik olarak, 1 adet plaka iin ise 12.7 AP mermiler
8. Uluslar Arasi Kirilma Konferansi Bildiriler Kitabi 7 9 Kasim 2007
Prooceedings of 8th International Fracture Conference 7 9 November 2007
Istanbul/TURKEY
195
30 lik ai ile atilmistir. 4 adet plakada yapilan balistik testler neticesinde elde edilen degerler
standart degerlerden ortalama 32 m/sn (100 ft/s) daha yksek ikmistir (Sekil 10).
ekil 9. Balistik test dzenegi; (a) Sematik grnm, (b) Test silahi,
(c) Mermi hiz lm, (d) Test plakasinin baglanti dzenegi.
ekil 10. Balistik testin standart ve yeni gelistirilen zirh eligi aisindan karsilastirmali
sonulari.
3. BULGULAR VE DEERLENDRME
Yeni dizayn edilmis sertlestirilmis ve temperlenmis eligin mikroyapisi olduka homojendir.
Elde edilen balistik sonular da memnun edici bir karakteristik sunmaktadir. Kirilma sonrasi
yapilan fraktografik incelemeler elik ii atlak baslangi yrelerini ortaya koymustur.
alismanin devaminda eligin hata olarak grev yapan evrelerden arindirilarak zellikle
tokluk aisindan gelistirilmesine alisilacaktir.
8. Uluslar Arasi Kirilma Konferansi Bildiriler Kitabi 7 9 Kasim 2007
Prooceedings of 8th International Fracture Conference 7 9 November 2007
Istanbul/TURKEY
196
TEEKKR
Bu alisma KO Bilimsel Arastirmalar Subesi Proje No. 2005-23, DPT Proje No.
2003K120790 ve TBITAK (BOREN) Proje No. 105M343 ile desteklenmistir. Ilgili tm
kuruluslara verdikleri destek nedeniyle sonsuz tesekkr ederiz. Balistik testlerin hem
yapiminda, hem de degerlendirilmesinde verdikleri destekten dolayi Dr. J. Garcia basta olmak
zere tm FNSS Savunma Sistemleri A.S. yetkililerine tesekkr bor biliriz
KAYNAKLAR
1. Atapek, H., Zirh eliklerinin Fiziksel Metalurjik Esaslar Dogrultusunda Gelistirilmesi &
Karakterizasyonu, Yksek Lisans Tezi, Kocaeli niversitesi-Fen Bilimleri Enstits, Kocaeli, 2006.
2. Karagz, S., Yilmaz, A., Atapek, H., Zirh elikleri & Gelistirilmesi, 3. Savunma Teknolojileri
Kongresi, ODT-Ankara,
3. Sangoy, L., Meunier, Y., Pont, G., Steels for Ballistic Protection, Israel Journal of Technology, 24,
319-326, 1988.I. G. Crouch, Metallic Armour-from Cast Aluminium Alloys to High-Strength Steels,
Materials Forum, 12,31-37, 1988.
4. Ade, F., Ballistic Qualification of Armor Steel Weldments, Welding Journal, Sept., 53-58, 1991.
5. Jacobi, H., Baetinmann, H-J., Gronsfeld, J., New Method of Determining the Cleanness of
Unconventionally Rolled Cast Steel, Stahl Eisen, 108, (20), 54-66, 1988.
6. Matsubara, H., Osuka, T., Kozasu, I., Tsukada, K., Optimization of Metallurgical Factors for
Production of High Strength, High Toughness Steel Plate by Controlled Rolling, Transactions ISIJ,
Vol. 12, 435-443, 1972.
7. Manganello, S. J., Wilson, A. D., Direct Quenching and Its Effects on High-Strength Armor Plate, Int.
Symp. Low Carbon Steels for the 90s, ed. R. Asfahani, G. Tither, The Minerals, Metals &
Materials Society, 235-241, 1993.
8. U. S. Military Specification, MIL-A-46100D(MR) -Armor Plate, Steel, Wrought, High-Hardness,
1988.
9. U. S. Military Specification, MIL-A-12560H(MR) -Armor Plate, Steel, Wrought, Homogenous (For
Use in Combat-Vehicles and for Ammunition Testing), 1990.
10. Thyssen Stahl AG, Special High-Strength Quenched and Tempered Steel XH 129, Specification.
11. Creusot-Loire, Mars 190, Mars 240, Mars 270, Specification.
12. Karagz, S., Zirh elikleri, rh Teknolojileri Semineri, Milli Savunma Bakanligi Ar-Ge &
Teknoloji Daire Baskanligi, Ankara, Mart, 2005.
13. Gingell, A. D. B., Bhadeshia, H. K. D. H., Jones, D. G., Mawella, K. J. A., Carbide Precipitation in
Some Secondary Hardened Steels, J. Mater. Sci. 32, ,p. 4815-4820, 1997.
14. Fischmeister, H., Liem, I., Karagz, S., Carbide Analysis in High Speed Steels with the Analytical
Scanning Transmission Electron Microscope (STEM-EDS), Prakt. Metallographie, 25, p. 568-577,
1988.
15. Fischmeister, H., Karagz, S., Andren, H. O., An Atome Probe Study of Secondary Hardening in High
Speed Steels, Acta Metall., 36, p. 817-825, 1988.
16. Andren, H. O., Karagz, S., Cai Guang-Jun, Lundin, L., Fischmeister, H. F., Carbide Precipitation in
Chromium Steels, Surface Science, 246, p. 246-251, 1991.
17. Kargaz, S., Fischmeister, H. F., Andren, H. O., Jun, Cai-Guang, Microstructural Changes During
Overtempering of High Speed Tool Steels, Metall. Trans., 23A, 1631-1640 1992.
18. Karagz, S., Andren, H. O., Secondary Hardening in High Speed Steels, Z. f. Metallkunde 83, 386-
394, 1992.
19. Karagz, S., Atapek, H., Yilmaz, A., Isil Islemlerle eliklerin Zirh Malzemesi Olarak Gelistirilmesi,
Military Science and Intelligence Magazine, Nisan-2007.
20. Karagz S., Fischmeister H. F., Microstructure and Toughness in High Speed Tool Steels: the
Influence of Hot Reduction and Austenitization Temperature, Steel Research 58, 353-361, 1987.