AKTARMA ORGANLARI

ETM NOTU

BAST MEKANZMALAR
1.1. Mekanizmalar
1.1.1. Mekanizmann Tanm Mekanizmann tanm szlklerde u ekilde gemektedir: Belli bir sonuca ulamak iin karmak bir biimde dzenlenmi organ veya paralar birleimi, sistem yada dzenek. 1.1.2. Mekanizmalar Oluturan Temel Elemanlar Mekanizmay oluturan temel elemanlar; gvde, miller, muylular, yataklar, kollar, digli arklar, kayi-kasnak tertibatlar, kamlar, balama elemanlar vb.dir.

1.2. Birletirmenin Tanm ve eitleri

ki veya daha fazla paray bir arada tutmak iin yaplan ileme birletirme denir. Sklebilir ve sklemeyen olmak zere iki trde yaplr. 1.2.1. Sklebilir Birletirmeler Sklebilir birletirmeler; iki veya daha fazla parann birbiri ile tahrip olmadan birletirilmesi eklinde yaplan birletirme eididir. Bu tr birletirmelerde paralar sklse dahi kendi zelliklerini kaybetmezler. Sklebilir birletirmelerin trleri aagida sralandigi gibidir. > > > > Vidal birletirmeler Kamal birletirmeler Pimli birletirmeler Perinli birletirmeler

1.2.1.1. Vidal Birletirmeler ki veya daha fazla paray birbirine balamak ve daha sonra paralar tahrip etmeden skmek iin, zel ekillendirilmi elemanlar kullanlr. Bu elemanlarn grevlerini yerine getirebilmesi iin silindirik olan gvdelerine zel profilli yivler (diler) almtr. Vidal balama (birletirme) elemanlarnn grevlerini yapabilmesi amacyla, kullanma yeri gz nnde bulundurularak deiik isim ve ekillerde yaplr. Ayrca vidal birletirme elemanlarnn anahtar, tornavida, el vb. aralarla sklp taklmas amacyla ba ad verilen ksmlarnn oluturulmas gerekmektedir. Aada ekil 1.2de vidal birletirme ve elemanlar grlmektedir.

ekil 1.2: Vidal birletirme ve elemanlar

Vida dileri Bir balama elemann meydana getiren en nemli yeri dileridir. Birletirmenin yaplabilmesi iin bu diler, eitli ekil ve zelliklerde yaplr. nce dilerin oluturulmasnda kullanlan temel baz tanmlar. Helis: Bir eksene, belirli uzaklkta olan bir noktann, eksen dorultusunda ald yol ile bu esnada, bu noktann asal yolunun belli bir oranda sabit kalmak koulu ile izmi olduu yrngedir. Vida: Silindir i ve d yzeyler zerine sarlan helis izgisi boyunca alan kanallara vida denir. D vida: Bir silindirin dnda oluan vidadr. vida: Bir silindirin i yzeyinde oluan vidadr. Di: Helisel vida kanal aldktan sonra oluan kntlardr. Vida dileri eitli profillerde olabilir. Ancak bir vidann btn dileri ayn profildedir. Di st ap (d) : Vida alm silindirin apdr. Pratikte anma ls olarak adlandrlr. Di dibi ap (d 1 ) : Vidann di dibinden llen apdr. Matkap ap: vidalarn alabilmesi iin delindii matkabn apdr. Blm dairesi ap (d 2 ) : Di st ap ile di dibi ap arasnda kalan apn lsdr. Normalde byle bir ap yoktur sadece hesaplamalar iin kullanr. Adm (P) : Vidann bir tur evrildiinde alm olduu yola denir. Di ykseklii (h): Eksene dik ynde, d

Vida eitleri 1- l sistemlerine gre: a- Metrik b- Whitworth 2- Di profillerine gre: a- gen vidalar b- Trapez vidalar c- Testere vidalar d- Yuvarlak vidalar e- Kare vidalar f- zel vidalar 3- Kullanm amacna gre: a- Balant vidalar b- Hareket vidalar c- Boru vidalar 4- Di aralna gre: a- Norm vidalar b- nce di vidalar 5- Az saysna gre: a- Tek agizl vidalar b- ok azl vidalar 6- Helis ynne gre: a- Sa vidalar b- Sol vidalar 7- Kullanm alanna gre: a- Sac vidalar b- Aa vidalar l sistemlerine gre vidalar: Snflandrmada yer alan ve tanma uyan her vida, metrik (mm) sisteme ya da whitworth (inch) sisteme gre yaplabilir. Fakat uluslararas (ISO), Avrupa (EN) ve Trk Standartlarnda (TSE) metrik sistem yaygn olarak kullanlmaktadr. Metrik vidalar: TS 61/1de tanmlanan metrik vidalarda, vida elemanlarnn boyutsal birimi mmdir. ki di aras admla ifade edilir. Whitworth vidalar: Boyutlandrlmas inch (parmak) l sistemine gre yaplan vida trdr. Metrik vidalardaki adm deeri yerine, bu vidalarda 1 (25,4 mm) uzunluktaki di says esas alnmitr. nch sisteminin kullanld lkelerde hazrlanan standartlarda, whitworth vidann anma apna gre; serileri, boyut ve dier zellikleri belirlenmitir. lkemizde de whitworth vidalar kullanlmaktadr. Di profillerine gre vidalar: Vida eksenine gre bakldnda, dilerin biimi di profilini ifade eder. Diler eitli profillerde yaplabilir gen vidalar: Balant amacyla kullanlan bu vidalar, metrik ya da inch sistemine gre yapilabilir. Metrik sisteme gre yaplanlar, ekenar gen profillidir ve tepe as 60dir. TS 61/2de normal adm h, anma ap 1-68 mm arasndaki vidalarn boyutlar belirlenmitir. Metrik gen vidalarn sembol M ile gsterilir. Ksa gsterimlerde anma lsnn bana M sembol getirilir, anma lsnden sonra standart numaras yazlr. Anma ls 16 mm, adm 2 mm olan standart gen vida M 16 TS 61/2 eklinde gsterilir. Whitworth gen vidalar; anma ls inch sistemine gre tepe as 55 olan gen profilli vidalardr. Vida tablolarnda adm deeri yer almaz. Bunun yerine 1 uzunluktaki di says verilir.

ekil 1.4 gen vidalar Trapez vidalar: TS 61/60 ta di profilleri standartlatrlan bu vidalarn di biimi, tepe as 30 olan kesik gendir. TS 61/61de metrik, trapez vida; ince-kaba-orta serileri, TS 61/63-67 de d ve i vida iin snr l deerleri belirlenmitir. Trapez vidann sembol Tr ile ifade edilir. Hareket iletmek amacyla tezgh tablas, vidal pres, mengene mili vb. yerlerde kullanr. Ksa gsterilii Tr 24 x 5 TS 61/61 eklinde yaplr.

ekil 1.5 Trapez vida Testere dili vidalar: TS 61/95 te vida profili belirlenmi, 30 al, di profilleri testere diine benzeyen, genellikle tek ynl kuvvet ve hareket iletiminde kullanlan vidadr. Di profil as tek ynl olarak yaplm, d vidann di dipleri yuvarlatlmtr. Blm apndan di st apna 3lik a verilerek profil as 30+3=33 ye ykseltilmitir. TS 61/96-99 da biim ve boyutlar standartlatrlmtr. Ksa gsterimlerde, Te sembol ile ifade edilir. Sembolden sonra vidann anma ap, adm ve standart numaras yazlr. Di st ap 40 mm, adm 7 mm olan testere vida, Te 40 x 7 TS 61/96 eklinde gsterilir.

ekil 1.6: Trapez vida Yuvarlak vidalar: Tepe ais 30 , di dibi ve di st yuvarlatlmir hareket vidasdr. Di profilleri yuvarlak olduu iin, srtnme yzeyleri azdr. Su vanalan, hortum balant rakorlar, plastik ve cam gerelerin kapak vidalar vb. yerlerde kullanlr. TS 61/114 te standartlatirlmi , boyut ve anma lleri verilmitir. Yuvarlak vida Yv sembol ile gsterilir. Anma lleri mm, admlar 1 taki di says olarak verilir. Ksa gsterimlerde; vida anma ls, 1 taki di says ve standart numaras verilir. Yv 48 x 1/6 TS 61/114 gibi.

ekil 1.7: Yuvarlak vida Kare vidalar: Di dolusu ve di boluu kare profilli olan hareket vidasdr. Dier vidalara gre yapm kolay olduu iin ok kullanlr. Metrik ve inch lsne gre yaplr. stenilen ap zerine, ihtiyaca cevap verecek ekilde; istenilen admda, kare vida alabilir. Standard yoktur. Sembol Kr dir. Ksa gsterimlerde; sembol, di st ap, admyla da 1 taki di says gsterilir. Kr 30 x 5, Kr 30 x 1/6 gibi.

ekil 1.8: Kare vida

Cvata ve Somunlar Cvatalar: zel ba biimine sahip, silindirik gvde zerine belli boylarda di ailm balant elemanlarna cvata denir. Cvatalar kullanma yerinde bazen tek bana ba lanti eleman olarak bazen de uygun bir somunla birlikte kullanlr. Cvatalarn di acilm ksmlar gen vida profillidir. Ba ksmlar zel tezghlarda dvlerek scak veya souk ekillendirilerek yaplr. Diler TS de belirlenen standartlara uygun olarak ailr. Trk Standartlarna gre baz cvata eitleri: 1- Alt ke bal cvatalar 2- Drt ke bal cvatalar 3- Silindir bal, gmme, alt ke yuval cvatalar 4- Yuvarlak, bombe bal cvatalar 5- Kare eki bal cvatalar 6- Mercimek bal cvatalar 7- Trtl bal cvatalar 8- Hava bal cvatalar 9- Delik bal cvatalar Alt ke bal cvatann resim kurallarna uygun izimi ve sembollerle ifade edilmesi aadaki gibi yaplr

ekil 1.9: Cvata izimi

Somunlar: I yzeyine vida alm, dis yzeyi altgen, kare, yuvarlak ya da farkl profilde olan, saplama veya cvatalarla kullanlan makine elemanlarna denir. a- Alt ke somular: Geni kullanm alanna sahiptir. TS 61de zellikleri ve eitleri belirlenmitir. Alt ke somun eitleri unlardr. 1234567TS 1026/2-3 Alt ke normal somun TS 1026/6 Alt ke, ince, normal admh somun TS 1026/50-51-52-53 Talh somun TS 1026/60-61 Kanall somun TS 1026/90-91-92 Fatural somun TS 1026/100 Bombeli somun TS 1026/101 apkal somun

Aada baz alt ke somun eitlerinin zellii ve kullanm yeri hakknda bilgi verilmitir. Tal somun: Sklmeye kar emniyet istenen yerlerde, kopilya pimle kullanlr.

Fatural somun: Geni bask yzeyi oluturmak amacyla, rondelasz kullanlr. Bombeli somun: Aln yzeyi bombelidir. Oynak mafsalh balantlarda kullanlr. apkal somun: Rutubetli ortamlarda kullanlr. Kanall somun: Mil ularnda vida alsma boluunu ayarlamak amacyla, kontra somun olarak kullanr.

ekil 1.11: Somun lleri

b- Dier somun eitleri: Alt kse somun dnda kalan, zel amalar iin kullanlan somunlardan bazlar aada gsterilmitir.

ekil 1.12 Alt Ke Bal Somun eitleri

Cvata ve Somunda Skma lemi Bir kare vida, ekildeki objeyi itmektedir. Vidaya 2[kgf.cm]lk M momenti uygulandndaki F[N] itme kuvvetini bulunuz. Buradaki srtnmeyi sfr kabul ediyoruz ve ekil zerindeki bir noktadaki kuvvetle ilgileniyoruz. Gerekte vidann yzeyi ile yuvasnda geni bir yzeyle temas vardr

10

1.2.1. Kamal Birletirmeler Kamalarn tanm ve snflandirlmas: Mil zerinde alsan ve mille birlikte dnmesi istenen; dili ark, kasnak, kavrama vb. makine paralarin sklebilir biimde balayan elemanlara kama denir. alma konumlarna gre kamalar: 1- Enine kamalar 2- Boyuna kamalar 3- Teet kamalar Genilik ve ykseklik oranna gre kamalar: 1- Kaln kamalar 2- nce kamalar 3- Yass kamalar Biimine gre kamalar 1- Yarmay kamalar 2- Memeli kamalar Temas yzeyine gre kamalar 1234Egimli kamalar Egimsiz kamalar Oyuklu kamalar Dz kamalar

Aln yzeyine gre kamalar 1- Dz alnh kamalar 2- Yuvarlak alnh kamalar TS 147 de kamalarn standartlar tablo halinde belirlenmitir. Aagida TS 147ye gre kama standartlar verilmitir. TS 147/1 Egimli, dz kama (tr A yuvarlak alnl, tr B dz alnl) TS 147/2 Egimli, dz, yass TS 147/3 Egimli, dz, oyuklu kama TS 147/4 Egimli, dz, akma (burunlu) kama TS 147/5 Egimli, dz, yass, akma (burunlu) kama TS 147/6 Egimli, dz, oyuklu, akma (burunlu) kama TS 147/7 Teget kama TS 147/8 Degiken ykler iin, eimli, teet kama TS 147/9 Egimsiz (paralel yzeyli), ince kama (tr A, B, C, D) TS 147/10 Takm tezghlar iin, eimsiz (paralel yzeyli), kaln kama (tr A, B, C) TS 147/11 Eimsiz (paralel yzeyli), ince kama (tr A, B, C, D) TS 147/12 Yarm ay kama TS 147/13 Memeli kama Siparilerde para listesinde; kamann ad, tr, TS numaras, genilik X ykseklik Xboy lleri ve gereci srayla yazilr. Eimli, dz kama TS 147/1 -A 12x8x90- C45 gibi. Kama kanallar: Mil zerine, deerlere uygun olarak parmak freze veya testere freze aksyla alr. Dili gbei iine ise, vargel tezghnda, freze tezghnda ya da bro (tig ekme) tezghlarnda alr.

11

12

1.2.2 Pimli Birletirmeler Pimlerin tanm ve snflandrlmas: Birden fazla paray, istenilen konumda tutma, paralar aras yatay ve dey kaymay nleme, merkezlemeyi salama amacyla kullanlan makine elemanlarna denir. Aadaki gsterildii gibi snflandrlmtr. Silindirik pimler 12345Silindirik dz pim Silindirik dz sertletirilmi pim Silindirik i vidal pim Silindirik i vidal sertletirilmi pim Vidal pim

Konik pimler 1- Sade konik pim 2- I vidal konik pim 3- Di vidal konik pim Yivli pimler 123456Boydan boya yivli pim Yarya kadar yivli pim Pilotlu yivli pim Konik yivli pim Hava bal yivli pim Silindirik bal yivli pim

Yay tipi pimler 1- Boru tipi yayl pim 2- Tel tipi yayl pim TSE nin yeni dzenlemelerinde ISO ve EN normlarna uygunluk aisndan, her pim trne bir standart numaras verilmitir.

13

2.3. Miller ve Muylular 2.3.1. Milin Tanm ve eitleri Enine kesitleri daire, apna gre boylar uzun, dnme hareketi yaparak zerindeki elemana hareket veren ya da hareket alan makine elemandr. eitleri; 1- Dz miller 2- Krank mili 3- Eilebilen miller 4- Kamal miller 5- Ii bo miller Dz miller: eitli boylarda dz ya da kademeli ilenmi mildir. zerinde elemanlarn tespiti iin kama kanal, vida veya pim delii ailmitr. Uzun olanlar birden fazla yatakla desteklenir. Ksmen ya da tamamen sertletirilerek kullanilr

ekil 2.11: Dz mil 2.3.2. Muylunun Tanm ve eitleri Millerin yataklar iinde kalan (alan) ksmlardr. Srtnerek altklar iin yzeyleri hassas ilenmelidir. Milin kullanm mrn uzatmak iin, muylular zerine bur yaplabilir. eitleri; u muylu, ara muylu, konik muylu, kresel muylu ve tarakl muyludur

14

2.4. Yataklar 2.4.1. Tanm, nemi ve eitleri Milleri muylu ksmlarndan destekleyen, radyal ve eksenel ykleri karlayan, minumum srtnme ve maksimum tama kapasitesine sahip elemanlardr.Makinede hareket iletmek iin kullanlan miller mutlaka yataklanmaldr. Kullanlan yatan zellikleri; makinenin gcn, kapasitesini, verimini ve kullanm mrn dorudan etkiler. Yataklar, dnme annda oluan srtnme direnci ve gelen ykn dorultusuna gre snflandrlr. Kayma direnli yataklar Delik yzeyi ile muyluyu evreleyen, muylu ile arasnda kayma direnci oluan yatak trdr. Metal ya da metal olmayan malzemelerden yapilr. Metalin esneme zelliinin az, yataklama yzeyinin dar ve yalama fonksiyonlarnn yetersiz olmasndan dolay son yllarda metal yataklama yerine, plastik ve fiberden yaplan yataklar yaygn olarak kullanlmaya balamtr. Radyal kaymal yatak: Bir kaymal yatak, mil eksenine dik gelen kuvvetleri karlyorsa, buna radyal kaymal yatak denir. Btn veya paral olarak yaplr. Radyal kaymal yatan paralarn inceleyelim Yatak gvdesi: Kullanma yerinin zelliine gre; dkme demir, elik, metal alamlar veya sert plastikten yaplr. Ana gvdeye cvata, somun ve saplama ile baglanr. Byk boyutlu olanlarn i ksm ya deposu olarak kullanlr. zerinde yatak kapagi, yatak burcu, yalama kanal, gres nipeli gibi elemanlar bulunur. Yatak kapa: Paral yataklarda yatak burcunu, yatak gvdesine tespit etmek iin kullanlr. Gvdeye cvatayla balanr. Baz durumlarda ya nipeli ve gres kutusunu stnde tar. Gvde ile ayr gereten yaplr. Boyuna Kaymal Yataklar Bir kaymal yataa yk, eksenine paralel geliyorsa, bu tr yataklara boyuna kaymal yatak denir. Eksenel yataklarda, yk muylunun evresel yzeyinde deil, aln yzeyindedir. Bur ve muylu anmas radyal yataklara gre daha fazladr. Anmay nlemek iin kayma plakalar kullanlr. Plakalarda biri muylu ile birlikte dner, dieri bur iinde sabittir.

15

Kaymal Yataklarn Yalanmas Kaymal yataklarda srtnme yzeyi geni olduu iin yalama nemlidir. Yalama yatak burcu ile muylunun srtnme yzeyine yaplmaldr. Yalama ekli; sratmal, damlatmal, basnl, otomatik ve sisli olabilir. Ya filmi olumas iin yatak burlarnn i yzeylerine ya gz ve ya kanal almaldr. Yksek devirli millerde sv ya, dk devirli millerde gres ya kullanlmaldr.

16

2.5. Dili arklar G ve hareket aktarmanda kullanlan nemli makine elemanlardr. 2.5.1. Tanm ve eitleri zerinde zel profilli dileri bulunan, eitli konumda alan, miller arasnda hareket iletimi salayan dz, silindirik ve konik yzeyli elemanlara dili ark denir. Eksenleri birbirine yakn miller arasnda kaymasz hareket ilettikleri iin her anda kullanlr. eitleri; 1. Dz dili ark 2. Helis dili ark 3. Kremayer dili 4. Konik dili ark 5. Sonsuz vida karilk dilisi 6. Zincir dili ark

17

18

19

20

21

3.1. Kay Kasnak Sistemleri

Olduka esnek bir yapya sahip olan kaylar, dndren kasnaktan dndrlen kasnaa g ve hareketi, temas yoluyla aktarr. Hareketin iletimi srtnme yolu ile olmakta ve meydana gelen titreim kay tarafndan emilmektedir.(ekil 1.1)

ekil 3.1: Kayi kasnak Kayila iletimin avantaj zellikleri aada grlmektedir: Eksenleri birbirinden uzakta olan miller arasnda g ve hareket iletir. letim oran serbeste seilebilir. Kay malzemesi esnek olduundan darbeleri emer. Elemanlar ucuzdur ve bulunmalar kolaydr. Kademeli kasnak ya da aplar bir mekanizma ile deitirilebilen kasnak kullanlarak deiik hz araligi elde edilebilir. Ani yk bymelerinde kayma yaptndan emniyet grevi de stlenirler.

Buna karn kayis-kasnakla iletiminin dezavantajl ynleri aagiya aiklanmistr Kay-kasnak arasndaki kk kaymalardan dolay tam ve sabit g aktarma olmaz. Kayta zamanla meydana gelebilecek gevemeler, ek gerdirme tertibatna ihtiya duyulmasna neden olmaktadr.

3.2. Kay eitleri

Kayislar kesitlerine gre, a) Dz kaylar b) V kaylar c) Dili (Zamanlama-Triger) kaylar d) Yuvarlak kaylar olmak zere drde ayrlmaktadr. Bir de bunlarn zel trleri vardr. 3.2.1. Dz Kaylar Dz kaylar uzak mesafeler aras g iletimini sessiz ve etkili bir biimde salar. Eksenleri paralel miller arasnda g iletinde kullanld gibi eksenleri al, hatta 900 olan millerde dahi kullanlr. Kay, kasnak zerine dz ve apraz olmak zere iki tr sarlr. Dz sarmda her iki kasnak da ayn ynde dner. apraz kayta ise zt ynde dner. zellikle kademeli kasnaklarda kullanlmaya elverilidir. (ekil 3.2)

22

ekil 3.2: Dz kaylar Kaylarn ana malzemesi ksele, kauuk ve yapay malzemelerdir. Bunlardan baka plastik malzemelerden yaplan ok tabakal kaylar da vardr.(ekil 1.3)

ekil 1.3: apraz sarm Srlarn derilerinden yaplan ksele kaylarn iine bitkisel ve krom bileikleri katlmaktadr. Asite ve neme kar dayankldr. Kalnlklar 3-7 mm arasnda deiir. Baz durumlar da st ste yaptrlarak kalnl arttrlr. Kauuklu kaylar birbirine kauukla yaptrlm elik tel, naylon ya da pamuk ipliinden dokunmu bezden (bezli balata kaylar) oluur.Tarm, yem ve un fabrikalarnda, matkap tezgahlarnda yaygn olarak kullanlmaktadr.Yapay kaylar, sentetik yn, yapay ipek ve baz hallerde naylon gibi sentetik liflerden yaplr. ok tabakal kaylar ise orta tabaka plastik, st ve alt tabakalar ksele ya da biri ksele dieri kauuk olabilir. Dz kaylar ucu ak olarak satlr. Gerekli kay uzunluuna eriildikten sonra iki ak ucu, kay perinleri, raptiye yada cvata-somun ile mafsallanr. 3.2.2. V-Kay V kaylar dz kaylarn aksine ksa mesafelerde kullanlr. V Kay ile iletimde byk srtnme kuvvetleri oluur. Kay kaynak zerindeki kanallara oturduundan kayn kasnak zerindeki kaymas azdr. Kayn eni dar olduundan kasnak zerinde birka kay gerdirmek mmkndr.(ekil 3.4)

ekil 3.4: V Kay

V kayna benzer halatlarn kullanm ok eskilere gitmektedir. Kaldrma amal kurulan mekanizmalarda kullanlan kendir halatlarnn zamanla ekil deiimine urayarak konikletii ve buna ramen ykleri tayabildii gzlendi. Fakat kendirin ve daha sonra bez ve kauuktan yaplan kaylarn kasnak tabanna oturmas bir trl nlenemedii iin bugnk anlamda V kaylarnn imali ancak 20. asrda mmkn oldu. Birinci Dnya sava

23

sonunda artan tayc elaman ihtiyacna binaen V kay yeniden ele alnd. Bir dizi denemelerden sonra V Kay yani paralel olmayan yanaklar ile g tayc eleman bugnk eklini ald. Yaplan denemelerde kay kasnan etrafnda dnerken kasnak apna orantl olarak deien 39-40 derecelik yanak as bulundu. Bu kaylar birisi yumuak dieri dayankl iki malzemeden yaplmtr. Kasnakla srtnen yzeyi kromlu ksele, onun stne dayankl tabakay oluturmak iin kordlu polyester konulur. Ortamn etkisinden korumak iin genellikle kauuklu bezle kaplanr. V kaylar standarttr. TS standardna gre normal V kayislar (TS 198/1, DIN 2215) ve dar V kayislar (TS 198/4, DIN 7753) olmak zere ikiye ayrlr. Dar V kaylarnn ISO standardna gre SPZ, SPA, SPB ve SPC eitleri vardr. V kaylarnn kesitini, b genilii, h ykseklii ve a imalat as tayin etmektedir. malat ais 350-+390 arasnda deimektedir. Tablo 1.1, normal V kayislarnin, Tablo 1.2 ise dar V kaylarnn deerlerini gstermektedir.

Tablo 3.1: Normal V kaylarnn boyutlar (TS 198/1 - DIN 2215)

V kaynn adlandrlmas ise genilik ve uzunluu ile belirlenir. rnein b=22 mm geniliinde Li=1000 mm i evre uzunluundaki bir kay, V Kayis 22 x 1000 TS 98/1y ya da V Kay 22 x 1000 DIN 2215 eklinde adlandrlr.

24

Dar V kaynn adlandrlmas profil ve di evre uzunluu ile ifade edilir. rnein SPZ profilinde (genilik=9,5 mm) ve La=800 mm evre uzunluunda olan dar V kay, V Kay SPZ x 800 TS 198/4 eklinde adlandrlr. V kaylarnn zel bir hali de birden fazla V kaynn mafsall olarak birbirine balanmasdr (ekil 1.3). alma yerine gre baz blmleri kartlarak uzunluu ayarlanabilir. Bu da montaj kolaylatrmaktadr. Bundan baka varyatrlerde kullanlan geni V kaylar, ift tarafl V kaylar, ok profilli (trtll) V kaylar, ok kanall (birletirilmi) V kaylar da piyasada kullanlmaktadr. ekil 1.6da ok kanall V kay kasnaklar grlmektedir.

3.5: Mafsall V kay

25

ekil 3.6: ok kanall V kay kasnaklar

Genelde kasnaklar GG-15 ve GG-20den yapilr. Milin kasnaa geen ksmna gbek, kayisn kasnaa temas eden ksmna ispit, gbekle ispit arasnda kalan ksma ise gvde denir. Gvdeler dolu ya da kollu olarak yapilr. 3.2.3. Zaman (Triger) Kaylar Zaman kaylarnn zerinde diler vardr. Bu yzden bunlara dili kay da denilmektedir. Bu diler kasnak zerinde alan oluklara gemektedir. G aktarm srasnda dilerinden dolay kasnakla arasnda bir kayma olmamasndan dolay sabit asal hzda hassas g aktarma mmkn olmaktadr. Grltsz almas, kk apl kasnaklarda bile kullanlabilmesi, gda ve salk sektrnde, ofis makinelerinde kendine geni kullanm alan bulmasna sebep olmutur (ekil 3.7).

Dili kaylar herhangi bir hz snrlamas olmakszn alabilirler. Buna karn darbeli ve beklenmeyen bir ykle karlaldnda kayma hareketi yapamad iin emniyet grevini yapamamaktadr.

ekil 3.7: Dili kay

ekil 3.8: Dili kay ile konveyr hareketi

26

Dili kaylarda ekme iini yapan elik teller ya da bir ip doku, ince bir kauuk tabaka iine yerletirilmitir. Bu eleman zerine neopren ad verilen sentetik kauuk dklerek eit aralkl diler meydana getirilir Dili kaylarn lleri ISO 5294/ TSE 5160 standartlarnda belirlenmitir. lk dili kaylarn dileri trapez retilmekteydi. Zamanlama kay da denilen bu kaylarn profillerinde dililerin yan ksmlar dz izgidir. 150 kWa kadar g aktarabilen bu kayn lleri inch llerine gre belirlenmitir. Adm kodu (ekil 1.10) MXL, XL, L, H, XH, XXH ile belirtilen bu kayn lleri Tablo 1.3 - 1.4 1.5te grlmektedir.

Temel Dili Kay ekil 3.10: MXLDi li

XL L H XH XXH Anlam Extra Light Extra Light Light Heavy Extra Heavy Double Extra Heavy

YuksekTorklu Dili Kayi

Adm mm 2,032 5,08 9,525 12,7 22.225 31,75

Dzeltilmi Kay

Mevcut Kay Genilikleri mm 3,05 4,826 6,35 6,35 9,652 12,7 19,05 25,4 19,05 25,4 38,1 50.8 76,2 50.8 76,2 50.8 76,2 101,6 127101,6 50.8 76,2 101,6 127

Tablo 3.3: Temel dili kay lleri

Trapez profilinde yuvarlatmalara gidilerek HTD kay olarak bilinen kaylar elde edilmitir. Di yzeyi daha byk olduundan 1000kWa kadar g aktarabilmektedir. Metrik admla (3,5,8,10,14,20mm) temsil edilir.
Kay Kodu 3M 5M 8M 14M 20M Anlam Adm mm 3 5 8 14 20 Mevcut Kay Genilikleri mm 6 9 15 9 15 25 20 30 50 85 40 55 85 115 170 115 170 230 290 340

3mm Yksek Tork letimi 5mm Yksek Tork letimi 8mm Yksek Tork letimi 14mm Yksek Tork letimi 20mm Yksek Tork letimi

Tablo 3.4: HTD dili kay lleri

HTD profilinde deiiklik yaplarak GT (Gates Powergrip) ile isimlendirilen yuvarlakl dzeltilmi dili kay imal edilmitir. 600 kWa kadar gii aktarabilen bu kaylar 2, 3 ve 5 mm admda imal edilir. Bu kay dierlerine gre daha yksek hassasiyet salar. Dili kaylar adm ve uzunluklarna gre simgelenir. rnein adm 5 ve uzunluu 255 mm olan bir kay T5-255 eklinde isimlendirilir. Baz durumlarda kay genilii de simgeye konulmaktadr (6 T5-255). Adm, hatrlanacak zere bir di dolusu ve bir di dolusu arasnda kalan lyd. 2.5, 5, 6 ve 10 mm adml kaylar ok kullanlmaktadr.

27

Kay Kodu 2MR 3MR 5MM

Anlam

Adm mm 2 3 5

Mevcut Kay Genilikleri mm 369 6 9 15 9 15 25

2mm Yksek Tork letimi 3mm Yksek Tork letimi 5mm Yksek Tork letimi

Tablo 3.5: GT dili kay lleri 4. Kavrama ( kaplin ) sistemleri Ayn Eksende alan milleri birbirine balayarak dnme hareketini ve dnme momentini dolaysyla g naklini salayan elemanlara kavrama ad verilir. Hareketi, srekli veya istee bal olarak aralkl iletmelerine gre zlemeyen ve zlebilen kavramalar eklinde iki ana grupta toplanabilirler.

zlemeyen kavramalar Eksenleri akan ve iki mili birbirine balayan rijit kavrama, Eksenleri akmayan milleri birletiren, moment darbelerini snmleyen denge (esnek) kavramas eklinde snflara ayrlrlar. Denge (esnek) Kavramalar Kavramann balad miller arasnda eksen kaklklar varsa veya miller birbirine yaklap uzaklayorsa rijit kavrama ile balamazlar. Denge kavramalar, eksenleri paralel sapmaya sahip ya da eksen uzantlar kesien milleri birletirebilmek iin mafsal zelliinde bir yapya sahiptirler. Kavrama, momentin ani deiimlerini, darbeleri birinci milden (tahrik milinden) kinci mile (i makinesi miline) aynen aktarmayp daha geni bir zaman aralnda, hatta biraz da snmleyerek aktaryorsa elastik kavrama adn alr. Rijit Kavramalar Rijit,kavramalar, eksenleri birbiri ile akan milleri birbirine rijit bir ekilde balayp moment iletimini salarlar. Dndren ve dndrlen ksmlar arasnda devir says farkll (izafi hareket) olamaz. Darbesiz alan, nakledilecek momentin sabit olduu veya ok az oranda deitii sistemlerde kullanlabilirler.

28

Diskli-Flanl Kavrama: Balanacak millerin iki ucuna taklan iki diskten oluur. Dkme demirden yaplm diskler, uygu kamas ile mile ve evredeki uyar civatalarla (aft ap delik apna eit cvatalarla) da birbirlerine balanrlar . Her iki paraya da merkezleme knts ve girintisi yaplarak veya arada iki paral merkezleme halkas kullanlarak eksenlerin akmas salanr.

Kavrama (Diskli-Flanl Kavrama) Kavramann baland miller arasnda eksen kaklklar varsa veya miller birbirlerine yaklap uzaklatrlyorlarsa, rijit kavramayla birbirlerine balanamazlar. Esnek veya Denge kavramalar diye adlandrlan bu kavramalar, dengesizliklerin ekline gre eitleri vardr. Bu denge kavramalar, momentin naklinde rijit davranldrlar. Yani momentteki deiimleri aynen iletirler, sadece millerin birbirlerine kar olan farkl konumlar asndan bir dengeleme salarlar. ekil bal olup boyutlandrmalarnda daha ok yzey basnlar dikkate alnr. Eksenel Ynde Denge Kavramas Pernolu kavramada kavrama yanlar birbirlerine 6 veya 8 perno ile balanr. Bir ucuna vida alm pernolar, somunla bir gbee balanr, pernonun kendisi ikinci gbekte eksenel ynde hareket edebildiinden millerin boyut deitirmesine izin verir.

29

Pernolu Kavrama Enine Denge Kavramas Oldham Kavramas: Paralel millerin radyal yndeki kk sapmalarn dengeler. Millere balanan iki gbek ksm ve bir ara diskten oluur . Ara diskin her iki yzeyinde birbirlerine gre 90 farkl konumda boydan boya bir knt, gbeklerde ise bu kntnn kolayca hareket edip kayabilecei birbirine dik iki yuva bulunur. Kaymay kolaylatrmak iin yuvalar bir miktar yalanrlar.

Oldham Kavramas

30

Asal Kaklklar Dengeleyen Kavramalar Kavis Dili Kavrama Montaj esnasnda eksenlerin akmasn salayabilmek olduka zordur. Eksen akmasnn salanamad hallerde; radyal, asal ve hatta eksenel sapmalara izin verecek bir denge kavramasna ihtiya vardr. Asal ynde 1-2 dereceye kadar dengeleme salanr.

Kavis Dili Kavrama stavroz Mafsall ve Bilya Mafsall Kavramalar (Kardan Kavramas); Mil eksenlerinin akmad, aralarnda olduka byk alarn oluabildii yerlerde mafsall kavramalar ( Kardan Kavramalar ) kullanlr. stavroz mafsal kavramada iki ana para vardr. Bu paralar, momentin birinden dierine nakledilecei millere taklan, gbek eklinde ve gbeklerin ucu orta ekseni mil ekseninin uzants olan atal biimindedir.

Teorik olarak miller aras ann 0 ve 45 arasnda deimesi mmkndr. Ancak srtnme kayplarn ve anmay nlemek iin bu a 3<a<15 arasnda tutulur. Dnme Esnekli Salayan Kavramalar Elastik Kavramalar Bir elastik ara elemana sahip bu kavramalar, iki yarnn dnme hzlan zaman zaman farkllk gsterebildiinden, eksenler aksa da rijit kavramalar snfna girmezler. Dner Elastik Kavrama olarak da isimlendirilirler.

31

Elastik Kavramalar Elastik kavramalarn nemli fonksiyonu Tahrik sistemini rezonans titreimlerinden korurlar. Elastik kavrama ile sistemin zgl frekans deeri deitirilir. Hzla ivmelenen makinelerin oluturduu periyodik olmayan veya periyodik (pistonlu motorlardaki gibi) moment deiikliklerini elastik elemanlarnda depolayp i ve d srtnmelerle bir ksmn ortadan kaldrrlar. malat toleranslar, montaj hatalar, zaman iinde makine temelindeki kk kmeler vb. nedenlerden dolay oluan mil eksenleri arasndaki kk sapmalar mmkn olduunca byk reaksiyon kuvvetleri oluturmadan dengelenirler.

Kauuk Ara Elemanl Denge Kavramas. ki kavrama yars arasna yan yzeylerine elik tabaka volkanize edilmi kauuk kovan yerletirilmitir. Cvatalarla iki yarya balanm kauuk ekirdek burulmaya zorlanr, deitirilmesi kolaydr. Konik Kauuk Paral Kavrama, Bir kavrama yarsnda metal gvdeye volkanize edilmi konik kauuk paral kavrama, kauuk ksmnn bykl nedeniyle iki yar arasnda olduka byk asal dnmeye izin verir.

Konik Kauuk Paral Kavrama

32

Birbirleriyle zde iki kavrama yars ortalarndaki kauuk ara elemana srayla cvatayla balanarak, bir nevi kardan kavramas oluturur. Kavrama yarlarnn hem eksenel, hem radyal hem de asal sapmalar dengeleyebilen bu kavramada yataklara byk reaksiyon kuvvetleri gelir.

Hexa-Flex Kavrama Kauuk ara eleman kullanlan Periflex kavramada, kauuk elemann geometrisi bir otomobil lastiine benzer. Hexa Flex kavrama gibi her sapmay dengeleyebilir. Lastik ara elemannn burulmas esnasnda eksenel kuvvet oluur, yatak seimi ve hesabnda bu dikkate alnmaldr.

Periflex kavrama zlebilir kavramalarn ou dardan bir kumanda zerine devreye girer veya kar. Bunlar da konstrksiyon zelliine gre kuvvet bal veya ekil bal olur. Kuvvet bal, srtnmeli kavramalar zlebilir kavrama olarak hareket esnasnda devreye girme ve kma zelliklerine sahiptir. Bu zellikleri ile retim tezgahlarnda, zellikle de uzaktan kumanda edilebilen modern makinelerde vazgeilemeyen elemanlardr.

33

KAYNAK Mesleki Eitim ve retim Sisteminin Glendirilmesi Projesi (MEGEP) ders kitaplar ISHIDA Yasuhiro, Mustafa Gne, Otomasyon Mekanii, MEB, JICA, Eyll, 2005. KARTAL Faruk, Sabahattin imentepe, Makine Elemanlar, Modl Teknik AHN Naci, Tesviyecilik Meslek Teknolojisi III, 2001 AKKURT Mustafa, Makine Bilgisi, Birsen Yayn Evi, 1997

Eitim ve Hizmet Organizasyonu, 2000.

34