YIL BR SAYI BR BR MCADELE ALANI OLARAK KLTR R HKMETLER VE KLTR POLTKASI BULGAR HALKININ VNC N. Y.

VAPTSAROV R GENLK BRLKLERNN GREVLER R yk DENMELER M. ZENBA'LA SYLE GELECEK SAYIDA ARI

3 TAVIR

5 15

Mehmet AYDIN N. HKMET

17

TAVIR

30 36

Mmine MERT N. Y. VAPTSAROV

39 43

V. . LENN B. BRECHT

45 Nam HA 51 58 60 64 TAVIR TAVIR

NEML NOT Hem enerji kstlamas hem de kat yokluuna bilinen klasik teknik aksaklklar da eklenince, ilk saymz zorunlu olarak geciktirdik. Okuyu cularmzdan zr diler, gelecek saylarmz ayn ilk onbe gn iinde karacamz duyu ruruz. TAVIR

Dizgi - Bask : ZAFER MATBAASI ataleme Sokak Tevfik Birkan Han. No: 1 Caalolu/STANBUL

YIL BR SAYI BR
Yeni ylda yeni bir kltr - sanat dergisi daha. Yaamn ve sa vamn en genel hatlaryla zmlenmesi anlamnda bir birikimin, dergi araclyla yeni bir somuta dnmesi olarak deil ama, yo un, sk ve sabrla srdrlen bir almann sonucu olarak TAVIR. Bir yanda emperyalizm, ideolojik yaplanmalaryla sistemli sal drlarn srdrrken, dier yanda elli ksr yllk savakan ve utkan (!) savam yllarnda kltrel planda hi bir ey yapmadan laf bonkrl yapmak. te yandan emperyalizmin kltr politikas n genel hatlaryla bilmesine ramen onun ne denli uyuturucu, hedef saptrc bir politikas olduunu kavramasna karn ona kar m cadele etmeyi yadsyan devrimciler. Ve hem aydn evrede, hem de devrimci kitleler iinde doru devrimci izgiyi kltrel planda m cadeleye tabi tutacak, onun kadrolamasn ve rgtlenmesini ya ratacak organizasyonu a r a m a abalar. Evet yukarda deindiimiz olgular bizi kltr ve, sanat alannda bir boluu doldurmaya aday, yol gsterici bir dergi kartmaya zorlad. lk saymzda, bundan sonra da srekli klacamz kuramsal grlerimizin alaca bir blmmz var. Mcadele Alan Ola rak Kltr bu trden yazlarmzdan ilki. Hkmetler ve Kltr Politikalar, AP aznlk hkmetinin kurulmas zerine deien hkmetlerin ne derece bir kltr poli tikalar olduuna aklk kazandrmak amacna ynelik bir soru turma yazs. Gncel olan, tartlan konulara kamuoyunda ilgi olu turmak amacyla soruturma ve rportajlar dergide yer alacak. Yaamlarn devrimci mcadeleye adam, gerektiinde bu uur da lme gs germi, sanatlarn mcadelede bir silah olarak kullanm olan devrimci sanatlarn tantlmasna ynelik yazla rmz da yer alacak dergimizde. lkinde; Bulgar Halknn vnc Nikolas Yonkov Vaptsarov'un yaam ve iirleri tantlyor. Genlik Birliklerinin Grevleri, Lenin'in bu makalesi devrim cilerin eitim ve kltr konularnda kendilerine ders karmalar ve yaamlarnda rnek almalar asndan yararl olmasn dn dmz bir yaz olarak dergimizde yer alyor. TAVIR
TAVIR/3

BR MCADELE ALANI OLARAK KLTR

Mehmet AYDIN
Devrimciler herhangi bir konuya aklk kazandrmak iin kendilerine bi limsel yntemi (diyalektik yntemi) klavuz olarak alrlar. Bu nedenle klt konusundaki yaklammzda da yntemimiz diyalektik materyalizm olacaktr Yararlanacamz bilim ise, amzn tek devrimci snf olan ii snfnn bi limi Marksizmdir. Marksizm bize bir meseleye yaklarken, soyut tariflerden deil, objektif gereklerden hareket etmemiz ve bize yol gsteren ilkeleri, siyasetleri ve tedbir leri bu gereklerin tahlilinden karmamz gerektiini gsterir. (Lenin) Ekonomik temelde nitelik bir deiikliin olmas, yani retici glerin ge liimini salayacak retim ilikileri ile, eski retim tarzna uygun retim ili kileri arasndaki eliki, st yapda da ideolojiler arasnda bir eliki olarak kendini gsterir. Bu yeni ideoloji, retici glerin geliimini salayacak yeni retim ilikilerinin geliiminde de yardmc olur. nsanlk tarihinin, belli bir aamasnda toplumlarn snflara ayrlmasyla ideolojilerde belli bir snfn damgasn tamlardr. Dolaysyla da bir st yap kurumu olan kltr toplumlarn sosyo-ekonomik yapsndan ayr ince lemek olanaksz hale gelmitir. Bilim, sanat, ahlak, teknik, politika vb. alanlarnn maddi ve manevi rn lerinde olduu kadar, toplumsal yaama biimlerinde de ifadesini bulan kl tr, toplum ve doann tarihsel bir sre ierisinde retim yapan insan tara fndan deitirilmesinin bir ifadesidir. Bu nedenle Mao'nun da dedii gibi : nsann toplumsal yaamnda kendini gsteren her kltrel yap o top lumun ekonomisinin ve siyasetinin ideolojik bir yansmasdr. TAVIR/5

Ekonomik yapya hakim olan, retici gleri elinde bulunduran, bunlara bal olarak politik iktidarn sahibi olan snf, ya da snflar kltre de kendi damgalarn vururlar. Onu smrdkleri snflarn ideolojilerine kar kacak bir ideolojiyle biimlendirirler. amzda iki temel snf olan proleterya ile burjuvazi arasnda hayatn her alannda sren mcadele, kltr alannda da srmektedir. Bu mcadele nin dnda kalmak mmkn deildir. Herkes u veya bu ekilde snf bilinlerini dzeylerine gre, snfsal yaplarna gre birinin yannda tavr gelitirirler. Yap tklar almalar direkt, yada dolayl olarak ikisinden birine hizmet eder. BU nedenle bu alanda tarafszlk diye birey sz konusu olamaz. Gerek burjuvazinin, gerekse emeki ynlarn kltrleri birbirlerini etki lerler. Buna hakim snflarla, ezilen smrlen snflarn kltrleri birbirleri zerinde etkide bulunurlar demek daha dorudur. Emeki ynlarn kltr birikimlerindeki hakim snflarn yaratt olumsuz etkiler arndrlmadka dev rimciler sosyalist kltrn yaratlmasnda baarya ulaamazlar. Bu ise ancak devrimcilerin doa ve toplumsal olaylar yorumlamalarndaki yntemleri olan diyalektik materyalizm ile olur. Bilindii gibi devrimci mcadele ok ynl kavranp srdrlmesi gereken bir mcadeledir. Devrimci kltr almalar da bu mcadele alanndan bi ridir. Toplumsal dzenin deitirilmesinde bu alanda yaratlan rgtllk ve bu rgtlln srdrd mcadele temel bir neme sahip olmasada; temel alnan mcadeleyi kltrel aralarla desteklemesi nedeniyle reddedilemeyecek bir konuma sahiptir. Mao kltr hareketinin devrim hareketinin pratii a sndan nemini belirtirken unlar sylyor; Devrimci kltr geni halk ynlar iin, gl bir devrimci silahtr. Hem devrimden nceki ideolojik zemini hazrlar, hem de devrim srasnda geni dev rimci cephe ierisinde nemli ve gerekten gerekli bir mcadele cephesi olu turur. Devrimci kltr almalar, her eyden nce kapitalizmin artlandrmala rndan arndrlm sosyalist insann yetitirilmesinde (hem devrimden nce, hem devrimden sonra) ilevi vardr. Yani toplumsal yaantmzda, eitim retim kurumlarnda, eitli sanat alanlarnda, TV, radyo vb. kitle iletiim-haberleme aralarnda yanstlan kltr insanlarn dnce yaplarnn oluu munda, hayata bak alarnn geliiminde byk rol oynar. amzda dnya halklarnn kltrel geliimini engelleyen (emperyalizm smr a iinde tuttuu lkelerin ekonomik geliimini nasl ki yeni smr gecilik yntemleriyle engelliyorsa) en nemli elerden biri emperyalizmin kl tr politikasdr. Bugn emperyalizm smrgesi, pazar haline getirmek istedii bir lkeye; ekonomik, siyasal, asker ve kltr politikalaryla bir ok alanda birden yana maktadr. Ekonomik alanda yukardan aa oluturduu hafif ve orta sana yiye dayal arpk kapitalist sistem. Siyasi platformda grnrde bamsz, gerekte ise ekonomik bamlln doal sonucu olarak emperyalizmin istem lerine gre biimlenmi siyasal yap (parlementer demokrasi maskesi altnda srekli faizm). Askeri alanda emperyalizmin dnya zerindeki egemenliinin korunmasna ynelik bir yap (ki yabanc sler, eitli askeri paktlarda yer alma vb.) Kltrel alanda ise' tm bu alanlardaki yozluunu rmln, 6/TAVIR

asalakln, smrsn gizlemek, hatta ho gstermek, kendi dnce sis temini alamak, halklarn kltrel geliimini engellemek, arptmak, kltrel yabanclamay oluturmak, gelien devrimci kltr almalarn engellemek, en doru, en gzel olan burjuva kltr ve sanat anlay olduunu yerletir mek ve bunu ulusal kltr politikas diye adlandrd; tm ulusun benimse dii varsaymna dayanan kavramlarla ideolojik zeminde de hakl gstermek, yzyllardan beri halklarn maddi yaamlarndan kaynaklanan kltrel biri kimlerinin olumlu ynlerini yozlatrmak iin yoz, kozmopolit, bir kltr poli tikas oluturur. Emperyalizmin yeni smrgesi olan lkelerde, kapitalizmin i dinamii ile* geliememesinin doal sonucu olan olgunlamam anlamdaki milli kriz srekli olarak varln korur. Bu ise, hakim snflarn iktidarlarn srdrmeleri iin, srekli bask ve zoru devlet iersinde rgtlendirmelerine yol amaktadr. Bu tip lkelerde burjuva demokrasileri aramak olanakszdr. Devlet biimi smr ge tipi faizmdir. Smrge tipi faizmi emperyalizmden ayr bir olgu olarak ele almak olanakszdr. Bu nedenle kltr alannda da faizmin etkilerini ayr bir olgu olarak ele almayacaz. Bugn faizmin istei ey, dzenin ve kendi ideolojisinin devamn salayacak kii ve kurumlar oluturmaktr. Bunlar ara clyla da kendisine taban yaratmaya almaktadr. Bunu bazen yalan, kara lama, iftira kampanyasndan ibaret sanat, kltr faaliyetleriyle, yalannn kr etmedii baz zamanlarda da toplumsal etkisi yksek sanat eserleri ve yarat clarna kar, terrle srdrmektedir. Kltr alanndaki devrimci almalar emperyalizmin kltr politikasn ve faizmin demogojisini ykcln kurumlaryla birlikte tehir etmeyi ama lamal, ezilen halklarn karlarn savunmay, kurtulularnn yollarn ve bu na engel oluturanlar sergilemeyi amalamaldr. Emeki snf ve tabakalar arasnda birliin salanmasna ynelik olmaldr. Gelecein proleter kltr nn yaratlmasna zemin hazrlamak amacyla, gemiin demokratik zl kl trnn yozlatrlmalarna kar mcadele etmelidir. Devrimci saflardaki k k burjuva zlemlerinin yansmas olan poplizm, ylgnlk, pasifizm ve ben zeri trden eilimlere kar tavr almalyz. Ksacas kltr alanndaki devrimci mcadelede, dier alanlardaki gibi si yasi mcadeleye bal ve onun belirleyiciliinde srmelidir. Bunu salamak, alandaki almalar merkezi bir rgtllk altnda srdrmekle olacaktr. Bu rgtllk hem alana ilikin kadrolamay gerekletirmeli hem de alanda ku rumlamaya ynelik olmaldr. Bunu ise, kendi dndaki bamsz almalar, belli bir dnya grne dayanan kltrel perspektifi oluturduu lde sa layacaktr. Devrimcilerin bugnk hedefi, ksa vadede kltr alanndaki devrimci a lmalar emperyalizme ve faizme kar srdrlen mcadelede demokratik bir mevzi halinde btnlemek olmaldr. Zaten bugn srdrlen demokratik m cadele geneldeki devrimci mcadelenin bir paras olmas nedeniyle; kltr alanndaki demokratik mcadelede siyasi gereklerin aklanmasna, kitlelerin bilinlenmesine yardmc olan devrim iin eitim ve kltr mcadelesinin bir parasn oluturur. Devrimci kltr almalarnn baarya ulatrlmas iin hem sanatsal yn hem de ierii stn olan yaptlar yaratlmaldr. Nitelii d k yaptlar en az, emperyalizmin kltr politikasnn rnleri kadar tehlikeTAVIR/7

lidir. Engels bu konuda unlar sylyor : zellikle apsz edebiyatlarn, eser lerindeki zek geriliini rtmek iin ilgi ekeceinden phe olmayan politik imalar yapmalar alkanlk oldu. Bu belirlemelerin nda lkemiz somutuna bakacak olursak; lkemizin 1920'lerde emperyalizmin fiili igalinden, kk burjuva radikallerinin nder liindeki ulusal kurtulu sava ile kurtulmasndan sonra, kk burjuvazinin lkede milli burjuva yaratma abasna paralel olarak, ulusal kltr yaratma abalar da olmutur. Bu konuda ncl hmanist aydnlar stlenmitir. Kk burjuvazinin, ekonomik alanda milli burjuva yaratma abalar a mzn emperyalizm a olmas nedeniyle boa km ve lke 1946'dan itiba ren emperyalizmin gizli igali altna girmi (ki bu dnem Marshall-Truman Doktrinleri, yabanc sermayenin lkeye giriini dzenleyen kanunlar, Ameri ka'yla karlkl dostluk, yardmlama, kltr alverii (!), NATO gibi askeri paktlarda yer alma ve benzeri olaylarn youn olduu bir dnemdir) buna bal olarak emperyalizm lkemizin kltrel srecine de mdahale etmitir. (nk, emperyalizm ekonomik, askeri, siyasal ve kltrel btn bir sistemdir). Sonu ise, kk burjuva hmanistlerinin, hmanizmi yaygnlatrma abalarnn bo a k, yerine emperyalizmin smrsn devam ettirebilmesi iin zorunlu bir ittifak iersinde siyasi iktidar elinde bulunduran, hakim snflar ittifak nn yapsna uygun arpk bir kltrel yapnn gelmesi olmutur. Bu yapnn grnm kentlerde ibirliki, tekelci burjuvalar tarafndan yaygnlatrlan emperyalizmin kltr politikasnn yoz rnleri, krsal kesimde gerici feodal kltr elerinin (eyhlik, tarikatlk, din ve mezhep ayrlklarnn krklen mesi) filizlendirilmesi, glendirilmesi eklindedir. Sol adna, ilericilik adna yrtlen almalar ise uzun yllar lkemiz so lunda, siyasi anlamda doru devrimci bir nderliin olmamas revizyonizmin etkisinde oluu, kltr alanna da yansm pasifizm, yoksulluk edebiyatnn srekli olarak ilenmesi ve srecin zelliklerini dile getirmeyen eserler dnem dnem boy gstermitir. Bu arada gndemde olan baz almalar ve birka tutarl kalem dnda bir ey yaplamamtr. Yaplamad gibi, yaplanlarn da etkisi zayf kalmtr.

EMPERYALZMN KLTR POLTKASI

Kapitalizmin emperyalizm aamasnda yeni smrge lkelerde artk burju va demokrasisinden (burjuvalarn kendi aralarndaki demokrasiden) sz edi lemiyor. nk ekonomik hayatta tekelci burjuvazinin mutlak hakimiyeti sz konusu. Bu ise tekelci sermayenin gittii her yere beraberinde bask eilimini ve siyasi gericilii de gtrmesini ve mevcut elikilerin artmas sonucunu douruyor. Ksaca bu nedenlerden dolay gndeme gelen gericilik, kltrel alanda da kendini gsteriyor. Kapitalizmin henz retici gleri gelitirdii serbest reka beti dnemindeki burjuva kltrnn ilerici dinamii kayboluyor. Yerini ise her ey tekeller iin ln atan, kltrel alanda tam anlamyla bir gericilii oluturan emperyalizmin yoz ve kozmopolit kltr politikas alyor. 8/TAVIR

Emperyalizm anda sermayenin uluslararas boyut kazanmasna paralel olarak, kendi yaratt ulusal kavram ve snrlar tanmadan gerici ideoloji sine dayal uluslararas bir kltr yaratmaya giriir. Kendi kltr politikasna ykledii ilevlerde bunun gerekletirilmesine hizmet eder. Emperyalizm I. ve II. bunalm dnemlerinde kltr politikasnn ilevleri gnmzdekinden daha farkldr. Biz lkemiz devrimcilerine k tutmas ve somuta ilikin olmas nedeniyle arlkla emperyalizmin gnmzdeki kltr politikasn ve ilevlerini ele alacaz. Bugn artk emperyalizm geri braktrlm yeni smrge konumundaki lkelere sermaye, emtia, teknik bilgi vb. yannda toplumun kltrel geliimini engelleyen, yoz ilikilere zemin oluturan, kendi dnce sistemini alayan kltr politikasn da ihra etmektedir. Nasl ki bu lkelerde kendisine bal olarak oluturduu ekonomik yap arpk bir kapitalizm ise kltrel yap da yoz, karmak, arpk bir kltrel yapdr. te yeni smrge lkelerde dev letin ulusal kltr politikas diye emeki kitlelere, halka aklanan programlar, bu arpk kltrel yap snrlar iinde oluturulmakta ve emperyalizmin istem lerini yerine getirme ilevini stlenmektedir. lkemizde kltrel alanda emperyalizmin etki ve denetiminin gndeme gelii 1946'lar sonrasna denk der, bu dnem ekonomik alanda yabanc ser mayeye aldmz, askeri alanda emperyalizmin Asya'nn batsndaki jandar maln stlendiimiz (ABD ve ngiliz sleri, NATO, vb.'de yer ald mz) bir dnemdir. Banda da belirttiimiz gibi emperyalizm lkemizin eko nomik, siyasal, askeri btn alanlarna el atmtr. Aslnda buna el atmak ye rine emperyalizmin 1940'lardan sonra biimini deitirdii, enerji ve doal kaynaklarmzn smrlmesi, lkenin kendi askerlerince emperyalizm adna igalini, eitim ve kltr kuramlarnda emperyalizmin isteklerine cevap veren bilim ve sanat adamlarnn yetitirilmesini, bunlar araclyla da mevcut d zeyin en iyi ve doru olduuna inandrlm, kendi sorunlarn dnmekten uzaklatrlm, hem emperyalizm hem de ibirlikileri tarafndan katmerli smrlmesinin nedeninin emperyalizme bal arpk kapitalist sistem olduunu renmesi engellenmi, dzene kar tepkileri emperyalizmin eitim ve kltr politikasyla pasifize edilmi, insan ynlar yetitirilmesini amalayan yeni smr yntemi, gizli igal demek daha dorudur. Emperyalizmin kltr politikasnn ilevlerini daha da aarsak; yeni smr ge lkenin emperyalizm tarafndan smrsne ideolojik zemin hazrlamak, bu smr kitlelerin gznden uzak tutmak. Bunu denetimi altnda bulundurduu kitle iletiim aralar aracl ile yapar. Hi de nemli olmayan bir haber ga zetelerin birinci sahifesinde radyolarn ilk haberlerinde verilir, gnlerce on dan sz edilir. (rnein, Haydar Paa'nn Torunu stanbul'da, vb...). Bunun ideolojik zemini de daha nce ayn amalarda hazrlanmtr. Kitleleri kendi sorunlarndan, daha iyi retim ilikileri nerici ideolojik kvlcmlardan uzak tutmak, kapitalist-emperyalist dzenin var olan, olabile cek en iyi tek dzen olduuna kitleleri artlandrmak. Buna paralel olarak, s rekli burjuva yaamnn reklamn yaparak kitlelerde burjuva zlemi yaratmak. Yine renkli burjuva basnndaki fotoromanlar, TV'deki mutlu aile grntl diziler (Katraytlar, Kk Ev, vb...) bu ama iindir. Devrimci geliimleri arptmak, devrimcilerin yararland konular kullaTAVIR/9

narak devrimci z yozlatrmak, devrimci aydnlarn kitlelere devrimci d nceleri yaymalarn engellemek, devrimci yaynlar zerinde artan bir bask uygulamak. Basnda olaylar srekli olarak devrimcilerin aleyhine aktarmak, haksz lk, yoksulluk insan tarafndan smrlmesini kaderci anlayla ele alp kit lelerin bunlara kar kmalarn engellemek, teselliyi baka eylerde aratmak. Tommix - Texas'lar, seks kitaplar, karete kitaplar, filmleri kullanarak genlii zararl dnce akmlarndan uzak tutmak. Sansrle de devrimci ya ynlarn ilevini daha da azaltmak. Kltr politikas sonucu birer sanayi haline getirdii kurulular aracl ile smrsn arttrmak ve kitlelerde tketim gds kazandrmak. Bugn bi linen bir gerektir ki Walt Disney'in izgi romanlar, izgi filmleri ABD em peryalizminin yeni smrgesi olan her lkede okunmakta, gsterilmektedir. Amerika bu dzenli datmdan ylda milyonlarca lira kazanmaktadr. Ayrca o lkelerde kurduu montaj sanayii rnlerinin pazarlamasn salamak iin eitli reklam irketleri kurar, propagandistler yetitirir. Kitleleri bunlar alma ya zorlar. Gnlk hayatta etrafmza bir gz atarsak, yaammzn hemen her an Amerikan emperyalizminin tketimine zorlayan afi, ilan, radyo, TV prog ramlar adeta gzmzn kulamzn iine sokulurcasna sergilenmektedir. Emperyalizme kar dnya halklar her geen gn zafer ulusal kurtulu sava vererek kazanmakta ve gerek yzn iyice aa kartmaktadrlar. Bu nu emperyalizm de farketmekte ve smrs olduu lkelerde kltrel pro paganda aralar ile kendisinin dost, mttefik, yardmsever olduunu kantla maya almaktadr. Emperyalizme kar bakaldranlar ise, o lkenin resmi makamlarnca hemencecik anarist, blc ve hatta vatan haini dahi olarak gsterilebilmektedir. ABD haberler merkezinin bir dnem btn okul ocuklarna gsterilmek zere datt filmler hatrlansn. Sanat ve kltr rnlerinde de devrimci temalar kullanarak yozlatrma larn yannda, burjuva eilimlerini de hakim klmaya alr. Bunun en gzel rnekleri, yeni yeni sanat akmlar, kbizm, ftirizm, yeni eilimler vb. olu tururlar. Bunlar zerinde bilimsel tartmalar yaplr. Sempozyumlar dzenlenir. Kozmopolit kltrel yap iinde yalnz emperyalizmin uluslararas yoz koz mopolit politikann rnleri yer almaz. Ayn zamanda st yapda hl varln srdren pre-kapitalist kalntlar (eyhlik, tarikatlk, aalk, mezhep ayrlklar) da yer alr. Emperyalizm bunlar da krkleyerek halklarn klt rel geliimine engel tekil ettirir. Buna ilikin lkemizde pek ok rnek yaan mtr. En arpc ve gncel olan Mara katliam da byle bir zeminde tez ghlanmtr. Emperyalizmin kltr politikas ayn zamanda tehlikeli bir poplizm an lay da gelitirir. Bunun araclyla, halklarn yzyllar boyu yaatp, gn mze ulatrd kltr birikimini yamalan kendi amalar iin kullanlr. Reklamlarnda kullanr, mzik alannda zn yozlatrarak kullanr. (Trke szl hafif mzik vs.). Btn bunlar emperyalizmin yeni smrge lkedeki kltr ibirlikileri diyebileceimiz kurum ve kiilerce tezghlanr. Bunlar da zaten ibirliki te kelci sermayenin denetimindedirler. (st. Sanat ve Kltr Vakf). Yeni smrge lkelerde siyasi iktidar ellerinde bulunduran ittifak, em10/TAVIR

peryalizme bal ibirliki tekelci burjuvazi, toprak aalan ve tefeci tccar lardan oluan yapdr. Emperyalizme baml arpk kapitalist sistemi zorunlu sonucu olarak, devlet kurumlarnda yukardan aa rgtlendirilen faizm kltr alannda emperyalizmin kltr politikasna yarayan ek ilevlerde gndeme getirmektedir. Bunlarn birincisi yukardan aa rgtlendirilen faizme kitle taban yaratmak anlamnda rk, oven, milliyeti duygularn abartlmas, barbarla tekabl eden saldrganlk alanmas ve toplumsal korku (komnizm vb.) oluturulmas. Devrimcilerin kltr ve sanat eserlerinde iledikleri konulan ele alp arpta rak sunmada kendini gsteren yalan, iftira, karalama kampanyas ve bun lar salayacak kurumlar oluturmasdr. Dieri ise gndeme geldii dnemin ve lkenin koullarna uygun olarak biimlenmesine ramen her dnemde ve her lkedeki temel zellii olan bask, terr, katliamlar ile kendi ideolojisine, rgtlenmesine hizmet etmeyen her eye olduu gibi kltr ve sanat eserleri ne bunlarn yaratclarna kar kdr. Bunun rnekleri dnyann eitli l kelerinde olduu gibi lkemizde de grlmtr.

KLTR ALANINDA MAHKM EDLMES GEREKEN HATALI YAKLAIM: SEKTERZM

Bu tavr, aka belirtmeseler de, kltr alannda almalarn gereksizli ini, basit iler olduunu, bo insanlarn ura olarak deerlendiren anlay biiminde genelde yansmaktadr. Tavr daha da amadan nce, kaynakland maddi artlara deinmek uy gun olacaktr. 61 Anayasasnn getirdii nispi demokratik ortam, sol yaynla rn, zellikle aydnlar arasnda okunup tartlmaya balanp ve bunlarn nda lkenin sosyo ekonomik yapsnn analizi yaplyor. Bu tespitler do rultusunda genlik, kyller, iiler rgtlendiriliyor. Bunlarn mcadeleleri nin iinden yetien devrimcilerin oluturduklar rgtllk, hakim snflarn telana yol ayor. Telala birlikte tm kurumlaryla beraber gelien bu rgt lle saldryorlar, onun rgtsel yapsn datarak mcadelenin ne kar d devrimcileri ldryor ya da hapse atyorlard. Devrimcilerin datlmasndan sonra bo kalan ortam, faizmin sivil g lerinin rgtlenmelerinin nicelik ve nitelik olarak geliimine frsat yaratmtr. Faizm, resmi ve sivil faizm gleriyle kar saldrya gemi, demokratik mevzi leri birer birer ilemez hale getirmi ya da kendi ideolojisini yayan kurumlar durumuna getirmitir. Btn bunlara karlk, devrimcilerin dank olan glerini toparlayarak, kendilerini savunmalar gndeme gelmitir. Bu nedenle btn almalar anti-faist mcadelede rgtlenme dorultusunda olmutur. Devrimci kltr almalar olarak, yalnzca belli anlamlarda maddi gelir salamak ve kitlelerin anti-faist potansiyelini arttrmak amacn gden kltr ve dayanma geceleri dzenlenebilmitir. Bu gecelerde yer alan ozanlarn dev rimci temay sanatsal olarak yanstmadaki baarszlklar, belli anlamlarda sa nat yapabilenlerin ise burjuva zlemleri iinde olmalar, gecelerin kitleler zeTAVIR/11

rinde olumlu etki brakmas bir yana, kltr konusunda yanl bilinlenmele rine yol amtr. yle ki, eline saz alan devrimci sempatizanlar doal olarak gecelerde grdkleri ozanlara zenerek, slogan tr yaptlara ilgi duymular dr. Dolaysyle, geceler olsun, dier kltr almalar olsun (ki hayata gei rilen blgede, gece yaplacaksa ona gre biimlenir) kitlelerin boalm istem lerini tatminden teye gidememitir. Geceler dndaki kltr almalarnn yo un olduu kurumlar halkevleri oluyordu. Devrimcilerin denetiminde olanlarn da, kltr almalar bilimsel yntemle srdrlmeye abalanyordu. Fakat merkezi bir rgtlln kltr alanndaki almalar da denetleyecek yan rgtll olmay, buralarn da etkisini snrlandryordu. Bir de sol adna yazan, izen, syleyenler vard bu dnemde. Bunlarn i ledii konular, gemiin macerac tutumunun (!) mahkm edilmesi, perdesi al tnda ylgnlk, pasifizm ve devrimcilerin canlar pahasna yaratt mcadeleyi yermekti. Onlar, yeni bir potansiyel yaratmak yerine, gemi mcadelenin ya ratt potansiyeli de gnbegn eritiyorlard. te, kltr almalarna sekter yaklam diye adlandrlan bu sol bak as, btn bunlarn sonucu olutu. Sre iinde devrimci mcadele deiik alma birimlerinde geliti. Yeni devrimciler yetiti ve bunlar ge lecekte lkeyi toplumsal refaha gtrecek yapnn temellerini attlar. Fakat, devrimci mcadelede asl olmasa da, mcadelenin geliimine etkide bulunacak kltr alanndaki almalara sol bak zerlerinden atamadlar. Bugn de sol'un kltr alanndaki almalar sosyalist insann yetitirilmesini amala masna ramen, bir sr yoz ilikileri bnyesinde barndran, sosyalizmle entellektel bilgilenmelerini tatmin iin ilgilenen insanlarn ve bunlarn rnlerinin yer almas; buna alternatif olabilecek kltr alanndaki devrimci almalarn yetersiz ve rgtsz oluu, devrimci mcadelede cokuyla yer alan insanlarn kltr almalarn yanl deerlendirmelerine yol amtr. Devrimci mcadelenin bugnk dzeyi ve vard rgtllk artk sadece anti-faist mcadelenin ncelikle srdrlecei dnemin dna tamtr. Yani; yeni rgtllkler yaratmak, daha nce ele alnmayan alma alanlarnda r gtlenmek gerekliliini hissettirmitir. eitli defalarda vurguladmz gibi, bu alandaki almalar toplumun kurtuluundaki genel almalarn dorultu sunda ele alnd ve toplumun daha ileri bir sisteme ulamasnda alan dev rimcilerin, sosyalist insann yaratlmasnda ilev grd srece (bunlarn sa lanmas, bu alandaki almalarn rgtl bir yap iersinde yer almas sonucu oluur) kltr alanndaki devrimci almalar gereksiz ura olarak grmenin yanll kavranacaktr. Bu konuyu emperyalizme kar ulusal kurtulu sava veren Gine devriminin nderi A. Cabral'n u szleriyle balayalm : Zihinlerin - kafa yaplarnn yeniden dntrlmesi, bu yzden halkn kurtulu hareketiyle gerek btnlemesini salamak iin kanlmaz olmak tadr. Byle bir yeniden dntrlme mcadeleden nce de yaplabilir. Fakat mcadele srasnda, mcadelenin gerektirdii fedakrlklarna katlrken, halk kuleleriyle gerekleen gnlk temaslar yoluyla tamamlanr.

12/TAVIR

KLTRN NEM VE PROLETER KLTR

Mevcut dzenin ilikileri geni ynlar kendi ideolojisi dorultusunda art landrmaktadr. Bu durum devrimci almalarda, yenilmesi gereken bir unsur olarak karmza kmaktadr. nk devrimci mcadelede kararlln salan mas, devrime inan ruhunun arttrlmas; ncelikle kiiyi dzenin alkanlk larndan arndrmakla olur. Bu konumda kltr alannda alan devrimcilere nemli grevler dmektedir. Bizler insanln tarihi boyunca durmadan de iip, gelien bilgileri zmlemeden, sosyalist insann yetitirilebileceini zan nederek, youn aba harcamadan genel dorularla yetinirsek baarya ulaamayz. Lenin'in bu konudaki szlerini tm devrimciler hatrnda tutmaldr : Kapitalizmin artlandrd halk kitleleri zerindeki alkanlklar, yanl gr ve dnceleri yenemezsek devrimimiz baarya ulaamaz. Lenin'in bu nermesi devrimden sonraki sre iin arlkla geerli olma sna ramen, devrim ncesi srete de mcadele eden insanlarn (en azndan rgtl bir yapda yer alan devrimcilerin) bu alkanlklardan kurtulmalar iin de geerlidir. Kltr alannda rgtlenmeyi ve almay gerektiren bir dier unsur da, hakim snflarn kltrne alternatif devrimci kltrn tohumlarn atma ve bunu kitlelere anlatacak, iletecek bir kltr politikas oluturulmas zorunlu luudur. Bilindii gibi amzdaki devrimlerin ideolojik ncl, ii snfnn ideolojisidir. Bu nedenle, devrimci kltr bu ideolojinin belirleyiciliinde yara tlmak durumundadr. i snfnn bilimi, yani marksizm dnyann anla labilirliini, dzenin deiebilirliini, emeki ynlarn smrlmelerinin, bas k altnda tutulmalarnn kaderleri sonucu olmadn, emperyalizmden kay naklandn aklar. Somut elikilerin zmn gsterir. Devrimci kltr a lmalar ve bu konuda oluturulacak kltrel perspektif emeki ynlar iin gl bir devrimci silah olmaldr. Burjuvazinin ideolojisine kar, ii snfnn ideolojisini savunmaldr. Mao'nun da dedii gibi yeni olan her ey zorlu ve acl mcadeleden geilerek elde edilecektir. yinin de, ktnn de, mcadele iinde denenip kantland kltr iin de byle olacaktr. Bu almalardaki hedefimiz bir avu ayrcalklya, entellektel - aydn ev reye deil, lkede ezilen, smrlen ynlara hizmet etmek, onlar tarafndan anlalmak, sevilmek ve desteklenmek olmaldr. Onlarn duygu, dnce, istem ve mcadelelerini yanstmaldr. Bu sayede tm dnyadaki devrimcilerin amac olan ii snfnn uluslararas kltrnn yaratlmasndan bir adm atm olabiliriz. i snfnn uluslararas kltr, ncelikle tek tek lkelerin emperya lizmden kurtulular sonucu kendi lkelerindeki devrimcilerin mcadelelerinden kaynaklanan gemi kltr birikimlerinin sosyalist ideolojiyle eletirel yorum lamas sonucu oluturulan devrimci kltrlerinin kltr devrimleri sonucu yaratlacaktr. Bunlarn sre iersinde birbirleriyle ilikileri, birbirlerine kat klar sonucu ii snfnn uluslararas kltr yaratlacaktr. Bunu yaratr ken Marksizmin gerei, burjuva ann en deerli baarlarn reddetmek bir yana, insan dncesinin, uygarlnn geliiminde ortaya kan her deeri TAVIR/13

alp, yeniden biimlendirmelidir. Ancak bu sayede gerek proleter kltr yara tlr. Yoksa proleter kltr kendilerini proletaryann ideolojik ncs sayan salon sosyalistlerinin, entellektel gevezelerin dar evreleri iersinde mcadele den soyut olarak yarattklar kltr deildir. Bugnk devrimci kltr al malar, gelecekte ise proleter kltrn amac (srelerinin zelliklerine uygun olarak) smrye, zel mlkiyete dayanan, eski toplumsal dzeni ykp yerine smrden baskdan arndrlm gerek anlamda zgr dzeni yaratacak dev rimcilerin yetitirilmesini; dier alanlardaki devrimci almalara yardm ede rek, kar-devrim glerinin sonunun gelmesini kolaylatrmak olmaldr. Kl tr perspektifinin oluturulmasn salt kitaplklar, kitaplar vb. arasnda ara maya almak bizi baarszla gtrr. Bu ancak insanln bugne kadar yaad toplumsal sreler iinde edindii bilgi ve tecrbesine dayal olarak kltrel birikiminin incelenmesi; yaanlan sreteki rgtl ii, kyl, emek i ynlarn emperyalizme ve faizme kar verdikleri mcadelelerine bal ola rak oluturulacaktr.

KLTR ALANINDA RGTLLK

Kltr alannda yrtlen devrimci almalar bir rgtl yap altnda toplanmazsa gerekli etkinlii gsteremez. Gerek bireysel alma yrtenler, gerek amatr olarak kk gruplar halinde kollektif alma yrtenler, al malarn yaratlan bu rgtl yapya aktarmaldrlar. Doaldr ki bu rgtl ln yaratlmas azami olarak eitli olaylar karsnda ayn ekilde dne bilen ve ayn tavr gelitirebilen kiilerin ya da topluluklarn bir araya gelerek ortak bir alma programn hayata geirmeleriyle olacaktr. Emperyalizmin yeni smrgesi konumundaki lkelerde, lkenin emperya lizmden kurtuluunda temel neme sahip olmamas nedeniyle kltr alann daki devrimci almalar yaratlan bu rgtl yapsyla, siyasi rgtlenmenin ideolojisi dorultusunda bir kltrel perspektif oluturmaldr. Gnmzde gerek dnyada, bal olarak da lkemizde sosyalizmin anlam nn ve ilevinin arptlmas, Marksizmin revize edilmesi (yani oportnizm ve revizyonizmin her eidinin siyasi ortamda var olduu) de dnlrse; ki her biri sosyalizme ulamak, emperyalizmi kovmak iin bir dizi teori retmektedir ler. Dolaysyle kltr alannda da bir o kadar gruplama (ou aka belirtmeseler de siyasi younluklarn direkt rgtlendirdikleri) belirmektedir. Bu nun sonucu kltr alannda alan tutarl demokrat, ilerici, devrimci birok unsurun bu yaplar ierisinde gn getike yozlamalarna, devrimci cokula rn yitirmelerine yol amaktadr. rgtl kltrel yapnn dikkat edecei bir baka sorun ise kk burju va, kendiliindencilik, poplizm vb. zaaflarla mcadele etmektir. rneklerini srekli olarak yaadmz bu dnemlerde baz devrimci (!) sanatlar bu yap lar kendi poplist eilimleri iin (geici bir sre yer alacaklar) basamak ola rak grrler. Var olan snflar mcadelesine katkda bulunmak yerine entellek tel gezeveliklerini ya da kltr konusundaki isteklerini tatmin edecekleri bir yer olarak grrler. Bu yap iinde yer alan devrimciler kltrel denetim me14/TAVIR

kanizmasyla birlikte, siyasi denetimi de gndemde tuttuklar srece bu tip eilimleri kolayca meydana karrlar. rgtllk kltrel almalar kurtulu mcadelesindeki etkisi tali de ol sa gleri ve maddi olanaklar orannda en iyi bir biimde hayata geirmelidir ler. Bunun iin uzmanlama temel alnmaldr. Uzmanlamay salamak ama cyla burjuvazinin kurumlarndan dahi yararlanlmaldr. Bugn burjuvazinin yaratt kltr dallarndan mcadelemizde en etkili olanlarna nclk tan yarak birounda almay hayata geirmelidir. Banda da belirttiimiz gibi sadece pratik almalarn rgtlendirilmesi deil, bunun yannda bata devrimci mcadelenin srdrlmesinde halka n derlik edenlere olmak zere tm ezilen, smrlen ii ve kyl ynlara netletirecek bir teorik yaklam yaratmaldr. Ancak bu sayede kltr alanndaki eitli dallar ayn hedefe ynelik rnler yaratrlar. Yine ancak bu sayede genel mcadelenin dier alanlarndaki devrimciler rgtlenmelerinde bu alann a lmalarndan yararlanabilirler. Bu teorik yaklamn oluturulmas ideolojik mcadele srecinde iyice ekillenir ve tm devrimcilere mal olur. Yaratlan rgtlln hedeflerinden biri de alanna ilikin bamsz a lmalar ve devrimci sanatlar ats altnda toplamak (yani lke apnda var olan kltrel potansiyeli toparlamak) olmaldr. Bu ise doru devrimci ide olojinin (dnya grnn) tm alanlarda birden yrtlen mcadelelerle ken dini kabul ettirmesiyle doru orantl olarak geliecei bilinen bir gerekliktir.

R N. HKMET CEVAP NUMARA DRT Bu yaz gizli bir din halinde bir nevi neo-faist bir ideoloji yaptklar halde bunu ikrardan saknanlara aittir. By le bir halt kartrmyoruz diyenler ze rine alnmayabilirler.
Onlar istiyorlar ki ift azl baltalaryla yuvarlansn kafalarmz nne yarn o kara gmlekleri beyaz kordonlu golf pantolonlu kadrolarn... KARDELER! onlara sokakta rastlarsanz eer lm grm gibi evirin banz. Kirpiksiz sar gzler gznze bakarken arkadan srtnza bir bak girebilir... TAVIR/15

Onlar istiyorlar ki kara topran kalbi durana kadar biz pazarda kelepir bir mal gibi satalm kafamzn n, gcn kolumuzun... Kadnlar karlarnda oynatalm. Ve dumanlanmaa balaynca gzmzn bak yavalaynca damarlarmzda kann ak karaya vurmu balklar gibi kpr altlarnda yatalm... KARDELER! Onlara elleriniz dokunmusa eer yedi tas su dkn ellerinize. Yrtarak bayramlk gmleimi ben pekir yaparm size... Biz, ayr dillerde ayn arky okuyanlar, biz, ayn yastkta yatar gibi topraa balarn yan yana koyanlar, biz, yzmzn derisi koyu ak yanm diye, salarmz ayr ayr boyanm diye barsaklarmz birbirimizin avucuna dkerek birbirimizin grtlan diimizle skerek gebereceiz.. Ve kadrolar parlatarak kara gmleklerinin beyaz kordonlarn gmecekler kadife koltuklara golf pantolonlarn... KARDELER! Onlarn adna benziyorsa adnz eer adnz deitirin. Vebann girdii kapdan girin Onlarn evine atmayn ayak... Onlar istiyorlar ki ift azl baltalaryla yuvarlansn kafalarmz nne yarn o kara gmlekleri beyaz kordonlu golf pantolonlu kadrolarn...

16/TAVIR

HKMETLER VE KLTR POLTKASI

1923 devrimi, nder snfn karekterini yanstan bir ulusal devrimdir. Em peryalist igal krlm, komprador burjuvazi tasfiye edilmi, feodalizmin ideolo jik ve politik gc krlmtr. lkede tek parti ynetimi altnda kk bur juvazinin diktatrl egemen klnmtr. Bu ynetim zel mlkiyet ve kr temel alan kendi snfsal ve de ekonomik rgtlenmesini genileten, mill burjuvazi yaratmaya ynelik, bir ekonomi - politika yrtmtr. Balangta emperyalizmle ekonomik plandaki ilikilerde ekimser davranp, yabanc te kellere ilikin stratejik iletmeler satn alma yoluyla ulusallatrlp bor al mada son derece dikkatli davranlrken te yandan kapitalist dnya iinde yer alnarak, yabanc sermayeye baz imtiyazlar tannmaktadr. Feodalizmin ekono mik gcne dokunulmamaktadr. Kk burjuva ynetim, emperyalizm ve feo dalizmle olan btn kprleri atamamaktadr. Kk burjuva diktatrlnn, kltr politikas ideolojik - politik ve eko nomik izgisine koutluk gsterir kukusuz. Mill burjuvazi yaratma abalan, ilerici liberal aydnlarn burjuva hmanizmini yaygnlatrlmas abalaryla karlanr. Bu aydnlarn meclislerde yer almalar ve ynetimlerdeki grevleri, zellikle eitimdeki belirleyiciliklerini, dnemin kltr politikasnn izilmesin de burada vurgulamak gerekir. 1923 devrimi, nder snfn karekterinden dolay srekli klnamam, du raklama ve geriye dnlerle birlikte lke yeniden smrgeleme srecine girmitir. 1950'li yllarnda banda Amerika'nn Sesi radyosu nl bir tangocumu- ' zun sesiyle dnyaya yle sesleniyordu. Dostluk arks Amerika, Amerika Trkler, dnya durduka Beraberdir seninle Hrriyet savanda Bizim kimlerle birlik olacamz, kimlerle karde saylacamz biz deil bizim admza Amerika'nn Sesi haykrmaktayd, hem bize, hem dnyya (1). TAVIR/17

Bu yeni dnemde, kentlerde ibirliki tekelcilerce emperyalizmin kltr poli tikasnn yaygnlatrlmasnn yannda, toprak aalarnn din olgusu, batl inanlar, gelenek ve grenek temellerine dayanan gerici kltr elerinin ya atlmas abalarnn ayn potada eritildiini gzlemliyoruz. Sonu burjuva anlamda dahi olsa hmanizm kavramna tahamml ol mayan emperyalizmin bu anlamdaki abalar yerle bir etmesidir. Emperyaliz min kltr politikas, yeni smrgecilik ilikilerinin gereklerinin karlanma snda, lkemizde Amerikan emperyalizminin isel varlnn pekistirilmesinde ve gizlenmesinde, dolaysyla anti-emperyalist dnce hareket ve duygularn geliiminde insan bilincinde bir rt ilevini grmtr. Artk, kltrel yaam bu politika dorultusunda eitli iktidarlar tarafndan biimlendirilecektir. Yabanc ynetmenlerle kurulup gelitirilmeye allan dev let tiyatrolar, konservatuarlar. Resmi ideolojinin karsnda en kk kpr danmalarn zorla bastrlmas, tutuklanan tartaklanan sanatlar, bombalanan tiyatrolar, yasaklanan oyunlar. Saldrya urayp krlan heykeller, engizisyonu anmsatan yasak kitap listeleri.

1977'de ynetime gelen CHP arlkl hkmet kltr politikas kavramna MC hkmetlerinden farkl yaklatklarn savundu ve kltr politikalarn Ulusal, demokratik ve halk olarak iln etti (2). Onlara gre yrtlecek po litika toplumdaki tm snflarn gereksinimlerini karlamalyd. Bunun iin de siyasal iktidarlarla birlikte deil de Toplumsal yapdaki evrime kout olarak deiecek bir dzenleme gerekliydi. Bu da zerk kurumlamayd (3). CHP, devleti egemen snftan bamsz ve zerk olarak bu gce, iktidara sahip, eitli snflarn birbirleriyle elien karlarn ortak bir yarar gerekletirmeye ynelik olarak uyumlu hale getiren, uzlatran bir mekanizma olarak gren zne devlet an layn savunur. Doal olarak bu kavray egemen snflarn denetiminin d nda kurumlamalar olanakl grr. Devlet, snflar mcadelesi srecinde retim aralarn zel mlkiyeti altnda tutarak dorudan reticinin artk r nne el koyan smren snfn, snf egemenliinin rgtlenmesidir. retim aralarnn sahibi olan snf, dnsel abalar da denetleyecektir. 18/TAVIR

Snfl toplumun kltr eitli snflarn karlarnn ve ideolojilerinin damgasn tad iin snfsal bir karakter tar. Bu snfsallk zellikle mane vi ve dnsel kltr rnleri, yaam tarzlar, ahlk ve detleri iin de geer lidir. te yandan maddi baz alanlar da snf karlarnn etkisi altndadr. Bu nedenle uzlamaz snflarla belirlenmi her sosyo-ekonomik kuruluta, tm ulu sun ya da halkn ortak, homojen bir kltrnden sz etmek olanakszdr. Her ulusal kltrde demokratik ve sosyalist kltrn eleri bulunur. nk her ulusta yaam koullaryla demokratik ve sosyalist bir ideoloji reten, smrlen ve bask altnda tutulan bir kitle vardr. Ama her ulusta yalnzca eler biiminde kalmayp egemen olan bir burjuva kltr de vardr. (Lenin) CHP arlkl hkmetin yerini alan AP aznlk iktidarnn kltr politikas ne olacaktr? Yantmz udur MC'ler CHP arlkl hkmet AP ynetimleri yntem farkllklar ile znde smrsnn devamn salamak iin smr altnda tuttuu halkn kltrel yaamn devaml ve rgtl bir ekilde bask altnda tutan emperyalizmin kltr politikasnn birer uygulaycs olmular ve olacaklardr. Bu dnemde yine Mill terbiyemize aykr ahlk, aile, h a t t a cemiyet de erlerimizi ykmaya matuf kitaplardan oluacak yeni listeler hazrlanacaktr. Dilde arlklardan sakmlmasn isteyen, baz oyunlarn yakndan izlenmelerini ve yasaklanmalarn bildiren genelgeler birbirini izleyecektir. Grevimiz : Gemiin demokratik zl kltrnn asimilasyonunu nlemek, gemiten kalan mirasn pozitif ynlerini sosyalist ideoloji ile yourarak dev rimci kltrn nvelerini oluturmaktr. Emperyalizmin kltr politikasnn faist demogoji ve tahribatnn tehir ve mahkm edilmesi devrimci sorumlu luumuzdur. Devrimci kltr mcadelesinin genel siyasi mcadeleye baml kln mas ise zorunluluktur. CHP arlkl hkmetin istifas ile birlikte TAVIR de ien hkmetler ve kltr politikalar sorununa kltr alanndaki demokra tik rgtlenmeler ve kiilerin bir blm ile iliki kurarak yaklamak istedi. Trkiye Yazarlar Sendikas Bakan Aziz Nesin. Yazar, sendikac ve sanatlarn rgtlenmesi yolundaki abalar ile tannan Kemal Slker ve sanat Timur Seluk sorularmz yantladlar. Yeni olmann kendine zg koullar nn yansra, ilikilerimizde gzlenen tek yanl ' olumsuzluklar soruturmann daha geni bir platforma yaylmasn engelledi. Sanat kiiliini gznne alarak grlerine dergimizde yer verip, savunmak istediimiz Ylmaz Gney'le Ekim - Birlik'teki arkadalarnn sekter tavrlar nedeniyle iliki kuramadk. Sorular Ylmaz Gney adna yantlamak isteyen bu arkadalar ayrca bizleri sanat ve siyasi kiilikleri arasna izgi ekmekle suladlar. Ylmaz Gney sa nat kiilii ile tannyordu. Ve doal olarak yantlar siyasi grlerini de yanstacakt. Doal olmayan ise Ekim - Birlik'in siyaset olarak var olma koul larn dergimizin sayfalarnda aramasyd. Bir dier olumsuzluk dergimiz T-SAN ilikisinde yaand. Tiyatro Sanat lar Dernei'ndeki arkadalar rtl MC'nin kuruluunu daha st dzeyde boyutlu eylemlerle (!) karlayacaklarn belirterek sorularmz yantlamadlar. Bu tavrlar, devrimci ilkelere ve demokratik rgtlerin yaplanmalarna ters dmektedir. Srgit olumsuzluklarn, tutarsz, ilkesiz davranlarn tehir ve tecrit srecinin en ksa yaand kesimin sol kamuoyu olduunu ayrca vur gulamak ise gereksiz olacaktr.

TAVIR/19

1 Genel olarak Kltr Politikas kavram zerine dnceleriniz. Dev letin kltr politikas, hkmetlerin kltr politikas eklinde bir ayrm d nr msnz? Aralarndaki iliki sizce nasl yorumlanr? 2 IMF somutunu yayoruz. Dier emperyalist kurum ve kurulularla ilikilerimizde, sosyal, ekonomik, siyasal alanlarda srekli sonularn gzlem liyoruz. Emperyalizmin lkemizde devlet ya da hkmetlerin kltr politikalar zerinde ki etkisinden sz edebilir misiniz? Ederseniz, sonular hakknda bilgi verir misiniz? 3 Tm toplumsal snflarn gereksinimlerine ynelik bir kltr politi kasndan sz edilebilir mi? Gemi CHP arlkl hkmetin kltr bakan olan A. Taner Klal'nn zerk bir kurumlama bunu salayabilir gryle bir likte deerlendirir misiniz? 4 Cephe ynetimleri ile CHP arlkl hkmetin kltr politikas ze rine karlatrn ah gzlemleriniz? 5 CHP arlkl hkmetin yerini alan AP aznlk iktidarnn bu konu daki tavr sizce ne olacaktr? Kltrel yaantda deimeler szkonusu mu? 6 Demokratik glerin cephe tipi ynetimlerin kltr politikalarna yak lamlar ne olmaldr? Kltrel yaant zerindeki smrgen d bask olarak tanmlayabileceimiz emperyalizmin kltr politikasna kar demokratik g ler nasl bir tavr gelitirebilir? Tavrda birlikteliin ilkeleri sizce ne olmaldr? 20/TAVIR

AZZ NESN

YANIT 1 Kltr politikasn belirleyen balca etmen ekonomi politi kasdr. Her lkenin bir ekonomik politikas olmas nasl zorunluysa buna ko ut olarak bir de kltr politikas olmas hem gerekli, hem de zorunludur. Tr kiye'nin bugne dek kltr politikas yok idi. Hi de olmad tarihimizde. lk kez CHP arlkl hkmet bir kltr politikas saptad, son gne ancak ye tiebildi. Devletle, hkmet arasndaki kltr politikas bakmndan olan ili kiye gelince, devlet bilindii gibi Cumhurbakan'nda odaklanan, bunun dn da da bir somut varl olmayan soyut bir kavramdr. Ancak kendisini mey dana getiren, kendisini oluturan kurumlarla sornutlar. Hkmet bunun ba lca somut kurumudur. Hkmetle devleti birbirinden ayrmak bu bakmdan doru olmaz. Hkmet, yasalar yrterek ve kurum olarak devletin en byk temsilcisidir. Onun iin hkmetlerle devleti zellikle Trkiye'de ayrmamak gerekiyor. Ancak u v a r : Hkmetleri deiik partiler alabilir, iktidara gee- bilir, oysa devlet srer gider. Trkiye'de bunu biz ayramayz. ngiltere'de r nein; Muhafazakar Parti iktidara geer, deiir, i Partisi iktidara geer, ama ngiltere hkmetinin deimeyen bir ekonomi politikasnn hi olmazsa ana izgileri vardr. Trkiye'de byle olmuyor. zellikle ok partili dzeno gir dikten sonra her hkmet ayn zamanda devlete de sahip kt iin kendi, politikasn izliyor. Egemen snflarn temsilcileri neyi istiyorlarsa, hem ekono mi politii, hem de bunun dorultusunda, ama izilmemi, belirlenmemi, ya zlmam olan kltr politikasn yrtyorlar. YANIT 2 Biz Truman doktrini ile ekonomik boyunduruk altna girdik. Daha sonra Marshall yardm, Nato vb.'le daha fazla boyunduruklar altnda kal dk. Kurtulu Savann ilk dnemlerindeki ekonomik bamszlmz kinci Dnya Savan'dan sonra ok daha iyi yrtebilirdik. Ama yanl ynetildik. TAVIR/21

Ayrca kiisel dncem emperyalist lkelerden hibir bor almamak dorultu sundadr. Ama bugnk koullarda, hangi iktidar gelirse gelsin bu anlama lar yapmak zorundadr. Ancak toplumsal yap tmyle deiirse byle anla malara girilmez. Onlarn kltr politikas, yani kltr emperyalizmine gelince. Trkiye'de son yllarda kltr emperyalizmi yoktur, emperyalizm nedir ki kendi kltr olsun biiminde dnceler geliti. Ben buna katlmyorum. Kltr em peryalizmi vardr. Emperyalizmin ok salam bir kltr vardr. Sinemasyla, ocuk oyuncaklaryla, filmleriyle, arklaryla. Kltr, hayat kapsayan, s rekli, dourgan, organik bir varlk olarak ele almak gerekiyor. Yani emperya lizmin kltr yoksa, kendisi de yoktur. Kltr emperyalizminin girii yol a clktr. Ekonomi politikaya buldozerlik grevi yapar. Onun nndeki engelleri temizler. Emperyalizm arkasndan girer. Emperyalizmin girdii hangi lkeye ba karsak bakalm, bu durumu gzleriz. Trkiye balangtan beri, zellikle kinci Dnya Sava'ndan sonra emperyalist glerin kltrlerinin egemen olduu bir lke halindedir. YANIT 3 Trkiye'nin kltr politikasn saptayan kurulda yeydim. O bakmdan A. Taner Klal'nn burda ne demek istediini ok daha iyi biliyo rum. A. Taner Klal ister istemez bir partinin gr snrlar iinde bam ldr. Ama benim kiisel grme gre ilerici bir kiidir. Ve kltr bakanl sra snda ok nemli iler yapt. Bunlarn banda Trkiye'nin kltr politikasnn sap tanmas geliyor. Bu tarihimizde ilk kez oldu. Osmanllktan, Cumhuriyet kurulduk tan bu yana, Trkiye'nin kltr politikas saptanmamt. Bence, konunun nemi, en ileri ve en iyisinin yaplmasnda deil, bir hkmetin ilk kez yapmasndadr. Hkmet tarafndan byle bir kltr politikasnn saptanmas nemli dir. Bu, bundan sonra gelecek hkmetleri -bunu deitirsinler, kaldrsnlar, nemli deil- bir kltr politikas saptamaya zorlayacaktr. CHP arlkl h kmet hem kendisinin, hem de kendisinden sonra gelecek iktidarlarn mdahale edemiyecei bir kurum oluturmak istedi. Yol arad, zerklemeyi buldu. Bunda da karsna engeller kt, gerekletiremedi. zel kurumlama, zerk leme, kurumlarn zerklemesi, tek umar deil. nk bu kurumlar uygulama da gerici ellere geebiliyor. Bugnk koullarda yaplabileceklerin en iyisi ola rak zerklii dndk: Kurumlara partilerin mdahale edememesi iin tek bir gvence vard : zerkleme. Bunun iin de zerkliin koullarn iyi hazrlayp, saptamak gerekiyor. Kald ki bunlar da sorun deil. zerk yaptmz bir ku rumun zerkliini baka bir hkmet oylaryla kaldrabiliyor. Ama bir takm umarlar aryorsunuz. Ancak bunlar bulabiliyorsunuz. YANIT4 Cephe Hkmetlerinin saptanm bir kltr politikas yoktu. Ama kendi snflarnn karlar dorultusunda gerek yaynlar, gerekse izle dikleri yolla, ok bilinli ve iyi bir kltr politikas uyguladlar. Yalnz burada her iki partinin de ayn snfn temsilcisi olduunu syleyeyim. Cephe partileri temsil ettikleri snfn belirli katmanlarnn karlar dorultusunda bir po litika izlediler. Evet, bunun dnda en hafif anlamyla savurganlk diyebilece imiz paralarn kendi aralarnda, yayn ilerinde veya baka ilerde sorumsuz ca kullanldklarn grdk. Bugn kltr bakanlndaki kadrolar deitirme ye alacaklardr. Btn yaplan ileri kendi karlar dorultusunda ya dei tirecekler ya da ortadan kaldracaklardr. YANIT 5 Kltrel yaam hkmetler yapmyorlar ki. Ne AP yapyor, 22/TAVIR

ne CHP yapyor. Kltrel yaam halkmz yapyor. Aydnlar yapyor, ii sn fmz yapyor. Bunlar yaratyor. Bunlar, bu varlklar gene yryecektir. ster CHP arlkl hkmet olsun, ister Cephe Hkmetleri gelsin, h a t t a isterse diktatorya gelsin, bu kltr gene srecektir. stediimiz udur ki; hangi snfn hkmeti olursa olsun, srmekte olan gerek ulusal kltre hz verici iler yapsn. Burada u konuya aklk getirmek isterim; Ulusal kltr egemen sn fn politikas dorultusundadr. Ve onu egemen snfn kltr belirler. Bu bir kuraldr. Ama egemen snf Trkiye'de burjuvazi yani ulusal olan burjuvazi deildir. Yanl olan bu. Trkiye'nin burjuvasnn yeni ve kapka olmas ne deniyle henz kendisine zg kltr varedememitir. Fransz burjuvazisinin kltr ulusal bir kltrdr. nk Fransz burjuvazisi vardr. Trkiye'de ege menlerin kendi kltrm dedii ey, ya geleneki eski kltrn gerici eleri dir, ya da baml olduklar yabanc lkelerin kltrleridir. Trkiye'de burju vazinin 40-50 yllk bir gemii vardr. Bu kadar ksa srede kltr olumaz. Oysa Trk halk binlerce yldan beri geliyor. Onun iin ulusal kltrn tem silcisi bugn egemen olmayan snftr. SON YANIT : Sorunuza genelde bir yant vereyim. Bence rgtn en byk baars ister politik olsun, ister ekonomik olsun, ister sosyal, ister kltrel ol gun, en byk baars, kendi srekliliini, yaayn salamaktr. Dengeyi sa lamak gerekiyor. Neyi ne kadar vereceksiniz, neyi ne kadar alacaksnz? Bunu bilmek gerekiyor. ster Cephe Hkmeti gelsin, ister rtl Cephe Hkmeti gelsin, ister askeri ynetim gelsin, ama yaayabilmektir. Nasl davranmaldr? Her rgt bunu kendisi ayarlamaldr, bazen susmaldr ,bazen konumaldr? ne, ne kadar konuulacaktr, bunu bilmek gerekir. Genel politikann dnda, her rgtn ayr bir politikas vardr. Nitekim Trkiye Yazarlar Sendikas'nn kendine zg bir politikas vardr. Dardan bakld zaman bu politika yerilebilir, baz blmleri eletirilebilir, ama bizim kendi politikamzdr o. Biz nce genelde, genel doruda yryebilmek iin, gidebilmek iin, yaamamz gerekli olduuna inanyoruz; koullar srekli deiebilir, her koula uyabileceksiniz. Bu oportnist bir yaklam deildir. Kendi izginizi bilincinizi yitirmeden verece iniz dnlere alacanz karlklar hesaplamak demektir. Hatta dn deil o, bir anlamda pazarlk demektir.

TAVIR/23

KEMAL SLKER

1 Kltr politikas kavram, tek bana ele alnamaz. Biliyoruz ki her trl politika retim ilikilerine bamldr. Ekonomik alt yapnn belirleyicilii, st yapnn da etkileri sonucu kltr politikas, sanat politikas, ekonomi poli tikas vs. oluur. Snfl toplumlarda, snf mcadelesinin olduu toplumlarda egemen snflar, hangi katmanlardan, hangi glerden oluuyorsa kltr poli tikas da onlarn iktidarn srdrmek, onlar geni kitlelere sevimli gstermek temelinde biimlenir. Gnmzde burjuvalar, kart olduklar ii snfn hr sz, baya, kaba eklinde anlatmak isteyen, onlar kmseyen, karalayan bir politikay ok ssl ekilde ortaya koyarlar. Oysa bu, kendilerinin rtl hr szln, kibar budalalklarn rtbas etme amac gder. Kart snftan olanlar ise -iktidara gelmeyi amalayan smrlen snf- ya kendi iinde, snfnn sa n a t eserlerini ortaya karr, ya da bilinciyle ii snfnn yannda yeralm in sanlarla birlikte proleterya kltrn oluturmaya yarayan yaptlar verir. Zaten snfl toplumlarda c lkeye kalc yaptlar vererek onur kazandran yazar lar, toplumcu gerekilie yarar eserleri verenlerdir. Burjuvazinin vlecek hibir sanatsal, ekonomik, sosyal yan olmadndan o snfn nde gelen sanat s da kamyor. Devleti soyut olarak ele alamyacamz iin hkmetlerin uygulad genel bir devlet kltr politikasndan sz edebiliriz. Tek partili dnemin CHP ikti darlarnda, Demirel ynetimlerinde, Ecevit dneminde bunlar hemen hemen ayn snflarn desteinde iktidarlar olduundan kimi zoru kullanmay, kimi al datmay kendine yntem olarak izmitir. Sonuta bunlarn kltr politikalarn dan temelde deien nemli hibir ey olmamtr. rnein, ne Tevfik Fikret insancl yapsyla kitlelere iyi tantlabilmitir, ne de ok deerli bir fkra ya zar olan Sabiha Sertel kendi trnde edebiyat kitaplarna girmitir, ne de Nzm Hikmet devlet araclyla okurlara ulatrlabilmitir. Bir Nzm Hik met ne zaman okura ulaabilmitir? ktidara yryen snf, kendi airine kendi 24/TAVIR

sanatsna sahip kma bilincine ermeye balaynca. Bugn Nzm Hikmet bir bayraksa, demek ki dn bayrak olamay, dnk ii snfnn zayflndan, bugnk ii snfnn gcnden ve dnyann en kalc elerinden biri olan bar istemelerinden geliyor. Bu pasif bir bar istemi deil tabii... Bana gre kltr politikas, devletin kltrel politikas olarak vardr: Fakat bu kltr politikasna kars iktidara aday olmak isteyen, iktidara gelmek is teyen snfn kltr politikasyla da mcadele halindedir. Ama bu politika s nfsal ierii ile mutlaka galip gelecektir. Hkmetlerin yapsnda nemli de iiklikler olursa, kltr politikasnda deiiklikler olabilir. Ancak yle bir a da yayoruz ki iki yoldan birini semeye mecburdurlar. Ya emperyalizmden, tekellerden yana olacaklardr, ya da emeki halklarn yannda yer alacaklar dr. Bunun dnda sosyal-demokrasinin yaayabilmesi olanakl deildir. 2 Bir kere IMF ile balant kurulmas, yani emperyalizmin para baba laryla ve eitli finans kurumlaryla ibirlii yaplmas, devletin emperyalist blokun iinde yer almas sonucunu vermitir. Bu yzden NATO'nun da iinde dir. Devlet kurumlar, kltr politikasn ynlendiren, kltr politikasna kat kda bulunan kurumlar, geni iletiim aralarnn banda bulunanlar, devletin bu politikasnn dna kamazlar. Kendi i sansrleri vardr, denetim kurul lar vardr. Son gnlerde dikkati eken bir tartma, konuya aklk getirir. ok sayg duyduum, yaptlarna hayran olduum Timur Seluk, TRT Mzik De netim kurulu'na seilmitir. Ve bu arada Zlf Livaneli'nin Nzm Hikmet'in iirlerinden besteledii iki paray eitli mzik kurallarna, klasik mzik re tisine bal kalarak denetlemi, uyum eksikliine vardk gerekesiyle bu bes teler TRT'de alnamaz demitir. Mzik kurallar tek bana ele alnd za man Timur Seluk hakl grlebilir. Ama yasaklama karar Nzm Hikmet'in iirine yansmtr. Bir de bu devlet danman olmann insana kuruma bal kalma zorunluluundan ileri geliyor. Bugn TRT'deki filmler, mzik program lar, eitli yaynlar, emperyalist kltrn belirleyiciliindedir, arada bir deerli yaptlar grlse bile... Sava kahramanl, Kore'de kahramanca savam falan adamn filmi, aadakiler-yukardakilerde uakln yks, uak olmann mutluluu bir ba kma gsteriliyor. Burada eletiri doru olmakla birlikte devrimci z, bu ku rumlara tepki gelmesine neden olacak lde gerektiince yoktur. . an ortaya getirdii, btn halka yararl eyler, insanlarn ortak kltr mirasdr. Dil, mzik... imdi bunlar emperyalist aamaya gelmi kapitalist lkeler, bu kltrleri kendi kltrlerine dntrme aamasndadrlar. Yoksa emperyalistlerin bir byk sanat yetitirebilmeleri, byk bir ozan yetitirebilmeleri olas deildir. Yani zulme, smrye dayanan bir edebiyat ayakta du ramaz. Smrye kar edebiyat vardr. Ancak emperyalistler, sanat eserleri olmamakla birlikte kendi karlarn savunmaya ynelik abalarn iindedir ler. Ve kendi lkelerinin halklarnn mirasn aa vurmaktan ok, onlar ar ptarak geri getirme ve yeni eler etrafnda zencilerin hayvanln, kzlderililerin yok edilmesi gerekli insanlar olduunu filmler vb. yollarla yanstmakta drlar. Bunlar emperyalizmin kltrdr. Olumsuz bir kltrleri vardr emper yalistlerin. Halklarn kltr ise daima olumlu ynde geliir. Karacaolan'dan, Dadalolu'ndan, Pir Sultan'dan gelen kltr zulme bakaldrmann aralardr. nsanlar, renklere, rklara blnmemitir. Ama bunlarn mistik yanlarn alan TAVIR/25

emperyalist kltrler vardr. Bugn Mevlana'y insancllndan ziyade bir tu rizm arac haline dntren trenler yaplmaktadr. Mevln'nn asl amac, asl kendisini bugne kadar yaatan eler daima geri planda tutulmaktadr. nsanolunun ortaya koyduu btn iyi eyleri emperyalizm kendi smr ar kna uydurmak iin kullanmaktadr. Bu onlarn kltr politikasdr. Bence Viet nam'daki, Kore'deki mezarlar emperyalizmin birer byk antdr. Hatta anak kale'deki mezarlar da... 3 Ben buna hayr diyeceim. Yani tm toplumsal snflarn gereksin melerine ynelik tek bir kltr politikas olamaz. Toplum snflara blnmse, snfsal yapya gre kltr ve gereksinmeler vardr. Snf kltr vardr. Ben bugn bir ampul peindeyim, benim gereksinmem bu. Ama bu akam Eczacba'nn evinde olsam herhalde krk ampullu bir avizenin altnda kalrm. Onun gereksinmesi bu deil. Benim gereksinmem de onun gereksinmesi deil. htiya lar, zlemler, amalar, yaantlar deiik olduuna gre, kltrler de snflarn yapsna gre deiecektir. Varlkl snfn sknts video sisteminde kulland TV film kasetlerinin artk bkknlk getirdiidir. Benimse Ruhi'nin, Livaneli'nin yeni kan bir uzunalarn alabilmek iin 200 TL.'sn bir araya getirmek ve ondan yararlanmak ihtiyacdr. Snflar st politika snfsz bir toplumda olabilir. Bulgaristan'da olabilir. Sovyetler Birlii'nde olabilir, Polonya'da olabilir. Orada kurumlar yneten in sanlarn aralarnda sosyaliste, bar bir yar vardr. rnein Pavlov, bir kurumun bandayken kitaplarn yaygnlatrlmas, kitaplarn halka, iilere, kyllere ulatrlmas iinde baarsz olursa, yerine Pavel getirilir. Bu olanakl. Bizde zerk bir kurumun bana kimi getireceksiniz? Birisi en iyi hikaye yazar olarak bilinen Yaar Kemal der. Dorudur der, A. Taner Klal, Yaar Kemal'i alr. Ya da Aziz Nesin'i alr. Bir baka gazete bi'in Ryas'n yazm bir baka yazarn gsterir. -O da gelsin, o da sanatdr- der. Bir dieri -sadece sanat de il, sanat eletirmenleri arasnda Ahmet Kabakl var Trk Edebiyat diye 3 ciltlik kitap yazmtr- der. Onu da getirir. Ama bu drt kii onlarca memur arasnda temel kararda olumluluk salyamaz. nk siyasi ik tidarn temsilcisi kendine uygun sekiz on kiiyi o kuruma yerletirmi tir. Aznlkta kalan Yaar Kemal veya Aziz Nesin istediklerini gerekletiremez ler. Yani kurumlar partiler st olamayaca gibi, politika st de olamaz. By le dnenler devleti soyut bir kavram olarak kabul ediyorlar. Devleti bir s nfn baka bir snfn retimine el koyduu, art-deer salamakla grevli bir mekanizma olarak grmyorlar. 4 Milliyeti Cephe, militarist grleri savunan, teokratik grleri sa vunan, faizan grleri savunan ve emperyalizmin mutemet adamlar olan in sanlarn biraraya gelmesiyle ortaya kan bir garip siyasal oluumdu. imdi, din devleti kurmak isteyen hak ile batl diye gerekleri anlatmak isteyen, yani tamamen dini terminolojiye bal kiilere gre tanr, sadece insanlar ve hay vanlar vareder. Tanr'nn dnda insanlara ve hayvanlara benzer veya onlar simgeleyen yaptlar ortaya koymak kfrdr, gnahtr. Yokedilmesi gerekir. Bu anlayta olanlar, bu nedenledir ki heykelin dmandrlar, heykel yaptrmaz lar. Bugn, ve i Bulma Kurumu'nun nne bir ii heykeli konur. inin elinde ister istemez ya eki olacaktr, ya anahtar olacaktr, onu krmlardr. Elbette ki Taner Klal'nn Kltr Bakan olduu dnem ile Milliyeti Cephe 26/TAVIR

dnemini kyaslayamayz. Bu, Klal grubuna gre lehte bir grntdr. T. K lal heykellerin krlmasn istemez, yaplmasna engel olmaz, klasik operalar gsterir, opera dmanl yapmaz, ama bu sonuta hibir eyi deitirmez. Tabana nemeyen ve kendi snfnn kime dayandn bilmeyen bir iktidar kltr politikas, sanat politikas iflasa mahkmdu sonu da bu oldu. 5 Bugn Demirel'in kurduu yeni hkmetin kltr politikas, eitim politikas, hatta devlet ynetme politikas, bundan nceki dnemden ok farkl olacaktr. Demirel gerekten, halk aldatmasn ok iyi bilen, ounluun his lerini okayan, onlarn anlad dilde konumasn ok iyi baaran bir politika cdr. Bu nedenle ulusal demiyeceim, ama evrensel deerlere nem veren ye artk Bat'nn bile kabul ettii baz sol ve sosyalist anlaya lml bak getiren Ecevit iktidarnn gsterdii hogry Demirel'den beklememiz olanakl de ildir. Demirel'i bugn iktidar yapan gl snflar kendi siyasal iktidarlarnn sona ermesini salayacak ve kapitalizmin iinden fkran bir proleter dn-cenin gelimesini deil, onun bastrlmasn isterler. Bu nedenle AP aznlk ik tidarnn getirecei kltr ven bir k l t r d r . i snfnn bilincine dman bir kltr ve politikadr, Milli Eitim kadrosu, Kltr Bakanl kadrolar de itirilecektir. A.T. Klal zamannda datlmayan dergiler tekrar datl maya balanacaktr. Ve bar, insancl bir edebiyat ve sanat yerine mezhep kkrtclna, rk kkrtclna, milli btnlk ve beraberlik teranesi ile aznlklara kar dmanca tavr alnacaktr. i snfnn zlemlerini, istem lerini gerekletirmeye srt evirecek bir anlay egemen olacaktr. 6 Demokratik glerin birliini salamak, bugnk aamada balca g revdir. Ne yazk ki, ii snf henz kendi iinden yeterli, lider niteliinde pek az kiiyi karabilmitir. Bununla birlikte demokrasiyi, bar, sosyalizmi savu nan bunca dergide, bunca ke yazarlnda ustalam emekten yana kltr olumasn baaranlar vardr. Bu nedenle okurlarn belli fraksiyonlarn szc leri arasnda geerli bir tercih yapmas, -izlenecek dergi, gazete ve kitaplar Batn alamad iin- salkl bir sonuca varmas glemektedir. Evet, armut larla kabaklar bir arada toplamak olas deil. Ama ister Amasya elmas ol sun, ister Tokat elmas, isterse yumuak, isterse sert olsun btn elmalar bir arada sergilemek baarlabilecek bir itir. Bu baar, ortak kltr politikasnn da saptanmas sonucu verecektir. Smren snflarn karsnda daha gl bir kltr politikas saptannca bunu izleyecek yzbinler, bunlara dayanarak yeni rnler verecek yzlerce insan kacaktr. Sosyalist kltr, bar, insancl, yaratc, kardee dayanmaya, btn smrlen, mazlum insanlara dosta ba kacak bir nesil, bir kuak yetimesine hizmet edecektir. Hacya kokmayan, Ntron tekniini yeren bir kltr... Halkmzn zlemlerine dayal, onun kv rak, ince, salkl yapsna yarar bir kltr, ancak sosyalist kadrolarn bir likteliinden geer.

TAVIR/27

TMUR SELUK

YANIT 1 Kltr politikas dediimiz zaman, devletin ne olduunu dnmekte yarar var. Devlet burjuva devlet ise gelen hkmetin politikas, devlet politikasnn dnda bir politika olmayacaktr. lkemiz koullarnda sosyal-demokrat ya da daha sada bir hkmet geldiinde salkl bir sosyalist kltr anlamnda neler yaplabilir? CHP ynetimleri srasnda baz konularda karmza kan engeller MC ynetimleri srasndaki glkleri ayordu. Ve, mzik alannda alan bizler bu konuda iin terminolojisine girmeden u so nucu karyorduk : Pratikte deien hibir ey yok. Kendi zlediimiz anlamda bir kltr politikas ele alndnda; bu sos yalist devletin kltr politikas olacaktr. YANIT 2 Basit olarak yaadm, bildiim eyleri size aktaraym. Galatasaray Lisesi'nde 12 yl okudum. Trke dnda btn derslerimiz Fran szca idi. Daha sonra yine eitimim iin gittiim Fransa'da, Fransz edebiyat ve genel olarak Fransz kltrne ilikin baz konular, Fransz'lardan daha derinlemesine bildiimizi onlar da, biz de hayretle gzlemledik. Bizden de nce Alman okullar modas varm. Bizim dnemimiz Fransz okullar dneminin sonuna dt. Bugn ise Amerikan okullar modas var. Ve bunlar kadrolarn, yarnn yneticisi olarak kiilerin eitildii yerlerdir. Aln okul sorununu rad yoya uygulayn. Bu kurumun da iinde olan bir kii olarak sylyorum; Hafta lk bir yayn programnn istatistiini kardmzda mzik yaynlarnn yzde sekseninin bat mzii yani yabanc mzik olarak dinlendiini gryoruz. Geri kalan yzde yirmi Trke szl arklar. Ama zgn yaptlar tm programn sadece yzde yedisi, dier yzde on yabanc beste stne yazlanlar. Radyo ve televizyon 20-25 milyon izleyicisi ile bence okullarn en bydr. Ksaca btn bunlar da emperyalizmin kltr alanna yansmasdr. Ve 5-6 yandan itibaren girilen bir bamllk ilikisini aklamaktadr. YANIT 3 Tm toplumsal snflarn gereksinmelerini ayn potada ha mur edebilecek bir kltr politikas olabilir dersek, sosyalizmin kn yads m oluruz. Ama buradan sosyalizm kurulana kadar emeki ynlar hi bir e kilde eitimden paylarn almayacaklar, bu eitimin onlara verecek hi bir eyi olamaz eklinde bir yorum karlmamaldr. Bu bizi btn kadrolarn ancak sosyalizm kurulduktan sonra yetitirilebilecei arpk anlayna gtrr. Bu gnn koullarnda dahi emekiler eitimden kendilerine den pay mutlaka almaldrlar. nk burjuva eitiminin getirdii bilim ve brakaca miras ok nemlidir. Tm snflarn ortak eitimi burjuva ve sosyal demokrat partilerin yaralarn stn merhemlemek iin kullandklar bir slogandan baka bir ey deildir. Bu anlamda zerk kurumlamaya da inanmyorum. Yara stne ge ici bir merhem ya da byk bir arya aspirin. Ben bu ekilde nitelendiriyorum.. YANIT 4 MC dnemlerinin bir bakan ya da kltr mstear ile CHP arlkl hkmetin bakan ve mstearlar bir araya gelseler, deiiklik ve ge limelere ilikin karlkl birok ey sylerler. Fakat siz halkn iinden onun 28/TAVIR

gzyle bakarsanz deiiklik adna hi bir ey gremezsiniz ne Radyo - TV ku rumunda ne eitim dzeninde. CHP arlkl hkmet lehinde bir olumlu gz lemim var. Atatrk Kltr Merkezi'nin geen ylki faaliyetleri. YANIT 5 Biliyorsunuz gelirgelmez Grer Aykal' grevinden aldlar. Yaknda Ergin Orbey'i de alacaklar. Ayrca TRT'deki deiiklikler Milli Eitim mstearlna getirilen Ayvaz bey ve dier kymlar. Aslnda ben rtl MC'nin tavrn daha drst buluyorum. Adamlar ak olarak sac olduklarn syl yorlar. Sosyal demokrasinin hem o memnun olsun hem. bu anlaynda deiller. Ankara Operas'nda Nzm'n metni zerine yazlm Ferhat ve irin bale sinin iki aydr provalar sryordu. Geldiler ve oyun kalkt. te kltrel ya antda deime. YANIT 6 Burada genel olarak sylenecek szlerin dnda deneyim lerim ve aratrmalarm ok kstl. Bizler kendi konumuzda ilerici nitelii olan tm arkadalarmzla ibirliine dikkat etmeliyiz. Bu dorultuda gerek semi nerlerle gerek ak oturumlarla, tartmal sohbetli konserlerle mzik aracl yla kitlelerin birlemesini salamak yolundaki grevlerimiz ok daha fazla olacaktr. Biz ilerici kurulularn bir araya gelerek saptayabilecei ortak kltr politikas dorultusunda stmze den grevleri almaya hazrz.

TAVIR/29

BULGAR HALKININ VNC

NCOLAS YONKOV VAPTSAROV eviren ve Derleyen: Mmine MERT

Bansko'da (Bulgaristan) dodu. lk renimini doduu ehir de, 1916-1923 yllar arasnda bitirdi. Razlog Lisesi'nde okudu (192326). Toplumsal grleri, edebiyat ve tiyatroya ilgisi bu dnemde olumaya balad. Varna Denizcilik Okulu'nda geen yllar (192632) gelecein airi iin ideolojik ve politik bir olgunlama dnemi ol du. Vaptsarov; burjuva dzeninin sert koullar, snf atmasnn byk sorunlar ve emekilerin devrimci mcadelesiyle karlat. lk bata grleri soyut bir insancllktan kaynaklanmsa da daha sonra tutarl eletiricilie yneldi. Denizcilik okulunu bitirdikten sonra, Vaptsarov, Kotcherinova kentindeki kt fabrikasnda tek nisyen olarak alr ve blgenin komnist parti yneticileriyle ba lant kurar. 1935'de Bulgar iler Birlii Kongresi'nde delege sei lir. Ayn yl Rila vadisi Bulgar Komnist Partisi Blge Komitesi ye si olur. Kltrel rgtlenmelerin barndaki etkinlii ve 1930 yl larnda kitlesel eylemlere katlm, militanlarn sekter ayrlklarnn yok edilmesini hedefleyen partinin yeni politikasna skca baldr. 30/TAVIR

1936'da Sofya'ya tanr. Sonbahardan sonra Bulgar Demiryollarnda buharl lokomotif makinisti olur. 1938 Kasmnda devlet tabakha nelerinde teknisyenlie balar. Vaptsarov, SSCB ve Bulgaristan ara sndaki yardmlama ve dostluk paktndan faydalanarak, 1940'da Razlog eylemini dzenler. Bu eyleme (Sobelev eylemi de denir) ka tld iin mahkemeye verilir ve Godetch'e kapatlr. Daha sonra Technitcheski-Glas ve Litteraturen-Kortik gazetelerinin yaz ku rullarnda alr. 1941 sonbaharnda, devrimci eylemlerin ba so rumlusu olan, Tsviatko Radoinov'un bakan olduu Bulgaristan Komnist Partisi Merkez Komitesinin Merkezi Askeri Komitesi'ne alnr. 4 Mart 1942'de Vaptsarov yakalanr ve Parti Merkez Komi tesi'ne alan davada arkadalaryla beraber yarglanr. Drt ay sren ikencelerden sonra idama mahkm edilir. Vaptsarov mah keme nnde yle d e r : Namuslu bir yurtta olarak vatann kur tuluu iin arptmn bilinciyle hareket ettim. Pimanlk duymu yorum. Kimseden de yardm istemiyorum. Yedeksubay okulunun at alannda Anton Ivanov, Anton Popov, Atharase Romanov, Petre Bogdanov ve Guorgui Mintchev ile birlikte k u r u n a dizilir. Vaptsarov ilk iirlerini genlik ve eitli derneklerin dergilerin de yaynland (Globus, Borba vs.). G. Karastavov, C. Radevski, N. Lankov, N. Khrelkov, B. Angheiouchev, A. Gendov, S. Sotirov, N. Chmireel ve dier nl parti ye si aydnlarla olan dostluk balar ona ideolojik ve sanatsal gelii minde zel bir nem kazandrmtr. Nicolas Yankov takma adyla 1940 ylnda hayatta iken yayn lanan tek eseri Motorlarn Trks adl kitabdr. Vaptsarov'un duygusal kahraman, zamansz ilkbaharn gzel kokusu ile barut kokusunun birbirine kart dramatik ve karan lk bir devrin rndr. 1930 yllarnn Christo Smirnenski ve dier proletarya airleri gibi Vaptsarov da kahramann, Bulgar Proletaryas'nn devrimci iiri tarafndan miras braklan iirsel deerler ile yaratmtr. Sanatsal adan usta bir elle tasvir edilen bu k a h r a m a n ruhen kark, sosyal hayatta zengin, canl ve dinamiktir. Gerei ve parti savan onaylayan, saylar srekli artan emeki kitlelerin bir ha bercisidir. O, yaam koullarnn kanlmaz olarak komnist dncele re gtrecei alelade iinin, komnistin semboldr; o geceleri yor gunluktan bitkin yatan mehul iidir-, o kendisini insanlarn iin de bulan ve insan olan, insan zerine iirin a n a kahramandr;
TAVIR/31

o fabrikalarda, brolarda alan tannmam binlerce insandan biridir. 1930 yllarnn ortalarnda parti iindeki sol sapmalar kesin ola rak dalr ve dikkatler halk kitlelerine yneltilir. Ve eer Vaptsarov, bu yeni izginin en aktif partizanlarndan biriyse bu bir rast lant deildir. Gen iinin yaratc olgunlua eritii ve en nemli airlerin ortaya kt devirde, parti mcadelesinin desteini ve temelini halk kitlelerinin barnda arar. Vaptsarov'a lirik kahraman modelini veren de bu halk kitleleridir. Ozan, onlarn gnlk etin alma yaamlarndan, iirlerinin lirik atmosferini karr. Onlarn ahlaksal ve psikolojik zellikleri, Vaptsarov'un iirsel dnyasnn psikolojik ve ahlaksal rengini verir. Komnist sava ve sokaktaki adam, halk ve parti blnmez, bir btn haline gelir. Bu birlemeden salam psikolojik bir lirik kiilik doar. Vaptsarov, trajik grn ateli bir zveri yoluyla ifade eder.. lmeden evvel yazd iirler, bir kuunun arklar deildir; yaam selmlayarak lme meydan okuyanlarn ateli haykrlarn yanstr. Kahramann lm, son suz insan dramnn zincirinin bir halkasndan baka bir ey deildir. Vaptsarov'un iiri teknik ilerlemenin dinamizmini gsterir, an endstriyel grnmn alglama olana salar. Bu havasyla, ozan, modern teknikle ekmek ve zgrlk iin mcadelenin, insan la makinann ban olaanst bir gereklik ve iddetle gster meyi baarr. iirlerinden rneklerle dncelerini aalm ve onu daha ya kndan tanmaya alalm: Dramatik iir Dello, Vaptsarov'un yazd en iddial ve hrs l iirlerinden biridir. Bu yaptta, insanln devaml ve amaz bir ekilde mutluluk ve kurtulua doru gittii nlenemeyen bir coku ve inanla gerekletirilmitir. iire balar balamaz, geie gerek duymadan ozan bize hemen kavga meydann gsteriyor. Biz ellerimizi skca rdk, Seninle skca kaptk. Kan damlyor yreimden Sense kmsn. O zaman? Birisi yere ylacak, Birisi yenilmi olacak.
32/TAVIR

Ve yenilen sen olacaksn. nanmyor musun? Korkmuyor musun? Ama ben, her hamleyi dndm, Son cesaretimi topladm Ve yenilmi olacaksn sen, Dklen kudurmu hayat. Kapitalizmin ok sade bir simgesi olarak Dklen, kudurmu hayat m karsnda devrimci proletarya adna konumalar ozan mz yklenmitir. Vaptsarov, ayn iirin bir baka blmnde emperyalizmin bi limi ve ilerlemeyi engelleyemeyeceini anlatr. Ve insanln kazanmlarna devrimciler adna sahip kar. Hatrlyorsun deil mi? bir motor nlyor gl ve iyimserliiyle sisler, Hani kular bile inmiyor slak boluklara: paralyor buzlu perdeleri bir motor kanatlaryla, deitiriyor yeryzn ve benzin buharlarn patlamasyla temizliyorlar yolu geliimin. Devrimci savan her yerde patlamas ve enternasyonalizmin gncel bir konu olmasndan etkilenen Vaptsarov, dinamik bir ifade kullanarak emperyalizmin son gnlerini yaadn gsteriyor. Ve ben yanyorum, sen de yanyorsun. Ve ikimiz ter iinde yzyoruz Ama senin gcn tkeniyor zayflyor,
TAVIR/33

dyorsun sen. Onun iin acmaszca sryorsun. lm korkusu iindesin, belki de. Bir baka nemli iiri olan Tarih Tarihi ve onun geliimini salayann kitleler olduunu gsterir. Burada barolde anti-faist savalar gryoruz. Onlar, halkn temsilcisi olarak hareketin iin de bir damla olduklarnn farkndadrlar; fakat kanlaryla kahra manlk destanlar -yazdklar iin de mutluluk iindedirler. iirin banda anti-faist hareketin geni taban gsterilmeye allr. Biz mehur kiiler deildik, alrdk fabrikalarda, brolarda, biz kylydk, ki bizler eki eki soan ve ekmek kokardk, ve sarkk byklarmz altnda hayata hnla kfrederdik. Devrimci fikirlerin bereketli topraklar bulmasnn esas neden leri de ar alma koullar ve ucuz cretlerdir. Gereki ky tab losunu izerek Vaptsarov, halkn sefaletini sergiliyor. Tarla kenarlarnda doardk. Dikenlerin orda, kuytuda Analarmz ter iinde yatarlard, Kurumu dudaklarn srarak. Sinekler gibi lrdk gzn Bronitten ekerdi kadnlar arkya dnen atlarn Yalnz yaban otlar duyard. Faist terr arttka devrimci mcadele kzr. zgrlk arzu suyla dolup taan genler, silahl mcadeleye ekinmeden atlr. Ve sabretmenin kemiklemi felsefesini atarak yeni ideallerine sarlr lar Sosyalizm: Byle gelmi byle gider derlerdi evde babalarmz. Bizse surat asp tkrrdk onlarn aptalca felsefelerine. fkeyle kalkardk sofralardan
34/TAVIR

Ve darya kardk, ki orada bir umut saryordu bizi gzel ve aydnlk bir eylerle. Bu byk iirin sonunda da devrimci bir sadelik gsterilir. Ger ek devrimciler, kariyer ve herhangi baka bir dl beklemeden bu savaa katlmlardr. Onlar sadece halkn mutluluk ve refahn salamak istemektedirler. Ve onlar iin en byk dl bunlarn gereklemesi olacaktr. Bu byk mcadeleye katlanlarn hepsi her an lebileceklerini bilmektedirler. Ve istedikleri son ey de ba arlarn emin ellere brakmaktr. Halkna kar byk sevgisinden dolay lm gze alan bu kiiler, gelecek nesillerin mcadelenin zorluklarn bilip, kazanlm zaferlerin korunmasn ve deerinin bilinmesini istiyorlar. Fakat anlat, basit kelimelerle bizim nbeti, devir alacaklara, onlara - gelecekteki nesilere savamlard de - korkusuzca. Gen yata lmesine ramen byk air arkasnda ok deerli bir edebi miras brakmtr. Tarih ve Dello'nun yannda dier nem li iirleri Hatra, Korkmayn ocuklar, Fabrika kuracaz, inan, Mektup, nsan iin trk, Vasiyettir. iirlerinden baka rportajlar da vardr. Ak denizde Marma adas, Svey anahtar. Tiyatro ve seyirciler, En genlerin edebiyat zerine adl makaleler. Baraj, Dalgalar urad zaman adl radyo oyun lar da yazmtr. Halklar aras dostluk ve bara olaanst katklarndan do lay 1952'de bar dln ald. 19 Haziran 1953'de de Budapete'de Dnya Bar Konseyi, Niko-' las Yonkov Vaptsarov'a Bulgar Ulusal Ozan ve Kahraman unva nn verdi.

TAVIR/35

R N. Y. VAPTSAROV

SAMMCE
(Karma)

Seni nasl araym, sevgilim? Dolduruyor kalbimi nameler, Fakat benim sevgime isim yok Ve yle kalpten msralar Seni glkler iinde tandm diye mi Sevgilim, yle fethettin beni? Yoksa bunun iin gnler mi kabahatli? Engebeli, kahramanlklarla bezemeli Bu tarihsel ve antsal gnlerde Daraac, mahpus ve savalarla dolu Ak daha gerek, daha derindi, nk lm gzlyor yolumuzu... Ama biz daha 25 yandayz... iek am aryor genliimiz, Hayr, hayr biz seninle deceiz Akmz da gz krpmadan feda edeceiz. Ve yine kimse, kimse bilmesin O eyll gnk hlyalarmz Yine temiz sevin dolup tasn Domam olumuz Vladimir iin.

36/TAVIR

LMDEN

NCE

Kavga acmasz, gaddardr. Kavga, dedikleri gibi destans. Ben dtm. Yerimi bakas alacak ve... o kadar Burada kiinin... ne nemi var. nfaz, ve infazdan sonra - kurtlar. Bu, bu kadar basit ve mantkldr. Frtnada yine birlikte olacaz, Halkm benim,
4

nk birbirimizi seviyorduk.

NAN
te - nefes alyorum alyor Yayor Ve iirler yazyorum Baarabildiini kadar. Kalarmz atm Bakyoruz hayatla dik dik, Ve onunla savayorum Gcmn yettii kadar. Hayatla lm kalm savandayz, Fakat sen sanma ki, Hayat sevmiyorum. Aksine, aksine! lmek zere olsam bile, Hayat elik amar ile Ben yine seveceim, Ben yine seveceim... Diyelim ki, simdi assalar pi boynuma ve Nasl, bir saat daha, yaamak ister misin? deseler. Hemen haykrrm : ndirin, indirin daha abuk indirin ipi canavarlar! Onun iin, hayat iin, Her eyi yapabilirim Uabilirim Gklerde maket uayla TAVIR/37

Patlamaya hazr roket iine Girebilirim, tek bana. Uzayda bilinmeyen, gezegen Arayabilirim sonsuzluklarda. Ama her eye ramen hissedeceim, O ho kprty iimde. Yukarya baktmda greceim, Gkyznn maviliini. . Hereye ramen hissedeceim, O ho kprty iimde, ki hl Yayorum, ki hl var olacam. Fakat, diyelim ki siz Bir buday tanesi kadar olsanz Benim inancmdan. Haykrrdm o zaman, Kalbinden yaralanm panter gibi Haykracam acmdan. Geriye ne kalacak Benden o zaman? lmiklenmi olacam Ve daha aka Ve daha doruca Soygundan bir an sonra Ben bir hi olacam! Belki de yok etmek istiyorsunuz onu, Benim inancm Mjdeli gnler iin; Benim inancm, ki yarn hayat daha iyi Daha gzel olacak. Pekiyi, ya nasl hcum edeceksiniz, baylar? Kurunla? Hayr! Yaramaz! Arta kalan da, para etmez! derin gsmde, elik zrhla kapldr. Ve onu delecek mermi Daha yoktur. Daha yoktur.

38/TAVIR

rmekte ve can ekimekte olan bu dzenin yklp yerine sosyalist bir top lumun yaratlmasnda genliin zeri ne byk grevler dmektedir. Bu g revlerin yerine getirilebilmesi iin; sos yalist eitim gerekmektedir. Bu eitimin nasl yaplmas gerektii hakknda bize k tutacak olan Lenin'in retisidir. Bu amala Lenin'in Genlik Birlikleri'nin grevinin ne olmas hakknda Rus Gen Komnist Birlii'nin 3'nc Rus ya Kurultay'nda- yaplan konumasn yaynlamay yararl grdk. Bu yaz bize gerek bir sosyalistin ken disini nasl yetitirmesi ve gelitirmesi hakknda yol gstermektedir.

Genlik Birliklerinin Grevleri

V. . LENN

Yoldalar: bugn Gen Komnist Birlii'nin temel grevlerin den ve Sosyalist Cumhuriyet'te genlik rgtlerinin genel olarak ne gibi nitelikleri bulunmasndan sz etmek isterim. Bu soruna deinmek daha da gerekli bir duruma gelmitir. n k sosyalist bir toplum yaratmann asl greviyle yzyze gelecek olan kitle bir yerde genlik olacaktr, denebilir. nk aka beTAVIR/39

lirmitir ki, kapitalist toplumda yetien emeki halk kua, sm rye dayanan eski kapitalist hayat tarznn temellerini ykmak g revini yerine getirebilir. . Genliin karsna kan grevlere bu adan baknca, genli in genel olarak grevleri ve zellikle Gen Komnist Birlikleri ile teki rgtlerin grevleri kanmca bir tek szckle zetlenebilir: renmek. Elbette bu tek bir szcktr. Neyi renmek? Nasl renmek? Bir tek szck, bu temel ve en nemli sorunlara cevap veremez. Burada nemli olan u d u r : Eski, kapitalist toplumun de imesi ile, sosyalist toplumu yaratacak olan yeni kuaklarn yeti mesi, eitim ve renimi eski izgiler zerinde yrtlemez. Gen liin eitimi, yetitirilmesi ve renimi eski toplumun bize brakt malzemeden balayarak yrtlmelidir. Sosyalizmi sadece, bilgi, rgtleri ve kurumlarn btnl esasna gre eski toplumdan bize miras kalan insan gc kaynaklarndan ve yntemlerden yarar lanarak ina edebiliriz. te bu gerekle genlie ne reteceimiz ve Sosyalist gen lik adna gerekten lyk olmak istiyorlarsa.genliin nasl renmesi gerektii sorunlaryla ayrntl bir ekilde ilgilenmeliyiz. Yine ayn ekilde, balattmz ii tamamlayp bitirebilmek iin genliin ne ekilde yetitirilmesi gerektii sorununa da deinmeliyiz. unu belirtmeliyim ki, bu sorulara verilecek ilk ve en doal cevap u d u r : Genlik Birlii ve genel olarak genlik, sosyalizme doru ilerlemek iin sosyalizmi renmelidir. Ama bu Sosyalizmi renmek ok genel bir cevaptr. Sosyalizmi renmek iin neler gerekmektedir? Sosyalizmi renmek dendii zaman, doal olarak ilk akla gelen sosyalist el kitaplarnda, brorlerde ve kitaplarda toplanm bilgilerin t m n iyice hazmetmektir. Bununla birlikte, Sosya lizmin incelenmesini bu ekilde tanmlamak ok kaba ve yetersiz olmaktadr. Sosyalizmi renmek iin sadece sosyalist kitap ve bro rlerde yazlanlar hazmetmek yeterli olsayd, gider kitap hokka bazlarna ve kendini vmeye merakl kiilere bavururduk. Bu ou kez bize zararl olurdu, nk bu gibi insanlar sosyalist kitaplarda ve brorlerde verilen bilgileri ezberler, ama eitli bilgi dallarn biraraya getiremezler. Ve sosyalizmin gerekten kendilerinden is tedii biimde hareket etmekten yoksundurlar. Eski, kapitalist top lumun bize miras brakt en byk ktlklerden, bahtszlklar dan biri kitaplar ile gerek hayat arasndaki byk uurumdur. Her eyi m m k n olan en iyi biimde anlatan kitaplarmz vard. Ama 40/TAVIR

ou durumlarda bu kitaplar en zararl ve iki yzl yalanlarla do luydu. te bu yzden sosyalizm hakknda kitaplarda verilen bilgi leri ezberlemekle yetinmek ok hataldr. Eylem olmadan kavga verilmeden, sosyalist brorlerden ve eserlerden edinilmi kitap bilgileri kesinlikle deersizdir. nk bu teori ile pratiin eskiden olduu gibi birbirinden ayrlmas demek tir. Bu ayrlk, bu uurum ise, eski burjuva toplumunun en zararl zelliiydi. Soru u d u r : Sosyalizmi incelemek iin bunlarn t m nasl biraraya getirilmelidir? Eski okullardan, eski t r bilimden neleri almalyz? Eski tr okullarn belirttikleri hedef her konuda eitil mi insanlar yetitirmek, bilimleri genel hatlaryla retmekti. Bu nun tamamiyle hatal olduunu biliyoruz, nk toplum tmyle halkn snflara ayrlmas temeline dayandrlmt, bu ekilde sr drlyordu. Bir yanda smrenler, te yanda ezilenler vard. S nf ruhuyla iyice donatlm olduklar iin, eski okullar doal olarak sadece burjuvazinin ocuklarna bilgi aktarmakla yetindiler. Her sz burjuvazinin karlar uruna tahrif edilmiti. Bu okullarda da ha gen yataki emeki ve kyl kuaklar eitilecekleri yerde daha ok burjuvazinin karlarna gre yetitiriliyorlard. Bu kuaklar burjuvazinin ie yarar hizmetileri olmak, onun baarsn ve raha tn bozmadan kendisine kr salamak iin eitim gryorlard. te bu yzdendir ki eski tr okullar bir kenara atmakla birlikte, on lardan gerek sosyalist eitim iin gerekli olanlar almay da ken dimize grev yapyoruz. Eski okul katksz bir kitap bilgisi okuluydu, sonu gelmez tekrar ve ezberlerle doluydu deniliyor. Bu dorudur ama, eski okullarda kt olan eylerle bize yararl olanlar birbirinden ayrmal ve bun larn arasndan sosyalizm iin gerekli olanlarn seebilmeliyiz. Kii, insanln biriktirdii bilgi haznesini hazmetmeden de sos yalist olabilir derseniz, ok byk bir hataya dm olursunuz. Sosyalizme yol aan o bilgilerin t m n elde etmeden sosyalist slo ganlar ve sosyalist bilimin sonularn renmeyi yeterli bulmak hatal olur. Marksizm, sosyalizmin insan bilgisinin tmnden orta ya ktn gsteren bir rnektir. Marks'n rettiklerinin neden en devrimci snfn milyonlarca, on milyonlarca insann akllarn, y reklerini kazandn soracak olursanz, bir tek cevap alrsnz: n k Marks eserini, kapitalizm dneminde elde edilen insan bilgisinin salam temeline dayandrmt. nsan toplumunun gelimesini etki leyen yasalar aratrd. Marks ve ardnda kapitalizm kanlmaz
TAVIR/41

bir ekilde sosyalizme dneceini anlad. En nemli olan ise, bu grn, o kapitalist toplumu en doru, ayrntl ve derin bir e kilde aratrarak, kendinden nceki bilimin yaratt her eyi iyice hazmederek tantlad. Bir tek ayrnty dahi gzard etmeden, insan toplumunun ya ratt her eyi eletirerek yeni bir biim verdi. nsan dncesinin yaratt her eyi, emeki snf hareketi asndan, yeniden ele ald, eletirdi ve tantlad. Proleter kltrden sz ettiimiz zaman bunu aklmzdan kar mamalyz. nsanln btn gelimesinin yaratt kltrn dei mesini bildiimiz takdirde, proleter kltr yaratacak duruma ge lebiliriz. Bunu aka anlamadan soruna zm yolu bulmak mm kn olmayacaktr. Proleter kltr ne havadan kapma bir eydir, ne de kendilerine proleter kltr uzmanlar ssn verenler tara fndan yaratlmtr. Btn bunlar samalktr. Proleter kltr, in sanln, kapitalist, brokrat, toprak aalarndan oluan toplumun boyunduruu altnda biriktirdii bilgi haznesinin mantksal geli mesi olmak durumundadr. Btn bu yollardan proleter kltre gidilmitir ve gidilecektir. RUS GEN KOMNST BRLNN NC RUSYA KURULTAYINDA YAPILAN KONUMA. 2 Ekim 1920

42/TAVIR

R B. BRECHT

KOMN'N KARARI

Gcnz gszlmzdendir bizim Yasalarnz bizi kleletirmek iindir Kle olmaya niyetlenmedik Irgalamaz kanunlarnz bizi Toplar ve tfeklerle zerimize geldiinizde lmden deil Hayatn zilletinden korkmay yeledik A braklmz bir kez Bu han- yamaya nasl dayanmz mbarek Ekmek nedir, canmz ne? Bir namus borcumuz kalm bilelim Bundan byle. Toplar ve tfeklerle zerimize geldiinizde lmden deil Hayatn zilletinden korkmay yeledik. Bundan byle. st ste ve dike dike han hamam Yurtsuz braktnz bizi ve dnldnde Bizleri yersiz braktnz Ve kovuklarmz dar geldiinde bize Verdik kararn, u han apartman dediklerine Bir kez de biz oturalm dedik. Toplar ve tfeklerle zerimize geldiinizde lmden deil Hayatn zilletinden korkmay yeledik. Ve kmrsz dona dona grdk biz Kmr sizlerde tepeleme grdk Yok snacamz byle giderse Ve el koymaksa kmre Karar toptan verdik. Toplar ve tfeklerle zerimize geldiinizde lmden deil Hayatn zilletinden korkmay yeledik. Ve dndk kahredecek cretimizi hellinden demek sizi kahredecek

TAVIR/43

Ve dndk fabrikalar Fabrikalar stlensek Emeimiz deil size, hepimize yetecek. Toplar ve tfeklerle zerimize geldiinizde lmden deil Hayatn zilletinden korkmay yeledik. Ve grdk ki dneklerin Dediklerinden dnenlerinmi hkmet Ve dedik, hayat kendi ellerimizle kurmaya Ahdetmeliydik. Ve dndk ki akllanmadnz Top gllesi tfek mermisinden gayr lf tanmadnz Toplar stnze hellinden Bu kez biz evirmeyi yeledik.

44/TAVIR

yk - NAM HA

TANTE BA ANA VE OCUKLARI Tante Ba kulan bambu kepenklere dayad. Olunun soluk aln tanmt. Aralad kapy : Minh, sen misin? Evet ana. ' Minh'in, tandk, dost glgesi sessizce ieri kayd. Bir kibrit akt. Gaz lmbasnn titrek ana-oulu aydnlatt. Minh, byk oluydu Tante Ba'nn. Ev kapkaranlk gecede, Minh'in varl yla imdi daha az terkedilmi gibiydi. Ana, olunun gl omuzlarna, kocaman glgesine sevgiyle bakt: A msn? Deilim ana. Sesini alaltarak : ... sen haberleri ver bir an nce, zaman yok. Anasnn anlattklarn zaman zaman kalar atlarak dinledi Minh. Tante Ba syleyeceklerini bitirdi ve ekledi: . Bugn bir asker geldi, Tou'yla biraz attlar. attlar m? Tellanma canm, nemli deil. Kardein okuldayken, asker onun bi sikletini alm, Tou avludayken geri getirdi. Attlar. Asker tomsonunu do rultunca, Tou adamn yakasna yapt. Bir ey olacak diye ok korktum ama, neyse ekti gitti herif. Tante Ba, ocuunun uyuduu yataa sevecen gzlerle bakt. Minh, kvanla glmsedi : Kk kardeim aslan gibi... Onu da rgte alamaz msn? Burada daha yararl olur. - Tante Ba iini ekti : Onun iin ok kayglanyorum. Bir gn ya tutuklayacak, ya da vuracak lar. Minh birden doruldu : Seme hakkmz yok ana! Savamalyz. Biz onlarn hakkndan gelemezsek, pnlar bizi yok edecekler. Kayglanma, kardeim ne yaptn biliyor. Gn gelecek,hepimizi geride brakacak o. Tou'ya gvenebilirsin. Bir an durdu, yumuak bir sesle : imdi gitmem gerek anacm, nerdeyse afak skecek. Bize kydeki asker ve silh saysn bildirmeyi unutma. Bir ka adm att, dnd : Hoa kal anam. Karanla kart, ayak sesleri uzaklat, yitti gitti. Tante Ba, kapy kapa yarak, ot yataa oturdu. Derin soluklarla uyuyan en kk ocuu Mai'n sTAVIR/45

tn rtt. Srtn duvara dayad, dizlerini toplad. Baklar bir sre, bombo odada dolat. Darda rzgr uulduyordu. Hain dman saldrlar gibi denizden kp, ormanda slklar alarak ilerliyor, pirin tarlalarn geip, stratejik kylere ula yordu. Damdaki demir kiremitler takrdyor, kpek seslerine makineli tfek grltleri karyordu. Tante Ba olunu dnd. u srada, Onu ormana ulatracak patikada yryor olmalyd. Her enge beyi, her aly, ataca her adm gznde canlandrmaya alt. Oullarnn yryn ok iyi bilirdi. Minh abuk, atik, Tou'ysa ar, salam yrrd. Ki iliklerine uygundu yryleri : Minh kvrak ve atakt. Tou, sessiz ve inat. Okulda, generalle, posta mdrnn oullarn dvd iin tutuklamalar d bir kez Tou'yu. Onu salvermeleri iin nasl da dil dkmt. Minn'le ibir lii yaptndan kukulannca, bir kez daha tutukland. Onu balayn baylar... Ne yaptn bilmeyen bir ocuktur O. Kk bir ocuk... ocukmu... Hh! Gidi tydz Vietkong senii!.. diye bard blge komiseri. Kafas ezilmeli bunlarn! Azndan tkrkler salyordu. Tou, el leri arkasndan bal, dman tepeden trnaa szd. Tante Ba umutsuzca : erefli blge komiseri, Onu- balayn. Daha 15 yanda. Hibir ey bilmez O. yi avukatlk yapyorsun kocakar. Ama ya olunu tanmyorsun ya da tanmazlktan geliyorsun. Onlarla baa klmaz. Hepsinin, hepinizin ne mal olduunu ok iyi bilirim. Topunuz Vietkongsunuz! Babanz, ananz, byk o lunuz, imdi de bu. Topunuz yle douyorsunuz, yle douruyorsunuz... Yalnz ca 15 yandaym... Hibir ey bilmezmi... Yutar mym sanyorsun? Bir gn hepimizi ldrecek bunlar. Artk yetti be! Komiser Tou'nun kulana yapt : Bu seferlik balyorum seni. Ama bir daha dert aarsan bamza, duan etmeye hazrlan. ek elini, dokunma bana! Tante Ba bu srada ocuunu odadan dar ekivermiti bile. te Tou byleydi... Ona doutan Vietkong demekte haklyd komiser, Tante Ba'nn yanandan yalar szld. Ngo Dinh Diem'e kar ilk kurulan direni rgtnde alan kocasn hatrlad. On yldr hi haber alamamt. . Nam-Bo ya da Poulo-Cordor'da ldrld syleniyordu. Bakmak, beslemek iin ocuk brakmt ona. Bu ocukla, aslnda bir hazine brakmt. Onlarn stne titrerdi Tante Ba, kollarnn, bacaklar nn hergn biraz daha glendiini, vcutlarnn, kafalarnn biraz daha ge litiini grr, umutlanrd. Minh, imdi yakkl bir erkek olmutu. Arananlar listesine adnn ge- . memesi iin, Onu uzak bir kydeki yaknlarnn yanma gndermeyi dn mt bir zamanlar. Ama Minh, partizanlarla iliki kurmu, onlara elbise, il salamt. Bir gece eve geldi : Ana ben hatt geiyorum. Bana ihtiyalar var. dedi. Sz, ylesine ak, kesin, doal sylenmiti; Minh, ylesine inanlyd ki, 46/TAVIR

kar kmak gt. Oul, artk bir partizan oluyordu. Komandolara, Yankeelere kar savamak, kyde barnan ajanlar cezalandrmak iin. Ve anasna bu kara rn, sanki bir yrye kyormu gibi rahatlkla sylyordu. Tante Ba, ka rarn gerekliliine inanyordu. armadan kabullendi. Minh'in gidiiyle, anann omuzlarndan bir yk kalkm gibi oldu. imdi sra Tou'dayd. Tou, daha 9-10 yalarnda balamt kukla askerlerden nefret etmeye. Onlarn san, okamasna, omuzuna dosta vurmasna izin vermez di. imdi aka kayordu. O zamana kadar bilincine varmad bir nefretle tututuunu duyuyordu yreinin. Btn gn tek sz etmeden oturup dnd olurdu. Byle durumlarda Tante Ba'nn iinden ev ii yapmak gelmezdi. O da ker, olunun akll, inan l yzne dalard. Salarn, kalarn, gzlerini, burnunu, dudaklarn tek tek incelerdi. Tou'nun kafasndan geenleri zmeye alrlard. Ne dnp, ne kuruyorsa Tou, mutlaka doruydu. Buna inanyordu. Bir gn, kendi kendini mrldanrken yakalad Tante Ba : Ne dnyor sun oul? Senin iin kayglym. Tezcanllk etme, henz ok gensin. Sanki olu onu duyacakt. Birden srad ana. Utand dncesinden... Bir gn komandolar kyde kamp kurdu. Tou, o gn okula gitmedi. Akam st satlm zorbalar kyden ayrlmaya hazrlanrken evden kt. Bir el bom bas patlamas. Bir an sessizlik. Makineli tfek kusmuklar!.. Yz l l eve dnd Tou. Yalnzca iki tane ldrebildim ana. Daha uzaa frlatmalydm bom bay. Kollarm henz gerektii kadar gl deil. - Kk Mai ellerini rparak mutfaktan frlad : Senin saklandn yerden o kadar olur. Ben daha iyi bir yer biliyorum. Ordan tek bir bombayla en az be tanesini ldrebilirsin. Anas Mai'a kt : Hadi sen mutfaa! Kzlar bu ilere karmaz. Mai zgn, ekildi. Tante Ba derin bir gs geirdi. Konuulanlarn dardan duyulmasn dan korkuyordu. A olmalsn. Git de bireyler ye. Olur ana. Pazularm glendirmem gerek. Bir daha yakna sokulaca m. Mai'a da yle kma. Bildii yer bize yararl olabilir. Yemek boyunca yanna oturup onu seyretti Tante Ba. Tou, son lokmasn yuttuktan sonra : Ben gidiyorum anacm, geceyarsndan nce dnmem. dedi. Ana, ses sizce oluna bakt. Cevaba zaman brakmadan gitmiti. Yalnzca haber veri yordu ona. Partizanlara katlmasna engel olamayacakt anas, bunu biliyordu. Tante Ba, ot yatana bzld. Gzn krpmadan, saatler boyu dnd. Btn gn bir avu pirin uruna oradan oraya koumakla geerdi. Ama ge celer onundu. Binlerce dnce, binlerce an geerdi aklndan. Eski gnlere taklp kald olur, ama afakleyin kendini hep o prl prl yolda bulurdu, nce kocasnn, sonra da ocuklarnn kendilerini adadklar yolda. Onlarn glgelerini grr, inanl seslerinin yanksn duyard. Sevgili oullar... Boaznda onurlu hkrklar dmlenir, gzlerinde sevin yalar birikirdi... Aklyla, onlarn her admn izlemeye hazrd. Gece dnlerini bekTAVIR/47

lerdi uyumadan. Bir yaprak hrts, bir dal trts, bir ayak sesi... Prlard kapya! Bir gece Tou, eve her zamankinden daha ge geldi. Yatan kysna otur du. Odann orta yerine bir suskunluk kt kald. Ne var, n'oldu oul? Tou gene sustu. Dncelerini sze aktarmakta glk ekiyordu... Sana bir iyi, bir de kt haberim var ana. Anann, ana elleri, oulun omuzlarn kavrad: abuk syle! El bombas olayndan sonra, Halkn Devrimci Genlii'ne kabul edil dim. :. Gzleri nemlendi Tante Ba'nn, bir ku havaland yreinden... teki haber? Skca kavrad anasnn ellerini Tou, dimdik bakt gzlerine : - Sakn alama ana! Nedir? Minh'e bir ey mi oldu yoksa? Grevdeymi ana... Uaklarn saldrsna uramlar... Evet?... Yreklice... Akllca davranm Minh, uaa ate am, drm. Ama tekiler taramlar yeri... Deminki sevinli yrek, imdi acyla sarslyordu. Dudaklarndan, isteme dii bir cevabn sorusu dkld Tante Ba'nn : Sonra? Sonra... Alama ana... Alama, alacam cn! Alamamak... Tante Ba dudaklarn srd. Burnunun direi szlyor du. Bir el yreini sktryordu... Vietnam kurtulduu gn alarsn anacm. imdi kavga zaman. imdi topunu ldrmeliyiz. Alamaya zaman yok! Senin iin nasl alamayaym yavrucuum, Minh'im... Neden Tou, ba na gozyalarm saklamam sylyor?.. Aslnda... Aslnda o kadar basit ki... Bak, artk alamyorum. Alamyorum ite. Yumruklarn, gz ukurlarna bastrd Tante Ba. Yalar kirpiklerinde asl kald. Tou, okula gitmiyordu artk. nsanlarmzn aalandn grmeye dayanamyorum. Bir gn t u t a mayacam kendimi, tkacaklar ieri. diyordu. Haklyd oulu. Ama evde kalmas da tehlikeliydi. Kukla askerler her gn kydeydi. Okula gitmeyi gerekten istemiyorsan, partizanlara katlmalsn. dedi Tou'ya, Onlarla yaamalsn. Kyde kalman tehlikeli. Olu ban sallad: Konutuk arkadalarla anacm. Burada daha yararl olduuma ka rar verildi. Herkes brakp giderse, kydeki ileri kim yapacak? Sustu Tante Ba. Tou, nereye gittiini, ne yaptn ok iyi biliyordu. Dua larnn etkinliine inanmadan, Buda'ya olunu korumas iin yakard. Kyl lerin ou, onun gibi uykusuzdu. Sanki kyn iki ucundaki askeri noktalar, birer mengeneydi. Ky iki ucundan ezip, sktran birer mengene. Geceleri, partizanlar kye gelir, toplantlar yapar, muhbirleri ldrr; kuk48/TAVIR

lalarn yreine korku salarlard. Dmann ivili izmeleri kauuk sandallarn zerine basar, partizanlar dman izmelerinin brakt izler stnde yrr lerdi. Partizanlarn tfek sesleri, dmann top atlarna karyordu. Bir gn, gelen kukla askerler, her zamankinden daha nce braktlar ky. Onlarn gidiinden hemen sonra, ekmek satan bir kadn geldi. evrede orospu ve polis olarak bilinirdi. Tou, onun hemen arkasnda bitiverdi. Durdurdu ka dn ve elindeki bombay gstererek : Kamaya alma! Ykn brak, benimle gel. dedi. Polis sapsar kesilmiti : Nereye? Tou, orman gsterdi. Dtler yola, Partizanlar uzun zamandan beri bu kadnn peindeydi. Onu bulmalar aslnda tuhaf bir rastlantyd. Tou, kad nn, neden askerlerin gidiinden hemen sonra ortaya ktn dnmemiti bile. Ormann kysnda kadn yavalad. Tou, bombann fnyesini at, evreyi kolaan ederek, kadn itti. Polis birden haykrd : Ben size ne yaptm? Beni neden tutukluyorsunuz? allarn ardndaki dman, iareti almt : Dur! Kaldr ellerini yukar! Durmakla durmamak arasnda ksa bir an geti. Tou'nun tepkisini bek lemediler bile. Bir makineli kusmaya balad. Tou srtst ykld. Ayandan vurulmutu. Fnyesi alm bombay elinde smsk tutuyordu. Onu ld sa nan komandolar iyice sokuldular. Bomba patlad, be komando dt. Tou'nun bir kolu ve bir baca krlmt. Onu, srlsklam bir hcreye attlar. Kapnn parmaklndan al bir gne szyor, Tou'nun, sevgili bayraklar nn rengine benzeyen, kanl gmleini ldatyordu. Gen elektriki Nguyen Van Troi'u dnd Tou. Onun,' beyaz gmleini, beyaz pantolonunu dnd. Onlar da, anszn kzla kesmiti. dam manga snn karsndayd Nguyen Van Troi. Gzn krpmamt. Tou, dncelerini babo brakt. kencesinin sorularn duymuyordu bile. Bir kez olsun baklarn adamdan yana evirmemiti. Neden konumuyorsun itoluit!? Defolun bamdan! Babam dnyorum imdi, aabeyimi dnyo rum. Kendini tatilde mi sandn kkbey? Defolun bamdan diyorum! kenceciler, bir sre sonra yntem deitirdiler. kence etkili olmuyordu Gerekli bilgileri verirse, ona Saygon'da iyi baklacan, isterse okula bile gi debileceini sylediler. Tou, bir kahkaha att : Aklm elmeye almayn, ocuk deilim. kence, yeniden balad. Tou, iyice hrpalanmt. Susuyordu. Konuunca, yalnz aalayc szler kyordu azndan. Akamleyin blge komiseri geldi. Kibirliydi ieri girerken. Bir iskemleye oturdu. Yerde, yar baygn yatan Tou'ya bakt. Boazn temizledi. Sustu. Bir den barmaya balad : te gene sen!... Seni Vietkong dl!... Haklymm... Biz sizi gebertemezsek eer, siz bizi temizleyeceksiniz. Bu kez anan -yalvarmaya gelemez.

TAVIR/49

 Senin affna ihtiyacm yok. Kim oluyorsun sen? Konu ulan! Yoksa bilirim ben konuturmasn! Konu! Ben senin gibi vatan haini deilim. Sapsar olmutu komiser. Dilerinin arasndan tslad : Bana abuk bir bambu kam getirin. Kam, Tou'nun kolundaki yaraya soktu. Bkmeye balad. imdi konuacak msn? Gzleri kan anana dnmt komiserin. Tou, dilerini skt. Komiser, bambu kam yaraya biraz daha soktu, k vrd... Konuacak msn ulan!? Tou sustu. Son gcn toparlad. Anszn korkun, bouk, kin ve inan dolu bir kahkaha arpt komiserin suratna, Kahkaha, bir tkrk gibi yapt kald kiralk katillerin suratna, ikenceciler donup kaldlar. Komiser, bitkin, ayaa kalkt. Tante Ba, gaz lambasnn soluk altnda, her zamanki yerinde oturu yordu. Darda kapkara bir gece vard. Uuldayan rzgrla, damdaki demir ki remitler takrdyor, uzaklardan makineli tfek sesleri geliyordu. Dman kork mutu. Tou'nun lmnden sonra partizan hcumlar daha sk, daha etkili olu yordu. Bir sr stratejik ky, bamszla kavumutu. Aklnda binlerce dnce, binlerce an vard Tante Ba anann. Kimi za man kendinden geer gibi oluyor, ama sonunda her zamanki gibi, aydnlk, prl prl bir yolda buluyordu kendini. Kocasnn ve iki olunun aydnlk, prl prl yolunda. Byktler. Ve ok gzeldiler. Umut sayorlard. Gerein katl, bir an yreini titretti Tante Ba'nn : Fakat bir daha asla gelemeyecekler. Gelip, beni gremeyecekler. Katyd gerek. Yrei acd anann. Somut bir acyd bu. Alamamak iin dilerini skt. Dudaklar titredi. Bir ku gibi rpnd. Yavaa ald kap. Kk Mai ieri szld. Tante Ba, kendini sulu sayd. Onu, kk kzn hi dnmemiti. Ne den, diye sordu kendine, Elbette, o daha kck bir kzd. Daha 11 yandayd. Mai, anasnn yanbana oturdu. Yataa saygyla bir ey brakt. Bir el bombas. Bir somun brakrm gibi brakt. Anasnn ellerini sk sk kavrad : Alama ana, imdi alama. Sonra alarsn. Dman yurdumuzdan e kip gidince alarsn. imdi alamaya zaman yok. rkildi Tante Ba. Sesi, ayn Tou'nunki gibiydi. Kendinden emin, sert, inanl. Elini kznn bana koydu. Alnna den bir tutam sa geriye itti. Salar ne kadar ksa... Henz bir ocuk. Doduu gn bakt gibi bakt ona. Ayn sevecen baklarla... Sanki yep yeni bir ocuk douruyordu. Bu ocukla birlikte yeniden douyordu. Mai, bom bay incecik parmaklaryla kavrayarak :. Bu, Tou'nun bombas ana. Partizanlardan baka bombalar da isteye ceim. Tou'nun cn alacam. Minh'in, babamn, bizimkilerin. Herkesin ve her eyin cn alacam ana. Tante Ba, Mai' gsne bastrd. Bombay ald. mrnde ilk kez bir bomba alyordu eline. Sanki iinde hayat vard souk demirin. Gs geirdi. Yavrum... km... oullarm, kocam!... Hepimiz Vietnam'n aydn lk yolundayz... Sonunda gnein doaca aydnlk yolda. Uzaklardan bir yerlerden, geceyi yrtan el bombalarnn grltleri geliyordu. 50/TAVIR

DENMELER
STANBUL TEKNK NVERSTES - GRAFK SANATLAR KOLU I. KARKATR YARIMASI stanbul Teknik niversitesi rencilerinin kltrel etkinlikle rinden Grafik Sanatlar blmnn 5 Kasmda at Karikatr Yar masnn sonular 22 Aralk'ta akland. Birincilik dln Meh met zenba'n kazand yar mann amac ve genel deerlen dirilmesini T - GSK yneticile rinden dinleyelim : Aralk 79. T - GSK olarak dzenlediimiz I. Karikatr Yar mas sona erdi ve sergisi Karika trcler Dernei sergi salonunda ald. Aralk 77'de ise T - GSK daha yeni kurulmu ve ilk sergi sini T bnyesinde panolara, du varlara, pencerelere asarak varl n kantlamt. Arkasndan ikinci sergimiz hazrlanm, Ar Kltr enlii iin de T kitlesine su nulmutu. Ve bir buuk yllk sus kunluk dnemi. Daha dorusu susturulmak. Nasrettin Hoca Ka rikatr Yarmas'nn duyurular nn bile aslmasnn engellenmesi. Ama T - GSK mcadelesini srdrd. Mcadele iin gl olmak, gl olmak iin de karika tr sanatnn ierisinde youn aratrmalarla var olmak gereki yordu. Karikatr sanatn genel de ikiye ayrdk. Pembe gzlkler takan, et yn haline gelen, ge rici bir anlayla izilenleri bir k eye ayrdk. yiniyetle izilen ama biim ynnden dlen hatalar la dolu olanlardan, biim yann nemsemeyip sloganc yan ar basanlardan dersler aldk. Ve hal kn mutluluu iin alan kari katrcler yannda safmz alp I. Karikatr Yarmas ile anlay mz lke apnda hayata geir dik. lkemizdeki gerek karikatr clerin kk bir ksmndan olu an seici kurul 22 Aralkta top lanarak yarmaya katlan 86 ka rikatrcnn 190 yaptn deer lendirdi. Ferruh Doan, Ali Ulvi Ersoy, Tongu Yaar, Mustafa Uykusuz, smet Lokman, Cemal Ar, M. Kemal ahin'den oluan kurulun deerlendirmeleri u e*

kildeydi :

MEHMET ZENBA . . T - GSK Birincilik dl AL IIK kincilik dl AHMET NEL nclk dl SEMA NDEER Karikatrcler Dernei zel dl : AHMET SABUNCU Cumhuriyet Gazetesi zel dl : OHANNES AKAL TM-T-DER zel dl TUFAN ARKAYIN Makina Mh. Odas st. b. zel dl n a a t Mh. Odas st. b. zel dl : LEVENT KARADAYILAR MAHMUT AKGN TAVIR/51

5 Ocakta sergisi alan yar maya katlan karikatrlerde gr dmz en byk eksiklik, zbiim dengesinin olmayyd. Bi im endiesinin olmayyla kar mza kan sloganc karikatr, biimin yanl kullanlmas ile karmza kan vurgulayc yan kamam karikatrler, z ihmal

edilen salt biim haline gelmi karikatr. Yarmaya konulan zel dller, vermeye altmz gerek karikatr sanat mcade lesinde yanmzda grdmz demokratik kurulularn dlleri. Bunlarn saysnn nmzdeki yarmalarda artmas en byk dileimiz ve amacmz.

 KTAPLAR
T

LENN : Sanat ve Edebiyat Payel Yaynevi kinci basm eviren : Blent Arba Bu kitabn kltr ve sanat alannda mcadele veren herkes tarafndan okunup zmlenmesi gerekmektedir. Ayn zamanda tm devrimcilerce de okunmaldr. nk, kltr alannda verilen mcadelenin deerlendirilmesi, sa nat - siyaset ilikisini kavrayp alma alanlarnda yararlanma da ve en nemlisi de devrimci a lma yaplmas gereken bir alan olan kltrel alann nemini kavramalar kollektif alma an layyla bu alana iliki salama larnn gereklilii konusundaki netlik getirmektedir. Kitap iki blmden olumak tadr. lk blmde daha ok Lenin'in parti edebiyat, ulusal kl tr, resmi dil, gazetelerin nitelii, Sovyet hkmetinin karlat glkler ve baarlar, Rus devri mi zerine olan grleri yer al maktadr. kinci blmde ise edebiyat ustalar zerine grlerini yans tan mektuplar ksm, Lenin ta rafndan imzalanan kararname ve kararlar ve son olarak da kars Nadejya Krupskaya, Maksim Gorki, Clara Zetkin ve Lunaarski'nin Lenin'le ilgili anlar ve sanat ya am anlatlmaktadr. Kitabn ikinci makalesi zgr

lk adn tayan Svoboda der gisine kar Lenin'in eletirel g rleridir. Svoboda grubunun Ne ciddi ve salam grleri, ne prog ram ve taktii ve ne de rgt, kitlelerle ba vard eklinde Lenin tarafndan eletirilmekte dir. Bu grup ekonomizmin ve te rrizmin grlerini savunmakta ve Rusya'da anti-Iskra'c grupla r desteklemektedir. Lenin bu dergiyi poplizm rneklemesi ola rak nitelendirmekte ve yazarlar nn sosyalist dncenin yeni bir tasvirini yapmadan ve bizzat kabalatrarak kendi aldatc diliyle okuyucuya sunmaktadrlar. Bu blmdeki parti rgt ve parti edebiyat ksmnda Lenin'in siyaset d bir edebiyatn kabul edilemeyecei, edebiyatn bir par ti edebiyat olmas gerei ve bu alanda verilecek olan mcadele nin toplumsal yaam deitirme de nemli bir rol oynayaca g rleri belirtilmektedir. Burjuva edebiyat belli insan gruplarnn tekelinde, burjuvazinin dar, kalp sanat anlayn yanstmakta ve amalar sadece kr ve kazan hrs olmaktadr. Lenin, parti ede biyat ilkesini neye dayandrmak tadr? Bunun cevabn Lenin'in u satrlarnda bulabiliriz : Edebiyat ii snfnn genel davasnn bir ksm haline gelme li, btn ii snfnn bilinli b tn nclleri tarafndan hareke te geirilen, o tek ve blnmez TAVIR/53

byk' sosyal demokrat mekaniz-| mada 'kk bir ark, kk bir] vida' olmaldr. Lenin, edebiyatn partinin grlerini benimsemesi gerektiisavunmaktadr. Burada anlatl mak istenen kr krne bir ballk, zorlayc bir kabullenme de dir elbette. Partinin ideolojisi proletaryann z devrimci ideolojisidir, Marksizmdir. Bunu benim seyen ve partiye ye olan yazar lar kendilerini burjuva nyargla rndan, klelikten kurtarp tam bir alma zgrl salayabile cekler ve kitlelerle ilikilerini g lendireceklerdir. Ve yaratlacak olan edebiyatta sosyalizm dn cesi temel alnarak milyonlarca emekiye ve onun genel davasna hizmet edecektir. Kitabn dier nemli makale lerinden birisi de Ulusal Kltr blmdr. Burada marksistlerin ulusal kltrden ne anlamalar gerektii aka ortaya konmak tadr. Her ulusal kltrde demok ratik ve sosyalist zl kltrn unsurlar vardr. nk smr len bir toplumda yaama koulla r zorunlu olarak sosyalist bir ide olojiyi dourmaktadr. Ama ulu sal kltrde egemen olan kltr, toprak sahiplerinin, burjuvazinin gerici yoz kltrdr. Lenin Ulusal Kltr sloganndan yana kan herkesin yeri marksistlerin aras deil, kk burjuvazinin saflarndadr. Bize zg olan slogan 'Demokrasinin ve dnya ii hareketinin uluslararas kltr dr.' der: Lenin bu slogan ileri srerken her ulusal kltrn sosyalist unsurlarn alyoruz demek tedir. Bunu ise makalesinde u satrlarla aklamaktadr. Bunlar sadece ve kesinkes 54/TAVIR.

burjuva kltrne ve her ulusun, burjuva milliyetiliine kar ol duumuz iin alyoruz. Kitabn byk bir blm Le nin in edebiyat ustalar zerine grlerini ve bunlarla yazmas n kapsamaktadr. Lenin 1912 y lnda Sosyal Demokrat gazetesin de yazd Herzen'in Hatrasna balkl makalesinde bu edebiyat tasnn, gazetecinin hem zaafla rn, hem stnlklerini ve Rus devrim tarihindeki yerini gsteri yor. Feurbach taraftar, yani ma teryalist olan Herzen, Rus pop lizminin kurucusudur. Lenin onun baard en byk' iin yabanc lkelerde hr bir Rus basn kur mak olduunu belirtiyor. 1905 devriminin ada ro manclar arasnda Lenin'i en ok eken Tolstoy'la Gorki olmutur. Rus devriminin iki itici kuvveti kyl snf ve ii snfn byk bir sadakatle canlandran bu iki yazar, Rus edebiyatnn en byk leri ve halka en yakn olanlaryd. Lenin Tolstoy hakknda ikin ci makalesinde yle demektedir: Tolstoy ld. Gszl ve za yfl felsefede dile getirilen, d hi sanatnn eserlerinde yansyan Rusya, devrim ncesi Rusya's ge miin karanlklarna gmld, gitti. Ancak Tolstoy'un brakt mirasta gemiin karanlklar ii ne gmlp gitmeyen gelecee z g olan unsurlar da vardr. Rus proletaryas bu miras kabullen mekte ve incelemektedir. Lenin, Gorki hakkndaki d ncelerini bir mektubunda yle belirtmektedir. Siz sanat kabi liyetinizle Rusya ii hareketine hem yalnz Rusya'daki ii ha reketine deil byk hizmetler ettiniz, Yabanc lkelere g et-

mi olanlar arasndaki bu mca delenin pek nemli olmayan olay larndan doan neesizliklere hi bir ekilde kendinizi kaptrmaya cak olursanz daha ok hizmet edeceksiniz. >> Kitap, edebiyat ustalarnn ve

karsnn Lenin'le olan anlar ks myla son bulmaktadr. Ksaca zelliklerini belirttii miz bu kitap, kltrel eitim a sndan bize k tutacak ve ge miin deneylerinden ders kar mamz salayacaktr.

DOST DOST LLE KAVGA ENVER GKE Faizmin kendinden olmayan herkese kar giritii bask ve zulmn en somut rneklerinden biridir Enver Gke. Dost Dost lle Kavga adn verdii bu kitabnda, baskyla, zulmle, ikencey le bilinli kafalarn deitirile meyeceini ok iyi gstermitir. O, Mehmet Ergn'n deyiiyle Zor gnlerin, kavgann adamdr. Trkenin byk ustas devrimci iirin yz akdr. Dost Dost lle Kavga'nn ilk sayfalar Orhan Suda'nn sunuu ve Mehmet Ergn'n, Enver Gke'nin iiri balkl yazyla, En ver Gke ile bir konumaya ay rlm. iirler ise iki blmde toplan m. lk blm, Yusuf le Bala ban adl uzun iirden oluuyor. Bu iirde, topraksz kyllere ezi yet eden bir aa ile, onu ldrerek mahpusa den bir kyl anlatnyor. Yusuf mahpusta toplumsal gerekleri renir, bilinlenir. Yusuf, Enver Gke'nin devrim ci niteliinin ete kemie brnmesidir der, Orhan Suda. kinci blm, Dergilerden Kalanlar da, Turan Emeksiz, 39 Harbi, fakltenin nnde faizmin yrrlkten kaldrdklar ve II. Paylam Sava koullar eniyor ve gelecek gnlere olan

zlem belirtiliyor, kardee hayat zleniyor (Oy Beni). Enver Gke : Ad haritalarda bile bulunmayan Bir kyndenim Anadolu'nun derken; Anamz birdir, ayn memeden emmiiz dostlar Kan kardeiz, sizlere kanm kaynyor derken de; halktan biri olduu nu, yabanc olmadn vurgulu yor. iirlerinde materyalist bak asndan kaynaklanan kavgaya ar vardr.. lk Admda : Dum dum kurunuyla vursalar da, Her zaman byle dveceiz; Grtlak Grtlaa, di die, tank tanka Demokrasi iin, Eitlik ve hrriyet uruna derken demokrasi uruna, kavga ya tek bana deil, bir btn ola rak girmek gerektiini belirtiyor. Kavgada, zlemde, zglden evrensele, tekten genele ulayor. Gzel eylere hasrettir memleketim Gzel eylere hasrettir bu dnya demesi bu yzdendir. Enver Gke'yi kendimize ya kn bulmamzn bir nedeni de di linin halka yakn olmas, eserle rinde halk deyilerinden, trkleTAVIR/55

rinden blmler almasdr. Enver Gke iirlerinde . konuma dilini kullanmtr. O, iirlerimiz bir memleket trks, bir bozlak, bir hoyrat gibi okunmasn isterken, onlarn bir senfoni btnln gstermesini isterim. derken bu zellii vurguluyor.

Dost Dost lle Kavga En ver Gke'nin Mahpusta yatan larn, yanlarn uyuduu saatler de yazlm eserlerinin tm. Zor gnlerin, kavgann rn. Zor gnlerden geecek olan bizlerin mutlaka okumas gereken bir eser.

O BR MLTANDI : T. D. Van (Ma Yaynlar Saldrgan ve smrc ABD emperyalizmine kar mcadele veren halklar arasnda, Vietnam halknn kukusuz byk bir yeri vardr. Onlar bu saldrganln en acmaszn yllarca gsledi ve hakl olmann sabrn bilinli m cadele ile birletirerek Ameri kan smrclerini yenmeyi ba ardlar. Kitap, o mcadelede yer alan binlerce kiiden birini; Nguyen Van Troi'yu anlatyor. Troi dier devrimci arkadalar gibi sade ve kararl bir kiilie sahip. Fakat, dierleri gibi onda da sadeliin bykl var. Kitapta bu rnek alnmas gereken kiilik, abart maya kamadan, efsaneletirme den tm yalnl ile aktarlyor. Okuyucu her satrda, mcadelede . kararl bir er olmann koullarn reniyor. Seni daha iyi bir kz yapmak istiyorum. Daha fazla sevdike, daha iyi insanlar yapmaya al malyz birbirimizi. Trkleri adamakl renemedim, nk yazamadm onlar. Bize onlar reten arkada ya kalanp dvld. Ama hcreye ge56/TAVIR

ri getirildikten sonra, engellemeye altmz halde yeniden syle meye balad. Dedi ki : Hapisanede trk retmek, devrimci bir grevdir, nk trkler insan iyimser ve gvenli klar. Troi, Mac Namara'y ldr mek iin onun geecei Cong Ly Kprs'ne bomba yerletirir. Fa kat, Mac Namara lmden kl pa y kurtulur. Troi tutuklanr, yeni evlendii kars da sorguya eki lir. Troi'nun tm ikence ve su lamalara kar verdii cevap u dur : Eer siz ekiyalar beni bir komnist ajan olmakla suluyorsanz, bu bana verse verse onur verir. Troi idama mahkm edilir ve kuruna dizilir. lm de yiitedir : Bak : Kollarn balyorlar Son defa bakyor dnyaya Nguyen Van Troi Birazdan gsn paralayacaklar. Ama kan onu geriletmiyor Balyor arksna Yaasn Ho i Minh, Yaasn Vietnam . Damarlarm damarlarma bal yaralarndan nk ldrlmek istenen benim de sevincimdir Nguyen onun siperi. (Nihat BEHRAM)

GSTERLERMZ KLTR BAKANLII SNEMA DARES BAKANLIINCA BR SRE N DURDURULMUTUR AKM'ne umutu seyretmeye gidenlerin karlat duyuru.
stanbul Film Yapm ve Gs terim Merkezi film gsterileri, Kl tr Bakanl Sinema dairesi BaKanlnca bir sre iin durdu ruldu. Haber, 26 Aralk aramba gn, Ylmaz Gney'in . Umut filminin gsteriminden nce geldi. Umut dahil, Karaarafl Ge lin, Yusuf ile Kenan gibi top lumsal ierikli birok film gste riden kaldrld. Ocak 1980 progra mnda yer alan erif Gren'in Al manya Ac Vatann seyircinir grmesi olanak d artk. Gre ve balad yaklak iki yllk s re iinde, stanbul'da film gste rileri yapan dier dernek ve ku rulularn tersine, gerek ve bi limsel bir sinematek olma yolun da ilerleyen bu kurulu, Ferhat ile irinin akbetine urad. Her trl yeniliin, gelimenin ve devrimci hareketin karsnda yer alan faist zihniyet, bu giriimin de ge bile kalmt. Sinema gibi eitici ve etkileyici bir sanat da ln, doru ynde kullanma yo lunda yryen bir kurumlamaya izin veremezdi elbet, Ne yapyor du Film Yapm ve Gsterim Mer kezi; Hereyden nce unu sy lemek gerekir ki oynatlanlar eksiksiz bir biimde doru, devrim ci mcadeleyi yanstan filmler de illerdi. Ayrca merkez geni halk kitlelerine de alamyordu. Sa dece belirli bir entelektel dze ye gelmi seyirciler yararlanabili yordu. Ancak bu, merkezin zih niyetinde olan bir yanllk deil, onun snrlamalar iinde kalma ya zorunlu olmasndan douyordu. Filmlerden sonra alan tartma lar (yaygn olarak uygulanmama sna ramen) yararl ve sinema nn eitsel roln ne karan ge limelere yol ayordu. Bunlarn yannda, birok ak oturumda, Trk Sinemas'nn sorunlar tar tld. zleyici ile birlikte zm . arand. Sinema olay ile kitleler arasna Yeilam'n (ticari sinemann), ektii set almaa a lld. Yabanc lkelerin birok ustalar tantld, d lkelerde de Trk Film'leri haftalar dzenle yerek uluslararas kltr alveri ine katkda bulundu. Uzun s redir yaplamayan Balkan Film Festivali gerekletirildi. lk defa tm Balkan lkeleri festivale ka tldlar. Ksa metrajl film yar mas dzenlendi. Bunlarn yann da, gsteriler ok az bir cretle sinemann emta olarak deerlen dirilmesi anlaynn dna klabildi. Merkez, film yapm alma larna, laboratuar, plato ina a lmalarna girierek, Yeilam'a (ticari sinemaya) alternatif olma abalarna giriti. Ne var ki C.H.P hkmeti tarafndan birok ynden olduu gibi, bu konuda da engellendi. Sonuta, olay ar tc ve beklenmedik bir olgu ol mad. lkemizin iinde bulundu u ekonomik, siyasal ve toplum sal artlara bal olarak gelien doal bir olay. Btn bu bask ve engelemelere karn sinema sa natnn susturulamayaca, dev rimcilerin katklar ile daha da . geliecei bilinen bir gerekliktir. TAVIR/57

STANBUL TEKNK NVERSTES GRAFK SANATLAR KOLU 1. KARKATR YARIMASI BRNCS MEHMET ZENBA'LA SYLE TAVIR

TAVIR Sayn Mehmet zenba, bize ksaca zgemiinizden bahseder misiniz? ZENBA 1958 ylnda Bursa'da dodum. Yksek renime kadar Bursa'da kaldm. Halen stanbul'da DGSA Dekoratif Sanat lar Fakltesi Tekstil Blm'nde okumaktaym. TAVIR Karikatr izmeye nasl baladnz? Daha dorusu, neler etkiledi sizi? ZENBA Lise sonda Tayfur apolya, Kemal Akko'la olan arkadalmz, resime olan ilgimi karikatre dntrd. Bu arka dalarn yardmlar ve nerileriyle izgimi gelitirmeye baladm. zlediimiz yntem, hemen yarmalara katlmak, dergilere, gaze telere izmek deil, srekli karalamak, renmekti. Akademiye girmem benim iin dnm noktas oldu. Eski lise evrem yok olmu yerine stanbul'un elikilerle dolu ortam gel miti. Ev bulma sorunu, parasal sorun... Bursa'dan ok byk apay r bir dnya. Tm bu sorunlar, ortam, izdiklerime yansmaya ba lad. Karikatrn salt izmek deil, ok okumak, grmek, yorum lamak ve bilinlenmek olduunu anladm. Karikatr sanatnn top lumsal ilevini hissettim diyebilirim. Bu dnemde eitli yarmala ra katlmaya baladm. (Nasrettin Hoca - 75, araf Dergisi - 75, Marostica-75, Akademideki zel bir yarma ). Ayn dnemde bagsteren parasal sorunlarm yznden, 79 ylna kadar izerlik, ynn- den sanattan koptum. Bu sre iinde oluan birikimle ve lkede
58/TAVIR

gelien olaylarn basksyla yeniden karikatr izimine dnmeye kendimi zorunlu hissettim. TAVIR Sizce karikatr nedir? levi ne olmaldr? Trkiye' de karikatrn geliimi nasl olmutur? lkemiz karikatrclerinin iinde bulunduu ortamn deerlendirmesini yapar msnz? ZENBA Karikatr sanat, plastik sanatlar iinde en yaln sanat dal. z ve biimiyle halka en kolay ulaabilen sanat dal. Karikatre izgi-mizah dersek, bu, yani mizah, toplumumuzda es kiden beri var olan bir ey. Karikatr toplumun znden kaynakla np, halk iyiye, gzele doru bilinlendirmek iin kullanlmal: Bu nun iin karikatrclerin bu anlay erevesinde rgtlenmeleri, var olan rgtlenmelerin ok iyi dzenlenmesi, geni bir yayn or ganna sahip olmas gerek. nk karikatr, kitlelere ulatka bir anlam kazanr. Demek istediim, bugn Trk karikatrclerinin byk bir ksm, kendilerini ancak yarma ve kstl sergilerde gsterebiliyorlar. 70 yllarnn ban bir eksen olarak kabul edersek, bundan nce karikatr sanat belirli bir usta kitlesinin elindeydi. Bu yldan sonra genlik rgtlenmeleri, kurulan Karikatrcler Dernei almalar, eitli mizah dergilerinin etkinlemesi genlik iinde karikatr sanatnn yaygnlamasn kolaylatrd, hzlandr d. Bunu, genlerin toplumsal sorumluluklarn duymalar ve bu duygularn, yukarda sylediim gibi en kolay yol olan izgiye dk meleri olarak belirtebiliriz. Bu gen karikatrclerin gerek kari katr renecekleri bir yaynclk ve iletiim ortam olmadndan, geliim salksz oldu. z ve biim dengesi kurulamad. Bu eksiklik henz giderilmi de deil. TAVIR Yine lkemizde says gitgide artan karikatr yarmalar olgusu var (!). Karikatr sanatmz asndan bu durumu nasl deerlendiriyorsunuz? OZENBA Karikatrclerin heveslenmesi ve alan sergiler, yaplan duyurular ile salkl karikatre yardmc olunmas, belli amalar koymas asndan yarmalar olumlu buluyorum. Yar ma dar bir erevede kalacak, sorunu salt yarma olarak ele alacak sa bence olumsuzdur. Yani yarma olgusunun burjuvazinin anla d anlamda kullanlmamas gerekir. Yarmalar karikatrclerin kullanld, ileri bittikten sonra unutulduu alanlar deil, katlan larn ve izleyicilerin bir eyler alaca bir alan olmal. Yarmalar, sergilerinin mmkn olan her yerde almas, kalc srekli yarar lanabilecek yaptlar braklmas, karikatrclerle olan ilikilerinolumlu ynde gelitirilmesi eklinde olabilir.
TAVIR/59

GELECEK SAYIDA...
SANAT - SYASET LKS Bu yaz, konu hakknda okurlarn aratrmaya yneltilmeleri, konuyu kendi aralarnda tartmalar ve fikirler yrtmelerini sa lamay amalamaktadr. Bu nedenle kapsam da snrl olacaktr. Konuya ilikin geni yaz bir sonraki sayda yaynlanacaktr. Alter natif anlamda grlerimizi amaya altmz bu gibi konularda ki yazlarda genel yntemimiz bu olacaktr. Yani okuyucuya genel bir bilgi sunup aratrmaya yneltmek, sonra kan geni yazy deerlendirmesini ve eletirilerini bize gndermesini istemektir. Bu ekilde kltr alanndaki mcadelede kollektif abalarmza okuyu cularmzn da katksn salayabilirsek seviniriz. Konuya sanatn bilimsel tanmlamalarn ele alarak yaklaaca z. Plehanov'un Sanat sosyal hayatn aynasdr. diye ok ksa ve zl bir tanmlamas vardr. Bu tanmlamay atmzda sanat Dnyay temsil etmenin bir yolu, bir bilme arac, bir toplumsal ba, bir snf silah, insancl bir zenginleme, bir bilince var, bir toplumun aynas sayan Marks'n tanmlamas ile; sanat ve sanat rnlerini deolojik birer ekil olarak sosyal hayatn insan beynin deki yansmas ve onun rnleri olarak gren Mao'nun tanmla mas ile karlarz. Bu tanmlamalardan da anlalaca zere sanatn geliimi top lumun sosyal, ekonomik yapsndaki deimelere baldr. Demek oluyor ki sanat toplumun geliimine, sosyal snflarn yaplarnda oluan deimelere bal olarak deiir ve geliir. Sanatn maddesi gerekliktir. Fakat bu gereklik duraan, cansz bir gereklik, olay larn yzeysel ve geici bir grne dayal izlenimi anlamndaki gereklik olmaldr. Her sanatnn eserlerinde kendine gre bir an layla gerei yeniden yaratmas sz konusudur. Doru olan ise, hayatn tarihsel materyalizm nda geree uygun olarak yeni den yaratlmasdr. Stalin'in insan ruhunun mimarlar olarak ta nmlad yazarlar, sanatlar da bunu baarabilenlerdir. Sanat ya ratm, insann estetik duyarllnn ve gereksinmelerinin ekillen mesi srecine baldr. Bunun kayna da Marks'n en yce deer olarak tanmlad emektir.
60/TAVIR

Sanatn geliimine bal olarak, sanat tarihi; gerekliin sana ta zg bir biimde yanstlnn gittike derinlemesinden, estetik kavrayn ve dnyann insan tarafndan dnme uratlnn daha geni boyutlara eriip, genileyiinin tarihinden baka bir ey deildir. Engels, siyasal, hukuki, felsefi, edebi, dinsel ve dier st yap kurumlaryla ekonomik temel arasndaki ilikinin tek ynl olma dndan sz eder. Bu iliki karlkldr ve ekonomik temel son zmlemede belirleyicidir. Sanatn geliiminin ekonomik yapdaki deimelere bal olduunu belirtmitik. Bu deimenin st yapda kendine uygun bir ideoloji dourduu da bilinen bir gerektir. Do al olarak oluan sonu, ideolojik zden yoksun bir sanatn olama yacadr. Plehanov bunu u ekilde aklyor: Belli bir anda, belli bir toplumda veya snfta egemen olan ideolojinin kk ksmen insan trnn geliiminin biyolojik art larnda, ksmen de bu toplumun veya snfn dou ve yaaynn tarihi artlarndandr. Bu nedenle ne sanat iin sanat, ne mutlak sanat diye bir yaklam olamaz. Yani ideolojik zden yoksun bir sanat olamaz. Btn bunlar burjuvazinin sanata kendi karlar iin fayda clk ykleme amacnn gizlenmesine hizmet eder. Burjuvazi sanat sanat iindir ve benzeri trden kavramlarnn arkasna gizlenerek sanat pazarda alnp satlan bir meta haline getirir. Yine burjuva , sanatlar da kapitalist toplumun kokumasn, yozlamasn rtbas etmek iin her eyin iyiye gittiini, hi bir eyin zlme durumun da olmadn, var olabilecek en iyi toplumsal dzen olduunu kantlamaya alrlar. Burjuvazi mutlak sanattan ya da sanat ala nnda mutlak zgrlkten de sz eder. Bunlara kar Lenin'in u szlerini hatrlatmak yeterlidir. Parann iktidar zerine kurulmu bir toplumda, bir avu in san asalak olarak yaarken, emeki ynlarn yoksulluk iinde srndkleri bir toplumda gerek ve tam bir 'zgrlk' olamaz: Siz, bay yazar, burjuva yaynevi sahibine, sizden ak-saklk ve 'kut sal' sanata 'ek' bir klf altnda fuhu bekleyen burjuva kamuoyuna kar zgr msnz? Burjuva edebiyat ve sanat bir karamsarl yanstr. Sanat nn hemen her geen gn yaratlan yeni akmlarla hayata yaban clamasna yol aar. Faydac sanat anlay olarak adlandrlan, sanat ve onu sa ran sosyal evre arasnda bir uyum olduu zaman ortaya kan,
TAVIR/61

Sanat sanat iindir kavramn savunmaktan bir anda vazgeerek oluan yeni artlarn gerektirdii ideolojik perspektif veya ona ya kn perspektifle hareket eden bir akmdr. Buna lkemizden Cem Karaca rnei verilebilir. Bir dnem (71 rgtsel yenilgisi sonras nn toparlanmas ve sola genel bir sempatinin doduu zamanlar), srf kar iin devrimci ierii olan paralar yapmt, imdi ise ne olduu belli olmayan bir akm peindedir. Romantikler, parnasyenler, realistlere gelince bunlar, iinde ya adklar sosyal evrenin rf ve adetlerinin kendilerini isyana y neltmesi sonucu gerekte burjuvay lanetliyorlar. Fakat onun dze nine bal kaldklar iin, toplumun hayatn dzeltmeyi amalayan akmlara gzlerini kapadklarndan eserlerinin etkileri de zayf oluyor. Sanatn bir an toplumsal gelime derecesini aynen yanstt n sylemek veya bir burjuva sanatsnn eserlerinin burjuva s nfnn zorunlu rn olduunu ne srmek hataldr. Bu bizleri kadercilie, n yargl olmaya gtrr. Sanat eserlerinde yanstlan hayat, yaanan hayattan daha can l, ideale daha yakn olmaldr. Devrimci sanatlarn eserleri de ii, kyl, emeki ynlarn mcadelelerinden, yaamlarndan konularn alarak, ynlarn tarihi ileri gtrmesine yardmc ol maldr. Cokuyu, yenilii, iyimserlii yanstmaldr. nk; o g cn devrimin ideolojik ncln stlenmi an tek devrimci snf olan ii snfndan almaktadr. Devrimci sanat ve edebiyat zgr olacaktr. Lenin'in de dedii gibi: Bu edebiyata yeni gllkler katan ne kazan hrs ne de kiisel ykselme tutkusu deil, sosyalizm dncesi ve emekilere kar duyulan yaknlk olacaktr. iler, kyller, aydnlar iin zel sanat olamaz. Sanat herkes iindir. iler, kyller de yksek sanat eserlerine lyktrlar. Fakat onlarn sanat ve kltrel eitim dzeylerine uygun olmaldr. Bu noktada sanatn dzeyinin ykseltilmesi ve yaygnlatrlmas ile karlamaktayz. Sanatn bir avu burjuvann elinde kalmasn is teyemeyiz. Devrimci sanatlar sanat geni kitlelere yaygnlatr mada bitmez tkenmez bir azimle almaldrlar. Yaygnlatrma ile birlikte her geen gn ynlarn eitim dzeyinin ilerlemesine uygun olarak sanat dzeylerini de ykseltmelidirler. Aksi taktirde ynlar her gn ayn trky sylemekten usanacaklardr. Devrimci sanatlar bu almalar dorultusunda burjuva sa
62/TAVIR

hat anlayn da mahkm etmelidirler. Sanat sanat iindir, apolitik sanat, mutlak sanat trnden burjuva ikiyzllklerini aa kartmal, burjuva gereinin karsna kendi gereimizi koymal drlar. Snflar st bir sanat anlay deil, snf mcadelesinde devrimci ideolojiye bal bir sanat anlay sergilemelidirler. Sanat eletirisine gelince; ikili bir eletirimiz olmaldr. Birin cisi sanat eserlerinin ierii ynnden eletirilmesidir. Toplumun ileriye gtrlmesinde bir mesaj iletmeyen eserler sanat ynnden ne kadar baarl olurlarsa olsunlar bir btn olarak baarl say lamazlar. kinci ltmze gelince, bu eserlerin ieriine bal ol makla birlikte ona etkide bulunduu iin de bir yana atlamaz. e riin etkili olmasn istiyorsak onu mmkn olan ve anlalabilen en iyi sanatla yanstmalyz. Plehanov'un u szlerini tm devrimci sanatlar gz nnde bulundurmaldrlar. Edebi olayn toplumsal karln bulmaya alan bu eletiri, eer bunu bulmann yetmediini ve toplum bilimin estetie kap sn kapamayp, ardna kadar amas gerektiini anlamazsa bizzat kendine ihanet etmi olur. Maddeci eletirinin ilk ii ikinci iini ge reksiz klmaz, tam tersine onu zorunlu bir tamamlayc olmaya gtrr.

TAVIR/63

ARI

Dergimiz, sanat ve kltr yaamnda tutarl, gncel mcadelenin gereklerine uygun bir tavr oluturmay amalayarak yayn lanmaya balyor. Yaanlan srete yansmasn emperyalizmin kltr politika snda gzlemlediimiz, yozlama, rme, gericileme karekterindeki burjuva sanat ve kltr anlay; kaynan insanlarn (gerek birey olarak gerekse btn bir toplum halinde) doa ile ve birbir leri ile srdrdkleri daha iyi bir yaama ulama mcadelelerinden alan, devrimci ideoloji ile yorularak gncele ve lke koullarna gre ekillenen, her geen gn daha da gelien (genelde srdr len doru devrimci mcadelenin baarsyla orantl olarak) kltr ve sanat anlayn yok etmek, zn arptmak, geliimini engelle mek iin youn aba harcamaktadr. Yaammzn her alannda bizlerin devrimci geliimine engel oluturan, bizlere hayat zehir eden burjuva alkanlklarna, ku rumlarna kar karak, onlarn oyunlarn bozan, ikiyzllkle rini aa karan bizler kltr alanndaki devrimci almalara da gcmzn yettii kadar katkda bulunmalyz. Bu sayededir ki kollektif bir abann rn olarak devrimcilerin lke tespitlerine uyumlu bir kltr politikalar oluacaktr. Dergimiz, bu anlay benimseyen, kltr alanndaki devrimci almalarn zorunluluunu ve nemini kavrayarak toplumsal e likilere Marksizmin nda zm yollar gsterebilen tm okur larna ak olacaktr. Okurlarmz; kltr ve sanata ilikin aratr ma inceleme yazlarn, iir, hikye, yk ve romanlarn, karikatr, grafik, resim ve fotoraflarn, halk bilimi hakkndaki derlemelerini, ksacas kltr ve sanata ilikin ellerindeki veya bulabilecekleri tm verileri ile bizlere yardmc olurlarsa; bu alandaki elikilerin ger ek zmnn de devrimle olaca gereini kavrayan bizlerin ba arsna katkda bulunmu ve hatalarmzn en aza inmesini sa lam, daha da nemlisi, alandaki mcadele kollektif olarak baa rya ulatrlm olacaktr.