T.

C ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII SALII VE GVENL GENEL MDRL SALII VE GVENL MERKEZ MDRL

- ENDSTRYEL

HAVALANDIRMA -

NHAT ERa CHAT MANCIb MEHMET SALH AKPOLATb

a b

sal ve gvenlii uzman-SGM

sal ve gvenlii uzman yardmcs-SGM

Ankara, 2011

ERK
GR..........................................................1 GENEL HAVALANDIRMA SSTEM ....2 LOKAL EGZOZ HAVALANDIRMA SSTEM....5 HAVALANDIRMA SSTEMNN BLEENLER....9 HAVA TEMZLEME CHAZLARI...28 KURULUM VE BAKIM.....32 SORUN GDERME.....35 GENEL TERMLER SZL........36

GR Endstriyel havalandrma sistemleri, iyeri ortamndaki kirlenmi havay deitirmek iin stlmadan veya stlarak, doal akm, etkin basn ya da mekanik bir etki (vantilatr) yardmyla, ilgili ortamdan hava emilerek darya atlmas veya bu ortama taze hava verilmesi amacyla kurulan mekanik sistemlerdir. yeri havalandrmas, havadaki kirletici maddelere maruziyeti kontrol iin yaplr. Genel olarak, salkl ve gvenli bir alma ortam salamak amacyla duman, toz ve buhar gibi kirleri ortamdan uzaklatrmak iin kullanlr. Havalandrma, doal yollarla yaplabildii gibi(pencere almas gibi) mekanik yntemlerle (fanlar, krkler) de yaplabilir. Endstriyel sistemler belirli bir hzda ve belirli miktarda havann tanarak, istenmeyen kirleticilerin (veya "egzoz") ortadan kaldrlmas iin tasarlanr. Tm endstriyel havalandrma sistemlerinde temelde ayn ilkeler takip edilir; bununla birlikte her bir iyeri iin, iin trne ve iyerindeki kirletici oranna gre, ayr sistem tasarm yaplmaldr. Havalandrma Sistemleri ile 1- Devaml taze hava salanmas, ortam havasnn srekli yenilenmesi 2- Scaklk ve nemin konfor seviyesinde tutulmas 3- Yangn ve patlama tehlikelerinin azaltlmas 4- Kirleticilerin ortadan kaldrlmas ya da seyreltilmesi 5- Ortamlarda istenmeyen hava akmlarnn olumasn engellemek zere (rnein, pis kokularn yaylmas), birok durumda ortamlara veya d havaya kar ortamn negatif basn (vakumlu havalandrma) veya pozitif basn (basnl havalandrma) altnda tutulmasnn salanmas hedeflenir. Havalandrma; kapal alma ortamlarna yaylan kirleticilerin ortadan kaldrlmas veya kontrol iin yaplan bir eit "mhendislik kontrol" olarak kabul edilir. alanlarn hava kirleticilere maruziyetinin kontrol iin kullanlan yollardan biridir. Kirleticilerin kontrol iin ayrca, tehlikeli kimyasaln kullanmnn durdurulmas, daha az toksik kimyasallarla deitirilmesi ve proseste deiiklik yaplmas yollarna bavurulabilir.

Endstriyel havalandrma sistemleri, kirli havay atmak iin gerekli ksm, sistemde havay tamak iin gerekli fanlar, hava filtrasyon cihazlar ve havann hareketini salamak iin kullanlan fanlardan oluur. Havalandrma Sistemlerinin eitleri Sanayide iki tip mekanik havalandrma sistemi vardr: Genel (veya seyreltme) havalandrma sistemi, temiz hava ile kirli havann karma orann azaltr. Lokal Egzoz Havalandrma Sistemi, kirleticiyi kaynanda veya ok yaknnda yakalar ve dar atar. I GENEL HAVALANDIRMA SSTEM Genel havalandrma, binaya byk miktarda temiz hava salar ve kirli havay tahliye eder. Sistem, genellikle duvara veya bir odaya ya da binann atsna yerletirilmi geni egzoz fanlar ierir. Genel havalandrma, iyerinde ortaya kan kirleticileri, btn iyerinin havalandrlmas yoluyla kontrol eder. Genel havalandrma kullanm, iyerinde bir dereceye kadar kirleticileri databilmektedir fakat bu esnada kirlenme kaynandan uzak kiileri de olumsuz etkileyebilmektedir. Eer k fan, maruz kalan iiye yakn yerletirildiyse ve taze hava fan iinin arkasna yerletirildiyse kirli hava, iinin nefes alma blgesinden uzaklatrlm olacaktr ki bu sayede genel havalandrma daha etkili olabilir. Doru ve yanl tasarmlar ekil 1 5te gsterilmitir. Genel havalandrma ile kirletici kontrol yaplrken; kirletici konsantrasyonunun ok yksek olmamas ve toksikliin az olmas hususlarna dikkat edilmelidir. Ayrca alanlar, ilerini kirletici kaynann ok yaknnda yapmamaldr. Dier taraftan, izin verilen konsantrasyonu 100 ppm den fazla olan zclerin haricindeki durumlar iin kimyasal maddelerin kontrolnde genel havalandrma kullanm tavsiye edilmemektedir.
4

ekil 1 - Tavsiye edilen genel havalandrma rnekleri

ekil 2 - Tavsiye edilen genel havalandrma rnekleri

ekil 3 - Tavsiye edilen genel havalandrma rnekleri

5

ekil 4 - Tavsiye edilen genel havalandrma rnekleri

ekil 5 - Tavsiye edilmeyen genel havalandrma rnei Genel Havalandrmann Zorluklar alanlar koruma metodu olmasndan dolay, genel havalandrma ile ilgili Kirleticileri tamamen ortadan kaldrmayaca, Yksek dozda toksik madde ieren kimyasallarda kullanlamayaca, Toz veya metal duman veya yksek miktarda gaz ve buhar iin etkili olmad, Istlmas veya soutulmas iin yksek miktarda taze hava gerektirdii Dzensiz yaynmlarn veya gaz ve buhar dalgalanmalarnn datlmasnda etkili

olmad hususlar gz nnde bulundurulmaldr.

Normal "zemin" ya da "masa" fanlar da bazen, havalandrma iin kullanlr fakat bu fanlar genellikle kirleticiyi kontrol etmekten ok alma alan evresine datr. Genel havalandrma iin kap veya pencere alabilir ancak bu yntem hava hareketi kontrol altna alnmad srece gvenilir deildir. Genel bir not olarak, hava veya seyreltme havasnn hacimsel ak oran byk oranda iyeri havasyla karan taze havann yan sra kirleticinin ne kadar hzla alma alanna girdiine baldr. II LOKAL EGZOZ HAVALANDIRMA SSTEM

Lokal egzoz havalandrma sistemi, iyeri ortamna kirletici yaylmasna neden olan genel havalandrmann aksine kaynan yaknnda kirleticiyi yakalama yoluyla hava kirleticilerini kontrol etmek iin kullanlr. Toksik kirletici, iinin nefes blgesine ulamadan nce kontrol edildiinden lokal sistem ok daha etkili bir yoldur. Genellikle, Hava kirleticinin ciddi salk riski oluturmas Byk miktarlarda toz veya duman retilmesi Souk havalarda havalandrmadan dolay snma giderlerinin artma endiesinin olmas Emisyon kaynaklarnn az olmas Emisyon kaynaklarnn iilerin nefes alma blgesi yaknnda bulunmas durumlarnda tercih edilir. Lokal Egzoz Havalandrmann Bileenleri Kirleticiyi kaynanda yakalamas iin bir davlumbaz veya aklk Sistem iinde kimyasallar tamas iin kanallar Sistemdeki hareketli havay temizlemesi iin hava temizleme cihaz (Her zaman Sistem iinde havann hareketi ve dar atlmas iin fanlar Kirli havann atlmas iin egzoz bacas

gerekmez)

ekil 6 Lokal Egzoz Sisteminin Temel Bileenleri Genel Havalandrma ve Lokal Egzoz Havalandrmann Karlatrlmas Genel havalandrmann avantajlar: Dk ekipman ve kurulum maliyetleri. Az bakm gerektirmesi. Dk dozda toksik madde ieren kimyasallar iin etkili olmas. Parlayc ve yanc gazlar veya buharlar iin etkili olmas. Hareketli veya dalm kirleticiler iin en iyi havalandrma salamas.

Dezavantajlar: Kirleticilerin tamamen ortadan kalkmamas. Yksek dozda toksik madde ieren kimyasallar iin kullanlamamas. Toz, metal dumanlar, ok miktarda gaz veya buhar iin etkili olmamas. Yksek miktarda stlm ya da soutulmu taze hava gerektirmesi. Dzensiz veya gaz ve buhar yaynmlar iin etkili olmamas.

Lokal Egzoz Havalandrmasnn Avantajlar: Kirleticiyi kaynanda yakalar ve uzaklatrr. Yksek dozda toksik madde ieren kimyasallar iin tek seenek. Tozlar ve metal dumanlar dhil ok kirletici eidini tutabilir. Daha az taze hava gerektirir. Bu sayede de daha az hava dar atlr. Az taze hava gerektirdii iin stma ve soutma maliyeti dk.

Dezavantajlar: Tasarm, montaj ve ekipman iin yksek maliyet. Dzenli temizlik, kontrol ve bakm gerektirir.

Havalandrma Sistemlerinde Karlalan Baz Zorluklar Sistem, zellikle filtreler, kirleticilerden dolay yllar iinde bozulmakta. Srekli bakm gerektirmekte Problemlerin tehisi ve gereki lmler iin dzenli ve rutin testler gerekmekte.

Sistemin etkili bir ekilde almaya devam etmesi iin havalandrma sisteminde sadece uzman personel deiiklik yapmaldr. Aadaki rnekte, bir deiikliin sistem almasn nasl etkiledii grlmektedir:

ekil 7 Kanala yeni kol ekleme ekilde grld gibi bir balk ve kol, var olan kanala eklenir. Lokal egzoz havalandrma, havay sisteme yeni yerden ekecektir ki bu, egzoz fanndan uzakta olan dier yerlerde hava akn drecektir. Hava akm btnyle etkilenecektir. Dolaysyla sistem daha hzl tkanacaktr ve dier davlumbazlar kirleticileri ortadan kaldrmak iin yeterli olmayacaktr. Bu nedenle sistemde deiiklik yaplaca zaman oluacak ykler iyi hesaplanmaldr.

yi bir havalandrma sisteminde:1 1. Ortama gerekli taze hava salanmal, 2. Ortamda rahatszlk oluturacak hava akm (cereyan) olmamal, 3. Havalandrma sistemi, ortam havasn niform bir ekilde datp toplamal, 4. Varsa vantilatrler sessiz almaldr.

Taze Hava ve Negatif Basn yerinden egzoz havasnn atlmas iin lokal havalandrmaya yeterli havann salanmas gerektii, nemli olan ve gzden karlan bir konudur. Yksek hacimde hava dar atld halde yeterli taze hava salanmazsa, iyeri havaya a olur ve iyerinde negatif basn oluur. yerinde negatif basn havalandrma sistemi zerindeki basnc artrr ki bu da daha az hava tanmasna neden olur. Hava, dar kan hava orann dengelemek iin kap aralklarndan, pencerelerden veya kk aklklardan binaya girmeye alr. Binann ar negatif basn altnda olduunu anlamak iin en kestirme yol, kaplar aarken zorlanmanzdr. Ayr bir giri fan (egzoz fanlarndan uzaa yerletirilmi bir fan) darda kirlenmemi taze hava getirmek iin kullanlmaldr. Hava temiz olmal ve ihtiyaca gre kn stlm, yazn serinletilmi olmaldr.

10

III - HAVALANDIRMA SSTEMLERNN BLEENLER 1 - KANALLAR Bir binann havalandrma sistemi, temiz havann ieri alnmasn ve kirli havann dar atlmasn salayan fanlar, vantilatrler ve binay a eklinde saran hava kanallarndan oluur. Kanal Tasarm Kanal sistemleri, ierisinden geen hava akna mmkn olduunca az diren gsterecek ekilde tasarlanmaldr. Bir kanal ierisinden geen hava miktar, kanal kesit alanna ve ierisinden geen havann ak hzna gre deikenlik gsterir. Kanal ierisinden geen havann ak hznn dk olmas, hava ile birlikte tanan birtakm tozlarn kmesine ve birikmesine, bu da kanaln zamanla tkanmasna sebep olur. Ayn ekilde kanal ierisinden geen havann ak hznn fazla olmas ise gereksiz enerji sarfiyatna ve toz partikllerin kanal eperlerine arpmasndan dolay eperlerde anmaya sebep olur. Farkl kirletici maddeler iin tavsiye edilen hzlar (kanal hava ak hzlar) havalandrma zerine referans kabul edilen kaynaklardan elde edilebilir. Havalandrma kanallarnda kk hacimlerde kirletici maddelerin tanmas iin nispeten ok daha byk hacimlerde hava akmna gereksinim duyulur. Gerekli hava ak miktar, ortamdaki kirletici maddeler iin kabul edilebilir seviyelere gre deikenlik gsterir. Uygun ekilde tasarlanm bir kanal sistemi, ortam iin gerekli havay mmkn olduunca az g harcayarak salayabilen sistemdir. Kanal tasarmnda belirleyici olan dier unsurlar ise ilk yatrm maliyetleri, emniyet, bakm masraflar ve havann ortama tanmasnda kullanlan dier ekipmanlarnn salamldr.

11

Kanal Tasarm ve Kurulumunda Dikkat Edilmesi Gereken Prensipler Sistem, aka daha az diren gsterecek ve daha az trblans oluturacak ekilde tasarlanmal

Gereksiz enerji sarfiyatnn nlenmesi iin, Kare kesitli kanallar yerine daha dk yzey alanna sahip olan, dolaysyla aka

daha az diren gsteren yuvarlak kesitli kanallar tercih edilmeli

Przl, esnek kanallar yerine aka daha az diren gsteren dz, sert kanallar tercih edilmeli

Uzun kanallar yerine aka daha az diren gsteren ksa kanallar tercih edilmeli

12

Kvrml ve dirsekli borular yerine aka daha az diren dz borular tercih edilmeli

Keskin dnen dirsekler yerine aka daha az diren gsteren kademeli dnen dirsekler tercih edilmeli

Kk apl kanallar yerine aka daha az diren gsteren byk apl kanallar tercih

edilmeli

Kanal dallanmalar aka dik girmek yerine al ekilde girmeli; dallar, ana kanala

ayn noktadan girmemeli

13

Kanallarn Malzemesi ve Kanal apnn Belirlenmesi2 Projelendirmede kanallarn, yerine gre aadaki malzemelerden bir veya birkandan yaplmas tercih edilmelidir. * (TS 3420) Galvanizli elik sac (TS 822), Alminyum sac (TS EN 485-2), Bakr sac (TS 1652), yzeyler svanm ve perdahlanarak, olabildii kadar przsz duruma getirilmi kagir yap elemanlar, Yanmaz sva ile svanm, i yzeyleri perdahlanm duvar yzeyleri, Yanmayan yap elemanlar, Przsz beton kanallar, Bklebilir (esnek-flexible) borular, PVC levha veya borular.

Kanal kesitleri ile boru (kanal) andaki toplam basn dmnn oluturulmasnda, olabildii kadar, przllk katsays dk dzgn yzeyli malzeme seilmelidir. Havalandrma tesisatnda kullanlan en nemli malzemelerin przllk katsays Tablo 1de verilmitir: Tablo 1 eitli malzemelerin przllk katsaylar

(*)Yangn tehlikesi olmayan ve baka metotlarla yeterli korozyon korumas salanabildii durumlarda, yksek korozyona kar kanallar, kolay yanmayan malzemelerden de yaplabilir.

14

Sznt ve Tkanklk Kanallar birtakm sebeplere bal olarak zamanla szdrabilir veya tkanabilir. Bu sebeplerden bazlar aada belirtilmitir: Dk hava ak hz: Kanal ierisinden geen hava hz, kirletici maddeleri etkili bir ekilde tayacak kadar gl olmaldr. Kanal ap veya kanal ierisinden geen havann hz deitirilerek minimum hz deeri deitirilebilir. Sistemin herhangi bir ksmnda yaplacak en ufak deiim, btn sistemin ilerliine ve performansna etki edebilir. Esnek kanallarn kullanm: Oluklu esnek kanallar daha fazla srtnmeye ve dirseklerde daha fazla enerji kaybna sahip olduklarndan kanal ierisinden geen havada daha fazla hz kaybna sebep olurlar. Kanal sistemindeki deiiklikler: Mevcut kanal sisteminde bir deiiklik yapldnda (r: davlumbaz ya da kanal eklenmesi) kanal sistemdeki hava aknn yeniden ayarlanmas ve dengelenmesi gerekir. Yeniden dengelenmedii takdirde sistem kendi kendini dengeler ve aka direncin yksek olduu ksmlarda hava ak hz der. Hava ak hzndaki d ise havayla birlikte tanan partikllerin kmesine ve kanal tkamasna neden olur. Partikl tutucular, ktrme odacklar ya da temizleme kapaklarnn olmamas veya mevcut olanlarn kullanlmamas: Kanal sistemindeki zel ksmlarn (ilk tkanan ksmlar) dzenli olarak temizlenmesi, btn sistemin temizlenmesine olan ihtiyac azaltr. En sk tkanma gzlenen sorunlu noktalar izleyerek tm kanallarn bakm iin harcanan enerji ve maliyet minimize edilebilir. Sk tkanan ksmlara yaplacak eriim ve temizleme kapaklar ile kanallarn temizlenmesi daha kolay hale getirilebilir.

ekil 8 Kanal sistemi iin uygulanm temizleme kapa

15

Hava akmnn aniden yn deitirmesi: Zamanla tkanmaya sebep olan birikmeler, ksa yarapl dirseklerde ve T tipi dallanmann olduu noktalarda daha sk gzlenir. Aadaki ekiller hava akmnn ani yn deitirdii noktalara rnek verilebilir:

ekil 9 Ksa yarapl dirsekler youn birikmeye sebep olur

ekil 10 Hibir zaman T balant kullanmayn Kanal Sisteminin Kontrol Havalandrma kanallarnda en sk karlalan performans problemleri kanallarn dzgn ilememesinden kaynaklanr. Genellikle havalandrma sistemleri uygun ekilde tasarlanr ve monte edilir, ancak problemler zamanla sistemin kullanlmasyla geliim gsterir. Kanal sisteminin tasarland ekilde alp almadn kontrol etmek ve varsa sistem zerindeki sorunlar gidermek adna, hava ak hz ve kanallardaki statik basn deerleri, havalandrma konusunda uzman kiilerce veya i hijyenistleri tarafndan uygun ekipmanlar ile dzenli olarak kontrol edilmelidir. Basit bir muayene iin baz ipular aada verilmitir. Balamadan nce, elinizde mevcut havalandrma sistemine ait bir izimin olmas bu konuda iinizi kolaylatracaktr.

16

Sistem boyunca ak ynnde ilerlerken unlar not edin: Kirletici maddeleri yakalama imkan azaltlm noktalar varsa (sistemden kaan kirletici maddeler genellikle gzle grlebilir veya ortamda llebilir) Bir kanal belirli aralklarla tkanyorsa Hasar grm kanallar bulunuyorsa (kanal eperindeki delikler veya ezilmeler) Hasarl veya eksik k conta varsa Havalandrma sistemine bal ekipmanlarn zerinde gzle grlebilir toz birikmesi gerekleiyorsa Sisteme sonradan eklenen paralar varsa Sistemde fleme amacyla ya da baka nedenlerle alm herhangi bir aklk varsa Kanal sistemi boyunca kesilmi veya flan kullanlarak eklenmi bir para varsa Tm bu hassas noktalarn ve sistem boyunca grlen dier problemli noktalarn not edilerek bina bakmndan sorumlu personele veya konunun uzmanlarna iletilmesi sorunlar en aza az indirgeyecektir. Kanallarda Sorun Giderme Kanallarn almas srasnda gerekleebilecek sorunlar ve bu sorunlarn olas nedenleri aada belirtilmitir.

Srekli Tkanmalar varsa

Kanallar, paracklar tamak iin yetersiz hza sahip olabilir. Sert kanallar yerine esnek kanallar kullanlm olabilir. ukurlam kanallar, keskin dnl dirsekler, kanallarda delikler, balantsz veya krlm kol balantlar, kapal veya ksmen kapal kapaklar olabilir. Havalandrma sisteminin yeniden dengelenmesi iin ayarlamas yaplmadan sisteme davlumbaz ya da kol eklenmi olabilir.

17

2 - FANLAR Fanlar, havalandrma sisteminin ykn eken paralardr. Verimli bir havalandrma iin fanlar uygun tip ve boyutta olmaldr. Fanlar kaynakta oluan kirletici maddeleri havalandrma sistemi boyunca tayp d ortama karacak gte hava akm salamaldr. 2 tip ana egzoz fan vardr. Eksenel fanlar: Bu tr fanlar pervanelere benzer. Havay dorudan fan iinden geirerek sistem boyunca ilerlemesini salar. Santrifj fanlar: Bu tr fanlar bir fare kafesi yapsna sahiptir. Havay iine eker ve 90o a ile sistem boyunca ilerlemesini salar. Eksenel (Pervane) fanlar temel eksenel fan eidi vardr: 1) Pervane kanatl tip 2) Silindir kanat tip 3) Klavuz silindir tip Pervane fanlar daha ok seyreltme havalandrmasnda veya soutma amal

kullanlmaktadr. Bu tr fanlar genelde duvara veya tavana monte edilmi durumda almaktadr. rnek olarak araba radyatrleri gsterilebilir. Bu fanlarn temel karakteristik zellikleri; Kk bir direnle byk miktarda havay hareket ettirebilir. Lokal egzoz sistemleri iin uygun deillerdir nk yeterli emi kuvveti

salayamazlar. Tp eksenel ve rzgrgl fanlar esas olarak bir kanal ierisine yerletirilecek ekilde tasarlanm pervane fanlardr. Genel olarak tavanlardaki egzoz kanallar boyunca hava akmn salamak amacyla kullanlrlar. Santrifj fanlar. Bu tr fanlar kanatk (bak) yapsna gre 3e ayrlr: leriye-eimli kanatl fanlar
18

Geriye-eimli kanatl fanlar Dz kanatl fanlar

Elektrikli sprge fanlar, evimizde kullandmz frn fanlar ve sa kurutma makinelerindeki fanlar bu tr fanlara rnek olarak gsterilebilir. Yksek dirence kar alabilirler ve tipik olarak lokal egzoz havalandrma sistemlerinde kullanlrlar. Yksek miktarda tozun egzoz edilmesinde dz radyal bakl fanlar en uygun fanlardr nk toz tarafndan tkanma veya anma olasl en az olan fan eidi bu tr fanlardr.

Santrifj fanlar

Pervane fanlar ekil 11 - Fan eitleri

Rzgar gl fanlar

Doru tip fan seimi Doru fann seimi zor ve karmak bir itir. Bu ilem, konusuna hakim bir fan uzman tarafndan gerekletirilmelidir. Seilen fan eidinin uygun olup olmad aadaki gzlemler dorultusunda yaplabilir. Havalandrmada tanan hedef malzeme Egzoz havas az miktarda duman ve toz ieriyorsa, geriye-eimli kanatl santrifj Egzoz havas hafif toz, duman veya nem ieriyorsa, geriye-eimli kanatl veya Egzoz havasnda malzeme yk fazlaysa veya bir ilem gerekleiyorsa, uygun fan Eer egzoz havas patlayc ya da parlayc bir malzeme ieriyorsa, tama sisteminde

veya eksenel fan kullanlmaldr. eksenel santrifj fan tercih edilmelidir. eksenel santrifj fan olmaldr. standartlara ve ynetmeliklere uygun ex-proof malzeme kullanlmaldr.
19

Egzoz havas korozif malzemeler ieriyorsa, tama sisteminde ve fan motorunda

uygun malzeme kullanlmaldr veya kaplama yaplmaldr. Kapasite Havalandrma sisteminde ve fan ierisinden ne kadar hava geeceini; ayn zamanda havalandrma sisteminin egzoz ksmnda ne kadar bir direnle karlaacamz veya fan verimini bilemeyebiliriz. Bu sebeple aadaki genel bilgiler fan seiminde yardmc olabilir: Fan boyutu performans gereksinimleri dorultusunda belirlenmelidir. Giri boyutu

ve konumu, fan arl ve bakm kolayl da gz nnde bulundurulmaldr. En uygun fan boyutu fiziksel alana uymayabilir. Paketlenmi fanlarda motor montaj retici firma tarafndan yaplmaldr. Byk kapasiteli uygulamalarda fan ve fan motor montajnn sisteme ayr ayr yaplmas gerekebilir. Fan hzlar kullanlan motor hzlar ile snrlandrlmtr. Bu yzden kapasite montaj Hz ayarlanabilir fanlar havalandrma esnasnda avantaj salayabilir. Bu esneklik esnasnda belirlenmelidir. baz uygulamalarda nemli olabilmektedir. rnein kapasite deiiminde veya basn gereksinimleri deitiinde fan hznn ayarlanabilir olmas bir avantajdr. Havalandrma sistemlerinde genellikle istenen %80 verimle alan fann seimidir. Seilen motor ise %20lik kayb kapatacak gte olmaldr. Gvenlik Gvenlik nlemleri giri, k, baca ve temizleme kaplar gibi tm tehlikeli noktalar iin gereklidir. Havalandrma sisteminin inas gvenlik standartlarna ve ynetmeliklerine uygun olarak yaplmaldr. Fan performansn etkileyen faktrler Mil yataklar: Fan mil yataklar, ou zaman sorunun byk kaynan

oluturmaktadr. Mil yataklarnn mrn, ok sk veya gevek fan kemerleri, fan titreimi, fan kanatlarna dengesiz ykleme, yksek alma scaklklar ve uygun olmayan yalama etkilemektedir.

20

Kaylar: Yanl kay gerginlii fan performansn etkilemektedir. Genel bir kural

olarak, kay gerginlii orta parmak basn uyguland zaman (1 in veya 2,5 cm) hareket edecek ekilde olmaldr. Kanatlar: Kanatlardaki malzeme birikimi havalandrma sisteminin verimini zamanla Balanma noktalar ve izolasyon: Fan titreimlerinden havalandrma sistemini ve drecektir bu nedenle eitli aralklarla kanat temizlii yaplmaldr. binay korumak iin esnek balant ve izolasyon malzemeleri kullanlmaldr. Havalandrma kanaln ve fan birbirine balayan esnek balant aparatlar havalandrma sistemi boyunca tanacak fan kaynakl titreimleri engeller. Balant aparatlar yrtk veya anm olursa fan performansn olumsuz ynde etkiler. Panjur ve tamponlar: Baz fanlarda giri veya kta hava akmn ayarlamak iin panjur bulunmaktadr. Manuel, pnmatik veya otomatik kontrol ediliyor olabilirler. Eer panjur aklklar ve panjur dengesi uygun deilse fan performansn olumsuz etkileyebilir. Motorlar: Uygun fan performansn elde edebilmek iin motor alma voltaj tavsiye edilen alma voltajnn %10u civarnda olmaldr. ou motorlar kalc olarak yalanmtr ve ekstra bir yalama ilemi gerektirmez. Hava tahliye noktalar Hava tahliye noktas fan giri noktasndan uzak olmaldr. Aksi takdirde tahliye edilen kirli hava giri havasna karabilir bu da sistemde birikmeye neden olarak sistem verimini drr. Giriten sadece temiz d ortam havas girmesi salanmaldr. Tahliye egzozlar, tavandan olabildiince yksek olmaldr ki tahliye edilen kirli hava tekrar i ortama girmesin. Genel olarak tahliye egzozlar hava giri mesafesinden 15 metre uzakta olmaldr. Bacalar yksek olduunda iyi almaktadr. Baca ykseklii ise en az 3 metre olmaldr. Fanlarn bakm Fanlar baklarda ar malzeme birikmesi veya anma yznden grevlerini verimli olarak yerine getiremeyebilir. Ayar bozulmu fanlar titreim yaratr ve buda fan ve havalandrma sisteminin eitli blmelerinde hasara neden olur. Fan baklarnn temizlenmesi ve fanlarn balans ayarnn yaplmas ok nemlidir. Bakm esnasnda dikkat edilecek noktalar u ekilde sralanabilir : Mil yataklar, Kay, Kay balanmas ve hizalanmas, Fan kanatlar, Pervane durumu, Gvenlik aralar.
21

Fanlarda Sorun Giderme Fanlarn almas srasnda gerekleebilecek sorunlar ve bu sorunlarn olas nedenleri aada belirtilmitir.

22

23

3 - DAVLUMBAZLAR Davlumbaz nedir? Davlumbaz, kirlenmi havay iine eken ve havalandrma sistemine aktaran havalandrma sistemi nitesidir. Davlumbazlarn boyutlar ve ekilleri kullanlaca alana gre zel olarak tasarlanmaktadr. Davlumbaz azndaki hava hz oluan parac ekecek gte olmaldr ve verimli olarak alabilmesi iin kirli hava kaynan saracak ekilde veya ok yakn bir konumda yerletirilmesi gerekmektedir. Genel davlumbaz eitleri 4 temel davlumbaz eidi vardr. evreleyen Alc Yakalayc Tanabilir

evreleyen Davlumbaz evreleyen davlumbaz, dier adyla duman davlumbaz, kirli hava kaynan saran, kutu gibi ierisine alan davlumbazlardr. Bunlara rnek olarak laboratuvar davlumbazlar rnek olarak verilebilir.

ekil 12 - evreleyen davlumbaz

24

Alc Davlumbaz Bu tr davlumbazlar belirli bir hz olan, kaynaktan yaylan kirli havay karlamak iin tasarlanmtr. rnek olarak ocak zerinde ykselen scak havay eken davlumbazlar, bir dier rnek olarak da baca ierisinde ykselen kirli havay karlayan davlumbazlar gsterilebilir.

ekil 13 - Alc davlumbaz

ekil 14 evreleyen ve alc davlumbazlar

25

Yakalayc Davlumbaz Bu tr davlumbazlar emisyon kaynana yakn konumlandrlmlardr. Yalnz kayna evreleyen davlumbaz gibi sarmamaktadr. Emisyon kaynana ve emisyon hzna gre kirli havay belirli bir yakalama hz ile emmektedir.

ekil 15 - Kaynak ileri iin kullanlan yakalayc davlumbaz

ekil 16 - Yakalayc davlumbaz

ekil 17 - tme ileri iin kullanlan yakalayc davlumbaz

26

Tanabilir Davlumbaz Yakalayc davlumbazlar baz durumlarda (ykleme, boaltma vs.) kolay eriim iin tanabilir sistemler eklinde tasarlanmaktadr:

ekil 18 Tanabilir yakalayc davlumbaz Yakalama hz nedir? Havalandrma sistemi kirli havay ve kirletici maddeyi davlumbaz ile iine ekerek ortamdan veya alandan uzaklatrr. Davlumbaz azndaki hava hz ortamda oluan kirletici maddeyi ortama yaylmadan yakalayacak ve havalandrma kanallarna aktaracak gte olmaldr. Bu ilem iin gerekli olan hza yakalama hz denmektedir. Davlumbaz evresindeki herhangi bir hava akm eki performansn etkilemektedir. Bu gibi olumsuz durumlarn stesinden gelebilmek iin havalandrma eki hz parack yaylma hzndan ve ortamdaki herhangi bir hava akm hzndan gl olmaldr. Mmkn olduunca d hava sirklasyonlar da minimum seviyeye indirilmeli. D hava sirklasyonu kaynaklar unlardr; zellikle scak proseslerde karlalan termal hava akmlar Hareketli makine veya makine paralarndan kaynaklanan hava akmlar eitli malzeme hareketleri alan hareketleri
27

Doal oda hava akmlar (genellikle 15 metre/ dk) Istma veya soutma sistemlerinden kaynaklanan lokal hava akmlar

Genel olarak yakalama hz 30 metre/dk olmaktadr.

ekil 19 - Yakalama hzn etkileyen rakip hava akmlar

ekil 20 Davlumbaz yaknnda yakalama hz profilleri3 Davlumbaz tasarmnda genel kurallar Davlumbaz ekli, boyutu, konumu ve hava yakalama hz davlumbaz tasarmnda nemli rol oynamaktadr. Her davlumbaz tasarmnn kendine zg kurallar vardr. Davlumbazlar iin genel tasarm kurallar unlardr; Davlumbaz emisyon kaynana mmkn olduunca yakn konumlandrlmaldr.

Emisyon kayna davlumbazla ne kadar evrilirse ortama yaylan kirletici ayn oranda azalacaktr.
28

Kirletici malzemeyi ieren hava davlumbaza optimum bir hzla tanmaldr. Davlumbaz, emisyon kayna ile arasna alan gelmeyecek ekilde

konumlandrlmaldr. Paracklarn doal hareketi dikkate alnmaldr. Isl proseslerde davlumbaz, Davlumbaz zerinde panjur veya perde varsa, bunlar eki hzn optimum seviyede Davlumbaz ile emisyon kayna arasndaki mesafe 2 katna kt zaman ayn eki kaynan tepesine konumlandrlmaldr. tutacak ekilde ayarlanmaldr. iin yakalama hz 4 katna karlmaldr. ASHRAE 110 standartlar davlumbaz performanslarn hesaplamamzda bize yardmc olacaktr. Davlumbazlarda Sorun Giderme Boaltma davlumbaz almas srasnda gerekleebilecek sorunlar ve bu sorunlarn olas nedenleri aada belirtilmitir.

29

IV HAVA TEMZLEME CHAZLARI Havalandrma cihazlar havada bulunan kirleticileri ortamdan uzaklatrr veya hapseder. Havalandrma cihaz seimi yaplrken ncellikle kirleticinin tipi, konsantrasyonu, standartlar ve mevzuat erevesinde temizlenmesi gereken kirletici miktar, scaklk, nem, yangn gvenlii ve d ortam hava kalitesi parametreleri gz nne alnmaldr ve seimler buna gre yaplmaldr. Uygun cihazna karar verilmeden nce bir uzmann fikri alnmaldr. Bunun yannda, Cihazn kapasitesinin ve zelliklerinin istenilen niteliklerde olup olamad ok iyi Hava temizleme cihaz seilmeden nce cihazn bakm gereksinimleri, ebatlar, nasl Hava temizleyici gvenilir olmaldr. Srekli alan sistemin testleri dzenli olarak Bakm ve iletim masraflar dikkate alnmaldr. Dzenli bakmn cihazn mrn ve Cihazn ulusal ve uluslararas mevzuata ve kabul grm standartlara uygunluu

tetkik edilmelidir. kurulaca ve kirleticileri nasl artaca bilinmelidir. yaplmal bylelikle cihazdan maksimum verim salanmaldr. etkinliini arttracann bilincinde olunmaldr. salamaldr. Havalandrma cihazlar partikller ve gaz / buharlar iin olmak zere iki tiptedirler. a) Partikller iin Havalandrma Cihazlar

Partikller (toz, sis, duman vb.) iin olan hava temizleyicileri aadakilerdir: Santrifj toplayclar Bez toplayclar Islak syrc (scrubber) Elektrostatik ktrcler

30

Santrifj Toplayclar Genellikle ahap ilerinde, lastik tme ilemlerinde ve bez filtrelerin ncesinde kullanlrlar. nce partikllerin toplanmas iin ok da uygun olmayan bu sistem de santrifj toplayclar denince ilk akla gelen siklon toplayclardr. Bu toplayclar havay dnmeye zorlayarak ilerindeki partikllerden arndrr. Havann dnmesi iindeki partikllerin darya doru merkezka kuvvetiyle itilmesine ve zamanla buralarda kmesine neden olur. Siklon toplayclar genellikle kaba partikllerin toplanmasnda i grr ve daha verimli sistemlerin ncesinde bir n filtreleme ilevi grr. Bez Toplayclar Dkmhaneler, hububat sanayi ve krclarn olduu iletmelerde bez toplayclar sklkla kullanlr. Bu cihazlar havadaki partiklleri ilerindeki zel bir bezde toplamaktadrlar. Bu toplayclar tozlar birok kuma katmannn iinden yavaa geerken yakalar. Zamanla, bezin zerinde toz katman oluur. Bu toz zamanla bir filtre gibi davranmaya balar ve toplaycnn performansnn artmasn salar. Belli bir sreden sonradan tozlar biriktike sistemde tkanklklar grlmeye balar. Bu durumda sistemin alabilmesi iin biriken tozun temizlenmesi veya filtre grevi gren bezin deitirilmesi gerekir. Islak Syrclar (scrubber) Dkmhaneler ve metal endstrisi iletmelerinde kullanmlar yaygndr. Gazlar ile buharlar iin de kullanlrlar. Islak syrclarda su kullanlarak toz, gaz ve buhar kirleticilerinin havadan ayrlmas salanr. Ana prensip toz zerreciklerinin su damlalar vastasyla tutulmasdr. Islanm partikller santrifj sayesinde havadan uzaklatrlr. Bu toplayclar yksek scaklktaki gazlarda da ie yaramaktadr. Islak ortamda yaplan toplama ilemi tozlarn atlmas srasnda tekrar ortaya kabilecek olan tozutma problemiyle de karlalmasn engeller. Bunun yannda, baz tozlar patlama ve yangn riskini artrrken slak tozlarda bu risk bulunmamaktadr. Ancak slak ortamn sistemde neden olabilecei paslanma problemi gz ard edilmemelidir ve souk blgelerde de donmaya kar nlemler alnmaldr.

31

Elektrostatik ktrcler Metal madencilii ve kmr yakma ilemleri iin kullanlmaktadrlar. Elektrostatik ktrcler partikllere elektrik ykleyerek ince partikllerin toplanmasnda kullanlrlar. Partikller daha sonra zt ykl toplama levhasnda birikirler. Elektrostatik ktrcler ince partikllerin toplanmasnda olduka verimlidirler ancak ar tozlu ortamlarda tkanma sorunu nedeniyle kullanma uygun deildirler. Havadaki duman ve ince partiklleri kolaylkla toplarken gaz ve buharlar toplayamazlar. Yanc kimyasallarn bulunduu ortamlarda kullanmlar uygun deildir nk elektrik kvlcmlar sebebiyle yangn kma riski vardr. b) Gaz ve Buharlar iin Havalandrma Cihazlar Gaz ve buharlar aadaki ilemler sayesinde artlrlar: Adsorpsiyon Kirleticilerin, aktif karbon, almina ve silika jel gibi malzemelerle temas ettirilip yzeylerinde toplanmasdr. Absorpsiyon Kimyasal reaktif ve znr gazlarn uygun bir svyla yakn temas sayesinde bu svnn ierisinde znmesidir. Katalitik Dntrc Bu ilem sayesinde bir kataliz malzeme, kirleticinin tehlikeli olmayan bir maddeye dnmesini salar. Katalizler reaksiyona girmeden o reaksiyonun hzn arttran malzemelerdir. Termal Oksidasyon (Yanma) Yanma ilemi sayesinde uucu organik bileikler (VOC) karbon dioksit ve su buharna dnrler. Yanma ilemi VOClerin bertaraf edilmesinde etkili bir yntemdir.

32

Hava temizleyici cihazlarn almas srasnda gerekleebilecek sorunlar ve bu sorunlarn olas nedenleri aada belirtilmitir.

Sk Tkanma varsa Uygunsuz filtre tipi ve/veya montaj olabilir.

Temiz hava blmnde veya k bacasndaki torbada grnr tozlar varsa

Kirli yeni-sirkle
hava basn

Torbalar yanl taklm olabilir.

dmesinde ani art varsa

Filtreler

Yanl torba temizleme evrimi olabilir

Torbalar yrtk veya hasarl olabilir. Kaynak ile torba arasnda kaak olabilir. Genel filtre sistem hatas olabilir.

kirlenmi olabilir.

Filtre iine su kam olabilir. Filtre deposu srekli boaltlmyor ve temizlenmiyor olabilir.
Torba iin yanl temizleme balatma prosedr uygulanm olabilir.

Hava filtre blmn atlyor olabilir.

k bacas hava kaynann yaknnda olabilir.

Basn dmesinde ani art varsa

Bakm ve planlanan temizlik eksiklii nedeniyle ar toz birikimi olabilir.

Grnr kf veya amur varsa

Drenaj sistemi dzgn almyor olabilir. Drenaj sistemi tam olabilir.

33

V - KURULUM VE BAKIM Endstriyel Havalandrma Sistemi Kurulumunda Dikkat Edilmesi Gerekenler Endstriyel Havalandrma Sistemlerinin kurulumu, testleri ve bakmlarnda mutlaka ilgili yeterlilikteki profesyonellerden yardm alnmaldr. nsanlar maruziyetten koruyacak bu sistemlerin kurulumunun uzmanlk gerektirdii unutulmamaldr. Uygun biimde tasarlanmam, test edilmemi ve bakm yaplmam bir havalandrma sistemi zamanla hava kaynakl hastalklara yol aabilir bu sebeple sistemin etkinlik deeri dzenli olarak izlenmelidir. Endstriyel havalandrma sisteminin dzgn alabilmesi iin aadaki maddelere zen gsterilmelidir: Minimum baca ve boru hzlaryla birlikte yangn ve patlama korunmasn da ieren Fan ve motorun alma gereksinimlerinin gzden geirilmesi Tm sktrlm havann, suyun ve dier yardmc balantlar ile kontrol cihaznn lerde dzeltilmesi daha zor olabilecek aksaklklarn olup olmadnn kontrol Kurulacak sistemin seim hatasndan veya kurulum yanllarndan kaynaklanan

tm dokmanlarn gzden geirilmesi

altndan ve artnamelere uygun olduklarndan emin olunmas edilmesi problemler sebebiyle alanlar asndan ek risk oluturmamas (grlt gibi) Endstriyel Havalandrma Sisteminin Bakmnda Dikkat Edilmesi Gerekenler Mevcut bir havalandrma sisteminin uygun almama nedenleri aadaki noktalar dikkat edildiinde bulunabilir. Hava filtreleri tkal m? Taze hava da yetersizlik var m? Fann kay salam m yoksa kaym m? Fann yerleimi dorumu? Boru hattnda tozdan kaynakl bir tkanma var m? Boru hattnda szntlar var m? Kirletici kayna bacadan gereinden daha m uzakta duruyor?

34

Havalandrma sistemlerinin hava basncnn ve hava hznn periyodik bakm ve lmleriyle yukardaki problemlerin ou nlenebilir. Havalandrma uzmanlarnn da daha karmak havalandrma sorunlarnn giderilmesi hususunda fikrinin alnmas gerekebilir. Endstriyel Havalandrma Sistemlerinde Neler Hataya Sebep Olabilir? Endstriyel havalandrma sistemlerinde hataya sebep olabilecek hususlar unlardr: Yetersiz bakm: eer havalandrma sistemlerinin bakmlar eksik yaplrsa sistemin performansndaki dlerden dolay istenen egzoz hava akm gereklemez. Havalandrma kanallarnda ar toz birikimi: eer havalandrma kanalnda tanmas gereken toz minimum iletim hznn altnda tanrsa kanallarda ve dirseklerde birikme olur. Bu ekilde havann hz daha da azalr ve kanaldaki tkanma artar. Eer bakm yaplmazsa kanal tamamen iptal olabilir. Yetersiz hava akm hz: hava akm hznn belirtilen oranda olmamas havalandrma sistemini yetersiz klar. Hava toplaycda bozukluk: eer hava toplayc sisteminde bozukluk varsa hava akm hznda ve alanlarn zararl tozlara kar korunmasnda yetersizlikler olur ve insanlarn saln tehdit eder. Yetersiz taze hava beslemesi: taze hava kayna endstriyel havalandrmann en nemli unsurlarndan biridir. Binada negatif basn etkisinin olmamas iin darya gnderilen egzoz havann yerine taze hava beslemesi muhakkak olmaldr. Negatif basn etkisi endstriyel havalandrmada hava akm hzn azaltabilir, bu yzden dikkat edilmelidir. Havalandrma sisteminde yaplan deiiklikler: sadece belli nitelikteki uzmanlar sistemde deiiklie gitmelidir, yetkisiz ekilde yaplan deiikler sistemde hatalara neden olabilir. Endstriyel Havalandrma Sisteminin (EHS) Yetersiz Olduu Baz Genel Nedenler Nedir? EHS sorunlarna rnekler unlardr: Davlumbazlardan kaan tozlar Havalandrma ileminin alanlar iin konfor artlarn olumsuz etkilemesi. Egzozdan atlan kirletici
35

Havaya braklan kirletici orannn tehlike snrn gemesi

Yukarda ki sorunlarn zm iin hzl bir deerlendirme yaplmal. Muhtemelen bu sorunlarn kayna: Kanallar tkanm olabilir Fan hzlarnn veya havalandrma kapasitesinin uygun ayarlanmam olabilir Hava toplayclar tkanm olabilir Ya da hava akm hzn azaltan herhangi bir neden olabilir

Havalandrma sistemi ok nemli olduundan her zaman sistemi alr halde tutmak gerekir. Kanallar tkandktan sonra kanallarn temizlenmesi veya tkanan filtreleri ilk haline getirmek ok uzun zaman alabilir. Havalandrma sistemi iin periyodik izleme sisteminin yaplmas ya da lokal havalandrma sistemlerinin kurulmas bu ekilde oluabilecek potansiyel problemleri olmadan engelleyebilir veya problemin zm ivedilikle yaplabilir. EHSnin Verimliliinin Periyodik zlenmesi in Ne Gereklidir? EHSnin verimliliinin periyodik izlenmesi iin aadaki artlar gereklidir (Not: Aadaki lmler sertifikal yetkili kiiler tarafndan yaplmaldr): 1) Sistem balangcnda orijinal hava akm hzn almak. Bu veriler sistemin herhangi bir noktasndaki statik basn ve hava hzn iermeli. Bu "Temel lmler" olarak adlandrlr. 2) Bu test noktasnda sistemin statik basnc ve hava akm hz izlenir. 3) zlenen verilerle temel lmler kyas edilir sistemin tasarm lmleri ile deerlendirilir. 4) llen statik basn deeri ile temel statik basn deeri arasndaki fark %20 den fazla ise bu bir erken uyar olarak deerlendirilmeli. 5) EHS akken alanda ve kiilerden rnekler alnr. Eer EHS tam verimli olarak tasarlanp alyorsa maruz kalma dzeyi maruziyet snrlarnn altnda olmaldr. Yaplan ynetmeliklere gre, EHSnin verimliliini lmek iin en iyi yntemdir.

36

VI - SORUN GDERME Sorun Giderme in Genel Tavsiyeler Havalandrma sistemi problemlerinin ou periyodik bakm ve sistemdeki basn veya hava hz lmlerinin kontrol edilmesi ile nlenebilir. Davlumbazdaki hava akm grsel olarak ucuz duman tpleri ile kontrol edilebilir veya anemometre ile llebilir. Aadaki basit kontrol listesi, kapsaml lmler veya uzman yardm olmadan havalandrma sisteminin ilevlerini deerlendirmek iin kullanlabilir. GZLEM Fan kay fiziksel olarak ypranm m? Fan arkaya doru kaym m? Kanal toz ile tkal m? Kanallarda delik, atlak veya aklklar var m? Hava filtresi tkal m? Kanallarda kapal kapak var m? Yetersiz hava donanm var m? Kanallar daha uzun olmas veya daha keskin dirseklerin olmas veya ani ap deiiklikleri olmas sebebiyle deitirildi mi? lave davlumbazlar ve kanallar eklendi mi?(Uygun hava ak dengesi olmadan: Baz kanallar oklu sistemlerde yetersiz aka sahip olabilir veya fan, ek direnci salamak iin ok kk olabilir.) Davlumbazn almasyla kirletici kaynak daha ileri uzaklatrlabildi mi? Glgelik, alanlarn kaynan evresinde almalarna engel olmayacak ekilde davlumbaza olabildiince yakn yerletirilmi mi? evreleyen davlumbaza eriim salanyor mu? Kaynakta daha fazla m kirletici retiliyor? Soutucu fanlar zt ekie neden oluyor mu? Davlumbazn alanlarn ilerini yapmasna engel olmas nedeniyle alanlarn yerleri deitirildi mi? EVET HAYIR

37

VII - GENEL TERMLER SZL Havalandrmadan bahsederken kullanlan baz genel terimler nelerdir? ACGIH: Amerikan Hkmetine Bal Endstriyel Hijyenistler Konferans. Aerosol: Bir katnn veya bir svnn gaz ortam ierisinde dalmasdr. Duman, sis ve spreyler rnek olarak gsterebilir. Anemometre: Hava hzn len alettir. Havalandrma sistemlerinde kullanlr. ANSI: Amerikan Ulusal Standartlar Enstits Aralk hz: Arala doru havann ortalama hzdr. Toplam ak hacim orann aralk blgesine blmyle hesaplanr. Asgari tama hz: Kanaldaki tanecikleri kk tortularla tayan asgari hz ASHRAE: Istma, Soutma ve Havalandrma Mhendisleri Amerikan Dernei Basn d (diferansiyel basn): Havalandrma kanal anda herhangi iki nokta arasndaki basn dn karakterize etmek iin kullanlan terimdir. Basn d skm havann filtrelere ve kanallara doru gitmesini ierir. Hava ak sisteminde enerji, basn d ile llr. Basn, mutlak: Toplam basn mkemmel vakuma bal olarak llr. Ortam ve greli basncn toplamdr. Basn, ortam: Atmosferin arln belirli blgeye uygulad gtr. Torr veya paskal birimi ile llr. Normal atmosferik basn 760 torr ya da 101 kilo paskaldr. Basnler: Greli basn denen basnc lmeye yarayan alettir. Genellikle atmosferik basnla ilikili hava basncn verir. Negatif basnc (atmosferden dk) veya pozitif basc (atmosferden byk) gsterebilir. Basn, statik (SP): Durgun havann uygulad potansiyel basntr. Baka bir deyile havann kanala arpma veya ileri atlmas eilimi olarak ifade edilir. Blgesel tahliye havalandrmas: Kirleticilerin retildii veya serbest kalan noktadan kirlenmi havay tahliye eden mekanik.

38

Basn, toplam (TP): Kanaldaki havann hz basnc ve statik basncn toplamdr. Buhar: Oda scaklnda ve basncnda sv ya da kat maddenin gaz halidir. CFM: fit/dk Datc: Hava kayna ile ortam oda havasn kartrmak iin kafesli veya delikli metal levhadan yaplan, bazen giri hava reglatr ile birleen hava kdr. Davlumbaz: Boaltc hava kanal ile iletiimi salamak ve aerosollar yakalamak iin tasarlam cihaz. Duman: Genelde erimi maddenin (r. Kaynak) buharlamasndan sonra

ve ou kez oksitlenme gibi bir kimyasal reaksiyonun elik ettii gaz durumundan younlamayla oluturulan kat paralar, Gazlar ve buharlar duman deildir. Durdurucu beygir gc (bhp): Havann havalandrma sistemine doru fanlardaki kayba ilave sabit toplam basnca kar hareket etmesini salamak iin gerekli gerek beygir gc. Endstriyel havalandrma: Havann kaynak ve boaltc arasnda iletiimi salayan donanm veya iletme. Doal ve mekanik anlamda endstriyel yaplarda havadaki mesleki zararlar kontrol etmektir. Evase (Eh-va-say) : Giri ve k yollarndaki hz drmek ve kinetik enerjiyi statik basnca evirmek iin kademeli olarak alan artan k yolundaki bir datc. Fann iinde ve dnda dz ve sarsntsz hava akmn salamak iin kullanlr. Kinetik enerjiyi basn enerjisine evirir. Fan: Hava hareketini salayan mekanik cihazdr. Gaz: Oda scakl ve basncnda gazl yapda olan madde Gaz akm kaps: Kanallarda ek basn kayb oluturmak ve ak snrlandrmak iin kanallarda kullanlan kayan metal tabaka. Genel havalandrma: Kirlenmi i hava ile temiz d havann kartrlmas ve i ortam havasnn nemi ile scakln kontrol edilmesiyle kabul edilebilir i ortam havasn salamak iin tasarlanan havalandrma sistemi. Geri dnen hava: Hava yeni sirklasyon iin ilk alandan fana dner.
39

Giri kayb: Kanal ya da davlumbaza hava akndan kaynaklanan statik basntaki kayp. Genellikle 100 ayaklk tp bana in su seviye ler olarak tanmlanr. Hava temizleyici: Kirleticileri hava akmndan ayran cihazdr. rnekler; filtreleri, gaz temizleyici cihazlar, elektrostatik kelticileri ve siklonlar ierir. Hava beygir gc: Havann havalandrma sistemine doru zgl basnca kar hareket etmesini salamak iin gerekli g. Hava, standart: Kuru hava [Oksijen (hacimce % 20.95), azot (hacimce % 78.09) Karbondioksit (hacimce % 0.03)] 70F ve 29.92 in (Hg) barometrik basnta. Bu aslnda 0,0757 lb/ft3 eittir. Kuru havann spesifik ss = 0.24 btu/lb/F. HEPA: Bykl 0,3 mikron olan aerosollar, maksimum 1,52 metre/dakika hava akm hznda, minimum % 99,97 orannda tutabilen zellikte kuru tip deitirilebilir filtre. Hz basnc: Baknz basn hz Hz, karlama: Kanal giriiyle havann kesitii hz (metric-m/s; U.S.-fpm). IDHL Ortam: Salk ve Yaam in Dorudan Tehlikeli (IDHL). IDHL ortam hayati adan dorudan zararldr. rnein; oksijen eksiklii (%19,5den az oksijen olmas) veya dn olmayan hayati etkileri olan. lenmi hava: Genellikle yer deitiren hava olarak bilinir. Boaltlan hava ile yer deitirmek iin hava ortama beslenir. Kanserojen madde: nsanlarda veya hayvanlarda kansere sebep olan fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenler. Kirletici: Normal ortamda olmamas gereken zararl, tahri edici, rahatszlk verici maddeler. Koku eik deeri: Koku yolu ile alglanabilen en dk konsantrasyondaki hava kirleticisi. Manometre: Gaz veya sv akkanlarn basncn lmek iin kullanlan bir alet. U eklindeki bir borudan meydana gelir Boru iinde bulunan sv, akkan tarafndan, uygulanan basnca bal olarak seviye deitirir. ki koldaki seviye fark nceden hazrlanan lekli bir cetvelde llerek basn bulunur.

40

NEPA: Milli Yangn nleme Kurumu NIOSH: Milli Mesleki Gvenlik ve Salk Enstits Oksijen eksiklii: Ortam havasndaki oksijen konsantrasyonu hacimce %19,5 ten azdr. OSHA: Mesleki Gvenlik ve Salk idaresi Partikl madde: Toz, sis, duman, buu veya pskren svlar gibi saf kat ya da sv partikllerin sspansiyonudur. Partikl madde havada aslr ve genellikle aerosol olarak bilinir. PEL: zin verilebilir maruziyet snrlar. Referans hatt: Yerel egzoz havalandrma kanal ebekesi statik basn ve hava akm lmlerinden yaplan lmler, ebeke zerindeki tm noktalarn tasarm parametreleri iinde olduunu gsterir. ebeke sisteminde eitsizlik olduu takdirde bu nokta sistemin referans noktasdr. Bu bilgi sistem ilk kurulduunda ve balatldnda kaydedilir. Saat ba deien hava: Teorik olarak i hava ile d havann saatte ka defa yer deitirdiidir. Seyreltme havalandrma: Kirlenmi hava ile saf havann karmasyla oluan son karmn soluma blgesinde izin verilebilir maruziyet snrn herhangi bir kirletici iin almad nicelikte olmasna dayanan havalandrma eklidir. Snrl alan: Depolama tanklar, proses kanal, kazan, silo, tank arac, boru hatt, boru, kanal, kanalizasyon, yeralt yararlanama mahzeni, tnel veya ukur gibi snrl ka sahip ve zayf doal havalandrmaya sahip ve tehlikeli kirleticiler olan veya oksijen eksiklii bulunan alanlar. Snr katsay: Davlumbaz statik hava basncn hz basncna evirerek retilen emisyon kaynanda kirleticileri iine alr, yakalar ya da eker. Snr katsay, davlumbazn statik basncn hz basncna evirmesi etkinliinin lsdr. Sis: Maddenin gaz halden sv hale younlamasyla meydana gelen sv tanecikler ieren aerosol. Spesifik gravite: Madde hacim bana ktlesinin ayn hacimdeki standart madenin hacmine oranna denir. rnein:
41

* havann spesifik gravitesi = 1.0 (deniz seviyesindeki basncnda ve 68F.) * suyun spesifik gravitesi = 1.0 (39.2F.) Su ykseklii: Basn birimidir. 1 cm su, basn yksekliinde su yksekliinin 1cmye ykselmesine eittir. Atmosferik basncn normal olduu artlarda 407 intir. Sulanm ilenmi hava: Spesifik istenilen scakl elde etmek iin stma veya soutma yoluyla ayarlanan ilenmi hava. Srtnme kayb: Hareket eden hava ile kanal duvar arasndaki srtnme nedeniyle havalandrma sisteminde oluan statik basn kayb. 100 feet kanal /in su hacmi olarak ifade edilir. Tehlikeli ortam: Oksijen eksiklii olan ya da toksik ve hastala neden olan kirletici ieren herhangi bir ortam. IDHL(Salk ve yaam iin dorudan tehlikeli) olabilir ya da olamaz. TLV-eik snr deeri: Sanayi Hijyenistleri Topluluu Amerikan Birlii salkl bireyi normal artlarda gnde 8 saat, haftada 5 gn zararl etki olmadan dayanabilen maruziyet konsantrasyonu iin rehber gibi liste yaynlar. Havadaki partikl konsantrasyonu mg/m eklinde listelenir. Gaz konsantrasyonu ppm olarak listelenir. Toz: Mekanik olarak retilmi kat taneciklerdir. Solunum yoluyla vcuda giren tozlar solunum organlarn tahri eder. Yakalama hz: Asl kalan tozlar yakalamak veya aerosollar ve bunlar tahliye edici davlumbaza ekmek iin gerekli hava hz. Yanc sv: WHMIS kriterlerine gre B2 snfna giren yanc svlar. (Parlama noktas: 37,8 Cden kk) Younluk: Homojen bir yapya sahip maddenin birim hacminin ktlesi. * Hava= 1,2 kg/m * Su = 1 kg/lt

Zararl toz: Solunduunda veya vcutta belli oranda biriktiinde geici veya kalc rahatszlklara yol aan toz.

42

REFERANSLAR

(1) Bilgili M., imek E., Polat Y., Yaar A., Havalandrma Sistemleri, Adana MYO Yaynlar,2002 (2) Kanallarn Malzemesi ve Kanal apnn Belirlenmesi, TS 3419, Havalandrma ve klimlendirme Tesisleri - Projelendirme Kurallar, ICS 91.140.30, Nisan 2002 (3) http://www.epa.gov/eogapti1/bces/module5/hoods/principle/principle.htm, Module 5: Flowcharts and Ventilation Systems, Hood Capture Velocity (4) TS 3419:2002, Havalandrma ve klimlendirme Tesisleri - Projelendirme Kurallar (5) ASHRAE 2007, HVAC Applications Ch 29, 30 (6) Canadian Centre for Occupational Health and Safety, http://www.ccohs.ca/oshanswers/prevention/ventilation/, 10 Ocak 2008 (7) U.S. Environmental Protection Agency, http://www.epa.gov/iaq/pubs/ventilat.html, 30 Eyll 2010

43