SEYYD-HDA HMZ

(deallarla tanlq)

CVAD MHDDS

Kitabn ad:...........Seyyid-hda Hmz Mllif:.............................Cvad Mhddisi Trcm edn:................Mhmmd Turan Nr edn:................................................. .Faiz ap tarixi:................................................ ..2005 ap nvbsi:.........................................Bi rinci 2

Tiraj:................................................. ..........3000

MQDDM

Kamillik zirvsin gz dikmi insann ilahi yolla hrktd zm v iradsi artr. Fzilt v hikmt sahibi olan insanlar hmin bu kamillik zirvsi, kamal qllsidirlr. Onlarn hyat tarixsi ilahi yolun nec keilmsi drsini yrdir. deallarla tanlq adl silsil kitabalarda catli v sxavtli xsiyytlrin hyatndan danlmdr. Bu hrlrin ts-virind qlm acizdir, mqamlarnn vsfind dil! Onlar hdlrin vfa etdilr, son nfsdk mhkm dayandlar, al qanlar onlarn sdaqtini sbut etdi. Onlar qlblrini eq nuru il diriltdilr, iman yolunda can verib, bdilik qazandlar. Bu insanlar hmi diridir-lr v Allahn yannda ruzilrdn bhrlnirlr. Onlar Allah deyib, son nfsdk z qidlrindn dnmdilr v nhayt, hadt camn balarna kdilr. Bu, ilahi yola sdaqtin sbutu idi.
3

Qandan da rsmi snd varm?! Hans imza hadtdn mtbrdir?! Onlar Allah axtardlar, qlblrini ilahi eq tslim etdilr. El ki, qlb mhbbtl doldu, ruhun hicab olan cismi aradan gtrdlr. Tnlri can oldu, canlar is Allaha fda! Bu kitabalarda iman, cihad, hadt, haqprstlik ideallarnn iftixar v zmt dolu hyatlarnn tsviri verils d, onlarn haqq bu il dnmi saylmamdr. Onlarn ruhlarnn ucalnn, imanlarnn byklynn sonadk aqland iddia olunmur. nki bu insanlar bri kamilliyin uca qllsind dayanmlar v bu mqamn szlrl tsviri mmknszdr. Amma. k bilmsn d dryann suyun, Susuzluu yatr, qoy olsun payn. Bu kitabda oxuyacaqlarnz slamn radtli srkrdsi, tvhid qoununun gcl qolu, Allah Peymbrinin (s) misi v vfal dostu hzrt Seyyid-hda (hidlr aas) Hmznin hyatna tri bir baxdr. Bu xs ilk gndn Allah dinini himay etdi v hd dynd hadt iftixarn qazand.
4

mid edirik ki, bu hyat tarixsi haqprstlr n bir nmun olsun v iman klgsind kramt axtaran gnclr sdaqt drsi versin. Olsun ki, bu silsildn olan digr kitabalar da oxucularn slamn tarixi xsiyytlri il tanlnda faydal ola. Qum, Cvad Mhddisi, 1998

HMZNN FZLTLR

Hmznin hyat shiflrini varaqladqda onun iman v ml baxmndan fziltlri v yksk mqam il tan ola bilsk d, Hzrt Peymbrin (s) v msum imamlarn () buyuruqlar onun
5

mqamn daha aydn gstrir. Uyun buyuruqlardan bzilrini xatrlayaq. slam Peymbri (s) buyurur: Qardalarmn n yaxs li (), milrimin n yaxs Hmzdir.1 Baqa bir rvaytd oxuyuruq: Qiyamt gn mhr shnsin svari halda daxil olanlardan biri mim Hmzdir. Allahn v rsulunun iri zba dvy svar halda glr.2 mam Baqir () buyurur: rin stununa yazlmdr: Hmz Allahn v Onun rsulunun iri, hidlrin srvridir.3 mamlar daim hzrt Hmznin xsiyytin, onun v Cfr Tyyarn nslindn olduqlarna gr daim fxr etmilr. Hzrt li () uca mqama malik olmasna baxmayaraq, xilaft mslsi uraya taprlanda Seyyidhda Hmz kimi misinin olmasn zn imtiyaz saymdr v xlifnin tyin olunaca mclisd buyurur: Sizi Allaha and verirm, aranzda el bir xs varm ki, Hmz kimi, Allahn v Onun rsulunun iri kimi misi olmu olsun?! mam Hseyn () d z nvbsind xalqa Hmznin xsiyyti haqqnda danaraq, onu tantdrmaqla xalqn
Biharul-nvar, 22-ci cild, sh. 274. Hmin mnb, sh. 273. 3 Hmin mnb, sh. 280.
1 2

dy hval-ruhiyysini gclndirir. mam Hseyn () Krbladak xtblrind, imam Sccad () Dmq mscidindki nitqind Hmz il iftixar edir. mam Baqir () hzab sursinin 23-c aysini (Mminlr arasnda Allahla baladqlar hd sadiq olanlar var. Onlardan kimisi hid olmu, kimisi d hid olmasn gzlyir.) tfsir edrkn buyurur: Allah il el hd etmidilr ki, he zaman qamasnlar. hdin vfa edn v cli atanlar Hmz il Cfr oldu. hadtini gzlyn is li () idi.1 Allahn Rsulu (s) buyurmudu: Qiyamt gn mn drd bayraq verilr: Hmd bayran zm tutaram; La ilah illllah bayran liy () verrm, o, yngl hesabdan sonra behit daxil olacaq dstnin nnd gedr; llahu kbr bayran is Hmzy tapraram, o baqa bir dstnin nnd olar; Sbhan llah bayran is Cfr verrm, onun arxasnda bir dst insan dayanar. Hmin vaxt mmtimin fati n onlarn yannda dayanaram.2
1 2

Biharul-nvar, 22-ci cild, sh. 277. Hmin mnb, 8-ci cild, sh. 7.

slam Peymbri (s) hicrtdn sonra mslmanlar arasnda qardalq qdi yaradarkn, onlar qardaladrarkn, Hmz il Zeyd ibn Haris arasnda da qardalq qdi oxuyur.1 Seyyid-hda, yni hidlr aas lqbini Hmzy hzrt Peymbr (s) verdi.2 Hseyn ibn linin Krblada hadtindn sonra bu lqb daha ox ona aid edilmidir. Cabir ibn Abdullah deyir: Bir gn Maviynin gstrii il hdd quyu qazlrd. Qaznt zaman sanki yenic basdrlm hd hidlrinin cna-zlri z xd. Oradaklar hnkrt vurub aladlar. Hmin vaxt hd savandan 40 il tmd. Hmznin cnazsinin bel il zdlnmi ayandan qan axd.3 Peymbr (s) Hmzy xsusi bir mhbbt bslyirdi. Hmz adn o qdr xolayrd ki, vlad n ondan ad istynlr bu ad tklif edirdi. Hzrt (s) vlad n ad istyn bir kiiy buyurdu: Onun adn Hmz qoy. Bu ad mnim n n ziz adlardandr.4

yanu-i, 6-c cild, sh. 244. Hmin mnb, 6-c cild, sh. 243. 3 Tnqihul-mqal, 1-ci cild, sh. 375. 4 Kafi, 6-c cild, sh. 19.
1 2

HMZ SLAMDAN QABAQ

Peymbrin (s) babas bdl-Mttlib Hicazn sevimli xslrindn idi. Bnihaim qbilsi iind onun xsusi hrmti vard. Olanlar bdl-Mttlibin hrtini daha da artrrdlar. shabefil hadissin-dn drd il qabaq onun daha bir olu oldu v krpnin adn Hmz qoydular. Hmz bdlMttlibin v anas Hal binti Vhbin auunda boya-baa atd. Hal binti Vhb slam Peymbrinin (s) anas Amnnin misi qz idi.1 Hmz bu aild nfsitox, csartli v sxavtli bir uaq kimi trbiylnirdi. Hmznin uaqlq dvrnd bu aild daha bir vlad, Abdullahn olu Mhmmd dnyaya gldi. Hzrt Mhmmd (s) Hmzdn drd ya kiik idi.2 Bu ya frqi sbbindn Hmznin uaqlq v gnclik dvr Peymbrl birg keirdi. Bundan lav, Peymbr (s) Hmz il sd qarda idi. Peymbr (s) Hlim Sdiyyy tap-rlmamdan qabaq ona
1 2

sdul-ab, 2-ci cild, sh. 46. Muazi, Vaqidi, 1-ci cild, sh. 70.

bir ne gn bu-Lhbin knizi sd vermidi. O, Hmznin d sd anas idi. Hmznin uaq yalarndan Peymbrl yaxnl ona bir sra fziltlr qazandrmd. Hicaz mhiti hmin dvrd fitn-fsadla dolu olsa da, Hmz he vaxt gnaha yol vermmidi. O, xoaglmz rftarlardan kinr v hzrt brahimin pak ayinlrin ml edrdi. Hmz daim saleh ilr ardnca tlsrdi. O yax at apar, ox atar v z dvrnn phlvanlar il kmr tutard. Hmznin salam v gcl bdni vard. Onu vladlarnn ad il bu-Yla v bu-mmar arardlar. Hzrt Peymbr (s) Xdic il evlnmk istdikd milri il mslhtldik-dn sonra, nhayt, Hmz il birg Xdicnin atas Xvylidin yanna eliliy getdilr.1 Bzilrinin fikrinc, Xvylid bu izdivacdan qabaq dnyasn dyimidi v elilikd Xdicnin misi mru ibn sd itirak edirdi. Hzrt Mhmmdin (s) peymbrliyinin balanmas il zabke Hicaz xalq n mid qaps almd. slam qurtu-lu yolu kimi qbul ednlr tdricn ona iman gtirirdilr v yeni ayinin nfuzu gnbgn artrd. Bu
1

Tarixe-peymbre-slam, sh. 69.

10

vziyyt mriklri narahat edirdi. Onlar Peymbr leyhin tbliatlarn gclndirirdilr. Hmz Peymbrin (s) dvtinin haqq olmasna min idi. Hzrtin (s) xlaq, rftar, xsiyyti v byanlar Hmzni inandrmd ki, o, hqiqtn d, Allahn peymbridir. Amma Hmz z imann aqlama mslht bilmirdi. Bundan tr mnasib frst lazm idi. Hmz frst axtarrd ki, z qanl qlncnn klgsind mriklrl vurusun v Allahn dinini mdafi etsin. Hmz z imann gizltdiyindn rahatcasna Qrey balarnn top-lantlarnda itirak edir v onlarn shbtlrindn xbrdar olurdu. Bir gn Hmz Kb yaxnlnda Qrey balar il oturub, onlarn shbt-lrini dinlyirdi. Mriklr onlarn saraylarn alt-st edck tufan haqqnda danrdlar. Bu tufan onlarn arzularn, xalq azdrb bhrlnmk mqsdlrini gzlrind qoyas idi. Haqqnda dandqlar ks onlarn baqalarnn bdbxtliyi zrind qurulmu xobxtliklrini hdlyirdi. Onlarn shbti gnclri zn trf kn, guya aillrd ixtilaf salan Mhmmd v onun yeni ayinlri haqqndayd.
11

slamn ya artdqca, mslmanlarn say oxaldqca Qreydn olan dmnlrin mqavimti d gclnir, kinlri akara xr, Peymbr v mslmanlarla davtlri hddi ard. Hmz btn ba vernlri diqqtl izlyirdi. Hzrt Peymbrin (s) dzm v iradsi onu heyrt gtirirdi. Peymbrin (s) sbr v mbarizsi Hmznin qlbindki iman gclndirir v irkin ona yol tapmasnn bdi olaraq qarsn alrd. O, uaqlqdan Peymbrl nsiy-ytd olmudu. Bilirdi ki, Peymbr sdaqtli, mantdar v doruudur. Onun qlbind Hzrt Mhmmd (s) qar gizli bir eq alayrd. Nhayt, mnasib frst yarand v Hmz z imann izhar etdi. Bzilri onun bestin (peymbrliyin) ikinci, bzilri is bestin altnc ili slam qbul etdiyini bildirirlr.1 Hr halda Hmznin slam qbul etmsi shnsi olduqca maraqldr.
HMZ SLAMI QBUL ETDYN BLDRR

bu-Chl Mkkd irk balarndan idi. O, cidd-chdl btprstliyi himay

sdul-ab 2-ci cild, sh. 46; yanu-i 1-ci cild, sh. 243.
1

12

edirdi. Bir gn hzrt Peymbr (s) Sfa dann yanndan kerkn bu-Chl onun qarsn ksdi, ona v slama thqirlr yadrd. Nhayt, yorulub, Kby doru getdi v Kbnin yaxnlndak bir dst qreyl oturdu. Hzrt Mhmmd (s) bu-Chlin bu hrktini cavabsz qoydu. Kb yaxnlnda ylnlr hl evlrin dalmam Hmz grnd. O daim ova gedr v ovdan qaytdqda vvlc Allah evini tvaf edrdi. (tvafKbnin bana dolanmaq) Kb trafnda adamlarn toplamas Hmzy tccbl grnd. Abdullah ibn Cdann knizi Sfa tyindki otandan Peymbrin (s) thqir olunmas shnsini grmd. O, zn Hmzy atdrb, ba vermi hadisni olduu kimi dand. Hmz mhkm qzblndi v fryad krk dedi: bu-Chl haradadr? Hmznin qzbindn qorxuya dm mriklr bu-Chli gstr-dilr. Hmz qzm ir tk bu-Chlin stn d. Ona macal vermyib, lindki kamanla bana bir zrb vurdu. buChlin ba yarld, zn qan brd.1
1

bn sir, Kamil, 1-ci cild, sh. 501.

13

Sonra onu yer yxb, ayan boazna dirdi v bomaq istdi. Amma buChlin lm fitn-fsada daha da rvac verrdi. trafdak adamlar yaxnlab, tinlikl d olsa, bu-Chli Hmznin lindn aldlar.1 Hadisy ahid olanlar Hmznin msl-manlndan xbrsiz olduqlar n onun bu hrktini mzluma kmk, cavanmrdlik kimi yozdular. Onun qzbini soyutmaq v slama qar mnfi hisslrini qzdrmaq n dedilr: Sn ki mslman deyilsn, n n Mhmmdin (s) incidilmsi sni narahat etsin?! Deyiln szlr Hmzni daha da qzblndirdi. Qlbind ab-daan iman aqlamaq zrurti yaranmd. Hmz z sirrini aaraq dedi: Mn mslmanam. Allahn birliyin v Mhmmdin (s) peymbrliyin hadt verirm. hdu lla ilah illllah v nn Muhmmdr-rsulullah. And olsun Allaha, imanmdan l kmycm. gr gcnz varsa, mnim qabamda 2 dayann. Hmznin szlri mriklri el yandrd ki, ona hcum etdilr. Amma da tk zmtli Hmzni yerindn trptmk mkl bir i idi. bu-Chl d
1 2

Biharul-nvar, 18-ci cild, sh. 211. yanu-i, 6-c cild, sh. 243.

14

hcum ednlrin qarsn almaa ald. O, iin sonundan qorxur v cann thlky atmaq istmirdi. Hmznin z mslmanln aqlamas bir sra dyiikliklr sbb oldu. Peymbrin (s) mvqeyi mhkmlndi, qreyin planlar alt-st oldu, hzrtin (s) qlbini isitdi. Hmznin qzbi soyuduqdan sonra qlbini sakitldirmk, imann mhkmln-dirmk n Peymbrin (s) yanna gldi v rz etdi: Dediklrin hqiqtdirmi? Hzrt (s) buyurdu: Bli v Hmz n bir ne ay oxudu. Eitdiyi Allah klamlar Hmznin qlbin sal kdi v imann gclndirdi. Hmz hzrt Mhmmd (s) dedi: Dinini akarla. And olsun Allaha, istmirm ki, smann klg sald ey mnim olsun v kemidkilrin ayinind qalm.1 Hzrt Peymbr (s) ona dua etdi v Allahdan istdi ki, Hmznin imann mhkmlndirsin. Hmznin izhar etdiyi mqdds qeyrt, onun peymbr v slam himaysi, bu-Chlin thqirlrin layiqli cavab vermsi triflayiqdir. mam
sshih min sirtil-rsulil-zm, 2-ci cild, sh. 77.
1

15

Sccad () bu qeyrt v zmi mdh etmi, Hmznin uyun mnasibtlrini onun behit daxil olmas n amil saymdr.1 Mslmanln mqamnda izhar etmi Hmz bel bir er oxumudur: Hmd olsun qlbimi dzn Allaha, man nurun cana szn Allaha. Bir dinl hidayt qld ki mni, Bu din bndlrin sadt mi. Oxunduqca biz o nur aylr Nisgil dolu gzdn sevinc lnr. Flklrdn ay enn o rhbr Ne mtdir, baxmayn ona birthr. And olsun Allaha, n qdr varam Onu ar gnd tnha qoymaram.2 Hmz slam ayinlrin qidsini akarladqdan sonra qrey anlad ki, Peymbrin (s) mdafi gc artmdr. Bu sbbdn d Peymbr qar pisliklrini bir qdr mhdudladrdlar.3 Bu hadis bu-Talibi d ox sevindirdi. O, Hmznin zm v iradsi haqqnda er d qodu.4
1 2 3 4

Biharul-nvar, 22-ci cild, sh. 273.

yanu-i, 6-c cild, sh. 244.

Sireye-ibn-Haim, 1-ci cild, sh. 312. Tarixe-Peyambre-slam, sh. 98.

16

slamn balanc dvrnd Hmznin himaydarl hmiyytli rol oynad. Onun cati msum imamlarn da diqqt mrkzind olmudur. Hzrt Peymbrin (s) vfatndan sonra Hmznin yoxluu daha ox hiss olunur. Htta xilaft qsb olunduu vaxt mirlmminin () Hmzni xatrlayaraq buyurur: And olsun Allaha, gr Hmz v Cfr sa olsaydlar, he vaxt filanks xilaft tamah salmazd. Amma n edim ki, qil v Abbasla qalmam! Hzrt () Sqifnin shri gn Hmz v Cfri yardma arr, Ey Cfr, ey Hmz, dey fryad edir. Sudyr deyir: mam Baqirin () yannda idim. Peymbrin (s) vfatndan sonrak dvrdn shbt dd. Deyildi ki, hmin vaxt liy () yardm edilmdi. Bir xs imamdan sorudu ki, bs bni-Haimin gc-qvvsi harada idi ki, imama yardm gstrilmdi. Hzrt () buyurdu: Bni-Haimdn kim qalmd ki? Cfr v Hmz hadt yetimidi, Abbas v qil is gcsz idi. Bir d onlarn mslmanlndan el d byk mddt tmmidi. And olsun Allaha, Hmz v Cfr sa olsaydlar, hmin iki xs (iki xlif) arzusuna atmazd. Onlar
17

canlarn fda edrdilr ki, hmin vziyyt yaranmasn.1 mam Baqirin () dilindn nql olunmu bu szlr hzrt Seyyid-hdann vcudundak imann drinliyini, yksk radtini v Allahn rsulunu himaysini aq kild gstrir. slamn ilkin qribilik dvrlrind Hmz z himaysini ondan sirgmdi. Hzrt Peymbrin (s) evinin qabana irkab tkmk bu-Lhbin adti idi. Bir df Hmz bu-Lhbin bu iin ahid olur. Hmin irkab gtrb bu-Lhbin bana tkr. bu-Lhb z-gzndn irkab tmizly-tmizly axmaq tkal-lahl deyir. Sonralar baqalarn bu i thrik ets d, z bir daha bel rftara crt etmir.2 Hmznin peymbrl yaxnl mmin-lrin midini artrrd. mr ibn Xttab slam qbul etmmidn qabaq Peymbr (s) v onun ayinlrin qzbl-nrk mslman olmu bacsnn evin gedir. Amma orada Quran aylrini eidib, qlbi yumalr. mr hzrt Peymbrin (s) z il grmk istyir. Bu mqsdl onun evin glir. Hmin vaxt orada mslmanlar cm
1 2

Sfintul-bihar, 1-ci cild, sh. 338.

Qamusur-rical, 7-ci cild, sh. 40.

18

olmudular. Silahl mr qapn dyr. Evdki mslmanlar mrin ssini tanyb, qorxurlar. Amma Hmz tvrn pozmadan deyir: Qoyun daxil olsun. gr mqsdi xeyirdirs, xidmtindyik. Yox gr pis mqsdl glmidirs, z qlncmzla onu ldrrik! Peymbr (s) mr daxil olmaq icazsini verir. mr Hzrtl (s) grdn sonra slam qbul edir.1
HCRT ASTANASINDA

Hzrt Mhmmdin (s) ardcllarna tzyiqlr artrd. Bir qrup mslman qreyin hcumlarndan amanda qalmaq n Hby hicrt etdilr. Hzrt (s) Taifd mnasib rait grmdiyindn Ysrib (sonradan Mdin adland) hicrt etmk qrarna gldi. Hmz Mkkd qalb peymbri himay ednlr arasnda idi. Peymbr (s) hcc mrasimind bir qrup ysribli mslmanla gizli kild grd v onlar slam qbul etdik-lrini bildirdilr. Minann qb hisssind sonralar qb peyman kimi tannm mqavil baland. Bu mqavily sasn Peymbrin (s) Mdiny hicrtin tmin olunmal idi. Bu hadisd
1

Sireye-ibn-Haim, 1-ci cild, sh. 370.

19

Hmznin d mhm rolu vard. Hzrt Peymbr (s) hcc mllrindn sonra bdl-Mttlibin qbd yerln evind Mdindn gln nmayndlrl grd. Bu gr mriklrdn gizli keirilirdi. Onlar Peymbrl mdafi haqqnda mqavil baladlar v sz verdilr ki, Peymbri v mhacir msl-manlar canlar-qanlar il qoruyacaq-lar. Mriklrin bu gr mane olmamalar n Hmz v li () keikd dayanmd. qbd Peymbrin (s) gizli kild bir qrup adamla grdyn eidn mriklr silahlanb, hmin yer gldilr. Onlar li qlncl Hmz v li () qarlad. Toplant haqqnda soruub, hmin yer getmk istdikd Hmz dedi: Burada kims yoxdur v biz he kimi grmmiik. And olsun Allaha, kim kemk ists, onu ldrcym. Bu ss Peymbrin (s) v ona beyt ednlrin qulana atd. Mclisdkilr qlnca l atmaq istslr d, hzrt (s) buna etiraz etdi v buyurdu: Dymk vzifmiz yoxdur. Sonra mclisdkilrin dalb getmsini istdi. Oradaklar frstdn istifad edib, mclisi trk
20

etdilr. Peymbr (s) is Mkky qaytd.1 Tdricn hicrt n rait yaranrd. Hmz Peymbrin (s) v linin () yannda idi. O, slamn mdafisin v bu yolda hr bir fdakarla hazr idi. Peymbr (s) hicrt etmmi bir qrup mslman Mkkni trk edib, Mdiny z tutdu.
MDND

Mkkdki arl-acl illr arxada qald. Peymbr (s) v mslmanlar Mdiny hicrt etdilr. Hmz d ilkin hicrt edn mslmanlardan idi. O da digr mhacirlr kimi Peymbrin (s) glii intizarndayd. Hzrt Peymbr (s) Mdind hkumt tkil etdi. Cmiyyt Allahn dini sasnda qurulmaa balad. Hicrtdn bir qdr sonra peymbr Hmz, li () v Fatimni (s) arb, onlara buyurdu: Mniml beyt edin, razlq beyti! Hmz sorudu: Atam-anam sn fda olsun, ny beyt edk, mgr vvl beyt etmmiik? Peymbr (s) buyurdu: Ey Allahn v Onun rsulunun iri! Allah v Onun
1

Biharul-nvar, 19-cu cild, sh. 12.

21

rsulu il vfadarlq v mhkmlik beyti et. Bu yolla imann kamillck. Hmz dedi: Olsun, ba st. Sonra is beyt n lini uzatd.1 Zaman keir, slamn gnbgn artan qdrti dmnlri daha ox qorxuya salrd. Onlar slama zrb vurmaq haqqnda planlar czrdlar. Mminlr is Allahn dinini canlar-qanlar il qorumaq zmindydilr. Artq iman Hmznin ruhunda v cannda kk atmd. O, mslman olduu gndn Allahn mrlri qarsnda tslim olmu, Onun rsuluna itat etmi, hyatn v gcn bu yolda xrclmidi. Buna gr d o, sdullah v sdul-rsulihi (Allahn iri v Onun rsulunun iri) lqbini qazanmd. Mslmanlarn mriklrl ilk dy-nd Hmz qoun bas mqamna yksldi. Peymbrin (s) bayraq verdiyi v hrbi i ardnca gndrdiyi ilk xs Hmz oldu. bu-Chlin rhbrlik etdiyi, amdan qaydan 300 nfrlik karvan dniz sahilin atd. Hmz yars mhacir, yars nsar olan 30 nfrlik dst il hmin yerd karvana atd. Trflr dy n sraya dzldlr. Amma hr iki trfl peyman olan bir
1

Biharul-nvar, 22-ci cild, sh. 278.

22

xsin vasitiliyi il dy ba tutmad.2 Hmz v yoldalar Mdiny qaytdlar, bu-Chl is karvanla birlikd Mkky yola dd. Bununla bel, Hmz ilk df peymbrdn bayraq alb, meydana gedn xs adn qazand. Bu hadis hicrtin ilk ilind, ramazan aynda ba vermi-di.2 Nql olunur ki, Hmz bu-Chlin dstsi il rastladqda bir er oxudu. Bu erd ilk df meydana gndril-msini z n iftixar sayrd.3
BDR DY

Tcavzkar kafirlr v mriklr mslmanlarn gclnmsindn ox narahat idilr. Onlar Mdiny hicrt etmi mslmanlarn Mkkdki evlrini qart edir, xaraba qoyurdular. Artq mvqelr akarlanmd. Mslmanlar bel bir qrara gldilr ki, qreyin Mkky xeyli mal aparan ticart karvann msadir etsinlr. Bundan xbr tutan qrey balar karvana gcl bir mhafiz dstsi qomu-dular. Karvana bu-Sfyan balq edirdi. O, karvann yolunu dyiib, mslmanlarn
Sireye-ibn-Haim, 2-ci cild, sh. 245. Mcazi 1-ci cild, sh. 246. 3 Sireye-ibn-Haim, 2-ci cild, sh. 246.
1 2

23

alna glmyn bir yolla hrkt etmk istdi. Mslmanlarn da sava mqsdlri yoxdu. Amma tsadfi gr dy labdldirdi. Kfr balarnn tkbbr d qardur-man qalmaz edn sbblrdn oldu. Onlar mslmanlar qorxutmaq n dymk qrarna gldilr. Hr iki dst zbz dzld. Allahn yardm, qeybi midlr slam qoununu ruhlan-drrd. Dmn qounu is trdddlr iind abalayrd. Onlar hrbi chtdn stn olsalar da, qlblrindnki trdddlr mvqelrini zifldirdi. Dy balamazdan qabaq kafirlrin svd Mxzumi adl bir bas dylrdki midsizliyi grb, onlar catlndirmk qrarna gldi. Ona gr d o bir gedil dylri hrkt gtirmy ald. Onlarla bel bir mqavil balad ki, yoldan birini sesinlr: ya zlrini mslmanlarn hovuzlarna atdrb su isinlr, ya hovuzlar datsnlar, ya da ldrlsn-lr. z is qoundan ayrlb, hovuzlara trf hrkt etdi. Amma mqsd atmam Hmz il z-z gldi. Hmz bir zrb il onun qlasn zd.1 svd yer yxlmasna v ayandan qan axmasna baxmayaraq,
1

Sireye-ibn-Haim, 2-ci cild, sh. 276.

24

srn-srn zn hovuza atdrmaq istdi. Amma Hmznin iti qlnc onun boazna dirndi v ba bdnindn ayrld. Belc, Hmz svdin su imk arzusunu gznd qoydu.1 Hmznin cati tvhid qoununun zmini artrd v mriklrin canna tm sald. Sonra dyn ilk mrhlsi, tkbtk dy baland. Mriklrdn dy qabaa xb, qar trfdn rqib tlb etdi. Mslmanlar li (), Hmz v beyd meydana girdi. Hmz hmin gn yaxasna dvquu llyi sancmd. Bu lamt onu mslman dylr arasnda frqlndirirdi.2 li () Vlidl, Hmz eyb il, beyd is tb il zbz dayanmd. Allahtalann ir rkli mcahidlrinin tkbir sdalar altnda dy baland. Qlnclarn parlts meydann tozdumannda grnmz oldu. rklr dynr, gzlr intizar iind dy meydann izlyirdi. ox kemmi li () v Hmz z rqiblrin qalib glib, aya ksilmi beydnin kmyin

1 2

Tarixe-Tbri, 2-ci cild, sh. 127. Mazi 1-ci cild, sh. 76.

25

tlsdilr v mrik dynn boynunu vurub, onu hlak etdilr.3 Daha sonra mumi hml baland. Hmz byk radt v qhrmanlqla dy giriib, dmn ordusunun kksn vard. O, qorxudan dylr arasnda gizlnmi bir ox kfr balarn ldrd v nvbti bir qhrmanlq dastan yaratd. Ham Hmznin catindn danrd. Onun yaxn silahda mirl-mminin () bel buyurur: Mriklrdn birini tqib edirdim. Bir mslmanla bir mrikin vuruduunu grdm. Bu dyd mslman hid oldu. Polad zireh geymi Tym adl qatil mni tanyb, nr krk dedi: Ey bu-Talib olu, meydana gl! Sonra is qlnc kib, hcuma kedi. Mn qalxanla zm mdafi etdim. Amma onun ar zrbsi qalxan zdi. Qlncmla onun cavabn verdim v boynundan bir zrb vurdum. Bann zldyn znn etdim. Amma zireh mhkm olduundan qlnc tsir etmmidi. Bu vaxt arxadan bir qlnc parlad. Bam aa saldm. Gydn enn qlnc dmnin ban papayla birg zb atd. Bu vaxt qulamda isti v
3

bn sir, Kamil, 1-ci cild, sh. 531.

26

tan bir ss cingilddi: Tut onu, ey li! Mnm, bdl-Mttlibin olu. Dnb arxaya baxanda Seyyid-hda mimi grdm. ldrlm mrik is rbin catli qhrmanlarndan saylan 1 Tym ibn di idi. Tarixilr Bdr dy haqqnda yazrlar ki, bu dyd mriklrin ksriyytini Hmz v li () ldrd. Bdr dy baa atanda mriklrin yetmi yaxn cngavrinin csdi torpaa srili qalmd. Bu zrb qreyi sarstd. Hmznin ldrc qlncn mriklr he vaxt unutmadlar. Bundan sonrak dylrd mslmanlara qar fitnni qzdran bu-Sfyan Mkk-nin fthi zaman cann qurtarmaq mqsdi il riyakarcasna slam qbul etdi. Osmann vaxtnda hdd Hmznin qbri yanndan kerkn qbiri tpiklmkl z kinini bildirmidi v tn il demidi: Ey bu-mar! O eydn (xilaft) tr ki, bir-birimiz qlnc kirdik, bu gn hmin ey bizim uaqlarmzn linddir v onunla 2 ylnirlr!

1 2

Biharul-nvar, 19-cu cild, sh. 338. rhe-Nhcl-bla, 16-c cild, sh. 136.

27

HADT VQ

Hadislr bir-birini vz edirdi. Mkkdn gln xbrlr aq-akar dmnin mkrlrindn danrd. Haqla batilin ba-baa glmsi qalmaz idi. Dinin hifzi v slam mktbinin qorunmas byk fdakarlqlar tlb edirdi. Hmznin iman v etiqad getdikc mhkmlnirdi. O, fdakarlq n alb-yanrd. Artq hd sava n rait yaranmaqdayd. Sanki Allahtala z imtahan v sna saysind, tin hadislr burulan v qanl savalarda mslmanlarn fdakarlq v mhkm-liyini nmayi etdirmk istyirdi. Hmz sfr azuqsini hazrlam msafir tk bdi saraya doru tlsmkdydi. Mbudla gr vq onun l-ayandan dnya balarn amd. O, azad v rahat idi. Amma daxilind baqa bir qova vard. Onun dar cisim qfsi uca ruhuna tab gtirmirdi. Hmznin ruhunda kk atm mhbubla gr irinliyi duyusu intizar klgsini arladrmd. Onun yalnz ilahi zikr mul olan dil-doda danq v tamdan imtina etmidi. Son gec glib atd. Bu gec Hmznin qdr 28

gecsi idi. Bu gecnin shri Allah yolunda hadt sadti Hmznin sorana glckdi. Hmin gec hzrt Peymbr (s) Hmzni yanna arb buyurdu: mican, znnimc, tezlikl mndn uzaq dck v mndn qeybd olacaqsan. Demk istyirm ki, Allahla gr zaman sndn slam v iman rtlri haqqnda soruulanda n cavab vercksn? Bu szlrdn hid olacan anlayan Hmznin gzlri yala doldu v dedi: Ey Peymbr, mn yol gstr v bu suallarn cavabn yrt. Hzrt (s) buyurdu: Ey Hmz, ixlasla hadt ver ki, la ilah illllah, muhmmdr-rsulullah. Hmz dedi: hadt verirm. Peymbr (s) szn davam etdi: Sonra de ki, behit v chnnm haqdr, qiyamt gn glck v ona he bir kk yoxdur. hadt ver ki, sirat v mizan haqdr. Hr ks zrrc yaxlq v pislik ets, mlinin mkafatn v czasn grck. hadt ver ki, bir dst behitd v digr bir dst chnnmd olacaq. hadt ver ki, li () mirlmminindir. Hmz dedi: hadt verirm v btn bunlar etiraf edirm, inanram. Hzrt lav etdi: hadt
29

ver ki, Hsn () v Hseyn (), elc d, Hseynin () nslindn glck imamlar haqdrlar. Hmz rz etdi: nanram v tsdiq edirm. Hzrt (s) z shbtind yeni bir mrhly kedi v z buyuruqlar il Hmzni riqqt gtirdi: De ki, Hmz Seyyid-hda, hidlr aas, Allah v Onun rsulunun iri v Peymbrin (s) misidir. hadt qoxulu szlri eidib, Hmz o qdr alad ki, heydn dd. Sonra bu xo mjdnin kr olaraq, dodaqlarn Peymbrin (s) gzlrin qoyub pd. Hzrt (s) buyurdu: De ki, qardam bu-Talibin olu Cfr behitd mlklrldir. hadt ver ki, Mhmmd v onun ailsi Allah mxluqlarnn n stnlridir. Sonra Peymbr (s) Hmzy xitabla buyurdu: Ey Hmz, Peymbr hlibeytin (s) iman gtir, lmn v hyatn bu qid sasnda olsun. Onlarn dostu il dost, dmnlri il dmn ol. Hmz dedi: Ey Allah Rsulu! Btn deyilnlrin doruluunu tsdiq edirm. Bu qidm Allah ahid tuturam. Nhayt, Peymbr (s) Hmzy dua edib, buyurdu: Allah sni z qidnd mhkm v mvffq etsin.1 Hmznin
1

Biharul-nvar, 22-ci cild, sh. 278.

30

din yolunda fdakarla eqi misilsiz idi. bu-Sfyann Mdin zrin qoun kmsi xbri glnd mslmanlar iki yoldan birini semli oldular: onlar ya hrd qalb, dmnl Mdin klrind dymli, ya da hrdn xb, mrik qounu il zbz dayanmalydlar. Bdr dynd itirak ed bilmmi cavanlar tklif edirdilr ki, dy hrdn knarda olsun. Onlar dmnl sava v hadt eqindydilr. Bzi yallar v dnc sahiblri, elc d Hmz dedi: Ey peymbr, qorxuruq ki, hrd qalsaq, dmn ondan kin-diyimizi znn edr v bu ehtimal onlar daha da csartlndirr. Bdr dynd 300 nfrl idin v Allah sn qlb nsib etdi. Bu gns biz oxuq. Mgr bel bir gnn glib atmasnn gzlmir-dikmi?! Biz bunu Allahdan istmiik. Allah hmin frsti bu gn qismt etmidir.1 Ham bir nfr kimi hadt tlsirdi. Hmz dedi: And olsun Allaha, bu qlncmla Mdin knarnda onlarla arpanadk dilim bir ey vurmayacaam.2
1 2

Mazi 1-ci cild, sh. 210. hmin mnb, sh. 211.

31

HD MEYDANINDA

Hmin ilin ramazan ay, oruc tutmu mslmanlar n ox lamtdar idi. Onlar iman, Allaha v Onun rsuluna eqin nmayii gnlrini yaayrdlar. ntizar gecsi td. Shrdn sava v qan qoxusu glirdi. Allah aiqlrinin ba zrind hadt gyrini qanad alrd. Onlardan biri d Hmz idi. Kfr lekri slam qounu qarsnda, Mdinnin imalnda hd dann tyind crglnirdi. Mrklr Bdr dynd ldrln adamlarnn intiqamn almaq hvsindydilr. Mslman-lar da Peymbrin (s) bal altnda radt gstrmk zmindydilr. Hr iki qoun z mvqeyind mhkmlnirdi. Hzrt Peymbr (s) oxatanlarn bir hisssini Mrif tpsind yerldirmidi ki, dmn slam ordusuna arxadan hml ed bilmsin. vvlc tkbtk dy balad. li () doqquz kafirl dyd v onlarn hyatna son qoydu. Hmz is sava frsti gzlyirdi. Qeyd olundu ki, o, qlncn dmn qan il sirab edndk dilin bir ey vurmayacan hd etmidi. Hmz hl d orucunu amamd. mumi hml balayanda slam dy32

lri dmn lekrinin zrin hcuma kedilr. Hmz qhrmancasna dmn qoununun barn yarmaqdayd. O bu dyd iki qlncla vuruur v fryad edirdi ki, mn Allahn iriym.1 Dmn qounundan bir oxlarn ldrdkdn sonra slam qrargahna qaytd. Bir qdr sonra ikinci df hcuma kedi. Hmz bu qanl shnnin qhrman idi. O, meydana catl girir, mriklri prn-prn salrd. Kims bu ar zrblr tab gtirmk gcnd deyildi.2 O kimini ldrr, kimini sir gtrrd. Hmz qounun nginliyin daxil olmaqla, cann thlky atrd. Yoldalar onu ehtiyatl olmaa araraq deyirdilr: Cavan v gcl olduun vaxt bir bu qdr thlky atlmazdn. N sbbdn bu yada bu qdr qorxusuzsan? Ey Hmz, qlnc qocacavan, gcl-zif tanmr. Dmn bu qdr yaxnlama. Amma Hmznin batinindn kimsnin xbri yoxdu. O, eitdiyi nsihtlr mqabilind bel dedi: Cavanlqda hadislrdn v thlklrdn ox ehtiyat edirdim. nki bu dnyadan getmyim, lm yoxluq kimi baa drdm. lbtt ki, ham
1 2

yanu-i, 6-c cild, sh. 245. Biharul-nvar, 20-ci cild, sh. 55. 33

lmdn kinir. Amma indi Mhmmdin (s) nuru brktindn lm yoxluq bilmirm. And olsun Allaha, o mni ayltd, dnyaya gzlrimi ad. lm yoxluq bilm-diyimdn qorxusuz dyrm. lm bdi hyata qap bilnlr bu qapdan Allahn behitin daxil olmaa tlsirlr.
HADT YOLUNDA N AYAQ, N BA?

Zrrc qlbimi qorxutmur sava ld qanl qlnc, knld sevinc, Can tndn qopmasa, tin qala dinc. Rahatlq eqiyl dynr rk, Dnya bir krpdr keilsin grk. slam qoununun radti, xsusi il Hmz v li () kimi insanlarn qhrmanl mslmanlar qlb il mjdldi v dmn mlubiyytin acsn dadd. Mslmanlarn aramsz hcumlar qarsnda qamaqdan savay yol qalmad. Amma ehtiyat qvvlrin v tpdki oxatanlarn z mvqeyini trk etmsi nticsind slam qoununa arxadan hcum ba tutdu. Mslmanlarn bir hisssi hid oldu, bir hisssi qad. li () v Hmz vvlki catl
34

vuruurdular. Hmz yen d dmn lekrinin barn yarb qlnc alrd. O, hd dynd hadt yetmzdn qabaq otuz bir mriki qlncdan keirdi.1 sir dm kafir-lrdn biri mslmanlardan sorudu: Meydandak yaxasna dvquu llyi taxm kii kim idi? Onun Hmz olduunu bildirdilr. sir dedi: Bizi bu hala salan o oldu.2 Hmz sava meydannda tannmaq n yaxasna lamt taxard. Bzi dylr balarna llk taxmaqla, alnlarna xsusi para balamaqla fdakar dy-cklrini bildirirdilr.
SEYYD-HDANIN HADT

Hmz ard-aras ksilmz hmllrl dy davam etdirirdi. Hr tn an onun Allahla gr vqn artrrd. O aramsz hcumlar edir, dmnlrin ban bdnindn ayrr, onlar prnprn salrd. bu-Sfyann Bdr dynd atasn, qardan, olunu itirmi arvad Hind bu arada intiqam n mnasib frst grd. O z qulam Vhini arb ona vd etdi ki, gr Hmzni ldr bils, azad edilck. Vhi meydanda hrlnib,
1 2

sdul-ab, 2-ci cild, sh. 48. Hmin mnb.

35

Hmzni ldrmk n mnasib mqam axtarrd. O, Hmz il zbz glmy crt etmdiyindn qfil hcum n pusqu seirdi. Vhi qorxusuz dyn Hmznin haqqnda etiraf edrk demidi: Onun qlnc kim atrdsa, hyatna son qoyurdu.1 Vhi bir aacn dalnda pusquda dayand. Hssas bir mqamda Hmz yer yxld v zirehi knara dd. Onun bdninin bir hisssini zirehsiz grn Vhi frsti fvt vermdi. Pusqudan xb nizni Hmzy tulad.2 Bli, Hindin kin silah kfr pusqusundan Vhinin li il atld v slamn sadiq dostunun cismin sancld. Hmz Vhiy doru hcum etmk ists d, yaras ona imkan vermdi v fdakar mcahid yer yxld. O z mhbubu il gr vqnn inda dnyaya vida dedi v ruhu tn qfsindn prvaz etdi. 59 ya tamam olmu Seyyid-hda Hmz bdiyyt qovudu. Hmznin ldyn min olan Vhi onun csdin yaxnlab zireh v silahn gtrd. Sonra sinsini yarb, ciyrini xard. Kin v qzb alovunda qovrulan Hind Hmznin ciyrini eynmkl
1 2

bn sir, Kamil, 1-ci cild, sh. 553. sdul-ab, 2-ci cild, sh. 47.

36

zn sakitldirdi. Ona bu hrkti il bal ciyryeyn lqbi d verilmidir. Amma bu i onun qzbini soyutmad. Vhi il birlikd meydana glib, Hmznin csdin yaxnlad. Amansz qadn hidin burnunu v qulaqlarn ksdi. Bu grnmmi cinayt Hinddn yadigar qald.1 Nhayt, hd sava baa atd. Mslmanlar urunda dyb, hid verdiklri namaza durdular. Peymbr (s) ilk nc vfal misi haqqnda sorudu. Hmznin hid olduunu bildirdilr. Hzrt onu grmk istdi. Shablrdn biri onun yerini bildiyini dedi. Cnazni axtarb tapsalar da, Hmznin vziyytini Peymbr demkdn kin-dilr. Gednlrin qaytmadn grn Peymbr lini () onlarn ardnca gndrdi. Amma li () d csdin vziyytini grdkdn sonra hzrtin (s) yanna qayda bilmdi. Hzrt (s) xbr xmadn grb, z Hmznin csdini axtarmaa balad. Nhayt, cnazni tapd. Onun tik-tik paralandn grb alad v dnya dolu kdrl buyurdu: Mni bu qdr qzblndirn shn il zlm1

Mazi 1-ci cild, sh. 286.

37

midim.2 Sonra zn hidin peykrin tutub buyurdu: Ey Hmz! Ey Allah Peymbrinin (s) misi! Ey Allahn v Onun rsulunun iri! in yax idi, tinliklri aradan qaldrd. Sn Allah rsulunu himay etdin, onun mdafisin qalxdn.2 Bu yolda cann fda etdin. ndi behitd hurilrl, Allahn rhmti civarndasan. Artq Allahn razln qazanmsan v bdi sadt atmsan. Grdy shndn qzbi alovlanm Peymbr (s) hd etdi ki, gr qreyi l keirs, onlarn da ldrlnlri il bel rftar edck v Hmzy gr onlarn yetmiini bu kk salacaq. Amma bu vaxt Allah-taladan bel bir ay nazil oldu: ntiqam almaq mqsdi il cza versi olsanz, hmin xsi znz czalandrldnz kild czalandrn. gr sbr etsniz, bu, sbr ednlr n daha xeyirlidir3. Ay nazil olduundan sonra hzrt (s) buyurdu: Sbr edcym.4

Hmin mnb 1-ci cild, sh. 289. yanu-i, 6-c cild, sh. 246. 3 Nhl sursi, ay 126. 4 Tnqihul-mqal, 1-ci cild, sh. 375.
1 2

38

SEYYD-HDA HMZ L VDA

Hzrt Peymbrin (s) Hmznin qanl csdi il gr shnsi olduqca zc idi. Peymbr (s) basn cnaznin stn kdi. Amma ba Hmznin qamtin gdklik etdi v onun ayaqlar grnd. Hzrt (s) aq qalm hisssini shrann otlar il rtd.1 Hmin vaxt uzaqdan Hmznin bacs Sfiyy grnd. Peymbr (s) Sfiyynin olu Zbeyr buyurdu: Tls v qoyma anan Hmzni bu vziyytd grsn. Zbeyr anasn yaryolda saxlamaa ald v ona dedi ki, Peymbr (s) snin meydana glmyini istmir. Sfiyy dedi: Oul, eitdim ki, qardam Hmzni ldrm, onun burun-qulan ksmi, sinsini yarmlar. Dnrm ki, Allah yolunda bel bir msibt dzmk tin olmaz. mid edirm ki, Allah mn sbr ver. Nhayt, Peymbr (s) Sfiyyy icaz verdi ki, qardann cnazsin yaxnlasn. Sfiyy cnazni grb, gzlrindn qanl yalar axtd. Hzrt (s) d drdli-drdli alad. Sonra Hmz n balanmaq dilyi buyurdu: Ey Hmz! He vaxt bundan ar msibtim olmayacaq. Kimsnin msibt ars
1

Biharul-nvar, 20-ci cild, sh. 63.

39

snin msibtin kimi deyil.2 Sonra hzrt (s) zn Sfiyyy tutub buyurdu: ad ol! Cbrayl mn xbr verdi ki, Hmznin yeddi gyd sdullah v sdul-rsulihi dey ardlar.2 Seyyid-hda Hmznin cnazsi il son vidalama oldu. Qrara gldilr ki, hidlri dy yerind, hd dann tyind torpaa taprsnlar. Hzrt Peymbr (s) slamn radtli srkrdsinin zhmt v fdakarlqlarna tkkr olaraq, vvlc onun cnazsi n namaz qld. Digr hidlr namaz qlmas n onlarn cnazsini bir-bir Hmznin cnazsi yanna gtirdilr.3 Belc, Hmznin cnazsi n hidlrin say qdr namaz qlnm oldu. Bu, slam dys n byk bir iftixar idi. Nvb hidlrin dfnin atd. Peymbr (s) Hmznin para-para olmu sinsini hmin qanl libaslarda torpaa taprd. Dfndn qabaq cnazni z ridas il bkd.4 Peymbrin (s) tvsiysi il aralarnda
yanu-i, 6-c cild, sh. 246. Mazi 1-ci cild, sh. 290. 3 yanu-i, 6-c cild, sh. 246. 4 Biharul-nvar, 22-ci cild, sh. 281.
1 2

40

dostluq olan hidlri bir qbird dfn etdilr. Hzrt Hmz z bacs olu Abdullah ibn Ch il bir qbird torpaa taprl-d.1
MDN YAS ND

hd dy baa atdqdan, iman yolunda yetmi hid qurban verdikdn sonra Peymbr (s) v mcahid mslman-lar Mdiny qaytdlar. Mdin yas iind idi. Peymbr (s) Mdinnin klrindn kerkn evlrdn alama ssi glirdi. Kimi olunun, kimi rinin, kimi d ataqardann hid olduu n alayrd. O vaxtlar ldn getmi ziz insana gr nvh deyib alamaq adt idi. Alama ssi hzrtin (s) qlbini yandrb-yaxrd. hd hidlrinin da ox ar oldu. Amma hzrti (s) baqa bir msl d qmlndirirdi. Bel ki, Hmz n alayacaq bir ks yox idi. Hmznin bu qribliyi Peymbri daha da kvrldirdi. Ona alayan olmadndan Peymbr zlrd.2 Peymbrin (s) znts nsar da qmlndirdi. Onlar z aillrini Hmznin evin gndrdilr ki, bu
1 2

Mazi 1-ci cild, sh. 291.

sdl-ab, 2-ci cild, sh. 48. 41

zmtli insan n zadarlq keirilsin.1 Bu i rblr arasnda bir qaydaya evrildi. Kim msibt z verdis, vvlc Hmzy sonra z itkisin alayrd.2
HDN MZARI ST

hd dynd Hmz v digr mcahid-lrin hadtindn sonra cnazlr hd dann tyind, qanl libaslarnda dfn olundular. Bzilri z adamlarnn cnazlrini Mdiny aparmaq istslr d, hzrt (s) buna icaz vermyib buyurdu: Harada hid olublarsa, orada da dfn edin.3 hd hidlrinin dfn olunduu yer mminlrin ziyartgah v ilham mnbyi oldu. Hzrtin (s) gstrii il xalq z hidlrinin, xsusi il Hmznin ziyartin gedirdi. Hzrt (s) z d hd hidlrini ziyart edir, onlara bel salam verirdi: Salam olsun siz, gstrdiyiniz sbr v mqavimt gr! Axirt evi nec d yax yerdir! slamn zmtli xanm Fatimeyi-Zhra (s) da iki- gndn bir Hmznin qbrini
Tarixe-Tbri, 2-ci cild, sh. 210. yanu-i, 6-c cild, sh. 246. 3 sdul-ab, 2-ci cild, sh. 49. 42
1 2

ziyart edrdi.4 Xanm Zhra (s) onun qbrini tmir edr, sliqy salard.2 O, Hmznin mzar st alayard.3 hidlrin qan il peyman balamaq istynlr n Hmznin mzar bir ocaq, and yeri idi. Onlar bu mzar ziyart etmkl hadt yoluna ballqlarn izhar edrdilr. Bel bir yanama Peymbr (s) trfindn d tvsiyy olun-mudu. Hzrt (s) buyurmudu: Mni ziyart edib mim Hmzni ziyart etmyn xs mn cfa qlmdr. Mdin knarnda Hmz v sair hidlrin ziyarti Allah yolunda xalisan fdakarlqlarn, byk qhrmanlq dastanlarnn xatrlan-masdr. Bu mzarlarn ziyart olunmas il hqiqt eq, Allah yolunda cihad hvsi ziyartilrin qlbind yer tapr. hid trbtind, onun qanl qoxusunda bel bir misilsiz tsir vardr. Hzrt Zhra (s) Hmznin qbrinin trbtindn tsbeh dzltmidi. O, bu tsbehl zikr oxuyard. Xalq da xanmn bu iin maraq gstrrdi. Amma Hseyn ibn li () hadt yetidikdn sonra
Mazi 1-ci cild, sh. 313. yanu-i, 6-c cild, sh. 246. 3 Sfintul-bihar, 1-ci cild, sh. 337.
1 2

43

onun trbtinin daha fziltli olmasn sas gtrrk, mhz bu trbtdn tsbehlr hazrlanmaa baland.1 Hzrt Fatim-nin (s) bu ii ibrtamiz idi. Xanm hl trbtdn tsbeh dzltmzdn qabaq yun sapa oxsayl dynlr vuraraq, dynlri saya-saya Allah zikr edrdi. Hmz hd dynd hid olduqdan sonra is Fatim (s) onun trbtindn tsbeh dzlt-mk qrarna gldi.2 Bli, hadt torpaa da mqddslik verir, iman v cat trbtdn gc alr. Torpaq hadtdn ald trini, Qara da dodaqda tapd yerini. mam Rahil (r) buyurur: hidlrin hmin pak trbtidir ki, qiyamtdk aiqlrin v ariflrin ziyartgah, azadlrin fa oca olacaq.3 gr hd hidlrinin ziyarti nsibimiz olsa, Seyyid-hda Hmz v digr hidlrin mzar banda dayanaq, onlara salam verk; nec ki, hzrt Peymbr (s), hzrt Zhra (s)

Biharul-nvar, 98-ci cild, sh. 133. Hmin mnb, 82-ci cild, sh. 333. 3 Shifeye-nur, 20-ci cild, sh. 239.
1 2

44

v onlarn pak ailsi bu mqdds trbt hrmt gstrmilr. Biz yrtmilr ki, Hmz v digr hd hidlrinin ziyarti zaman bel deyk:1 Salam olsun sn, ey Peymbrin (s) misi! Ey hidlrin stn! Salam olsun sn, ey Allahn iri, Allah rsulunun iri! hadt verirm ki, Allah yolunda cihad etdin v z canndan kedin. Sni ziyart etmkl Allaha v Onun rsuluna yaxnlaram. Snin fatin qlb balamam. z xilasm, qurtuluumu axtarram. Uzaq yoldan glmim. Bu midl ki, chnnm odundan qurtulum, gnahlarm balanm olsun. Ey Peymbrin (s) vfal dostu! Mn drdimi drk etmk n sizdn stn mrhmt v sxavt malik ail tapa bilmdim. Ey ziflrin yardms! Fqir v ehtiyacl olduum gnd mnim fatim ol. Snin ziyartin qmgin, zntl bir qlbl glmim. Mzarnn knarnda gz yalar axdram. Sn hmin xslrdnsn ki, Allah-tala onlarla
1

Mfatihul-cinan

45

ball tviq etmi, onlarla dostlua ynltmidir. Siz el bir ailsiniz ki, sizi sevnlr bdbxt olmaz. Sizin drgahnza z tutanlar mhrum qalmaz. Knlnd sizin eqiniz yer vernlr ziyan grmz. Dmnlrinizs he vaxt xobxt olmayacaq. Sonra iki rkt namaz qlb Allahdan ehtiyaclarmz istyk v digr hd hidlrin xitabn deyk: Salam olsun Allahn rsulu Mhmmd ibn Abdullaha, salam olsun onun pak ailsin, salam olsun siz, ey mmin hidlr, ey iman v tvhid ailsi, ey Allah dininin v Allah rsulunun dost-lar! Calam olsun siz, Allah yolunda gstrdiyiniz yardmlara gr! Nec gzl aqibt atdnz! hadt verirm ki, Allah sizi z dini v peymbri n sedi. Allah yolunda n gzl kild cihad etdiniz, Allahn dinini, Peymbrin (s) cann qorudunuz v onun yolunda aiqcsin can verdiniz. hadt verirm ki, siz hzrt Peymbrin (s) yolu v ayinlri stnd ldrldnz. Allah z Peymbri, slam v mslmanlar trfindn siz n stn mkafat versin. Siz Allahn razlq v kramtin nail olduunuz,
46

peymbrlr, siddiqlr, hidlr v salehlrl yolda olduunuz n Allah behitd sizin hrnizi biz tantdrsn! hadt verirm ki, siz Allahn firqsindnsiniz. Sizinl dynlr Allahla dymlr. Siz Allah drga-hna yaxn olanlardan, doru yolu tapb, bdi diri qalanlardansnz. Allah yannda ruziy atmsnz. Sizi ldrnlr Allahn, mlklrin, btn insanlarn lnti olsun. Ey tvhid hli! Mn sizin yannza bir ziyarti kimi glmim, sizin haqqnzla tanam, sizi ziyart etmkl Allaha yaxnlq axtarram. Allahn salam, rhmti v brkti olsun siz! Sizi ldrnlr is Allahn lntin v qzbin glsinlr! Prvrdigara! Mni bu hidlrin ziyartindn faydalandr. Onlarn yolunda mnim d qdmlrimi mhkmlndir. Mni o qid il dnyadan apar ki, bu hidlri hmin qid il aparmsan. Mni behitinin uca mnzillrindn olanlarla yolda et. hadt verirm ki, siz bizdn qabaa dmsnz, yeyin olmusunuz v biz d siz qatlasyq. Bli, Allahn dini v slam Peymbrinin (s) mdafisi yolunda
47

hyatlarnn son anna v son damla qanlarna qdr xalislik v fdakarlqla dyn insanlarla peymanmz beldir. Onlar bizim n idealdr - iman, ml, qid v cihad ideal! Onlarn mzarlar eq mhlli, adlar ilham mnbyi, xatirlri hrktvericidir. Ziyartlri fdakarlq, haqnaslq, hid qan nnd vzifnin icras lamtidir! Btn yer z hd meydandr! Haqq v batil qounlarnn sava shnsi! Kim bu yolda canndan kes, Seyyidhda Hmznin aydn xttini izlyir. Bu yol is Allah yoludur!

48

Mndricat MQDDM...................................................3 HMZNN FZLTLR............................5 HMZ SLAMDAN QABAQ.........................9 HMZ SLAMI QBUL ETDYN BLDRR..........................................................12 HCRT ASTANASINDA...............................19 MDND.....................................................21 BDR DY..............................................23 HADT VQ.........................................28 HD MEYDANINDA...................................32 hadt yolunda n ayaq, n ba?.....................34 SEYYD-HDANIN HADT.........35 SEYYD-HDA HMZ L VDA...39 MDN YAS ND..................................41 HDN MZARI ST..............................42

49