Subat 2009

kltr sanat yaamnda
ssn 1303-9113 2009/2 say 82
2.25 YTL(KDVli)
ubat 2009
tavr
a y l k s a n a t d e r g i s i
Merhaba
Sahibi Tavr Yaynlar Org. Reklamclk adna znur Turan Genel Yayn Ynetmeni Gamze Mimarolu Sorumlu Yazileri Mdr Cihan Kekek Yazma Adresi stanbul Mahmut evket Paa Mah. Mektep Sk. No:4-B Okmeydan - ili - stanbul Tel: (212) 238 81 46 Faks: 238 82 49 e-posta: tavir2007@gmail.com Ankara dilcan Kltr Merkezi irintepe Mah. 8.Cad. No:222 / B Mamak Ankara Tel: (312) 390 38 05 Hesap no (YTL) 1042- 30000 596147 Gamze Mimarolu Bankas Parmakkap/ST. Hesap no (EURO) 1042- 3010000 129062 Gamze Mimarolu Bankas Parmakkap/ST. Fiyat (DVZ) Almanya: 5 Euro Fransa: 5 Euro Hollanda: 5 Euro Avusturya: 5 Euro svire: 7.5 Frank ngiltere: 4 Sterlin Bask Bar Matbaaclk Mcellit Ali Lain Davut Paa Cd. Gven Sanayi Sitesi C Blok No: 291 Topkap- stanbul Tel: (0 212 ) 674 85 28 Yerel sreli yayn
Kimi uykudayd. Bir daha uyanamadlar. Kimi sokakta havas oktan inmi plastik bir topun peinde bara ara kouyor, glyor, eleniyordu. Bir daha koamayacak, bir daha glemeyecek, bir daha anne diyemeyecekler rnein. Gazzede yayor olmakt tm sular! Daha dorusu Filistinde domak, Filistinli olmakt, tepelerine fosfor bombalar yamasnn sebebi... Gazzeden, Filistinden, srailin tm dnyann gzlerinin iine baka baka yapt, adeta bir soykrma benzeyen katliamdan sz ediyoruz. Yklan, neredeyse tmyle tahrip olan Gazzeden; analarn hi tkenmeyen atlarndan; drtte biri bebeklerdenocuklardan oluan yzlerce lden... galcinin vicdan yoktur. Adalet duygusu da... galcinin ahlak da yoktur. Her yol mbahtr onun iin. Gzn krpmadan ldrr karsna kan. Hakszln, sululuun pratiidir elbette btn bunlar. srail denilen katilin, on yllardr Filistine, Filistinlilere uygulad zulmn, ektirdii aclarn kk bir rneiydi Gazze... Arapa atlar kaplad bir kez daha Ortadounun semalarn... Yeni kefenler biildi delik deik araflardan, nevresimlerden... te iki- metre beyaz bezin bile lks olduu topraklarda, Filistinin lleri araftan bozma kefenlerle gmld. Yeryznde yaanabilecek ne kadar ac varsa, hepsinin Filistinlilerin bedenlerinde harman olduu bu llerde, umudun kanla yeerdiine tanz. ocuk generallerin igalcilere olan fkesinden, analarn yrek yakan feryatlarndan, kuruna, bombaya kar sapanla dvlen bu kavgadan doacak gne Filistine... Diren ey Filistin! Diren kck tabutlar akna. Diren kanla sulanan kumlar akna. Diren kutsal vatan akna. Sen direnirsen dnya direnir! Sen direnirsen halklar direnir. Sen direnirsen umut daha da byr. Diren! Yakamza yapr yoksa llerimiz. Yenilmez fkeleriyle karlar karmza. Bakamayz yzlerine. Diren ey Filistin! Bin Gazze de yaasan, bin defa lsen de diren! galcinin yz glmesin diye; kumun altnda yatan on binlerce Filistinli rahat uyusun diye; araflardan bir daha kefen biilmesin diye diren! Yreklerimiz seninle bir, yreklerimiz seninle daha direnli... Yzmz sana dnk. Yzmz kara karma! Gazzede lenlerle ldk, direnenlerle direndik. Ac duyduk lmlerden, onurlandk igalcilere kar direnenlerden... Adalet kavgas sryor dnyann her yerinde. Bitmesine az kald. Umut her geen gn byyor. Umudunuzu bytn siz de yreklerinizde... Bir sonraki saymzda grmek dileiyle.... Hoakaln... Dostlukla...
tavr
NDEKLER
02/2009
8
3 5 6 8 11 15 16 17 20 24 27 31 33 38 41 42 43 44 46
MAKALE TRT 6 deil TRT e R veselin hanev DENEME yle mi katiller srs? YK gazzede gvercin olmak RPORTAJ sarkis erkezyan YK kardan adam NOTA sevdanza and olsun-grup yorum NCELEME diziler ve emek smrs BYOGRAF gken efe ZLENM on parmanda on marifet: theodora RPORTAJ ylmaz onay RPORTAJ srr sreyya nder NCELEME topya ZLENM srlar surlarnda sakl ehir: diyar- bekir R mahmud dervi R nazm hikmet AYIN FOTORAFI ferhat eybolu SNEMA genlie iyi bir t: ayakta kal! HABERLER
gazzede gvercin olmak
11
3 bir asrlk komnist:
sarkis erkezyan
17
diziler ve emek smrs 3
38
3
kapak: 3 srlar surlarnda sakl ehir: diyar- bekir
makale
TRT 6 deil TRT e

kerim etin
TRT kanallarna getiimiz haftalarda bir yenisi eklendi. TRT 6 yazan bu televizyonu siz siz olun "TRT Alt" diye okumayn. Adn devletin koyduu bu televizyonu, Krte telaffuzuyla okumalsnz, yani TRT e demelisiniz. Aksi halde banz derde girebilir, blclk yaptnz iddiasyla tutuklanabilirsiniz bile. yle ya devletten daha m iyi bileceksiniz neye Trke neye Krte sesleneceinizi? TRT 1e nasl ki TRT Yek demek su olacaksa TRT 6ya da TRT Alt demek su olacaktr. Bunlar iin akayla kark anlatmdr elbette. Ama bir dilin hayatn iinde her ekildeki kullanmn uzunca yllar yasaklayan bir iktidar, o dilde yayn yapan bir televizyon atnda ayn zihniyeti burada da gsterebilir, pekala. Yine yasak bir tutumla Krteden baka adlandrmalara ayn tepkiyi gsterebilir. Bu yanyla hi artc da olmaz. Daha dne kadar Krt kimliini yok sayan, bu dilde yaplm konumalar bilinmeyen bir dilde bir takm kelimeler diye meclis tutanaklarna geirenler, bugn ne oldu da Krte kanal atlar? Daha nce bir baka kanalda gnde yarm saat eklinde yapmak istedikleri bu yayn imdi ne oldu da 24 saate kardlar ve bunun iin ayr bir televizyon kanal kurdular? TRT e gerekten bir demokratik alm mdr? Krtlere tannm bir kltrel hak mdr? Yzlerce yldr srdrlen asimilasyon ve imha politikasn terk edi midir? Bu sorularn cevaplarn bulmak iin hem bu kanaln yayn politikasna, hem bu kanaln dnda Krtlere ynelik dier tm alanlardaki resmi politikaya bakmak gerekir.
Bilindii gibi TRT, devletin resmi kurumudur. Ve buna bal olarak resmi devlet politikasndan bamsz yayn yapamaz. Bu yanyla devletin her alandaki yaklamlar TRTnin kanallarna da aynen yansr. TRT e de bu mekanizma iinde bir kanal olduuna gre bunun dnda ele alnamaz. ktidarn Krtlere kar nasl bir inkr ve imha siyaseti izlediine bu lke halklar onlarca, yzlerce yl tank oldular. Eskiyi bir yana brakalm, son on yla, hatta onu da brakalm son birka yl iinde yaananlara bakalm, bu tablo hi deimiyor. Hep yok sayma, adn anmaktan ekinme, Krt diyememe var. Bu kanaln kurulmas kararn alanlara, bata Tayyip Erdoan olmak zere, onun kabinesindeki bakanlara bakalm, onlarn sylediklerine, icraatlarna bakalm karmza yine hep ayn tablo kyor: Krt dmanl ve inkrc bir siyaset. lke halklarnn kimliini ifade eden mozaik nitelemesine Ne mozaii ulan mermer! diyerek tepki gsteren, Krtleri da Trk olarak niteleyenlerin en nemli sloganlarndan Ya sev Ya Terk et szn daha birka ay nce syleyen bu babakand. Krte ark ald iin ceza alan radyo ve TVler yine ayn babakan dneminde almaya devam ettiler bu cezalar. Krte konutuklar iin haklarnda fezleke karlp milletvekilliinden karlmak istenen DTPli vekillerin fezlekeleri ayn ynetim dneminde hazrland. Krte konuan, Krte yazan belediye bakanlar bu dnemde soruturmalara uradlar. ovenizm ve milliyetilik bu ynetim
dneminde tavan yapt. Ve kendilerini bu histeriye kaptranlar srf Krt olduu iin deiik yerlerde iileri, rencileri lin etmeye kalktlar. Bu rnekleri gemi zamandan bahsederek versek de, ok yakn bir gemii ifade ettikleri ve hala srmekte olduklar iin bugnn gerekleri olarak kabul etmek durumundayz. Bugn TRT ete baz sanatlar glerek arklar sylerken, baka bir yerde, rnein bir hapishanede bir Krt tutsak, srf ailesiyle Krte konutuu iin gr cezas alyor. Bugn bu kanalda sinema filmleri genler de izleyebilsin diye Krte dublajlanarak sunulurken, baka bir yerde rnein bir okulda anadilinde eitim istedii iin renciler okullardan atlyor, soruturmalara uruyor. Bugn bu kanalda Krt ocuklar da glebilsin diye izgi filmler Krte seslendirilerek yaynlanrken, baka bir yerde rnein dou illerinin sokaklarnda ocuklar postallar arasnda, kurun sesleri altnda ve yoksulluk iinde oynamaya alyor. Krtlerden bir zr olduu syleniyor bu kanaln. Ama niyet gerekten zr dilemekse hayatn baka alanlarnda yaanan hor grme, yok sayma, lin etme, dilinikltrn yasaklama gibi tm uygulamalarda da bir deiim yaanrd. Bunlarn hibirisinin olmad bir ortamda sadece bu kanaln almas baka eylerin hedeflendiini akla getiriyor. Yllarca yok saylan bu halkn dilinde bir televizyon almas, kukusuz Krtlerin yz-
UBAT 2009 | TAVIR | 3
makale
lerce yllk kimlik savann bir sonucu ve inkar politikalarnn iflasdr, bu ak. En azndan artk yok saylmamakta, kabul edilmekteler. Ama onlar yok sayarak yok edemeyeceini anlayanlar, bu defa varlklarn kabul ederek ama yine yok etme amacn hayata geirmekteler. Bunu da yaptklar aklamalarda aka belirtiyorlar zaten. Bu lkenin babakan, Krte televizyonu demokratik bir alm, tannan bir kltrel hak olarak deil, direni izgisini krp yok etmek iin kurduklarn aka belirtiyor. Krtlerin Roj TVnin etkisinden kurtarlmas gerektiini, devletini seven bireyler haline getirilmesi gerektiini, bu televizyonun da buna hizmet edeceini sylyor, gelen eletiriler karsnda. Yani kurulutaki asl amac da ortaya koymu oluyor. Televizyonu atran zihniyet byle olunca, bu televizyonda nasl bir yayn izgisi olaca da ortaya kyor az ok. Trke yayn yapan televizyonlarn hali dnldnde, bu televizyonlarn bir btn olarak halkn asimilasyonunda, apolitiklemesinde, yozlatrlmasnda nasl bir rol oynad herkesin malumu benzer eylerin bu kanalda da olaca aka grlyor. Yarma programlar, ov programlar, sabah programlar, diziler, haberler ksaca televizyonda gsterilen hemen her ey bu amaca hizmet ediyor. Gerek sorunlarndan uzaklap tozpembe hayallere dalacak; televizyonda izledikleri gibi bir hayata sahip olma dlerine dalacak insanlar yaratlmak isteniyor. Ve bu konuda ne kadar baarl olunduu ortada... Televizyonlarn byle hayati bir rol oynad gnmzde, alan Krte televizyonun bunun dnda kalacan sanmak saflk olur. Bu kanallarda grdmz her ey, daha da ucuz, daha da basit hale getirilerek, Krte dublajlarla sunulacaktr izleyiciye. Evet, bir yandan filmler, bir yandan izgi filmler Krte seslendirilmekte, bir yandan mzik programlar yaplmakta. Yani yle i olsun diye deil, gayet ciddiye alnarak kurulduu belli bu kanaln. yle ki, devletin bakalar iin uygulad yasaklar ve cezai yaptrmlar bu kanal balamamakta. Trk alfabesinde olmayan Q, W, X gibi harfleri, yasak olmasna ramen bu kanal kullanabiliyor. Ya da alnmas yasaklanm olan, daha nce o arky ald iin ceza alan radyo ve TVler olmasna ramen, yasaklanm arklar bu kanalda alnabiliyor. Yani daha nce uygulanan yasaklar bu kanaln kapsndan ieri giremiyor. Bu yasaklarn bile ineniyor oluu, seslendirilen filmler, yaplan programlar, hepsi bu kanaln ne kadar ciddiye alndn gsteriyor. Bu kanal i olsun diye deil, Krtler sahiplensin ve seyretsin diye kurulmu bir kanal. Krtler seyretsin ki kendi gereini arpk bir ekilde rensin. Krtler seyretsin ki asimilasyon politikalar artk daha hzl bir ekilde etkili olsun. Krtler seyretsin ki, haberlerden dier programlara kadar yaplacak propagandayla direnme dinamiklerini yitirsin. Bu kanaln Krtenin sorunlarn zeceini, Krtlerin gerek ve doru tarihini yanstabileceini sananlar ciddi bir yanlg iindeler. Bu televizyon ne Krt ayaklanma ve isyanlarn, ne onlara uygulanan katliam ve basklar doru bir ekilde verebilir. nk bu kanal, Krtlerin tarihini ve bugnn kana bulayanlarn kanal. Her trl ilhak, igal, imha ve asimilasyon kararn
alp uygulam olanlarn, tarihi en doru haliyle vereceini kimse beklememeli. Krtlerin bu kanal araclyla iktidar ve sistemle barmas salanacak, beyni ov programlaryla, futbolla, mmetilikle doldurularak kendi gndeminden ve gereinden koparlp, bir yanlsama ierisine girmesi salanacak. Bu kanaln bir devrim olduunu savunanlar, Rnesans hareketine benzetenler ve bu yanlsama ve krlk iinde destek sunanlar bilerek ya da bilmeyerek bu politikann hayata gemesine hizmet ediyorlar. TRT e, Krt halkn gerek kimliiyle, deerleriyle ve tarihiyle tantrmaktan ok, onun kendi kimliinden iyiden iyiye uzaklamasna ve yabanclamasna hizmet edecektir. En azndan hedeflenenin bu olduu ortadayken, kanaln kltrel bir hak ve nemli bir adm olduunu savunanlarn bir kere daha ciddi bir ekilde dnmesi gerekiyor. J
4 | TAVIR | UBAT 2009
iir
yayorum
veselin hanev eviri: ataol behramolu
Yayorum Her yanm Cayr cayr yanyor, Yayorum. Dnyorum ve haykryorum acdan. Ac deil yreimi yakan: Acm yklmaktan. Yayorum. Bir kiri gibi titriyor her yanm. Yayorum. Ateler iindeyim, sayklyorum. Yayorum. Ama titremem ateten deil: fkesi olduun yerde kalmann. Yayorum. nsanlar, dakikalar ac veriyor bana. Yayorum. Yitik yollar iin haykryorum. Yayorum. nsanlar, doumlar istiyorum, lmler deil. Yayorum. imde haykryorum dllenmi dnya. Yayorum. leceim haykrmasam acdan. Yayorum. nsanlar, tansn dinleyin acmn: Yayorum.
deneme
yle mi katiller srs?

mit zafer
Vurun ulan, Vurun, Ben kolay lmem. Ocakta kllenmi kzm, Karnmda szm var Haldan bilene (Ahmed Arif)
Demek; terre kar mcadele ediyorsunuz yle mi, Ehud Barak?
yiz. Hayr, lml deiliz. fkemizle, llerimizle, zgrlk hasretimizle halk olmann arlndayz biz
Sizin terr dediiniz, bizim baemezliimizdir. Ki haykryoruz ite bir kez daha: Fi- Demek; Orantl g kullanyorsunuz listini bombalayabilir ama teslim alamazs- yle mi, Hitler? nz. 1948den beri baaramadnz bunu ve Krematoryumlar da orantlyd, deil mi? Ve asla baaramayacaksnz... dahas, piyasa beyni ve borsa terimleriyle kiDemek; uygar dnyann deerlerini savu- barlatrmaya altnz katillik, size yakyor. Krematoryumlarn orants kadar yaknuyorsunuz yor hem de yle mi, Gbels? Ait olduunuz bu alaklk makinasnn ady- Demek; sivillerin zarar grmemesi iin elinizsa uygarlk, insanlmza and olsun ki, biz den geleni yapyorsunuz yle mi, aron? vahi ve barbar kalacaz daima Demek; uluslararas hukuka uygun hareket ediyorsunuz yle mi, Olmert? Siz, hep yapyorsunuz bunu. Ki Sabra ve atillada yaptnz da buydu. Peki, sivil kimdir? Sivil olmayan nedir? Hayr, byle bir ayrm yok bizim aramzda. Burada, direni var sadece
O kanl neterle, ar bulduunuz her eyi bilincimizden temizlemeyi arzuladnz hep. yle ya, hakkmz istemek, ar bir ey size gre. Ve fakat, kesip atabileceiniz bir fazlalk deildir o. nk biz, sizin ar bulduunuz o direni iradesinden ibaretiz Demek; meru mdafaa hakknz kullanyorsunuz yle mi, Mussolini? Meru olan Filistinin direnme hakkdr. Ve o hakkmz, sar zamann kulana fedai naramz patlattmzda, nasl kullandmz grrsnz. Yine ve yeniden Demek; herkes tarafn belirlesin yle mi, Franco? Safmz bellidir, insanl temsil eden dnya halklaryz biz. Ve imdi Gazzede, o byk insanln en gl tarafyz. nk, batan aa direniiz Demek; Amerika ynetimi, Filistin halknn maruz kald insani durumdan derin ekilde endieli yle mi, Beyaz Saray? Ortadouda kanl ve kirli mzrak ucunuz sraille dayatrken bize B.O.Punuzu; unu unutmayn ki, bir gn mutlaka defedeceiz topunuzu. te asl o zaman alacak endie saatiniz. Derin derin alacak hem de Demek; srailin Gazzeye girii saldr amal
Emperyalist akallarn orman kanunundan ibaret olan o hukukunuzu iyi tanyoruz biz. Ki sizin o soysuzluk abidesi hukukunuzdur Demek; Dkme Kurun adn verdiniz opeaclarmza sebep. Bizim enternasyonal hu- rasyona kukumuz ise unu der: Cellatlarn dktk- yle mi, Moe Dayan? leri kan, kendilerini boacak. te o kadar Katliamlarnza isim vermeyi, byk aanz Demek; ar ularla lmllar arasnda ayrm Amerikadan rendiniz herhalde. yle olmal. Biz ise, hayatmzn zetine ntifada koyulmal diyoruz daima yle mi, Tzipi Livni? Kendi halknn katlini, akbabalar gibi izleyen Demek; ar unsurlara kar operasyon yaplmllardan deiliz biz. Filistiniz, Filistinliyiz yorsunuz ve biraz nce len yanda bir bebeiz. yle mi, Mengele? Bombalarnzn altnda can veren yzlerce-
deneme
deil yle mi, Avrupa Birlii? yle ya, sizin dilinizde saldrgan olan hep biz Karakafallar oluruz. Ama siz, daima savunma pozisyonunda olursunuz nedense(!) Ve uygarlnz cesetlerimizin stnde ykseltirsiniz. Ki sizin beslenme tarznz ve tabiatnz bu
Demek, daha kanmz dklecek. Demek, daha ok sivil bebemiz lecek. Demek, orantlsndan srecek katliam. Demek, daha atlacak ok ta var. Ve demek ki, sar zaman sarsacak avazlara ihtiya olacak Kirvem hallarm ayn byle yaz Rivayet sanlr belki Gl memeler deil
Domdom kurunu Parampara azmdaki Parampara azyla konuuyor Gazze. l bebeler, boylu boyunca yatan kprtsz anneler, kan szan yaralar, ya kurumu gzler ve eilmeyen balar yazyor imdi tarihi. Ve tarih, Gazzeyi alnndan perken Kalbim senindir. diyor. Kalbim senindir ey Gazze, kalbim senindir J
yk
gazzede gvercin olmak...

bahattin yldz
Hd adl gvercin yine o dehet grltyle uyand Titreyen ban, bulunduu kovuktan darya kard. Karanlk gkyznden bir ahtapotun kollar gibi yeryzne doru sarkan, ular ate toplu k halatlar gzlerinde parldad. Acl tne, yan kovuklarda bulunan arkadalar da katld. Bir kanat mesafesi uzaklndaki arkadann gzlerinden akan yaa elik etti - Toplant zaman!... Emir nlemli ses Gvercinbandan gelmiti. Toplant yeri, srail bombardmanyla harabe haline getirilmi olan Birlemi Milletler binasyd Gvercinbann Gazze gvenli deil, sraile gemeliyiz. nerisi tartmaya ald. - Gazzede lm, srailde piknik var, - Doru ya. Burann insan su, yiyecek
bulamazken., ocuklar, plerdeki krntlar bile y e m e y e balad;
eden dokuz yalarndaki Kasma, annesinin syledii, Olum, gvercinleri merak etme. Onlar bir ekilde karnlarn doyurur, ekmeini onlara atma! szleri aklna geldi. Gzler kendisine evrildi Kendi grubu adna konumas bekleniyordu. - ki gn nce birok arkadam demir kulardan atlan ate toplaryla kavruldu. Grubumdakiler genelin kararna uyabilir - Ya sen?... - Ben buray terk etmeyeceim. Muterizler, srasyla itirazlarn dile getirdiler: - O ocuk iin mi kalmak istiyorsun?... - Elindeki ekmei yiyerek a ocua zarar vermeye devam m edeceksin? - srailde yz binler kendi devletlerinin yapt kym protesto ediyor. Onlarn ellerinden gkyzne salverilen bir bar gvercini olabilme ihtimalini dn Hd, sesli mrldand. - Bar gvercini olabilme ihtimali? Artk bar gvercini olmak da iimden gelmiyor
ierikli, tylerinde sar renk tonlar youn olan gvercinlerin konumalar bu minvalde uzayp gidiyordu Hdn aklna, her gnn sabahnda elindeki ekmei ufalayarak kendisine ikram
yk
Hdn grubundakiler hep birlikte seslendirdi; Hd neredeyse, biz oradayz Bilmeseler havai fiek sanacaklar bombalarla aydnlanan gkyzne doru szlen byk gvercin srsn, Hd ve grubu gzyalaryla izlediler bir sre. Uyuyabilirlerse, uyuyacaklar kovuklarna geri dndler Gecenin insafsz karanlndan sabahn aydnlna miras kalan; bomba, silah, uak ve tanklarn paletlerinden kan kulak ve yrek paralayc eytani seslerle, bu seslere karan insan haykrlar, ahlar, inlemeleri ve beddualaryla uyandlar Uzaktan ve yakndan gelen o sesler, korku ve gerilim dozu yksek bir filmin fon mzii gibiydiler. Onun dama kma saati geliyordu Kasma gitmeliyim, Kasma diye dnd, Hd. Bina duvarlarn kendisine siper ederek, seyirdi Yanlmamt; Kasm, evinin dam zerinde gkyzn tarayan gzleriyle kendisini aryordu Kas-sm!... Kas-sm!... diyerek tledi Kasm kendisini fark etmi olmal ki, sevin lklar atarak yerinde zplamaya balad Elinde bulunan, tmn bete biri kadar ekmek parasn gstere gstere ufalamaya balad Hd, ekmek krntlarnn yan bana yumuak bir ini yapt. Krntlardan birini alaca anda vazgeti Gvercinlerden birinin dn akam syledii bir sz anmsamasyla engellemiti kendini: Elindeki ekmei yiyerek a ocu-
a zarar ver-
sokakta grse imeyecei kirli suya tereddtl bakt Giderek artan susuzluluunu gidermeli ve ikram kabullenerek anneyi krmamalyd Aniden gelen bir hisle gagasn ay bardandaki sudan kard. Gkyznden byk bir grltyle szlen ahtapot kollarna bakt. Bulunduklar blgeye doru geliyordu
meye devam m edecek-
Kas-sm!... Kas-sm tleri ve kanat rplaryla onlar uyard Onlar aaya doru kaarken, kendisi byk bir hzla ilerideki binaya doru umaya balad. sin? Yutkundu Byk bir grlt kulaklarnda rpnrken, dua eder gibi Kas-sm, kas-sm diye mrldanyordu. Bomba sesleri kesilmi, insan haykrlar egemen olmutu ortama Baskn olan; Lanet olsun Katil sraile, Amerikaya ve birlikilerine! idi Duvar geti, Kasmn evine doru seirtti. Bulamyordu Ykseldi, ykseldi Kubak bakt Yoktu Ya da gremiyordu Yoksa?!?...
Gagasna ald byk bir krntyla, Kasmn sol omzuna kondu. Kasm, sevinli armalardayd. Hd, ban uzatarak gagasn Kasmn azna yaklatrd. Kasmn rkeklii ksa srmt Birka gaga denemesinden sonra, Kasmn aralad dudaklarnn arasna krnty koymay baarmt Kasmn annesinin sesi duyuldu... - Olum, yamur gibi bomba yayor, aaya gel! - Anne bak, gvercinim bana ekmek yediriyor Yerden ald ekmek krntsn, olunun omzuna konup azna koymasna bir an aran kadn, alamaktan kzarm gzlerinden saanak halinde gzyalar akmasn engelleyemedi ve ocuuna sarld Hd, ald krnty bu kez Kasmn annesinin azna gtrd. Filistinli anne, dudayla temas eden Hdn gagasn pt, pt Sulak pyordu; gzyalaryla slanan kurumu dudaklaryla pyordu Filistinli anne, aaya inerek bir ay barda dolusu su getirdi. Hd, geen aylarda
Gvercin literatrnde intihar
yk
fke, nefret, elem ve keder; her biri ayr mengeneler olmu, boazn skmaya balamt Hd, gagasn krarcasna yere vurmaya balad. Dayanamyor, kanatlarn rpa rpa kendi evresinde dnyor, ykselen toza ve dumana katkda bulunuyordu. Arkadann, Hd, zgnmle balayan szlerini duymad Havaland Yukarda grd demir kua doru ykseliyordu. Arkasndan gelen gvercinlerin birou, Yapma!.... Yapma!... diye baryorlard. Biri, Lakabmz Bar, geleneklerimiz, yasalarmz derken, bir dieri; Pamuk kadar beyaz ve yumuak, Sleyman peygamberin ku ismini artran Hd! Yapamazsn! diyordu Hd takip etmekten vazgeen gvercinlere, uzun gagal bir gvercin seslendi: Hd yalnz brakmayalm Barn katillerine lm!... Bu szlerden destek alan gri renkli bir gvercin, Filli zalimlerin zerine ufack tatan bombalar yadrarak onlar bozguna uratan atalarmz ve bar nvanmz adna, katil demir kulara lm! diyerek tledi. Gidi rotasnn az ilerisinde kanatlarn rparak bekleyen gvercin srsnden kurtulmak iin manevra yapan srail pilotunun abas bounayd. Telsizden Ku srsnn saldrsna uradm. anonsunu yapt anda gvercinlerin kanlaryla pervaneleri kanlanan sava uann motorlar durmutu Birlemi Milletlerin harabe binasnda yaplan toplant sonras sraile g etmi sar renkli gvercinlerin, zgnz, olmamalyd, bar etiketimiz lekelendi. yorumlarna kapal olan Hd ve grubundaki dier gvercinler, Bar ehitleri! szlerine olanca duyarllklaryla aklard J
Hd!... Ak kzla alm ve nemlenmi gzlerin sahibinin, gagasyla iaret ettii yere odakland Birbiriyle yakn temasta iki insan ba gryordu Bedenleri ykntlara gHarabe haline gelmi evden ykselen toz ml iki insan ba Yaknlat bulutu ile yangndan tten dumandan nefes alamyordu. Bir duvar ykntsnn ze- Yzleri, gzleri kendi kanlaryla svalyd Azlarndan yaylan kanl kusmuklarnda rine konarak alan gzledi ekmek krntlar vard Kas-sm!... Kas-smm!!!... Burunlarnn altndan geirdii kanatlar, Yant gelmiyordu Yannda beliren arkada, kendisine ses- soluklarn hissetmedi lendi: dal denecek sratte aaya doru inie geti. Hava akmyla olan srtnmeden bedeni yanyordu sanki
rportaj
bir asrlk komnist: sarkis erkezyan

tavr
nndaki Ermeniler deiik blgelere ge zorlanyorlar. Sarkis erkezyan, 1916da Suriyede bu srgn koullarnda dnyaya geliyor. te doksan ksur yldr sren ve bizim rportajmza konu olan bir hayat byle balyor. Tehcir Yllar 1915 ylnda balayan Ermeni Tehcirinde; Anadolunun en batsndan, Trakyadan balayarak, stanbul iindeki zellikle aydn-ilerici evreyi kapsayarak, zmit, Adapazar, Bahecik, Eskiehir, Afyonkarahisar, Konya ve dier ehirlerdeki Ermeniler, kafileler halinde toplanp srld. Kimi kafileler trenlerle lke dna srgn edilirken, kimisi yollarda haftalarca yrd. Ve bu yollarda birok kez saldrlara, katliamlara maruz kaldlar. Bir ksm alktan, hastalktan ld. Suriye llerine srldler. Bu srgnde yzbinlerce Ermeniden bahsediliyor. Erkeklerin byk ksm katledildi. Kadnlarn, yallarn ve ocuklarn ancak byk sefalete, saldrya ve ala dayanabilenleri ulaabildi Arap llerine... Yollarda ekilen alk, grlen ikence Suriye llerine kadar devam etti. Suriyedeki srgn iin belirlenen blgede ise o kadar insan barndracak koullar yoktu. Ne yeterli barnak, adr ne de yeterli gda vard... Bu nedenle birok Ermeni vatanda da bu koullarda hayatn kaybetti. Bu, Ermeniler iin byk bir zulmd. yle diyor tehcir dnemini anlatrken erkezyan: Kafile yollarda krla krla Kilise ulayor. Kiliste karlarna kan bela byk: Tifs salgn var muhacirler arasnda. Babaannem orada tifse yakalanarak hayatn kaybediyor. Karantina uyguland gerekesiyle
Sarkis erkezyan 90 yanda, Ermeni bir komnist. Aclarla mayalanm bir hayatn, komnist dnya grnn yla nasl ustaca deneyimlere dnebileceini gryoruz, Sarkis Amcay tandmzda. Sarkis erkezyann annesi Tokatl, babas ise Kayserinin Talas ilesinde yaayan Ermeni-
lerden. Anne, 1900l yllarn banda KonyaKaramana retmen olarak gidiyor, baba ise Karamanda banka sahibi ve ekonomik durumu iyi olan biri. Burada bir sre sonra yollar kesiiyor ikisinin, bir daha hi ayrlmamak zere... Anne, baba 1915teki byk Ermeni tehcirinde Suriyeye srlyorlar baka kafilelerle birlikte. O dnem Trkiyenin drt bir ya-
rportaj
babaannemin cesedini sedye yerine kullandklar tahta bir merdivenin zerine yatrp alp gtryor askerler. Babam, annesinin nereye gtrldn, gmldn renemiyor bir trl askerlerden. Babaannemin Kilisin neresine gmldn hala bilmiyoruz, bir mezar bile yoktur kadncazn. 1914 Osmanl nfus saymna gre imparatorluk topraklarnda yaayan Ermeni says 1.295.000'ti. Bu nfusun tamamna yakn bugnk Trkiye snrlar iindeydi. Ermeni Kilisesinin vergi kaytlarna dayal 1913 istatistiine gre bu rakam 1.914.000 olmaldr. Batl kaynaklarda genellikle 1.600.000 ile 1.800.000 aras saylara rastlanr. Cumhuriyet dneminin ilk nfus saym olan 1927 nfus saymnda Trkiye'nin Ermeni nfusu 100.000 civarnda gsterilmitir. 1922 tarihli ngiliz kaynaklarna gre ise 817.873 Ermeni, lke topraklar dna g ettirildii iin o dnem Trkiye nfusu ierisinde saylmamtr. Yukardaki birka istatistik, sanrm baz konularn anlalmasnda ipucu grevi gryor. Bir deli vard. diyor Sarkis Amca ve bir Ermeni aydnnn bandan geen hikayeyi anlatyor: Balkan Harbini yazan adam... Ermeni aydnlarndand. O zaman aydnlarn hepsini katlettiler. 287 tane aydn ldrdler 1915te. Bu adam, deli numarasyla adrlarn arasnda gezerdi. Bir gn Fratn kenarnda babam ve bir Kayserili arkada oturuyorlarm. Babam bir de bakm ki deli geliyor. Kn ellersen kei gibi barrm. Kayserili deliye dnm demi ki, Tela yapma sorun yok. erkezolu benim iyi bildiim yakn bir dostumdur. Son-
ra deli numarasn brakm. Oturmu konumular. Savan ne kadar sreceini konumular. lkenin kritiini yapmlar. Demi ki u Ermeni arabaclar, askerin ykn tayorlar, Halepe girip kyorlar. unlara syleyin de beni Halepe braksnlar. Demiler arabaclara, gtrmler Sonra gidi o gidi. Daha sonra renmiler ki; ngilizler geldiinde Suriyede idare deimi, uzunca bir sre deli numaras yapan kii kendisine tahsis edilen zel bir odada almalarn yrtyor. Ve ngiliz ordusu tarafndan yetkilendirilmi. Tehcir baladnda stanbuldan da zellikle Ermeni aydnlar ehirden karld. 287 Ermeni aydn zorla yaadklar yerlerden koparld, bunlarn hepsini srasyla ldrdler. Bahsi geen deli de, aslnda Aram Andonyan adnda bir Ermeni aydn, yazar. Yola ktklarnda bir yerde aya krlyor, o blgede brakyorlar, dier muhacirlerin iine karyor. Deli numaras da o zamandan itibaren balyor. Daha nce stanbulda 1913 ylnda Balkan Harbi adl inceleme kitabn yaynlyor. Ardndan kendisinin de birebir yaad Ermeni katliamn, kurtulduktan sonra yerletii Fransada 1915 Katliam adyla kitaplatryor. Fransada kan iki Ermeni gazetesinde editrlk yapyor roman, yk ve mizah tr eserlere imza atyor. Hayatnn son yllarn ise Paristeki Nubaryan Ermeni Ktphanesinde mdr olarak geiriyor. Srgnden Dn erkezyan ailesi ve 1916da dnyaya gelmi olan ocuklar Sarkis, o dnem Suriyenin Ca-
bul kasabasnda iki yl kadar kalyorlar. 1918de blgeye ngilizlerin geliiyle birlikte onlar da yaadklar topraklara geri dnebiliyorlar. Dengeler deiiyor, smrgeci lkeler arasnda bir takm dzenlemeler yaplyor. ngilizler ve Osmanl anlayor. Bu dnemde, babam lkeye, Karamana dnmek istiyor. Yardm almas gerekiyor, aratryor ve en son bizim deliye ulayor. Aram Andonyan, ngiliz karargahnda yetkisi olan birisi. Byk bir hasretle kucaklayorlar, Andonyann gzleri doluyor. Bu benim kurtarclarmdan diyor arkadalarna, babam kastederek. Evraklar dzenleniyor ve babam bizi de alarak ilk nce Adanaya geliyor. diye zetliyor Sarkis Amca, yksnn bu blmn... Tehcire gnderilmeden nceki dnemde, Adanada ticaretle uramlar ve mlk sahibi olmular. Bunlardan biri de Adanadaki Ta Maazalarm. Tehcirden dndkten sonra babas dkkana gidiyor. Birka alveri yapyor. Kasada duran gence soruyor, buras kime ait diye. Gen de, st ba paspal grnen bu adama Gvdereliolu Sarkis Aa diye cevap veriyor. Peki, ne kadar kira dyorsun? diye bir soru daha soruyor babas. Bunun zerine gen sinirleniyor ve ters cevap veriyor. Sana ne baba. Aldn bir toplu ine, demirin batmann soruyorsun. diyor. Oysa dkkan Sarkis Amcann babasna ait. Armanak Bezirciyan adl birinin araclyla mlklerin kendisine ait olduuna dair dava ayorlar. Mahkeme de mlklerin babasna ait olduunu teyit ediyor. Daha sonra ileri Bakanlnn bu tr mlklerin teslim edilmemesi konusunda bir emri var deniliyor ve talep reddediliyor. Bundan sonra olanlar ise yle anlatyor Sarkis Amca: Sonra yetmedi, daha sonra dndmz Konya Ereliye tane kiralk katil geldi babam ldrmeye. Babamn arkadalar bunlar fark etti ve Ereliden gnderdi. Bunlarn dnda baka yerlerde de arazi ve iftlikler vard fakat bunlarn hepsine el konuldu. Babam; tehciri ve yaad bu ykmlar dndke sinirleri bozulurdu. Ben isteseydim, 500 Ermeni gencinin altna 500 tane at verirdim, 500 kiiye de 500 tane mavzer verebilirdim. Keke yapsaymm. Byle olmazd, adam gibi lrdk. Yine anamz alatrlard ama hi deilse byle olmazd. derdi. Babam ayn zamanda; Konyada bankaclk yaparken tehcir dneminde; 59 bin sar liray
ncelikle tarihi iyi bilmek lazm, bir daha byle ac olaylarn tekrar yaanmamas iin, halklar arasnda kardeliin, dostluun korunmas iin; bunlar gzel eylerdir. Halklarmzn da egemenlerin birbirine krdrma politikalarna alet olmamalar iin, bilinlenmeleri, kendi tarihlerini ve karlarn iyi bilmeleri ve asla unutmamalar lazm.
rportaj
Bir kardeim gelmi dnyaya. Annem tehcir koullarnda sabaha kar doum yapm. Sonra jandarma gelmi demi ki adr skn. Babam demi ki Asker Efendi, sabaha kar bir ocuumuz oldu. Lan biz kknz kazyoruz siz de ocuk mu douruyorsunuz? deyip krbac vurmu. Gsndeki ttn tabakasnda o krban izi vard, o tabakay saklarm.
dnte alacaksnz szne kanarak paralarn brakp gitmi. Dnte bu parann bir kuruu bile kendisine denmemi. Sarkis Amcann bahsettii, annesinin sk sk kederlendike syledii muhacirlik trks aklmza geliyor. Bir blm yle trknn: Der Zor llerinde naneler biter Nanenin kokusu dnyaya yeter Bu ayrlk bize lmden beter Dini bir uruna giden yiitler Dini bir uruna giden Ermeni Suvarn danda bir sele mimi Ermeni muhaciri tifoya dm Kuvveti olanlar Sincara kam Kuvveti olmayan llerde kalm Yrye yrye geldik Arap kyne A kala kala dtk bizler evlere Mevlam Ermeniye sabrlar vere Dini bir uruna giden yiitler Dini bir uruna giden Ermeni 1918de tekrar Konyaya dnmek nasip oluyor. Sarkis erkezyann ocukluu buralarda geiyor. Bu dnemler marangozlukla urayor. Hep evresindeki olaylara kar ilgili, sorgulayan, tartan, hzla renen bir yan var. Kendini, gemiini, halkn, Trkiyeyi daha iyi tanyor ve her eyi reniyor. Sonra sosyalizmi tanyor. O dnem Konyadaki Ky Enstitleriyle de temasa geiyor. Orann marangoz ilerini yaparken, bir yandan da oradan kitaplar alp okuyor, birlikte tartyorlar. Yaamnn ilerleyen dnemlerinde nemli bir yeri oluyor ky enstitlerinin. Artk ocukluu geride kalm, genlie oktan adm atm. Bu yllarda, daha iyi okullarda okumas ve kendini gelitirmesi iin ailesi tarafndan stanbula gnderiliyor. Ve bu zamandan sonra da Sarkis erkezyan iin ok zengin, ilgin hatralarla dolu stanbul hayat balyor. stanbul Maceras Okullu yllarn ardndan yine ocukluktan gelen mesleini devam ettirmi. Uzun yllar at marangozhanede alm. Artk stanbulda yaamaya balyor erkezyan. lk geldii yllardan bugne kk bir Ermeni cemaatinin yaad Kumkapda evi. Biz de bu evinde ziyaret ediyoruz Sarkis erkezyan. Ya artk 90n zerinde. Yznde aclarn, zorlu yaanmlklarn oluturduu derin izgiler. Yznde hep bir efkar havas ama bir o kadar da scak glmseyi hakim. Elinden sigarasn hi drmyor. Yllar boyu en iyi dostluu ondan grm gibi sarlyor sigarasna. Yoksulluk, imkanszlklar yakasna yapm. Evi bu koullar ierisinde gayet mtevaz. Tek bir odada mrnn geriye kalan yllarn tamamlyor Sarkis Amca. Ama yreinde bir odaya smayacak kadar byk bir dnya var. Daryla ba kopmam. Birok yere gidip geliyor. Eski arkadalar hala onu ziyarete geliyor. Dii olan olu Ohannes Bey, onun her trl ihtiyacyla ilgilenmeye alyor. Bunun dnda, evresindeki baz genler ona gnll olarak yardmc oluyorlar. Evin hemen karsnda bir Ermeni kltr dernei var ve Ermeni genler, yallar orada buluuyorlar, sohbet ediyorlar. Sarkis Amcann ok saygn bir yeri var Ermeniler ierisinde. Arada bir Agos gazetesine gidiyor, evine birok kez bizim yaptmz gibi rportaj yapmak isteyenler geliyor. Evin bulunduu sokakta genelde Ermeniler oturmakla beraber, Afrika lke-
lerinden gelen gmenler, doudaki Krt illerinden gelen Krtler de kendilerine yer buluyorlar burada. Herkes i ie yayor burada. Halklarn kardee yaayabileceine en gzel rnek... Devletlerin smrge, rant politikalar devreye girmedike halklar dnyann her yerinde kardee yaayabilir, anlaarak kararlar alabilirler. Tarih, insanla bunu hep gsterdi ve retti. yle eziyetler var ki Sarkis Amcann yaamnda; hi abartsz yaamnn birok kesitinden ayr ayr filmler ekilebilir. nk ayn zamanda bir dnemin, bir tarihin izleri var yaamnda. Onun hayat, yaadklar ayn zamanda Anadoluda bir asrn tarihi gibi. Sohbetimiz koyulayor Sarkis Amcayla. Sorularmz arka arkaya soruyoruz ona: Sosyalist dncelerle ve Trkiyedeki sosyalist hareketlerle ne zaman tantnz? Komnist olduumu hi kimseye ekinmeden syledim, imdiye kadar. 80 ksur sene nce 1918lerde bir Ermenistan Cumhuriyeti kuruldu. Tanak Hkmeti. Ardndan 1920de Ermenistan komnist oldu. Bizim vatanmzd, sayg duyuyorduk. Oralardan etkilendik. Gzel eyler de yaptlar. ki sefer gittim Ermenistana. Kurulu yllarnda Erivan denilen ehir, byle toprakt, Anadolu kyyd. Sonra bir de komnistler dneminde gittim. O komnistler dneminde o Erivan nasl yaplm. Dnya gzeli, en gzel ehri yapmlar. Her taraftan dantel gibi ilenmi. O binalar, koca koca apartmanlar Halk orada mal gibi oturuyor, hala oturuyorlar. (Bir of ekercesine diyor bunu, derin bir nefes alarak) Sk haberleme imkanlarm vard. yle olduk ve evremizi de yle yapmaya altk. Eminn ilesinde TP Bakan Mehmet Ali Aybar zaman, eref Yldzn bir kitab var orada bahsediyor o dnemlerden. Sol hareketin temsilcisiydim ben, onlar ben eittim. TPli arkadalar vard. Onlarla grtk, sonra geliti. Daha sonra TKP olduunda onlarn Atlm gazetesini biz basyorduk 3 sene boyunca. Bizim marangozhanede. O kadar illegaldi ki, yurtdnda m baslyor diye sorarlard. Bir Zihni Anadol vard. Bir gn yksek kaldrmdan aaya doru yryoruz. Taksimdeki mitingden indik geliyoruz kprnn zerinde. Mihri Belliyle de Trk Solunu karyorlar. Dedi ki u bizim dergiye bir yaz yazsana. Dedim ben yaz yazmay bilmem. Bilmez olur
rportaj
musun ya dedi hi deilse mesleinle ilgili yaz eklinde srar etti. Dedim ki, ya ben sana bir ey syleyeyim; ben gcm size niye Trk Solu diyorsun yani size ait bir sol. Halbuki bizim bildiimiz sol evrenseldir. Memlekete Migros geldi, Trk Migros dediniz. Pirelli geldi, Trk Pirelli dediniz. Bilmem ne geldi Trk... oldu. Bu halkn yedii tm kazklar bylesi bir jelatine (Trk) sarlarak atld. Eer sizin solunuz sadece size aitse bizim ne iimiz var burada? una Trkiye Solu deyin de bize de bir yer olsun olum dedim. Yani sizin hepinizde biraz biraz Atatrklk var. Yani milliyetilik var. Sonra kafalarna yatt galiba Zihnilerin. Deitirdiler ismini. O dnemin TKPsinin gazetesi, Atlm nasl basyordunuz? Marangozhaneden matbaa m yaptnz? O dnemi anlatabilir misiniz biraz? Yaklak 3 yl bastk o gazeteyi. Bizim bir marangozhanemiz vard. Ohannesi de o zaman partiye aldm ki insann evlad en gvenilirdir diye, bir de baka gen ocuklar vard. Dkkann bodrumunda bir sarn vard, aznda bir kapak. Kapak kaldrld zaman sarn ortaya kard. Bir gn sarna girip kazmaya baladm. Bir teksir makinesinin girecei kadar alan atm. erde gazete baslrd. Bir de yukarda her bir alann tezgahnn altnda dmeler vard. Aaya herhangi bir durumda haber verilirdi. Makine dururdu, ses karmasn diye. Byle byle baslan gazete, paketlere koyardk, stne de oyuncaklar koyardk anlalmasn diye. Kargo irketinin aralaryla birlikte oyuncak gnderiyormu gibi bir hava yaratrdk. Baka ehirlere bylece ulard. Bir sre sonra ben dkkan kapattm bir olaydan dolay. yi koku alr burnum; dkkan kapattk btn klieleri falan yaktm hibir iz kalmad, makineyi de ilide bir yere gtrdk yle dediler, pasajn iinde bir yere teslim ettik sonra bir gn uradm o ocua Konyalya, o da biraz sola yatkn. Ne var ne yok dedim. Ya Sarkis Abi dedi dn stanbul polisi buradayd. Niye, ne varm dedim. Matbaa varm dedi btn marangoz dkkanlarn aradlar dedi. Allah allah marangoz dkkannda matbaann ne ii varm dedim ama iyi hesap etmiim, kuu kardlar bylece ellerinden.
mad. Onun iin bir de uyduruk bir komnist parti kurdular. Onu bir sefer de salnda Mustafa Kemal yapt. Vakit kazanmak iin. Bugn ise TKPnin sadece ismi var. Bir gn insanlar gemii arayacaklar diye dnyorum. imdi bugn Gney Amerikada bu hareketler balad. Burada bugn herkes parann peinde, her ey byk sermayenin eline gemi. Bakn size bir hikaye anlataym. arkada var. Biri Krt, biri Trk biri de Papaz Ermeni. Yaz gn scakta bu insan balar geziyor. zm yiyorlar. Sonra ban sahibi gelmi. Bakm kiiler, ne gcnn yetmeyeceini gryor, fena bozuluyor. Konumalarndan, ivelerinden hepsinin aslen ne olduunu anlyor. Dnp papaza Hadi bu Trktr, malmz canmz da ortaktr afiyet olsun. Bu da Krttr, mslmandr nihayetinde. Ulan gavurolu gavur sen niye yedin zm? demi. Bu laf Trkn de Krtn de houna gitmi. Yalnz bana papaz bir gzel dvm. Sonra dnp Krte: Ulan kro demi, yle byle ama bu yediyse Trktr, kardeimdir. Sen niye yedin kro? deyip Krt dvm. Bu sefer de Trkn houna gitmi. Sonra dnm Trke: Lan sahipsiz baa gelip ne zamandan beri zm yiyorsun? diyerek Trke girimi. Bu sefer Trkn akl bana gelmi. Daya yerken dierlerine dnp Eyvah biz batan Papaz dvdrmeyecektik demi. Babamdan kalma bir hikaye bu da.
politikas, soykrma varan katliam politikalar... Anadolunun drt bir yanndaki corafyalarda Ermeniler paralanm, drt bir yana savrulmu olarak duruyorlard. Kendi vatanlarnn, topraklarnn dnda baka bir yerde yaamak zorunda braklmlard, lkesizlerdi. Uzun yllar sonra yaanan bir gelime Ermenilerin yreine souk bir su serpti. kinci Paylam Savann sonrasnda, 1946 ylnda Sovyet iktidar, d lkelerde yaayan Ermenilere bir ar yapt. Artk Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti diye bir lke vard. Kendi dilleriyle, kendi kltrleriyle, birarada yaayabileceklerdi. Bu ar zerine dnyann drt bir yanndan; Fransa, Msr, Suriye, Lbnan gibi lkelerden 250 bini akn Ermeni vatanda bu topraklara tand. Trkiyede de youn bir ilgi grd bu ar. Binlerce Ermeni lke dna kma talebiyle bavurdu. Sarkis erkezyan, 2003 ylnda Dnya Hepimize Yeter adl, yaamn anlatan bir kitap yazyor. Bu kitaptan sonra birka defa takip etmi polisler. Hatta bir keresinde arabay zerine srp arpmlar, beyaz bir renaultla. Kazay ufak syrklarla atlatm bu yal nar. Birka defa da evlerinin camn krmlar. Yine Sarkis erkezyann kitabndaki Sonsz blmnden bir alntyla bitirelim syleimizi: ncelikle tarihi iyi bilmek lazm, bir daha byle ac olaylarn tekrar yaanmamas iin, halklar arasnda kardeliin, dostluun korunmas iin; bunlar gzel eylerdir. Halklarmzn da egemenlerin birbirine krdrma politikalarna alet olmamalar iin, bilinlenmeleri, kendi tarihlerini ve karlarn iyi bilmeleri ve asla unutmamalar lazm. Paylaamayacak ne var bu dnyada; dnya, zerinde yaayan tm insanlara yeter de artar bile. nsanlar arasndaki perdeler, din, dil, milliyet, tarikat vs. kaldr bunlar ortadan, bak kalr m, ne sen ne de ben, sadece insan kalr. Ben hayattaki safm iyi setiime inanyorum. Komnist oldum. Bu yaa kadar hep insanlarn iyilii iin, dmanlklar gidermek iin altk. Halklarmzn bir daha benzer aclar yaamamas iin, aralarndaki gereksiz perdelerin kaldrlmasna uratk. Emeklerimin boa gitmediini dnyorum. Halklarmzn ektii aclarn tekrarlanmamas, gelecek hibir neslin benzer ykmlar, kymlar yaamamas en byk dileim J
Lenin ve Stalin dnemini yaadnz. O dnemi biraz anlatabilir misiniz? Leninin bir Vz gelir yks var. 1924 senesinde, Leninin abisini asyorlar. Lenini de renci eyleminde yakalyorlar. Abin asld, sen de aslacaksn. Byle yapmayn olmaz, karnzda koca bir duvar var. Gelip gelip o duvara kafanz arpyorsunuz. diyorlar. Lenin de; Sizin o duvarnz khnemi arlk duvardr. Yklacaktr bir gn, o duvarnz bize vz gelir vz diyor. Nazmn o iiri de buradan geliyor. 2. Dnya Harbi bittikten sonra, Stalin bir ltimatom verdi Trkiyeye. ki komu devlettik, komunun birisinin evi yanarken, yandaki komunun yanan atee su atmas lazm. Bizim lkemiz cayr cayr yanarken siz yle yapmadnz dedi ve balad rnekleri sralamaya. ByGnceli takip edebiliyor musunuz, bugnn le bir serzenii vard Stalinin. politik-ekonomik-kltrel durumu hakknda Tabi Ermenilerin yaad bu srgnler uzun neler syleyeceksiniz bize? Trkiyede komnistlikten korkan kimse kal- yllara yaylyor. Yok saylmlk, asimilasyon
mektup
kardan adam
birgl ay
Kardan adam amca, kardan adam amca, Souu senin kadar seven var m bu dnyada, syle? Gene de dysen etik yapsn babaannem sana, galiba daha ok kalacaksn burada. Kardan adam amca, aslnda alp gtrsem seni eve, yalnz kalmasan diyorum burda... Ama Seyit Amcam da hi sevmiyor ki kar, bizim kyde bir kere ok kar yam, bi souk olmu bi souk olmu ki hi sorma, hani biz okula gidemiyoruz ya, o kadar souk olmu... Seyit Amcamn kars da gebeymi o zaman. Vakti gelmi, kyde doktor yok nerdeee... Kasabaya gitmek lazm, takm kzaa atlar Seyit Amcam... O kadar soukmu ki hava, atlarn dileri birbirine deerek sesler kartmaya, atlar tir tir titremeye balam. Gidemez olunca kyamam Seyit Amcam da kartm atlar kzaktan, kah kendi srm kah da srtlam karsn bir de daha domam bebesini. Ama daha fazla dayanamam kars... Kanlar balam m dklmeye karn stne... Uffffffff... Bembeyaz karn stnde kpkrmz kanlar, dersin Yusuf peygamberin yanaklar... Dardan baknca sanki yle... Ama Seyit Amcama yle gelmemi tabi. Seyit Amcamn var ya ondan sonra daha da hi ocuu olmad. O ocuunu da yaatmad, yetitiremedi kasabaya. Genede ad koydu, mezar yapt ha ocua. Kyde imdi mezar. ocuun ad da Bahar.. Geceleri uykusunda hep sayklar Seyit Amcam. Bir de ayak parmaklarn tutar uykudan korkuyla uyand vakit. nk az daha kesmek zorunda kalacaklarm ayak parmagn. Bir trl inanamaz onu kurtardna... Babaannem de sayklar hep. imdi k ya, sobay bir odada yakyoruz. Ee mecbur hepimiz skp bir odaya orada yatyoruz da ben ordan biliyorum. Evin br odalarn kullanmak ne mmkn, dersin buzhane. Seni koysak oralarda yaarsn be kardan adam amca. Biz de dedim ya mecbur, hapis gibi hep bir odada kalyoruz. Ders mers almak hak getire. Ablam hep zayf alnca, Hep sizin yznzden! deyip alyor, zlyoruz tabi
Ben banyomu da orada yapyorum. Romatizma var ya bende. Yazk diyor annem, fukarann bu yata romatizmas var, hep nemdenmi, rutubettenmi, yle dedi doktor. ok seviyorum ben doktor amcann muayenehanesini; bi scak bi scak sorma gitsin. nce ardm grnce. Soba yok, bi ey yok, oda scak. Kalorifermi ad. Sordum anama. Bize de alalm dedim, mutfakta bulak ykarken ellerin buz gibi olmasn dedim. Souktan kpkrmz olmasn dedim ama, ok pahalym. imdi daha da ok pahal olmu, Nasl alalm? diyor annem, zaten zor geiniyoruz... Doktor amca ok zengin. Biz var ya, geen k neredeyse lyorduk, sobadan gaz km. Biz de uykudayz ne bilelim, dalmz herhalde. O zaman grdm ite doktor amcann muayenehanesini. Bi uyandm ki cennet gibi, scack ierisi. Yataklar, bembeyaz araflar, doya doya baktm kara. Camdan, scaktan baktm. Hep hasta olsam da kalsam orada keke... ki gn kaldk, bacaklarm, hi szlamad, hi armad.. Senin gzlerindeki kmr var ya, ite o zehirlemi bizi kardan adam amca. Belediye verdi onu bize. Ama babam dediydi, daha bakar bakmaz, Bu ok adidir. dediydi.. O madeni ya, anlar hemen. Ben de madene gitmitim babamla, korktum ama, ktm hemen. Mezar gibi, hapis gibi. Sen de hapis gibisin be kardan adam amca, ayaklarn yok gidemiyorsun hibir yere. Bizim ayaklarmz var ama paramzn yettii kadar yere gidiyoruz.. Buras dars ama hi deilse, orada nefes bile alamyor insan. Amcalar trk sylyordu ierde. Yeryz scak olsun diye dost Oysa bizim evde glen yok. Yeryz scak olsun diyeymi. Aslnda birlik olsak diyorum kardan adam amca Sen nasl ki tek bir kar tanesiydin, birleip birleip kocaman kardan adam oldun, biz de yle birlesek, belki souun belini kramayz ama yoksulluun belini krarz be kardan adam amca Gene de bak ben gidiyorum eve, eer dysen syleyivereyim, babaannem eldiven yapsn sana... Eve yrd ocuk. lk ayak izlerini kaplad kar...o
nota
sevdanza and olsun

grup yorum
Topran ve afan, O afaklarn bize kimden armaan Glmseyen gzlerle, O gzlerle yreimizi harmanlayan
Hani suskun geceleri, O geceleri, karanlklar datan var ya O en gzel trkleri, O trkleri and ier gibi haykran var ya
Kahraman yz yirmi iki can yryor en nde Telasz, kaygsz, yar elinden tutar gibi Sevdanza and olsun, sizlere sunacaz Tertemiz sabahlar, zgr bir vatan
-N-
inceleme
diziler ve emek smrs

funda deren
nsan yaratan emeidir diyen ustalar, o emei vahice smren sistemin adn da koydular: Kapitalizm Bu sistemde adalet yoktu. nsann insanla olan ilikisi gereksizdi. Neyin, ne zaman, nerede, hangi koullarda, nasl, kim ve ka kiinin eliyle ve ne miktarda retileceine karar veren patronlard.* artlar koyan onlard ve bu artlar insan emeinin smrsnde mengene vazifesi gryordu. Daha ok kar iin, mengene daha ok sklyordu. Alnterinin szlp posasnn pe atld bir dzenle kar karyayd artk insanlk. retilenin kullanm deeri deil ne kadar tketildiiydi nemli olan. Ve sahneye konan bu tketim lgnl komedisinin perdeleri arkasnda, metin yazarln yine bir avu kapitalistin yapt emein katmerli smrs adl bir trajedi oynanyordu. Hayatn oyunculuk yaparak kazananlar ise bu oyuna gelmemekte kararl artk. Dizi oyuncular ve bu dizileri ortaya karan, setlerde alan emekiler, son dnemde mengenenin dileri arasnda en ok skanlardan Bu derginin sayfalarnda televizyon kltr, o televizyonlarn gzbebei olan diziler ve bu diziler yoluyla toplumsal yaamda yaratlmaya allan dejenerasyon zerine gk kubbe altnda yazlmadk eletiri brakmadk. Ancak sorun bu kez farkl. Daha dorusu dizilerdeki sorunlar, dmlenerek koca bir yumak haline gelmekte ve bu yumak, setlerde ter dkenleri de iine alarak uurumdan aa hzla yuvarlanmakta.
Dizi sektrnn dizginlerini ellerinde tutanlar, kar hrsyla reklam pastasndan en byk pay kapabilmek iin azgnlatka, alana verilen deer azald. Hatta kapitalizmin kendine has bir deeri olan deersizletirme bu sektrde tam karln buldu diyebiliriz. Durun! Durum bu kadar vahim mi? diye soranlara anlatacaklarmz var daha Heyecanla arpan iki yrek ve sektrdeki alma koullar Sabah kargalar bile uyanmadan kurulan setler, yle bir hale geldi ki, deyim yerindeyse bir insann 24 saat almak zorunda brakld ilehanelere dnt. Younluk, yorgunluk, uykusuzluk bir mddet sonra
dikkatsizlie yol at. Dikkatsizlikler kimi zaman irili ufakl, kimi zaman nemli kazalara neden oldu. yle ki set k yaanan bir trafik kazasnda iki set alan hayatn kaybetti. Kostm yardmclar Tlay Ergeldi ve Zehra Sezginin Sonbahar dizi setinin knda geirdikleri trafik kazasnda yaamn yitirmesi, bu sektre emek verenlerin alma koullarnn arlnn da gstergesi oldu. Aslnda dnya standartlarnda da 60 dakika olan diziler birka yl ncesine kadar Trkiyede de ayn standartlarda ekiliyordu. Ancak dizilerin tutmas, ekilen dizilerin maliyetlerinin dier yapmlara gre ucuz olmas, setlerde alanlarn i kaybetme korkusu ve elbette ki rgtszl, yapmclar
inceleme
t zerinde kalan bu hukuki sylem nedeniyle bu iin asl emektarlar yeniden gsterimlerden telif alamyor. Bu hakszln yannda, alma srelerinden yaknan oyuncular da isyan bayran ektiler. Hele hele kamera arkasnda haftada toplam 12 saat uyku uyuyarak alan ve buna ramen sigortasz altrlan, ou zaman demeleri de yaplmayan ve mesailerinin karln alamayan set alanlar patlamak zereydi. Ve tm bu alma koullarnn sonucunda meydana gelen trafik kazasnda, iki set iisinin hayatn kaybetmesi barda taran son damla oldu. Sorunun zmnn bir araya gelmekte, yaanan smrye kar sektre emek verenlerin rgtlln yaratmakta olduunu fark etti herkes. Sektrde ezen taraf olanlar, uyguladklar politikalarla, setlerde alanlar dank, bireyci, emeine yabanclam hale getirmeyi baarmlard. En bata bu anlay deimeliydi artk. Sektrdeki gen nesil kendi sendikasndan bihaber olarak alrken, eskiler ise ahlanp vahlanarak 1980 ncesi rgtlln getirdii haklar yad edip durmaktayd. Elbette Trkiyede devrimci mcadelenin ykseldii dnemlerde, sendikalardaki hareketlilik ve kazanmlar da artmtr. Ancak 12 Eyll cuntasnn kanl parmaklklar ar-
dizi saysn arttrmaya yneltti. Kanallar ise, reyting rekorlar kran diziler sayesinde kzan reklam piyasasndan daha fazla kar elde etmek iin iki reklam kua ald diziye ncy, drdncy sdrmann derdine dt. Kenarndan kesinden ekip uzatlan dizilerin sresi 90 dakikaya kadar kt. Kanalla anlaan yapmclarn imdiki hedefi; belki , belki alt, belki de bir senede ekilen bir sinema filmi uzunluundaki 90 dakikay dizi sektrnde bir haftada ekebilmek. Yntem basitti; senaristler haftada bir film senaryosu yazacak; oyuncular o uzun replikleri ezberleyip oynayacak; set ekibi ise sabahn ilk klaryla balayp gece 2-3lere kadar srecek olan ekimleri gerekletireceklerdi. Yaptlar da. Bata da belirttiimiz gibi para kazanma tela, iini kaybetme korkusu vs. bu durumu bir yere kadar sineye ekmelerine neden oldu. rgtszdler nk. Byk hrszlk ve ilk lk Yaam, insan emeinin smrsne bal olan bu sistemin sonunu getirecek olan da, yine bu katmerli smr olacakt. elikilerle rd ana yapp kalan sistemin tam ortasnda setler hareketlenmeye balad. ittiimiz ilk lk senaristlerin lyd. Her hafta bir sinema filmi senaryosu yazmak kolay deildi. Ayrca yapmclarn
gelir paylamnda adil davranmamas gibi bir durum da vard. Senaristler metnini yazdklar diziden bir kez para kazanrken, ayn dizinin yzlerce kez yaynland kanallardan yz milyonlar cebe indiren yapmclar oluyordu. Yani telif haklar konusunda mthi bir hrszlk vard ortada. Oysa Fikir ve Sanat Eserleri Yasasna gre yazar, ynetmen ve besteciler, eser sahibi, oyuncular ve yapmclar balantl hak sahibi saylyor, yapmn tm gelirlerinden pay almalar ngrlyor. Ancak, ka-
inceleme
kasna den sendikaclar tm ylgnl ve korkaklyla, 80 sonras sektrde alan emekileri yz st braktlar. Bu anlayla hareket edenler, smr zerine ina edilen bu dzenin plan ve projesine de katkda bulunmu oldular. Ve bu srecin sonunda bir set emekisi haftann her gn almak durumunda kalan, ailesiyle zaman geiremeyen, sinema filmi izlemeye vakti olmayan, parasn alamayan, banyo bile yapamayan, gelecee dair gvencesi, umudu kalmayan bir insan haline geldi. inin devam edip etmeyecei dizinin alaca reytinge bal olan sektr alan, kimi zaman yllarca ayn ar koullarda almak zorunda braklrken, kimi zaman da birka blm sonra dizinin yayndan kaldrlmas sonucu, hibir sosyal gvencesi olmadan bir anda isiz kald. Tarih retir Oysa 12 Eyll ncesinde devrimci mcadele ierisinde yerini alan emekiler, denen bedellerle birlikte nemli sendikal haklar kazanmt. Bu mcadelenin bir sonucu olarak, alma koullarn sendikalar belirliyordu. alma srelerinin ne kadar olacana, ka kiinin alacana, paralarn ne zaman alacaklarna, gnlk alma srelerine yine sendika karar veriyordu. ** imdi bu sendikalarn banda gelen SNESEN, 12 Eyll askeri cuntasndan sonra sendikal mcadelenin nnn kesildii, ardndan hem kadro hem de alanda sz geen insanlarn sektrden uzaklat, bir ksmnn bu ii yapmaktan vazgetii gereini ortaya koyuyor. Bir musibet ve sonu Aslna baklrsa lkemiz sektrnde yaanan bu duruma dnyada da benzer rneklerle rastlanabiliyor. rnein 2007 ylnn son aylarnda Amerikada, Hollywoodda yaplan grev hatrlanacaktr. 2007 ylnn 4 Kasmnda alnan grev kararyla dizi ve filmlerin metin yazarlar, senaristler sektrde gelir dalmndaki adaletsizlii ve yapmclarla stdyo sahipleri iin yeni bir gelir kaps olan DVD ve internet ortamndaki gelirlerden kendilerine pay verilmemesini protesto etmilerdi. Hollywoodda son 20 yln en byk grevi 14 hafta srm, grev sebebiyle pek ok TV dizisi yayndan kalkm, film ekimleri aksamt. Bu nedenlerden tr Altn Kre dl treninin dahi yaplamad 2007 ylnn sonunda Hollywoodun patronlar tam 1 milyar dolar zarar etmi ve senaristlerle anlamak zorunda kalmlard. Bu zafer rgtlln zaferidir. Egemen snflarn iktidarn salamlatrd emperyalist devletlerde, gemite denen bedellerin bir kazanm olan haklara sahip kan halklar, emeinin smrld noktada rgtlln verdii gle ba kaldrabiliyorlar. Dizi sektrnde yaanansa bunun tam tersi bir durum. artlar szn ettiimiz lkelere nazaran daha ar, cretler daha dk olmasna ramen alanlarn feryad atmosferin eitli katlarna dalp gidiyor. Yanklanmyor yani. Meydanlardan tamyor. Bireysin nk. Tek banasn. G deilsin. Gl hi deilsin. Oysa sorun sistem sorunudur. Yoksa sadece bir yapmcnn, sadece bir kanaln, sadece bir medya patronunun keyfi bir davran deildir sz konusu olan. Bankalar, holdingleri, tanklar, tfekleriyle, ileyii, anlayyla nne koyduu hedefler sonucunda bir araya gelmi rgtl bir g var karnda: Kapitalist devlet Tavann dargnlndan da ne kadar haberdarsa, bireyin yaknmasndan sistem o kadar haberdar olacaktr. Bu yzden bir araya gelmek, meydanlar doldurmak, tek ses olmak ok nemli. nsanca yaamann nndeki engelleri amak, tkanklklar ortadan kaldrmak, gneli gzel gnlere yaklamak iin rgtlenmek art. Kitleye nderlik etmekte olan emein rgtnn de bu snf savanda ok iyi konulanmas ve sava ykseltemedii noktada kendini yenilemesi gerekmektedir. Sektrde alan genlerin sendikann varlndan dahi haberdar olmad noktada, durumu yalnz genlerin apolitikliiyle aklamak hakszlk olacaktr ne de olsa. Tm bu sorunlarn zm iin bir araya gelen, meydanlar dolduranlarn alamayaca hak, kazanamayaca sava yoktur. Hele hele bu mcadelenin iinde, artk heyecanla atamayan iki gen yrein ahd da varken
(*) Karl Marksn tanmndan alnmtr. (**) Sine-Sen rgtlenme uzman Zafer Ayden J
biyografi
bir mehul yiit: gken efe

mit zafer
Eilmez ban gibi Dalar bulutlu efem Gkler yoldan gibi Sana ne mutlu efem (Zeybek arks)
Bir mehul yiittir Gken Efe. Gz kara, yrei pek ve vatan iin canm feda diyenlerdendir. Tam da bu nedenle, tanr bu toprak Gkeni. yle ya, kan karmtr topran zne ve tesine. Ki topran tesi, tarihin glistandr. Hayatn her afanda yeniden amas da bundandr. Bu topran evlad, sevdas ve hasret hamaldr Gken Efe. Ve gvdesinin stnde, eilmeyen bir ba tayan kavgasdr. Ve imdi anacamz, Gken Efenin hatrasdr. O kadim sevdamzn macerasdr. Troyal Hektordan bu yana, igale direniin dudamzda byyen bordo ezgisidir. Duyuyor musun? Nasl da arpyor nice yrek, emperyalizme Defol derken. Nasl da karde atyor bu nabz. Gken Efenin lmszl de bundandr. Ve John Steinbeck yine hakldr: Biz biz olduumuzu, gemiimiz olmadan nasl bileceiz? Duruma dair... Yl 1919 Tablo; emperyalist igale maruz kalan Anadolu Ve 21 Mays 1919 tarihli Sabah Gazetesinin bal u: ngilizler zayf ve bahtsz milletin koruyucusu, slam leminin byk bir savunucusudur. 22 Mays 1919 tarihli Alemdar Gazetesinde ise unlar yazyor: ngilizleri istiyoruz. Trkler kendi gleri ile adam olamaz. ngilizler elimizden tutarak bizi kurtaracak. Hala var byleleri. imdilerde Avrupa Birlii iin alyorlar. dinamikler yetersiz, o halde memleketi kurtaracak olan ABdir. diyorlar sada solda. Ki 1919da da manda istiyorlard byleleri. Ve 23 Mays 1919 ta-
biyografi
rihli The New York Times gazetesi, Amerikan emperyalizminin niyetinden bahseder: Amerikal bar delegeleri, Trkiyede bir Amerikan mandasnn kuruluunu kuvvetle arzu ediyorlar. ABD bu frsattan yararlanarak geri kalm lke insanlarnn kendi karlarna uygun bir biimde nasl ynetileceini Avrupa ve Asyaya gstermi olacaktr. Dn ve bugn, Amerika o kanl yzn hep gsteriyor zaten. Afganistanda, Irakta, orada burada nasl ynettiini gryoruz ite Emperyalizm olur da, ibirlikisi olmaz m? O gn de vard byleleri. Ve bakn, dnemin gazetecilerinden Rauf Ahmet, 4 Haziran 1919da neler yazyordu: Amerikan mandasn tercih ediimin sebebi, iki yl yakndan grdm bu memleketin siyasi tarihinin gven verici olmasdr. Manday Amerika kabul etmezse, ngiltere veya baka bir memlekete teklif edilmelidir. Emperyalizme secde eden bylesi ibirlikilerin, halka zerre gveni yoktu elbette. Onlara gre halk; baldr plak cahiller srsyd Doruyu, eriyi halk ne bilsindi En iyisi byk devletlerin himayesi, yani mandasyd Ama elbette, herkes bylesi ibirliki kafalar tamyordu. Ve halk, bulduu her azdan haykryordu. Ki ilk Sultanahmet mitinginden sonra, btn gsterileri yasaklasa da hkmet, bir yolunu buldu o cahil saylan halk. Ve 30 Mays 1919da Dua edeceiz bahanesiyle yeniden Sultanahmet Meydannda topland. Yaklak yz bin kiinin katld bu mitingle stiklal isteriz. Belalarn sebebi, saldrlar karsnda isyan edilmemesidir. denildi. Evet, isyan vaktiydi zaman. Baka yolu yoktu. Ve isyann yolu, hep olduu gibi, atein iinden geiyordu yine. stiklal isteriz diyenler, istekleri uruna dveceklerdi. Ama nasl, kimle ve neyle? Btn imknszlklar ve emperyalistler vard karlarnda. leri zordu Olsun, her zaman byle olur zaten. Dman, i dman ve yokluklar kuatr direnmek isteyeni. Ki eer gerekten isteniyorsa istiklal, Ba emektense ba veririz deniyorsa, yapacak ok ey vardr daima. te bu bilinle konuur Denizli mfts Ahmed
Hulusi Efendi: Her ne pahasna olursa olsun dmana kar koymak gerektir. gal edilen yerlerin halk iin kavgaya girimek farz ayndr. gale uramayan yerlerin halk iin de farz kifayedir. Ben fetva veriyorum. Silah ve cephane azl veya yokluu hibir zaman kavgaya mani olmayacaktr. Hibir mdafaa vastas olmayan birisi dahi yerden ta alarak dmana atmaya mecburdur. Ahmed Hulusinin bu szleri zerine, sadece kelime sylenebilir: te o kadar! Ve lakin, ibirliki yobaz takm byle demedi. Kirli yaygaraya balayp kuattlar Ahmed Hulusilerin etrafn. Ve dediler ki, Harp ve darp ile bu dava kazanlmaz. Peki, neyle kazanlrm? Derler ki: Dmana direnilmezse kimsenin malna, mlkne, inancna ilimiyorlar. Direni gsterilirse o yerlerin serveti de insanlar da mahvoluyor. Buna gerek var m? Koca dman ordusuna be baldr plak zeybek ile kar durulur mu? Padiah efendimiz bile direnmeye taraftar deilken, size mi kald memleketin kaderi? Halk hor gren bu gerici zihniyet, o gn bugndr, memleketin kaderiyle ilgilenmeyi ayaktakm olarak bakt halka yaktramaz. Ve kendi kaderlerini kendileri yazmak isteyenleri de tehdit ederler. zmir valisi zzetin 25 Haziran 1919 tarihli aklamas da byledir: ete tertibi, gnll suretiyle teebbslere kalkanlar ve bunlara gz yumanlar ok byk bir sorumluluk altna girdiklerini bilmelidirler. u kargaalk ve bunalm hali, Tanrnn acyp yardm etmesiyle yaknda lehimize zlecek te bu tablo iinde, Egedeki halk glerini emperyalist igale kar rgtlemeye alan M. efikin sylediklerine kulak verme zaman gelmitir: Nfuzlu zevatn zeka ve idrakleri mcadelenin bir akll i olmadna inandklarndan, bu teebbse iddetle kar olduklarn Aydndaki tecrbelerimizden anlamtk. Bu sebepledir ki biz bu muazzam ie kan, siniri diri evlatlar ile balamak mecburiyetini anlamtk. te Ha! dediimiz zaman krk-elli kiiyi etrafna toplayacak kadar nfuz sahibi olan zeybek ruhlu, ehli vatana mracaattaki mec-
buriyet bu idi O zaman, akll geinen herkes milli mcadelenin bir divanelik olduu fikrinde. Bu sebepten aklllara mracaat etmekten ziyade silahla oynamay itiyat edinmi zeybeklere mracaat ihtiyac hasl oluyor. Bir atasznn bugne tad hayat bilgisi yledir: Akll, kpr ararken; deli, dereyi geer. Haliyle, bugnn ABci ulemalar gibi o gnde kpr arayanlar pek boldu. Arayann bulduu o kprlerin sahibi ise, dnden bugne emperyalistler olmutur hep. Ve o kprlerden geenler, zgrle deil ama emperyalistlerin kucana kmlardr daima. Ve lakin, kelleyi koltua alp dereyi geenler de vardr. Olmutur ve olmas tarihin yazgsdr. te bylesi bir delidir bizim Gken Efe. lk mdafaann belkemiini efelerin tekil eylediini de bilmekliimiz lazmdr. Burada, bilhassa, mehur akrcal Efenin eski arkadalarndan Gken Efenin mhim rol oynad malumdur. yle bir vakit gelmitir ki Artk kalem deil, silah konuacak der Hasan Tahsin. Gerisini de Farabunda Marti syleyecektir: Eer tarih kalemle yazlamyorsa, silahla yazlmaldr. Ve Gken Efe, ite bu denli divanedir. Bizdendir, bizimledir ve delilik, halkn iinde bakidir. Gkene dair... Evvel zaman iinde, bir yoksul kyl ocuuydu Gken. Fata kynde yaar idi. Ege topra bereketliydi ya, ball incirleri nedense hep aalar, beyler yerdi. Kyl sefalet iindeyken, zevksefa iinde yzerdi paalar. Yoksulluk, feci belayd. Ocak sndrr, insan savurur ve ezip geerdi taze gelini, bebeleri, ihtiyarlar... Hakszlk sultan, adaletsizlik vezir olmu dolard sokaklar. Ve byd Gken, nursuz uursuz koullarn iinde. Byd acs, byd al, byd hnc ve karard gz. Kimbilir, hangi alakla isyan edip dalara kt. yle ya, adaletsizliin birike birike da gibi olduu yerde, dalara kmann yolu da denmitir. Ve dalar, arr adam olan adam kendisine. Gken de dalarn yolunu tutar.
biyografi
mek yoktu. Ki zmirin igalini duyunca, demite bulunan askeri komutanla gelerek, kzanlaryla beraber savamaya hazr olduunu bildirdi. Hayata ve halka verilmi bir szd efenin dilindeki. Uruna denecek bedelin namus bilindii bir szd hem de. Ve bylece Gken Hseyin Efe, kzanlaryla beraber kuvay milliyeye katlm oldu. Gken Efenin igalcilere kar ilk eylemi bir basknd. Kendi ky olan Fata kyndeki igal glerine kar, 16 Austos 1919 gn saldrya geti: Birinci Fata Baskn, iyi planlanm ve icra edilmi tipik bir gerilla harektdr. nce deiik ahslarla Yunan mfrezesi hakknda en son bilgileri almak zere iyi bir keif yapld. Bulunduklar yerler, kuvveti, emniyet tertipleri, ellerindeki silahlar detaylaryla renildi. Elde edilen bu istihbarata gre, Gken Hseyin Efe kuvvetleri alt gruba ayrlp her birinin bu baskndaki grevleri, yaklama yollar, baskndan sonra ekilme istikametleri, toplanma blgeleri tespit edildi ve dolaysyla ok iyi bir plan yapld. Plana gre Fata ky btn giri k istikametlerinden kuatld. Saat 15:30da balayan baskn taarruzu 19:00 sularnda bittiinde Yunan mfrezesinden drt kii hari hepsi ldrld. Gkenin mfrezesinden ise Adagmeli Mustafa Bey, Kahratl Koca Olanolu Efe ehit oldu Savat bu ve vurulup dmek, sradan bir grevdi. Nice zeybek bu son grevini yerine getirirken, kalanlar savamaya devam ediyordu. Ve 26 Austos 1919da igalcilerin yol blgesindeki mfrezelerine taarruz ediyordu Gken Efeler. Civardaki kylerinden kp gelen kadnlar, ihtiyarlar da bu arpmalara katlp ellerinden geleni yaptlar. Gken Efenin komutasnda gerekletirilen ilk Fata basknndan sonra, dman gleri ky yeniden ele geirdiler. Bununla da kalmayp bata Gken Efenin evi olmak zere, birok vatanseverin evini yakp yktlar. Halka zulmetmeye baladlar. Bunun zerine Gken Efe ve arkadalar harekete getiler. Ve Eylln ilk haftasnda yeniden Fataya taarruz ettiler. gal kuvvetleri epeyce zayiat verdikten sonra, katlar. Gken Efe, birka gn kylsnn yannda kalp moral verdi. Ancak demi, Tire ve -
yoldan gelen igal glerine kar siper savana girmek istemediinden yeniden dalara ekildi. Gken Efe, kalabalk bir gle dolamaktansa, zeybeklerini sekizon kiilik mfrezeler halinde dzenledi. Bylece, ayn anda birok eylem yapma arzularna uygun rgtlenmi oldular. Birinci mfrezeye kzanlarndan Mustafay, ikinciye Sartl Halil Efeyi, ncye de Kara Hseyin Efeyi komutan yapt. Gken Efenin mfrezeleri gerilla taktikleri kullanarak igal kuvvetlerine ard ardna darbe vurdular. demi, Tire, Adagide civarndaki ikmal yollarnda pusular kurup karakollar basarak dmana epeyce zarar verdiler. Gken Efe gvenli yerlere ekilip sava deil, siyaset yapan laf ebelerinden deildi. Btn varlyla sava bir efeydi Gken. kbal derdi, menfaat beklentisi yoktu. Onun yegne derdi, vatann mahzunluuna sebep igale son vermekti. Ki igalcilerin o uygar yzn bizzat grmt. Tanyordu dman ve elbette, igalciler de Gken Efeyi iyi tanmlard artk. gal kuvvetleri, Gken Efe ve kzanlarn imha etmek iin yeni bir operasyona giritiler. Tire ve Adagide blgesinden iki ayr grup halinde harekete getiler. Tireden bin kiilik dman kuvvetinin stne geldiinin haberi Gken Efeye ulat. Bunun zerine, igalcilerin geldii istikamete zeybeklerini yerletirdi. Artk, arpmaya hazrlard. Ar silahlar ve bol cephane ile takviye edilmi bin kiilik dman gcne kar, elli zeybeiyle hazrd Gken. Silahlar yetersiz, mermileri azd belki ama onlar zeybekti. Dalar, rzgr, karncalar, yani bu topran her eyi Gken ve yoldalarndan yanayd. nk, her bir parasyla karyd bu igale bu toprak. Ve sonra, zeybeklerin mukaddes parma dokundu tetie. Nasl bir cayrt koptu yle, bir duyan bir de biz biliriz. Kurun sesi deil de, vatann barndaki hncn haykryd adeta. teden beriden, aalarn ardndan, kayalarn yamacndan Haydin len nidalar nlatyordu ortal. galciler akn ve korku iinde siper alma-
Kendisinden nce doruklar mesken eyleyen ahanlar gibi tpk. Gelenektir bu. Hakszlk sineye ekilmez, hesap sorulur ve dalara klr. Gken de yle yapar ve akrcalnn yannda yerini bulur. zmirin beylerine glgelik olan aufte kavaklarn bile kulan ekip yakalm konaklar diyen akrcaldan renir efelii. Ve efeliin ilk kural udur ki; hakszlk sineye ekilmez, hesap sorulur. kinci kural udur ki; zalime kar mazlumdan yana olunur. nc kural da udur; Efenin kellesi koltuunun altndadr Ve kelle koltukta dalar dolar Gken. Uan kutan haber alr hakszl ve biner tepesine kahpeliin. Peine dse de Osmanl ordusu, bulamaz nerede olduunu. Saklar onu aalar, kartallar, brt bcekler ve yrkler Ve gel zaman git zaman iinde, vatan igal edilmeye balanr. Dman izmeleri zmiri iner. Duyulur da durmak olur mu zamandr bu. Ve duyduklar yeter Gken Efeye. Gayr durdurak yoktur o mor cepkenli zeybeklere. Gken Efe, o sralarda otuz be yalarndayd. Drst, mert bir efe olarak tannyordu. Kitabnda lmek vard ama sznden dn-
biyografi
ya alyorlard. Oysa silahlar vard, saylar oktu, mermileri boldu. Ve lakin, yine de zayftlar. nk hakszdlar, nk igalciydiler. Karlarnda ise harmandal oynar gibi savaan zeybekler vard. Akll zevatn ibirliki olduu yerde, isyana kalkan delilerdi onlar. Ki bu uurda gelen lm dudandan pecek denli, bu topraa alkt hepsi. Gken Efe ve zeybekleri, mermilerinin bitmesine paralel, len ve yaralanan arkadalarn omuzlayp dalarn koynuna ekildiler yine. galciler epey ar darbe almlar, deyim yerindeyse ava giderken avlanmlard. yle ki, zeybeklerin hangi aacn, daln, yapran sinesinden kp ate ettiklerinin ve sonrasnda da nasl kaybolduklarnn aknln yayorlard hala. Gken ve arkadalar ise, oktan uzaklamlard atma blgesinden. Gken Efenin direni kitabnda durmak, dinlenmek yoktu. Neredeyse her gnn, dmana ynelen bir eylem dolduruyordu. Bu erevede, Kk Menderes nehri zerindeki Ulad ve Tayranl kprlerinin tahribini de Gkenler gerekletirdi. Elde fazla imkn yoktu ama imknsz diye bir ey de yoktu. Ve Kyceiz Limanndan bir biimiyle elde edilen iki adet mayn, Gken Efeye ulatrld. Efe, bu eylem iin zeybeklerinden Mselli smail ile lyas avuu grevlendirdi. Onlarn komutasnda Bayndr Belediye Bakan Kara Ali, tahsildar Ali Efendi gibi Bayndrllar da eyleme katldlar. stihkamc Hfz Bey patlayclar kprye yerletirirken, dierleri de gvenlik aldlar. Ve sonra, demie giden demiryolunun zerinden getii bu kprler de tahrip edilmi oldu. Bazen ayr ayr, bazen de bir araya gelerek eylemlerini srdryordu zeybekler. Nerede, ne zaman ve nasl vuracaklar hi belli olmuyordu. galcilerin dzenli ordusu zeybek taktikleri karsnda, cin arpmtan beter oluyordu. Ve bylece, hem kasm ayna gelindi, hem de dmann yeni bir taarruz gerekletirecei haberi geldi. Bunun zerine, yz elli kiilik zeybek kuvvetiyle igalcileri beklemeye balad Gken Efe. 21 Kasm 1919 gn, bebin kiilik dman
kuvveti Kaymakya doru saldrya geti. Gken ve kzanlar bu saldry, Gcenda denilen mevkide karladlar. Dmann top ve makineli tfek ateleri, zeybekleri yerlerinden skemedi. saat gemesine ve olduka eitsiz bir karlama olmasna ramen, arpma sryordu. evrede bulunan dier zeybeklerin ve civardaki kylerden gelen halkn katlmyla, direniilerin says 800 kii olmutu. Kadn erkek, yal gen kyller Gken Efenin komutasnda yiite savayorlard. Sava bu, en akla gelmez olaslklar bile barndrr iinde. Ve sonra, kartal kanatl bir efe son kez dner harmandalnda. Ve sonra, gndz vakti kayan bir yldz gibi der Gken Efe. Ve sonra, yarasndan akan hayat karr topran tesine. Ve sonra Muharebe bizim lehimize sonulanmak zereyken sa cenahta bulunan Bakrl Efe kuvvetleri kamaya balad. Boalan bu gedie Yunan kuvvetleri sratle daldlar. Bu kesimden iddetli ateler gelmeye balaynca Gken Efe, bu atelerin Bakrl Efe tarafndan atldn zannederek, kolunu kaldrarak gr sesiyle Bakrl Atma diye bard anda hedef gstermi oldu ve dman makineli tfeklerinden kan mermilerle ar ekilde yaraland. Yannda bulunan Kahyaolu Mustafa Efe kendisini kol-
larna alarak tepenin arkasna gtrmek istediyse de kucanda ld. Savan ortasnda, yoldann kucanda ld Gken Efe. Onun ardndan zeybeklerin komutanln, 50 yalarndaki Yrk Halil Efe ald. Ve sava, devam etti btn iddetiyle. Gz odur ki dan ardn gre, akl odur ki baa gelecei bile der bir atasz. Gken Efe de baa gelecek her ihtimali gze alarak kt bu yolda, dan ardnda grd kurtulua doru yryor hala. Selam olsun o deli efelere ve bin selam bu topran delilik damarna, geleneine, umudunaJ
Kaynaka: Kutsal syan Hasan zzettin Dinamo Tekin Yaynlar stiklal Savanda Garp Cephesi Nasl Kuruldu Rahmi Apak 1942 neybat Anadoluda Kuvay Milliye Harekt Stk Aydnel Kurtulu Sava Gnl Zeki Sarhan retmen Dnyas Yaynlar *Bugn, zmirin Tire ile demi ileleri arasnda Gken isimli bir yerleim vardr. Buras Gken Efenin kydr. Kylleri efelerinin hatrasn yaatmak iin, kylerine Onun adn vermitir. J
izlenim
on parmanda on marifet: theodora

emine karaay
Ynetmenliini Hamet Zeybekin, ynetmen yardmcln Sibel Toman, genel sanat ynetmenliini Alpay Eklerin yapt ve Tiyatro Merdiven oyuncularnn oynad Theodorann ilk nce provalarn seyrettik. Aylar, gnler boyu btn enerjilerini ve zamanlarn ortaya koyarak Theodorann provasndan provasna bir kouturmaca iindeyken tandk biz de Tiyatro Merdiven oyuncularn. Theodorann provalarn da, sahne oyununu da Gztepe Halis Kurta Kltr Merkezinde izledik. lk provalar izlerken yabancydk belki burada ama ortamn canll ve oyuncu arkadalarn scaklyd oradan ayrlrken geride bizde kalan Onlarla oyunlar zerine, tiyatro zerine yaptmz sohbet kalc kld dostluumuzu Merdiven oyuncular, 20 yldr amatr bir ruhla ama profesyonelce alma yrten bir tiyatro topluluu olduklarn ifade ettiler. dil Tiyatro Atlyesi olarak srdrdmz tiyatro almalarmz paylatk bizler de Elbette provalarda oyunun btnl yoktu ama oyuna dair fikir veren, merak ettiren yanlar oldu. Provalar bitti ve oyun sahnelenmeye baland. Ve nihayet iki sahnelenmeden sonra izleyebildik Thedoray Aada okuyacaklarnz bu izlenimlerin bizde yaratt duygularn kada dklm halidir ite... Zamannda adlar neredeyse tanryla birlikte anlan krallar, kralieler, imparatorlar, imparatorieler Nedir bunlarn byklkleri? Koskoca bir lkenin banda tek bana sz sahibi olmalar m? Yoksa hnerlerinin, becerilerinin ok olmas m? Ya da ok akll
izlenim
olup, her eyi klfna uydurmak iin klktan kla girip kmalar m? Bu ruh haliyle kiiliksizlii, karaktersizlii, ahlakszl, namussuzluu ba tac etmeleri mi yoksa ar basan yan? Evet, evet doru cevap bu olsa gerek... Vergi rekortmeni diye reklam yaplarak nnde diz klen ve imparatorieler gibi yaatlan Manukyan deil miydi bu lkede en deerlilerden biri? Ayn Manukyan, ite adna lke bykleri denilenlere, iki sofralarnda meze yapmad m gencecik kzlarmz? Amerikan askerleri gelecei zaman pembeye boyanan genelevlerin imparatoriesi Manukyann nnde eilenler de ayn ad tayan lke bykleriydi. Adlar batsn! Bu dncelere dalmken birden aklmdan geenleri derinletirircesine Theodora bir kez daha kt sahneye. Glyor, oynuyor, dans ediyordu btn gzelliini kullanarak, kendinden geercesine. Kim miydi Theodora? Bu Latince bir kelimedir. Theo teolojiden gelir ve tanr demektir, dora da vergi... Yani Theodora isim olarak tanr vergisi demektir. Oyunda on parmanda on marifet Theodora, hem arkc, hem mimus-pandomimusu, hem de imparatorie Nasl bir hayat m? yle bir hayat; 27 sene fahie, 20 ylda imparatorie te Theodora, yzyllar nce yaam ama ne fark var
Manukyan ve onun gibi adna lke bykleri denilerek iktidar koltuuna oturanlarn? Demek ki burada marifet erdemli, adaletli ve ahlakl olmak deil, erdemsiz, adaletsiz, ahlaksz ve zalim olmaktr. Yoksa bu smr ark nasl dner zalimden, zulmden yana? Snflar var olduundan beri byle deilmi ki, diye iimden geirirken, sahnedeki oyun ilerliyordu. Ve ilk ayaa kalkan insandan bugne btn insanlk tarihi, mitoloji ile bugn arasnda ba kurularak anlatlmaya devam etti. Bu anlamda oyun boyunca ilk insan ve sonrasn, btn insanlk tarihinden sorumlu olduumuzu ve gemii olmayann gelecei olamayacan Thedorann, Zeusun, Bizansn, Romann, Osmanlnn o byk imparatorluklarn nasl da ykldn gzler nne serdi. Bozuk dzende salam ark olmaz misali... Ayn u atasznde olduu gibi bir de tabi: Keser dner sap dner, gn gelir hesap dner... te gemi ile bugn arasnda gidip gelirken birden Theodora, Olimpus kahramanlar tanrlarn omuzlarnda ykseldi yukarya, banda grkemli sar bir ta, zerinde sarkrmz renklerde etei olan atafatl bir elbiseyle Burada kullanlan grsellik ve sahne dzeni, iktidar koltuuna oturtulacak dnn ve bugnn Theodoralarnn o grkeminin
arkasndaki gszln ve iten ie rmln dndrtt bana. Hatrladm o anda, Osmanl imparatorluu da en gl grnd bir dnemde ykld diye Bugn de neresinden tutsan elinde kalmyor mu bu dzenin pislikleri? Smr ark grntde dnmeye devam ediyor belki ama nasl? nsan hayatn hie sayarak, adaletsizce Dnsenize Tuzla tersanelerindeki iileri. Yakn zamana kadar nasl da ardarda ldler. kazas dediler stn rtmek iin lmlerin. "Takdir-i ilahi" bile dediler sahtekarca. Kim inanr bunlara? Filikalarn gvenilirliini denemek iin arlk olarak kum torbalar koymalar gerekirken, iine insan koydular ve ldrdler iileri. Bugn iilerin "lm dost edindik" demesi bouna m? Veya gn grmeden yeraltnda alan maden iileri hmalkarlktan ka defa altnda kaldlar maden ocann? Ka defa ldler? Dzenin insana bitii deer bu ite. Bayramda kendine pantolon almak iin sokakta mendil satarken, zabtalar tarafndan kovalanan Blent'in, caddenin ortasnda arabalarn altnda can vermesine ne denir? Yoksulluk, ac, lm iie Adalet mi bu? yle ok rnek var ki
izlenim
lar kafamda. Oyunculardan biri sordu, zgrlk nedir? diye. Sokrates dediler hep bir azdan. Ve baladlar Sokratesi anlatmaya Soruyu bir anda sahneden seyirciye evirdiler. Sizler neyi tartyorsunuz? Bu soru seyircileri dndrtmeye ynelten bir soru oldu. Herkes dnd bir an sessizce, belki adaletsizlii, belki al, yoksulluu, belki hastane kapsnda rehin kalan kk bir ocuu, belki umudu, belki umutsuzluu, belki de hibireyi te en kt olan da bu; gerei grmemek, duymamak ve sessiz kalmak diye daldm gittim bu dncelere Bir an etrafma bakndm, acaba fark eden oldu mu, diye. Btn gzler sahnede ve oyuncularn soruya verdikleri cevaplar dinleniyordu. 1950li yllar, Amerikada McCarthy dnemi, Trkiye kk Amerika, Amerikada sanat kusursuz cinayet vb. sylenip geilen bu ksa cevaplarn her biri aslnda sayfalar dolusu anlatlabilecek yaanm tarihi, gerekleri ortaya koyan konu balklaryd. Tabi bugn anlatan bir dier konu da kltrel dejenerasyon ve yozlatrmaya hizmet eden televizyondan, medyadan bahsedilebilir belki diye dnmeye baladm srada, oyuncularn arasndan ykc kadn kt ortaya. Ve ritmik hareketlerle Kar arayanlar, koca arayanlar, her sabah televizyonda evlendirme programlarn izleyin tavsiyelerini elenceli bir dille anlatt. Sonra reklamlar geldi sahneye Kayt d ekonomi, kapitalizm vb. arka arkaya sralanrken yine bir ark sylenmeye baland sahnede. Herkes kat peinde, demokrasine maallah vb. szleriyle birlikte sonunda oyuncular isyan ettiler ve seyircinin arasna girip herkese, oyun boyunca anlattklar Truva kahramanlarnn adlarn tekrarlattlar. Oyuncular yine sahnede ve oyun boyunca sren deiik mziklere bu defa daha farkl ezgisi olan bir mzik eliinde nsan insan, seviyor, dnyor, gerek oyuncu bu szlerini koro halinde sylediler. Oyun boyunca sk sk kullanlan bu koro ve mzik gerekten Theodora oyununa ayr bir gzellik ve canllk katm diye dndrtt beni. 2,5 saatlik Theodora, oyunun sonunda en gl mesajn btn oyuncularn birlikte syledii Tiyatro ykan yklr. szyle verdiler Bu kadar saat nasl geti, anlamadk. dercesine baktk arkadamla. te burada zellikle oyun boyunca canlln, hareketliliini, akcln, grselliini koruyan bir sahnenin varlyd bunu salayan. Dekor, mzik, kostm, klandrma, sahne akustii, grsellii hepsi de birbiriyle uyum iinde btn bir oyun boyunca Tm bu olumluluklarn yan sra, oyunun byk bir blmnde mitolojik yann ar basmas ve gncel olann geride kalmas olumsuz bir yand. nk mitoloji insann gznde soyut belki ama bugn, gncel olan hayatn iinde, bizzat insanlarn yaadklar zerine kurulu... Daha somut, daha yakc Elbette belki yine gemi ile bugn arasnda kurulan bir ba olurdu ama bu srekli tanrlar zerinden soyut bir anlatmla yaplmazd. Dolaysyla vurgular ve mesajlar dorudan verilebilir, bylece daha sorgulatc olabilirdi oyun diye dndk. J
Sahnedeki oyun mesajlarn ok eski gemi tarih zerinden vermi olsa da ben yle bir dalmm ki bugnn gereine. Sahnedeki hareketlere uygun bendir, gitar ve oyuncularn kendi ellerini yere vurarak kardklar ahenkli mzikle birden sahneye odaklandm. Kulaa ho gelen bu gzel mzik eliinde sahneden koro halinde insan anlatan ark szleri ykselince, etkileyici bir blm diye dndm o anda. Mitolojisi olmayann ideolojisi de olmaz. sz ilgimi ekti. Ben onu dnrken tanrlar (Apollon, Athena, Poseidon, Afrodit, i Tanr, Aris, Artemis) Zeusla birlikte kadeh kaldrarak tek tek kendilerini anlatyorlard. Ve bu tanrlar artk, insanlarn onlara itaat etmediinden ikayetlendiler Zeusa O anda bu gerei, Bugne kadar zor kullanarak itaat ettirdik. szyle itiraf etti. Zeus fkelendi tabi bu sze ama Zeusun fkesi zm deildi. Giderek gten dt ve Zeusun sarslmaz denilen dzeni ykld. Sahnenin sol tarafnda n koltuklarda birbirine zincirlenmi olarak oturan kleler attlar zincirlerini ellerinden. Tarihin yasas da bu deil miydi? nsanlk tarihi bugne doru geldike daha da somutland anlatlan-
rportaj
ylmaz onay ve sosyalist gereki dnce...

tavr
Toplumcu gerekilik ile sosyalist gerekilik ayn eydir. Ama toplumsal gerekilik denen bir ey var. Asl yanllk orada. Sosyalist gerekilii sulandran bir kavram o. Toplumsal gerekilik, sadece toplumdaki gerekleri grebilme yani eletirel gerekilikle bitebilir. Orada snrlanabilir toplumsal gerekilik derken. Yani toplumun barndaki sosyalist gelimeyi grmez. Onun iin ancak sosyalistler sosyalist gereki olabilirler.
Bize kendinizi tantr msnz? Benim bitirdiim okul Tnn inaat fakltesi. Ama daha okula baladm yl, 1955te hemen sanat kulbne girdim. Orada tiyatro almalarna katldm. Sonra Gen Oyuncularn tiyatro almalarna katldm. Bylece Ankaradayken Devlet Tiyatrolarnn etkisindeydim ister istemez. Gentim ama onu krma imkanm oldu burada. Ondan sonra daha alma imkan dodu. 1960tan sonra, 19601970 arasnda da Uluslararas Tiyatro Festivali yaplrd. Daha sonra ad Gerek Festival ve Bar enlii oldu. O da dnya ile tam iliki iinde olmam salad, ok yarar oldu bunun da. Hem tiyatromuzun gelimesine de ok yarar oldu. nk o hareketlerin ardndandr devrimci zellikteki tiyatrolarn kuruluu. Biraz da zemini oraya dayanr. Ondan sonra Ankaraya dndm ben, 1960ta bitirince. Ankarada uzun yllar Deneme Sahnesinde altm. Ankara Deneme Sahnesi amatrd ama
o dnem amatrlk bamsz olmak iin amatr tiyatroydu. Yani ben ekmek param baka yoldan kazanyordum ama edindiim i tiyatroydu ve Deneme Sahnesi almasyd, bunun gibi. Ve profesyonel tiyatrolarla, Ankara Sanat Tiyatrosu ile srekli organik iliki iindeydik. Bunun ok yarar oluyordu tabi. Sonra o arada katldmz enlik uluslararas bir enlikti. Yer Demir Gk Bakr romannn, Uzundere adyla younlatrlm biraz daha baka bir bakla sahnelenmi olan oyununu yaptk. Ve onunla byk dl paylatk. Arkasndan da ayn festivale Gngr Dilmenin El Parmaklar yksnden yaplm oyununu gtrdk. O da festivalin zel, ayr bir alanndayd. Ve onunla da onur dl aldm. Bu undan nemli, o festivali bir ekilde ikiye bld. Jrinin yerli kanad bizim oyunlarmza oy verdi, jrinin tutucu kanad da Brezilyann oyununa oy verdi. Bu 1965-1966l yllar. Ayn yllarda ayn oyunla ve daha nce Sava oyu-
rportaj
vi hayata geiren, ilk grev olayn yaatan bir grevcinin tutuklanmasn ortaya koyduu iin, uluslaras mcadeleler tarihidir neredeyse o oyun. Tabi son derece gzeldir. Sonra ii oyunu olduu anlald. Bu da nasl anlald? Bizim sendikal organizasyonlar yoluyla, nce Yusuf ile Menofisi, arkasndan Grev oyunu, arkasndan da imento oyunuyla 16 bine vard seyirci says. Bu devam edebilirdi ama nasl derler; ada Sahne devam edemedi ya da biz ada Sahnede devam edemedik. O sre de o ekilde kapand. Ondan sonra zaten 12 Eyll geldi. Ama ben 12 Eyll gelmeden i Kltr Derneine katldm. Burada dorudan ii oyunlar sahneledim. Bunu yazmak gerekiyordu, n hazrl yoktu nk. inin Ak Oturumunu yazdm ve sahneledim. ok byk dn salonlarndan mahallelere, spor salonlarna ve bildiimiz tiyatro salonlarna kadar sahnelendi. Bu da gsterdi ki, aslnda biraz komplike gibi grnen temalar tekrardan eer iyi sahnelerseniz ii ve emeki halk tekrar alglyor ve katlyor. Bunlar biz de yaam olduk. Btn bunlarn ardndan 12 Eyll geldi. Artk istediimiz oyunu sahneleme imkanlar darald. O yzden yazmak, kaleme gemek kald sadece. Yazdm oyunlar oldu, evirdiim oyunlar oldu. Kk Adam Ne Oldu Sana?y da sahneledik. Yazdm kitaplar da oldu. 12 Eyllde iki ayr gzaltm oldu, hem de ayr davalarm oldu. Birisi Bar Davasyd. Oyunlarmdan dolay deil. Aslnda bence oyunlarmdan dolayyd ama hi ad yle konmad, zellikle konmad galiba. Bir gzalt, Demokratik Almanya bykelilii ile olan ilikimden dolayyd. Bir gzalt da Gizli Trkiye i Partisi faaliyeti yapyor. denilerek gerekletirildi. Bunlar da yaadk. Tabi ben st ste bilmem ka kere tezgaha ekilenler kadar yaamadm ama onun ne demek olduunu anladm. O deneyimimi de Hcre nsan oyunuyla dile getirdim. Ondan sonra yurtd almalar balad. Yurtdnda sergilenecek oyunlar iin yazmak gerekti. Bunlardan ilki Ayakta Kalanlard. kincisi Karagzn Muammas, nc olarak da, yurtd iin yazmadm Sanatnn lmn, Pariste sahneleme durumu oldu. O da benim iin ayr bir deneyimdi. Daha sonra bunlar kitap olarak yaymland. Kitap evirileri de yaptm. yk evirileri yaymladm. Bu arada iki tane kendi romanm
Sanatn retildii alanda, sanatn egemenlii yok. Mesele burada. rgtllk gerektiriyor. O rgtllk de ok zayflatld tabi. Ama bence sosyalist gerekiliin grevi, sosyalist gereki sanat retene sahip kmaktr.
nuyla stanbul Tiyatro Festivalinde de dereceler aldk. Derece almak nemli deil, oradaki yar havas ve tartmalard nemli olan. Bu tartmalara basn da ok ilgi gsteriyordu. Ama arkasndan Sleyman Demirelin sa partisi iktidara geince o festivalin nemi bitti. ok yazk oldu. Arkasndan zaten biliyorsunuz 12 Mart geldi. 12 Martta da ilk profesyonel reji almalar yaptk, bu arada Ankara Sanat Tiyatrosunda Hitler Rejiminin Korku ve Sefaletini sahneledik. Bu be gn oynayabildi. Bunu yasaklayacaklar belliydi zaten. Ama, ilgintir, tiyatronun faaliyetini yasakladlar, oyunu yasaklayamadlar. nk oyunu da yasaklamalar, Hitler faizmi bizde de var. demeleri anlamna gelecekti. Onu yapamadlar. Arkasndan ada Sahnenin kuruluuna katldm ben. ada Sahnede nemli iki ey yaptk biz. Bir, oyunlar; Nazm Hikmetin Yusuf ile Menofis oyununu sahneledik. Nazm Hikmetin iirleri ilk kez herhalde mziklendi. Ve hemen hemen ilk kez Nazm Hikmet ile ilgili anlat yapld. ok uzun kuyruklar olutu kapda ve onun iirlerinin mziklenmiiyle yapld. Yusuf ile Menofis oyunu; Msrda ilk gre-
rportaj
var. Birincisi Yazlar Filmatik, ikincisi de Oyun Deil... Yazlar Filmatik TRT tarafndan filme alnd. Devlet Tiyatrosuna girdim. Devlet Tiyatrosunda eitli oyunlar sahneledim. Ama burada istediim projeleri istediim gibi yapamadm. Bir tek Kk Adam Ne Oldu Sana? istediim bir projeydi ve ancak onun gerektirdii altyapyla uraarak yapabildik ve bunun sonular da grld zaten. Onun dnda Devlet Tiyatrolarndan emekli olduuma memnunum. imdi ok iyi projeler olsa tabi yine oyun sahnelemeye devam ederim ama henz olmad. Bir tanesi mesela, Demokratik Almanyal bir yazarn oyunu. Bu Hiroimaya ilk atom bombasn atan ekibin pilotunun yarglanmasn anlatyor. yle bir yarglama; bu pilot ne yaptn fark edince kendi kendini ihbar etmek istiyor Nrnberg Sava Sulular Mahkemesine. Bunun zerine ABD silahl kuvvetleri mdahale ediyor ve bu adam akl hastas olarak enterne etmek istiyorlar. Bunu da baaryorlar ama kantlarn hepsi bu durumada ortaya seriliyor. Ve en nemlisi de hi gerek yokken atom bombasnn atlm olmas gerei iyice ortaya kyor. Atom bombasnn atlmasnn tek sebebi Sovyet kuvvetlerinin Japonyaya doru ilerliyor olmas. Onu nlemek iin atlyor. Ve bugne de iyi k tutar ama sahneleyemedik. Byle bir proje duruyor. te ben buyum. Sanat-snf ilikisine nasl bakyorsunuz? Bu konuda benim en ok zerinde durmak istediim ey, ii snfnn, emeki snflarn deiik katmanlarn kendi kltr sanat vardr. Ben bunu iddia ediyorum. Ama ylesi iddiada bulunanlar da var. i snf sanat denilince illa kol iilerinin bizzat sahneye kmas gerekmez. Bu dar bir baktr. Oysa Neden ben emeki snfa dahil edilmiyorum? Neden ben sanatym? stelik ii snf ideolojisini benimsememe ramen neden kk burjuva oluyorum? diyenlere ok rastlarm. Ancak, byle btn beyaz yakallar kk burjuvaziye dahil ederseniz geride emeki kalmaz. Oysa toplumlarn ezici ounluu emekilerdir. O halde ezici ounluun karlarna olan, ezici ounluun insiyatifinde olan sanat, emein sanatdr. Yani ii snfnn sanatdr. Sanatn snfsal yan yoktur, tarafszdr demenin kendisi de bir tarafll gsterir. Bir tarafn icraatdr bu. Bunu diyen kii zaten kendi tarafn belli eder. Bu iddiay emekinin sanat olmasn, gelimesin diye sylerler. Bunun
gerek olup olmadn genellikle bizim eletirmenlerimizden daha ok polisten renmek daha iyidir. Bir film vard iilerle ilgili. Ve polis bu filmi yle eletiriyor: Orada iiyi ilemisiniz ama iiyi bir tip olarak ilemisiniz. iyi tek bir kiinin dram olarak ilememisiniz. te o zaman da btn bir kesimin sorunu olarak getiriyorsunuz ve bunun iin bu sanat olmaz. Bu sanat olarak iyi deil... Polisin zerinde durduu ve buna izin vermem dedii ey aslnda Natralizme kar Brechtin gerekiliinin tanmnn yaplyor oluundan... imdi eer sanat olmasa bu, tehlikeli olma durumu var m acaba? Tehlike yoksa polis sana hi engel olmaz o durumda. Sosyalist gerekilik nedir? Sosyalist gerekilik gerekiliin kendisidir diyeceim ben. Gerekten gerekilik, gerein iinde, gerein yzeysel grnmlerinin arkasnda var olan grebilmek ve bunu sahneye getirebilmek veya romana veya edebiyata veya mzie getirebilmek. Gerein iinde sosyalist embriyon varsa, sosyalist gelime varsa, embriyon olarak bile varsa bunu grmek lazm ve bunun ok daha gls varsa bunu iyice grmek lazm. Hatta tarihi, gelecei gsteriyorsa bu, bunu zellikle yapmak lazm. te bu ikisini birlikte gerein, gerekten btn boyutlar ile birlikte grp getirebilen sanat tabi ki sosyalist gereki sanattr. Ama u deil, Gereki olmayabilir ama sosyalist olsun yeterdeil. Bunu bouna sylemiyorum. Lukacstan sonra bu sylem var. nk biim olarak 19. yzyl sonras romanlarn biimi olacak diyor. Yani Natralizmi savunuyor biimde, yeter ki sosyalist ierik olsun diyor. yle olunca da meseleyi de getiremiyor. Meseleyi de getiremedii zaman gerekilikten tamamen kyorsunuz. Yani zorlama bir ekilde sosyaliste laflar etmekle hibir zaman sosyalizmi savunmuyor, seyirci zerinde de etkili olamyorsunuz. O yzden seyirciyi bu noktaya getirmek gerekir. Ama ben yinede tabi en usta gerekilerimizden Brechtin biriki szn getirdim. Buraya not etmi, Srgnde Brecht diye. yle demi: Burjuva program da gerekilie ihtiya duydu ve hala duyuyor. Sslemeli sanat haberleri karargah komutanlnn kendisi iin felakettir. Sahte siyasal durum raporlar, borsa erilerini perian eder. Yani burjuvazi kendisi iin gerekidir. Kendi konumu gerei burjuvazinin gizli raporlara ihtiyac vardr. htiyac olunca
ise ak raporlara. Yani ii snf hi de gizli olmayan topluma kar gerekidir ve burjuvazi ise kendisi iin gerein kullanmn ister ama topluma yalanlar getirir. Peki rnein tiyatroda gereki sanat nedir yleyse? llizyonculuk mu, gzbaclk m? Srgn smrcl m? Tmyle akademik bir dzyaz iinde bir zavalllk m, ayn anda yaamn kendisi gibi derinlemesine fark edilmez olmak m?... Bunlar hep Natralizmi tarif ediyor. Buna karlk gereki sanat gerekilii dn yaplara kar getirmek, gereki duymay, gereki dnmeyi, gereki eylem olarak yapyorlar. imdi bunun zerine sosyalist gerekiliin tanmlarn zet olarak veriyor. Ve dikkat edin ilk bir sr maddede sadece gerekilik diyor belki. Gerek sanat, mcadeleci sanattr. Gereklie deindii insanln karlaryla elien yanl grlere kar gerek sanat sonuna kadar mcadele verir. Doru grler olarak iktidar ve yrekten deindirdii hisleri kuvvetlendirir. Gerek sanatlar oluma ve geip gitme durumlarn vurgularlar. Btn eserlerini tarihsel dnrler. Gerek sanatlar insanlar ve insanlar aras ilikilerin iindeki elikileri sayarlar ve bunlar hangi koullar iinde geiyorlarsa o koullar da gsterirler. Gerek sanatlar, insanlardaki ve ilikilerdeki deiimlerle ilgilenirler. Sosyalist gereki sanatlar insancldrlar, yani insan dostudurlar. Sosyalist gereki sanatlar yalnz ele aldklar konulara deil, seslendikleri izleyici toplulua da gereki bir yaklamlar vardr. Yani seyirci ile iliki diyalektii. Seslendikleri izleyici topluluun eitim dzeyini ve snfsal niteliini gzeterek, snf mcadelesinin durumunu da gzetirler. Bunlar benim de katldm ve Brechtin bunu yazd tarihle imdiki arasnda ok da fark etmeyen bir tanm.... Ama gereklerin unutturulduu, bunun da yok edilmeye alld ortada. rnein Bienali biliyorsunuz, tekrar gelecek ve ana konusu tekrar Brecht olmu. Ve yaynladklar kadaryla ok Brechte ihanet halinde deiller. Bu da ok nemli. Yani bir mecburiyet var. O kadar soyut, o kadar sanat olmaktan kt ki yaplan iler. Tekrar nihayet sanatn kendisine Brechtle baladlar, anahtar orada buldular. Ama gerekilik ihmal edilmi, orada biz de onu iddia olarak Brechti Brecht yapan gerekiliktir diyeceiz. Belki epik tiyatroyla zdetirilir Brecht ama o zaten epik tiyatroyu da asl gerekilik adna yrtmtr. Brechtle zdeletirilecek bir yan
rportaj
varsa o da sosyalist gerekiliidir. Gerekilik mcadelesidir. O anlamda dramatik tiyatroyu da, katlmc tiyatroyu da yerine gre savunmutur. Bir cmlesini daha alaym size kitabndan: Topluma kar sorumluluk tamakla kalmaz, toplumu da sorumlulua eker. Bu ok nemli. Evet sanatn sorunu tek yanl deildir. Onun iin yntemler bulmak zorundadr. Toplumu da sorumlulua ekmek iin. Ben yaptm kendi yapacam, ekiliyorum diyemez. Toplum mcadelesi bitmez bununla. Bu ok nemli. Bunun da altnda gerekilik var. imdi toplumla mcadele etsek, sizin mcadelenizde toplumculuk yok ki. Sonu almyor. Sonu almazsa da olmuyor. Toplumcu gereki ile sosyalist gereki demek ayn ey midir? Neden farkl syleyi biimleri kullanlyor? Toplumcu gerekilik ile sosyalist gerekilik ayn eydir. Ama toplumsal gerekilik denen bir ey var. Asl yanllk orada. Sosyalist gerekilii sulandran bir kavram o. Toplumsal gerekilik, sadece toplumdaki gerekleri grebilme yani eletirel gerekilikle bitebilir. Orada snrlanabilir toplumsal gerekilik derken. Yani toplumun barndaki sosyalist gelimeyi grmez. Onun iin ancak sosyalistler sosyalist gereki olabilirler. Sosyalist gerekilik ile toplumsal gerekilik ayn ey deildir.
list gerekiliin bitmesini isteyenler var. O baka bir ey. Asl nemli olan onlarn gerekilii isteyip istemedii belli deildir. rnein ben sylemiimdir Ahmet Oktay, Toplumcu Gerekiliin Kaynaklar kitabnda hep sosyalist gerekilie vurmutur, sosyalist gerekilii savunanlara da vurmutur. ylesine arpk bir ekilde getiriyor ki, sosyalist gerekilii sadece Lukacsn iddialar erevesinde tutuyor. Sadece Danovun o gnn pratii gerei getirdii savlarla bir tutuyor. Ondan sonra bundan ibarettir diyerek saldryor. Ve sanki Brecht sosyalist gereki deilmi, Nazm sosyalist gereki deilmi gibi de bir kenara koyuyor. Bu ite gereki deil. Hayr, yntem de gereki deil. Sosyalist gereki hi deil tabi. Yani eletirel gerekiler de gerekidir doru ama iinde var olan sosyalizmi gremedikleri iin eletiri dzeyinde kalmlardr. Ama onunda ayr bir deeri vardr. Ama o kadardr. Oysa sosyalist gerekilik gerekten gerekiliktir diyorum. Ama bir ey var sosyalist olmayan gerekilik, gerekilik deildir diyorum. Sosyalist gerekilii gnmz sanatnda nereye oturtuyorsunuz? Bugn sosyalist gerekiler ne yapyor? Gerek anlamyla sosyalist gereki bir edebiyat ya da en genel anlamyla sosyalist gereki bir sanat retiliyor mu? Az da olsa bugn rnekleri grlebiliyor. ne karlmyor tabi. Var tabi ama birlikte bir tutum oluturdular ve birlikte unu yapyorlar, unu retiyorlar diyecek bir gl durum ok yok. nk sanatn retildii alanda, sanatn egemenlii yok. Mesele burada. rgtllk gerektiriyor. O rgtllk de ok zayflatld tabi. Ama bence sosyalist gerekiliin grevi, sosyalist gereki sanat retene sahip kmaktr. Gerek anlamda sosyalist gereki sanat yaplmyor demeden, olan grebilmek, olana sahip kmak ve biraraya gelmeye almak, tabi rgtl olmaya almaktr ayn zamanda. Bugn gerekiliin mcadelesine girmek, onun rnlerini vermek daha zordur. nk daha karmaktr, yani gerek daha karmaklatrld. Dpedz yalana kar olduu halde mcadele, pervasz yalan sylemek daha kolaylatrld ve teknolojinin btn imkanlarn onlar kulland iin gerei getirebilmek biraz daha zorlat. Ama tek are de bu, baka are de yok.
Sosyalist gerekilik bir akm mdr? Yoksa bir sanat anlay mdr? Ve bugn bitmi midir? Sosyalist gerekilik bir tutumdur. Yani bu bir hayat tutumudur. Bu hem bir yaam tarz, hem de bir eylem tarzdr. imdi akmdr denildii zaman, gerekilii de akm olarak sayarz ve oradan yeni akmlar retmek mmkn. Byle bir numara yaplyor. Hayr gerekilik zeten akmlarn biri deildir. Gerekilik bir tutumdur, iinde her trl biimi barndrr. Yeter ki gerekilik adna olsun, gereki olsun. Her trl fanteziyi barndrr. Neden? Yerine gre bir temay deiik fantezilerle ilemek seyirciyi etkileme diyalektiini de, o az nce sylediim seyirciyi sorumlulua ekme diyalektiini de, o biim en uygun biim olabilir. Bu bakmdan yeni biimlerde retmek gerekir her ierik iin. Nasl burjuva ekonomistleri Marksa dndler, isteyerek deil tabi mecbur oldular, ite bu nasl bir gerekse ayn ekilde sanatta da dediim gibi Bienale Brecht meselesinin gelmesi de bir gerektir. Sosyalist gerekilik, sanatsal yetkinlikte ve Yani sosyalist gerekilik bitmez ama sosya- retimde ksrlk yaratm mdr? Sanatnn
geliimini engellemi midir? Sosyalist gerekilik, sanatn zgrce retilmesinin nnde bir engel midir? Tabi her zaman belli mdahaleler olmutur. Diyelim insann kendi kendine mdahalesi olmutur, mmkndr. Ama hibir zaman bunun getirdii engel burjuvazinin sanata getirdii engel kadar olmamtr. Gya burjuvazi zgrlk veriyor denir, rnein devletin getirdii yasaklar, engellemelere kar burjuvazi hibir engelleme getirmiyor, zel sektre yaptnz retimle tam zgrsnz zannediliyor. Hayr, yaynevinin patronuna yayn yapyorsunuz. Bu hibir eyle deitirilemez. Tam esirsiniz demektir. Ama bunun farknda olunmaz. Bu bile bile de yok saylr. Bile bile de ona zgrlk denir. imdi yle bir ey ki, liberalizm denilen ey ne kadar zgr ticaretse, ki deil grlyor. Aslnda tekelcilik olduu bal gibi meydana kt. Onun gibi piyasaya mahkum olan sanat da o kadar zgrlkten mahrum, o kadar yoksun ve bamldr. Ama kendini bir de zgr zanneden daha da ktdr. Oysa sosyalist toplumlarda, retimi de destekledii iin dorudan toplum, kamu, retim yaynevini mesela destekledii iin mdahale ediyor, unu kabul ederim, bunu kabul etmem diyor. Ama o mdahaleler sonuna kadar tartlabiliyor. Bunun rnekleri var. rnekleri Demokratik Almanya asndan var. rnein ki Bat Diye Diyeyi evirdim ben. ki Almanya birletikten sonra Demokratik Almanyann gemiini getiren ve savunan, gerekten onun samimiyetini ortaya getiren bir kitap var. Orada grlyor daha ok. Ayrca ite zevkle yaamaksa, o eski yaantlar var. O mcadele, o tartmalar var. Aslnda ne kadar daha ok demokratik olduu grlyor.Ve bugn hibir ey sylememeyi, hibir ey gstermemeyi sanat edinen ve ite tiyatroda beden almas deyip bedeni sadece ses, barp arma, kol ve bacaktan ibaret gsteren, bedende beyni yok sayarcasna bylesine anlamszla indirgeyen, hatta bazen anlam aka reddetmeye getirecek rnekler de var. Artk gerekten gna getirdi. Ondan sonra da sanat bunalmda, sanat olmal m olmamal m, sanat var m yok muyu tartyorlar. Ayn kesim tartyor ama. Dolaysyla kesinlikle unu iddia ediyorum. Evet bazen tartmalar olmutur, bazen engellemeler olmutur ama her zaman daha zgr braklmtr, her zaman daha yaratc ve retken olmutur sosyalist lkelerde sanat. J
rportaj
srr sreyya nderle sinema ve sola dair...

tavr
1920lerin banda, devrimden hemen sonra, Rusya, sinema sanayinde nemli bir sanatsal zgrlk ve muazzam bir gelime gsterdi. Devrimin etkisi ile ortaya kan bu yeni zgrlk ortamnda, sinema alannda yeni tekniklerin bulunmasna ve hikaye yaplarnn yeniden dnlmesine ve bugn de kullanlan sinema dilinin ortaya kmasna yol at. Devrimden hemen sonra, Devrimin temel amac, kimlii olmayan ynlar iinde insan kimlii yaratmakt. denilerek byk bir seferberlik balatld. Bu, ilerinde Lev Kuleshov, Dzika Vertov, Vsevolod Pudovkin, Aleksandr Devzhenko ve Sergei Eisensteinn yer ald yeni bir film yapmclar kuann, nlerine koyduklar balca amat. Sosyalizm altnda eitliki bir toplum yaratmann cokusu iinde ve sanatlar iin devrimle birlikte gelen yeni olanaklarla bu film yapmclar elendirici olmay reddederek ynlarn bilincinin gelimesine katkda bulunacak filmler yaptlar. Bu dnemin en nemli filmleri; Eisensteinn Devrim lemesi: Grev, Potemkin Zrhls ve Ekimdir. Bu film, hikayenin hzl ekimlerle anlatlmas, oyuncu olmayan kiilerin kullanlmas ve rnein bir kyl karakteri iin gerek bir kylnn kullanlmas ve Marksist Film Teorisinin kullanlmas (Hikaye, merkezi bir karakter olmadan, kolektif eylemlerle ilerlemektedir.) ile bu yeni tekniklerin ve ideolojinin en nemli rnekleridir. Kzl Orduda savam olan Eisenstein dnem iin yle der: Devrim, bana hayattaki en kymetli eyi verdi, beni sanat yapt. Devrim beni sanatla tantrd. Son srete, zellikle sinema alannda eitli politik konularda filmler yaplyor ve insanlar bu filmler zerinden yakn siyasi gemi zerine tartmalara giriyorlar. Hele de 12 Eyllle ve hapishane gerekliiyle ne kan filmlerin yaratt tartmalar youn bir ekilde srdrlyor. Sayfalarmzda daha nce oka yer verdiimiz ve vereceimiz politik sinema konusunda, bu gelimelerin nda ynetmen Srr Sreyya nderle sylei yapmaya karar verdik. Kendisine hem politik sinemann bugn hakknda, hem de gemii hakknda sorular sorduk. Son dnem sinemamzn ne kan en nemli ynetmenlerinden olan Srr Sreyya nderin; sol dncenin sinemaya ve sinemamza giriinden Ylmaz Gneye; sol dncenin sinemaya nasl bakmas gerektiinden son dnem politik sinema rneklerinin nasl anlalmas gerektiine kadar, anlattklarn aada okuyacaksnz... Dnya sinemasna sol dncenin girii: Politik Sinemada Dnya, Trkiye ve Ylmaz Gney... Sinemann temsil sanatlarndan biri olmad, insan dorudan doada, evresinde, ortamlarnda, dncelerinin ak iinde hareket halinde bir varlk olarak resmedebildii, doay bizzat seyircinin beynine iletecek bir cihaza imaj-kadraj-montajsahip olduu; bu sayede yalnzca dnlebilir olmakla kalmayan, dnmeye zorlayan bir ierie dorudan ifade kazandrabilecei fikri, sinemann ilk dnemlerinde bu ii ciddiye alan sinema adamlarn, Gance, Eisenstein, Vertovu srekli olarak ziyaret etmi olan bir dnceydi. yle ki, sinemadan hem bir kitle sanat olaca, hem de dnebilir belirlenmemilik olarak kafalara, beyine bir Heideggerin deyiiyle bir noo-ok, bir akl oku verebilecei umuluyordu. te sinemann er-
rportaj
ini, alglanamaz grlebilir, alglanabilir klmaldr. Bugn politik sinemay salt ideolojik mesajlarna bakarak yarglamaya almamz, tpk bazlarnn Ylmaz Gney sinemas etrafnda koparttklar gdk ierikli tartmalarda olduu gibi, olsa olsa sinemaya balang dneminde duyulan bu samimi gvenin yitirildii bir sinema kltrnn artk hakim duruma geldiinin delilidir. Evet, devrim sinemaclarnn sinemaya yaptklar yaratc ve kuramsal yatrm, tm safl ve ocuksu gcyle birlikte oktan geride braklmt. Sinema belki kitlelerin bir sanat oldu ama kitlelere ryalarn geri veren bir elence endstrisi olarak. Sinemann bugn dnyada ve elbette Trkiyede de sunduu bu muazzam entelektel hilik, o muazzam sradanlklar silsilesi, onun artk kolay kolay politik dnce ortamlarn ziyaret edemeyeceinin kantdr. Ylmaz Gneyin filmlerini izlediimizde hemen tannan bir beyin etkisi bize bu onun filmi dedirtebiliyor. Gney, Brezilyal ynetmen Rocha ile birlikte modern politik sinemann kurucusudur. Bu sinema dnce-bilin-beyin lsnde mh gibi aklacak filmler retir. Ylmaz Gney bizim sinemaclarmz ierisinde baka lke sinemaclarn etkileyen tek adamdr ve Modern Politik Sinemann ncsdr. imdi bu lkede onlarca sinema okulunda Ylmaz Gney ve filmografisi zerine ka inceleme vardr? Oysa Umut filmi Trk sinemasnn yap tadr. Film, o gne kadar gelen anlay yer ile yeksan etmitir ve ondan sonra hibir ey eski-
si gibi olmamtr. Son zaman politik filmleri: Modern politik sinema bir anlamda da ajitasyon(!) sinemasdr. Bunu popler olma tuzandan kurtaran bir tek l vardr o da derdinizi genel dramaturjik yapnn iinde ne kadar baarl kristalize ettiiniz ve maniplasyondan uzak, bir gereklie sadakat duruudur Bu anlamda popler sinemay bir zaaf olarak grmekle beraber ajitasyon iin yukarda belirttiim zaafa ve didaktiklie dmeden yaplmasn bir zorunluluk hali olarak deerlendirmekten yanaym nk yoksul olmayanlar, bu ajitasyon mekanizmasn ok sinsi bir estetikle ve insanln hayrna olmayacak bir eksende tm gl olanaklaryla yapyorlar. Bu itibarla son dnem filmlerinde Sonbahar, Bahoz ve Gitmek filmlerini ayr bir yerde deerlendiriyorum ve nemli retimler olarak gryorum. Hariten gazel okumamak artyla ve sinemann bilinen estetik kuramlarnn dnda tamamen yoldaa eletirilerim var. Bu eletirilerden kendi retimlerimi de vareste tutmuyorum. Hatta kendi retimlerimde daha efkatsiz yaklamaya alyorum. Ancak tam da burada ayrdedici yaklamn yoldaa ve samimiyet ekseninde yattn dnyorum. Tavrdaki arkadalarn Sonbahar filminde anlatlan 19 Aralk Faist Katliam ile alakal gsterdikleri hassasiyeti ok iyi anlamak ve sayg duymakla beraber, filme ve ynetmene fazlaca hakszlk ettiklerini dnyorum. Sonbahar filmi, Tavrdaki deerlendirmeden daha farkl okunup analiz edilebilirdi. Hem ynetmenin niyeti hem de samimiyetinden kuku duymadm belirtmek de bir baka yoldaa bortur benim iin. Bu, kukusuz filmin zaaflarn ve eksiklerini yok saymak deildir. Bu filmleri nasl okumak gerekiyor? Bence temel szgeten geirdikten sonra yarglarmz kesinletirmeliyiz. Bu olgu; niyet, samimiyet ve geree sadakat olmaldr.J
ken dneminin amac: Dnceyi oklamak, beyine, kortekse imajlarn hareketini, titreimlerini dorudan vermek... Byle bir kavray, klasik politik sinemay da koullandryordu: Kitlesel bilinlendirme sinemas. Eisenstein, doay nesne, kitleleri ise zne haline getirecek ve insan-doa diyalektiini temellendirecek bir sinema arayn srdrrken; devrim sinemasnn teki kutbunda, diyalektii bizzat doann ya da insann ikinci doas ve evresi olarak makinalarn imajlarnda ve ritimlerinde yakalamaya alan Vertov yer alyordu. Sinema kuram, pek erken bir zamanda belki de psikolojiden daha gl bir beyin aratrmas dal haline geliyordu. Sinemann dorudan bir iletim ortam olduu, dolaysyla sanat eittir iletiim, bir fikirler ya da mesajlar iletiimi olarak sanat gibisinden mefhumlar paralayabilecek bir aygt olduu bylece pek erken ortaya kar Sinema anlatmak zorunda deildir, gstermek zorundadr. daha derinden yakalarsak, grlemezi, gzn gremedi-
inceleme
topya
mit ilter
zerinde topya diyar iaretlenmemi bir dnya haritasna gz ucuyla bile bakmaya demez. (Oscar Wilde)
Hayal kurma! diyebilir misiniz insanla? Derseniz, tarih size gler. nk insanl byk klan uruna dvt gzel dlerdir biraz da. te o gelecek dlerinin genel addr, topya. Ve ne mutlu bize ki, yeteri kadar gen olan dnyamzn zerindeki topya diyar bellidir. Bakmasn bilene elbet Sosyalist eitimci Makarenko hakldr: nsan nnde sevindirici bir ey bulamad srece hibir dnyada yaayamaz. nsann yaamndaki gerek tevik unsuru gelecekteki bir sevin, yarn iin duyulan sevintir. Makarenkonun bu szlerini insanlk asndan da okuyabiliriz. Ve diyebiliriz ki, tarihi ilerleten tevik unsuru da insanln yarn iin duyduu sevintir. te o sevinlerin bir adna da TOPYA denir. Ki bu yaz, uygarlk tarihi ayn zamanda topyalar tarihidir diyen Oscar Wilden bu sznn nda bir sorunun cevabn arayacak. O soru udur: topyaya neden ihtiyacmz var? ALTINA Antik a ozanlarndan Hesiodos (M.. 87 yy) iinde yaad toplumsal koullar iki dizeyle zetler: Yeryznde bet bereketin kalkt / Ac ve kederli bir yoksulluk a yayoruz. zel mlkiyetiliin hkim olduu, snflarn bulunduu ve dolaysyla adaletsizliin, smrnn geerli olduu bir an eletirisidir bu. te bu kederli yoksulluk ana alternatif ve insanln ilk topyas olarak Altna dlenmeye balanmtr artk. Ve bylece, ilkelkomnal yaamn belli belirsiz izleri Altna olarak adeta kutsanr: Dnya o zaman hibir yerde / Ne erkek
kle grmt, ne de kadn kle Altna topyas iin diyebiliriz ki, nn grmek isteyen insanlk, gemie bakarak gelecee dair hayal kurmaya alr. Ve daha o ada, kle ve efendinin olmad bir Altna dler. Onu byk yapan da ite bu meziyetidir. Ki zgr yarnlara dair d kurmay becerebilen bir insanlk, byk insanlktr. D bir kere domutu, artk bitmeyecekti. Gn gelecek, insan altn an geride deil, ileride olduunu grecekti. Ve altn a d, doann insana boyun eecei, savan ne olduunu bilmeyen yeryznde herkesin zgr olaca zamanlara giden uzun ve g yolda insanlarn arkada olacakt KADINLAR MECLS Atina ile Sparta arasnda sren Peleponez Savalarnn ardndan Antik Yunan toplumunda zenginler ile yoksullar arasndaki elikiler iyice derinleir. Yoksulluk ve sefaletin hkim olduu bu koullar, topyalara da ebelik yapar. Ve dnemin komedi oyunlar bu topyalarn dili olur. Bunlardan gnmze kalanlarn banda, Aristofanesin (M.. 450385) Kadnlar Meclisi oyunu vardr. Bu eserde o gnk gereklie en aykr eyler gsterilerek varolan toplumsal yap tiye alnr. Kleci, ataerkil smr toplumuna tutulan aykr ayna ise udur: Kadnlarn ynettii eitliki bir toplum Aristofanesin kara mizah olarak ngrd bu topya, oyunun kadn kahraman Praksagarann diliyle ifade edilir: Planm zetle
udur: Herkes eit olmal ve topraktan eit biimde yararlanmaldr. Bundan sonra artk, bir kimsenin ok zengin olmasna karlk bir dierinin yoksulluk iinde bulunmasna son verilmelidir. Bunu deitireceiz ve herkes iin eit bir yaam biimi getireceiz. Praksagarann syledikleri, ufuklar ataerkil smr dzeniyle snrl olanlar iin olmayacak eydir elbette. Ve sorar byleleri: Bunu nasl baarabileceksin? Cevab reticidir Praksagarann: lk olarak para, toprak ve btn zenginliklerin toplumun mal olmasn salamak gerekir Bu dediim yaplnca ortada yoksulluk diye bir ey kalmayacak. Herkes ne istiyorsa, para karl olmakszn alabilecek. Eseriyle araclk ettii topyay Aristofanesin hor grmesi, bu hayalin kymetini drmez. Aksine, yaanan toplumsal sorunlarn nihai zmnn nereden getiine dair Praksagarann syledikleri baki kalr insanla ATLANTS Klecilik zerinde ykselen Atinann devlet ve toplum yaamndaki rme, Platonu (M.. 427347) araya iter. Ki Platonun Devlet ve Yasalar isimli eserleri bu arayn rndr. Varolann baarszln gren Platon, kendince nasl olmas gerektiini eserlerinde tarif eder. Kurgulad Devlet bir topya rneidir. Atlantis ise kimi eserlerinde anlatt efsanevi bir topyadr. Buna gre, insanlk tarihinin balangcnda Atlantik okyanusunun ortasnda var olmu bir adalkedir Atlantis. Eitliki bir toplumsal
inceleme
hayat srdrlen bu adada yoksulluk, isizlik yoktur. Platon, bu adann, en sonunda okyanusa gmlp yok olduunu yazar. Ve fakat bereketin ve mutluluun hkim olaca Adann dn kurmaya devam eder insanlk. Ta ki gereini kurana dek GNE LKES Bergama kral 3. Attalosun uyduruk vasiyetnamesini ne sren Romallar, M.. 133 civarnda lkeye el koymak istediler. Sanyorlard ki, bu igale boyun eerdi herkes. Hayr! Aristonikos nderliindeki bir grup Bergamal, Roma tahakkmne kar isyan ettiler. Ve sadece Bergamann bamszl iin deil, klelerin kurtuluu iin de savatklarn ilan ettiler. Kuracaklar Gne lkesinde efendi ve kle olmayacakt artk. Bu ary duyan kleler, yoksullar ve Romann zulmnden kaan mazlumlar, Aristonikosun saflarna katldlar. Gne lkesinin ars, Roma ve ibirlikilerine ecellerini hatrlatt. Bu yzden ve hzla, Gne lkesini yok etmeliydiler. Bu amala, byk bir ordu yollad Bergamann stne Roma. Dahas, Anadoludaki ibirliki krallardan da destek aldlar. arpmalar M.. 129 ylna kadar srd. Ne yazk ki, daha sonra Aristonikos ele geirilip Romaya gtrlerek orada katledildi. Bu topraklarn yiit evlad Aristonikosu ldrdler ama Gne Adamz yok edemediler. Ada bir topya olarak yaad insanlmzn o byk bilinci ve geleceinde. Ve Anadolunun bir baka yiidinin sz ve eylemiyle bu gnlere ulat.: Adam batmaz, yok olmaz / Adam sadece karanlk denizinde yerini deitirdi / Hepsi o kadar
GNE ADASI Max Beer ilgili eserinde, lk an sonunda ve Orta ada Gne Devleti sz komnist devlet anlamna geliyordu der. Elbette, burada kastedilen komnist devlet kleciliin deil zgrln, yokluun deil bolluun, adaletsizliin deil eitliin oldu- Tarihiler, Diodoreun bu anlatmlarnn skenderin amirali Nearchn Hindistan anlau bir Gne lkesi anlamndadr. rndan esinlendiini dnrler. yle ya da Ve tarihi Diodore, Tarihsel Kitaplk adl deil ama nemli olan u ki, Gne Adas bir eserinde, Jambulos isimli bir gezginin seya- topya olarak gelecei aydnlatan bir meale hatnamesinden bahseder. Buna gre, Do- olmutur. Ve yeri gelince de Btn savalauya giden Jambulos, Hint okyanusunda rn ve anlamazlklarn kayna olan zel Gne Adasna rastlar. nsanlarn bolluk ve mlkiyeti istemiyoruz. stediimiz, sadece
mutluluk iinde yaad, eitlik ve ortak mlkiyetin geerli olduu bir adalkedir Gne Adas. Klelik ve angarya yoktur. Her ey planl ve dzenlidir. Gne Adallar btn bilimlerde ama zellikle astronomide ok stndrler. Ki gnei kutsayan bir inanlar vardr.
zgrlktr diyenlerin Catilina bakaldrsndan Spartaks isyanna, topyamz uruna boyandk al kanlara BEDREDDNN TOPYASI Egemenlerin smrsne boyun eiin gkyzndeki dlne dnen cenneti, emein hakk olarak yeryznde kurmak isteyenlerin banda eyh Bedreddin (13541420) gelir. Ve der ki: Tanr, dnyay yaratt ve insanlara verdi. u halde dnyann topra ve bu topran btn rnleri insanlarn ortak maldr. nsanlar eit olarak yaratlmlardr. Birinin mal toplayp brnn a kalmas Tanrnn amacna aykrdr. Ve Bedreddinin hayali, kardelie dairdir:
inceleme
Mslman, Hristiyan, Musevi, Mecusi hep ayn Tanrnn kuludur. Hepsi kardetir. Bu kardelie engel olan zorbalara kar tavr da nettir: Zalim bir iktidarn buyruklarna uyulmamaldr. Saray, saltanat, yenieri, tekkeler hep bu zorbaln rndr. Bu zorbala boyun eilmemelidir. Bedreddin, hayata dair her eye bilimin aydnlndan baklmasn ister. Ki ancak o zaman, cennet ve cehennem anlalabilir: Vcut zerreciklerinin bir kez daldktan sonra yeniden bir araya gelmesine ve cesetlerin yeniden dirilmesine imkn yoktur. Her gzel ey cennet, her kt ey cehennemdir. Dnyay cennet yapmak iin yola kan Bedreddin ve yoldalar, dleri uruna yiite arprlar. lrler ama yenilmezler. topyalar baki kalr ve yarin yanandan gayr her eyde, her yerde, hep beraber diyebilmek iin yola kan insanlk, yrmeye devam eder RIZA EHR BatniAlevi felsefesinin topyas, Rza ehridir. Toplumsal bir topya olmakla beraber, ayn zamanda bir yaam tarznn ls saylr. Bu yanyla, Rza ehri hem gelecekte kurulacak olan komnal hayata k tutar, hem de bu yolda nasl yrnmesi gerektiini anlatr. Rza ehrinde kolektif bir hayat, retim ve ynetim vardr. Ynetim iinin amac ve anlam, halka hizmet etmekten ibarettir. Emek, en yce deerdir. nsanlar arasnda eitlik, paylam ve sevgi egemendir. Para geerli deildir. htiya olan her ey, ortak retimin bir gerei olarak, parasz karlanr. Bu ehirde zengin ve yoksul, ezen ve ezilen yoktur. Kadn, erkek arasnda eitlik vardr. Asalaklk, a gzllk kabul edilemez. Byleleri bu ehirden uzaklatrlr. Eline, beline, diline sahip olmak, ehirde geerli olan ahlakn zn oluturur. En byk mahkeme, zeletiri kurumudur. E deyile, insann kendi kendisiyle yzlemesidir. Bunu beceremeyenler bu ehirde barnamazlar. nk kimsenin tankl ve ikayeti olmakszn kiinin kendi zn yarglayabilme mahirliine ulamas olmazsa olmazdr.
Ve Rza ehri topyamz, hayatmz ve hasretimiz olarak yolumuzu aydnlatmaya devam ediyor elbette TOPYA ADASI Thomas Moreun (14781535) topya adl eseri, hem dnemin ngilteresinin eletirisi, hem de ngrd alternatiftir. Ki bu durum, topyalarn genel zelliini de gsterir: Var olan toplumsal sistem eletirilirken, olmas gerektii dnlen de tarif edilir. O dnemin toplumsal koullarna dair, bir rnek vermek yeterlidir. Dnn ki, koyunlarn ynlerinden kr elde ediliyor diye, verimli araziler koyunlarn beslenmesine ayrlr. Oysa yiyecek bir tek arpa tanesine muhtatr halk. Koyunlar besleyen sistem, halk ala mahkm etmitir. Ki bugnn benzeridir koullar. Thomas More, smr sisteminin bu sonularndan rahatszdr. te o gnlerde, Amerigo Vespucinin yeni ktann yerlilerini anlatt seyahatnamesini okur. Vespui, karlat yerlilerin zel mlkiyeti bilmediini, her eyi ortaklaa kullandklarn ve aralarnda efendikle ilikisi olmadn anlatmaktadr. Ve More; Platonun Devletinden esinlendii, Vespuinin aktardklarndan etkilendii ve zel mlkiyetilii eletirdii eserini, 1518de yaynlar. Kurgulad adalkeye topya adn vermitir. Ve bylece, topya kelimesini de insanlk diline kazandrr. Bu kelimenin kitabmzda yazan karl dlke demektir. topyada zel mlkiyet yoktur. nk her trden ktln kayna olarak zel mlkiyeti grr More. Bunu ortadan kaldrnca da toplumsal retimin yaratt zenginlikler toplumun olur. Bu sayede alk ve isizlik korkusu ekmeden yaar cmle topyallar. Ki topyada ortaklamac bir retim ve paylam vardr. Para, gerekli ve geerli deildir. Moreun bu konudaki bak aktr: zel mlkiyetin ve parann her eyin ls olduu bir toplumda adalet ve herkesi kapsayan bir refah salanamaz. topyada alma sresi alt saattir. Ancak hasta, yal ve renciler almazlar. top-
yallar farkl dinlere inanabilirler. Aralarnda hogr, eitlik ve sayg vardr. Dinsizlik su deildir. Grld gibi, topyann iki temeli vardr: zel mlkiyetin kaldrlmas ve dinsel hogr Ve bugnn dnyasna baknca, bunlarn insanln hasreti olarak yerinde durduunu grrz. YEN ATLANTS Bilimin amacnn insanlarn mutluluunu salamak olduunu dnen Francis Bacon (15611626), bunun nasl olacan da Yeni Atlantis isimli eserinde aklamaya alr. Yeni Atlantis, bir ada zerinde kurulu olan
aristofanes
dlkesidir. Buras bir bilim adasdr. Ve Yeni Atlantis adasndaki hayat, bilginin ortaklaacl zerine ykselir. Brunonun 1600 ylnda yakld dnlrse, bu olaydan yirmi drt sene sonra kurgulanan bu topyann neden bilim adas eklinde tasarlandn anlamak zor olmaz. Ve bu adada olaylarn nedenleri aratrlr, tabiatn srlar zlmeye allr. Bu abann hedefi, insanlarn doa stndeki egemenliini byterek mutluluu salamaktr. Nice bilim insann yakan engizisyon karanlnn tam tersi olarak dlenmi ve bilimi, hayatn temeli yapm bir topyadr bu. Ve elbette, bizimdir. nk bilimlerin daha fazla kr etmek isteyen bir avu tekelcinin ka-
inceleme
nip topyadan vazgeilebilir miydi? Hayr! Ve insanln aydnlk kafalar, emekileri smrden kurtarmak iin dnmeye devam ettiler. te o kafalardan birini omuzlarnn stnde tayanlardandr Saint Simon (17601825). Ve emekilerin mutluluunu, bir tr dinsel ba ile birlemi bilim ve sanayinin salayacan dnr. Dncelerini de 1803te yaynlanan Cenevre Mektuplarnda dile getirir. 1803 ylnda, Saint Simonun kafasna yle bir ey taklyor: Bir anda Fransa, devlet adamlarn, btn aristokratlarn, btn papazlarn, btn mlk sahiplerini yitirse ne olur? Fransa zlr, oysa gene Fransadr. Ama bir anda elli fizikiyi, elli kimyacy, elli fizyolojisti, elli demircilik atlyesi efini, alt yz iftiyi yitirse ne olur? Fransa, Fransa olmaktan kar
Koullarn olanca ktlne ramen, kendi iinde bu dzeni deitirecek glerin olumasn da saladn tespit eder Fourier. Gelecekten yana umutludur ve umudu, neeli klar onu ROBERT OWEN topik sosyalistlerden Owen (17711858), sadece dnp yazmakla yetinmez. Dlerinin gereini hayatn iinde somutlamaya alr. Bunu deneyecek maddi imknlar da vard. nk Owen bir iadamyd. Ve bulunduu toplumsal mevkiden, sistemin insanlk d yzn net olarak gryordu. Ki o tabloda alk, yoksulluk, uzun i saatleri ve yozlama vard. Owen, ite bu tabloyu, kendi ynettii fabrikalardaki iiler iin deitirmeye alt. Bir anlamda bunu baard da. nce Manchester, sonra New Lanarkta ynettii fabrikalarn alanlaryla bir model ortaya koydu. Kurgulad bu model iinde yer alan anaokullar ve kooperatifleri, insanlk Owena borludur. Ki bunlar hayata geiren ilk kiidir Owen. retim sonucu yaratlan toplumsal zenginliin emekilerin eseri olduundan hareket eden Owen, bu zenginliin herkesin refah iin kullanlmasn istiyordu. Bu uurda elinden geleni yapmaya alt. Ve giderek, hmanizm snrlarnn tesine gemeye bala-
Tommasso Campanella
rna hizmet ettii gnmzn aksine, ancak Smrden beslenen asalaklarn yok olmas, bizim adamzda insanlarn mutluluuna ze- hayatn bu smrden kurtulmas demek olacaktr. Ve ancak o zaman emekiler mutlu min olacaktr bilim olabilir. Ki Saint Simonun dncelerinin zn, insanln bu mutlulua ulamas geGNE LKES Tommasa Campanella (1568-1639), dn- rektii oluturur celeri nedeniyle otuz yl zindanda tutuldu. te bu koullarda Gne lkesini dledi ve CHARLES FOURIER yazd. Campanellann bedeni tutsakt ama Kapitalist toplumdaki yoksulluk iin Fourier dleri snr tanmyordu. Duvarlar ayor ve (17721837) yle der: Uygarlkta yoksulokyanustaki bir adada bulunan Gne lke- luk, ar bolluun kendisinden doar. Kapitalizmin bu gerekliine, hayatn iindeki sini ziyaret ediyordu. gzlemleriyle ulamtr. Daha genken, yaCampanella da ktlklerin kaynann zel nnda alt tccar, fiyatlar ykseltmek mlkiyet olduu kansndadr. Bu nedenle, iin iki bin ton pirinci denize dker. nsanlarn Gne lkesinde zel mlkiyet yoktur. Top- ihtiyalarn gidermeyi deil, kr etmeyi helumsal eitlik salanmtr. Herkesin ii var- defleyen plansz retimin yoksulluu dourdr. Mutluluk paylalr. Birlikte retilir ve duu sonucuna da benzeri gzlemleriyle hep beraber tketilir. Tembellik su olarak ulamtr. grlr. alma sresi drt saattir. Geri kalan zaman bilim, felsefe, sanat ve din ilerine Phalanstere adn verdii sosyalist koloniayrlr. Eitime byk nem verilir. Ve zu- ler dleyen Fourier, dncelerini aklad lmsz, smrsz bir hayat dleyenlerin Drt Hareketin Kuram eserini, 1808de yagnei, gelecei aydnlatmaya devam eder ynlar. Ki bu cokulu adam hakknda, Engels, yle der: Burjuva dnyasnn maddi ve ahlaki sefaletini acmaszca ortaya serer FoSAINTSIMON nsanln kadim hasretleri olan eitlik, z- urier yalnzca bir eletirmen deildir, hep negrlk, kardelik iarlarn bayrak edinen eli olan tabiat onu talamac yapmtr, burjuvazi, iktidara gelir gelmez, tabiatnn hem de btn zamanlarn en byk talamagereini yapt. Eitlik yerine ayrmcln, z- clarndan biri Verili bir toplumda kadnn grlk yerine cretli klelii ve kardelik ye- kurtuluunun lsnn genel kurtuluun rine de el att her yere alakln gtrd. da doal ls olduunu ilk syleyen Bu durumda ne yaplacakt? Tarih bitti de- odur
Sir Thomas More
inceleme
d. tesini de Engels anlatr: Komnizme varan ilerleme, Owenn yaamnda dnm noktasyd. Salt insansever olarak kald srece, zenginlik, alk, onur ve n kazanmt. Avrupann en popler adamyd. Yalnz kendi snfndakiler deil, devlet adamlar ve prensler de onu cokuyla dinlerdi. Ama komnist teorilerle ortaya knca durum deiti. Ona gre toplumsal reform yolunu byk engel kapatyordu: zel mlkiyet, din ve o dnemki evliliin biimi. Bunlara saldracak olursa, kendisini nelerin beklediini biliyordu: Kanun d ilan edilmek ve tm toplumsal konumunu yitirmek. Ama saknmakszn saldrmaktan geri durmad ve beklenen oldu Elbette, StSimondan Owena topik sosyaxxxxxxx listlerin toplumsal projelerinde hayal olarak kalmaya mahkum yanlar vard. Ki Ne kadar ayrntl ilenirse o kadar hayalcilie kaymak durumunda diyordu Engels bu topyalar iin. O a ve koullar iin byle olmas da kanlmazd. Ve fakat byle yanlar var diye, Marx ve Engels tarafndan asla hor grlmedi topikler. Dahas bu topyalara lgn espriler muamelesi yapan okbilmi burjuvalara, Engelsin diliyle cevap verir insanlk: Biz ise, bu dar kafallarn grmek istemediklerini, hayalci rt altnda her yerden fkran dhiyane dnce tohumlarna ve dncelere sevinmeyi yeleriz KOMNST MANFESTO Grld gibi, Altnadan Owenn giriimlerine kadar, topyalar, insanlmzn kadim zlemlerini iermilerdir. Ama o hasretin nasl vuslata erecei hakknda bilimsel bir cevap veremiyorlard. Ki o cevabn onuru Marxa aittir. Leninin ifadesiyle: Marxn btn dehas, ncelikle insanln gelimi dncelerinde mevcut olan sorulara cevap vermesinde sakldr. E deyile, insanln bilinci Marx zirvesine ulamt artk. Ve o zirveden Adaya ulaacak yol grlyordu. nsanlk tarihi boyunca oluan ortaklamac dncelerin, toplumsal koullara paralel nitel bir srama yapmasnn vakti gelmiti. te o srama Marx ve Engelsin eliyle ve Komnist Manifesto adyla 1848 ubatnda gerekleti. Ve Lenin devam eder: Duru ve prl prl bir dehann yansmas olan bu yapt yeni bir dnya anlayn, toplumsal
yaam alemini de kucaklayan kendi iersinde tutarl bir materyalizmi; en kapsaml ve derin gelime retisi olarak diyalektii; snf mcadelesi ile proletaryann yeni toplumun yaratcsnn dnya tarihindeki rolnn kuramn aklar Ve bylece, hayat zel mlkiyetten arndrarak insanln zgrln salamann yolu almtr. Bunun nasl olacan, kim tarafndan yaplacan ve neden kanlmaz olduunu anlatr Manifesto. Ve u dsturla biter: Proleterlerin, zincirlerinden baka kaybedecek eyleri yok. Bir dnya var kazanacaklar. Btn lkelerin proleterleri, birlein! Kapitalizmin o khne zincirlerini krmak iin 1871de ayaklanan Komnarlardan bayra devralan Bolevikler, 1917de Adaya ularlar. Sonra ard gelir devrimlerin. Ki Adaya ulamann tek yoludur devrim. Tam da bu nedenle, yle der Che: Gelecei fethetmek devrimin stratejik esidir, bugn durdurmak, deimesini nlemekse, ada dnyada savunma konumunda bulunan gericiliin kar stratejisidir. Ve gelecei fethetmenin Mahiri brakr avazn hayatn ortasna: Ben ne uralym ne bural / Adalym adal Sonra Adallar trk syler, hep olduu gibi baemeden: Uzatn ellerinizi, acmz son bulsun / Uzatn ellerinizi, dlerimiz gerek olsun / Ekmei paylar gibi, bir sevday tar gibi / Uzatn ellerinizi Ve uzandka o umutlu eller, ezgimiz yaylr dlerimizin snrszlnda. O dler ki, uruna armhlara gerildik. Hayn ve karanlk gecelerde a ve plak kalsak da, terk etmedik. Vazgemedik, uruna lmlere gidip geldiimiz dlerimizden. Her bir yenilgimizden bin ders kartp her defasnda bir gn mutlaka diyerek savunduk dlerimizi. Ve yrdk hayata, halka ve hakikate Mahir olann ardndan. Adaya doru yryoruz daima. SONU YERNE Oscar Wilde hakldr, topyasz bir dnya haritasnn kymeti yoktur. Neyse ki, Kba ldayan bir Gne lkesi olarak onurlandrmaktadr dnya haritasn. Ve bin selam ver-
Makarenko diimiz Fidel, ok hakldr yine: Sadece cesaret, onur ve sabrla savunulan dnceler galip gelecektir. Artk bu yaznn veda vakti gelmitir. Elbette, balarken sorduumuz soru da cevapsz kalmayacak: topyaya neden ihtiyacmz var? Aslnda, o byk insanln tarihsel yrynn kendisi, bu sorunun da cevab saylmal. Dahasn ise Eduardo Galeano syler: topya ufka benziyor. Ben iki adm atyorum, o iki adm geriye gidiyor. Ben on adm atyorum, o on adm geriliyor. Ufuk eriilmezdir. O zaman neden topyaya ihtiyacmz var? u nedenle: Yry srdrebilmek iin Ve insanlk buraya kadar gelebildiyse, dlerinin ardndan gittii iindir. Ve insanlk yarnlara ulaacaksa, yarnlar uruna dvmeyi bildii iindir. Ki bu yaznn son noktasn da Halil Cibran koyar imdi: Dlerinize gvenin, nk sonsuzluun kaps onlarda gizlidir.
Kaynaka: Dnce Tarihi-Orhan Hanerliolu-Remzi Kitabevi nsan Nasl nsan Oldu-M. lin, E. Segal-Say Yaynlar Sosyalizm ve Sosyal Mcadelelerin Tarihi- Max Beer Komnist Manifesto - Marx, Engels - Evrensel Yaynlar topyadan Bilime Sosyalizm - Engels - Evrensel Yaynlar Btn Yazlar - Mahir ayan - Boran Yaynlar
xxxxxxx
izlenim
srlar surlarnda sakl ehir: diyar- bekir

filiz tanya
Sonbahar yaklayor, nmz k, belli ki uzun olacak, souklar bastrmadan son kez dmeli yollara. Yoksa tm k, gidemediimiz yerlerin dlerini grmekle geecek. Yollar aryor bizi, son bir kez dmeli yollara nmz Ramazan ama sonbaharn en gzel ayna denk geliyor: Ekim. Anadolu kentleri Ramazanda gezmek isteyenler iin glk karr m acaba, gittiimiz yerlerde a kalr myz? Anadolu bizi nasl karlar derken kendimizi yollarda bulduk.
gld Ha burada her yer surdur yi ama nerede o surlar derken bulduk surlar, gerekten anlatlanlardan ok daha olaanstyd, durduk kaldk, seyrettik ve surlar boyunca yrmeye baladk, yollarda seyyar ikfteciler vard, adm ba denecek sklkta. Meerse Ramazana zg bir eymi seyyar ikfteciler. Diyarbakrn en kalabalk yerindeyiz; Dakapda, artk bu ikftecilerin itah kabartan gsterilerine dayanamayarak et yemememe ramen emeini, alnterini youran ustaya Kolay gelsin, tad nasl? diyoruz. Abla siz acszndan aln diyor; arkadam Yok yle ok almayacaz, bi tadmlk diyor, atyor azna. Sokak ortasndayz ve daha iftar olmam, drtyorum arkadam. Oo ok gzelmi iyi alalm bi ka tane diyor o... Adam kk bir paket yapyor, Siz yabancsnz, ikrammz olsun diyor, parasn da almyor. Ne iyi insanlar diyor, turizm danma brosunda aldmz haritayla devam ediyoruz yolumuza. Tarihi camiler, hanlar ve Cahit Stk Tarancnn yaad ev Hepsi birbirinden gzel. Sokaklardaki tela artyor, iftar saati yaklayor... Biz de birka yer daha grebilmek iin hzlanyoruz
Diyarbakrn zerindeyiz, uan alalmasyla askeri havaalannn kk karayeil kutular grnmeye balyor, iimiz inmeden darald. Bir pansiyonda konaklamak zere alandan ehrin ierlerine doru ilerliyoruz. Gzel bir akamzeri, insanlar tela ierisinde kouturmakta, belli ki iftar hazrlklar balam. Pansiyona antalarmz brakr brakmaz kendimizi sokaklara atmak istiyoruz. kmadan pansiyon sahibine yemek yiyeceimizi, ehri grmek istediimizi sylyoruz, dehetli gzlerle bize hararetli bir ekilde anlatmaya balyor: Aman dikkat edin bu sralar her yerde organ mafyas geziyormu, ka ocuu kestiler geenlerde Biz glmsyoruz Ooo bizim stanbulda ka trl mafya var bir bilsen? deyince hikayesi pek rabet grmediinden olsa gerek biraz Balklarba semtindeki Drtayakl Minareye gelmitik, minare drt taycnn zebozuluyor sanki. rinde camiden bamsz, Anadolunun tek Aldmz tariflerle dtk yollara. Diyarba- rneiymi. Haritaya gre ok yaknlarnda kr dedikleri yer ne kadar da modern bir yer- saylar ok az kalm Keldanilere ait bir kilise mi yok yok gerekten de ama bizim gzle- ve bir de Ermeni Kilisesi var. rimiz hep surlar aryordu... Neredeydi bu surlar, hani in Seddinden sonra dnyann M..2000 yllarna kadar uzanan bir gemie ikinci byk surlaryd (halen ayakta olan), sahip ve Tevratta da sz edilen Asur kkenne zamandr yryorduk ama sur falan yok- li bir etnik topluluk olan Keldaniler, Mezopotu ortada. Yolda birini evirip sorduk, bize tamya topraklarnda yaam, bakentlerinin
Babil olduu bilinen ok eski bir etnik topluluk. Gnmzde saylar giderek azalmakta bir ou g etmek zorunda kalmakta. Tarihsel sre iinde bir ksm Keldani, Dou Hristiyanlnn bir mezhebi olan Nasturilii benimsemiler ve Nasturiler olarak da anlmaktalar. Nasturiler dndaki Keldaniler ise Katolik kilisesine bal Hristiyanlardr. Keldaniler, Diyarbakr ve Mardinde kiliselerinin vakflarn da kurmular ancak, cemaatteki azalma nedeniyle bu kiliseler ilerliklerini kaybetmiler. Bizim de grmek istediimiz bu kilise, Diyarbakrda kalm (birka aileden ibaret) Keldanilere ait bir kilise. Hava kararmak zereydi onlar da grmeden gn bitirmek istemedik, zaman kaybetmeyelim diye hemen bir dkkana girip kiliselerin yerini sorduk, adam ayaa kalkt ok honut olmayan bir tavrla Gelin benimle dedi, nereden geldiniz, ne zamandr buradasnz buralarda byle yalnz dolamayn, o taraftan yrmeyin, sama gein, daha geen tam burada bir ocuk kardlar. Anlatt da anlatt... Eh artk biz de korku cumhuriyetini tanmaya baladk galiba. Adam Keldani kilisesinin grevlisiymi. Kilise, yalnzca pazarlar akm, grmek isteyenler iin ayorlarm, Keldani cemaati, eskiden kiliseyi tamamen doldururmu ama artk o kadar az kii kalmlar ki... Ve onlar da korkuyordu ama organ mafyasndan deil Bize biraz ba brakrsak sevineceklerini, buradaki hibir kiliseyi devletin desteklemediini; tm tadilatlar, masraflarn kendi ceplerinden ve ziyarete gelenlerin braktklar balardan karladklarn anlatt. Kiliseden karken, Burada bir tane daha eski kilise varm o nerede? diyoruz, ayn uyarlarda bulunarak gelin benimle diyor
Aradmz kilise artk tek bir cemaat yesi bile olmayan eski bir Ermeni kilisesiymi, ok dar sokaklardan geiyoruz, abartsz ancak 3 kiinin yan yana yryebilecei kadar dar ama biz tek sra halinde yryoruz ve bir kapnn nnde duruyoruz. Kapy bir kadn ayor, kap bir eve alyor, aryoruz bu sefer korku cumhuriyetinin tam iindeyiz; bu hi tanmadmz adam bizi nereye gtryor, buras kilise deil bir ev... Evin ortasnda bir sofra kurulmu, sofrada yeil soan ve bulgur pilav var, evin iinden geip arka avluya alan kapya gtryor kadn bizi, bir de ne grelim evin arka avlusu ats olmayan bir kilise, ama kocaman bir kilise hayretler ierisindeyiz sadece stunlar ve 3 duvar kalm bellikli n cephe duvarna bu ev yaplm. Kilisenin bahesinde bir kuyu ve birka tarihi eser vard, duvarlardaki sslemelerin bir ksm duruyor. Stunlar hala ayakta, adam Hadi acele edin! diye sesleniyor bu arada da anlatyor, Zamannda buralarn en byk ve cemaati en kalabalk kilisesiymi ama hepsi gitmiler diyor. Ve biz acelece kmak zorunda kalyoruz. Tekrar evden gemek zorundayz sofrada bir adamla ocuk oturuyor, kadn ayakta gitmemizi bekliyor, rehberimiz bize dnp para verin diyor ve kadna belirlenmi bir cret dyoruz. Evden kyor ve
hzlca dar sokaklardan karak rehberi bulduumuz dkkann nne geliyoruz. Adam, Buralarda yle babo dolamayn, herkesle konumayn daha geen gn bir ocuk kardlar dedi ve aceleyle dkkanna girdi. Bizimle grnmekten holanmam gibiydi ama biz grdklerimiz karsnda akn, buruk bir ekilde ayrldk. ftar neredeyse olmak zere, kouturmaca iyice hzland, lokantalar hncahn dolu... Bir banka oturup lokantalarn iftar kalabalnn dalmasn bekliyoruz. Arkadam ald i kfteyi yiyor. Tam o srada kar lokantadan, elinde iki bardak suyla bize doru gelen bir ocuk gryoruz. Sular bize verip, Abla Allah kabul etsin diyerek ayn hzla lokantaya dnyor. ftarclar dalmaya balaynca, biz de yava yava yrmeye balyoruz, kendimize bir Diyarbakr ziyafeti ekeceiz. Oras m, buras m derken baya yrmz. Arkadam Telefonumu bulamyorum, bir aldrsana diyor. aldryorum, aldryorum ama ses bizim antalardan gelmiyor. Bank, oturduumuz bankta kald diyor. Koarak banka gidiyoruz. Baya da oldu ayrlal, kesin birisi almtr diyoruz ama gittiimizde telefonu bankta buluyoruz. Anlatsak, buna kimse
inanmaz diyerek kendimizi boalm lokantalardan birine atyoruz. Ben et yemem zaten, o da yemek istemiyor. orba, salata vs. yiyoruz tam hesab deyeceiz, adam yzmze glmseyerek Bunlar ikramdr zaten, paras yoktur ki! Haydaaa olmaz diyoruz, nuh diyor, peygamber demiyoruz, sonunda bir eyler deyip kyoruz. Artk saat epey ilerledi diyerek, admlarmz sklatrarak pansiyona doru yollanyoruz ama sokaklar ok sakin. Erkekler, kadnlar yrye km ya da komuya oturmaya gidiyor, ehir tiyatrosunun var, Esma Ocak ay Bahesi hala ak. Pansiyona vardmzda grevliyi bizi bekler buluyoruz, organlarmz ve biz tamz diye glmseyerek salona geiyoruz. Yanmza yaklayor, Siz kadn olduunuz iin istediiniz saatte dolaabilirsiniz size bir ey olmaz ama biz ksak o zaman gr Benim annem anlatr eskiden yani annem kkken o grdnz surlarn byk kaplar akam olunca kapanr, byk srglerle, kilitlerle kilitlenirmi, kapanmadan borular ttrlrm, yoksa ki darda kaldn m kaldn bi daha sabaha kadar giremezmisin ieri, geri o kaplar da harap imdi, siz grebildiniz mi kaplar? diyor... Evet Mardinkapy grdk ama adamn anlatt bir masal gibi geldi bize, akamlar kaplar kapanan bir ehir
izlenim
Sabahn erken saatleri, gn verimli kullanmak istiyoruz, umudumuz kahvalt yapacak bir yer bulabilmekte. Pansiyonda kalanlardan biri bir kahvalt salonu tarif ediyor, Ramazandan nce gidermi, belki aktr diyor. Tarif zerine gidiyoruz, yeri bulduumuzda olduumuz yerde kalyoruz; Ahmed Arif kahvalt salonu, bize bu ehir ok iyi gelecekti bunu taa bandan biliyorduk zaten. Kapda gen bir kadn kusura bakmayn hemen ay demlerim diyor, aman hemen olmasn biz bu keyifli mekann tadn karalm, ierisi de iir gibi denmi, konumuyoruz birbirimizle, susuyoruz, telan sesini dinliyoruz. Gn iyi deerlendirmek lazm, elimize geirdiimiz ehir haritasyla Kaleden balyoruz gezmeye. Binalarn bir ou tadilatta, ortalkta kimsecikler yok, ara sra tadilatta alan iiler grnyor ama onlara aldrmadan keyifle dolayoruz. Haritaya gre yaknlarda Artuklu Saray olmal ama karmza ykk dkk harap, byk bir bina kyor, kaps kalmam ama tabelas hala duruyor: Diyarbakr Ceza ve Tevkif Evi Birden donup kalyoruz, birbirimize oras buras m yoksa diye bakyoruz. te o zaman ne iimiz var burada diyoruz, etrafta bizden ve birka iiden baka kimse grnmyor ve o sradan o virane binann ierisinden bir adam kyor, artk saray falan unutmu hzl admlarla geriye dnmeye balyoruz ve kendimizi sur iindeki insanlarla dolu sokaklara atyoruz. Buraya gelmeden bir sr tembihlendik Aman sur iinde fazla gezme; czdanna, antana sahip k Biz hepsini unutmu, renkli kck evlere, sokaklarndaki kadnlara, ocuklara dalm gitmitik. len olmu, ocuklar okullarndan dnyorlar, hemen etrafmz saryorlar, bir sr sorular Hepsiyle an fotoraf ektiriyoruz. Bize evlerin arasnda surlarn zerine karan bir merdivenin olduunu sylyorlar ve pelerinden gidiyoruz. Merdivenler ok dik dar ve korkuluksuz. Ben kamyorum, ocuklar srar ediyor Manzara ok gzel, tm Diyarbakr gryorsun diyorlar ama yine de kamyorum, arkadam kyor, bir evin duvarnn dibine meliyoruz ocuklar bana anlatyor ben de manzaray hayal etmeye alyorum. Tam o srada pencereden bir kadn kyor, fkeli bir ses tonuyla ocuklara baryor. Kadn Krte bir eyler syledi ve ocuklar eve gittiler. Sanrm bir yabancyla konumala-
rndan tedirgin oldu, bir korku cumhuriyeti var sanki, herkes temkinli, herkes pheci biz hari. Biz sur iinde dolamaya devam ediyoruz haritamz elimizde sokak sokak geziyoruz Diyarbakr, hanlar, camiler, kiliseler, eski evler ve Cahit Stk Taranc Evi ve Cahit Stknn yeeni olan air Namk Tarancnn vurulduu sokak ve nice faili mehullerin ahidi Diyarbakr; aclar da, gzellikleri de barnda tayor. ehirde dolarken her yerde airlerin, yazarlarn izlerine rastlyoruz, sanatsna bu kadar sahip kan bir ehir grmemitik daha nce. Bir ok yere Ahmed Arif ismi verilmi, Esma Ocak ay Bahesi var, ok etkileniyoruz. Sur iinde dar sokaklar dolarken bir okulun nnden geiyoruz. Kapda kuyruk var ama okula girmek iin deil kapnn nndeki elle evrilen kk bir dnme dolaba binmek iin Aklmzdan neler geiyor neler ama hibirisini syleyemiyoruz, nedense biz de seviniyoruz, sanki zaman tneline girmiiz kendi ocukluumuza gelmiiz gibi. Sokaklarda rastladmz insanlara gitmek istediimiz yerleri soruyoruz. Erkekler tarif ederken yzmze bakmaktan bile ekiniyorlar. Kendimizi ok rahat hissediyor, Ramazan olmasna ramen ielerimizden rahata su iiyor, hi rahatsz edilmeden geziyorduk. Tarihi bir Katolik kilisesine gittik. karken bize kiliseyi gezdiren grevli, Aman ara sokaklardan gitmeyin, u yol direkt caddeye kar dedi. Biz sabahtan beri ara sokaklarda gezdiimizi ve oradan geldiimizi syledik ama o kararlyd. Kendilerinin ok kk bir cemaat olduunu ve ok rahatsz edildiklerini, tedirginlik ierisinde yaadklarn syledi. Korku cumhuriyetinin bir eleman daha Biz yine keyfimizi bozmadk. Direkt caddeye kan yoldan gitmedik, elimizde Suriinin tm sokaklarn gsteren haritamz vard. Dier tarihi eserlere doru ara sokaklardan yolumuza devam ettik. Surlarn zerinden seyrediyoruz Diyarbakr. Geldiimiz yerlerde kurak geen bir yazn ardndan kalm sararm tarlalar ve kuru otlar vard ama surlarn zerinden grdmz bambaka bir manzarayd: Diclenin bereketi, bolluu Hevsel Bahelerinden fkrm, baheler yemyeil, ortasndan geen su bile grnmyordu. Hevsel Bahelerinin bereke-
tinden kp, ltl yzn gsteren Dicle, az ileride incisini takyor boynuna: On Gzl Kpr... Uzaktan kpr, on gzl ayaklarnn arasna koyu renkli inciler alm gibi duruyor. Yaplmas gereken bir ey daha vard: On Gzl Kprnn stnden geip Krklar Dann dznden Diyarbakra bakmak. Krklar Dann dzndeyiz. Diyarbakra bakyoruz, surlarna bakyoruz, Hevsel Bahelerine, On Gzl Kprye bakyoruz... ylece kalmz, Mehmet Uzunu dnyoruz. Romanlarnda anlatt Diyarbakrla, nmzde duran Diyarbakr dnyoruz. Ahmed Arifi, Esma Ocak, Cahit Stky, Namk Tarancy dnyoruz. Arabamza binip, yolumuz oradan gemedii halde, yolumuzu Balardan geiriyoruz, Musa Anteri dnyoruz Artk son gecemiz, iki gndr Diyarbakrdayz ama sanki oral olmuuz, iimizi bir burukluk kaplyor. Pansiyona vardmzda grevliyi kapda bulduk. Ben de sizi bekliyordum, burada sizden baka kimse kalmad. Knamz var hadi siz de gelin yalnz kalmayn dedi. ok yorgunduk ama bir elence fena olmazd hani. ok yaknda byk ak bir alandayd kna ve mzik balam, herkes halaya durmutu. Kadnlarn kyafetleri o kadar gz alc ve gzeldi ki Zaten renksiz ve spor olan kyafetlerimizle aralarna karp grnty bozmak istemedik. Biz grevlinin peinden erkekler ksmna oturduk. Son gecemizdi ve biz hayranlk ierisinde renkli gz alc kyafetleri ile kadnlarla erkeklerin bir araya halaya durmasna hayranlk ierisinde bakyorduk. Renkli, uyum ierinde insanlarn tek bir vcut oluu gibiydi dn halay; herkes susmu mzik konuuyordu. Mzik insanlar bir sraya dizmi ve tek bir vcudun ahengiyle dans ediyorlard, bitsin istemedik knalarmz yaktk, bize gnlerce Diyarbakr anmsatacakt knal ellerimiz. Srlar surlarnda sakl ehir, Diyar Bekir; seni bir gren tekrar grmek isteyecektir, korku cumhuriyetinin surlarnn ykld ehir; airleriyle, yazarlaryla hala yaayan ehir; surlaryla, halkyla tarihe direnen ehir, selam olsun sana J
iir
gecede ayak sesleri

mahmud dervi eviri: tavus hsameddin
Her zaman Ayak seslerini duyarz gecede yaklaan, Ve kap srra kadem basar odamzdan, Her zaman, Bulutlar gibi szlp giden. Her gece yatandan Senin mavi glgen mi onu uzaklara gtren? Senin gzlerin lkelerdir ve ayak sesleri geliyor, Sard bedenimi kollarn Ayak sesleri, ayak sesleri Ah ahrazad Glgeler niin kurtuluumu resmeder? Gelir ayak sesleri girmez ieri. Bir aa ol, Grebileyim glgeni. Bir ay ol, Grebileyim glgeni. Bir haner ol, Grebileyim glgeni glgemde, Kller iinde bir gl. Her zaman, Ayak seslerini duyarm gecede yaklaan, Ve sen yerim olursun srgndeki, Zindanm olursun. ldrmeye al beni lk ve son olsun Yaklaan ayak seslerinle ldrme beni.
iir
cevap numara drt

nazm hikmet
Bu yaz gizli bir din halinde bir nevi Neofaist bir ideoloji yaptklar halde bunu ikrardan saknanlara aittir. Byle bir halt kartrmyoruz, diyenler zerlerine alnmayabilirler. Onlar istiyorlar ki ift azl baltalaryla yuvarlansn kafalarmz nne yarn o kara gmlekleri beyaz kordonlu golf pantolonlu kadrolarn.. KARDELER! Onlara sokakta rastlarsanz eer lm grm gibi evirin banz. Kirpiksiz sar gzler gznze bakarken arkadan srtnza bir bak girebilir... Onlar istiyorlar ki kara topran kalbi durana kadar biz pazarda kelepir bir mal gibi satalm kafamzn n, gcn kolumuzun.. Kadnlarmz karlarnda oynatalm. Ve dumanlanmaa balaynca gzmzn bak, yavalaynca damarlarmzda kann ak karaya vurmu balklar gibi kpr altlarnda yatalm.. KARDELER! Onlara elleriniz dokunmusa eer yedi tas su dkn ellerinize. Yrtarak bayramlk gmleimi ben pekir yaparm size... Biz ayr dillerde ayn arky okuyanlar, Biz ayn yastkta yatar gibi topraa balarn yan yana koyanlar,
Biz, yzmzn derisi koyu ak yanm diye, salarmz ayr ayr boyanm diye barsaklarmz birbirimizin avucuna dkerek birbirimizin grtlan diimizle skerek gebereceiz... Ve kadrolar parlatarak kara gmleklerinin beyaz kordonlarn gmecekler kadife koltuklara golf pantolonlarn... KARDELER! Onlarn adna benziyorsa adnz eer
adnz deitirin. Vebann girdii kapdan girin onlarn evine atmayn ayak.... Onlar istiyorlar ki ift azl baltalaryla yuvarlansn kafalarmz nne yarn o kara gmlekleri beyaz kordonlu golf pantolonlu kadrolarn......
ayn fotoraf
fotoraf: ferhat eybolu
sinema
genlie iyi bir t: ayakta kal!

sevgi duman
l ekilleniyor. nsanlar, Recep vedik gibi filmlere kahkahalarla glebilecek aamaya hemen gelmedi; bu duruma uzun yllar sonra getirildi. Dnmeyen, retmeyen, sorgulamayan insanlar aama aama yaratt bu devleti ynetenler. Sanatn her dalnda olduu gibi, sinema da bu politikalarn bir arac olmaya devam ediyor hala gnmzde. Konumuza tekrar dnersek; karmzda ite byle bak srt bir konuda, snfsal elikiler konusunda bir eyler deme amacnda olan mtevaz bir film var: Ayakta Kal... Filmin adndan da anlalaca gibi; daima ezilen ve frsat eitsizliinden kaynakl hayata kar savata hep gsz den yoksul genlie, idealist matematik hocasnn verdii ilk hayat dersini izliyoruz beyazperdeden. t gzel ve anlaml. yle olmal genlik gerekten. Hayata belki anssz balanyor ama bu duruma sessiz mi kalnmal, yoksa bu durumu deitirmek iin inanl bir kavgaya m girmeli? Matematik hocas ikincisini tlyor gecekondu mahallesinin ocuklarna... Doru da sylyor, ezen-ezilen kavgasnn tarihi yeni deil, ok ok eskilere, snflarn douuna kadar uzanyor. Bu kavgada kimin galip gelecei ise tamamyla insann kendi seimine ve bu seim dorultusundaki abasna bal... Ali (Mehmet Aslan), bir devlet lisesi olan Baltaliman Lisesinde okurken, ayn zamanda dier arkadalar gibi alarak hayatn kazanan biri. Arkada evresi de yine
Bizim gibi lkelerde bak srt konulardr snfsal elikilere dair olanlar... yle her senaristin, her ynetmenin harc da deildir akas... Her eyden nce birikim ister bu konularda ak atmak; politik duru, ideolojik netlik, salam bir dnya gr ve tabi ki hangi tarafta olduunun somutluu...
akn bir izleyici toplayabiliyor. Veya Muro denilen rezillik milyonlarca kiiyi sinemaya ekerken, eli yz dzgn filmler brakn bir ka on bini, bazen gsterime girecek sinema bile bulamyorlar. Eh bu durumun, sinemadaki tekellemeyle veya devletin politik-kltrel faaliyetiyle birebir ban da ortaya koymak gerekiyor bizce. Hakim kltr, kapitalist, bencil-bireyci kltr olacak; insanlar yozlaabildii kadar yozlatrlacak, btn insani deerler bir bir ortadan kaldrlacak...
Politik konularda film yapmak zordur gerekten. Hele de bizim gibi lkelerde... Bir kere pazar olmaz. Yapmclar bu konularn ok satmayacan bilir. E tabi dnn imdi Sonbahar gibi politik bir film bir ka on bin tarafndan izlenirken hepi topu; Recep vedik gibi bir samalk milyonu Yani her ey diyalektik olarak birbirine ba-
sinema
kendi snfndan... Ayn durumdalar yani. Ali, zenginlii tavanlarda seyreden bir kolej kzna, Yasemine (Sinem Kobal) uzaktan ak. Kzn bir de kendisiyle ayn snfta okuyan ve yine kendisi gibi ok zengin bir a daha var. Ali, bu zengin akla daha sonra ok kapacak, filmin snf kavgas da bunlarn kavgas zerinden anlatlmaya allacaktr... Evet, belki klienin de kliesi bir durum sinemamz asndan ama zengin kz-yoksul erkek yksnde insan rahatsz eden bir ey yok filmde. Bu konu, sinemamzda belki yzlerce filmin ana temas oldu; o kadar ok konu edildi ki etkileyiciliini bile oktan yitirdi hatta ama snflar aras elikiler hala devam ediyor ve yaamn zenginliinde bylesi durumlara da hala rastlanlyor. O konuda diyeceimiz yok, konu yaamn iinden bir konu; ancak oyunculuk ve ynetim asndan yaanan sorunlar rahatsz edici boyutta. Artk ynetmenden mi yoksa hepsi de gen ve deneyimsiz olan oyunculardan m kaynakl bu durum bilemiyoruz. Ancak ortada bir sorun varsa, bu en bata senarist ve ynetmenin, sonra da oyuncularn sorumluluundadr. Bir kere yk ok gl bir yk deil ancak senarist Selim iprut zleyiciler sizin filminize neden gitsin? sorusuna yle cevap veriyor, film gsterime girmeden nce yaplan bir syleide: Sinemay sevdiinden gitmesi en byk temennim... Onun dnda yaammzda olan ve yllardr her insann yaad olaylar ekranda grp, kendilerinden bir ey bulmak iin gitmeli. Bulacaklarna da eminim. Evet, bizim de katldmz bir temenni bu. Sinemaya sevdikleri iin gitsin insanlar ve sinemada hep kendilerinden bir eyler bulsunlar, uuk kak, hayattan ve gereklerden uzak konularda ekilmi, adna film demeye dilin varmad be para etmez ucubeleri izlemesinler. iprutun szlerine katlsak da, yine de senaryoda aksayan bir eylerin olduunu kendisi de filmi izledikten sonra grmtr herhalde. Bir kz meselesi yznden sper zengin kolejlilerle gecekondu ocuklarnn birbiriyle kapa-
caklar bir ortamn olacan dnmyoruz rnein. Hele de varsllarn artk neredeyse gettolara hapsolup insan iine kmadklar bir srece doru hzla ilerlerken... Sonra yan yklerden, Alinin annesinin lmnden babasn sorumlu tutmas ama babasnn aslnda bununla hi ilgisinin bulunmadnn anlald yerler, filmin en duygusal sahneleri olmas gerekirken ne yazk ki olamyor, kimseyi duygulandrmyor. Filmde adeta bir yama gibi duruyor. Bir de, hem bir kenar mahalle lisesinde, hem zengin ocuklarnn okuduu kolejde, her biri adeta birer manken grnmndeki kzlarn, mini bile denemeyecek kadar ksa eteklerle ve derin gs dekolteleriyle arz- endam eylemeleri de neyin nesidir anlalr gibi deil... Filme ilgiyi(!) artracak bir politikaysa bu, hi de ho durmuyor. Yozluun geldii boyuta vurgu yaplacak ise eer, bunun da bir ls olmalyd deil mi? Srekli derin gs dekoltelerine, bacaklara ynelen kamera insan ileden karacak kadar rahatsz ediyor gerekten de... Sonra o kavga sahneleri... ok acemice ekilmi sahneler bunlar. Aksiyon olarak olmas gerekiyor belki ama bu kadar acemice olunca keke olmasaym diyor insan... Belki de filmin en nemli sahnesi. Yoksullarn zenginlerden bir tr intikam alaca, biriken fkelerini yanstacaklar sahne olan ma blmnn ok ksa ve gerilimsiz olarak verilmesini, filmin eksileri arasnda saymak gerekiyor bir de... Oyunculuklar vasat... Mehmet Aslan ve Sinem Kobal bata olmak zere, filmdeki tm oyuncular gerek birer karakter olamyor ne yazk ki. Hayatn iinde byle karakterler yok; grdmz, bildiimiz kadaryla. Varsa da oyuncular bizi bu konuda ikna edemiyorlar. Sonuta, snfsal elikiler zerine ok da fazla film yaplmyor. Hele de genlik filmi denilince, bol mzikli, dansl ve cinsellik taan filmlerin akla geldii bir srete, genler zerinden bu elikiyi vermeye soyunan Ayakta Kal, ynetmeni Adnan Gleri, senaristleri rfan Saruhan ve Selim
iprutu srf bu cesaretlerinden dolay kutlamak m gerekiyor bilemiyoruz... Ancak ya senaristin seimi, ya da ynetmenin katks olarak; filmin sonunda zenginlerin ve yoksullarn birlikte sevinecekleri bir ey bulmalar, snfsal barn mmkn olabilecei gibi bir yanlgya yol aabilir diyor; gerek yaamda byle bir eyin asla mmkn olamayacan, hayatn gereklerinin bu kadar naif olmasnn olaslk d olduunu vurgulamadan gemeyelim. Ayakta Kal, her eye ramen, tm acemiliklerine, aksaklklarna, gsz senaryosuna ramen, son srete sinema adna retilen samalklar arasnda, eli yz dzgn bir film olarak karmzda duruyor. Mesaj doru: Yaam zorlu ama ayakta kalmasn bilecek, mcadele edeceksin, sonunda kazanacak olan sensin! J
KNYE: Senaryo: rfan Saruhan-Selim iprut Ynetmen: Adnan Gler Grnt Ynetmeni: Ferhan Akgn Tr: Genlik-Dram Oyuncular: Mehmet Aslan, Ouzhan Yldz, Sinem Kobal, Irmak nal.
haberler
dil Tiyatro Atlyesi, Engin eberin mahkemesindeydi

Engin ebere ikence yapanlarn yargland dava, 21 Ocakta Bakrky 14. Ar Ceza Mahkemesinde grlmeye baland. Halk Cephesinin arsyla davaya destek olmak adna bir araya gelen insanlar, Ferhat Vuranlar, Engini Katledenler Cezalandrlmaldr; Adalet stiyoruz yazl pankart aarak Bakrky Adliyesi nnde bekleyie getiler. 60 sann yargland mahkemede, ifadelerin uzamas nedeniyle durumalar gne yayld. Davann ilk gn dil Tiyatro Atlyesi de duruma iin hazrlad zr Deil Adalet stiyoruz isimli ksa oyunu oynad. Oyun, devletin sansr, bask ve katliamc yzn tehir ediyor ve Ferhat Gerekin vurulmasn, Engin eberin ikencede katledilmesini anlatyor.
Mehmet Arslandan dl treninde protesto eylemi

ha ne ler de gr dk le ri i ken ce ile ldrlyor; 16 yanda Ferhat Gerek gibi srtndan vurularak fel ediliyor, sokaklarda onlarca katliam yaplyor. srail, fos for bom ba la ry la Fi lis tin li kardelerimizi yakyor... 19 Aralk 2000 tarihinde Hayata Dn Operasyonu ad altnda hapishaneler katliamnda benzer bombalarla Bayrampaa Hapishanesinde 6 tutuklu kadn diri diri yaklyor. Dergimiz izerlerinden, karikatrist Mehmet Arslan, Ankara Pursaklar Belediyesinin dzenlemi olduu 1. Nasrettin Hoca Karikatr Yarmasnda Birincilik dln kazand. Mehmet Arslan dln almak iin gittii Ankaradaki trende yapt konumada ABD ve Avrupa emperyalizmini, Siyonizmi ve bata Trkiyedeki AKP hkmeti olmak zere emperyalizmin Ortadoudaki dier ibirlikilerini, Filistinde yaanan katliamlardan dolay protesto etti. Sanatnn asl misyonunun yaad dnemi, halklarn uradklar zulm ve zalimlere kar mcadelelerini anlatmak olduu nu be lir ten Ars lan, hal ka kar saldr politikalarnn lkemizde de devam ettiinden sz ederek, Yry dergisi datrken srtndan vurulan 16 ya n da ki Fer hat Ger eki ve Ferhat iin adalet isterken hukuksuzca tutuklanp hapishanede ikenceyle katledilen Engin eberi hatrlatt. Arslan; birlikiler lkemizde de Siyonizmi aratmayan katliam ve cinayetler iliyorlar. Demokrasi mcadelesinde ehit olan karikatrc Handala, direnen yurtseverler ve Nazmn yoldalar olan genler, Engin eber gibi karakollarda, hapisDaha birka gn nce, sraili protesto eden genler, Ankara caddelerinde yerlerde srklenip coplanyor. diye konutu. Sa nat an la y n da; Han da ladan, Nazm Hikmetten, Ruhi Sudan, Yl maz G neyden, Mahzuni eriften, igal altndaki Afganistan, Irak, Filistin halklarndan ve direniilerden el aldn syleyen Arslan, AKP h k me ti ve Kl tr Ba kan l n temsilen dlleri vermek zere gelen grevlinin verdii dl reddettiini belirtti. Tepkisinin halkn ounluunun fikirlerini aktardn syleyen Mehmet Arslan konumasnn sonunda dln, Direnen mazlum halklar, kahramanlar, direniiler ve demokra si m ca de le sin de ya a m n yitirenler adna; kurun karsnda kalemini emeyen, bkmeyen ve satmayanlar adna bu ra da bu lu nan, s ra ille su ortaklna bulamam bir grev li den ve ya bir ko nuk tan almak istiyorum. dedi.
stanbulda Bamsz Filmler Festivali

8. !f stanbul AFM Uluslararas Bamsz Filmler Festivali, 1222 ubat tarihlerinde dzenlenecek. Festival filmleri, Beyolu AFM Fita, AFM stinye Park, AFM Caddebostan Budak ve Beyolu Emek Sinemasnda gsterime sunulacak. Festival, stanbulun ardndan, 26 ubat - 1 Mart tarihlerinde, !f Ankara adyla Ankara AFM Cep Sinemasnda devam edecek. Festivalde 70e yakn film gsterilecek. Danny Boylenin filmi Varo Milyoneri/ Slumdog Millionaire ve Darren Aronofoskynin ynettii, Grei/The Wrestler festivaldeki en dikkat ekici filmler olarak deerlendiriliyor.
46 | TAVIR |UBAT 2009
haberler
Vatanda Nazma sansr devam ediyor

Tunceli'de Kz Meslek Lisesi'nin dzenledii "Nazm Hikmet iir Gecesi"nde ustann iirleri okunurken, airin baz iirlerine Milli Eitim Mdrl'nce sansr uyguland iddialar zerine, gecenin yapld salon nnde toplanan Eitim-Sen yesi retmenler durumu protesto etti. Bir sre nce Tunceli Valisi Mustafa Yaman'n talimat zerine renci ve retmenlerin duygu birliini salamak ve zgvenlerini gelitirmeleri iin Tunceli'deki okullarda yaplan eitli etkinlikler kapsamnda, Kz Meslek Lisesinde "Nazm Hikmet iir Gecesi" dzenleme karar alnd. Ancak gecenin provalarn izleyen Tunceli Milli Eitim Mdr Mehmet Yldrm'n, gecede okunmas planlanan Nazm Hikmet iirlerinin byk blmn eledii ifade edildi. Milli Eitim Mdr tarafndan gecede okunmasna izin verdii iirlerin bir blmnn yine sansre tabi tutulduu sylendi. Gecede, Nazm Hikmet'e ait, "Mavi Gzl Dev", Mutluluun Resmi", "Onlar", "Bu Memleket Bizim", "Kadnlarmz" ve "Ne Gzel ey Seni Hatrlamak" isimli iirleri okunurken; etkinliin dzenlendii srada, EitimSen yesi retmenler, Nazm Hikmet resimleri ile Kltr Saray nnde durumu protesto etti. "Hepimiz Vatan Hainiyiz", "Hepimiz Nazmz" sloganlar atan retmenler adna aklama yapan Eitim-Sen Tunceli ube Bakan Erkan Eslek, Milli Eitim Mdr Mehmet Yldrm' istifaya ararak, fikirlerini ldremediklerinin cesetleriyle uraanlar iin Nazm Hikmetin "vatan hainliine" devam ettiini ifade etti.
GRUP YORUM g n c e
331 Aralk 2008: Okmeydan
Devran Dn Salonunda dzenlenen ylba etkinliine katlarak, arklar trkler seslendirdi.

32 Ocak 2009: kitelli Asya Dn Salonunda Baeme den albmyle ilgili sylei yapt. 33 Ocak 2009: Sultangazi zgrlkler Derneinde dzenlenen syleide Baeme den albmyle ilgili merak edilen sorular cevaplad. Sylei sonunda yeni albmnden arklar seslendirdi. 33 Ocak 2009: ili Kelepir Ki-
bmn imzalayarak, albm le ilgili merak edilen sorular zerine sohbet etti.
3 13 Ocak 2009: Eitim-Sen 8
Nolu ubede yeni kan al bmleri Baemedenle ilgili sylei yapt ve syleiye ge lenlere ksa bir dinleti verdi.
3 18 Ocak 2009: Frankfurt Ti -
tus Forumda gerekletirilen konserinde 900 kiiye seslen di.

3 24 ocak 2009: stanbul Kad -
kyde bulunan Seyhan M zikde dzenlenen imza g nnde Baemeden alb mn imzalad.
3 25 Ocak 2009: Kartal Malte -
tabevinde yaplan imza gnnde imza vererek dinleyicilerinin sorularn cevaplad.

38 Ocak 2009: Beyolu Mep-
pede bulunan Yol Kafede sylei yapt. Syleiye yakla k 70 kii katld.
histo Kitabevinde yaplan imza gnnde Baemedenal-
Sine-Sen, 31. kurulu yldnmnde rgtlenme ars yapt

DSKe ba l Tr ki ye Si ne ma Emekileri Sendikas (Sine-Sen) kuruluunun 31. yldnmn, emein smrsne kar rgtlenme ars yaparak kutlad. stiklal Caddesinde bir yry yapan Sine-Sen yeleri, dizi setlerinde yaanan ar i koullarnn bir sonucu olarak meydana gelen trafik kazasnda kaybettikleri meslektalar Tlay Ergeldi ve Zehra Sezginin lmn de protesto etti. "Sendika hak deil, haklar densin" pankartnn ald eylemde, "Setler Tuzla olmasn", "Yaasn sendikal mcadelemiz", "Sigortal al, sendikal ol", "Savasz dnya, sansrsz sinema" sloganlar atan Sine-Sen yeleri adna basn aklamasn okuyan kostm efi Hale sever, daha ok kar hrsnn henz sektr olamam film retim alann, ahlak ve kuralar olmayan bir i alanna evirdiine dikkat ekti. Dnyada sinema retiminde tm alanlarn sendikal olduunu belirten seven, "Ama biz tek emek rgtmz Sine-Sen'i tanmyoruz. levinden ve yaptrm gcnden habersiziz. nsani artlarda almak istiyoruz." dedi.
Pandorann Kutusunun galas yapld

Ynetmen Yeim Ustaolunun son filmi Pandorann Kutusunun galas Beyolu Emek Sinemasnda yapld. Grnt ynetmenliini Jacques Bessenin, kurgusunu Franck Nakachenin, zgn mziini Jean-Pierre Masn yapt film, San Sebastian Film Festivalinde Altn stiridye (En yi Film) dlnn sahibi olmutu. Antalya Film Festivalinde ise filmdeki Gzin karakteriyle vl Avkran En yi Yardmc Kadn Oyuncu dln kazanmt.
haberler
sa... ksa... ksa... ksa.. ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ks
3Hrant Dink, lmnn 2. Ylnda Anld Hrant Dink, katlediliinin 2. ylnda, Ltfi Krdar Uluslararas Kongre ve Sergi Salonunda dzenlenen bir etkinlikle anld. Hrant Nar Tanelerini Sayd, Biz Hrantsz yllar sloganyla balayan gecede Dinki anan dostlar, Dink yazlarn okuyup seslendirerek onu hatrlad. Karde Trkler, Sezen Aksu, zlem Taner gibi sanatlarn sahne ald gecede, Hrant Dinkin grntleri ve ses kayd ekrana geldi. Gecede mit Kvann ynetmeni olduu 19 Ocaktan 19 Ocaka 2 Yl isimli filmin gsterimi yapld. Ezel Akayn hazrlad Nar ieinin Hikayesi ise, Hrant Dinkin Ruh Halimdir isimli yazs eliinde sunuldu. Hrant Dinkin ei Rakel Dink ise einin sadece daha demokratik ve daha zgr bir lke zlemi iinde olduunu vurgulad. 3lk Roman Yarmas Dzenleniyor Everest Yaynlar, daha nce edebiyatn hibir trnde kitab yaymlanmam kiilerin katla-
ca lk Roman isimli bir yarma dzenliyor. Everest Yaynlar, konuyla ilgili bir aklama yaparak, katlmclarn yarmaya ilk romanlaryla katlacaklar, yarmaya katlacak eserlerin de daha nce baka bir yarmada dl almam olmas koulunun arandn belirtti. Yarmaya son katlm tarihinin 29 Mays 2009 olduu akland. 3Altn Kre dlleri Verildi Geen yl Hollywoodda senaristlerin grevi nedeniyle verilemeyen Altn Kre dllerinin 66.s, Los Angeles kentinde dzenlenen trenle sahiplerini buldu. Gecede Slumdog Millionaire En yi Film ve En yi Ynetmen de dahil olmak zere drt dl alrken; ngiliz oyuncu Kate Winslet En yi Kadn ve En yi Yardmc Kadn oyuncu dln kazand. Drama dalnda En yi Erkek Oyuncu dl, The Wrestler filmindeki rolyle Mickey Rourkea giderken; En yi Yardmc Erkek Oyuncu dl, Batman-The Dark Night filmindeki rolyle geen yl hayatn kaybeden Heath Ledgern oldu.
3Fransz Film Endstrisinde yaanan rklk mahkum edildi. ngilizce filmlerin Franszca dub laj la rn da si yah ak tr le re rol ver me yen Fransz Film Endstrisi, rklktan mahkum oldu. Konuyla ilgili alan tahkikat, casting direktrlerinin, siyah oyuncularn belirgin bir aksanlar olduu ve beyazlar seslendiremeyecekleri inancyla, siyahlarn bavurularn asla kabul etmedikleri sonucuna vard. Ayrmclkla Sava ve Eitlik iin Yksek dare (HALDE) adl kurulu, tahkikatn sonucunda Fransz Film Endstrisinde ayrmcln ok yksek oranda olduu sonucuna vard. Beyaz aktrlerin, Denzel Washington ve Morgan Freeman gibi siyah oyuncular da seslendirebilecek evrensel bir aksanlar olduu iddia edilirken, nadiren beyazlar seslendirmek zere seilen siyah aktrlerin nyarg ve ayrmcln kurban olduu ifade edildi. Fransz dublaj stdyolar iin alan oyuncularn yaklak te birini siyahlar oluturuyor. Ancak nadiren nemli roller alabilen siyahlar, beyazlarn dublajlarndan zenle uzak tutuluyor.
DVD... VCD... AlBM... DVD... VCD... AlBM... DVD... VCD... AlBM... DVD...
3akn halleri
zuhal olcay ADA
3bekriya II suzan karde DMC
3gnyz
3zeybekler diyar
gnyz Arda Mzik
ali akar Seyhan Mzik
48 | TAVIR |UBAT 2009

Subat 2009

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Subat 2009

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

kltr sanat yaamnda

ssn 1303-9113 2009/2 say 82

gazzede gvercin olmak

TRT 6 deil TRT e

UBAT 2009 | TAVIR | 3

4 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 5

yle mi katiller srs?

Demek; terre kar mcadele ediyorsunuz yle mi, Ehud Barak?

6 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 7

gazzede gvercin olmak...

bulamazken., ocuklar, plerdeki krntlar bile y e m e y e balad;

8 | TAVIR | UBAT 2009

meye devam m edecek-

Gvercin literatrnde intihar

UBAT 2009 | TAVIR | 9

10 | TAVIR | UBAT 2009

bir asrlk komnist: sarkis erkezyan

UBAT 2009 | TAVIR | 11

12 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 13

14 | TAVIR | UBAT 2009

sevdanza and olsun

16 | TAVIR | UBAT 2009

diziler ve emek smrs

UBAT 2009 | TAVIR | 17

18 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 19

bir mehul yiit: gken efe

20 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 21

22 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 23

on parmanda on marifet: theodora

24 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 25

26 | TAVIR | UBAT 2009

ylmaz onay ve sosyalist gereki dnce...

UBAT 2009 | TAVIR | 27

28 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 29

30 | TAVIR | UBAT 2009

srr sreyya nderle sinema ve sola dair...

UBAT 2009 | TAVIR | 31

32 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 33

34 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 35

Sir Thomas More

36 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 37

srlar surlarnda sakl ehir: diyar- bekir

38 | TAVIR | UBAT 2009

UBAT 2009 | TAVIR | 39

40 | TAVIR | UBAT 2009

gecede ayak sesleri

UBAT 2009 | TAVIR | 41

cevap numara drt

42 | TAVIR | UBAT 2009

fotoraf: ferhat eybolu

UBAT 2009 | TAVIR | 43

genlie iyi bir t: ayakta kal!