KLTR VE SANAT YAAMINDA

YIL: 1 SAYI: 3

TAVlR
NSAN 1980 50 TL. TAVRIMIZ 139 141 155 157 TAVIR Mehmet AYDIN Kemal KORAY TAVIR

GREVMZ GEM GNIIINA IKARMAKTIR GRSN YUVAYA MERM EKSN TET ELLER SORUTURMA DNYA TYATRO GN MAYAKOVSK Kalemin Sng Olmasn sterdim SOL MARSI RUH SU Devrimci mzik mziimizin okseslilie gitmesi sorunudur BYK ALARDIR K ADI MRMZE YAZILDI SABAHATTN AL YASIYOR HAZIM BASKAYNAK DENMELER ARI GELECEK SAYILARDA

169 175

Zeynep ERAY MAYAKOVSK

177 186 189 192 195 200

Kerim BALKIR Turhan OKTAY Yavuz TURAL TAVIR TAVIR TAVIR

TAVIR * Sahibi: Mustafa SLK * Sorumlu Yaz leri Mdr: evki MEROLU * Abone Koullar: Yurt ii; 6 Aylk 300 TL, 1 Yllk: 600 TL., Yurt D: ABD 25 Dolar, F. Almanya 40 DM, ngtere 10 Sterlin, Fransa 85 Frank * Posta eki: Mustafa SLK 12094 4 * lan. Tam Sahfe 2500 TL, 1/2 Sahife 1250 TL, 1/4 Sahife 625 TL * Yazma Adresi: Kurabiye Sokak, Akgn Apt. Kat 3 Taksim/istanbul * Dergimizde yaynlanan, yaz ve resimler, derginin ad gsterilerek kutlanlabilir. Gnderilen yaz, resim ve ilanlarn sorumluluklar sahiplerine aittir. Dizgi: Gazi Matbaas Bask: ztrk Matbaas

Tavrmz...
nce, dergimize air Ataol Behramolu'ndan gelen bir mektuptan b lmler yaynlyoruz: Tavr Dergisi Yaz Kuruluna, Sevgili arkadalar, Derginizin 2. saysndaki bir tutumunuzdan tr sizi kutlamak ama cyla bu mektubu yazyorum. Derginizde Demir Yol filmini eletiren br yaz yaynlyor, fakat ayn sayda filmin ynetmeni Yavuz zkan'la bir konumaya da yer veriyorsunuz. Bence bu olumlu, rnek bir davrantr. Faizme, emperyalizme, yerli ve yabanc smrclere kar savata tm illrici, demokrat, devrimci glerin ibirlii esastr. Bu ibirliinin salanmasnda z sanat-kltr emekilerine de byk grevler dyor. Solun, ilerici hareketin farkl kesimlerinden, eilimlerinden kiiler olarak ya da farkl sanat anlayna sahip kiiler olarak birbirimizi kyasya ele tirmekten elbette ekinmeyeceiz. Fakat, bunu yaparken kiisel satama dzeyini amayan, karmza aldmz kiiyi dman gibi gstermekten kanmayan, soukkanllk ve nesnellik llerini yitirmemeye elimizden ge len abay gstermeliyiz. (...) Sanaty dar, rgtsel ya da fraksiyonel l tlerle deerlendirmek, sanata da, sanatya da bir saygszlk, gvensiz lik duygusu iinde barndrmaktadr. Nazm Hikmet, Brecht, Neruda, Gorki, Mayakovski, Eluard, Vaptsrov, Ahmet Arif, Ylmaz Gney... vb. balandk lar siyasal rgt ya da fraksiyon ne olursa olsun, btn devrimcilerin ortak deerleridirler. nk dar, fraksiyonel, rgtsel, pragmatik ama ve lt lerin egemen olduu yerde sanat soluk alamaz, geliemez. (...) Benim bu mektupla amacm, balangta da belirttiim gibi, eletirdiiniz bir yaptn yaratcsna sz hakk tanmakla gsterdiiniz rnek tutumdan tr sizi kutlamak, devrimci devinizin byle bir tutumu hepimiz iin zorunlu kld na ilikin dncemi aklamak, bu frsatla da bir sanat yaptnn nasl, hangi yntemlerle deerlendirilmesi gerektii konusundaki grlerimi iletebilmekti. Sanat olaylarn gncel pratii, dinamizmi, devrimci harekete katks asndan ele almakla olumlu bir ilev greceine inandm derginize baar dilerim. Sevgi ve sayglarmla. TAVIR/139

TAVIR' kartrken srekli tadmz bir kaygu zellikle aydn kesime kar nyargl gzkmemekti. Kafamzdaki atolarm bnrlarmdan dnyay seyretmek yerine, dorusuyla, yanlyla, sanat-kltr dnyasn znel bir biimde yanstmak gerekliliine nanmtk. Bn inanla, 2. saydaki, arkada mz G. Yaman'n Demir Yol filmi zerine yazd bir eletirel yaz ve syleide doru tavra ilk adm attk. Bu konuda bundan sonra da, daha duyarl ve zenli olarak aba gstereceiz. Dergimizin yaynna balama ilkelerinden elan devrimci hareket iin deki kltr sorununa sol sekter ya da bananeci anlay yoketme konusun daki kuramsal grlerin yaymna mays says iin ara veriyoruz. lk saymzda kan kuramsal grlerin daha da ayrntya indirgenebilmesi ve okurlarmzn da grlerinin alnmasyla geni anlamda bir kollektif abakollektif rn olmas kaygusuyla bu karar aldk. Bu saymzda sre iinde tartarak zenginletireceimiz kuramsal ya zmz Grevimiz: Gemii Gnna karmaktr M. Aydn hazrlad. Dnya Tiyatro Gn ile ilgili olarak, tiyatromuzun deiik evrelerinden grlerin yerald bir soruturmamz var. Mzik konusunda birok ortak grmz bulunan mziki Ruhi Su ile, zgrlk Trks Topluluu'ndan Kerim Balkr arkadamz devrimci mzik konusunda bir sylei yapt. Bn saymzda ayrca, hem tantlmasnda yarar grdmz, hem de ura larndan reneceklerimiz olan air Mayakovski ve ykc-air Sabahattin Ali'nin sanat kiilikleri tantlyor. Devrimci selamlarmzla.

TAVIR
140/TAVIR

GREVMZ: GEM GNIIINA IKARMAKTIR

Mehmet AYDIN

nsanln kltr miras, tarihsel sre ierisinde ortaya kan snflarn daima ileriye doru dnen tarih tekerleine uygun olarak yaama pratikle rinin olu-yokolu sreci iinde yarattklar her trl maddi ve manevi de erlerin tmdr. Ve tarih boyunca insanlk, bu deerlerden yararlanmasn bilerek, bunlar gelecek kuaklara aktarabilmitir. Devrimci kltrn kaynaklar, marksist teori ve devrimci mcadele alanlar olduu kadar, yaamn stnde ykseldii bir temeli de vardr. O da, kltrel mirastr. Ve biz gelecei, ancak gemiin ilerici, olumlu mi rasn deerlendirip, olumsuz yanmdan arndrmakla yaratabiliriz. Grevi miz insan dncesinin yaratt kltrel deerlerden en yaratc biimde yararlanp, pozitif yanlarn almak ye marksizm nda yorumlayp, yeni den halka kazandrmaktr. Biz gemiten kalma edebiyat ve sanat mirasnn btn mkemmel eylerini devralmamal, bu mirasta yararl olan eyleri eletirici biimde be nimsemeli, zamanmzn ve lkemizin, halk yaamndan aldmz edebiyat ve sanat malzemeleriyle yaptlar yaratrken, bunlar rnek olarak kullanTAVIR/141

malyz. Eskilerin ve yabanclarn mirasn, hatt derebey snfn ya da burjuvazinin yaptlar olsa bile devralmay, rnek olarak kullanmay hi reddetmemeliyiz. (Mao). Bu durumun ne derece nemli olduunu Lenin'in u szlerinde de grebiliriz: Proleter kltr ne havadan kapma bir eydir, ne de kendilerine proleter kltr uzmanlar ssn verenler tarafndan yaratlmtr. Btn bunlar samalktr. Proleter kltr, insanln kapita list, brokrat, toprak aalarndan oluan toplumun boyunduruu altnda biriktirdii bilgi hazinesinin mantksal gelimesi olmak durumundadr. Btn bu yollardan proleter kltre gidilmitir ve gidilecektir.

KLTR VE EMEK Kltr, bir toplumun gemiten ald ve yeniden oluturarak gelecee aktard birikimdir. Bu anlamda, gemiin miras olarak tarihsel, gelecee miras olarak deviren bir olgudur. Toplumlar, tarihsel geliim sreci iinde nasl belli bir deiim ve ge lime gsteriyorlarsa, kltr de toplumsal karakterinden dolay ayn dei im ve gelimeyi gsterir. Kltrel gelime, kltr elerinin daha ileri biimler yaratmasdr. leri bir kltr biimi ise, insann doaya olan ege menliini ve etkinliini artrmaya yarayan ve insann toplumsal bir varlk olarak kendisini gelitirmeye olanak salayan bir biimdir. En genel anlamyla-kltr, insan toplumunun doayla ilikisinin ve etkileiminin bir rndr. Buradan da anlald gibi kltr, iinde biim lendii doal ortamdan soyutlayarak incelemek olanakszdr. Bunun iin de insann oluumuna kadar gitmemiz gerekmektedir. 142/TAVIR

Yzyllar boyunca insan, kendisini evreleyen nesnelerin zelliklerini dikkat ediyor, alma alkanlklarn biriktirebiliyor, ve zamanla da olay lar genelletirmeyi ve olaylar arasndaki i balanty bulup karmaya alyordu. nsanln bu evreleri geirmesinde ve olaylar gzlemleyebilmesinde emein rol byktr. Ayrca insanlar hayvanlardan ayran eyi Engels: nsann kendi eliyle yapt i aralarnn yardmyla gsterdii toplamsal alma eylemi olduuna saptamtr. Marks ise, hem insann evrimlemesinde, hem de sanatn yaratlmasnda ilk bilinli eylemin retim olduunu, bu retimin de hayvani retimden farkn yle aklamaktadr: Hayvanlar yalnz kendilerine retir, oysa insan, btn doay yeniden retir, onlarn rnleri dorudan doruya kendi fiziksel gvdelerine baldr, insan ise serbeste kendi rnne bakabilir. Hayvanlar, yalnz kendi tr lerinin lleri ve gereksinmelerine gre retirler,. nsan, btn trlerin llerine gre retir ve nesnenin kendi iinde yatan ly her yerde uy gulayabilir. Dolaysyla insan ayn zamanda gzelliin kurallarna gre ya ratr. nsann, gzelliin kurallarna gre kltrel deerleri yaratabilmesi iin, en bata elini farketmesi gerekmitir. Zamanla, emek eylemlerinin ilerlemesi, yalnz ellerin farkedilmesi deil, bunlarn almasna, yetkin lemesine ve dncesinin ve ayn zamanda bir amaca ynelmi bir al may elverili klan btn yetilerin gelimesine katkda bulunmutur. Engels, nsan eli bylelikle yalnzca almay yapan organ deil, ayn zamanda emein rndr. alarak yeni ilere ayarak, kaslarn, kas balarnn ve daha uzun zaman sonra kemiklerin, bu iler sonundaki zel gelimelerini miras alarak ve miras alman bu ilerlemeleri durdurmakszn, gitgide karmaklaan yeni ilerde kullanarak, insan eli iyice kusursuzlam, Raphael' n resimlerini, Thorwaldsen'in heykellerini, Paganini'nin mziini yaratmay baarmtr. nceden de belirttiimiz gibi j insann oluumunda, gelimesinde emein byk bir rol oynamasnn yannda, insann ruhsal yapsn yetkinlemesie de byk bir lde yardm etmitir. Doann Diyalektii'nde Engels, sana tn douunda iin en nemli etken olduuna belirtiyor. Gerekten de kl trn oluumu, insann gereksinimlerinin ve bu gereksinimlerin giderilme sinin bir sonucudur. Yani, insan kesiksiz bir evrim iinde hem kendisini, hem de doay gelitirerek kendisine doal ortamdan daha farkl bir ikincil or tam, yani kltr yaratan sosyal varlk sahibi insann rn olmasndan dr. nsann doa glerine ve yaad dnemin toplumsal yapsnn getir dii sorunlara kar verdii mcadele, onun kltrel yaantsn oluturur. nk en geni anlamyla kltr, doann ve toplumsal yaamn insan tara fndan ilenmesi ve gelitirilmesidir. TAVIR/143

TOPLUMLAR VE KLTRN GELM nsanln, yzyllar boyunca ortak almasnn ve emein retkenlii nin artmas sonucu ilk insan topluluu olutu. Her trl emein kollektif olduu ilkel toplumda, ortak almann sonunda insanlar arasnda fikir al veriinin ve iliki kurmann en stn arac olan dil ortaya km oldu. Dilin toplumun ilerlemesine ok byk etkisi olmutur. nk, dil, insanlarn i grme abalarn bir araya toplamasna ve ayn zamanda da ortak al masnn rgtlenmesinin gelitirilip, yetkinlemesine yardm ediyordu. Dil, insan toplumunun rgtlenmesine hizmet ettii kadar, kltrn oluumunu hzlandrlmasnda da etkin bir rol oynamtr. Ayrca, insan toplumunda bilgi, kuaktan kuaa dil yardmyla gemitir. Bu anlamda bilgiyi iletme ve biriktirme aracdr. Gorki, kltr kuran ve her trl fikri yaratan balca etmenin, insan larn emei olduunu ve bunun kavranmas gerektiini vurgulayarak, a lardan beri gelien kltr yle aklamaktadr: Eski zamanlarda, al ma yntemlerinin ilkel olduu ve insanlarn henz kesinlikle efendi ve kle diye ayrlmadklar devirlerde, alan insanlarn szl sanat efsaneler ve halk masallarndan alas canllkta kurgular yaratt. Szl edebiyatn genel temas, insann doa ile veya doann gizlerini zm sihirbazlar ile olan mcadelesini ve alan insanlarn gnn birinde doa glerini yenme umudunu ieriyordu. Bu evrensel bir temayd. Tarihsel geliim sreci ierisinde, ilkel toplulua zg retim biimi ve dzem kanlmaz olarak sonuna varyordu. lkel toplumun barnda or taya kan kle sahibi smrc snf glenip klelik dzeni de gelitike, giderek klelik toplumu da kurulmu oldu. Toplumun snflara blnmesiyle kltr de iinde bulunduu retim ilikilerine gre yemden biimlenmitir. Marks, Maddi hayatn retim tarz, hayatn sosyal, siyasal ve manevi srelerinin karakterini belirler. der. Bu radan da anlald gibi kltr iinde yaad toplumsal yapya uygun ola rak toplumla egemen olan snflarn kltrne etki etmekte ve her zaman bir snfm duygu ve dncelerine yanstmaktadr. Toplumlarn snflara blnmesiyle insanlk tarihi, baz snflarn yk seldii, tekilerin yok olduu, acmasz bir snf savamnn tarihi haline gelmitir. Bylelikle kltr de snf mcadelelerinin gelimesine paralel olarak geliiyordu. Bu kltrel geliimin olumlu yanlar, insanln kltr miras olarak kalmakta, olumsuz, gerici yanlar ise ilerleyen zaman ie risinde ryp yok olmaktayd. 144/TAVIR

K l e c i i l i k i l e r k u r u l u p gelitike, bu gelimeye uygun olarak zel b i r ideoloji oluuyordu. B u , baz dinsel ve f e l s e f i grlerden y a r a r l a n a r a k kendi egemenliklerini srdrmek isteyen kle sahiplerinin ideolojisi o l d u . O dnemde halk, doa ve smrcler karsnda gszd. Bu da, h a l k ynlarnn bilincinde, egemen snf ideolojisinin yerlemesi i i n uygun b i r o r t a m y a r a t y o r d u . Bununla b i r l i k t e o zaman b i l e bu idealist dnya anlay ok gl deildi. Kleci toplumda dinsel reti ok gl olmasna karn, bunu balca i k i etken baltalyordu. B i r i n c i s i , r e t i c i glerin gelimesi ve doa yasalarnn b i r b i r i arkasna kefedilmesine olanak dalamas, i k i n c i nemli etken ise egemen -ideolojinin geni h a l k y n l a r zerindeki etkisini azaltan emekilerin etin yaantsdr. K l e c i toplumda kleler sefaletten srndkleri, her t r l haktan yoksun b r a k l d k l a r i i n yalnz kleci devlete k a r d e i l , rahiplere k a r da a y a k l a n y o r l a r d . Gelien bu snf m cadelesi doal o l a r a k sanata da yansyordu. O dnemde yaratlan k l t r e l deerlere verilecek rnek, a n t i k bayaptlar arasnda yer a l a n Homeros'un lyada ve Odisseus destanlardr. Homeros, kendisinden nceki top l u m d a v a r olan h a l k ozanlar tarafndan yaratlm olan t r k l e r i b i r e r kltr m i r a s olarak alm ve ona yeniden b i i m vererek derleyip, canlanTAVIR/145

drmtr. 19. yy.'in Rus eletirmeni V. Bielinski'nin bu durumu deerlen dirii yledir: Homeros'un sanat dehas ilenmemi efsane ve halk tr kleri filizlerinin iinden geerek ilenmi altn biiminde akt yksek frn oldu. Ayrca, kleci sistemin st yapsn belirleyen ideolojik yapy olu turan yasalarn ou, Homeros'un destanlarndan ezgi ve dizelerinden ata mtr. Homeros'un iledii din, ak, adalet, gzellik ve her eit insancl duygu, kle sahipleri tarafndan alnarak tam bir disiplinle aileye, tanrya, kurallara ballk retisi ile sonulandrlmtr. Yani, egemen snflar Ho meros'un btn rnlerinden yararlanarak kendi smrlerinin srekliliini salayan ideolojik yapnn eitim ve retim ilerinde kullanarak onu bir meta durumuna getirmilerdir. Kleci toplumda giderek materyalist grler de ortaya kyor ve in sanlarn bilincinde kendilerine bir yol ayordu. rnein: Evrenin yaps konusundaki dinsel anlaylar yalanlayan materyalist grler ortaya k yordu. Antik an materyalist filozoflar, hereyin hareket halinde olduu nu ve iki kozmik gcn, yani aydnlk ve karanln karlkl etki sonucu durmadan deitiini sylyorlard. Materyalizmin yannda diyalektiinde ilk filizleri beliriyordu. Bilimde olduu gibi bu gereki dnya gr sanatta da kendini gs termitir. Bunun ilk rneini tiyatro yazar Aiskhulos'ta gryoruz. Gelien toplumsal olaylarn nedenini aratrmak ve derinlemesine incelemek iste yen, ilk an ilk yazl tiyatro metinlerini diyalektik ynteme gre yazan bir sanat Aiskhulos. Aiskhulos'un tiyatro metinlerindeki temel eler neydi, oyunlarnda an latmak istedii ve kitlelere mesaj olarak iletmek istedii neydi? Bunlarn yantllrn en ak bir ekilde Zincire Vurulu Prometeheus adl oyununda grebiliyoruz. Yaad toplumun (kleci toplum) yapm ve onun st yap kurumlarn eletirmekte, diyalektik gereklie gre toplumlarn deiebi lirliini vurgulamaktadr. Ve oyun bu deiebilirliin onurlu, yumuamayan bakaldrdr. Aiskhulos, gerekten de an ok iyi bir ekilde gzlem lemesinden, o zamanda ar basan dinsel ve dier bir takm nyarglardan arnmasn bilmesinden, kleci toplumun temelindeki smry kavrama sndan dolay, dzenlerin geliimini diyalektik bir yapya oturtmutur. Bu bilgiler bize, onun antik an ilk diyalektikilerinden biri olduunu ve diyalektik dnya grnn sanat gl ve olumlu biimde etkilediini retmekte ve kavratmaktadr. Ve bu bilgilerin nda bizler, sanatn lmszln kavrayabiliyor ve en doru biimde biimlendirip, yorumlayabiliyoruz. 146/TAVIR

Kleci toplumda, egemen snfn ideolojisine karlk, halk ynlar da kendi z ideolojilerim kendiliklerinden oluturmaktaydlar. Bu, ynetime kar bir protestonun, emein, ve kk kiilerin ulululatrlma ideolojisi olmutur. Halk arasnda yalnz krallar ve aristokratlarn deil, basit emek ilerin de lmnden sonra tanrlarla eit olabilecekleri-dnlyordu. Ancak edebiyat ve sanat, egemen snf tarafndan imparatorluk ikti darnn srdrlmesi ve ululanmas iin kullanlmtr. Buradan da anla ld gibi her snfl toplumda iki kltr vardr. Halkn yaratt kltr un surlar eklinde olmasna karn, smrc snfn kltr egemen kltr bi imindedir. Her ulusal kltr, pek az gelimi olsa bile, demokratik ve sosyalist bir kltrn unsurlarn ierir. nk her ulustan smrlen bir emeki yn vardr. Bu kitlenin yaam koullar zorunlu olarak demokratik ve sosyalist bir ideolojiyi douracaktr. Ama her ulusta ayn samanda (ounIuyla ar-gerici ve yobaz bir nitelik tayan) bir burjuva kltr de vardr. stelik bu kltr yalnzca unsurlar eklinde deil, egemen kltr eklinde yazar. Bu bakmdan ulusal kltr genel olarak byk toprak sahiplerinin papazlarn ve burjuvazinin kltrdr. (Lenin). Kleci toplumda, iktisadi ve toplumsal alanlarda patlak veren bunalm ideolojiye de yansmtr. Egemen snfn temsilcileri arasmda yaylm olan felsefi ve dinsel sistemler gerici bir nitelie brnerek, artan bir ktmser liin damgasn tar olmutur. Edebiyat da ayn ekilde felsefi-dinsel bir nitelik gsteriyor, egemen snf emberinin beenilerine uymaya gayret ediyor ve vg niteliini ta yordu. Buna bal olarak, o dnemde edebiyat ve sanatn genel dzeyi his sedilir lde dmtr. Toplumsal yapda var olan bunalmlarn sonucu kle emei, gittike teknik ilerleme ve toplumun evrimi iin byk bir engel haline geliyordu. retici glerin dzeyi, baka bir retim ilikilerini gerekli klyordu, leri bir ekonomik ve toplumsal biimlenmeye, yani feodal dzene devrimci bir gei kendini zorla kabul ettiriyordu. nk, kleci toplumda hakim olan rerim biimi, doal ve kapal bir ekonomiydi. Bu da yeni retim biiminin elerinin serbeste gelimesini engelliyordu. Feodal biimlenmeye geii tkayan devlet ve st yapnn dier kurumlar yannda kleci biimlenmeyi devrimci bir altst olu ykabilirdi. Ancak feodal toplum, kleci topluma gre daha ileri bir ekonomik ve top lumsal biimlemeyi yaratyorsa da, kleci toplumda olduu gibi temelinde yine smrye dayanan retim biimi hakimdi. TAVIR/147

Bu smry srekli klabilmek ve emeki ynlar zerindeki egemen liklerini salamlatrmak iin, feodal senyrler snf, iktisad smr ve siyasal kleletirme ile yetinmeyip, bunu ideolojik etki ile pekitiriyorlard. Bu ideolojik etki, onlar iin en iyi silahlardan biriydi. Feodal toplumun ideolojisinde kesin rol dine ve kiliseye dyordu. Manevi yaamn dinden esinlendii bu ada, kilise, varolan toplumsal dzeni ve halkn (emekiler, kyller, zanaatlar) smrlmesini kendi saygnl ile gven altna al yordu. Bunun en gzel rneini tiyatroya yansmasyla gryoruz, Din adamlarnn ynettii kilise tiyatrolarnda ezilen snf oluturan klelerin, topraksz kyllerin iinde bulunduklar ekonomik koullarn ken di kaderleri olduu, soylulara kar gelmenin bir kar yol olamayaca an latlyor ve ahlak dersleri veriliyordu. Bu gerici, banaz ve smrye dayal sanatn yansra, kaynam o dnemde keskinleen snf mcadelelerinden alan halkn yaratt halk kl tr de vard. Halk kltrnn bir esi olan ve verilen mcadeleyi yaln bir ekilde dile getiren kavga trkleri, o dnemde belli bir nem tayordu. Kendi toplumumuza baktmzda da bu tr rnekleri grebiliriz. Anadolu'da feodalizmin hkm srd dnemde, bey, paa zulmne kar kyden kye dolaarak bir haberci, bir k, bir umut olan Aklar vard. Halkn sorunlarm, aclarn, dertlerini, sevgilerini dile getiren tr klerini Anadolu'nun drt bir yanma yaymlard. Anadolu insan da bun lar yourmu ve zenginletirmitir. Bu ekilde trk tek bir an mal olmaktan kp, tm halkn mal olmutur. Pir Sultan Abdal, Dadalolu, Krolu gibi halk ozanlarmz, halk sanatmzn bakaldrc, kavgac, ileri ve demokratik ynn olutururlar. Ve halkmzn yaratt bu deerlerin gnmze kadar ulamasna karn, bizlerin, devrimci sanatlarn zerine den grev, bunlar en iyi ekilde deerlendirip, zmledikten sonra, zn den bir ey kaybettirmeksizin yeniden yorumlayp, halka maledilmesini sa lamak olmaldr. Yine, halk kltrmzn pozitif yanlarnn gnmze kadar ulamasnn nedenlerini u rnekle de aklayabiliriz. Merkezi-Feodal Osmanl dnemin de gelien iki iir tr vard. Divan ri, gereklere yzevirmi, kendi lleri iinde bile yenilii olmayan, belli bir aznln iiri idi. Bunun yansra divan iirinden tamamen farkl, konusu, dili, duygular, dnceleri bakmamdan halka dayanan, gerek dnce rnleriyle beslenen ve btn Anadolu'ya uzanna bir halk iiri vardr. Halk iiri, bir an, belli bir aznln deil, btn bir toplumun iiri olduu iin, kendini srdrm ve alan genilemitir. Burada, byk yazar Gorki'nin szlerini vurgulamadan 148/TAVIR

gemek olanaksz. nk G o r k i , halkn y a r a t t k l t r e l deerler i i n y le demektedir: Onlar, bir tek kiinin f e r d i ilhamn deil, t m halkn kollekt i f , y a r a t c f a a l i y e t l e r i n i dile getirmektedirler. A y r c a h a l k i i r i , kendi dnda gelien, a y r b i r v a r l k anlaynn r n o l a n d i v a n iirinden yararlanp, onun k a v r a m l a r n , b i r ok szlerini alp, benimsemitir. Yani, divan iirinin b e l l i b i r birikiminden a l d k l a r m , kendi znde e r i t m e y i , sindirmeyi ve kendinin y a p m a y b i l m i t i r . Kaynam, yaad dnemin toplumsal gereklerinden a l a n , t a m a m i y l e h a l k a d a y a l olan h a l k i i r i , znn zenginlii nedeniyle, d e v r i m c i k l t r n yaratlmasnda b i z i m i i n k l t r e l b i r mirastr. Onu, yeni b i r y o r u m l a , gerek k k l e r i n e inen b i r anlayla ele alp, b i l i m s e l dnya grmze uygun b i r t u t u m l a deerletdirebilmeliyiz. Smrc snflarn i k t i d a r a gelip, i k t i d a r d a n dtke ve her smrc snf b i r d i e r i n i drdke, k l t r e l deerler de yaylp, yozlamtr. Ortaan sonunda, emein retkenliinin hzla artmas, r e t i m ara larnn gelimesi, y a n i r e t i m t a r z m d a k i gelimeler sonucu feodal toplurn y e n i b i r smrc snfla k a r karya k a l d . Ancak bu snf , eskisinden daha y a r a t c b i r k l t r oluturdu. r e t i c i glerin gelimesi, sanatn da serpilip, gelimesine neden oldu. nk k l t r , toplumun m a d d i yaamndan kaynakland i i n , bu yeni r e t i m tarzndan nemli lde etkilenmitir. Snf mcadelelerinin keskinletii, ulusal kurtulu savalarnn v e r i l d i i bu dnemde, nmze alan byk i m k n l a r , ancak gemiin bu k l t r deerlerini ve gsterdikleri i l e r l e m e l e r i incelemekle deerlendirbiliriz. K a p i t a l i s t toplumda, daha ok k r s a l alandaki kyller ve t a r m i i l e r i kendilerine k a p i t a l i z m ncesi toplumlardan devrolunan, halk hikyeleri, h a l k t r k l e r i , el sanatlar g i b i k l t r geleneklerini b i r dereceye kadar koruma olanam b u l m u l a r d r . Buna karlk, dolaysz olarak klpitalist r e t i m i l i k i l e r i ierisinde bulunan p r o l e t a r y a , bundan bile yoksun braklmtr. Pro l e t a r y a zerindeki k l t r politikas, kapitalist smr gereklerini gizle mek, mevcut dzeni devan e t t i r m e amacma ynelik ve kesinlikle k i t l e l e r i uyuturucu n i t e l i k t e d i r . Ancak, smrnn gittike artmas ve kapitalizmin genel karakterinden dolay devaml b u n a l m iersinde olmas, proleteryann snf b i l i n c i n i uyan d r r . Onlar smrlerinin ekonomik olduu kadar ideolojik, maddi olduu kadar da manevi olduunu a n l a r l a r . y i yaam ve alma olanaklarndan yoksun b r a k l d k l a r g i b i , her tr l k l t r e l e t k i n l i k t e n d e yoksun klnmlardr. T e k e l ncesi, serbest rekabeti dnemde burjuvazinin i l e r i c i durumda olmas, r e t i c i g l e r i gelitirmesiyle, k l t r d e de d e v r i m c i b i r k a r a k t e r grrz. TAVIR/149

Kapitalist retim ilikilerinin hzla gelimesi, bilim ve tekniin ilerle mesine hz kazandrm ve ayn durum ideolojik alanda da kendini gstermi tir. Yeni bir dnyl anlay, manevi ve ruhsal yaamn her alanna, bilim edebiyat ve sanatlara biim veriyordu. 0 dnemde bu durum ideolojik bir devrime neden olmutur. Bu tarihte yeniden-dou anlamna gelen Rne sans'tr. Bunun ncleri kendi ideolojik akmlarna hmanizm adn vererek, kiilerin deeri zerinde nemle durmulardr. Gerekten de bir Leonardo da Vinci, kimsenin eriemedii ressam ve heykelci Michel-Angelo Buonarotti, ressam Rafhael Santi, ozan Ludovico Ariosto, yazar Franois Rabelais'ler yaratm olduklar deerlerle o dnemin byk sanatlarrdr. Ancak bu sanatlar, ar dereceye gtrlen bireycilik anlayn, kiisel baarya ulama isteini vmekteydiler. Yani, sanatta ilerleme ve gelime olmasna karn, hizmet ettii alan gene belli bir aznlk ve burjuva evresiydi. Bu anlamda Rnesans'n burjuva hmanizmi, proletaryann gerek hmanizm den temelden ayrlr. Tekellerin ortaya kmas ile, yani emperyalizm dneminde burjuvazi, tm ilerici ynlerini yitirmitir. Kapitalist retim, kafa emeinin baz dal larna, sz gelimi iir ve sanata dmandr. (Marks). Ekonomik olarak kntye giren toplumun, kltr ve sanat da bunun yansmas olarak k maza girmitir. Gnmzde burjuva sanat, yoz, kitleleri pasifize etmeye ynelik bir nitelie brnmtr. Tekelci kapitalizm dnemi sanat ve edebiyatn dee rini daha da ucuzlatm, onu bir iporta retimi durumuna indirgemitir. Bu na kout olarak burjuvazinin yozlatrlan vantuzlar, toplumun her katma yapmtr. Ahlaki ve manevi yozlatrma yaygnlk kazanmtr. Bu k tln zararl etkileri her yerde, ama zellikle de hl emperyalizmin bo yunduruu altnda bulunan ve halk kltrnn geleneksel biimlerinin sis temli olarak yok edildii lkelerde olanca aklyla grlr. (G. Thom son.) Emperyalizm, halklarn kltrel geliimlerim engellemeye, arplma ya ve kltrel yabanclamay salamaya alr. Ayrca, halk kltrn, rnein, halk ezgilerinin zn ve biimim arptarak yenilik ad altnda yozlatrarak kendi amalan dorultusunda kullanr. Burjuvazinin egemenlii altnda bilim bir retici g haline gelirken, sanat da bir meta olup kar. Bn meta da bir tketim maddesidir. Emperyalizm, tketimi artrma arac olarak, mzikten de yararlanr. Bu amala eitli lkelerde festivaller, yarmalar dzenler. Gnmz dn yasnda burjuva mziinin genel niteliklerine bakacak olursak, iledii ko nularla (Ak, kadercilik, seks) ve biimiyle, burjuvazinin iinde bulunduu durumu ak bir ekilde yanstr. Kaynan hi bir zaman gerek hayattan 150/TAVIR

deil de, hayale dayanan, gereklikle ilikisi bulunmayan soyut kavram lardan alr. Bu anlamda, devrimci mziin yaratlmasnda, gnmz bur juva mziinden yararlanmak olanakszdr. nk, o, tamamen gerici ni teliktedir. Fakat, tekel ncesi dnemdeki burjuva mziinin ilerici, olumlu yanlarndan yararlanlarak devrimci mziin yaratlmasnda kullanlabilir. Devrimci ustalarn srekli belirttikleri gibi, proletarya, insanln 2000 yllk geliimi srecinde oluan btn kltrel birikimlerin mirassdr. Bu anlamda devrimci sanatlarn grevi, kendi halknn kltrnn ilerici, de mokrat ynlerini gelitirmek olduuna gre, devrimci mzikte de as kay nak halk mziidir. Ve bu temel zerinde kurulursa, gerek konumuna ula abilir.

Emperyalizme bal geri braktrlm yeni smrge lkelerde, kltrel karmaann btn zelliklerini grebiliriz. Emperyalizm iin bu tr lke ler, hayati bir nem tamaktadr. nk bu lkeler, hammadde, ucuz emek ve srekli pazar kaynadr. TAVIR/151

Bu nedenle de emperyalizm, smrsn srekli klabilmek amacyla, bu lkelerde ekonomik ve siyasal basknn yannda bir de kltrel baskya bavurur. Ama, geri braktrlm lke halklarnn emperyalizme kar tep kiye dnecek devrimci dncelerden uzak tutulmasdr. Amilcar Cabral' n da belirttii gibi, Baz artlarda yabanclarn halk zerinde egemenlik lerini kurmalar ok kolaydr. Fakat bu egemenlik, maddi grnm ne olursa olsun, ancak halkn kltrel hayatnn devaml ve rgtl bir ekilde bask altnda tutulmasyla srdrlebilir. nk, lkelerin kendisinin olan, kuvvetli bir kltr yaants var ise, yabanc egemenlii hi bir zaman egemanlnn devamllndan emin olamaz. Herhangi bir anda, gznne al nan toplumun evrimini tayin eden i ve d faktrlere bal olarak, kltrel dire (ki tahrib edilemez) yabanc egemenlie btnyle muhalefet edebil mek iin, yeni (siyasal, ekonomik, silahl) biimler alabilir.

Bu nedenle emperyalizm, geri braktrlm lke halklarna gerici, ide alist, smr dzenini- rtbas etmeyi amalayan, btn kltrel deerleri yozlatran, kendi kozmopolit kltr politikasn egemen klmak ister. Dier yandan da, o toplumun tarihsel geliim sreci iersinde yaratm olduu, homojen olmamakla birlikte, o lkeye zg olan, iersinde demokratik ve 152/TAVIR

sosyalist eleri tayan kltr sistemli bir biimde tahrip etmeye alr. Bu nedenledir ki, geri braktrlm lkelerde, kltrel mcadele, devrimci kavgada zel bir nem tar. Gnmz Trkiye'sinde, emperyalizmin hakim snflar ittifak ile yay maya alt yoz, kozmopolit kltr politikasnn yansra, varln, etkin liini srdren dier bir kltr, merkezi-feodal Osmanl toplumunun temeli zerinde kurulmu olan feodal kltr kalntlardr. Gerici, ar dinci e lerin hakim olduu bu kalntlar, kozmopolit kltr politikasnn ulaamad krsal blgeler halknn ideolojik olarak uyuturulmas ilevini stlenmitir. Dier bir yanda ise, farkl sosyal snflarn zelliklerini tayan halk kltr, yzyllar boyunca retici halk ynlar tarafndan oluturulmu, zengin bir birikime ulamtr. Bir yanyla kaderci, uzlamac, dier ya nyla bakaldrc, retime yararl, sava, kitlelerin benimsedii bu kl-, tr, hi phesiz devrimci kltrn yaratlmasnda en zengin malzemedir. Bu zengin halk kltr, her zaman egemen snf tarafndan ve gnmzde emperyalizm tarafndan kendi amalar dorultusunda, her ynyle arpt larak kullanlmaktadr.

BZE DEN GREV :

Devrimci kltr mcadelesinde zerimize den grev ok ynldr. Egemen snflarn ideolojisiyle yorulmu olan kltrn emeki ynlar ze rindeki uyuturucu etkisini krmak, Marksist dnya grmze dayanan, ancak egemen snflarn kltr dahil, tarihsel geliim sreci iersinde za manmza kadar biriktirilmi olan kltrel deerleri eletirisel bir yakla mla zmleyip, devrimci kltrn yaratlma srecinde bir malzeme olarak kullanmak. Jdanov'un belirttii gibi, Burjuvazi edebiyat mirasn har vu rup harman savurmutur, bize den grev, bu miras toparlamak, incele mek ve eletirici bir biimde zmleyerek daha ileriye gitmektir. Ayrca, dier bir grevimiz, halk kltrnn tahribedilmesini, giderek de yok edilmesini nlemeye almaktr. Proletarya burjuva, klasiklerini kendi dnya grne gre yeniden yorumladktan sonra, onlarn ierdii tm yaratc eleri zmleyecek ve onlar zengin halk trkleri miras iinde olmak zere kendi sanat gelenei ile kaynatracaktr. (G. Thomson). TAVIR/153

Bu nasl olacaktr; ilk bata devrimci kltr mcadelesi de her alanda olduu gibi devrimci siyasi mcadeleye tabi olmaldr. Her kltr veya edebiyat ve sanat, belirli bir snfa aittir ve belirli bir siyasal izgi ile ilgilidir. Gerekte ne sanat iin sanat, ne snfst bir sanat, ne de siyasete paralel veya siyasetle hibir ilgisi olmayan bamsz bir sanat vardr. Pro leter edebiyat ve sanat, proletarya devrimci davasnn btnnn bir ks mdr. En geni ve en basit anlamdaki bir edebiyat ve sanat olmadan, dev rimci hareket ilerleyemez ve zafer kazanamaz. (Mao). kinci olarak, bu alandaki rgtlenmeyi salamak olmaldr. Emeki snflar ve tabakalararas dayanmay oluturacak ve glen direcek, devrimci alanda her trl poplizmi, ylgnl, pasifizmi krc, dev rimci siyasi mcadelenin temel grevleri dorultusunda rnler ve al malar ortaya koyarak, devrimci kltr mcadelesi gelitirilmelidir. Bu rn leri ortaya karabilmemiz iin en bata gemiin kltrel deerlerini miras olarak almamz gerekmektedir.

Yararlanlan Kaynaklar : 1 lkel Topluluk - Kleci Toplum - Feodal Toplum Zubritski - Mitropolski - Kerov 2 Kapitalist Toplum Ayn yazarlar 3 cretli Emek ve Sermaye Karl Marks 4 Doann Diyalektii P. Engels 5 Ekonomi Politiin Eletirisine Katk Karl Marks 6 Sanat ve Edebiyat Lenin 7. Sanatta Sosyalist Gerekilik Yeni Dnya Yayn 8 Kk Burjuva deolojisinin Eletirisi M. Gorki 9 Kltr ve Kltr htilali Lenin 10 Sanat ve Edebiyat zerine Mao 11 Marksizm ve iir G. Thomson 12 Son Konumalar A. Cabral 13 nsann z George Thomson 14 Felsefe - Edebiyat - Mzik zerine Jdanov 154/TAVIR

Kental KORAY GRSN YUVAYA MERM EKSN TET ELLER Acy, sancy, safray getirdiler sevgiyi ve kavgay dourduk fkeyle yourduk byttk adam ettik bilettik hazr ettik artk baaklar kzla srecektir. Bir yanda yumruklar vardr, solgun ince kuru yamru, yumru ve analar suskun alar mahzun ninniler titrek sinek, bin sinek yzlerde pamuk kahpe sendika sar aa it umut gel-gitte krpe bedenlerde canlar cascavlak beden yalncak rlplak ve demiri dven, ark eviren vida takan; i gcs satan atr ve ilyavrular, kanemiciler toplar, tfekleri zgrle evrili Bir yanda bomba vardr, kan vardr gkmen yiitler, yaz yiitler dizi dizi dizilir kuytularda sabah vakti kurunlara dizilir. Onlar ki kaakta marata, urfada a ama TAVIR/155

topraksz ve az toprakl pamukta sefil, ttnde zavall onlar ki yle bir deniz rmaklar tayorken azgnca kprleri alyorken amansz a suya. On'lar ki krldlar kzldere'de mahir idiler, cihan idiler bre ahin aman sekban sekban, gne yle pir idiler g tutsalar gk oynar taa vursalar ta atlar. 12 martn yaadk amerikan zulmlerin cellatlar yel yeperek, yelken krek omuzlar ok yldzl cellatlar. Beden dse de sessizce kavga srer artaan kzldere destan lm dirilir bin filizle D deil, masal deil katlalm kavgaya usul deil, yava deil initen, yamatan tezgahtan, tarladan bir tek vcut, tek hcre anamalcdan, aadan ikenceciden, zahmdan sil batan yeni bir dnyaya umut silahsa silah sreriz ortaya girsin yuvaya mermi eksin tetii eller. (1975)

156/TAVIR

SORUTURMA :

DNYA TYATRO GN
TAVIR

27 MART 1980, 19. DNYA TYATRO GN UNESCO rgtll iinde 1948'de kurulan Uluslararas Tiyatro Ensti ts (ITI) 1962 ylnda 27 Mart' DNYA TYATRO GN ilan eder. Son yla kadar da ye lkelerde okunmak zere nl tiyatro ve sanat insan larna konuma metinleri hazrlatr. Bunlar arasnda Asturias, Peter Brook, Pablo Neruda, Laurence Oliver, Arthur Miller ve lenoscu gibi isimlere de rastlanr. Alnan bir kararla bildiriler yldan bu yana ITI'ye bal ulusal merkezlerce lkenin sanat ve tiyatro adamlarndan birisinin grevlendirilmesi ile hazrlanmaktadr. Bu karar dorultusunda lkemizde ilk bil diriyi Muhsin Erturul, ikinci konuma metnini ise Haldun Taner hazr lamtr. Tiyatrolarn, perdelerini cretsiz olarak izleyicilerine atklar Dnya Tiyatro Gn'nde, oyun balamadan nce sanatlar tarafndan 19 yldan bu yana okunan bildirilerin genelde varolan bir ortak diliden szedebiliriz. Snf kavgalarnn giderek keskinletii, azgn emperyalist saldrganln dnyay halklarn zindanna evirme abalarnn bir yanda, kurtulu m cadelelerinin bir yanda olduu koullarda birlikten, kardelikten ve bartan dem vurulmakta. Snflarn ve acmaszca bir smrnn varolduu toplumsal koullarda birlik, kardelik ve bar arlar, snflarn kar birliini, kardeliini ve snflararas bar emperyalist yapda ve burjuva snf karlar do rultusunda istemek anlamna gelir. Demogoji yaplarak soysuzlatrlmaya allan bu kavramlarla smr gizlenmeye, devrim mlcadeleleri ve halkTAVIR/157

larn anti-emperyalist kurtulu kavgalar karalanmaya allmaktadr. Ti yatro snflarn, smrnn, baskna olduu koullarda birlik deil, kavga aracdr ancak. Dnya Tiyatro Gnnde yaynlanan bildirilerle, tiyatronun burjuva snf karlar dorultusunda biimlendirilmesi ve gnn burjuva anlamda yo rumlanma abalarna kar devrimci ve demokratik yapl tiyatrolar protesto metinleri ve ortak bildirilerle burjuva ikiyzllnn tehire almlar dr. Bu yl Uluslararas Tiyatro Enstits Trkiye Ulusal Merkezi konuma metnini hazrlama grevini Bedia Muvahhit'e verdi. Ayrca sanat rgtleri ve AST'ta bu gnde birer bildiri yaynladlar. Konuyla ilgili olarak Dergimiz, bugnn anlam asndan dar kapsaml da olsa bir soruturma yapt. TAVIR: Dnya Tiyatro Gnne yaklamnz nedir? Bu gnde devrimci, demokratik yapl tiyatrolar nasl bir tavr gelitirebilir? Bildiri hazrlama grevi size verilseydi, neler sylerdiniz? MEHMET AKAN (TI-SAN Bakan) Kadn yl ocuk yl gibi tiyatro gnn de yadrgadm bir olay. Tiyatroya gitme ola na bulamayanlara yln bir gnnde para sz oyun sergilemek, kkeninde iyi niyete dayansa da bir avunma gibi sanki, biraz da gnah karma... Kadnlarn, ocuklarn so runlarn genel olarak toplumdaki eliki lerin zmnden ayr dnmek nasl bir yanlgysa, tiyatro sorununu yln bir gn tiyatro gn iln ederek zmek olanaksz bence. Ama gene de yararl olabilir byle hatrlatma gnleri, sorunlar gndemde tut mak asndan. Dnya Tiyatro Gnnde nce, tiyatronun dze kmasnn, toplumun d ze kmasyla dorudan ilikili olduunu belirtmek isterim. Bunun tersi de sz konusudur: Tiyatro, toplumun dze kmas uranda grevlidir. Ti yatrocular sanatlar, meslekleri iin verdikleri mcadeleyi genel olarak de mokrasi ve zgrlk mcadelesi dnda tutamazlar. Aln, yoksulluun, smrnn ortadan kalkt bir dnyada sanatnn zgr yaratmadan haz duyaca dnemlere varma dileiyle... 158/TAVIR

S. GNAY AKARSU (Oyun Dergisi Sahibi, Eletirmen) 27 Mart'n dnyada tiyatro gn saylmas nn ve bugn tiyatro konusunda bildiriler yaynlanmasnn fazla bir deeri yoktur. Bir gstermelikten teye gememektedir bu uy gulama. Nasl gesin k i , kapitalist-emperyalist dzenlerde ylda bir gn tiyatroya nem verilince, diyelim, tiyatrolarn kap l a r gene varolan seyirciye alnca, tiyat ro yapsal bir deime mi geirecektir; me ta olmaktan kurtulacak mdr? Sorun bura dadr nk. Emee yabanclam toplum larda meta durumuna drlm olan tiyatronun genellikle kime ve neye yararl plduu tartlmaz biimde ortadadr. Bu emberi krmaya ynelik olumlu ve drst tiyatro abalarnn varl, dzenden kaynaklanan genel yapy deitirme yecektir elbet. Bu yzden ylda bir gnn tiyatroya ayrlmas, gerekte sonucu hi etkilemez. Byle bir gnde bildiri sunma grevi bana verilseydi, bu grevi yuka rda belirlediim anlamda deil de dorular kamuoyuna bir kez daha ula trmak iin stlenir, gnn koullar iinde faizme kar bir ar frsatna dntrrdm. HAYAT ASILYAZICI (stanbul Belediyesi ehir Tiyatrolar Genel Sanat Ynetmeni) Konuya yle gireyim: Dnya Tiyatrolar Gn nedeniyle dnyann her tarafnda, 27 Mart'ta temsiller verildiinden, biz de BT olarak ayn gn eitli tiyatrolarmzda pa rasz oyun oynadk. Bu oyunlar sayesinde, tiyatroya gitme olana bulamayan ya da az bulan iiler, ve dier yoksul kesimler, c retsiz tiyatro seyredebiliyorlar. Biz byle gnlerde, belli kurumlara davetiye gndlriyoruz ve o kurumlar, tiyatroya gidemeyen lere datm yapyorlar. Gelen kitleye ise zel bir oyun sergileyemiyoruz; re pertuarda ne varsa o oynanyor. Gezici tiyatro kolumuz ise, evre beledi yelerle ilikiye geerek bedava oyunlar sergiliyor. TAVIR/159

27 Mart'n muhtevasna gelince; bugn tiyatro dalnda nl bir adamn bildirisi olarak grlmekte. Eskiden uluslararas olarak yaymlanan bu bil diriler, imdi ulusal (yerel) olarak hazrlanyor. Tabii salt ylda bir kez bu tr bir gn nedeniyle ve byle bir ar ile, cretsiz tiyatro seyrettirme nin yeterli olmadna da inanyoruz. Gemi yllardaki bildirilerde, zellikle Ionesco'nun bildirisinde (1976) tutuculuk ar basyordu. Nedeni, Ab srd (soyut) tiyatro ile n yapm bir yazarn, tiyatro yazarl dnda tutucu bir politik-siyasal gr olmas. Siyasal gr sakat. Soyut oyunda, politik gr ve kltr ne kmyor; siyasal bir mesaj vermiyor. amzda, olaylara diyalektik adan baklmadnda, sanat-yazarpolitikac-ekonomist-toplumbilimci, hangi dalda olursa olsun, yanlglara d erler. Maddeci tarih grnden uzaklaan bir sanat adam, bir aydn, bu elikiyi devaml srdrr. Diyalektik dnya gryle yazlan bildiri, g nmze kadar ya bir, ya da ikidir. Bunlarn dndakilerin toplumcu mesaj lar olduka eksiktir. UNESCO'nun bildirilerinde apolitiklik gze arpyor. Salt yzeysel ve insan ilikileri asndan, hmanist bir dnya gr konuyor. Her hangi bir dnya grne yer vermeyelim, ortak birey olsun diyorlar. Evet, sanat ve sanaty nasl ki politikacdan soyutlayanlayz; sanata dein bir bildiriyi de politikadan soyutlayamayacaz tabii. Bu, ille de poli tika yapmak eklinde anlalmamaldr; ama bir dnya gr de olmal tabi. Eer byle bir grev (bildiriyi hazrlama grevi) bana verilseydi, ko nuya diyllektik bir grle yaklardm. Trkiye genelinde yaptm bir de erlendirmeyle, kendi grm uyumlu tutmaya alrdm. Kesinlikle yan tutmak gerekir. TANER BARLAS (Oyuncu) Sorun, Dnya Tiyatro Gnnde yaynlanan bildiriyi kimin hazrladdr. Bugne ka dar yaynlanan bildirilerde ierek ynnden gerici, siyasi olmayan, toplumsal ger eklerden uzak metinler grlmektedir. Bil diriyi hazrlayan kiinin nitelii burada nem kazanmaktadr. Bugn de yaplacak olan, tiyatronun nemi ni bir kez daha vurgulamak olmaldr. nk 27 Mart tiyatroya gidemeyenlerin o gn cretsiz olarak tiyatroya gitmelerini sa layan bir gn olarak kalmtr. Gnn ma hiyeti bilinmiyor, bildiri ve bildirinin oku nup deerlendirilmesi yaplmyor. Bunun 160/TAVIR

tm ise; tiyatroyu kitlelere sevdirmek, iileri ve yoksul halk tiyatroya getirip, ona siyasi gereklerden szedip devrimci harekete katlmn sa lamak olmaldr. Hocamz M. Erturul'un bu konuda yapmaya alt ii lere, kyllere bedava gsteriler tertiplemek bugn iinde geerlidir. Ya plmas gereken bu olmaldr. Benim bugn iin hazrlayacam bir yaz, lkenin iinde bulunduu so mut artlara bal ve kesinlikle onlar yanstan zde olacaktr. Bunu tiyat ro yoluyla gerekletirmek ise seyirciyi toplumsal sorunlardan haberdar etmek ve onda siyasi birikimi salamakla olur. nk bugnk tiyatro, se yircinin gerisindedir. Yani, onun sorunlarn dile getirmekten uzaktr. Yapl mas gereken, seyircide politik birikimi salamak, seyirciyi ii snf ideo lojisi nderliinde birletirmek ve onu eyleme sokmak olmaldr.

ONDOKUZUNCU DNYA TYATRO GNNDE ULUSAL BLDR Biz, 3 paradan oluan bir sanatn insanlaryz. Bu paralarn bir ksm yazanlar, bir ksm oynayanlar ve dierleri seyredenlerdir. Bun larn biri eksik olsa tiyatro denilen sanat da olmaz. Bu, t bilinmeyen zamanlarda byle teekkl etmi, sonunu bilemeyeceimin zamanlara kadar byle gidecektir. Sanatmz, bar ve sevginin birlemesiyle dodu. Ve biz, onun ii leri, stnde yaadmz krenin her tarafna bar ve sevgiyle, ama birbirimizden ayrlmadan yayldk. Ben Londra'da yaratlm bir Desdemona'y stanbul'da canlandrr ve seyircilerime sevdirirken, ayn sevgi, ayn dostlukla Tokyo'daki sa nat da ayn yazarn szlerini benim ruhumun duygusuyla dile geti riyordu. Biz tiyatrocular, seyirciyle birbirimizin ismini cismini bilmiyoruz, yzlerimizi grmedik, tanmyoruz ama, adeta ayn ruhla yayoruz. te sanatmz byle sevgi balaryla meydana geldii iin, btn dnyay kaplayan tiyatro bayramm yapabiliyoruz. Kutlu olsun bu sanatn yazarna, okuyucusuna, seyircisine! Byle bir sevgi ve bar bayram btn dnya insanlarnn stne olsun! Sayglarmla. Bedia Muvahhit

TAVIR/161

ZELHA BERKSOY (Tiyatro Oyuncusu) Tiyatro sanat, ann insanna, ana do ru deer lleri ile bakmasn, bu doru lardan giderek insann insanca yaayabil dii bir dzeni gerekletirmesini retme lidir. Bence alar boyu tiyatro sanatnn saygn ve kutsal yan bu. Ama gnmzde ne denli bu toplumsal grev yerine getirili yor... Dnya Tiyatro Gnnde, eitli merkezler den yaynlanan bildirilerde, tiyatro sanat nn dnya insanna bar getirmesi ve her ktada eitlik ve kardelik ilkesine dayal bir kavgann retisi olmas tek dileim. GNGR DLMEN (Tiyatro Yazar) Konumalarmzdan anladm kadaryla, Dnya Tiyatrolar Gn dolaysyla bugne kadar yaymlanan bildiriler, sizi memnun et memi. Bu ok doal. Ben kendi payma bu tr bildirilere pek merakl olmadm iio okur geerim. nemli birey sylenmise belleimde kalr. Ya da arkadalarla tart rz. O kadar. Yani bu, ylda bir tiyatrocu larn bayramlamas gibi birey. 365 gn iinde baka gnlerin ne kadar nemi var sa, o kadar. Ancak birgn bile iyi deerlen dirilirse yararl olabilir. Ben tiyatroda tr zenginliine inandm iin, 'tiyatro yalnz Syle olmaldr, amzn tiyatrosu ancak budur, bugne kadar yaplanlar burjuva tiyatrosudur kabilinden tekelci grlere hi nem vermediim iin deiik tiyatro anlaylarnn sahnelerimizde ser gilenmesinden yanaym. Sorunuzun ikinci blmn anlayamadm. Demokratik kurulular tiyatroya hangi gzle bakmal? Bilmem ki. yi gzle baksnlar, tiyatrolara toplu ola rak seyirci gndersinler yeter derim. 162/TAVIR

Bu tr bildirilere merakl olmadm batan syledim. Varsaymlarla niye uraalm? Bildiri yle deil, byle olur diye imdi size otulup bir bildiri mi yazaym? Syleyeceklerim bunlar, derginize baarlar dilerim.

27 MART DNYA TYATRO GN NEDENYLE SANATI RGT TEMSLCLERNN AIKLAMASI 1980'in 27 Mart Dnya Tiyatro gnnde perdelerimizi nasl bir gne ayoruz... Dnen kiiler acmaszca ldrlyor; ekonomik yaam koullar altst ediliyor; sanat ve kltr alanlar baskya uruyor, kylyor; tiyatro oyunlar kovuturuluyor. Gnmzde hangi solukla 27 Mart Dnya Tiyatro Gnn kutlayabiliriz? Tiyatro yaamndaki abalar, toplumun demokratik kesimindeki olgularla btnlemedike, etkisiz kalacaktr. Tm tiyatro alanlar, demokrasi gleriyle birlikte, lkemizin tm bask duvarlarm ykp, tm halkmz tek bir ilkede demokrasi ve barn aydnlnda bir letirecektir. Bunu anlayanlar, bugn tm korkularm kusmaktadrlar; tm politikalarn oynamaktadrlar; tm ibirlikilerini greve ar maktadrlar. Bilmezler ki; tiyatro onlarn deil, alanlarn ve halknndr. Bil mezler ki; huzurlarnm kamasnn nedeni, sanatm yozlamlklarn gzler nne serici yenilmez gcdr. Tm antidemokratik uygulamalara karn, biz tiyatro alanlar bir kez daha halkmza sz veriyoruz: Ylmadan, yorulmadan uramz srdreceiz. Sanatmzn onur ve zgrln ve bamszln koru ma adna, klannz, insanlar doruya, bara, kardelie, zgrle aran klarmz her gece yeni bir dnya iin yanmaya devam edecektir. Tm Tiyatro Sanatlar Birlii T-SAN adna: Rutkay AZZ Devlet Tiyatrosu allnlar Dernei DETA adna: Cezmi GKALP Devlet Sanatlar Birlii DEV-SAN-BR adna: Alp YKEN TM-DER Devlet Tiyatrosu Temsilcilii adna: Emine ORHUN -KLTR Dernei adna: Ylmaz ONAY

TAVIR/163

GENCO ERKAL (Tiyatro Oyuncusu) Ylda bir gn, gstermelik olarak, bayram olsun diye, o gne kadar tiyatro seyretmem olanlara tiyatrolarn kapsn parasz amak neye yarar. Asl bayramlar, pa rann tmden ortadan kalkt bir dnya da, nimetleri tm insanlarn kardee b lecei bir dnyada yaanacak. O gne kadar biz tiyatroculara den grev, by lesi bir dnyann yaratlmasna, sanatm zn olanaktan lsnde katkda bulunmak olacaktr. Selm olsun bu yolda ura veren sanat l a r aydnlara, dnyann tm emekile rine... CENGZ GNDODU (Oyun Yazar) nce unu bilmek gerekiyor. Bu gnler nereden kt? Ne demek Anneler Gn, Babalar Gn. Sonra Krler Haftas, Sakatlar Haftas. Daha sonra Kadn Y l, ocuk Yl... Vietnam'da 60.000 ocuk sar kald, ABD bombardman yznden. Sonra ABD bile ocuk yln kutlad. Kapi talizmin dou dneminde yzbinlerce ocuk makine banda ld. imdi ocuk Yl kullanyor. Gnah kartr gibi... Bu gnlerin bu haftalarn byle bir amac var ite. Her eyi insana kar kul lanan kapitalizm, imdi insana yaklama savam veriyor. Bu ince noktay kavra mak zorundayz. ocuu, anay, babay, sa kat metalatrd. ocua, anaya, babaya, sakata sorunlaryla ilgilenirmi gibi bir hava yaratmak istiyor. Hayr. lgilenemez. Onlar, ocua, anaya, babaya, sakata insan gzyle bakamazlar. Bakmazlar. Byle gnlerde, ananza, babanza, ocuunuza ar maan aln demeleri de bunu gsteriyor. nce bu bilinmeli, bu bilinen tehir edilmeli. 164/TAVIR

Tiyatro gnne gelince... Tiyatro ne? Bir sanat. Sanat bir insan etkin lii deil mi? Biri oturacak sanat yaratacak... Biri de bu sanatla ilgilenecek... Roman okuyacak... Tiyatroya gidecek... Resim, seyredecek... Ama bu byle islemiyor. alan insan, ne zaman tiyatroya gidecek, ne zaman resim seyredecek, ne zaman roman okuyacak, bir baka deyile ne zaman ksan etkinliinde bulunacak? Etkinlik yapaym desin isterse... Sanatn bile metalat bu ortamda pek yapamaz .bunu. Sanat bile metalatrsn kapitalist. imdi ylda bir gn, parasz tiyat roya gidin, oyun izleyin diyor. Hani dilenciye para verir gibi bir ey. Bu konumda unu sylemek gerekiyor. Tiyatro gnne deil, ite bu ze karg kmalyz. Bu z tehir etmeliyiz. Nasl? yle: Dnya Tiyatro Gn var. Bunu kutlayalm. Hadi kutlayalm. Ferhat ile irinsin Arturo Ui nin, daha birok oyunun yasaklan d Trkiye'de, icra enliklerinin yaplmad Trkiye'de Dnya Tiyatro Gn kutlanmamal, diyorum. O gn, btn tiyatrolar kapansayd, ite o zaman gerekten kutlanrd Tiyatro Gn Trkiye'de. TURAN OFLAZOLU (Tiyatro Ynetmeni) Bir toplumda tiyatroya ilgi yeterli lde deilse, ylda bir gn tiyatroya ayrmak, bu ilginin yeterli dzeye gelmesini salaya maz ama bir katks da olabilir. nk bu trl eylemleri simgesel saymaktan baka are yok. Dnya Tiyatro Gnnde nl bir tiyatro adam konuuyor, konuma ister is temez snrl oluyor. Bir, birbuuk dakika lk bir konumada ister istemez fazla genel konulara deiniliyor. Bu trl konumalar ve tiyatrolarn bir temsilini toplumun belli kesimlerine ak tutmalar hi deilse ti yatro diye bir olgunun varln hatrlatma ya yarar. Ama toplum, her bakmdan ge liir ve tiyatroya ilgi, zlenen dzeye ula rsa, o zaman bu trl kutlamalarn gerei de kalmaz. nk btn tiyatro mevsimi srekli bir tiyatro enlii haline gelir. O gnlerin bir an nce gel mesini dilerim. TAVIR/165

AST'IN DNYA TYATROLAR GN BLDRS 1980 Trkiyesinde her perdesini aan tiyatroya ve alan her per deyle birlikte sahneye her kan tiyatroya selam olsun. Selam olsun, hergn oynad oyunla seyircisine bireyler iletene. Selam olsun, ksndan oyuncusuna, dekorcusundan ynetmenine, efektisinden perdecisine. Selam, selam, selam... olsun, bugn aramzda olmayp da bugne kadar tiyatroya emek verene... Bugn 1980 Trkiyesinde 27 Mart Dnya Tiyatrolar Gn!.. Selam olsun basklara boyun emeyip de, perdelerini ap, seyircilerini selamlayanlara. Selam olsun, genel mdrlerin, bakanlarn hmna urayp, de nekli tiyatrolardan atlan ama ylmadan savaana. Evet, bugn 27 Mart Dnya Tiyatrolar Gn... Ve bugn biz, 1980 Trkiyesinde, tm Trkiyeli tiyatrocular basklara gs geriyoruz, olanaklarmz zorluyoruz, hereye karn perdelerimizi ayoruz. Anla tyoruz insana insan olduunu ve sonra btnleiyoruz tm insanlarla. D, yalan kovarak doruyu gsteriyoruz insana. Bara, sevgiye, dostlua hasret tm insanla anlatyoruz neyin ne olduunu. Ve bugn, 1980 Trkiyesinin 27 Mart gn haykryoruz hep birlikte: SELAM OLSUN, TM DNYA TYATRO EMEKLERNE!.. AST alanlar HALUK EVKET (Kadky ehir Tiyatrosu Sanat Ynetmeni) Biz UNESCO'nun setii dnya yazarlarn dan, dncesi ad olan yazarlarn bil dirilerini yaynlamyorduk. Biz, 27 Mart akam Bedia Muvahhit'in bildirisiyle bir likte, arkadan AST'n bildirisini okuduk. Onu okuturken de, ikinci bildirinin (AST'n bildirisinin) birinciden daha fazla tiyatro sanatna yakn olduunu syledik. Bizce nemli olan, mesajn ieriidir. Bu mesajn ilevi, dnyay deitirmeye ye terli olmad takdirde bizce nemli deil dir. Bizim tiyotro grmz asndan, Ka dky ehir Tiyatrosu'nun Sanat Ynetmeni olarak sylyorum ki; sevgi, kardelik, ba r gibi szler bizim gibi toplumlarda soyut kalyor. Bunlar somut hale getirecek or166/TAVIR

tam yaratmadan, tiyatro sanatnda bunlar ilevsel klmak mmkn deil dir. nk tiyatro, organik bir yapy ierir. Giderde etki-tepkiyi ortama getiren bir sanattr. Dolaysiyle etki-tepki elikilerini de birlikte sergile meli ki, tiyatroda diyalektik bir yapy oluturalm. Yoksa, seyirciyi dura an bir ekilde uyuturup, koltuunda uyutmaktan baka bir ey yapamayz. Maalesef Trk Tiyatrosunun bugnk grnm budur. Trk Tiyatrosunun izgisi yozdur genellikle. Toplumun ekonomik ve sosyal geliimi, insanda tavr ve eylem birliini getirmeli. Sosyal ve ekonomik geliimin gerisinde kalm bir tiyatro, top luma birey kazandrmaz. Gnlmzce ada bir tiyatro yapabilmemiz iin, imdiki olanakszl n, olanak haline dnmesi gerekir ki bu da devrim demektir. HAMET ZEYBEK (ehir Tiyatrolar Oyuncusu, Oyun Yazar) Dramn (tiyatronun) tarihi; uygarln, kl trn, dncenin zetle, insanln tarihi dir. Orada insan, btn evrensel boyutlaryladr; irkinlii - gzellii - uzunluu _ ksal aklar ve kskanlklar - mutluluu, umu duyla umutsuzluu - dyle gerei - z grl, erdemi ile vardr. nemli olan, bulunduumuz noktada basit ten karmaa doru, gemii ve gelecei doru biimde yorumlamaktr. Antik ada tiyatro konularm mitolojiden alrd. Kiileri tanrlar ve tanralard. Al tn ada felsefeden, filezofiden yararlan lrd. Ortaada, ama uygun olarak, tek t a n r l dinin (bir baka deyile dncenin) emrine girdi. Uzun bir sre tm evreni, varoluu tek bir ne dene balad, aklad. Rnesansla yeni bir canlla ulat insanlk. Tanr yerine onun yery zndeki temsilcilerinin hizmetine girdi. Krallar, rahipler, soylular; bu var lk zincirinde valyeler, askerler ve en alt basamakta halk da gzkmeye balad. Aydnlanma anda aadakiler, yukardakileri sktrmaya balad. Onlar da tarihin sahnesine kmaya balyorlard. TAVIR/167

Eletirel gerekilik yldrmlarm st katlara yneltti. Derken tahtaravalli dengeye geldi. Sosyalist gerekilikte iilerden, kyllerden yana ar basmaya ba lad. Tiyatro da bu kesimin hizmetine girdi. Byk Proleter Kltr Devriminde tamamen kendini yeni insann yara tlmasna verdi. te bu geliim iinde binlerce kltr emekisi, tiyatro iisi, gemiin karanln yrtarak aydnlk gelecee perdelerini ayor. Gnl ister ki, amza uygun olarak kltr emekileri ile sanayi ve tarm proletaryas kaynasn ve kopmaz bir btnn paralarm olutur sunlar. Kitlelerin hizmetine girsinler. 27 Mart "Dnya Tiyatrolar Gnnde genel olarak amzn, zel olarak tiyatronun gncel ve kuramsal sorunlarnn canl bir biimde gndeme ge tirsin, tartmay balatsn.

HALK OYUNLARI ENL

OYUN
Aylk tiyatro dergisi
2. YILINDA ABONELERNE BYK NDRM YAPIYOR (50 TL.'lk dergi 30 TL.) Yllk: 360 TL., 6 aylk: 130 TL. Adres: ZLEM YAYINEV (Tel.: 28 03 47) emberlita, Piyerloti Cd. Saka han No. 10 stanbul

168/TAVIR

MAYAKOVSK: Kalemin sng olmasn isterdim

Zeynep ERAY

Mayakovski dendiinde akla tyler rpertici nitelikte, kurunlarla, snglerle donanm dizeli haykrlar gelir. Mcadele iinde, an yeni bir topluma gei srecinde, iirinde, devrim ateiyle atan yrekleri yan stm, kitlelere kitle iirini ulatrma yolunda kalemini kendi deyiiyle bir sng gibi kullanmtr. Kim daha stn, air mi yoksa insanlara pratik yarar salayan teknisyen mi? kisi de. Yrek de bir motordur nk ve ruh, onun altrcs. Eitiz bizler airler ve teknisyenler. TAVIR/169

Mayakovski, airin fabrikada reten emekilerden farkl olmadn, airin de bir fabrika, yreklere retim yapan bir fabrika olduunu syler. Ve yle devam eder: Vcut ve ruh emekileriyim ayn kavgann iinde. Ve ancak ortak emeimizle bezeriz evreni marlarmz gmbrdeterek... Kitleleri iiriyle kavramak, yreklere krek krek ate vermek, ve her krekte atei, devrim ateim daha bir kzllatrmak, daha bir ykseltmek... tte devrim airi Mayakovski... 1893'de kk bir Kafkas kasabasnda doar. Bir orman bekisi olan babasnn lm zerine, Moskova'ya yerleir. 15 yanda Sosyal Demokrat Partisine yazlr. Bildiri datmaktan, hapisteki devrimci kadnlarn ka rlmasn rgtlemeye katlmaktan kez tutuklanr. Moskova'da resim eitimi grr, ftrist airler topluluuna katlr. Mayakovsi'nin ftrizmi talyan faist Marinetti ftrizmi olmayp, iirde yeni estetii kullanma, bakaldrma istemleri dorultusunda bir ftrizmdir. 1923'de ilk iir kitab Ben!i yaynlar. 1915'de, en iyi sesleri arasnda saylabilecek Pantolonlu Bulutsu yazar. Sava ve Evren, Omurgal Flt, Brt Kadar Basit, nsan, Sanat Ordusuna Buyruk, 150.000. 000, V.. Lenin birbirini izler. Mayakovski'nin iiri gerek z, gerekse biimi asndan meydanlarn alanlarn iiridir. iirlerinin baz blmleri halk deyileri ve sloganlar haline gelmitir. syann ayak sesi, alanlar dv! Yukar, gururlu balar dizisi! Biz, ikinci Nuh tufanyla Yeniden ykayacaz dnyann tm kentlerini! iirindeki itenlik, ateli tutku, sylevci edann iire getirdii ok sesli ritm eleri yanstlan olaylar duygular derinlemesine verebilmi, iire yeni vurgular getirmitir. Szck alannda da szln her katmanndan gzpeke yararlanarak yeni szler tretmi, iir dilini zincirinden boalt mtr. Mayakovski'yi Mayakovski yapan, 1917 Ekim Devrimidir. Mutlulua, zgrle giden yolun kanl, acl ve fedakrlklar isteyen mcadelelerden geeceine inanm bir airdir. 170/TAVIR

Saflaran Sola ark - marla aln! leri atln! Hey, boboaz! Cehennemdir yerin! Hatipler yava! Mavzer yolda sz sizin... Yap dmann boazna sk tutn Parmaklar elik, Gsler tuntan Enginlere dik flamay bayra Doru at aya! Hey kimdir orda sa admn atan? Rotamz en doru yol! Sol! Sol! 1923-25 yllarnda LEF (Sol Sanat Cephesi) adl dergiyi kartr. Bu dergi etrafnda Ayzentayn, Meyerhold, Babel gibi birok byk devrimci sanat y toplar. Lenin, Mayakovski'nin iirini zellikle biim asndan eletirmi, iir lerinin anlalmazln zrvalkla ve samalkla sulamtr. Ancak Ma yakovski'nin toplamalarn ateli izleyicileri iin yazd dizeleri okuduktan sonra da unlar sylemitir: iir konusunda yetkili olmadnm kesinkes bilincindeyim geri, ancak Mayakovski'nin iir yeteneine hayran olanlar arasnda bulunmadm da syleyebilirim. Ama itiraf etmeliyim ki, uzun sredir siyasal ve ynetimsel adan bana bylesine zevk veren bir iir okumamtm. (Sanat ve Edebiyat, sy. 164) Stalin ise Mayakovski'yi yceltmi, onu rnek yazar ilan etmitir. Mayakovski'nin grlerinde dikkati eken bir nokta da, deyilerindeki o ince ve ac alayc tutumdur. Bu tutum, zamanla partiden ve baz yazarlar dan gelecek eletirilerde etkileyici bir rol oynamtr. Partinin emrinde yaz mazla kendi kendini grevlendirmi, Partiye duyduu gveni, gbirliini vc dizelerle dile getirmitir. TAVIR/171

Dayanarak ve gvererek birbirimize geliriz stesinden en olmayacak eylerin Parti belkemiidir ii snfnn. Parti davamzn lmszl demektir. Partidir bana ihanet etmeyecek tek ey. Beynimiz gcmz sanmz, parti budur ite. Mayakovski'nin partiye olan ball salt partiye vgler dzme dze yinde kalmaz. Brokratlar, tahtakurularyla (devrimin parazitleri) m cadele eder, bunun zerine geni tepkiler olur. Yavan polemikler iinde kalr. Bu tepkiler nceden eletirdii RAPP (Rusya Proleter Yazarlar Birlii) rgtne girdikten sonra daha da artar. Gerek bu iinde bulunduu rgt* ten, gerekse bu rgtte (RAPP) bulunduundan dolay evresinden gelen eletiriler airi ypratr. Bu ypranma ve kendi iinde krklenen at malar onu intihara dek srkler. Balayn beni. i deil bu, biliyorum, kimseye de tlemem diye balayan son mektubunu yle bitirir air: Akn kk sandal hayat rmann akntsna kafa tutabilir mi? Dayanamayp paraland ite sonunda... Aclan mutsuzluklar karlkl hakszlklar hatrlamaa bile demez: demi durumdayz kahpe felekle Ve tizler mutlu olun yeter. 172/TAVIR

Kendi intiharndan be y l nce, Yasenin'in intiharn knam, intiharn marifet olmadn sylemitir. Bunlar sylemesine ramen, kendisi de be y l sonra intihar etmi, zorluklara teslim olmu, yani yenilmitir. Mayakovski'yi ypratan, tketen eletiriler, lmnden sonra daha da younlar. iirinin tam anlamyla deerlendirilebilmesi iin uzun sre bek lemek gerekecektir. Bugn Afrika'dan, Amerika'ya dein iirleri ellerde dolayor, devrime olan tutkusu, inanc, itenlii, kavgann bu destans tanmasn heryere ulatryor. Toplumsal buyruu anlayabilmek iin bir airin olup bitenlerin orta snda olmas gerekir. diyen Mayakovski, devrimci sanatlk kstasm dev rime hizmet, mcadeleye katk prespektifiyle gelitirdiinden, burjuva sa natlarn da kyasya eletirir. Haydi! laf frtnalarndan ayralm kendimizi bir dalgakranla, basma! Canl ve yepyeni bir almadr bu. Ve az kalabalk sylevci takm Deirmene yollansn doru! unculua deirmen ta dndrmeye laf suyuyla! Mayakovski, iirin dnda sinemayla ve arlkla tiyatroyla ilgilenir. Misteriya-Buf, Tahtakurusu sz edilmesi gereken oyunlarndandr. Mayakovski, rettikleriyle, amzn byk devrimci ustalarnn yeti-. mesinde esinleyici, cesaret alc, dolaysyla etkileyici bir r o l oynamtr. Bu ustalar arasnda Neruda'y, Aragon'u, N. H i k m e t i sayabiliriz. Bugn Moskova'da kendi adm tayan meydanda bir ant var Mayakovski'nin. Antlar; salt o bir kii adna meydanlara dikilen, bronzdan, mer merden, demirden gsterili heykeller, ta ynlar... Ama bu, Mayakovski; Birey, ne sama eyin airi bu. TAVIR/173

Ar bronz antlar bana vz gelir... Savalarla kurulan sosyalizm hepimiz adna dikilen bir ant olsun... lmnn 50. ylnda devrimin airi Mayakovski'yi Sovyet airi Marina svetayeva'nn dizeleriyle selamlyoruz. HALARDAN BACALARDAN YKSEK VAFTZ EDLM, ATETE VE DUMANDA; AIR ADIMLI MELEK SELAM VLADMR, SELAM YZYILLARA!

(*) Ftrizm: Sanatla teknoloji arasnda bant kuran ftrizm ilkin gele neksel sanata bakaldranlarm elindeydi. Ksa bir sre sonra siyasal bir nitelie brnd ve talya'da faizmin destekle yicisi oldu. Marinetti'nin Manifesti del Futurismo adl ya pt, sanayii dinamizmini yceltme bahanesiyle talya halk nn savaa sevgi duymasn salamaya alr. KAYNAKA: Milliyet Sairler Antolojisi Sovyet Edebiyat Sovyet airleri Antolojisi Sanat ve Edebiyat Felsefe Ansiklopedisi Yeni Dergi (s. 21, 6/1966) iir Nasl Yazlr? 150.000.000 174/TAVIR

MAYAKOVSK

SOL MARI Saflara! Sola ark - marla aln! leri atln! Hey, boboaz! Cehennemdir yerin! Hatipler yava! Mavzer yolda sz sizin Neymi Adem'le Havva'dan kalma kanunlar Tarih bir st beygiri yerinde sayyor Sen yeni hayata hazrlan hazr ol! leri arkada! Sol! Sol! Hey, mavi yakalar! Seyir feneri yand Yapn Halatlara! Serenlere! Enginlere! Omurga m limanda pasland? Tallar sivri diini gsterse Britanya arslan kkrese de Komn yenilmez! Rotamz - doru yol! Sol! Sol! Hayat senin! Ez ge al Keder dalar tesine Gne lkesine TAVIR/175

doru milyonlarca adm at! Hayat sizin! Serin hayat! Kiralk korsanlar kuatsa bizi erimi elik kussa da stne yenilmezsin, komndr siperin rota doru, alalm yol arkada at adm! Sol! Sol! Zayflad m kartal gzlerin? Ne hayr var eski gnlerin? Onlar unut! Aklndan at! Yap dmann boazna sk t u t ! Parmaklar elik, gsler tuntan Enginlere dik flamay bayra doru at aya! Hey! Kimdir orda sa admn atan? Rotamz en doru yol! Sol! Sol! (eviren: G. Bozkaya)

176/TAVIR

Devrimci mzik, mziimizin okseslilie gitmesi sorunudur

Konuan: Kerim BALKIR

HALK MZMZ TEKSESLDR. BYKL, H A L K I N BTN SO RUNLARINI YKLENEN BR MZK OLMASINDADIR. KLASK SANAT MZMZ G B BR KONUYU LEMEMEKTE. YAN, YALNIZ AK KO NUSUNU LEMEMEKTEDR. HALKIN KORKULARINI, SEVNLERN, KAHRAMANLIKLARINI, NEYN ZLEMN EKYOR, NEDEN KAYET EDYORSA, ONLARIN TMN EREN BR MZKTR. BUNDAN DO LAYI DEVRMC MZK NTELN TAIMAKTADIR. Soru Mziin toplamsal deiimdeki ilevi sizce ne olabilir? RUH SU Mziin toplumsal deiimdeki ilevi, toplumun koullarna, iinde bulunduu ortama gre deiebilir. Ve edebiyatn ilevi neyse, tiyat ronun ilevi neyse, mziin ilevi de ondan baka bir ey deildir. Yerine gre elendirmek, dinlendirmek, toplumun estetik deerlerini, zevkini geli tirmek ilevini de stlenebilir. Toplum bir savamn iindeyse, o savama da katkda bulunabilir. levi, koullara bal olarak bylece geliir. Kar lkl etki-tepki kanunlarna da baldr bu. Koullar deitike, toplumun sanat da deiir. Bu etkilenme, koullar da deitirebilir. Bu iliki kar lkl olarak birbirini daima deitirerek, gelitirerek srer. TAVIR/177

BUGNK VAROLAN MZMZE GRE DEVRMC MZK, BZM N, BZM TOPLUMUMUZ N OKSESL BR MZKTR. YAN, MZIGIMZN OKSESLLE GTMES SORUNUDUR DEVRMC MZK. Soru Devrimci mziin kayna ne olmaldr? RUH SU Devrimci mziin kaynan dnrken, yine sanatlar t myle beraber dnmek szkonusu. Btn sanatlar gelitiren esasl unsur neyse, devrimci mziin gelimesi iin kaynak da odur, diyebiliriz. Burada halkn zlemlerini bilmek, devrimci mziimizin gelimesine ok yardmc olur. Bu zlemler nereden renebiliriz? Trklerinden; trklerde oun lukla halkn ne istedii yatmaktadr. Yani, ekmekten aka kadar, neyin z lemini ekmekteyse onu trkleriyle anlatmaktadr halk. Devrimci mzii mizde bu bir kaynak olabilir. Bir de, bugn mevcut mziimize gre, dev rimci mzik nedir, sorusu kabilir burada. Bugnk varolan mzi'mize gre, devrimci mzik, bizim iin, bizim toplumumuz iin ok sesli bir m ziktir. Yani, mziimizn ok seslilie gitmesi sorunudur devrimci mzik. O zaman ok seslilie gitmi olan mzikler de bizim iin bir kaynak olabilir. Yani ok sesliliin kendisi devrimi yaratmaya yetmeyebilir. Bugn batdaki kapitalist toplumlarn tm hemen hemen oksesli mzie sahiptir ama, oradaki toplumlarn hepsi devrimci koullara gelmi deildir. Kapitalist dzenden daha ile bir devrim dnyorsak, demek ki okseslilik orada yet miyor. Ama sosyalist dzende oksesli mzik mutlaka devrimci mzik nite liini tar. O adan bizim bugnk mziimize gre devrimci mzik, ok sesli mziktir, denilebilir, daha ileri bir adm olduundan. Halk mziimiz tekseslidir. Bykl halkn btn sorunlarn ykle nen bir mzik olmasndadr. Klsik sanat mziimiz gibi bir konuyu ile memekte," yani yalnz ak konusunu ilememektedir. Halkm korkularm, sevinlerini, kahramanlklarm, ney'n zlemini ekiyor neden ikyet ediyor sa onlarn tmn ieren bir mziktir. Bundan dolay devrimci mzik nite lii tamaktadr. Soru Halk trkleri yorumlanrken nelere dikkat edilmeli? RUH SU Trkler, szl mzik olduuna gre, yorum, szn kendi sinden kar. Sz neyi sylyorsa, o zatan yorumu kendiliinden getirir. Hani 'azndan tkan lfa dikkat et' derler. Trky syleyen, sylerken azndan kan lafa dikkat ediyorsa, o bir yorum getiriyor demektir. 178/TAVIR

Soru Mzik asndan neler syleyebiliriz? rnein, sizin yorumla yarak sylediklerinizin otantik olandan farkllklar var. Daha dorusu bir ileri olma durumu var. Bunu yaparken neye dikkat edilmelidir? RUH SU Bir trky, bir arky rahat yorumlayabilmek iin, m ziin ve szn kurallarn bilmek gerektii gibi, sesin de o yorumu yapabi lecek nitelikte olmas gerekir. Yani herkes bir yorum yapmak ister, fakat sesi buna yetmeyebilir. Konumada bile yledir. Nasl konuulmak gerek tiini duyar, fakat sesiyle o eyi yapamaz. ark syleyen insan iin de bu byle. Anlad eyi sesiyle verebilmek iin, sesinin o eyi verebilmeye uy gun bir nitelikte olmas gerekir. Yani, ben isem szkonusu, ses eitimi grdm, mzik kurallarm bildiim iin, sz kurallarn biraz bildiim iin, halkn bu trkleri neden, nasl sylediim biraz bildiim iin bu yo rumu yapabiliyorum. Bunlar gerekli. imdi, benim bildiimi bilen her insan bunu yapabilir mi? O da baka birey. Yani, diyelim ki, Devlet Konserva tuarn bitirdim ben. Her Devlet konservatuarn bitiren, byle syleyebilir mi, byle yorumlayabilir mi? Yok, bunu diyemem. Ama, byle yorumlaya bilmek iin mutlaka bir ses eitimi gereklidir. Bunun dnda, benim bu yorumumu beenen, izleyen birok arkadalarmz oldu, biliyorsunuz. Onlar, yapabildikleri yere kadar yapyorlar. Eer ondan teye gidemiyorlarsa, bu, dediim baz eyleri bilmediklerindendir. Ben trkleri yorumlarken, tr knn ana izgisini, karakterini bozmadan ve szn istediini vermeye al arak sylyorum. Trkleri en iyi halkmz syler diye kesin bir kural yok. ou zaman, halkmzn kendisi de baz trkleri bozabilir. Yani, hal kn iinden baz syleyiciler, trkleri doru sylemeyebilir. Ezgilerde bo zulmu olarak yaylm olabilir. Zaten gelenek bu. Hep bozularak yeniden yaplr halk mzii dediimiz mzik. Otantik de donmuluk anlamna gelmez biliyorsunuz. Otantik de, daima deien koullarla deien, yaanmaya de vam eden bir gerek. Yani, bugn giysilerinden tutun, diline kadar, tr kleri syleyiine kadar, yle bir iddiada bulunamayz: Bugnk syle nilen trkler, bundan bin yl evvel de byle syleniyordu. Halkmzn dili de deimi, giysileri de, zevki de deimi. O halde otantiklik denilen ey de ancak deierek yaamasn srdrebilir. Soru Bir trkye yozlam diyebilmemizin lt nedir? RUH SU Sylediim anlamda bir trk ieriklerine ve ezgi yapma uygun biimde sylenmiyorsa, ona yozlam diyebiliriz. Bu yozlama, hal kn kendisi tarafndan yaplabilir, ya da bugn bildiimiz baz sanatlar tarafndan da yaplabilmektedir. Halkn kendisinin yapt yozlamaya bir TAVIR/179

rnek verelim size: Atlar niin yaplr bilirsiniz. Ya bir yakn lmtr bu at syleyenin, ya da byk bir insan lmtr, onun lm zerine hemen sylenmitir. Byle bir olay iinde sylenmi bir trk, bakyorsunuz bambaka bir ekil alyor. Atlar, tmyle bir oyun havas deildir. Ama yle atlar da vardr. Diyelim ki, Kastamonu'nun Sepetiolu Zeybei. Sepetiolu isminde halk tarafndan sevilen bir adam vurulmu. Onun ze rine yaklm bir trk ve o trkye bal olarak bir de zeybek bu. imdi byle atlar olduu gibi, oyunsuz sylenen, sylenmesi gereken atlar da var. Oyunlu olanda da sz ksm at halindedir. Ama, oyun ksm ar bir zeybektir. Adeta baleletirilmi, balesi yaplm o lmn. Baka bir tr ky alalm: Hem okudum hemi yazdm Yalan dnya senden bezdim Dalar koyam gezdim Yiten yavru bulunur mu? diye bir trk var, biliyorsunuz. El veriyor, el veriyor Orta direk bel veriyor Dndm baktm sol yanma Mehemmedim can veriyor. Evin direi kyor anlamna sylenmi bir sz ieren bir at. Byle bir ad dnn. Buna kp oyun oynarlar Kimbilir ne kadar zaman ge mi zerinden. imdi bir oyun havas gibi sylenir halk arasnda, ite bu bir yozlamadr. Hafif Trk Mzii sanatlar da alr, hi ieriine uyma yan bir biimde syleyebilirler. Bu da yozlamadr. Yozlamann bir baka sanat, daha gzel bir sanat meydana getirmesi de olanakl. Bir trky alp, onu bozar, ama ondan, onun zerinde ok yeni bir sanat kurabilirsiniz. Bu anlamda da bir yozlama olabilir. Ama bu, olumlu bir yozlamadr. Soru Halk trklerinin bat sazlaryla alnmas konusunda dn celeriniz? RUH SU Trk Sanat Mzii olsun halk trklerimizin olsun, imdiye kadar bat sazlaryla seslendirilmesi gelenei zaten kurulmu. Halkmzn iinde de var bu, sanat mziinde de. rnein, sanat mziimize piyano 180/TAVIR

girmi. Bu piyanonun tam karakterine uygun olarak alnyor mu, alnm yor mu, ayr bir sorun. Ama piyano, klsik sanat mzii orkestrasn var. Halk mziimizin iinde de klarnet var, akerdeon var. Aa, yukar yz seneden beri halk mziimize girmi bu alglar. Bat mzii alglar, teknik adan daha olanakl alglar. Daha ileri bir mzie uygun alglar. Mziimizi bu alglarla seslendirmek olumludur. Biz bu alglar eninde scounda kabul edeceiz, etmiiz zaten. Yani bunda olumsuz bir yozlatrma yok.

TRK EZGLER, EZG KALIPLARI ORTANIN M A L I , HALK DA. HER GELEN KUAK, YA DA SONRADAN GELEN HALK OZANLARI, Y E N BR SZ SYLEYEN NSAN, BUNU MZKLENDRMEK STED ZA MAN, BU EZGLERN BRSNDEN YARALANIR. YAN, HERKES VAR OLAN EZGLER KEND SZLERNDE KULLANMILARDIR. SONRA DEVRMC BR KUAK GELM, ONLAR DA K E N D SZLERN BU EZGLERE YKLEYEREK SYLEMLERDR. Sora Devrimci mziimizin kayna, halk mzii olmaldr, dedik. Bir ezgiyi alp, ona gnmz koullarn, mcadeleyi anlatan szler yazarak ya da varolan szlerini bu ynde deitirilmesi biiminde yaplan almalar hakknda dnceleriniz? RUH SU Yani, devrimci ierikli szleri varolan trklerden birine balayarak sylyorlar. imdi, bu yalnz bizde deil, btn halklarda olu yor. Bu trklerin geleneinde var aslnda. Trk ezgileri, ezgi kalplar ortann mal, halk da. Bu ezgiler kurulmu, konmu ortaya. Her gelen ku ak ya da sonradan gelen halk ozanlar (ister ismi belli olsun, ister olma sn), yeni bir sz syleyen insan (koullar nasl bir sz gerektiriyorsa), bunu mziklendirmek istedii zaman, bu ezgilerin birisinden yararlanr. Bu gn, ozanlarmzn ounun deyilerini biliyorsunuz deil mi? Karacaolan, Dadalolu, Yunus Emre ve birok ozanlarmz var. Bunlarn iirleri de bir takm ezgilerle syleniyor. Bu, bu ezgileri ayn zamanda o ozanlar ortaya koydu anlamna gelmez. Yzde doksanbuuk, bu ezgiler zaten vardr. Kara caolan gelmi, szlerini bir tr ezgilerle sylemeyi koymu ortaya, varolan ezgilerle, uzun havalarla. Dadalolu, Ak Veysel gelmi ve bu hep byle olmutur. Yani, herkes varolan ezgileri kendi szlerinde kullanmlardr. Sonra, devrimci bir kuak gelmi, onlar da kendi szlerini bu ezgilere yk leyerek sylemiler. Bunda birey grmyorum. Eer sz ezgiyle bir uyum iindeyse pekl olur. Bu gelenei yrtelim. TAVIR/181

Soru rnein, sizin olumlu bir almanz var: Semahlar; mzik a sndan olsun, anlatmak istedii ey asndan olsun. Ancak slogan tln den szlerin kullanlmamasna dikkat etmek gerekiyor herhalde. RUH SU Ben onun iin dedim k i ; uyumlu ise. Ezgiyle sz uyumlu ise, hibir zarar yok. Ama deilse, zaten kendiliinden biri, dierini red deder. Soru Kitlenin tepkisi, yaplan bu iin kalitesini aa karr m de mek istiyorsunuz? RUH SU Evet. Sevilir ya da sevilmeyebilir. Bir defa sylenir, unutulur. Yani, layk olduu tepkiyi grr dinleyiciden. DEVRMC OZANLARIMIZIN RLERN ASIL KOMPOZTRLERMZ BESTELEMEY, MZKLENDRMEY PEK DNMYORLAR. AMA TOPLUMUN NDE DEVRMC BR SAVAIM DA VAR. VE BU SAVAI MIN NDE BULUNMASI GEREKYOR. O ZAMAN ASLINDA KOMPOZ TR OLMAYAN BU ARKADALAR, BU YAPMAK YOLUNA GDYOR LAR. Soru Bugn devrimci ozanlarmzn iirlerini mziklendirme konusun da yaygn almalar var. rnein, Nazm Hikmet'i alalm; herkes onun iirlerini mziklendirme peinde. Sizce bu almalarda neye dikkat etmek gerekir? RUH SU Evet, bu nedense byle yaygnlayor. Aslnda bu bir kom pozitrn iidir. Buna belki kompozitrler bu sorunun zerine gitmedii iin herkes bavuruyor. Yani devrimci ozanlarmzn iirlerini szkonusu bu olduu iin sylyorum asl kompozitrlerimiz bestelemeyi, mziklendirmeyi pek dnmyorlar. Ama toplumun iinde devrimci bir savam da var. Ve bu savamn iinde mziin de bulunmas gerekiyor. O zaman as lnda kompozitr olmayan bu arkadalar bu ii yapmak yoluna gidiyorlar. Bunlarm bir ksm ok uydurma oluyor kukusuz. Ama ne yapalm, ite bu da oluyor. Demin sylediim gibi bunlarn da baarszlar kenara atlp gidecektir. Baarl olan varsa, o zaten srer gider. Ama ister kompozitr olsun, ister olmasn, devrimci ozanlarn iirini, yalnz devrimci ozanlarn deil, btn ozanlarn iirini mziklendirecek insann biraz sz tadn ve 182/TAVIR

iirin ne olduunu bilmesi gerekiyor. Yani, mzikten bilmesi, edebiyattan an lamas gerekiyor. Mzii nasl uygular? O iir nasl bir mzii gerektirir. Ksaca, bu tr almalarda mziin ve szn kurallarnn bilinmesi gerekir. Bilmedii zaman her ey srtyor, irkinleiyor. Bu soruyu sorduunuza gre, herhalde siz de bunlardan rahatszsnz. Bu, tabi yasaklanamaz. Kimse bunun nne geemiyor. Ama asl cezay yaplan iin kendisi beraberinde getiriyor. Bir sre sonra toplum, devrimci kuaklar, bu iin farkna var yor, bkyor bundan. Halk rahatsz, oluyor ve o kuaklar asl yapmak iste dikleri eyin bu olmadn anlyor, brakyor, unutuluyorlar. ok insan isim vermeye gerek yok geldi geti bu deneyden deil mi? Birok halk ozan, doru drst trk sylemek varken, onu braktlar, slogan syle meye, nutuk ekmeye baladlar. Sonra birer birer sahneden ekildiler. Ne den? Herkes dinlemez bir hale geldi, bkt. Sora okseslilik, mzikte ileri bir aamay gsteriyor. Halk trkleri ok seslendirilmeli midir? RUH SU Mzik anlatmnda, mziin anlatm gcn gelitirme a sndan ok seslilik ileri bir admdr. Halk trkleri, yaplm bir mziktir. okseslendirilebilir de, olduu gibi de sylenebilir. Tek sesli sylenmesinin bir sakncas yoktur. O yine ilerici niteliini tamakta devam eder. leri olmann kstas, teksesli veya oksesli olmasnda deil, verdii mesajdadr. Ayrca, mzik rgsnn ezgi yapsnn kuruluu da daha ilerici bir mzie yatkn olmasndan dolay da ilerici, devrimci bir nitelik tar. Sora Bir halk sazlar orkestras kurulabilir mi? RUH SU Halk sazlar orkestras kurulabilir. Bu hi yaplmam da deildir lkemizde. Televizyonda, radyoda, halk sazlar topluluu zaten var. Ancak, halk sazlar topluluu hep ayn ezgiyi almamak, baz gruplar ikinci bir sesi duyurmak anlamnda olursa daha da ileri bir adm atlm olur. Yoksa, bir sazn aldm elli saz alar, bu da ses oalmasndan baka bir ey olmaz. Ancak, bu yine de yararl bir eydir. Hani, bir elin nesi var, iki elin sesi var anlamnda bir birlikteliin kurulmas asndan nemlidir. nk, bizim toplumumuz iin bir trky birlikte alp, birlikte syleyebilmek de ileri bir admdr. Toplumumuz buna da alk deildir. Soru Halk arasnda birlikte trk sylememe, tek syleme gelenei nin kkleri nereye dayanr sizce? RUH SU Dinsel adan beraber sylenilen ilahiler var. Ama dinin doru grmedii zamanlar da olmutur mzii. Onun etkisi olmutur, belki TAVIR/183

baka ahlk kurallarnn etkisi olmutur. Toplumumuzda bu gelenek, toplu olarak trk sylemek gelenei kurulmamtr. Ancak, radyolarmzda, te levizyonlarmzda, okullarmzda bu i yrm ve gittike, zellikle genlik arasnda yaygnlamaya balamtr. Sora trkleri diyebileceimiz ve i esnasnda alanlar tarafn dan sylenen trkler var. Birden ok kiinin syledii trkler. Ama bun lar herhalde belirleyici olmuyor? RUH SU O, i trklerinde var, ite beraber syleme. Solo ve koro olarak ekin bierken, demir dverken, bulgur ekerken, ya da hah dokurken. Gemilerde ya da'bir takm topluluklar tarafndan sylenen mziimiz de var. Sora Oyun trklerinde... RUH SU Oyun trklerinde bazen olur. Sora almalarnza ilikin sorularla syleimizi srdrmek istiyoruz. ok seslilik, mziin kendi geliimi iinde, ileri bir aama dedik. Siz, koroyla yaptnz almalarda iki sesten daha ileri gitmiyorsunuz. Bunun neden lerini aar msnz? RUH SU. Nedenlerden biri u: Benim altm koro, son derece amatr. Yani, arkadalarmzn ou mzik yazsn bile bilmiyor. Yalnz kulaktan reniyoruz trkleri. Arada bazen solfej yapma olana buluyo ruz. Zamanmz da yok. Bu arkadalarla bir ikinci sesi ne lde duyurabilirsek, ancak o lde duyuruyoruz. Bir de u var: zlerek syleyeyim, henz ok seslilik ortamna halkmz girmi deil. ok abalar var bu ko nuda. Ancak, ok sesliliin tadn, hele trklerde, armonize edilen trk lerde ok sesliliin tadn, halkmz alamamakta. Sora Byle bir alma yaparken, halkn kltr dzeyini mi gznnde bulundurmak gerekir? RUH SU Halkn iinde bulunduu koullar, eitim dzeyi buna uy gun deil. ok seslilik bir kltr ve eitim sorunudur ayn zamanda. Bizim toplumumuz, ok seslilik gelenei olmayan bir toplum iki en azndan bir niversite eitimi grm olma iidir. O da yine bu mzii dinleye dinleye, buna bir alkanlk biriktire biriktire olabilir. Bu yadrgatmayacak biimde neyi ne kadar duyurabilirsek o kadarla yetinme isteimizden oluyor. 184/TAVIR

Soru yle diyebilir miyiz: Halkmz henz okseslilii alglayacak dzeyde olmadndan? RUH SU Tedirgin olmadan ne kadarn alglayabilirlerse, o kadarn. Tabi ana kuralmz asl ezgiyi ok sesliliin iinde kaybetmemek. Kaybol masna olanak brakmamak. Soru Sizin almalarnzda ses n planda, saz ise ikinci planda. Bu konuyu da biraz aar msnz? RUH SU Ben saz bir elik algs olarak aldm daima. Yani esas ii sesimle gryorum. Saz buna elik ediyor. Ezgiyi bazen-duyurarak, ba zen, biraz duyurarak, kimi zaman da baz akorlar duyurarak elik eden bir alg halindedir bende saz. Yani asl amacm saz almak, gzel saz al mak deil. Benden ok daha gzel saz alanlar var. Virtzler var. Benim asl iim, sesimle trk sylemek. Sazm da byle bir elik algs halinde kullanmak. Soru Dier halk sazlarn kullanmamanzn nedeni? RUH SU Biliyorsunuz, trkler toplumumuzda genellikle sazla sy lenir, balamayla sylenir. Elaz, Diyarbakr ve baz blgelerde klarnet de kullanlabilir. Ama, trklerin asl algs sazdr. Dier alglar ise ona yardmc olabilir. Mey ve kemane dediimiz keman gibi. Benim amdan trk sylemeye en uygun alg, bir halk algs kullanacaksam, sazdr. Onun iin saz setim. Hem klarnet alp, hem trk syleyemem. Soru Kstl da olsa, ok az da olsa bir renk vermesi asndan, dier alglar da kullanabilir miydiniz? RUH SU Hep saz kullandm. Bir k gelenei gibi. O yolu izledim; ve btn yaptklarm sesimle yaptm. Yani, ileri anlamda, yeni anlamda ne yaptmsa sesimle yaptm. Baka sazlar kullanmay dnmedim. Biraz daha ilerisini yaptn zaman, sonra daha da ilerisini yapmak gerekir. Onu da orkestra kurallaryla kompozisyon kurallarn bilen bir insann yapmas gerekir, diye dndm. yi yapabildiim bir ii yapp srdrmek istedim. u da olsun, bu da olursa daha iyi olur diye bulandrmak istemedim. Yani, kendimi, yeteneklerimi aan bir eyi yapmak istemedim. TAVIR/185

TURHAN OKTAY

BYK ALARDIR ZGRLK K ADI MRMZE YAZILDI I Emein rahmine gnn barna canan zre nice nice can iine alardr dl atan ac! alardr semiren zulm! soy soylayan boy boylayan ikence! seni zorlu seni korkun vuracak kendi gzelliince halkmn sevdicei ki ad yllardr yreklere kaznd. Mertliin korkuyu kesip att dalarda dodu ol sevdalmz. Menevi glgesinde katmer katmer gke yiitliin atkl namusla dalarmda benim. Yel yeperek yelken krek indi dze ahanlat ufkunda ovalarmn Bir koca sabr oldu bir koca fke ve umut oldu palazlanmadan halkmn sarma dola yreklerinde ki ad m demirlerin scaklyla belleimize kaznd. 186/TAVIR

II Kozalarla dalgalanan kzlar Borcu burca sevda tter ileri Korkun aklnda pamuun asa da al kanlar biri dil vermez yle grkemli onurlu ve zorludur sevmeleri dlerinde sakl duran canlar as'lolan canan sahandr ki ad tutmal ahulara yazld. III Bkn delikanllar yaz onatlar tekmilinin eli vurgun eli tutkun silah srtlarnda apraz durur mavzerler kol bacak verirler snr boyunda Ya mermi yamuru ya mayn... en ok dou snrlarnda kalletir toprak dou snrlarnda hayn vermez yiidi geri at yaklr trk taklr gayr afana ovalarmn Alamak yaramaz oysa mertliine halkmn Fakat bir giz vardr bu ezgilerde ak seik gmbr gmbr savrulan ki ad lmlere yazld. TAVIR/187

IV Ezilmiler vardiyasnda en bilen eller kavgayla bym yetmi bu gne yetmi de oalm ormanlarca Dzen ap tfek atp kalarnda sual aarlar imdi hesap sorarlar arklarda mahzun yollarda suskun duran damla damla kan adna. Tomuran sabahn izdmnde vurur tanyeli akamza Ardmzda yamurlanm umutlar idam sehpalar sahte yorgunlar alay alay tabur tabur serilmi ol yarimizin ba gklere ermi. Yakamza ilk kez taklan sevin dilimize konan mutu akmzn hneri Akmz ki bamszlkla karde ve ad mrmze yazld.

TURHAN OKTAY

188/TAVIR

SABAHATTN AL YAIYOR

Yavuz TURAL

Trkiye'de yeni bir dzenin kurulduu yllar. Cumhuriyetin ilann dan nce savaa katlmayp, ambarlarn bekleyen ticaret burjuvazisi zmir ktisat Kongresiyle Ankarayla balant kurmay baarr. Milli leme ad altnda yabanc firmalarla anlamalar yaplp, yabanc ser mayenin Trkiye'de palazlanabilmesi iin btn ortamlar hazrlanr. Devletin iktidarn uygulayan siyasal organ da tek partilidir. ki taba kadan oluur: Eraf ve Aydnlar. 1950'ye kadar devam eden tek parti dnemi, CHP yllaryla en acmasz eklini alr ve artk o dnemden balayarak tekelci sermaye yaratlmaya allr. te Sabahattin Ali'nin yaad dnem. Bu yapda geliir onun ya zarl. Dnemin zor koullar ve bu zorluklar karsmdaki halknn suskun direnci onun kalemini biler. Ve o toplumsal atmalarn odak noktasn gsterir eserleriyle. Bugn yasaklanarak gzden uzak tutul maya allan eserleriyle, halkna, sorunlarnn nedenlerini ve bunun karsnda kurtulu iin verilecek mcadelenin yollarn gstermi ele tirel gerekilii aan ilk sosyalist gereki yazarlarmzdandr.

TAVIR/189

Benim kanmca sanat, insana insan ve yaam ve bunlarn anlamn retmekle ykmldr. Ancak bu byle olunca, geni bir kitlede daha ok insancl olmak,daha iyi bir yaama varmak istekleri belirir. Sanat, btn ayrntlaryla yaam iermeli, insanda yaamak, insan gibi yaamak iste mini, hatt gereksinmesini uyandrmaldr. zetlersek, sanat, ama deil, ama yaamaktr. (Sabahattin Ali'nin, M. Behet Yazar'a 1938'de yazd bir mektuptan.) Halklk, devletilik ad altnda bask ynetimlerine demokrasi ss veren, acmaszca uyguladklar yntemleriyle sendikalar kapatan, hapisanelerde insanlara ikenceler eden, hmanist yazarlara bile tahamml ol mayan bir dzen. Ve bu bask dzenine kar toplumun, eletiriye fazlasyla sudad bir dnemin yazardr Sabahattin Ali. Edebiyat adna rtkanlk yapp, bu bask ynetimine gnl veren bir sr dzen yandas yazarn arasndan O, halknn yannda taraf alm ve edebiyatta safm belirleyerek sonraki devrimci yazn kuana yn verecek bir edebiyat olmutur. Ta ki, ilk hikye kitabnn yaymland 1935 yln dan, ldrld 1948 ylma kadar. Dn izgisinde, gerekleri daha anlaml kavraynda en nemli et kenlerden birinin Almanya'ya yapt gezi olduunu, bu geziyle oradaki insanlarla kendi lkesinin, insanlar arasndaki farkl yaamn nedenlerini, dolaysyla geri kalmlmz kavradm sylyor yazar. te bu andan balayarak onun gereki yazn yaamndaki geliimi durmadan ykselen bir geliim izgisi izler. 1931'de Aydn Erkek Sanat Enstits'nde retmenlik yaparken dzene kar propaganda yapt ne srlerek tutuklanr. Aydn cezaevinde on ay hapis yatmasndan sonra da eitli nedenlerle 1932'de Konya'da ve ldrl d yl olan 1948'de stanbul'da tutuklanr. alanlarn yaamn, aclarn, ksaca halknn smrsn iliinde kemiinde duyabilmi, eserlerinde, snf elikisini, kyden kente gen lerin sorunlarn, topraksz kylnn acsn, aydnlarn irkef yanlarm, bu dzende kadnn yerini, yani dzenin getirdii isanla insan, insanla doa ara sndaki elikiyi ve yabanclamay ilemi bir yazardr. Ayran ile Kan hikyesinde snfl toplumlarda analk hukukunu anlatrken, imizdeki eytanda o mer ile yar-aydn kk burjuvann 190/TAVIR

bunalmlarn kafamzda izer. Kanalda Kuyucakl Yusufta ve Kan da topraksz kylmzn sorunlar dile gelir. Ve Hanende Melekle bu d zende meta haline gelen kadn anlatlr. Ve toplumsal eletiri, sorunlara aktif bir sosyal gereklik'le balan onun yazn yaanmda Sra Kk kitabyla dorua ular. Yaam ve doay anlat, dneminin bir ok yazarnda olduu gibi hasta, yorgun ve ylgn deildir. Her yks iinde salkll, bilinli bir gc ve iyiye, gzele kavumak urunda mcadeleyi verir. Hikye yazarl yannda gl bir ozandr Sabahattin Ali. Duygusalln gl bir gerekilik evreler. Ve acy zdrapla deil isyanla verir dizelerinde. Darda mevsim baharm / Gezip dolaanlar varm / Gnler su gibi akarm / Gemi gnler gemiyor. (Hapisane iirleri - Aldrma Gnl), lk dnem iirleri olan akr ve Me lankoli vs. Onun zden ziyade estetii birinci plana ald iirleridir. 1934'de yaynlanan ilk iir kitab Da lar ve Rzgr ektii ikenceler so nunda iyi ve drst bir yaama ve gelecek gnlere duyulan zlemin iirle ridir. ehirler bana bir tuzak der, evresindeki insanlardan ve kokumo dzenden duyduu tiksintiyi anlatmak iin. Gl bir insan ve doa sevgisi yatar, yine de bu iirlerde. Doa ve insin birbirini kucaklar onun dizelerin de. / Bam da salarm kardr / Deli rzgarlarm vardr / Ovalar bana ok dardr / Benim meskenim dalardr / Ve yaam 1948'de 42 yanda ldrl mesiyle noktalanr. Gazeteler Bulgar snrnda kaarken vuruldu derler, o hapishanede ikencede can verirken.
TAVIR/191

Sabahaddin Ali davasnda gze arpan ihtimal

HAZIM BAKAYNAK (1954-1976)

TAVIR

Bir karikatrc dnn. Kk yata balyor karikatr izmeye, o umuz ayn yalarda resim izmeye urarken. En byk tutkusu o beyaz kt ve kalem oluyor. Okuyor bir yandan, kitaplar, dergiler, kitaplar. Orta okulda Profesr ekliyorlar adnn nne. Srekli gzlyor evresini, tm elikileri, dnyann drt bucandaki olaylar srekli iziyor ktlara. Ve yine pek ok karikatrcnn karikatr tam olarak tand yata ayr lyor aramzdan. Zaten admn tersten okunuu da mizah oluyor ya derdi, diyor annesi. 192/TAVIR

Hazm Bakaynak, 12 Eyll 1954 y lnda dodu. Tm renimlerini do duu kent olan stanbul'da yapt. Bey olu Ticaret Lisesi'ni bitirdi. Mezun olduu okulda memurluk yaparken Sultanahmet ktisadi Ticari limler Akademisi'ne girdi. 13 Kasm 1976'da 22 yandayken yakaland menenjitten kurtulamayarak aramzdan ayrld. Hazm Bakaynak'n geride brakt yzlerce karikatr, izlerken grdk ki, ilk karikatrn 1963 ylnda iz mi. 0 gnden, lm tarihi olan 1976 ylma kadar srekli gelitirmi ken dini. Beyolu Ticaret lisesi ikinci snfnda iken katld Liseleraras Kari katr Yarmasnda ald birincilik dl bir dnm noktas olmu Hazm iin. lkemizde, yurt dnda eitli yarmalara katlm. talya'da Marosca yarsmasmda, 1974 ylnda nc olmu. Karikatrc kiiliini kitlelere yanstmak istedii 1970'li yllarda tekelci sermayenin karikatrclere gazete kaplarm kapamas, O'nu istediinden baka izmeye zorlamas, ancak bir iki dergide kendini gsterebilecek kadar alann daraltm Hazm'n. Yeni yollar aram kendine ve yarmalar do lusu izmi. Tm izdiklerinin kk bir ksm ulat kitlelere. Yaptlar, lmn den sonra Karikatrcler Dernei ve TB-DER'de sergilendi. imdi geride sadece lisesindeki kesi kald. izdiklerinde bir lezzet, gzel bir z-biim dengesi, salam mesajlar var. renilecek pek ek- eyi de beraberinde getiriyor yzlerce karikatr. O, kolayca, karalama yapar gibi izdii, ama zenli karikatrleri. Hazm Bakaynak iinden geldiince izdi. Sermayesi ile, emperyalizmi ile, devrimcileri ile, binbir sorunu ile dolu dolu karikatrleri. SEVD NSANLAR iin. TAVIR/193

DENMELER
HABERLER OLAYLAR KAMU DZENN BOZUCU B R FLM DAHA: DMAN G. YAMAN Uluslararas 30. Berlin Film estivali'nde Toplum hayatn en iyi dile getiren film olarak gsterilip 2 dl verilen DMAN, lkemizde 'kamu dzenini veya ulusal gvenlii zedele yici' grlerek oynatlmas sansrce ya sakland. Gney Film Basn Brosu'nca bu konuda yaplan aklama yle: dlle deerlendirildi. Festival sresince gerek izleyicilerin ve gerekse basnn byk ilgisini eken ve oynatld sine mada biletleri birka gn ncesinden bi ten DMAN filmi, festival sonunda, insan deerleri ve toplum yaamn en iyi dile getiren senaryo bulunarak jri zel EN Y SENARYO dln ald. Berlin Film estivali'nin tm blmlerine katlan filmler arasnda bir deerlendir me yapan, Uluslararas Katolik Film Or ganizasyonu OCC, en iyi film dln DMANa verdi. dl ncesi ve sonras DMAN n oynatld sinemada Gney Film ta rafndan festivale iletilen mesaj, okun mas srasnda seyirciler tarafndan uzun sre alkland. Filmimizin Berlin Film Festivalinde uluslararas dllerle deerlendirildii gnlerde, Trkiye'de sansr kurulu DMAN oybirliiyle Kamu dze nini veya ulusal gvenlii zedeleyici bularak oynatlmasn yasaklad, DMAN uluslaras bir festivalde Toplum hayatn en iyi dile getiren bir film olarak deerlendirilirken, Tr kiye'de Kamu dzenini bozucu olarak deerlendirilmesi ok anlamldr... Sansr kurulunun sadece DMANa deil, DMANn ahsnda btn demokrasi gerine ynelik olan bu yasak tutumunu protesto etmek ve bu yasak anlaya kar mcadele et mek btn demokrasi glerinin bir g revidir... TAVIR/195

Senaryosu Ylmaz Gney tarafn dan yazlan ve Zeki kten tarafndan ynetilen filmimiz DMAN, Ulus lararas 36. Berlin Film Festivalinde iki

YUSUF LE KENAN OLAYININ DNDRDKLER, YA DA KPEKL KYDE, D E N E K L E G E Z M E KG E R E K R Kocamustafapaa stanbul Sinema snda vizyona giren mer Kavur'un son filmi 'Yusuf ile Kenan' ikinci gsterimin den sonra filmi seyreden faistlerin si nema sahibini tehdit etmeleri zerine vizyondan kaldrld. te, haber bu denli basit, yaln. Benzeri bir olay 'Sr'nn bombalan masnda da yaamtk. Sorun, bu gibi olaylardan nasl bir ders karacamz da; ne yapacamz dnmekte. Ba zlar, 'Sansr kalkar, sinemann derdi biter diyorlard. Bazlar da, yadsna maz ekonomik sorunlarn temel sorun olarak gsteriyorlard. Yllarda yasalar la boutu tm ilerici sinema adamlar; sansr Dantayla ntralize ettiler, 'yi liksever' sermayedarlardan bir lde destek grdler. Filmler gerekleti, kit lelerle kucaklamaya hazr bir duruma geldi. Ancak, bir de bakyorsunuz ki, filmi oynatmann koutlar kalmam, sivil faistler sinemay basmlar. imdi ne dnlmelidir? Dzenin sinema sa nat zerindeki basklar, yasalar o denli am ki, kendi yasalar ile ilerici sanat lar geriletemeyenler, imdi kpeklerinin tasmalarn kartma arefesindeler. Ne yaplmaldr? Yaplacak i ak ve klielemitir adeta: Mcadeleyi, sregeldii gibi devrimcilerden bamsz de il, onlarla iie srdrmek. Gerek bu dur artk Ya da pasaport kuyruuna girmek gerekecek. nk, halkn bu tr den insanlara gereksinimi, ba'ayacak umutlar yoktur. Ya gerekeni yapmal dr, ya da ekilmeli, bu alan bo brak maldr. Devrimci hareket, doacak bo luu doldurmasn bilecektir. Devrimci lerle birlemek, onlarla yararc deil, devrimci ilikilere gemek gerekir. Ar tk kuru protesto yazlarnn bir ilevi kalmamtr. Yaplacak olan, tarihin biz 196/TAVIR

lerden istediidir. Sinema, gelien poli tik mcadele dorultusunda kullanld nda, devrimcilerin nemli bir silah olacaktr. Sinemaclarmz, sinema sanat n bu ynde kullanmay renmelidirler. Devrimci mcadeleyi anlatan, faizmin yzn aka tehir eden filmler yaplmaldr. Sinema, kitleleri ajite et mek, propaganda yoluyla bilinlendirmek, ksaca politik olmak zorundadr. Malzeme olarak halk kullanan, ancak sonuta ayaklar yerden kesilen Yksek dzeyde san'atvar denemeler', acemi likten teye birey deillerdir. Sinema bir kategori olay deildir. Bu yzden sinemay trlere ayrmak da, aslnda bir ka yntemidir. Bu yaplanmalarn var l kesinlikle yadsnamaz. Ancak baz dnemlerde, bu trlerin temel ya da tli olarak kullanlmas gerekir. nk, sanat toplumsal deimeleri kavramak ve bun larn bilincine vardktan sonra, haz yo luyla iletiim salama aracdr. Gnm zn toplumsal artlar da politik sinemay gerektirmektedir. Bylelikle, Yeilam da varolan ilerici nicel birikim, nitel bir deime gstererek devrimci-politik si nemay oluturacaktr. te, btn bun lar iin de rgtl olmak, bir n-koul olarak sinemaclarmzn karsna k maktadr. SNEMATEKTE ZOLTAN FABR FLMLER G S T E R M E GREBLD Trkiye Sinematek'i, evvelce prog ramlad, ancak Macar Konsolosluundan kaynaklanan baz aksaklklar nedeni ile gsteriye sokamad Zoltan Fabri filmlerini, haftalk bir program da hilinde seyircilerine Sundu. ki haftalk sre konulan gsterim, ilgi grmesi ze rine bir hafta daha uzatld. Olduka il gin olan filmler, byle bir gsterimin gerekliliini somut olarak bir defa daha gzler nne serdi. Bu trden gsterimler ve bundan sonra titizlikle seilerek sunulmasn ar zuladmz filmler, elbette sinema kl-

trnden te bizlere yaamn gerekle rini retme, gsterme asndan byk nem tayor. Trkiye Sinematek'i 15-20 Nsan ta rihleri arasnda TRKYE SNEMATEK' YLE DAYANIMA HAFTASI dzenlen mitir. Yaplan duyuruda Sinematek'in varlna inanan ve ilevini srdrme sinden yana olan herkesi bu kampan yaya katlmaya aryoruz denmekte dir. Hafta boyunca, 1953 Dnya Ba r dl alan ve Bulgar airi Vaptsarov'un yaamn konu alan NSANA ADANAN ARKI, Ayzentay'n PO TEMKN ZIRHLISI, Mihail Romm'un SIRADAN FAZM ve V. Cein'in ANAHTAR adl fimleri izlenebilecektir. Ayrca 18 Nisan gn 18.00'de SNEMATEK'N LEV VE DURUMU konulu syleide, Sinematek ye'eri ile Sinematek'in durumu zerine tartacaktr. KM ONURLANDIRIYORSUNUZ? Sinema Yazarlar Dernei 29 Mart cumartesi gn Trkiye Sinematek'i sa lonunda gemi yllarda sanat eletir menlii yapm yazarlara onur belgesi verdi. SYAD'n dllendirdii-kiiler unlar: Nijat ZN, etin ZKIRIM, Rekin TEKSOY, Halit REF, Oktay AKSAL; Burhan ARPAD, Vehbi BELGL, Hsamet tin BOZOK, Tark DURSUN K., Salah BRSEL, A. erif ONARAN, Tuncer OKAN, ve SYAD Bakan Atilla DORSAY'n trendeki tanmlamas ile i ha yatndaki baarlarn, sanat yaam nda da srdren sayn akir ECZACIBAI Sinema bir-, akmlar va ideolojiler karmaas, birka entellektelin geveze lik sahas olarak grlp, devrimci yan da kokteyllerde tartlyorsa, SYAD' a hak vermek olas tabi. Yok, eer, demokrasiyi kurma, devrim mcadelesinin kltr ve sanat cephesinde sinema ya planmas olarak var isek biraz dikkatli olalm. Hedef saptrmann, kafalar bulanklatrmann faturas kolay kolay denmez.

Sinema Yazarlar Dernei demokrat, ilerici sinema yazarlarnn yer ald bir yap. Fakat SYAD ne yapyor? MF'nin basklarnn g getike artt lke mizde, MF sanat- galerilerinde sergiler aan, emperyalizmin iren suratn renkli fotoraflaryla maskelemeye a lan, emperyalizmin ibirlikisi akir Eczacba'n onurlandryor. Sinemaya gerekten emei gemi Nijat zn'lerin, Rekin Teksoy'larn yannda Eczacba' na da dl vererek sinemann gerek emekilerine kars su iliyor. Egemen snflarn devrimcilere, de mokratlara ve halka kar ynelttii sal drlarnn ilk dln SYAD verdi. Ya kn tarihte bir ok rnei grlen fa izmin kendisinden olmayan herkese dman olmas olgusunu bir ataszy le btnletirelim. Korkunun ecele faydas yoktur. Sabanc'lara, Ko'lara, Has'lara dl verme adaylarna duyurulur. TOPLANTILAR SINIFI - EDEBYAT LKS KONULU AIK OTURUM VE HATIRLATTIKLARI Selim BODRUMLU Trkiye Yazarlar Sendikas 27 Mart perembe gn Muhsin Erturul Tiyat rosunda .B. ehir Tiyatro'ar ile birlikte programladklar ak oturumlardan ikin cisini dzenledi: i snf - Edebiyat ilikisi. Cengiz Gndodu'nun ynettii ak oturuma yine TYS'den Asm Bezirci, S. Gnay Akarsu, Demirta Ceyhun, DSK'ten Kemal Akar ve Sefahattin Uyar katldlar. Asm Bezirci, yaznmzda iileri ko nu alan romanlarn tm yazl eserlerin ancak yzde 1 'ini oluturabileceini aklarken, geriye kalanlarn tamamiyle TAVIR/197

geliecek ve devrimin cokusunu yaa tacaktr. Bugn ise nder doru devrim ci izgi ile geliecek, devrim mcadele sinde devrimci coku ve kararll s rekli klacak burjuva ideolojisine, kk burjuva eilimlerine sava aacaktr. i snf - Edebiyat ilikisi, bu ar k oturumla sonulanmamas gereken bir tartma platformu. kk burjuvalarn bunalmlarn anlatan eserler olduunu syledi. lericilik ltn diyalektik materyalizme ba layan Bezirci, bu adan iileri konu alan her sere de ilerici denilemeyeceini savundu, iiler iin zel olarak basitletirilmi edebiyat reddederken her insann anlayabilecei bir edebi yat ne sren Asm Bezirci, Gorki, Na zm ve Enver Gke'nin eserlerini .b tn lkelerin halklarnn benimsediini, sahip ktn anlatt. Bezirci, DSK'i de eitim programna roman, hikye, iir alnmamas konusunda eletirdi. S. Gnay Akarsu ii snf - tiyatro ilikisi konusunda rgt ve sendika ti yatrolarn gelitirme gereinden sz ederek sanatlar bu dorultuda rgt lenmeye ard. Selahattin Uyar ve Demirta Cey hun da farkl alardan konuya yakla arak, parti edebiyat dncesini savun dular. Bu tr ak oturumlarn yaplmasn ve devamn olumlu karlyoruz. Dncemize gre devrimci edebiyat kk burjuvalarn szlanmalarn, intiharlarn anlatmak kadar basit, zensiz bir olay deildir. Geni emeki ynlara ynel dii iin o zor ve karmaktr. Bu yz den devrimci edebiyat proletarya ideolojisi nderliinde yryen devrimci m cadeleden doabilir. Halkn sosyalist z l edebiyat proletaryann sava par tinin ynlendiriciliinde biimlenecek. 198/TAVIR GSTERLER V. SALIK HAFTASI'NDA SANAT FESTVAL

Nermin E R E N

14 Mart, bu yl da Tp Bayram yerine SALIK HAFTASI olarak kutlan d. 14-21 Mart tarihleri arasnda dzen lenen haftann 5.sinin bir zellii de eitli kltrel ve sanatsal etkinlikleri de programna almasyd. Salk Hafta s ve Salk Kurultay ile ilgili olarak karlan kitapta yer alan Sanat ve Tp balkl yaz salk haftasndaki Sanat Festivali konusuna u ekilde aklk getiriyor. Sanat hereyden nce bir gzlemcidir. Doay, insanlar, toplumu srekli gzlemektedir. Tp meslei de ok byk lde gzleme dayanmakta dr, insan yaamndaki deiim eri, be den ve kafaca salkl bir yaam iin toplum-insan ilikilerini gzlerken heki min sk sk yaratc bir gce gereksinimi olmaktadr. Beslenmeden, evre sal na kadar tm sorunlarla o'an ilikisi he kimi toplumcu bir bak a sndan olay lara bakmaya zorlamaktadr. Sanatn da hem biim, hem de z asndan srekli olarak zgrl ara d, onu savunduu ve bu nedenle sk sk snfsal elikilerin, kkeninde yatan sorunlara indii gzlenmitir. Gzlem yetenei, bu yetenei belirleyen en nemli elerden biri len kltr ve bilgi

birikimi, toplumun yap ve birey top lum ilikileri, zgrlk kavram, sanatla tbb birbirine yaklatran olgulardr. Sa nat ile tp arasndaki bu ortak noktalar, hekimin sanata bir hobi olarak yakla masndan ok, onu benimsemesi, kendi yapsna uygun bulmasn getirmektedir. Hafta sresinde yer alan sanatsal etkinlikler yleydi: 14 Mart 1980 AKM'de resim, min yatr ssleme karikatr, fotoraf a lmalarndan oluan karma sergi. 16 Mart 1980 AKM'de Klasik Bat Konseri. 17 Mart 1980 Zeynep Kmil Kltr Merkezi'nde stanbul Belediye Konservatuvar Halk Mzii Korosu, stanbul niversitesi H.O.T., arkadamz Stj. Dr. Ferda Ereren, Sanatlar Birlii H.O.T. Stj. Dr. Serdar Szeri ve FOTEM ekibi nin gsterileri. 18 Mart 1980 Zeynep Kmi Kltr Merkezi'nde Melike Demira, Timur Seluk, Ruhi Su mzik leni. 21 Mart 1980 Tepeba Gazinosu'nda zgrlk Trks Topluluu, Stj. Dr. Ferda Ereren, Stj. Dr. Serdar Szeri din letileri, ..H.O.T. ve Sanatlar Birlii H.O.T. ekiplerinin gsterilerinin yer al d V. Salk Haftas Dayanma Gecesi. Hafta boyunca sren Sanat Festiva linin en ok eletirilen yn 16-17-18 Mart gnlerindeki etkinliklerin 500 TL karl izlenebilmesi ve doal olarak ounluunu doktorlarn oluturduu s nrl kitleye sunulmasyd. Tp Fakltelerindeki devrimci ren cilerin abalan sonucu dzenlenen ve 25 TL'ya izlenebilen Dayanma Gecesi, zrenciler, velier, salk alanlar (ii memur), baz retim grevlilerinin deyer ald geni bir kitlenin katlmyla) gerekleti. Doktorlar, retim yeleri, renci ler ve tm salk emekilerinin birlikteyer alaca bu gsterinin dzenlenme sinden eitli kayglar olan stanbul Tabib Odas ve Trk Tabibler Birlii, 16-1718 Mart gnleri ayr etkinlikler dzen lemeyi uygun grd. Kollektif br alma sonucu olutu rulan ve disiplinli bir ekilde sonulan drlan Dayanma Gecesi, mit ederiz ki, istanbul Tabib Odas ve Trk Tabip ler Birlii'nin. kayguiarnn yok olmasn, gelecek yllarda salk alanndaki tm ilerici, devrimci ve yurtseverlerin bir likteliinin salanmasnda bir ara olan sanat festivallerini, 500 TL. biletlere ge rek duymadan birlikte kutlanmasn sa-

TAVIR/199

ARI Dergimiz, sanat ve kltr yaamnda tutarl, gncel mcadelenin gerek lerine uygun bir tavr oluturmay Imalayarak yaynlanmaya balyor. Bu anlay benimseyen, kltr alanndaki devrimci almalarn zorun luluunu ve nemini kavrayarak toplumsal elikilere Marksizm nda zm yollar gsterebilen tm okurlarna ak olacaktr. Okurlarmz; kltr ve sanata ilikin aratrma, inceleme yazlarn, iir, hikye, yk ve romanlarn, karikatr, grafik, resim ve fotoraflarn, halk bilimi hakkn daki derlemelerini, ksacas kltr ve sanata ilikin ellerindeki veya bulabilecekleri tm verileri ile bizlere yardmc olurlarsa, bu alandaki eliki lerin gerek zmnn de devrimle olaca gereini kavrayan bizlerin baarsna katkda bulunmu ve hatalarmzn en aza inmesini salam, daha da nemlisi, alandaki mcadele kollektif olarak baarya ulatrlm olacaktr. GELECEK SAYILARDA Dergimizin yayma baladnda da akland gibi, amacmz kendi bil gilerimizle yetinerek, iine kapank bir dergi olmak deil, okurlarmzdan gelen eletiri ve nerilerle dergiyi gelitirmekti. Bunu salamak amacyla derginin bir sonraki saysnda yer alacak ana yaz konusunda genel hatlar ieren bir yaz yaynlanyor; okurlar, bu konuda aratrmaya ynlendiri lerek, konu hakknda hazrlkl olmalar salanyordu. Bylelikle, okurlar, dergide yazlanlar olduu gibi kabullenmek yerine, kendi rettikleri ile karlatryor; deerlendirmelerini bize gndermekle de derginin kn daki kollektif abaya katkda bulunmu oluyorlard. Bu saymzdan sonra dergide Gelecek Sayda yazlar, periyodik olarak yer almayacak, gerekti grld zamanlar yaynlanacak. Bunun nedeni ksaca yle: lk sayda tutarl bir kltr politikasnn oluturulmasnda tartma ortam yarataca dncesi ile ve kltrel alana teorik yakla mmz ieren genel yazlar yaynland. Bundan sonra yaynlanacak olan temel yazlar, bu yaznn alt balklarnn somut rneklerle ald yaz lar, konularn daha detayl olarak incelendii yazlar olacaktr. rnein; Emperyalizmin kltr politikasn; sinema, edebiyat, mzik gibi konulara yansmalarn, emperyalizmin geliimine bal olarak ele alp incelemek. Ya da gemiin olumlu miras olarak deerlendirdiimiz Pir Sultan, Karacaolan, Dadalolu vb.lerini her ynleriyle tantmak, halk bilimini incele mek, aratrmak. Okurlarmzn dergiye ilikin eletiri ve nerilerini sadece gelecek say da yazlan kapsam ierisinde snrlandrmadklar bildiimizden, derginin deerlendirilmesi konusundaki yazlarn gndermelerini bekliyoruz.

TAVIR
200/TAVIR