airet : Kovarabir

20 Tebax 2013 | Sem

DERBAR

KOVARA BR

TKIL

NIVS

IROVE

Destpk

Derbar

Kovarabir

Tkil / Pwend

Ger

Arv

Byograf

Drok

Edebiyat

Git

Huner

Kovara BR

Kovara Peln

Kovara War

Lkoln & Analiz

Nivskar

Serbest

Wne

Zarok

Ziman

Kovarabir > Destpek /

NIVSN N brahm GULU/ Konferansa Kurd li Hewlr 2 Sirove Fahri KARAKOYUNLU/ Di bin sya Msak- Mill de Kongra Netew. BRA ME- Mehmed Mihri(Hilav)/ Msemmasz isimler ve isimsiz msemmalar

Nezir CIBO/ Hevrkan Airet Konfederasyonu ve II Haco Olay 12 Ocak 2011 par Kovarabir Dans BR hejmar 2, Lkoln & Analiz, Nezr CIBO
4
Like Like
submit

0
Tweet

Ceml Bayik xencer li yektiya kurdan dixe BRA ME- Mehmed Mihri(Hilav)/ Krd edebiyatndan baz rnekler BRA ME- M. M. (Mehmed Mihri)/ rfan: Krde, Trke, Arapa, Farsa ve Franszca Lgat Ltfi BAKS: Krdlerin kar, blgedeki mevcut statkonun deimesindedir Axaftina Mesud BARZAN ji bo vekirina civna amadekarya Kongreya Netewey smail BEK/ Seyaheta Bar Kurdistan A. Kadir Kkbayrak: KCK szlemesinde, nemli kavramlarn bana demokratik kelimesi eklenerek kullanma sokulmas siyasal literatr ve bilimsel anlamda hibir deer ifade etmemektedir Xerz Xerzan/ Aye Hrn cehaleti ve tarih arptmalar akir Epzdemir/ Ermeni Demokratlar Dernei Bakan Hovsep Hayreni ve Aye Hr BRA ME- Hakkarili Rahmi/ Bask ve geliim Fahri KARAKOYUNLU/ Takekes azad brahm GULU/ Li Rojavay-Bar Kurdistan i dibe? PYD dixwaze i bike? Qetlma Amd BRA ME- Mehmed Mihri(Hilav)/ Yaratlmzdan gelen meziyet ve alkanlklarmz brahim GL/ Orhan Kotan zlyor ve eksikliini his ediyoruz Hasan YILDIZ: PKK, hibir zaman Ulusal Kurtulu Hareketi haline gelememitir ve onun lideri iin Krt ulus sorunu deil, Krt halknn sorunu vardr BRA ME- Kurdy BITLS/ Krdeye Dair brahim GL/ Krdistanda Lice, Cizre ve dier olaylar NANE
esad DDKO Dengbj Dersim devlet dimil Dou
1913 1919

Krt tarihi; istilaclara, yamac ve apulculara kar bakaldrlar tarihi olduu kadar ihanetler ve i atmalar tarihidir de. Krt zgrlk hareketlerinde de bu ikili at ba gitmitir. Balayan her bakaldr beraberinde ihanetin izlerini de tamtr. Byk ozan Ahmed Xannin Mem Znindeki byk ak ile aklarn peini hi brakmayan o kt adam Bekoewan gibi Kukusuz bu doal bir diyalektiktir. zgrlk-klelik, aydnlk-karanlk, gerekliin iki yzdr. Biri olmadan teki olmaz. Ancak onurlu ve insanca bir yaam iin aydnln karanla, zgrln klelie baskn gelmesi de bir zorunluluktur. Krt insan bugne kadar btn uralarna ramen aydnlk yz grememi ise, bunu engelleyen birok nedenin banda bu i ekimeler, siyasi atmalar, airetler aras kavgalar, kan davalar ve ihanetler vardr. Tarihimizin bu dramatik olduu kadar ders verici sayfalar ne yazk ki yeterince aratrlmam, zerinde durulmamtr. Oysa bu sayfalarn tek tek evirip incelenmesi ve gzler nne serilmesinde, byk yarar olduuna inanyorum. Bu Bekoewanlar, bazen Hamidiye Alaylar, bazen Yezdanerler, bazen hain Kasolar, bazen korucu ordular, bazen ilkel alardan kalan anlaylarla birbirini boazlayan airet liderleri, bazen de demokrasi sz konusu olunca mangalda kl brakmayan ancak kendisi gibi dnmeyen herkesi ilkel milliyeti veya hain kabul eden siyasi oluumlar eklinde karmza kmaktadr. Tabi ki bu topraklarn yz ak Kad Muhammetler, Mele Mustafa Barzaniler, eyh Saitler gibi daha nice aydnlk, gzel yzleri de vardr. yle ya kimi kahramanlklaryla, gzellikleriyle, gnllerde taht kurar, kimileri de ihanetleriyle, ktlkleriyle, irkin yzleriyle tarihe geer. Yeni kuaklarn bu irkin ve gzel yzleri bir birinden ayrt etmesi, gelecei ekillendirmede byk bir nem tar. Ama nce onlar iyi tanmaldr. te bu erevede ele alnmas gereken, olduka ilgin ve incelemeye deer olduuna inandmz; fakat ok yresel olmas nedeniyle pek bilinmeyen II. Haco olay (1896) ve bu olaya bal olarak Hevrkan Airet Konfederasyonunda meydana gelen gelimeleri tarihsel sre iinde deerlendirmeye alacaz. Aslnda olay, bir yanyla corafyamzn aina olduu tipik bir airet atmas olarak grlebilir. Bu anlamda sradanlk arz eder. Ancak dier yanyla Krt toplumunun sosyal yaplanmas, bu yaplanmann siyasal hayata yansmalaryla ilgili fikir vermesi, devletin olaydaki rol ve Krd Krde krdrma politikasnn ok bariz bir rnei olmas nedeniyle zerinde durulmaya deer. Bir yandan airetler aras kanl hesaplamalar yaanrken, dier yanyla devlet aleyhtarl ve Krt milliyetilii ile devlet yandal eklinde bir kutuplama da srekli mevcut olmutur. Hevrkanda milliyeti ve zgrlk eilimler yaygn iken, ezeli rakibi Dekuriler arasnda ise bu eilimler pek grlmedii gibi, devlet yandal ar basmaktadr. Doal olarak devlet (Osmanl Devleti) bunu karlksz brakmam ve iki taraf arasnda yaanan atmalarda yandan dllendirmi, ona her trl destei vermitir. nk izlenen Krd Krde krdrma politikas iin bulunmaz bir frsatt ve bunu sonuna kadar kullanmak imparatorluun gelecei asndan hayati neme sahipti. Ite bu yn ile de incelemeye deer bir konudur. Hevrkan; Mardin, Nusaybin, Midyat, Gerc, Hasankeyf ve buralarn krsal kesimine yaylan byk bir Krt airet konfederasyonudur. Toplam yirmi drt airetten olumaktadr. (Alikan, Seyidan, Dumanan, Dalmakyan, Kerusi, Arabiyan, Mzzexi, Salihan, Drhavi, Durikan, Deskan, Gerger, Mhalmi, Kasik, Kuresa, Silmanan, apisini, Tori, Aliki, Beravi, Moman, Mizidax, Dasikan) Bunlarn bir ksm Yezidi, bir ksm Mslman hatta Hristiyan olanlar da vardr. Osmanllar dneminde uzun yllar Botan Emirliine bal yaadlar. (1812-1847) Emirlik i ilerinden serbest, d ilikilerinde Osmanl ynetimine balyd. Yllk vergi der ve gerektiinde padiaha asker yollard. Bu dnemde blgede bir bar ve huzur ortamnn mevcut olduu birok tarihi

1925 1969 1971 baas Barzani bear

Kurd Kurdistan kurd krtler

krte lozan mahabad Malik PDK

Mitingleri Hawar KAK Kerkk Kovara BR kovara WAR

Roj Kurd

PKK PYD qaz mihemed suriye Surye Trkiye TP Zarok zazak

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

tarafndan belirtilmitir. Kukusuz bunda nl Krt prensi Bedirxan Beyin adil ve hogrl ynetiminin byk rol vardr. Merkezi Cizre olan Beyliin bana gemesiyle ksa srede nfuzu Yukar Mezopotamyann byk blmne, Irann kak mntkasna kadar yaylmt. Bu snrlar iinde yaayan Mslman Krtler, Keldaniler, Nesturiler, ve dier Hristiyan aznlklar atmalardan uzak, bar iinde yaama frsat bulmulardr. Hatta Bedirhan Beyin farkl dinlerden genleri evlendirmeye tevik ettii bile sylenir. Saraynda ve ynetim kademelerinde Krdistan corafyasnda bulunan hemen her dinden, etnik kkenden insanlar bulunmaktayd. Zaman zaman meydana gelen huzursuzluklar da daha ok sosyal ya da siyasal temelde olurdu. D kkrtmalar olmad srece salt dini ya da etnik temele dayal atmalara hi rastlanmazd denilse yerinde olur. te Hevrkanllar da bu huzur ortamndan nasiplenmilerdir. Konfederasyona bal her airetin banda bir lider olmasna ramen Cizreye mutlak ballk gsterilir, gereksiz ekime ve rekabet pek grlmezdi. Bedirhan Bey airetler aras gerginliklerin giderilmesi, birlik ve beraberliin kurulmasna hayati derecede nem verirdi. Bu anlamda olduka baar da salamt. Osmanldan tamamen ayrlp bamszla kavumann yolunun buradan getiinin bilincindeydi. Mirin izledii bu akll ve planl politika Botan, Krtler iin bir cazibe merkezi haline getirdi. Gn getike nfuz alan geniliyordu. Insanlar ekonomik skntya sokmayacak derecede hafif vergiler koymas, adil bir yarglama sistemi gelitirmesi, rvet ve ayrmcl yasaklamas, bask ve hakszlklara son vermesi giderek onu, kat ve despot Osmanl ynetimine kar alternatif bir g yapmtr. Krdistan corafyasnn birok beylik ve aireti Cizre ynetiminin etrafnda bir araya geliyordu. Gc gnden gne artyordu. Gcnden iyice emin olduktan sonra 1836 ylnda bamszlk iin isyan bayran at. Tm bu gelimeler, zaten her ynden darbe zerine darbe yiyen imparatorluk yneticilerini ciddi ciddi tedirgin etmektedir. Batdaki Balkan topraklarnda milliyetilik akm giderek etkisini gstermekte ve bamszlk hareketleri iddetlenmektedir. Blgede ipi gsleyip bamszla kavuan ilk ulus Yunanlar oldu (1829). Bunu rnek alan Srplar, Bulgarlar, Arnavutlar, Romanyallar vb. dier uluslar srada bekliyor, youn bir mcadele veriyorlard. Douda Msr valisi M. Ali Paa ile ba dertte idi; ancak Avrupa topraklarndaki gibi milliyetilik akmnn etkisi pek grlmyordu. M. Ali Paa isyan birtakm idari, sosyal ve ekonomik nedenlere dayal olarak kmt. Bamszlk ve milliyeti hedeflerden uzakt. Arap corafyasnda da bu anlamda henz bir kprdama yoktu. Ama hi olmayacak anlamna da gelmiyordu. Ite Botan Mirinin faaliyetleri tam da bu hassas dneme tekabl ediyordu. Hareketin baar gstermesi demek Arap ve dier dou uluslarnn bamszla kavumalar iin takip edecekleri bir yolun almas demekti. Doal olarak Osmanl Devletinin byle bir bamszlk hareketinin olumasna tahamml gstermesi beklenemezdi. Bu nedenle de hi vakit geirmeden, ok ynl saldrya geti. ncelikle bir yandan blgeye byk bir orduyu sevk ederken, dier yandan en bildik ve etkili yntemleri de devreye soktu: erden kertmek nce yllarca Krt halkyla birlikte yaayan Nesturleri, yreye gnderdii ajanlar araclyla kkrtt. Krt ynetimine kar ba kaldrmalarn salad. Cizre ynetimi epey uramak zorunda kald. Bu isyan bastrlrken hi istenmeyen, ackl olaylar yaand. Daha sonra bizzat Botan Mirinin yakn ve komutanlarndan Yezdan ri ngiliz ajanlarnn da yardmyla kandrarak yanna ald. Gc blnen ve iyice hrpalanan Mir Osmanl ordularna yenildi. Bylece Krt zgrlk hareketlerinin yenilgi sebeplerinden en nemlisi olan bir sebeple Bedirhan Bey Hareketi de 1847 ylnda sona erdi. Botan ynetiminin sona ermesi btn Krdistan corafyasnda olduu gibi, Hevrkan mntkasnda da kara gnlerin balangc oldu. Daha nce btn airetlerin setii bir temsilci araclyla Botan Mirine bal olarak huzur ve gven iinde, atma ve kavgadan uzak yaayan konfederasyon yesi airetler arasnda liderlik kavgalar balad. Buna Osmanl ynetiminin bl ynet politikas da eklenince uzun yllar Hevrkan bir kaos ve kargaa ortamnda debelenip durdu. Karde kan durmadan akt. atmalar, didimeler, karlkl talan ve yamalama hareketleri yllarca srd. Bu mcadelelerin sonunda liderlii Mala Seyhan ele geirdi. Ele geirmekten daha ok btn airetlerin zerinde anlat, uzlatrc bir hanedan olarak baa getirildi, demek daha doru olur. Bu ayn zamanda bir bar dnemiydi. Ksa sren bar dneminin ardndan Erebiyan airetinin lideri Mala Eliy Remo ynetimi ele geirdiler. Ancak karlarnda Alikan airetinin lideri Mala Osman gibi zorlu bir rakip vard. Bu nedenle de salkl bir otorite kuramyorlard. Yllarca Hevrkan bu iki ailenin g gsterisi ve rekabetine sahne oldu. Bu nedenle yrede onlara Hevrkan Sultanlar deniyordu. Her ne kadar yrede Mala Aliy Osman despot ve kaba davranlaryla tannsalar da etkinliklerini srdrmesini bildiler. Hele II. Haconun airet ynetimini ele geirmesiyle etkinlikleri daha da glendi. O despot gelenekler terk edildi. Birey de daha deiiklik yapld; o da ie dnk rekabettin tali plana atlmasyd. Artk Haconun hedefinde sadece Hevrkann liderlii yoktu. Ie ynelik izledii lml ve akll politikayla Konfederasyon yelerinin byk bir ksmnn aktif desteini ald. Ona balanmak istemeyen baz airetlere kar zor kullanmaktan geri kalmad. Genel olarak kontrol ele aldktan sonra blgenin byk bir aireti olan Dekrilere yneldi. Bu airet liderleri Hevrkanla srekli atma halinde olduklar gibi hibir zaman Botan Krt ynetimine balanmamlardr. Osmanl ordusunun Bedirhan Bey gleriyle atmasnda da Osmanlya byk destek vermilerdi. Bu nedenle Hevrkanda onlara kar geleneksel bir fke vard. Devletin Krdistanda izledii bl ve ynet politikasna byk bir kolaylk salayan bu husumet, bilinli ve planl bir ekilde krklendi. Devlet gleri iki taraf arasnda yaanan atmalarda srekli taraf oluyordu. Geleneksel mttefiki Dekurilerin yannda yer alyor ve onlara her trl yardm yapmaktan geri kalmyordu. Haconun saldrsna kar bir yandan silahlanan Dekuri liderleri, dier yandan Mardine giderek hakknda tutuklama karar karttrm ve blgeye sevk edilen ordu gleriyle birleerek saldrya

Ziman rok calan ran rak eyh Said x Sed

NIVSN PIRR TIKAND brahim Kreken/ FERT UZUN - 13.575 views Nezr CIBO/ Hevrkan Airet Konfederasyonu- VI - 7.890 views Nezr CIBO/ Hevrkan Airet Konfederasyonu V - 6.551 views Dr. mer ULUAY/ KRTE KURAN EVRS 6.435 views Muhammed Munis/Bir Yaam, Bir syan, Bir Srgn: Botan Beyi Bedirhanin Hayat - 6.202 views Mehmet YREK/ ALR EFEND - 6.041 views Sed VEROJ/ 20. yzyldan 21. yzyla Krdistan Ulusal Sorunu: Dosyasnn Sorular - 6.022 views Mazlumlarn irkin Kral: YILMAZ GNEY 5.943 views Sydxan KURIJ/ Efsane Bir Direnisi Portresi; YADO - 5.236 views Azad. A/ Mahabad Cumhuriyetinin Kuruluu ve Byk Glerin Politikalar: 1941-1946 4.710 views

KOVARA WAR

[ 1 ] [ 2 ] [ 3 ] [ 4 ] [ 5-6 ] [ 7 ] [ 8 ] [ 9 ] [ 10-11 ] ... [ 16 ]

...

KOVARA PELN

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

gemilerdi. Blgede byk bir kym gereklemiti. Fakir Krt kyleri yaklp yklm, talan edilmiti. Bu stn g karsnda gerileyen Haco, mttefiki olan Seyidan mntkasna ekilmek zorunda kalmt. Seyidan bugnk Gerc kazasna bal yedi ky (Haft Gund Seyida) kapsamaktadr. (Bcirman, Xanka, Xrbh, Merciya, Blax, Seyar ve Batrgz) Her ne kadar kesin tarihi kantlar yoksa da Hz. Alinin yani Peygamberin soyundan geldiklerine inanlr. Bu nedenle onlara Seyit deniliyor. Hevrkan konfederasyonun nemli bir koludur. Liderleri Mala Cibo dur. Airet sancann merkezi olan Bcirman Krte de vergisiz anlamna gelmektedir. Inana gre Botan Mirleri seyit olular nedeniyle bu kyden hi vergi almazlarm. Bu ismi de onlar koymu. nk onlarn da kkeni peygambere dayanyormu. Gerekten baz kaynaklarda Botan Mirlerinin, kkenlerinin peygamber soyundan geldiini iddia ettiklerini yazmaktadr. Seyitlere gsterilen ayrcaln nedeni de buymu. Cumhuriyet dneminde Krte isim tayan btn yerleim birimlerin ismi deitirilince bizim vergisiz anlamna gelen Bcirman da bu deiiklikten nasibini alm ve ad Vergili olmutur. 1896 Ylnn bahar aylaryd. Bcirmann etrafndaki mee kapl tepelere teet geen gk mavinin altnda doann btn renkleri i ie gemiti. Her taraftan canllk ve tazelik fkryordu. allklarn arasnda tavan, sln ve keklik srrleri kaynayordu. Mee aalarnn dallar arasnda eit eit ku tr uuuyor, cvldayordu. Daha ykseklerde gzel gzl ceylanlar geziniyordu. Seyidan lideri Mehemed Cibo bu mevsimi hi karmaz, hep ava kard. zellikle de keklik avna meraklyd. ok eitli av hayvannn olmasna ramen o yalnz keklik avlyordu. Hatta zaman zaman av yasa koymasna ramen keklik avna ses kartmyordu. Nedeni sorulduun da soyuna dman olan bir hayvandr da ondan diyordu. Ama neredeyse av mevsimi sona ermesine ramen henz ava kmam ve kmaya hi niyeti de yoktu. Ykseke bir tepeye kurulmu, kk bir atoya benzeyen, beyaz kesme tatan yaplm kasrndaki can skc sessizlik ve tedirginlik doann buram buram yaam kokan o canllyla tezat oluturuyordu. Ya olduka ilerlemi olmasna ramen salkl ve din grnmekteydi. zerinde geleneksel Krt kyafeti vard. Belindeki kuakta gm ve sedef ilemeli hanerin kabzas grnyordu. Yannda bulunan drt adam gslerinde apraz fieklikleriyle, tam donanml silahlyd. Kasrn ikinci katnda kyn dalk ksmna bakan, duvardan duvara hallarla kapl odasnda gzn pencereden ayrmyordu. Elindeki drbnle arada bir uzaktaki dalar taryordu. Olduka tedirgin grnmekteydi. Ya artk elvermedii iin atmalara katlmyor; ancak Hacoya silah ve adam destei veriyordu. Gelimeleri yakndan takip etmekteydi. Ald son haberlere gre, Haco liderliindeki glerin Dekran ve devlet gleri tarafndan kuatld ve ok zor durumda kaldyd. Mardinden gelen askeri birlikler emberi daraltyorlard. Hevrkan gleri dalyordu. Haco, etrafnda kalan az bir gle teslim olmamak iin direniyor, atmalar devam ediyordu. Ancak giderek ar kayplar vermi ve etrafnda ok az adam kalmt. O anki yalnz kaln ve buna ramen sava srdrmesini dile getiren bir tekerleme gnmze kadar sylene gelmitir: Heft kur Haco hene Yek j Hesen e Her heft bi teyare ne** Li pit bav xwe ne L ibkim er kiriye bi ten Sonunda Dekuran liderlerinden biri askeri birliin komutanna yle bir fikir verir; Biz Krtler namusumuza ok dknz. Eer Hacoya karsn yakaladnzn haberini bir ekilde iletirseniz, dayanamaz gelir teslim olur. Derler ki kadn elbisesi giydirilmi bir askeri ata bindirerek onun grecei bir yerden askeri bir birliin nezaretinde geirirler. Gerekten balk oltaya taklr. Haco uzaktan drbnle askerin hareketlerini izlerken, atn zerindekini kars sanr. Beyninden vurulmua dner. Namusumuz kalmt, oda gitti. Ayani yakalamlar. Ben teslim olmaya gidiyorum. diyerek arkadalaryla vedalar ve hkmet glerine teslim olur. Olayn ibret verici yan bundan sonra balar. Bir sre askerlerin elinde tutuklu kalr. Mardin cezaevine gnderilmesi bekleniyordu. nk hakknda tutuklama karar vardr. Ancak yle olmaz. Yukarlardan gelen bir emirle can dman Dekuran liderlerinden Cimoya teslim edilir. Askeri birliin komutan: Bu adam sizden birok kiiyi ldrd. Kylerinizi talan etti. Bu nedenle Cezasn da siz verin. der. Ne adalet ama! Cimo kulaklarna inanamyordu. Hevrkan lideri, can dman elindeydi artk. Daha ne istesin.

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

Bunun tadn kartmalyd. nce Haconun el ve ayaklarn balar. Onu bir sre yannda esir tutar. Daha sonra ldrmeye karar verir. Bu karara Dekran liderlerinden Ismail Aa: Haco gibi bir yiit ldrlmemeli diyerek kar kar. Bu tavrndan dolay smail Aann ailesi olan Mala Hesen emdin ile Hacolar arasnda gnmze kadar sregelen bir dostluk vardr. Ancak Cmo ikna edilemez. Ele geirdii frsat deerlendirmekte kararldr. Kararndan vazgemez. Birka adamyla Hacoyu uygun bir yere gtrr. Sonra yere yatrarak kurbanlk bir koyun gibi kafasn kesmeye alr,hanerini grtlana dayayp ileri geri srtmeye balar; ancak birka denemeye ramen baaramaz. Bunun zerine Haco: Olum, adam yle boazlanmaz. Kurbanlk kolar yle kesilir. Erkek adamn kafas enseden kesilir diye seslenir. Bu uyary dikkate alan Cimo, uzun bir uratan sonra baarr ve Haconun kesik kafasn heybesine koyarak atna atlar. Nereye mi? Kazand zaferi ! dosta dmana duyurmak ve zellikle yannda kalabalk bir askeri birliin hazr destei varken dmanlarna gzda vermek iin Hevrkana Hevrkan olayn etkisiyle adeta fel olur. Korkun bir sessizlie brnr. Yediden yetmie karalar balar. Erkekler lm sessizliine gmlrken, kadnlar alamama yemini ederek, i paralayc atlar yakar, Haconun yiitlii zerine trkler sylenir. Bcirman kasrnda durum pek farkl deildir. Olay iitilir iitilmez kadnlar btn ss eyalarn kartp zel yas elbiselerini giyerler. Erkekler silahlanp kasrda toplanmaya balar. Intikam iin izin isterler. Ancak Mhemmed onlar sakinletirir; -Sabrl olun. u anda yaplacak hibir ey yok. Dada binlerce asker var. Evinize gidin benden haber almadan da sakn bir ey yapmaya kalkmayn. Aldmz haberlere gre Cimo askerle birlikte Hevrkan geziyormu. Mutlaka bize de urayacaktr. Sakn iinizden biri delilik yapmasn. imdi herkes evine gitsin. Olayn nc gnyd. le sonrasyd. Adamlarndan biri nefes nefese odasna girer. Adam glkle konuur; -Efendim asker asker geliyor. Yanlarnda Dekriler de var. -Ne Ne diyorsun olum? Doru mu dersin? -Evet efendim Da ta asker dolu. Askerle beraber konanza geliyorlar. Misafiriniz olmak istiyorlar. Haber gnderdiler. Birik(Bcirmandan bir saat uzakta bulunan bir ky)den buraya geliyorlarm. Bir sre eli enesinde, Haconun yas nedeniyle epeydir kestirmedii sakaln kadktan sonra adamna; -yleyse onlar karlayn. Silahllara da syleyin kye dalsnlar,der. Hzla dar kan adam bir sre sonra Dekuran liderini ve yannda birka rtbeli askerle ieri alr. -Selamnaleykum Mehemet, Allahn misafirini kabul eder misin? -Bilirsin Cimo Hevrkanda misafir arlamak bir gelenektir. Dmanmz da olsa kapmza geleni geri evirme tremizde yoktur. Ama sen askere dua et, sen de biliyorsun ki onlardan olmasayd bu odaya cesedin girerdi. Buyurun. yle gein. Rahatnza bakn. Gsterilen yerlere otururlar. Hibir ey olmam gibi, yllardr can dman olan bu iki insan zoraki de olsa sohbete balarlar. Askerler Krte bilmedikleri iin dinleyici durumundaydlar. Yemekler yenilir, bol bol ttn iilir, kahveler yudumlanr. Derler ki, yemekten sonra bir ara Cimo yle bir laf eder: -Mihamed biliyor musun heybemde ok gzel bir Midyat karpuzu var. ster misin ortaya getirip kraym? (Haconun kafasn kastederek) Bunun zerine ortalk aniden gerginleir. Ev sahibi ne demek istendiini anlar ve Dekuran liderine kapy gstererek sert bir ekilde; misafirlik bitti. Hemen kalkp gidin. Yoksa o be para etmez kelleni urackta uuracam der. Misafirler(!) Kalkp giderler. Ama kin ve alma duygusu Hevrkan hi terk etmez. tam tersine daha da reklenir. Olay yle kolay unutulacak tipte deil. Haconun ardndan kargaa balar. Iki taraf arasndaki husumet daha da alevlenir. Hevrkanlar bir yandan intikam peine derken dier yandan liderlik kavgalar balar. Btn rakipler Haconun intikamn alann liderlii de doal olarak ele geireceini biliyorlard. Bu nedenle Cimo ve ailesine ynelik amansz bir takip balar. Bu takip yllarca devam eder. Nihayet Haconun amca oullarndan Alik Bat muradna erer Haconun intikamn alr. stelik ok daha dramatik ve acmasz bir ekilde. Alik Bat kurduu bir pusuda Cimo ve olunu ele geirir. nce ok gen yalardaki olunu gzleri nnde, ldrr. Sonra da olduka ilerlemi yana ramen onu ldrr. Derler ki; onlar yakaladktan sonra Haconun kafasnn kesildii yere (Seyidana) gtrr. Amac Haconun kafasnn kesildii yerde ayn yntemle intikamn almak. Baba-oullun kafalarn kesmeye alrken oradan sakall, yeil sarkl bir seyit geer. Seyit: ikisini de ldrdn. ntikamn aldn, yeter. Fazlas sana yakmaz diyerek onu vazgeirir. Bunun zerine kafa yerine kurbanlarn kulaklarn keser. Sonra da kulaklar intikam alndnn kant olarak aile yeleri ve airet liderlerinin nne atar.

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

lgintir, Krtler bu yrede birbirinin kulan, kafasn kesmekle urarlarken aa yukar ayn dnemlerde Osmanl Paalar da Krdistann baka bir yresinde-Garzan dalarnda- asi(!) Krtlerin kafa ve kulaklarn kesmekle urayorlard. Osmanl ordusunda askeri uzman olarak grev yapan mareal Helmut Von Moltke Trkiye Mektuplarnda, Garzan da sefer dzenleyen Osmanl ordusunun banda bulunan Hafz Paann dalarda Krt avlayan askerlerine, getirdikleri her kesik Krt kula iin 50, kafa iin 100 kuru dl verdiini yazmaktadr. Haconun intikamnn alnd haberi, bomba gibi patlar. Blgede bayram sevinci yaratr. Yllardr beklenen mjdeyi (!) veren Ali, dile destan bir efsanedir artk. Btn airet mensuplarnn gnlnde taht kurar. O Hevrkann gerek sultandr (!) artk. ok gen olmasna ramen gz pek, korkusuz ve liderlik vasflarna sahip kiiliiyle ksa srede yrede byk bir otorite haline gelir. Bu otoritenin en nemli unsurlarndan biri blgedeki Hristiyan Krtler idi. Ali, yllardr Mslmanlarca horlanan, ezilen Hristiyanlara byk bir dostluk ve yaknlk gsterirdi. Onlar da bunu karlksz brakmaz en zor anlarnda onun yannda olurlard. En sadk adamlar, can yoldalar onlardand. Bunlarn en namllarndan biri olan emun Hana, Alinin silah arkada ve sa koludur. Beraber katldklar atmalarda gsterdikleri kahramanlklar, maceralar anlatan ykler ve trkler hala Hevrkanda dilden dile dolar. nl ozan ve dngbj Hesen Cizrawinin syledii aadaki trk bu Hristiyan savalarla Alinin dostluk ve yoldalk balarn konu edenlerden sadece biridir. Ll limin Gul s qaaxa digota heyla limin dran Ll limin Ez bi kavil Digura ewit diketim De min d Ely Bat siwar cank n b Sof Brahim Gijal bi s dengan li Eliy Bat dikir gaz He ji min te, ber kozik eper xwe rabe Bie mal, una xwe dewsa kea xwe de bibe mr eDe l l limin, l l limin Gul s qaaxa digota heyla limin dran ez im Lo lo drano Elik Bat radika koma giran e De min got ser peka hat El ka cendika Te digot ez evdar ev me qax li dora din ma Ez qaax li dora din ma, ez bav ir me De awa mran mrxasan Elika ji me dikujin La me txine hdi hdi v var bin erd de imun Hanna bav kur v var, heyla limin dran ez im. Haco Hanedannn bu gen varisi, atas Mala Aliy Osmanlarn o eski despot geleneklerini tamamen terk etmi, olduka mtevaz, airet mensuplaryla, btnleen, onlarn sevgi ve saygsn kazanm bir liderlik rnei gelitirmiti. zelikle gayri Mslman kesimle olan ilikileri alla gelmi liderlik formundan ok farkldr. Bu kesimleri hep ikinci hatta nc snf vatanda gren Osmanl ve Islam anlaynn tersine Hristiyanlar el stnde tutmu ve onlar korumutur. Bu tavryla yredeki Krt Hristiyanlarn byk hayranln kazanr. En yakn dostlarnn silah arkadalarnn ounlukla onlardan olmas sebepsiz deildir. Alinin bu tutumu dnemin ngiliz istihbarat ve devlet adamlarnn da dikkatini ekmitir. 1919 yllarnda ngiliz Yabanclar Brosunun hazrlad raporlarda Alinin hkmete kar bakaldrs ve Hristiyanlar korumasyla ilgili bilgilere yer vermektedir. (M. Van Bruinessen Aa,eyh,Devlet.) Cesareti ve silahorluuyla nam salan emun Hannann azndan aktarlan aadaki halk trks, yredeki Hristiyanlarn Aliye olan sevgi ve ballklarn ok gzel ifade etmektedir. Wey l l day, wey l day, wey l dinyay Wey lo lo axayo ez me Geliy Tinat Ez dna xwe didim gelek bilind a Lo lo bira zinarek gelek zalim a emun Hanna Heydo bav kor s cara dikir gaz li Elik Bat; bav Usiv Mihamed Nezr,

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

Dib de rabe serxwe, ber Almaniy bida v humumata iya li ser esker hukumat biuxlna bila deng tifinga bike lama lama Lo lo axayo s wahd xwed li can cesed min ketib Mitalan meke, roja li te biqewim, Li binya iyay Mixr binya Tinat, ez tra hukumat esker teva hema Roja l te biqewim tu ribat , ez celab te me Axayo bila xwed ji te raz be Bila reb alem ji te raz be. Di derhaqa Elik Bet bav Usiv Mihemet Nezr, siltan Havrka, Bila xwina min biherik weke irik mezrib, Roja er Tinat bila ser min qurbana w ser be. L L day li hal min v xebin Roja tengay b deng tifinga be Kesik w kliy dost xwe nabn De awa li ser ser Elik Bat siltan Havrka bye roja qatil xwn Qaymaqam Nisbin waliy Mrdn xeber didin Meclsa Enqer Awrak Mala Haco derdixnin dixnin Dsa fermana wa derketiye ji bajar Enqar Lo lo axawo ferman e, fermaneke giran e Tu mitalan meke, Min cark soz daye ji te re Ti caran ez terka te nakim ko ser min wer ber birrn birek. Yukarda belirtildii gibi, Ali Hevrkanda baz gelenekleri deitirdi. Ancak bir eyi deitiremedii gibi onu gelitirerek devam ettirmitir ki o da : bamszlk ve milliyetilik duygusudur. Kukusuz o bir airet lideriydi. Gerek o gerekse de ondan nceki Hevrkan Sultanlar (!) yz yllarn hatta bin yllarn rn olan ad geleneklerin ekillendirdii bir toplumsal yaplanmann aktrleriydiler. Doal olarak faaliyetleri bu yaplanmaya uygun olmutur. Yresel olmaktan kurtulamam, modern anlamda bir ulusal hareket olmaktan uzak kalmtr. Kanl airet hesaplamalar, taraflar zellikle de fakir Krt insann kan, ac ve gzyana bomutur. Taraflarn daha dorusu, kardein kardee besledii kin ve nefret duygular daha da kabarmtr. Yllarca sren atma ve ekimeler blgede ok ynl tahribatlara neden olmu, kyler talan edilmi, can kayplar olmutur, Krt insann biraz daha karanla ve gerilie itilmitir. Onurlu ve zgr bir yaam iin mcadele vermeleri gerekirken bir birlerini boazlam, krm, talan etmilerdir. Birbirine kar aslan kesilen airet liderleri devletin elinde zavall birer piyona dnmlerdir. Ama btn bunlara ramen Haco ailesinin ve Hevrkanllarn ulusalc ve yurtsever yannn yadsnmas doru olmaz. Bu erevede ele alnmas gereken etkinlikleri Osmanl Devletinin yklmas ve sonrasnda kurulan Cumhuriyet dneminde de devam etmitir. Ama bu sre ayr bir yaz konusudur. unu da belirtmekte yarar var; anlatlanlar yukarda belirtilen tarihi srecin artlar iinde deerlendirmek gerekir. O gnn toplumsal, siyasal, ekonomik, kltrel deerlerini, anlaylarn hesaba katarak olaylar anlamaya almak durumundayz. Dolaysyla amacmzn, u veya bu taraf yceltmek ya da yermekten ok tarihin tekerrr etmesine engel olabilecek, ufak da olsa bir katk salayabilmek olduu bilinmelidir. nk Tarih bilinmedii zaman tekerrr eder.

Nane: airet, Haoco Aa , Hevrkan, konfederasyon

Nezr CIBO/ Hevrkan Airet Konfederasyonu ve Elik Bet syan-

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

2 30 Kasm 2010 par Kovarabir Dans BR Hejmar 3, Nezr CIBO

9
Like Like Unlike Like Hatrlanaca
submit

3 Sirove

0
Tweet

gibi bundan bir nceki yazmzda Osmanl Devletine kar Botan Miri Bedirxan Beyin balatt isyannn yenilgiyle sonulanmas ile Havrkanda balayan kaos ortamn, II. Haconun ldrlmesiyle iddetlenen Havrki-Dekuri atmasn, Haconun intikamnn alnmas ve sonrasnda meydana gelen gelimeleri anlatmtk. Bu yazmzda ise I. Dnya Sava ve sonrasnda, yaanan gelimeleri, Cumhuriyet dneminde yrede yaanan olaylar ve zellikle Elik Bat olayn tarihsel sre iinde irdelemeye alacaz. Osmanl Devleti zamannda olduu gibi cumhuriyet dneminde de Havrkanllarn bamszlk, milliyeti faaliyetleri u veya bu ekilde devam etmitir. Bu faaliyetler bazen dorudan devlet glerine kar bakaldr eklinde geliirken bazen de devlet yanda olan airetlerle mcadele eklinde olmutur. Bu nedenle Havrkanllar gerek Osmanllar dneminde gerekse de Cumhuriyet dneminde resmi makamlarca hep asi ve tehlikeli olarak nitelendirilmitir. Krt airetleri zerinde yapt aratrmalarla tannan M.Van Bruinessen Aa, eyh, Devlet adl eserinde Havrkanllarn bu zelliinden sz ettikten sonra yle devam etmektedir: Haconun stratejisi hibir zaman Botan Emirliinin egemenlii altnda yaamayan komu Dekuri ve dier airetlere sava amay ieriyordu Dier yandan da Dekuri aireti ile mttefik olan Osmanl hkmetiyle aralarnda atma kt. Bu olaydan sonra Havrkanlar asi bir airet olarak tanndlar, bu byle srp gitti. Gerekten bunun byle srp gittiini cumhuriyet hkmetlerinin resmi aklamalarndan da anlyoruz. 2000e Doru dergisinin 13 Aralk 1987 tarihli, 51. saysnda kamuoyuna aklanan Airetler Raporunda bu anlamda ok net ifadeler vardr. Devletin resmi makamlarnca hazrlanan bu rapor daha sonra Kaynak Yaynevi tarafndan kitap haline getirildi. Krdistandaki hemen btn airetlerle ilgili olduka ayrntl bilgiler verilmektedir. Raporu hazrlayanlarn en ok nemsedii ey airetlerin, devlet yanda olup olmadklardr. Buna gre airetler iki gruba ayrlmtr; devlet yanda ve devlet aleyhtar. Ite sz konusu raporda, Havrkanllar ikinci grupta kabul edilmi ve u bilgilere yer verilmitir: Suriyedeki Hacooullar ile ilikileri vardr. Isyanlara katlmlardr. Yurdumuza ballklarna gvenilmez. Krtlk faaliyetlerini desteklerler. lgintir, ayn raporda daima devlet yanda olan ve yredeki zgrlk eilimlere kar duran Dekuri airetiyle ilgili benzer bilgiler verilmitir. Yani Krtlk faaliyetlerini destekledikleri ve gvenilmez olduklar belirtilmitir. Neden byle bir bilgi aktarlmtr kesin olarak bilemiyoruz, ama bizce iki ihtimal vardr; birincisi, raporu hazrlayan birimler devlerini iyi yapamam, yanl bilgi vermilerdir. kincisi, Dekuriler her eye ramen yaranamamlardr. Devlete verdikleri hizmetler Krtlkten syrlmalar iin yeterli olamamtr. Ancak bizce raporun en ilgin yan; Cumhuriyetin Osmanldan ald politik miras ifade etmesidir. Yani Krd Krde krdrma politikasnn devam ettirildiinin ak bir kant olmasdr. Cumhuriyet hkmetleri, Osmanlnn son dnemlerinde varln srdrebilmek, egemenlik altna ald milletlerin ayrlmasna engel olabilmek iin izledii bl ve ynet politikalarn gelitirerek devam ettirmilerdir. Dier bir ifadeyle; devlet vatannn blnmez btnln, milletin huzur ve gvenliini (!) salamay, vatandan dman kamplara ayrmakta bulmutur. Ynetim otoritesini srdrebilmek iin airetler aras blnme ve atmalara muhta olduunu dnmtr(Airetler Raporu). Bir dier ifadeyle devlet, otoritesini srdrmek iin i atmalardan, vatandalarn birbirine krdrmadan, anari ve terrden medet ummutur. Gerekten ilgin ve zerinde durulmas gereken bir konu ama biz asl konumuza, yani Hevrkan sultanlarnn Krtlk ve blclk faaliyetlerine dnelim. Alik Bat zaman zaman ailenin bir dier lider aday olan elebiyle rekabet iinde idiyse de konfederasyonda kontrol ele geirmesini bildi. Daha nce belirtildii gibi, Haconun intikamn almas onu Konfederasyonun liderlii yarnda elebiye kar olduka avantajl duruma getirmiti. Onu avantajl duruma getiren bir dier etken blgedeki Hristiyan ve Yezidi Krtlerin desteini almasyd. Ama onu asl avantajl klan ve gerek Havrkanda gerekse de Krtler arasnda ne kavuturan milliyeti bamszlk eilimleriydi. Atas Hacodan devr alnan bir mirast . Hayalinde hep bamsz Krdistan vard. Yaam boyunca bu uurda arpt. Osmanl glerine kar yirmi yl gerilla sava verdi. Bu sre zarfnda Havrkann tek hkimiydi denilebilir. Hatta Havrkann dnda kalan komu airetler zerinde de hkimiyet kurmutu. Osmanl hkmetlerinin blgedeki otoriteleri sadece kt zerindeydi. Vergiler bile askeri operasyonla toplanabiliyordu. Askerlik ana gelen genler onun glerine katlyorlard. I914 ylnda I. Dnya Savann balamas ve devletin savaa katlmasyla Alinin blgedeki etkinlii daha da glendi. nk devlet askeri kuvvetlerinin hemen tmn sava alanna ekmiti. mparatorluun kaderini ellerinde tutan ttihat ve Terakki liderlerinin Turanc hayalleri ve onlarn mttefiki Almanlarn emperyalist emelleri uruna binlerce, yz binlerce asker Kafkaslarn karl dalarnda, Arap llerinde yok oluyordu. Bu nedenle cepheye srekli asker aktarlyordu. Dolaysyla i asay salayacak yeterli askeri g kalmamt. Aslnda bu durum Havrkan asnda da memnuniyet vericiydi. nk devletin eitli bahanelerle yapt operasyonlar, zorla asker toplamalar, kanunsuz yksek vergi toplamalar, ky ortasnda meydan dayaklar, Imparatorluun uzak kelerine srlmeler bir sre iin de olsa sona ermi, halk rahat bir nefes almtr. Yezidi ve Hristiyan Krtler zerindeki maddi

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

manevi basklar kalkm, deer veriliyor, sayg gsteriliyordu. I. Dnya Sava boyunca blgedeki tek gerginlik durumu; Omeri ve Dekuri airetlerinin Alinin otoritesine kar zaman zaman ittiat etmekte isteksiz davranmalaryd. Zaman zaman atmalar oluyordu. Ancak genel anlamda Ali yrede kontrol elinde tutuyordu. 1914te balayan I. Dnya Sava 1918de Osmanl Devleti ve mttefiki olan ttifak Devletlerinin (Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan) yenilgisiyle sonuland. Hepsi byk kayplara uradlar. Denilebilir ki en ok kayp veren de Osmanl devleti oldu. Sava srasnda byk toprak kaybna uram, elinde sadece Anadolu ve Krdistann bir blm kalmt. Yenilen devletler tek tek masaya oturarak atekes antlamalar imzaladlar. Osmanl Devletinin imzalad antlama olan Mondros Antlamas, ok ar artlar tayordu. Antlamann en nemli baz hkmleri yleydi; - Itilaf Devletleri , (Ingiltere, Fransa, Italya) gvenlii salamak iin gerek grdkleri an istedikleri yeri igal edebilecekler. - Kk bir jandarma gcn dnda Osmanl ordusu terhis edilecek. - Her trl sava ara gerece, silah ve cephaneye el konulacak. Bylece mparatorluunun elinde kalan topraklarn igal edilmesinin hukuki gerekesi de hazrlanmt. Ksa bir sre sonra da Mondros hkmleri uygulamaya sokuldu. Anadolu topraklar yer yer igal ediliyor, ordu terhis ediliyor, btn silah ve cephaneye el konuluyordu. Ksacas devletin var olma nedenleri bir bir ortadan kaldrlyordu. Koca kaplan kediye dnyordu. Tabi Mondros Mtarekesi uyarnca yaplan igal eylemlerinden Krdistan da nasipleniyordu. Bugnk Irak topraklar ve Krdistann petrol blgeleri (Musul, Kerkk ve evresi) ngiliz lerin payna dyordu. Zaten daha sava srasnda Musula kadar olan yerleri igal etmilerdi. Bugnk Suriye ve dolaysyla Gney Bat Krdistan topraklar Franszlarn payna dyordu. Geri buralar sava srasnda ngilizlerce igal edilmiti. Ancak tilaf Devletleri arasnda yaplan gizli antlamalar gereince Franszlara braklmt. Yine bu gizli antlamalar uyarnca Mardin, Nusaybin, Midyat evresi yani Havrkan topraklar, Urfa ve Antep Franszlarn payna dyordu. Mtareke imzalanrken henz buralar igal edilmemiti. Ancak o gn iin her an igal tehlikesi vard. Btn Anadoluda olduu gibi Osmanl Devletinin Krdistan corafyasnda da etkinlii olduka zayflamt. Otoritesi fiilen sona ermiti. Bu durum milliyeti zgrlk Krt unsurlar iin olduka uygun bir ortam yaratyordu. Bata imparatorluun bakentinde, zellikle de Krdistann nemli merkezlerinde (Diyarbakr, Urfa, Mardin vb.) younlaan bir hareketlilik balamt. Birok yurtsever aydn bata olmak zere asker, sivil ahsiyet, airet liderleri, soylu aile mensubu, din adam vb. Krt milli unsurlar youn bir faaliyet iine girmi bulunuyorlard. Gazeteler, dergiler kartlyor, bildiriler datlyor, cemiyetler kuruluyordu. Bu almalarn sonucunda ortaya kan en nemli organizasyon hi kukusuz Krdistan Teali Cemiyetidir. (Krdistan Yceltme Dernei ) Cemiyet milletlerin kendi kaderlerini zgrce belirleme hakk. Prensibi dorultusunda youn bir faaliyet iine girmiti; Krdistann eitli merkezlerinde ubeler ayor, temsilciler gnderiyor, ulusal uyan salamak iin toplantlar dzenleniyor, youn bir propaganda faaliyeti srdrlyordu. Bu arada Havrkanda da benzer bir hareketlilik vard. Beklenen gn gelmiti. Botan Krt ynetiminin sona ermesinden beri hi snmeyen zgrlk atei daha da alevlenmiti. Alinin Kasrnda youn bir trafik vardr. Bir yandan kurmaylaryla, dier yanda Hevrkann yurtsever unsurlaryla, blgedeki dier airet liderleriyle grmeler yapyordu. Yllardr srdrlen dmanlklar, kan davalar sona erdiril- meye allyor, atan airetler arasnda bar ilan ediliyordu. Ama g birlii salayp bamsz Krdistana kavumakt. Bu amala almalar Havrkannn dna tanarak daha da boyutlandrlmaya allyordu. Krt zgrlk hareketinin, dolaysyla o gnlerde Krtlerin en nemli siyasal organizasyonu olan Krdistan Teali Cemiyetinin de nemli merkezlerinden biri olan Diyarbakrla haberleiliyor, karlkl temsilciler gnderiliyordu. Yine ayn amala Ali Batnin bizzat rnakl airet lideri Abdurrahman ve Salahan Airet lideri Ramazan ile grt bilinmektedir. Hatta bu grmelerde Gney Krdistanda bulunan ngiliz igalinin kuzey Krdistana yaylmas durumunda kar koyma fikri zerinde anlatklar, eitli kaynaklar tarafndan kaydedilmitir .( Kurdisten and Kurds-Krt Milliyet-iliinin tarihi- Wadie Jwaideh ) Oysa gnmz resmi kaynaklar ve Trk tarihileri Ali Bat hareketinin tamamen ngiliz destekli olduunu, ngiliz karlarna hizmet eden bir hareket olduunu belirtmektedirler ki bu doru deildir. Ali Bat ile yapt grmenin hemen ardndan rnakl Abdurrahman Aann dier airet reislerine gnderdii mektuplarda ngiliz mdahalesinin kabul edilmemesini ve ngiliz ynetiminde bulunan blgelerdeki Krt airet reislerinden direnie gemelerini istemitir. Bu mektuplarn bazlar ngiliz yetkililerince ele geirilmi ve bugn devlet arivlerinde mevcuttur. Sz konusu kaynaklarda Trk yetkililerinin blgede ngiliz kart bir direni balatmak iin hummal bir faaliyet iinde olduklarn, Krtleri etkileyebilmek iin de zellikle Hristiyan mdahalesine kar Mslmanlar birlein. Krtler ve Trkler din kardeidir eklinde dini duygulara hitap eden etkili propaganda gelitirdikleri ve oldukada baarl olduklar da belirtilmektedir. Alinin almalar her ne kadar milliyeti ve zgrlk hedeflere ynelik olsa da z itibaryla ada, ulusal bir yapya dnmekten uzak olmutur. Kurulan siyasi ilikiler, rgtlenme faaliyetleri, askeri etkinlikler tamamen airetsel yapya dayanyordu. Kanlmaz olarak airet ve airet nderlii n plana kyordu. stelik airetler arasnda asrlar boyu devam eden kin ve husumet, ulusal bir btnln olumasna frsat vermiyordu. I. Dnya sava sresince Havrkanda greceli bir bar ortam yaratldysa da uzun vadeli olamad. En ufak sorunlar hemen

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

atmalara neden oluyordu. Nitekim nl Tnat atmas byle bir nedenle patlak verdi; Omeri Aireti lideri Ehmed Suleymann basksndan kaan Mele Osman adnda birinin Aliye snmasyla taraflar arasnda gerginlik balad. Omeri Airetine ait Tnat kyne giren Ali gleriyle Omeri ve Dekuri gleri arasnda balayan atmalara daha sonra devlet glerinin Dekurilerin yannda yer almasyla atmalar daha da iddetlendi. Her iki taraf da byk kayplar verdi. Kukusuz en byk kayb yoksul Krt insan verdi. Bu atma ve sonrasnda yaanan ac olaylarn yre insannn belleinde brakt derin izler bugn bile canlln korumaktadr. Krt halk edebiyatnn ok nemli rnlerinden olan stranlar bu olaylarn en canl tanklardr. Yrede yllardr dillerden dmeyen onlarca strandan biri olan er Tnat da bunu ok net bir ekilde grebiliriz; er Tinat Hey l day hey l day hey l day. Dil min de way. Ehmed Axa xwe berda bajar Nisbn. Cem Qammeqam Nisbn. Got Qammeqam Nisbn dil min de way sed cara min way. Ely Bet bav sif Nezr ferx mala Haco sultan Hevrka qaax b kete dunyay. Li pit qaxbna Ely Bet bav sif Nezr ferx mala Haco debara min di cih te da nay. Qammeqam Nisbn go Ehmed Axa tu rabe lez bike, bilezne Axawat Muxtaran bne mezbeta c ke mza l bixne em v mezbet deyne wal Beg bajar Midyat. Bel waly bajar Midyat tlefon bidite bajar Estembol. Belk em fermana Ely Bet bav sif Nezr ferx mala Haco ji derg Estembol hilnin Ehmed Axa lez dik dilezne Axa Muxtara di cemn mezbeta dik mora l dixn. Dane wal Beg bajar Midyat , waliy bajar Midyat tlefon dab bajar Estembol fermana Ely Bet bav sif Nezr ferx mala Haco ji derg Estembol li ba Sultan Estembol deran. Elko lawo min digo meman xwe meman tit reb alem li ban bat qelem li erd Xwed kes l nezan. Li w roja fermana Ely Bet bav sif Nezr ferx mala Haco ji bajar Istembol deran. Hazar esker law dewlet bi topan xvet adira ve li dewra qesra Tinat . Li dora Ely Bet bav sif Nezr ferx mala Haco girtine der topa dane qesra Tinat. Elk Bet digo gel xulama lez bikin bileznin hewara imn Hen Heyd kak Melk bav kur ji min ra bnin hewara emdn ol ji min ra bnin say eref ji minra bnin. Lo lo lo Elko lo lawo qesra Tinat wa bi hejr e. Bejn bala Ely Bet bav sif Nezr ferx mala Haco Sultan Hevrka Xelef mala Osman Paa, bejna ala apika ye rextan zincra Axa fermana hukmet li mal li er giran e. Ji xra Xwed ra ne fermana Hukmet ba bila fermana shs (33)er kurda ba, fermana er kurda b ra b tekb ye.

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

Bi telaq jin berdan li pita kozik epera d kwa min l digote gurmna dihol zirna daweta her d Axay min sif Nezr e. Ely Bet go lawo imn qesra Tinat bi dar b ye. Fileho av te keta esker dewlet zirav te qet ye. Kerrb li imn Hen Heyd da, go lo lawo Elko qesra Tinat bi simaq e. He kes ji min te ji tal ya ev pda dest xwe ne d qevda xencer hicrmta bernede zabit ser top, jina xwe berdit bi s telq e. qesra Tinat dil min bi xeber e. dan navmid imn Hen Heyd kak Melk gelek hene. Dest da qevda xencer hicrm berda b esker dewlet ji taliya ev pda zabit ser top kut da ber xenceran e. Dil min li xeber e adan navimd Mihemed lo gelek hene. Dest da qevda xencer hicrm berda b esker dewlet ji taliya ev pda zabit ser top kut da ber xencerae. imn Hen Heyd bandik lo lo Elko lo lawo qesra Tinat bilind e wa li herem e. Deng top topxana dewleta Turka li ser ser El y Bet bav sif Nezr lda lem e lem e. Axa roja koka dwana tu li ser jor rnit tu ji mala Osman paay tu Axay ez xulam te me. Bel roj qesra Tinat ew gava xulna topan teyaran li wn bomba hng roja mirin Axa bi xwed tu celeb w roj ez ribad te me. Yukarda belirtildii gibi Alinin balatt hareket bir ynyle geleneksel airet ilikileriyle yorulmu bir yaplanma arz ediyorsa da teki ynyle milliyeti ve yurtsever bir ierik tamaktadr. Mondros Atekes Antlamas sonras yapt almalarda, kurduu ilikilerde bunu grmek mmkn. Havrkan lideri, zgr Krdistan uruna en byk rakipleriyle hatta can dman saylan airet liderleriyle grp, birlik ars yapmaktan geri kalmamtr. Bu airet liderlerinden biri de nl Dekuri lideri Izedin Aa dr. Eski dmanlklar unutmak ve ulusal karlar etrafnda bir araya gelmek iin birok grme yapld. Ancak hep airetsel karlar nplana karldndan bir sonu alnamaz, birlik salanamamtr. Byk Ozan Seyday Cigerxwn Hayat Hikyem ad verilen biyografyasnda; anlamazln temelinde, liderlik konusu olduunu, kurulacak Krdistann lideri kim olacak konusunda anlaamadklarn sylemektedir. Yine de Alinin bu abalarnn sonucunda yrede birok airetin destei alnr. Baz resmi kaynaklar da Alinin blge halkn kandrmak iin: Ben stanbuldaki Halifenin temsilcisiyim. dedii belirtilmektedir. Bizce bu Havrkan liderinin olduka kvrak bir zekya sahip olduunun gstergesidir. G bulmak, amaca ulamak iin bavurulan akllca bir taktik Nitekim hemen ayn tarihlerde Anadoluya geen Mustafa Kemal halkn desteini almak iin benzer bir taktie bavurarak; Amacm, padiah ve hilafeti kurtarmaktr. diyordu. Oysa ayn M. Kemal yl sonra saltanata, be yl sonrada halifelie son vermitir. Sadece bu topraklarda deil tarih boyunca hemen dnyann her yerinde halk etkilemek, zerinde otorite kurmak iin siyasilerin, devlet adamlarnn bavurduu bir yntemdir dini duygu Pek baarl olamamsa da Havrkan liderinin de bavurduu ayn yntemdir. Ama Sezarn hakkn Sezara vermek gerekirse, bu konuda Trk siyasilerinin eline hi kimse su dkemez. yle ki bu yntemle Hem Krt hem Trk halkn bin yldr uyutmay byk bir beceriyle baarmlardr. Ali, yllarn engin askeri deneyimine sahip Osmanl ordularyla boy lecek gc bulamadysa da yrenin baz byk airetlerinin desteini alr. Artk zamann geldiine inanr ve harekete geer. (11 Mays 1919) En yakn adamlaryla (Alinin en sadk adamlar Hiristiyan ve Yezidilerdir. ) Midyattan yola kar. nce Savur-Mardin istikametinde yrr. Baz glerini de Nusaybin, Cizre yresine yollar. Bu yrelerdeki birok airet ona itaat eder ve destek salar. Ald bu destee de gvenerek Nusaybin ehir merkezine yrr. ehri kontrol altna alr. Buradaki askeri birliklerin bir ksm teslim alnr, geri kalan ehri terk eder. Ceza evinin kaplar alarak btn tutuklular serbest braklr. Ali halk tarafndan sevin gsterileriyle karlanr. n daha da yaylr. Ancak yredeki 5. Tmene bal askerler harekete geer ve ehri kuatrlar. Bunun zerine Ali, Nusaybinin btn sivil ve askeri idarecilerini rehin alarak ehirden ayrlr. Yrenin dalk kesimine ekilir. Bundan sonra amansz bir takip balayacaktr. Devlet gleri gerek silah gerekse de say bakmnda kyas kabul edilmez bir stnle sahipti. Havrkan lideri gerilla taktikleriyle sava srdrr. Srekli geri ekilerek tekrar Midyata varr. 4. Haziran da Mqr denilen yerde Krt tarihinde sk rastlanan bir olay gerekleir. Tarih yine tekerrr eder; daha nce Aliye itaat eden ya da tarafsz kalacan bildiren birok airet devlet gleriyle birleerek saldrya geer. (er

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

Mqr) ember iine alnan Havrkan gleri byk kayplar pahasna emberi yarmasn baarrlar. 5. Tmenin takibi devam etmise de artk baarszl anlalmt. Bunun zerine blgede bulunan 6. Piyade Alayna bal birlikler harekete geirildi. Artk Havrkann da ta asker kaynyordu. Evet, tarih yine tekerrr ediyordu; Ali atas II. Haco gibi arpa arpa geri ekiliyordu. Gleri giderek eriyordu ve yine en byk darbeyi Krtlerden yiyordu. Dekuri, Omeri, Kosi, Hebizbini, Hesari vb. birok Krt Aireti devlet gleriyle birleerek Ali ve bir avu savay Medah Ky evresinde embere aldlar. Bu sefer ka yolu kalmamt. Havrkann Hiristtiyan, Yezidi, Mslman savalar bir bir dyordu. Derecikler oluturan kanlar gl olup bir birine karyordu. Ve son olarak Ali de dt. Hayatnn en zor anlarnda yannda olan, onu yalnz brakmayan yoldalarn, o da terk etmemiti. lm onlarla kucaklamt. Ama halk vefaldr. Sevdiklerinden kolay kolay vazgemiyor, kolay kolay ldrmyor. Havrkanllar Alinin lmne inanmadlar; O efsunludur, ona kurun ilemez. diyorlard. Bunun zerine Alay Komutan Binba Pehlivanzade Nuri Bey hem kazand zaferi kantlamak, hem de halka gzda vermek iin, Alinin cesedini bir katra ykleyerek Midyat sokaklarnda gezdirip tehir etti. Bylece hatasyla, dorusuyla, gnahyla, sevabyla bir Krt isyan daha, yine Krdn byk! katksyla sona erdi. (18. Austos 1919) Ve Havrkan yine karalar balad ama sevdiklerini ldrmedi Onlar yakt atlarda, stranlar da, diloklarda yaatt. Onlar terk etmedi. Ali ve arkadalarnn zellikle nl sava, efsanevi Hiristiyan emun Hanna Haydonun, emdin olinin kahramanlklar yrede dillere destan oldu. Onlarca strana konu oldu. Yrede onlar tanmayan isimlerini iitmeyen yoktur desek kesinlikle mbalaa yapm olmayz(nmzdeki saylarmzda bu stranlardan rnekler vermeye devam edeceiz). Alinin lmnden sonra, airetin birlii bozuldu. Hevrkan gleri dald ve yre tamamen devlet denetimine girdi. Yeniden liderlik kavgalar balad. Konfederasyonun bir ksm III. Hacoyu lider kabul ederken, dier bir ksm ayn aileden yani Mala Osmandan biri olan elebinin etrafnda topland. ok ey eskisi gibi deildi artk. ok ynl bir deiim sreci balamt; bir kere yeni bir devlet kurulmutu. Osmanl Devletinin yerine, Trkiye Cumhuriyeti kuruldu. Cumhuriyet hkmetleri dnemi balamtr. Artk yrede olduu gibi btn Krdistanda daha sk bir denetim vardr. ok daha farkl politikalar gndemdedir. ok daha farkl ve karmak sorunlar ortaya kmtr. Btn bunlara ramen, Havrkanda iki ey uzun sre deimedi: biri, geleneksel airetsel yap ve airetler aras atmalar, dieri de Krdn zgrlk akdr. Evet, Havrkanda bu ikili adeta ikiz karde gibidir. Son yllara kadar bu byle srp gitti. Ancak son dnemlerde deien ekonomik, sosyal ve kltrel deiimler ikizlerden birini, -airetsel yap- iyice sarst. Hatta byk lde yok etti diyebiliriz. Ama teki yani Krdn zgrlk ak hi deimedi. Aliden sonra da Mala Osmann, bu uurdaki abalar devam etmitir. Yeni kuaklar atalarnn yolunda yrdler. Ite bu yeni kuan en nemli yelerden biri III. Haco dur(Bak. Mala Osmann ksm soyaac.) Ama onun hikyesi baka bir yaz konusudur.

Nane: 1925 , 1935 , airet, Haco Aa , Hevrkan

Hasan Yldz/ Referandum Sonularndan Genel Seimlere Doru Siyaset Sahnesine Bir Bak 5 Kasm 2010 par Kovarabir Dans Git
0
Like Like
submit

1 Sirov

0
Tweet

Unlike Like Tanzimat Fermanndan bugne dek Trkiyedeki radikal deiimler incelendiinde, toplumsal kkenini ilk kez halk gerekliinde bulan, kendisine lml slam denen bir iktidar tarafndan yapld grlecektir. nk bundan nceki devrimler ve deiimler halk adna ama halka ramen yaplan deiimlerdi. Cumhuriyetin ilanndan sonra, bir nceki Osmanl yaam tarz dikkate alndnda, gerekten de olaanst deiimler iin admlar atlmtr. Ancak bunlarn uygulanabilmesi iin toplumun pasif muhalefetiyle mcadele etmek gerekecekti. Jakobenci dayatmann siyasal bir tercih olarak sunulduu tarihsel dnemde asker-brokrat oligarknn politik uygulamalarna kar duracak ya da bunlar eletirel bir muhalefet ile karlayacak siyasal ortam yoktu. Eletirenler devrim kart olarak peinen mahkum edildiler. Daha sonra devleti de elinde tutan siyasal yap, devrim diye sunduu programn zerine yatarak btn bir toplumu da esir ald. Dnyadaki deiimlerin bu toplum zerindeki etkileri grmezlikten gelindi. Ancak toplum, kendi yapsna da uygun bir yavalkla bu deiimleri zaman iinde zmseyerek hem kendisiyle hem de bu dayatmalarla hesaplamaktan da geri durmad. te Trkiyede bugn yaanan ve siyaseti allak bullak eden, btn artlanm deerleri yerinden eden gelimelerin

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

altnda bu kavramlar sakldr. Artk toplum eskisi gibi kendisine dayatlan deil, -doru ya da yanl- kendisinin kabullendii siyaseti uygulamaya koymaya cesaret ediyor. Bu frsatn AKP gibi lml slami kimlii olan bir iktidar dneminde kmas ise hi te artc olmamaldr. nk siyaset yelpazesinin dier yannda kalanlar statikocu gelenei srdrme yanls olduklarndan deiim istemlerinin temel kaynan anlayamamakta ve onlara doru sorular soramamaktadrlar. Trkiyedeki deiim izgisinin AKP gibi bir parti dneminde ortaya kmasn bir ans olarak deerlendirme durumundayz. Trk toplumunda kkl deiimlere kar duyulan kukular iyi deerlendirildiinde, onlarla deiim diyalounu en iyi kuracak olan partinin yine AKP olduu grlecektir. Anadoludaki ekonomik ve sosyal rzgar 1970li veya 1980li yllarda ortaya ksayd ok daha radikal bir slam hareketiyle bulumas kanlmaz olacakt. Bunun olabilecek sonular zerinde varsaym yrtmeye gerek yok kansndaym. Trk toplumu bugn iin muhafazakar yapsna ve yava deiim eilimine karn, Anadolu dinamiinden ulusararas sermaye ile yakn temasa gemi bir snf yaratabilmitir. Bu snf imdi, burnundan kl aldrmamaya alan stanbul sermayesiyle kendisinin eitlenecei gn beklemektedir. Bylesi bir kabullenmenin sonucu da elbette olacaktr. Birinci ve en nemli etki, Trkiyedeki darbeci siyasetin ekonomik alt yapsn oluturan bu sermayenin kendisini kalplardan kurtulmasna vesile olabilecektir. Siyaset sahnesinde yaananlar toplumun geirdii deiimlerle karlatrmadmz srece doru tesbitler yapma olana bulamayacaz. Eer bu perspektften hareket ederek yolumuza devam edersek, Trkiyenin eksikliini ektii sosyal demokrat bir partinin neden vcut bulamadnn anlam olacaz. Bize zglnde, hem CHPnin neden sosyal demokrat bir parti haline gelemediini hem de, CHP dnda neden bir sosyal demokrat partinin oluturulamadnn da yantn verecektir. Cumhuriyet kurulmadan nce stanbul merkezli olan finans ve sermaye ilikileri cumhuriyetten sonra da zmir iktisat kongresi kararlaryla ayn yolda devam ettirildi. Sermaye birikiminin nisbi olduu Anadolu erafna ise temel olarak stanbul ve zmir merkezli komprodor burjuvaninin mallarn satarak ticaret yapmak kalyordu. Bunun dnda, yan sanayi iletmeleri ve kk el tezgahlaryla ekonomik sahada yer alan bir snf ta, hemen bu snfn yannda veya birlikte yer alyordu. Bir devlet partisi olarak CHP esas olarak stanbul sermayesine gre kendisine politika retirken, Anadolu sermayesine vey evlat muamelesi yapagelmitir. Dolaysyla bu toplumla olan bann ana ekseninde srekli bir kopukluk ve gvensizlik olumutur. Gelecein orta snfn oluturacak olan bu tabakalar, politik alternatifin olmad zamanlarda CHPye ekingeli desteklerini vermiler, ancak Demokrat Partinin iktidara gelmesinde grld gibi en kk bir muhalefet frsatnda CHP ile ve dolaysyla devletin resmi ideolojisiyle arasna hemen mesafe koyma cesaretini gsterebilmitir. Burada DPnin devlet ideolojisi iinde nerde olduu tartmasndan ok, bu snf ve katmanlarn politik refleksini n planda deerlendirmek ok daha nemlidir. nk orta snflar bir toplumun deiik katmanlarn birbirine balayan, doal elementler olarak olduka etkilidirler. Alt snflarla zorunlu olan yakn temaslarnn zedelenmemesi iin daha st snflar toplumun dier katmanlarna ve dolaysyla kendilerine kar kaytsz kalmamalar iin uyarc grevleri vardr. Cumhuriyetin kuruluundan beri alttan alta, de kalka evrimleen bu snf, zal iktidarnn ald ekonomik kararlarn da etkisiyle ikibinli yllarda sermaye birikimlerini nihayet stanbul surlarnn karsna dikebildiler. Buna stanbulun Yldrm Beyazt ve Fatihten sonraki nc kuatmas desek yerinde olacaktr. nk kuatma yine Anadoludan gelmektedir ve bu akna kar stanbulun egemenlerinin direnci vardr. Bu direnci Babakan Erdoan eitli toplantlarda dile getirmektedir. Erdoana gre stanbul sermayesi gelien Anadolu sermayesini iine almamakta srarl grnmektedir. Bu davrann altnda, Anadolunun muhafazakar sermayesine kar kendini modern gren kaprisli bir anlayn m yoksa, geleneksel sermaye nclnn ellerinden alnaca korkusunun mu yatt esasl bir soru olarak karmzda durmaktadr. Gelecekte Trk politik sahnesine yn verecek olan esas dinamikler bu iki kutbun birbiriyle olan ilikisinden geecektir. Kald ki Anadolu sermayesini bir btn olarak muhafazakar damgal grmek doru deildir. Bu nedenle bu snfn bir btn olarak bir partide younlaacan sylemek te doru olmayacaktr. Yine de bugn itibariyle bu snfn istemlerine yant veren tek partinin de AKP olduu gereiyle kar karyayz. Eer soruyu, bu snf ve katmanlarn neden bir nceki dnemde Selamette Fazilette veya bugn Saadat Partisinde deil de, lml slam olarak anlan ve bu snflardan ald gle kendisini Avrupadaki rnekleriyle Hristiyan demokrat, sosyal demokrat karm bir akm olarak gren AKPde toparlandklar eklinde sorarsak, bu snflarn kendilerini evrimletirmeye ak olduklarn ancak bugn itibariyle kendilerini kucaklayacak baka bir oluum bulamadklar gereiyle kar karya olduklarn anlarz. te CHPyi sosyal demokrat sylemde zora dren birinci soru devlet geleneinden kopamama olarak aklanrsa, ikinci soru da bu snflar kuaklayacak bir politika gelitirememesinde aranmaldr. CHP iindeki geleceklerini eski devlet geleneine sarlmakta bulan brokratik elit tabakalar Anadoludaki toplumsal deiimi dikkate almayarak ayn stanbul sermayesi gibi davranmaktadrlar. CHP d solun arzuladklar sosyal demokrat bir yap haline gelmeleri iin nce radikal eilimlerden kurtulmalar ve sonrada Anadolu sermayesinin laik ve modern temsilcileriyle organik balar kurmalar gerekmektedir. Buna sermayenin temsilcilii gibi bir sfat yaktrmak yerine, sistemin demokratikletirilmesi iin ibirlii yapmak demek daha doru olacaktr. Sosyal demokrat bir hareket ile ilgili olarak Anadolu sermayesinin bir btn olmadn sylemek durumundaym. Bu snfn daha modern yaam tarzn srdren katmanlarnn da AKP ye oy verdii bir veri olsa da, bunun srekli devam edebileceini sylemek doru deildir. Ekonomik kayglarla ynelilen bu durak, yaam tarzndaki farkllklarn bilince kmasyla yeni araylara girecekleri beklenmelidir. Bu konuda en iyi karlatrmal rnei orta snf kavramna damgasn vuran Anadoludaki Kayseri iliyle, daha batda bulunan Eskiehir ilindeki sosyal yaam farkll

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

vermektedir. Akam olduunda sosyal yaamn birden bire karanlk sokaklara brakan bir Kayserinin, sinemas, tiyatrosu ve dier elence yerleriyle sosyal yaam renklendiren Eskiehirin orta snf arasnda dnya gr fakll vardr. 12 Eyll Referandumunda modern yaam tarzna yabanc olmayan bat illerinde Hayr oylarnn arlkl olmasnn en nemli nedenlerinden biri yaam tarzlar arasndaki fakllklardr. Bu farkllklarn kitlesel bilinle bir partiye doru kaymas iin bugn itibariyla bu partinin CHP olmas iin- CHPye egemen olan asker-brokrat elitin kendi kayglarn, devlet kaygs olarak gsterme alkanlndan vazgemesi gerekmektedir. Yani rgtlenmesini brokratik anlaytan sosyallemeye doru evirmek durumundadr. Ayn yaklamlar farkl alardan BDP iin de syleyebiliriz. Gelinen aamada PKKnn artk kendi varlk nedeni iin sreci uzatt aa kmaktadr. Oysa BDP, siyasi sahneye alternatif yeni gler ksa da, Krt halknn istemleri konusunda daha uzun seneler muhatap olacak konumdadr. Kendi varlklarn PKK glerine endeksleyerek devam ettirmeleri halinde ise zamanla bu anslarn da kaybedebileceklerdir. Bu nedenle ekonomik ve sosyal taban olan katmanlarla birlemeleri temsili zelliklerine daha fazla g katacaktr. Anayasa Tartmalar Toplumsal planda ortaya kan her deiim kendisine yasal bir zrh arayacaktr. Trkiyedeki bu rzgar, kendisini deien dnya deerleriyle birlikte ayn zaman dilimi iinde buldu. Kreselleen ekonominin siyasette yaratt liberallemenin etkileriyle bu snf daha cesaretli olarak istemlerini sralayabilmektedir. ABD artk eskisi gibi cuntalarla lkeleri ynetmeyi gereksiz bulmaktadr. Burada bir istemden ok, dnya ekonomisinin yeni kurallarnn btn lkeleri piyasa ekonomisine katma durumundan kaynaklanmaktadr. Sistemin bunun dnda bir istemi ve kar da yoktur. kibinli yllardan beri Trkiyede darbe planlar yaplyor ama uygulanamyor olmasnn en byk nedeni, bu darbelerin d desteklerden ve zellikle ABD desteinden mahrum olduunun gstergesidir. te yandan Trkiye bir ucuyla Avrupa Birliine tutunmu durumdadr. Grmelerin ucu grnmese de Trkiyenin bu eksenden kopmas mmkn grnmemektedir. Tm ulusal, etnik, dinsel ve mezhepsel farkllklarn gz nne alnarak yeni yasalarn kartlmaya allmas bu perspektif iinde deerlendirilebilir. Trkiyenin blnecei kaygsyla hareket eden militer-brokratik devleti yap ise, bu farkllklarn zerinin rtlerek cumhuriyetin kuruluundan beri allagelen genel hkmlerle yol alnmasndan yanadrlar. Tarihin hi bir dneminde toplumlar bu kadar birbirlerine yakn olmamlar ve birbirlerini bu kadar yakndan tanmamlardr. Bunu salayan faktrleri ekonomi, medya ve iletiim teknolojisindeki hzl deiimler olarak aklayabiliriz. Trk eitim sisteminde dnyann br ucundaki ilkel bir kabileden bahsedilir ama Krtlerin varl onlar olumsuzlatran d kaynakl isyanlaryla trnak iinde anlatlrd. Osmanl dneminden beri yaadklar basklara karn Anadolu kltrnn beiini kuran Alevilerden ise hi bahsedilmezdi. Toplumun bann eitim adna kuma sokulduu bir dnemin dnyann bgnk artlarnda devam etmesi mmkn deildi ve olmad Kemalist brokratik elitin ABye kar olan argmanlar iinde hibir ekonomik nedeni bulamamaktayz. En nemli sorun onlar iin AB uygulamalar srecinde lkenin blnecei korkusudur. Kendi toplumunu tantmaktan korkan bir sistemin bakalarna kar bu kadar pheci davranmas elbette olaan karlanmaldr. Ancak bunlarn sistemi tkamalarna hibir haklarnn olmad anlatlmaldr. Sahip olduklar artlandrlm tarih anlayn terketmedikleri srece bu kayglardan kurtulmalar da olanak ddr. Bugn hi kimse 1982 Anayasas altnda yaamak istemiyor. Gnlnde hl bu anayasa olanlar bile artk bununla yaanmayacan ok iyi bilmektedirler. Bu nedenle 12 Eyll referadumunda ortaya kan EvetHayr ayrmn kemiklemi bir kutuplamann yansmas olarak grmek daha doru olacaktr. Toplumun yeni bir anayasa istemi o kadar kabul grmtr ki, muhalefet partileri (CHP MHP) bile kendilerini yeni bir anayasaya endekslemi olduklarn kamuoyuna aklamak zorunda kaldlar. Toplumun deiim istemi, onlara politik bir manevra yapma imkan tanmad. Ancak yine de hayr oylarnn fazla kmas durumunda bu iki partinin eski statkocu geleneklerine geri dnmelerine olanak verebileceini gz ard etmemek gerekecekti. Bu durumda onlar, militer yaplardan aldklar destekle de ite gryorsunuz toplum deiimden yana deil diye eskinin zerinde daha uzun yllar yatmann maharetini gsterebileceklerdi. te bu tehlike Evet oylarn tetikleyen etmen oldu. Birka meddelik deiime bile yetmez ama evet demenin mant burada yatyordu. Daha da nemlisi zellikle CHP bir daha geri dnlmez tarzda kendisini yepyeni bir anayasa tartmalarnn iinde buldu. Hatta o kadar ki, Meclisteki anayasa grmelerinden kaan bir muhalefet, gelinen aamada, tartmalar genel seim ncesine alma aceleciini bile gsterdi. Buna da olumlu bakmak gerekecektir. Ne var ki AKPnin elinde eskiden hazrlanan bir taslak duruyorken, CHPnin bu almann neresinde olduu konusunda somut bir alma ortada grnmemektedir. Oysa, eer CHP gerekten ada bir anayasa almasn toplumla paylar durumda olsa, kendi durumunu hem genel seimlerde hem de kamu nezdinde glendireceinin sinyallerini vermektedir. O taktirde Evet oylarnn nemli bir blm CHP ye geri dnebilecektir. Bunun iin 12 Eyll mantyla ve onlarn destekcileriyle kkl hesaplamas gerektiini artk anlamaldr. Dolaysyla Evet oylarna, CHPyi de kendisiyle hesaplamaya zorlayan bir etmen olduu iin olumlu baklmaldr. Birey olarak ben de Evet oyunu bu deiimler szgei iinde verdim. Eer CHP ada bir anayasay gndemine seimden nce koyup bunu kamuoyu ile paylar ve SHP dneminden beri askda duran Krt raporuyla desteklerse Kemal Kldaroluyla balayan deiim srecine somutluk kazandrabilir. Bunun toplumsal karln mutlaka bulacak ve Evete giden oylar kendi lehine evirebilecektir. Kemal Kldarolunun AKPyi zorlarcasna yapt seimden nce yeni anayasa teklifine yant

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

bulmamas bir bahane olmamaldr. CHP imdiden bu almalarn gerekli organlarna balatmak zorundadr. Evet oylarnn baka bir gstergesi de vardr: Trkiyede anayasa kadar yakc olan hatta ondan daha fazla gncellii olan Krt sorununda yeni bir baka imkan tanmasdr. Hkmetin deiik endieler altnda uygulamaya koyduu demokratikleme admlarna toplumdan kkl bir tepkinin gelmemesi daha kararl politikalarn uygulanmasna frsat verecektir. te bu noktada mralyla diyaloun resmi yn alm bulunuyor. Toplumun hassas olduu konulara deinmenin tehlikelerini en iyi devleti ynetenler veya hkmet olanlar iyi bilirler. Bu nedenle Babakan Erdoann kendilerini mralyla gryor diye sulayan muhalefeti byk bir fkeyle erefsiz diye sulamasnn altndaki kayglar anlamakla birlikte devamla biz deil, devlet gryor diye dzeltmeye gitmesi Trkiyede siyasetin nasl srdn gstermesi bakmndan da ibret vericidir. Bu, Krt sorununda sz sahibi olann eski gelenee bal olarak hkmetlerde deil, devlette (kimse bu devlet) olduunu gstermektedir. Zaten bu gne kadar Trkiyede hkmet olunur ama iktidar olunmaz denmesinin ana nedenini Krt sorununda aramak gerekecektir.. Gelmi gemi hibir iktidar bu sorunda kendi bana karar alma cesareti gsterememitir. Cumhuriyetin kuruluundan beri krmz izgilerle belirlenen bir politika vard ve bu politikay yrrle koymak hkmetlerin birinci greviydi. Sadece Demokrat Parti dneminde Krt feodallerine burjuvalama yolunu aan bir yaknlamayla bu politikadan sapma olduu gzlemlenmiti. 27 Mays 1960 Darbesiyle feodallerin kabuk deitirme eilimleri engellenerek eski politikalara geri dnlmtr. Feodalleri Sivastaki kamplara srgn edecek hibir somut gereke yoktu. Onlar ne bir dernek kurmulard ne de illegal bir rgte ye olmulard. Bir tek yry bile yapmamlard. Yine de kendilerini Sivastaki kamplarda buldular. Tek sular herhalde hadlerini aarak burjuvalamaya kalkmalar olmutu. 27 Mays 1960 Darbesinin bir baka etkisi de Krt feodallerinin kendilerine eki dzen verilmesini salamas olmutur. Krt topraklarnda burjuvalama mmkn olduu kadar ertelenmeli eer yaplabilirse imkansz klnmalyd. Bu feodallerin deiim sreci incelendiinde Krt toplumunundaki geri kalmlnn da arka sayfalarn inceleme olana bulabiliriz; Krt toplumsal dinamizminin kaynaklarn ve sorunlarn bir btn olarak analiz etmek bu nedenle nemlidir. Konuyu daha belirgin hale getirmek iin Osmanl dnemiden beri sre gelen uygulamalar ana balklaryla ele almak gerekli olacaktr. Osmanldan Cumhuriyete Airetler ve Feodaller Osmanl Krtler zerindeki sistemini kurarken u ilkeden hareket ediyordu: Krdistanda zayf olan airetleri gl olanlara kar korumak! Gl airetlerin veya feodal beylerin daha da glenmelerini engellemek iin onlara lazm olan insan ve toprak kaynan koruyuculuk altna almann bir amac vardr. Bu da belirli topraklar zerinde siyasal birlikler kurulmasna engel olmaktr eklinde zetlenebilir. Roma ve Bizans mparatorluklar tarafndan izlenen bu siyaseti Osmanllarn ustalkla uyguladklarn Makyavel Prens adl eserinde anlatmaktadr. Burjuva tarihilerin Osmanly halklarn koruyucusu olarak grmelerinin altnda farkl bir hakimiyet kaygsnn yattn Makyevelin analizlerinden anlayabilmekteyiz. Doru olan bir ey varsa bu koruyuculuktan Krt toplum yapsnn temelini tekil eden Krt airetleri fazlasyla nasibini almasdr. Bireyin ve ailenin henz ne kmad dnemde bir airete ait olma duygusu daha fazla etkiliydi. Feodal Krt beylerinin insan kaynan tekil eden ve edecek olan da bu airetlerdi. Tam da bu noktada Osmanl ynetimi airetlerin serbest dolamn yasal teminat altna alarak feodallerin onlar zerinde etkinlik kurmalarnn nne gemiti. Airetler ise aldklar bu fermanla kendilerini feodal bey karsnda zgr klmann tadn yaamaktaydlar. Uygulamann etkileri g olma kaynaklar elinden alnan feodal beyler zerinde olmutur. Burada Makyevelin deerlendirmeleri daha anlaml olmaktadr. Makyavel bir koloniyi elde tutmann en nemli yolu olarak bu topraklarda glerini kuvvetlendirmeksizin zayflarn korunmas ve glerinden phelendiklerimizin ise glerinin blnmesi olarak aklar.( Machiavel, Le Prince S.86) Roma ve Bizans imparatorlar tarafndan izlenen bu siyasetin Osmanllar tarafndan ustalkla uygulandnn altn izer. rnein Fransa Kral XII. Louisnin talyay igal ettiinde kendisine boyun een byk feodallere dokunmadn ancak daha kklerini ezerek yanl yaptn en byk yanl da, bu topraklar elde tutmak iin bir baka yabanc gc, spanyay yardma armakla yaptn anlatr. (age S.87) Osmanlnn ise igal ettikleri topraklarda bu hatalar yapmad belirtilir. Krdistan bu siyaset erevesinde sadece eyaletlere, beyliklere deil, airetlere ve ailelere kadar blnerek biri dierine kar kaytszlatrlmtr. Ayn ynetim tekniinin ngilizler tarafndan Hindistanda uygulandna tank olmaktayz. ngilizler Hindu kyl ekonomisini ykarlarken onlar yerli zorba ve smrclere kar koruduklar tezini kullanmlardr.(Rosa Luksemburg, Sermaye Birikiminin Tarihsel Koullar , S. 56) Osmanlnn siyasi koruyuculuk zrhn kurmasndaki ana hedef, Krt feodallerinin genileme emellerine kar, onlarn ihtiyacn duyduu dier airetler zerinde etkinlik kurmalarnn nne geilmesidir. Yani dier bir deyile bu uygulamayla Krt feodallerinin gelimeleri ve glenmeleri iin gerekli olan insan gcnden onlar mahrum brakyordu. Feodaller ancak kendilerine kan bayla bal olan airetlerle, topraklarn geniletme hakkna sahip olmadan yaamak durumunda kalyorlard. Yine de onlar, feodal bey olarak bir g gsterisi iindeydiler. Daha da glenmeleri iin etraflarnda dolaan airetlerin konakladklar topraklar zerinde hak iddia etmeye ve onlar vergiye balama giriimlerinde karlarnda Osmanly buldular. Gemiten gelen alkanlklarla

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

bunun kendileri iin doal bir hak olduunu sanyorlard. Krt topraklar zerinde siyasal bir birlik kurulmas iin greceli olarak gl bir beyliin dier beylikleri egemenlii altna almas gerekirdi. Bu bir anlamayla veya savala da olabilirdi. Toprak zerindeki kar atmas kendisini bu tarzda gsterdiinde, 1514 tarihinde Yavuz Sultan Selimin eyh dris-i Bitlis-i araclyla Krt beyleriyle yapt szlemenin ciddiyetiyle kar karya kaldlar. nk 1514ten 1800l yllara gelene kadar Osmanl bu topraklar zerinde idari sistemini tek yanl olarak glendirmi durumdayd. Geleneksel feodal beyler karlarnda birden bire airet prenslerini buldular. Bunlar gemite kmsedikleri, kendi altlarnda grdkleri gebe airetlerden bakas deildi. Drtyze yakn airet prenslikleriyle etraflarnn sarldn anladklarnda Osmanl yolun yarsndan fazlasn alm durumdayd. Bunun yannda balangta beylik nvanyla talandrlan feodaller kendi ilerinde bile rahat braklmam, bu beylikler zamanla sancaklara blnerek daha da gszletirilmilerdir. Feodal beylerin bu baskdan kurtulma abalaryla etraflarndaki airetler ve Hristiyan halk zerinde etkinlik kurma abalar devlete kar bir isyan saylarak zerlerine iddetle gidilmitir. XVIII. Yzyldaki Krt beyliklerinin benim Krdistanda Yzyl Savalar olarak adlandrdm ayaklanmas bu artlar altnda olmutur. Baban aireti Beyi Abdurrahman Paann 1806 ylnda ayaklanmasyla balayan bu sre 1882de Nakibendi tarikat eyhi olan eyh Ubeydullah ayaklanmasna kadar srer. Her ayaklanma devlet etkisinin blgede daha etkin olarak kurulmasyla sonulanr. Zamanla beylik ynetimleri kaldrlarak yerine Fransz idari sistemi rnek alnarak vilayet sistemine geildi. Vilayetlerin ynetiminde artk gl feodalleri grmek mmkn deildir. Blge batan sona merkezden gnderilen valiler tarafndan ynetilir. Daha alt kademede ise rnein Kasabalarda Kaymakamlklara yerel ahaliden tannan ailelerden birileri seilebiliyordu. Yerel halk ile temas bu tarzda kurulmu oluyordu. Trkiyede modernleme hareketlerinin balad Tanzimat Fermannn uygulamalar, Krt beyliklerinin isyanlarn da dikkate alarak yeni bir idari sistemi gndeme getirmitir. Devlet organlarnn beyliklerin en iine kadar vcut bulmas bu dnemde olmutur. Beylikler btn geleneksel otoritelerini bu sre iinde kaybedeceklerdi. Bugn yrrlkte olan vilayet sisteminin temeli 1864 ylnda kartlan yasayla birlikte atlyor ve Osmanl topraklar 25 vilayet merkezine ayrlyordu. Osmanl devletinin kuruluunun Anadoludaki dier Trk beyliklerini egemenlik altna alnmasyla mmkn olduunu deerlendirilirse, onlarn Krt beylikleri zerinde neden bu kadar hassasiyetle durduklar da anlalm olur. Ayn tarihsel dnemde Krt airetlerine bu kadar mertce serbestlik hakk tanyan Osmanlnn, Anadoludaki Trkmen airetleri zerinde tam tersi bir uygulama yaptklar dikkati ekmektedir. Anadoluda birlik-dzenlik kavgas olarak adlandrlan uygulamalarda Trkmen airetlerinin topraa yerletirilmeleri mcadelesini ve bu zora kar onlarn isyann grmekteyiz. Peki o zaman bu eliki nereden gelmektedir? nk Trkmen airetlerinin zerinde egemenlik kurmak isteyecek baka bir siyasal g yoktu. Bu beylikler Osmanl devletinin kuruluundan sonra yklmlard. Ziraat rnlerine duyulan ihtiya ve toprak gelirinin arttrlmas gereklilii Trkmen airetlerinin verimli topraklara yerletirilmelerini zorunlu hale getiriyordu. zgr yaamaya alm bu airetler de uygulamaya isyanlarla karlk veriyorlard. Bir yerdeki ekonomik kayglar dier yerdeki siyasi kayglar farkl uygulamalar beraberinde getiriyordu. Ve Osmanl Anadoludaki dirlik-dzenlik kavgasnda Trkmen airetlerini zorla topraa yerletirirken, Krt airetlerinin dolamn serbest brakm ve onlarn Krt feodal beyleri tarafndan ayrca vergilendirilmelerine kar koruyuculuu altna almtr. Bylece feodal gler kendi snrlaryla yetinmek zorunda kalmlardr. Bylece Krt toplumu en kk sosyal birimlerine kadar koruyuculuk maskesi altnda blnmtr. II. Abdulhamitin uygulad politikalar ise balbana bir aratrmay gerekli klan geniliktedir. Cumhuriyet dnemindeki uygulamalarn Abdulhamit politikalarndan alnd artc biimde karmza kmaktadr. Bu dnemindeki uygulamalarn ayn ama ama farkl yntemlerle devam ettirildiine tank olmaktayz. 1960 Darbesiyle ekonomik koruyuculuun bir devlet politikas olarak gelitirildiine tank olmaktayz. Darbe raporlarna bakarsak Trkiyenin nndeki birinci tehlikenin DP iktidar deil, Krt sorunu olduu grlr. Oysa o gnlerde toparlanm bir Krt siyasetinden de bahsetmek mmkn deilken, birinci derecedeki tehlike olarak yerini alyordu. Buradaki sr, ekonomisi glenen toplumun, siyasette de yerini alaca korkusuydu. Gerekten de 1950den 1970lere geldiimizde Krt ekonomisinde zellikle tarm, hayvanclk ve kk sanatlar alannda byk bir patlamann yaandna tank olmaktayz. Dier taraftan palazlanan, gelien, mtasyona urayan feodallerin de topraklarn terkederek art rnlerini metropollere kardklar grld. Bu snf kendi topraklarnda deil, metropolde burjuvalat. Ekonomik olarak bir sistem altna giren burjuvann, bu yaamn tehlikeye atacak ulusal istemler ileri srecei beklenmemelidir. Burada tam bir ztlk vardr. Devlet bu ztln farkndayd ve oynanmas gerek rol Devlet Planlama Tekilatna vererek yoluna devam etti. Sadece ekonomide deil, kltrel alanda da Krtlerin peini brakmayan bir devlet gelenei olduu, belki yzyl gese bulmakta zorlanacamz bir belgeyle ortaya kt. Merhum Blent Ecevitin gizli arivinde ortaya kan bir belgede kltrel alana ne kadar nem verildii grlmektedir. Darbe sonras alma Bakanlna getirilen Ecevit, belki de Krt sorununun gerek yzyle bu raporda karlayordu: Bu raporda radyo vastasyla Trke gfteleriyle mahalli havalarn alnmasnn tevik edilmesi iin blgeden sesi gzel kiilerin seilerek eitilmeleri ve bunlarn popler hale getirilmeleri istenmektedir. Bu raporu verenler 1960 Darbesinin ideolojisini hazrlayan ve uzantlar Devlet Planlama Tekilatnda bulunan bilim yaptna inanlan akademisyenlerdir. O gnden bugne kadar sren almalarn istenen sonular ne kadar verdiini sanat dnyasna bakarak herhalde grmek mmkndr. Bu durum Trk mzik dnyasna nerdeyse hakim olan Krt kkenli sanatlarn varlk artlarn aklamas

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

bakmndan ilgi ekicidir. Hibir sanatmz thmet altnda brakmadan bunun kendilerinden bamsz olarak devlet tarafndan planlanm bir alma olduunu sylemek durumundaym. Ayn raporda yerli Krt nfusun ekonomik tevik tedbirleriyle dier blgelere gnderilmeleri bir baka politika olarak dikkati ekmektedir. Bugn metropollerde holdingleen Krt sermayesinin ksa hikayesi bu belgede anlatlmaktadr. Blgede yatrm yaplsn diye verilen tevik tedbiri ve kredilere, blgeden elde ettii art deeri de alarak Batya kas kolaylatrlan feodaller, Trk ekonomisinin bir paras haline gelmilerdir. Btn bunlar neden sylyoruz? Viyana kaplarna kadar giden ve Akdenizi kendi gl haline getiren 600 yllk bir devlet geleneinin yaratt toplumsal koullar Trkiyede modern snflarn ortaya kmasna neden olacak ilk verilerin ortaya kmasna olanak salamtr. Ardndan gelen cumhuriyet ise bu temel zerinde kurduu kapitalist iktisat politikalaryla toplumsal ve ekonomik yapy sistemletirmitir. stanbul ve zmir arlkl burjuvalamann Anadoluda vct bulmas iin ok uzun yllar, ikibinli yllar beklemek gerekecekti. Trk kapitalizminin gl bir orta snf kartabilmesinin uzun yllar ald dikkate alnrsa, hibir devlet geleneinden gelmeyen, dolaysyla ekonomik kaynaklardan mahrum olan Krt toplumunda modern snflarn ortaya kmasndaki zorluklar aklayc olabilir. Bu zorlularn ortasnda, referandum propogandalar srasnda Diyarbakrda Ticaret Odas Bakan Ensariolunun farkl bir sesle kmas, dikkatlerin Krt burjuvazisi zerine ekilmesine neden oldu. Karikatr olabilecek ekilde Krt burjuvazisi kavram korkulu bir tarzda n plana kartld. Yaplar ve kapsamlar asndan ancak tccar diyebileceimiz bir snf olduundan fazla gstermenin altnda belirli korkularn yatt grlmektedir. Nitekim Krt burjuvalarnn referandum konusunda klar PKKnin emberine alnd. Bu farkl sesler, soldan saa birok kesimce Krt burjuvazisinin eilimi olarak gsterilmeye ve hatta mahkum edilmeye kadar vard. Blgede PKK basklarnn sonucu demokratik bir muhalefetin ortaya kmamasndan onlar kadar sistemin savunucularnn da memnun olduklar bu tartmalarla ortaya kmtr. Bu durum, siyasi sylemlerinde Kemalist sistemi ideolojik bir destek seviyesine kartan PKK ve liderinin varlnn, kimi gler tarafndan neden bir frsat durumunda grldnn de aklamas olmaktadr. Devlet PKK rgt eliyle Krt toplumunun ok sesliliine pranga vurmutur. Kendisinin yapma durumunda olan bir eylemi bizzat bir Krt rgtne havale etmitir. Oysa bu insanlar gerek anlamda bir burjuva snf olarak kabul etmek iin elimizde hibir somut veri yoktur. Bu snf olsa olsa ancak bugn itibariyle clz bir ticaret burjuvazisi olarak adlandrlabilir. Babakan ERDOANn Dikkat eken Demeleri Cumhuriyet tarihinde ilk defa bir Babakann Tunceli yerine Dersim deyiini ve devletin bu blgede yapt haksz katliamlar, srgnleri dile getirmesini dnnz. Dersim denince akla gelen ilk isim olarak Seyit Rzann idam sehpasna gidiinde syledii szleri kamuoyuyla paylatn dnnz; Btn bunlar syleyen muhafazakar bir partinin lideridir. Bunun oy kazanma amacyla yaplm aklamalar olduunu sylemek politikadan birey anlamamak demektir. O, bunlar herhangi bir ama iin sylese de, bizlere den kamuoyuna bomba gibi den bu tartmay biryerlerinden tutup daha da geniletmek olmalyd. Ayrca bu tr sylemlerin muhazakar toplum zerinde getirisinden daha ok gtrsnn olaca basit bir ngryle bulunabilir. Bu riski alan ve tarihsel bir hakszl kamuoyuyla paylaan bir babakan tebrik etmek gerekirken eletirmee kalkmann, Trkiyeye ivi gibi yapan Baykal muhalefetinden baka bir ey olmadnn da kant olmas bakmndan reticidir. Baykal tarz muhalefet radikal sola da bulam bir tarz olarak gncelliini korumaktadr. Babakan Erdoann bu yaklamna kar herhangi bir Dersimli sivil toplum kuruluunun cesaret gsterip tebrik mesaj gnderdiini duymadm. AKPnin Krt sorununda rkeke de olsa zm giriimlerinin ve Dersim ile ilgili szlerinin muhafazakar yaplar zerinde tepkiyle karlanmad referandum sonularyla ortaya kt. Dolaysyla AKPnin bundan byle Krt sorununun zmnde kendisinden sonraki iktidarlara da verecei nemli perspektifler vardr. Kamuoyunda var olan birok korku kendiliinden geerliiliini yitirmektedir. Krt politikasna yn veren partilerin yaklamlarna karn bu korkularn kaybolmas gelecek iin umut vermektedir. Referandum Sonular zerine Burada Krt corafyasndaki referandum sonularn ncelikli olarak ele almaya alacam. Birinci tesbit udur: BDPnin ald boykot karar sanldnn tersine sonular zerinde olumsuz deil olumlu bir etki yaratmtr. yle ki; eer BDP evet cephesinde propoganda faaliyetleri yrtseydi AKPnin elini kolunu balam olacakt. Bylesi bir durumda Babakann, muhalefetin kolaylkla dillendirecei PKK-AKP ittifak gibi sylemlerine muhatap olmak ve yant vermek durumunda kalacakt. Ayrca bu sylemlerin muhafazakar toplum kesimlerince daha dikkatli deerlendirilecei ve onlar ikna iin ok daha fazla argmanlarla hazrlk yaplmas gerei ortaya kacakt. Dolaysyla Anayasann neden deitirilmesi gerektiine ilikin vurgulamalar ikinci plana debilecekti. Bu da BDPnin evet diyerek getirecei oylardan daha fazlasnn kamasna neden

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

olabilecekti. BDP boykot diyerek hem bu tartmalardan kurtulmu oldu hem de AKPye serbestlik tand. Dikkat edilirse CHP ve MHP, referandum srecinin tam ortasnda AKPnin calan ile grt iddasn kamuoyuna yanstm ve hararetli tartmalara neden olmulardr. Gzler birden bire Anayasa maddelerinden ok, bu iddialarn doruluuna kaymtr. Neyse ki, Babakan Erdoan tam bir kararllkla bu iddialar ortaya atanlar erefsizlikle sulayarak tartmalar kesmi ama bizim iinde nemli bir ayrnty vermitir. Hkmetin deil, devletin grt notu bundan sonraki aratrmalarda nemli bir veri olarak deerlendirmeye alnacak olmas bakmndan dikkate deerdir. Daha nce de bu tr grmeleri yapan, bugn Ergenekon sanklar arasnda bulunanlar ise calandan bilgi alma maksadyla grtklerini syleyerek kendilerini savunmulardr. Sylenen doru olsa bile kaytsz artsz kendi kontrollerinde olan bir ahsn ierden rgt ynetmesine neden izin verildiini her nedense aklayamamaktadrlar ya da bunu bir devlet srr olarak grmektedirler. Tm bu tartmalarn ortasnda bir de BDPnin ayn cephede yer aldn varsayldnda referandumun kablnn tam bir snr izgisi zerinde geebilecei anlalabilmektedir. Bu nedenlerle karar nasl alnm olursa olsun BDPnin gemi geleneklerinden beri politik olarak ald en doru karar olduu tartmaszdr. BDP siyasi tutumunu deitirilecek olan anayasa maddelerinde Krtlerle ilgili bir ey olmadn temel dayanak olarak boykot ars yapt. Eer olaya sadece BDP asndan baklsayd, parti kapatmay zorlatran yasayla birlikte darbelerin yasal dayana olarak ortada duran nl 15. maddenin kaldrlmas nedeniyle evet cephesinde yer almalar gerekirdi. Darbe yapacak bir ordu kimseden izin beklemez ya da yasa tanmaz diye sylense bile 15. maddenin kaldrlmasyla darbe giriiminde bulunacak olanlarn yasal soruturma kapsamna alnacaklarnn hkm verilmi olmas, caydrclk zellii tamas bakmndan nemlidir. Dier yandan meclise ve dolaysyla vatandaa da direnme hakkn merutiyeti tannmaktadr. Bu hkm daha da etkin klmak iin, millet iradesiyle ibana gelmi bir iktidara kar yaplacak darbe giriimlerinde astlarn stlere olan emre itaatinide engelleyen ve itaati de su sayan bir maddenin eklenmesi sorunu daha kktenci hale getirebilirdi. Yunanl politikaclar militer yaplardaki ast-st ilikisinin kompleks yapsn grm olacaklar ki, 1974 ylnda yaplan Kbrs harekatnn yaratt etkiler altnda yklan Albaylar Cuntas sonrasnda yaplan yeni Yunan Anayasasnda emre itaatsilii meru gsteren bir madde caydrclk unsuru olarak yasaya konmutur. Referandumun blgedeki sonularna geri dnecek olursak birinci planda grnen BDPnin boykot arsnn zellikle Irak ve ran snr blgelerinde etkili olduudur. Gazete verilerinde Suriye snr boyunca uzanan Mardinde %43 oranndaki katlma karlk %57ye varan bir boykot olduu yazlmaktadr. Bu ili Irak snr boyundaki daha keskin oylarla rnak, %22ye karlk %78 boykot, Irak ve ran snr boyunda bulunan Hakkaride ise %6 katlma karlk %94 oranyla en fazla boykotun olduu il olarak dikkati ekmektedir. Bunu yine ran snr boyunda Van ili %43lk katlma karlk %57 boykot olarak takip etmektedir. Yine 13 Eyll 2010 tarihli Hrriyet gazetesi verileriyle devam edersek boykot oranlarnn Diyarbakrda %65, Muta %46, Arda %44 Bitliste ise %30 olarak verildii grlecektir. Ancak burada referanduma katlanlara hakszlk yapmamak iin unun altnn izilmesinde fayda vardr. Referanduma katlanlar istemlerini evet veya hayr oylaryla tam olarak belirtmelerine karn bu yzdenin gersini tamamlayan rakkamn tamamen boykot arsnn hesabna yazlmas bize doru bir sonu vermeyecektir. nk oylamaya katlmayanlar iinde birok nedenler olabilir. Bata yallk, seimlere kar kaytszlk, korkular veya baka brokratik nedenler bu sralamalar arasnda olabilir. Dolaysyla bir nceki seimlerdeki genel katlma oran esas alnp rakkamlara geri dnldnde boykot arsnn gerek etkisini de bulmu oluruz. Bu durumda 2009 ylnda yaplan l Genel Meclisi seimlerini esas almak gerekecektir. Bu veriler nda Mardin ilinde gerek boykot orannn %57 deil, %38 olduu grlecektir. Bunu %64 ile rnak ve %80 ile Hakkari takip etmektedir. Urfa ilinde ise boykot sadece %10 ile snrl kalmtr. Daha i blgelerde ise, Diyarbakr Belediye Bakan Osman Baydemirin idddialarnn aksine boykotun %50yi bile bulamadn grmekteyiz. %48de kaldn grmekteyiz. Irak snrndan uzak olmamakla birlikte biraz daha ierde bulunan Batmanda boykot yine %50yi bulamam %43de kalmtr. Boykotun en youn olarak grld bu illeri bir ember gibi kaplayan dier illerdeki verileri sraladmzda BDPnin dier illerde nemli bir temsilcilik sorunuyla kar karya olduunu tesbit edebiliriz. rnein Binglde 2009 seimlerinde DTP %28e yakn oy almken bu semenini boykota ynlendirmede baarl olamamtr. Semeni zerinde ancak %2lik bir etkisi vardr. Elaz, Erzincan, Erzurum, Malatyada katlm oranlar 2009 seimleriyle ayn veya bir iki oran daha fazladr. Politik yelpaze iinde her zaman hassas bir yerde duran, kendine zg yapsyla Tunceli de bile referanduma katlm oran %67yi bularak boykotu anlamsz duruma drmtr. Bu il de boykotun etkisinin %33 deil, %13 olduu daha doru bir veridir. Gaziantep, Adyaman, Siirt. Kilis, Karsta ise kayda deer bir boykot oran grlmemektedir.

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

2010 Referandum sonular haritasi

Veriler dikkatli ve abartmalardan syrlm olarak incelendiinde Kuzeyden Gneye doru younluklu bir politik arayn var olduunu grmekteyiz. Eer BDP glge partisi gibi deilde, bamsz bir politik akm olarak yoluna devam etmek istiyorsa bu verileri iyi deerlendirmek durumundadr. Boykot kararnn en etkin olduu illerin snr kentleri olmas buralarda BDPnin deil, PKKnin varln daha fazla n plana karmaktadr. Ve BDP bu glge altnda kendisini gsterme eiliminden kurtulmadan etkin bir muhalefet g olamayaca gibi, muhataplk sorununda da ciddiye alnmayacaktr. Oysa Anayasal bir sistemi kabul etmi bir parti olarak BDP, sistemin iini aacak politikalar retirken ayn zamanda PKKnin ve onun liderinin sorunlarn herzaman masaya yatrabilir. Ancak bunun geerli olabilmesi iin PKK ile arasndaki farklln kamuoyuna inandrabilmelidir. HEP geleneinden bugne kadar izlenen politikalara bakldnda PKKnin deiim izgilerine paralel bir politika zerinden kendilerini tantmlardr. Geri legal bir partinin buradaki hareket alanlarn daraltan stratejiyi uygulayann da bizzat PKK ynetici kadrolar ve calan olduu, BDPnin elinin kolunun baland sylenebilir. Dier bir deyile, PKK, legal yapdaki BDPyi kendi politik eksenine balayarak ve her sorunu kendi varlk sorunlaryla eitlemelerinden tr, bu partinin gerek anlamda bir muhalefet partisi olmasna engel olmaktadr. Bunun bilinli bir politik tercih mi, yoksa amatrlk m olduu sorulduunda alnacak yant kimlerin neden byle bir ortam istediklerini de aa kartacaktr. BDPnin asl sorunlarndan birisi de ne istediklerini iyi anlatamamaktan kaynaklanmaktadr. Krt sorununun zmne talip olan bir partinin elinde kkl zm nerileri bulunmas gerekir. Bu nerilerin devlet veya hkmetler tarafndan dikkate alnmayaca kaygs politik bir parti iin gerli deildir. BDPde bir hkmet veya devlet organ gibi dnmesini bilmeli, gelecek on yl, yirmi yl hatta elli yl iin projeler retebilme kapasitesinde olduunu gsterebilmelidir. Bunun yerine ezberlenmi hazr rneklerle, kendilerinin de inanmadklar aklamalarla kamuoyunu megul etmektedirler. rnein sorunun nasl zleceine ilikin son bildirilerde dillere dolaan bir Katalanya rnei vardr. PKKnin ve BDP ayn rneklemeden hareket etmelerini bir talihsizlik olarak yorumlama durumundayz. Bunun da tesinde verilen rnein kamuoyunu ikna edici hibir argman yoktur. Bir kez Katalanlarn spanyadan ayrlma taleplerinin ykseldii, bunun iin -yasal olarak tannmasa da- referanduma bile gittikleri dnemde Trkiyeye model olarak sunulmas tam bir kara mizah rneidir. Bununla ne sokaktaki insan ne soruna kafa yoran dnce kurulularn ne de aydnlar inandramazsnz. Eer on onbe yl nce olsayd belki bu rnein tartlabilir yanlar olabilirdi. Bu konuda sadece PKK ve BDP deil, dier Krt rgtleride ayn rnekler etrafnda dnp durmaktadrlar. rnein paralanmann eiine gelmi bir lke olan Belika yine kara mizah haline dnen rneklerden biridir. Ne rlanda rnei ne de Bask rnei Trkiye pratiinde geerlilii olmayacak verilerdir. Demokratik ve brokratik gelenei Trkiye ile hibir uyum gstermeyen ngiliz sistemi, ne de svire rnekleri yine sonu alnacak rnekler deildir. Bunlardan Trkiyenin nnde hibir rnein olmad anlamna gelmemelidir. Tarihi veriler, Trkiyenin de kendisine rnek almaktan baka aresinin olmad durumlar ve rnekleri bize sunmaktadr. Brokratik ve merkezi sistemiyle Osmanl idaresini yaplandran, jakobenizmiyle cumhuriyet rejimine ulus-devlet kavramn kazandran Fransz sistemi dnyadaki btn dier rneklerden nce zerinde egzersiz yaplmas gereken sistem olmas asndan dikkate deerdir. yleyse BDPnin yapmas gereken bu sistemin ileyi tarihesini ve geirdii evrimleri inceleyerek, Trkiye pratii iinde daha zgn yanlar bulunarak, bunlar bir sistem halinde uygulanabilir, tartlabilir hale getirmektir. Bylesine kapsaml almalarn nceden hazrlanmas politik bir parti iin ok nemlidir. Anayasa tartmalarnn yapld bu gnlerde CHPnin durumuna bakmak bilgi vermek asndan faydal olabilir. AKPnin elinde 2009 ylndan beri hazrlanm kapsaml bir metin varken, CHP referandum sonularndan sonra, elinde hibir metin olmadan kendisini hemen yeni bir Anayasaya odaklad. Sorun u ki, AKPnin olas bir haydi gel yapalm deyii karsnda ve genel seimlere dokuz ay gibi bir zaman diliminde lkeyi uzun yllar ynetecek bir anayasa metnini nasl ortaya koyacaklar olduka phelidir. Oysa AKPnin anayasa hazrlk almalar srasnda CHPde pekala kendi bnyesinde harekete geebilirdi. Trban-Barts ve HSYK Sorunu

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

Anayasa sorunuyla dorudan balantl olmasa da krdm haline getirilen bir dier sorun trban ya da barts tartmalardr. Her iki kavramn savunucular bunun slam inannn bir gerei olduunu sylemekte ve bu giyim tarznn zgrlk snrlar iinde deerlendirilmesi gerektiini savunmaktadrlar. ada dnyada giyim tarz zerine modeller ve snrlar kanunla deil, toplumsal mutabakatla yerine getirilmesi tercih edilmitir. rnein plaj kyafetiyle ehrin ortasnda gezemezsiniz. Bunun nce uyars, sonra da tekrar halinde cezas vardr. Buna karn sokakta sadece trban deil, kara arafla bile gezmenin hibir cezai uygulamas yoktur. Sokak, bir kamu alan olsa da, orada birey kimseyle sosyal bir diyalog kurmak zorunda deildir. Ancak bireyin sosyal temas kurmak zorunda olduu alanlarda yzn ve kimliini aklamas kadar doal bir ey olamaz. Aksi taktirde kar tarafn hizmet vermemek hakk kendiliinden doacaktr. Bu da sosyal hizmetlerin ve diyaloun kopukluunu getirecektir. ok kr Trkiyede ki tartmalarn ana merkezinde kara araf deil, kadnn en azndan yznn grnd bir rtnme tarz bulunmaktadr. Ne var ki buradaki sorunlar da ada deerler iinde ele almann zaman gelmitir. Grnen o ki, trbanl kadnlar kendilerini slam adna erkek egemenliine terketmeyi batan kabullenmi grnmektedirler. Eer Kuran da kadn ile ilgili ayetlerde bir gereklik aranyorsa bunu, Arap dnyasnn o gnk anarik yapsna bir dzen verme zorunluluununda aramak doru olacaktr. Kadn tahrik eden olarak grlmekte, buna kar nlem en radikal tarzyla onun rtnmesinden aranmaktadr. Erkein eitilmesi, arzularna kem vurulmas ve otokontrol gibi eitimin zor aamalar yerine, bir emir ve ayetle kadn rterek sorun kktenci tarzda zlmeye allmtr. Toplumsal yapya bir dzen getirme adna indirilen bu ayetler eer indirildii dnem artlarndan soyutlanarak yorumlanrsa bu konudaki istenenlerin zamanla eriat kanunlarna dntrlmesi artc olmayacaktr. Bu bak tarz giderek erkei, kadn karsnda duygularna hakim olamayan her an saldrmaya hazr vahi bir yaratk haline getirilmitir. Kar taraftaysa rtnmeyen kadn sanki erkei peinen batan kartan varlk olarak sunulmaktadr. Peki kimdir bu kiiler slam kabullenmi bir toplumda erkee kar duyulan bu gvensizlik nasl aklanabilir? slam neden erkei otokontrol eitiminden geirmiyor da kadn rterek sorunu basitliyor? Neden yan ban alm kadnlar iin rtnme zorunluluunu serbest brakyor? nk eli yz, etekleri ak bir kadn karsnda hibir erkein cinsel drtlerinden ve nyarglarndan kurtulamayacana ilikin bir nyarg vardr. Oysa modern toplumlarda kadnlarn kendilerine olan zgvenlerinin tarihte baka bir rnei olmad tarzda glendiine ahit olmaktayz. Kadnn istemedii bir eyi ona yaptrmann hem medeni hem de cezai ykmllkleri vardr. Ve hereyden nce gnmz kadn buna izin vermeyecek lde g ve cesaret sahibidir. Yine de alan kadnn i yapmak zorunda olduu yerleri ak brakmasn sakncal grmeyen anlayyla, slam kadnnn da da pekala gerekli olduunda rtnmeyebileceini gstermektedir. Demek ki zaman ve yaam kavram deitii llerde kadnn rtnme durumu da deiebiliyor. Referandum sonularnn ardndan, Ekim 2010 ylnda Kanal 5 TV de izlediim bir programda konumaclardan birinin kadnn neden rtnmesi gerektiini zina konusuna getirerek el zinas, gz zinas, his zinas gibi birok eidiyle aklamas, erkein kendi kadnndan da korktuunun belirtisidir. Daha da ilgin olan ise yine ayn ahsn, tesettrl giyimin modernletirilmesinin kadn daha da cazip hale getirdiini syleyerek bunun slamn ana temasna aykr olduunu iddia etmesiydi. Bu anlay, erkei arkadandan, komusundan korkarak onlar potansiyel bir tehlike olarak grmeye balamtr. Kadn ise eer kendisini aarsa, saldrlmaya hazr bir obje olarak grmektedir. Afrikann ak toplumlarnda cinsel tacizlerin kapal toplumlara oranla ok daha az olduunu bir kenara brakalm. rgtlenmi Batl modern toplumlarda normal giyimleriyle ve hatta mini etekleriyle dolaan kadnlarn cinsel tacize urad olaylar olduka snrldr. Birey kendisi iin vardr ama zgrlnn snrn bakalarnn zgrlnn yannda sonlamasn bilmektedir. Eitim ve retim bireye ayn zamanda bir otokontrol kltr vermektedir. Her bakta bir su unsuru aramak rahatsz edilmedii srece gereksizdir. Bugnk slam dnyasnn olanaklar bireye eline, beline, diline hakim olacak kltr verecek imkanlara sahiptir. Anadolu insannn ise bu kltre sahip kkl birikimleri vardr. Demokrasi adna istenen bu zgrlk kavramnn bizzat kendi iinde bir eliki barnmaktadr. Kadn doutan rtnmeye zorlayan dini yaklam sahipleri, yine savunduklar demokrasi adna, eer gnn birinde kadnn rtlerini atmas halinde bir koca olarak bu karara sayg gsterecekler midir? Sorulmas gereken hassas nokta burasdr!.. te ne zaman ki bu olgunlua eriilmi bir toplum oluruz, o zaman trban sorunu da sorun olmaktan kar. Erkek, saldrya hazr vahi bir yaratk olarak grlmeyecektir. Yine TRT Trk kanalnda Elif afak adl yazar da, trban tartmlarndan ald hzla olacak ki, rtnmeyi ailenin ocuklar zerindeki doal bir hakk olarak grerek, trban sorununun giderek ilkokullara kadar ineceinin iaretlerini vermektedir. Yani ortada demokrasi adna yaplan kimilerinin korkusu haline gelen gizli gndemin varln gstermektedir. ocuklar bile cinsel eilimlerin tahriklerine daha bu yalarda duyarl hale getirilmekte, ocuk ocukluunu bile yaayamadan sosyal sorunlarn iine itilmektedirler. Siyasi olarak toplum bu korkulardan kurtulmadan ve gerekli hukuki gvenceleri almadan demokrasi adna oynanan oyuna scak bakmayacaktr. HSYK ile ilgili olarak, en ok tartlan konu olmasna karn, statsnn deimesi iin sylenecek fazla bir ey olmad deiim maddesini oluturmaktadr. Bu kurumun emdinli ve Van savclar hakknda verdikleri kararlarn mrekkebi daha kurumamtr. Toplumun adalet duygusunun 7 kiilik kapal bir kutuya teslim edilmesi yerine, ounluu tabandan seilen 22 kiilik bir heyete teslim edilmesinin daha demokratik olaca kansndaym. Hassas bir kurum olarak tanan kayglar elbette dikkate almak gerekecektir. Uygulamada ortaya kacak aksaklklar gelecek dnemde dzeltmek pekala mmkndr. Esas olan yapnn demokratikletirilmesidir. Eer

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]

airet : Kovarabir

cumhuriyet, demokrasi olmadan korunmaya kalklacaksa, sistemin kendisinde sorunlar var demektir. Siyasi ve toplumsal yapnn daha da demokratikletirilmesi nerilerinin kendilerine cumhuriyetci-laik diyenlerden gelmesi beklenirken, AKP gibi bir partiden gelmesi, Trk siyasal yaamndaki devleti gelenei aklamas bakmndan dikkate deerdir. Sonu imdi tekrar referandum sonularnn diline geri dnebiliriz: Evetin kazanmas AKPnin demokratikleme giriimlerinin kamuoyu tarafndan da olumlandnn iaretini vermektedir. Bu durum sadece AKP iin deil, ondan sonra gelecek olan bir iktidar iin de olanaklarla doludur. CHPnin elinde SHP dneminden kalan bir Krt raporu olsa da bugne kadar bu raporun sonularn muhalefet mant iinde bile kullanamamtr. Dolaysyla nmzde sadece AKPnin yaptklar vardr. Ne var ki AKPnin yaptklarna Trk soluna damgasna vuran Baykal tarz muhalefet etmek bir moda haline gelmitir. Ayn tarz BDPyi de etkilemi durumdadr. Oysa BDP temsil ettiine inand halk iin siyaset yapmak istiyorsa Krtlerin CHPsi gibi hareket etmemelidir. ktidarn yaptklarna kar gsterdikleri kaytszlk, kendilerini halka anlatmakta zorlayacaktr. Bu tavrn CHPye bir ey kazandrmad ortadayken BDPnin benzer tavrla davranmas anlalr deildir. En basit bir deerlendirmeyle, AKPnin yaptklar yeterli grlmese de, yaplanlarn kendisi, hem PKKnin hem de BDPnin en temel isteklerinden belki en alt sralarndaki maddeleri kapsamaktadr. Dolaysyla bir kurum haline gelecek olan bu kurululara yaklamlar yeniden gzden geirilmelidir. Devlet politikalarna en iddetli eletirileriyle tannan Sayn smail Beiki politik kayglar bir kenara brakarak AKPnin att admlar objektif olarak deerlendirmektedir. Rzgari adl enternet sitesinde kan deerlendirmesinde TV ein ve niversitelerde Krt diliyle ilgili blmlerin almasn olumlu karlamaktadr. nk bu haklar, toplumsal bir istemin sonucu olarak yrrle konmu ve halka mal olmu, kazanlm haklar olarak deerlendirilmek durumundadrlar. smail Beiki ayn yazsnda PKK iinde meydana gelen, hi kimsenin hesap sormad veya soramayaca sand cinayetler ve faili mehullerle ilgili olarak konunun kapan aarak yine bir konuya nderlik etmektedir. Dolaysyla yaplanlar bir partinin poplist uygulamalar olarak deil, bir halkn sahip olmas gereken demokratik haklar olarak deerlendirilme durumundadrlar. Krt politikaclarna den, nmzdeki dnemde her eye muhalefet etmek yerine, somut nerilerle yaplanlar kamuoyuna, yani temsil ettiklerine inandklar topluma ait klmalarnn mcadelesini vermeleri beklenmelidir. Hasan Yldz (Siyaset Felsefesi Uzman)

Nane: 12 Eyll, anayasa, airet, cumhuriyet , feodal , HSYK , osmanl , referandum , trban

Copyright 2008 All Rights Reserved Amedpost par Helbestvan | Ukhaber Welatperwer Movie par Video Giri

http://www.kovarabir.com/tag/asiret/[20.08.2013 00:22:10]