KLTR VE SANAT YAAMINDA

YIL: 1 SAYI: 4

TAVIR
MAYIS 1980 50 TL. 203 205 211 TAVIR Mehmet AYDIN Zeynep ERAY Kemal KORAY 214 221 Nermin EREN TAVIR

YAASIN 1 MAYIS HALBIMNN ER NEM LEV FUK'N SZLER KENCEYE YENLMEZ DEVRMCLER I TRKYE NVERSTE AKADEM. YKSEK OKULLAR HALK OYUNLARI ENLNN ARDINDAN 71 YARGILANIYOR KARAR 71 zerine KARAR 71 ZERNE OYUN YAZARI CENGZ GNDODU VE YNETMEN BURN ORALOLU LE SYLE DEVRMC EDEBYAT RUHU VE GEO MLEV EYLL DESTANINDAN KARKATRE GENEL BR YAKLAIM YRMNC YZYILDA FAZME KARI SAVATA DEVRMC EDEBYAT YOLDA - ZGRLK ALDIRMAYIN OCUKLAR DENMELER

227 232 235 239 252 254 257 258

TAVIR Ercment TEMELL Geo MLEV TAVIR Samih EL KASIM Georgi DMTROF HO MNH TAVIR

TAVIR * Sahibi: Mustafa SLK * Sorumlu Yaz leri Mdr: evki MEROLU * Abone Koullar: Yurt ii; 6 Aylk 300 TL, 1 Yllk 600 TL, Yurt D: ABD 25 Dolar, F. Almanya 40 DM, ngiltere 10 Sterlin, Fransa 85 Frank * Posta eki: Mustafa SLK 12094 4 * lan. Tam Sahife 2500 TL, 1/2 Sahife 1250 TL, 1/4 Sahife 625 TL * Yazma Adresi: Kurabiye Sokak, Akgn Apt. Kat 3 Taksim/stanbul * Dergimizde yaynlanan, yaz ve resimler, derginin ad gsterilerek kul lanlabilir. Gnderilen yaz, resim ve ilanlarn sorumluluklar sahiplerine

aittir.

GAZ MATBAASI 1980 STANBUL

Yaasn 1 Mays
20. yzyln son eyreini yaadmz bugnler, burjuva demokrasisiy le ynetilen lkelerde bile, btn grkemiyle kutlanlan 1 Mays, lkemiz de yasak. 1 Maysn yasak olmas, devlet gcnn halka kar bir eit gsterisi. Pahalln, yokluun ve ekonomik zorluklarn stesinden gelemeyenler, 1 Mays yasaklayarak, akllarnca gl olduklarn gsteriyorlar. Evet, g lsnz! Byksnz! Fakat sadece, kze benzeyebilmek iin inen kur baa kadar.

1 Mays ii snfnn mcadele gndr. Ekonomik-demokratik kaza nmlarnn savunulduu bir simge gndr. Sanat ise; en ksa ve en genel tanmyla yaam (kavgay), estetik kaygularla yanstma aracdr. lke mizde devrimcilerin rgtl eylemleriyle yeri ve ilevi kazandrlmaya a llan 1 Mays, sanata henz yansyamamtr. 12 Mart, eksik ve yanl lklar tamasyla birlikte; roman, yk, iir ve oyanda deiik yanlaryla kullanlmasna karn, 1 Mays birka iir ve DSK'in afi yarmalarnn tesine gememitir. Bir 12 Martn belirli llerde sanatsal yaama girebilmesini, 71 hare keti ideolojisinin devrimcilerce savunulmas ve o dorultuda rgtlenilmesine balayabiliriz. nk, doru devrimci ideoloji kitleleri sarp kucak lamakta, kendisini dosta-dmana kabul ettirmektedir. Gelien sre, kl tr ve sanat yaamnda da doru tavr gndeme getirecek ve o alanda da eksiklik ve zaaflar giderilecektir. Bu olay 1 Mays iin de byledir. Mca delemizle ne lde 1 Mays kurumlatrabilirsek, kltr ve sanat yaa mnda da, o lde 1 Maysn etkisini greceiz. TAVIR/203

Bu saymzda, tartlmasn istediimiz grlerimizden olarak, M. Aydn'n Zeynep E r a y ' l a b i r l i k t e hazrladklar Halkbiliminin e r i i nemi levi balkl yazyla, 71 hareketini konu edinen ehir Tiyatrolarnn Ka r a r 71 oyununu ele a l a n 71 Yarglanyor i l e oyun yazar ve ynetmeniyle yaplm kk b i r syleimiz var. Geen sayda b i r i i r i n i yaynladmz, bu sayda; Fuik'in Szleri ve i k i i i r i n i daha yaynlyoruz. Nisan aynn sonlarna d o r u stanbul'da 1. T r k i y e niversite Akade mi ve Yksek O k u l l a r H a l k Oyunlar enlii y a p l d . Bu enlii; hem ge lecek k l t r n y a r a t l m a s asndan hem de ilev yklenmesinden dolay dergimize aldk. T A V I R , k a r i k a t r e zel b i r nem vermekte. Gen k a r i k a t r c l e r i n l ke sorunlarn k a v r a y a b i l m e l e r i somutu D e v r i m c i selamlarmzla. karsnda, onlarn dnce ve izgilerine y e r ve yn vermek i i n b i r sunu yazmz var. renci genlii b i r l e t i r i c i arkadamz K e m a l Koray'n

ikenceye Yenilmez Devrimciler adl

TAVIR
204/TAVIR

Halkbiliminin eriinemi-levi
Mehmet AYDIN Zeynep ERAY Dnya halklar, bugnk yaam ve bilgi dzeyine, insanln binlerce yllk yaam ve bilgi birikimi sayesinde ulamtr. Kiinin hegn yaad olaylar bilincini, tavrlarn etkilemi ve bu etkileniler sonraki gnde ya antsn deitirmi, yani gnlk maddi yaants onun bir sonraki gne daha deneyli ve farkl bir birikimle gemesine neden olmu, sosyal bilin cinin belirlenmesinde birincil derecede rol oynamtr. Yaam koullar nn sosyal bilinci oluturmas sonucu tarih birok toplumsal yapya tank olmutur. Bu toplumsal yaplarn gerektirdii retim ilikilerinde, farkl s nflar, retim iinde farkl konumlarda olan sosyal topluluklar, doal ola rak farkl dnya grlerini savunmular ve ayr kltr yaamlar olmu tur. Alt yapdaki bu yaam koullar fark, onlarn dncelerinin oluma sna ve giderek bu dnce belirmesi maddi yaam koullarm deitirme yolundaki abalarna neden olur. Hangi ada olursa olsun bu karlkl iliki ve eliki yuma, maddi ve manevi anlamda snf kavgalarnn teme lini oluturmutur. Ksaca alt yapdaki ilikiler ve olaylar, kiinin ve top lumun st yapdaki deer yarglarnn olumasn belirlemitir. Yalnz gz den uzak tutulmamas gereken ey, bu etkilenmenin tek yanl olmaddr. Maddi yaamn retilmesinde kiinin ve toplumun sosyal bilinci de etkile yici bir grev stlenir. Maddi yaam ve kltrel yaam srekli etkileim iinde bulunur. Snf kavgalarnn yaamn deiik alanlarna yansmas, biimde farkl olmasna karn ierik olarak o denli farkllk tamaz. Ya am bu farkl alanlarndaki snfsal elikilerin ayr ayr incelenmesi mut laka ok daha geni boyutlu yazlarn hatta kitaplarn tam anlamyla altndan kalkabilecei bir olaydr. Bu yazda incelenmesi dnlen halk bi limi konusunun yeterince alabilmesi iin konunun zgl snrlarnn i zilmesi zorunludur. Bu nedenle maddi yaama salt kltrel yaama etki si anlamnda yaklalacaktr. Yaamn, bilginin yeniden retiminde, bu retim uras iinde bulu nan kii ya da yap, daha nce szn ettiimiz insanln binlerce yllk bilgi ve yaam birikimim en kk unsuruna varana dek zmlemek zoTAVIR/205

rundadr. Bu zorunluluk halkbilimi konusunda kendisini aka gsterir. Eer iinde yaadmz zaman diliminde var olan elikilere bilimsel, a da bir yaklamla zm getirmek zorundaysak, ayn zorunluluk halkbi limi konusunu ayn niteliklerle incelemede de doar. nk gemiin kl trel yaamn ve dolayl olarak alt yapdaki oluumlar bize aktaran en nemli olgulardandr halkbilimi. nk egemen snflar, tarih boyunca, kendi kltrlerini reten kesimin, emeki halklarn kltrne egemen k lp, o dinamik kltr elerini yok etmeye ya da en azndan bask altna almaya zen gstermilerdir. Tarih, ldrlen ozanlarn, bilim adamlarnn yaklan kitaplarn, yklan mimari yaplarn, yamalanan uygarlklarn, soysuzlatrlan kltrel deerlerin utancn tar. Tm bunlara karn gemi kaybolmamsa, o deneyler ve bilgiler bize ulamsa bunun nede ni yaayan ve yok edilemeyen halk kltrdr, bu kltr ve yaam ie ren, inceleyen halbiliminin varldr. Konunun nemi ve irdelenmesi gerei buradan kaynaklanmaktadr. Bu ksa giriten sonra, halkbilimi kapsamna giren kavramlardan n ce halk tanmn netletirmek gerekmektedir. HALKBLM : Halk; Belirli bir kara paras zerinde yaayan geni insan yndr eklinde tanmlara rastlamak olas. Ancak ada dnya grmz bize insan tanm konusunda baz kstaslar verir. Bu kstaslarda; kendisini gelitirebilen yetkinleen, yaam deerlerini yeniden retebilen varlk ek lindeki tanm gerekli klar. O halde halk: nsanln geliimine rettik leriyle katkda bulunan geni insan yndr. Yani biz gerek anlamda halk tanmn yapmak istiyorsak, retmeyen kesimi ve onun ideolojisinin etkisi ile yaam dzeyinin ykselmesine engel olan asalak kesimi bu yn dnda tutmak zorundayz. Ayrca bu kstaslarn iine zaman kavramn da etkileyici bir unsur olarak almak gerekmektedir. Tarihin eitli zaman dilimlerinde retime katlan snflar deitii iin bu olguyu o zgl tarih sel koullar iinde incelemek zorunludur. Belirli bir sre iin, rnein feo dal toplumda reten kesimi oluturmasna ramen toplum yapsnn dei mesi ile egemen duruma geen ve hibirey retmeyen burjuvazi gibi top lumsal snflar tarih iinde farkl konumlarda olabiliyorlar. O halde halk: Yaad zaman ve toplum iinde insanln gelismne rettikleriyle s rekli olarak katkda bulunan, geni insan yndr. Baka bir deyile e itli toplumsal sreler iinde retime direkt katkda bulunan ve varolan retim sistemiyle elikisi olan snf ve katmanlara halk diyoruz. Bu snf ye katmanlarn retim iindeki yerlerinin ve konumlarnn sosyal bilinle206/TAVIR

rine, dolaysyla tavrlarna yansmasn adn veriyoruz.

inceleyen bilime de halkbilimi

Halkbilimi tanm, folklore olarak ilk kez ngiltere'de William John Thomas adl bir toplum bilimci tarafndan kullanld. Bu szck 1878 yln da Londra'da Folklore Society adl dernek kurulunca yeni bir bilim dal nn ad olarak btn dnyaya akland. Bu tanm daha, sonralar skandi nav, Rus, Portekiz ve spanyol bilginlerince kabul edildi. Fransa'da halk gelenekleri karl olarak bir sre daha Traditicn Popularie, talya'da Tradizioni Populari deyimleri zerinde duruldu. Almanlar ise uzun s re Folkskunde szcn kullandlar. Fakat folklor szc bugn artk benimsendi ve btn dnyada yaygnlat. lkemizde de halkbilimi konusunda eitli kavramlar ortaya atld, tartld. Ancak bu tartmalarn balamasndan bu yana, bu alann net lemesi anlamnda fazla bir yol katedilemedi. Bu konuda Trkiye'de ilk yazlar 1910'lu yllarda yazld. Gnmze kadar da eitli kii ve kurum larca gerek kuramsal anlamda ve gerekse aratrma-derleme niteliinde almalar yrtld. Ancak bunlarn sistemli, rgtl bir btnlnden ve net bir dnya grnden kaynaklandn sylemek mmkn deil. a da dnya grn savunduunu syleyen kii ve yaplarn, almalar ayr ayr ve sistemsiz, rgtsz yrtmesine karlk egemen snflar ok daha bilinli bir politika izlediler, izlemekteler. Uygulanan bu politikann amacna gemeden nce konuyu yaznn ge nel izgisi elverdiince somuta indirgemek yararl olacaktr. Halkbiliminin kapsamnda unlar sralamak mmkn: 1 Halk Edebiyat, 2 Halk Mzii, 3 El sanatlar, 4 Halk tbb, 5 Halk mimarisi, 6 Halk giysileri, 7 Halk oyunlar, 8 Halk inanlar, 9 Halk sporu,. Bu kaba sralama ayrntya inildike geniletilebilir. Her toplumsal yapda egemen snf ve reten snf iin ayr ayr dn yalar, yaam tarzlar olmutur. nk bata da belirttiimiz gibi retim TAVIR/207

iindeki yerleri farkldr. Bu yapnn kltrel yaama, sanata yansmas da ayn farkll iermitir. ki ayr sanat anlay, iki ayr kltrel de erler toplam vardr. Konuyu bu genel hatlarndan halk edebiyat alt ba lna indirgediimizde de bu genel kurallar deimeyecektir. Btn-parca ilikisi gerei edebiyatta da halk edebiyat ve egemen snflarn szc ln yapan edebiyat eklinde bir gruplama, ikili bir yap grrz. Halk edebiyat genellikle, eitli bask yntemleriyle tarihte zaman zaman yok edilebildii gzlenen yazl edebiyat ve hibir zaman yok edilemeyen sz l edebiyat eklinde ikiye ayrlr. Egemen snflar yllarca bir kez olsun kulakten kulaa yaylmay, bylece olaylarn yorumlarnn, deer yarglar nn kuaktan kuaa geiini engelleyememilerdir. Saray iin, Osmanl Hanedan iin vgler dzen bir yn saray airinin karsna : alvar altak osmanl/Eeri kaltak osmanl, Ekende yok, biende yok/Yiyende ortak osmanl anonim deyiiyle Anadolu kyor. Bu drtlkte ve benzerlerinde grdmz, tm bir toplumsal yapnn eletirisidir. retim ekilleri, smren-smrlen ilikisidir. Fransz saray hakknda sylenen u sz sanrz ola yn dnya genelinde de farkl olmadn gsteren iyi bir kant. Saraym gerek durumunu renmek isteyenler, bu konuda yazlan kitaplar okuya caklarna, o yzylda Paris sokaklarnda sylenen trkleri incelesinler. nk o kitaplar birtakm kiiler zerine vglerle doludur. Sokak ark lar ise saray durumunu btn plakl ile ortaya koyar. Halk kendi yaamn, dnnden cenazesine, uyumasndan konumasna, sevgisinden nefretine, melemez kuzuluundan isyanna dek trk lerde anlatr, atlarda anlatr. Tarlada madmak topladn, madman ise yedikleri iinde nemli bir yeri olduunu trksnde syler. Yr bre Hzr Paa/Senia de arkn krlr, Gvendiin padiahn/O da birgn devrilir. dizeleriyle isyann, umudunu yayar. Gn olur kamann sapna sedef kakma l ilenir duygular, gn olur heybe, hal naklarna yansr. Yayan giderken omuzlarnda biriken kar nasl silktiini, kurtlar nasl kolladn canlan drr oyunlarnda. Tek bana nasl sevdal, hep birlikte nasl gl oldu unu sergiler. Doayla iie yaar ve giysilerindeki renklerde yarr do aya kar. Doa koullarm, alardaki balklarn hareketini Karadeniz oyunlarnda, bir kekliin bir turnann hareketlerini turna bar, keklik oyun larnda grmek mmkn. Semahlar ise alakgnll, dost, sabrl, bilge insanlarn gzelliini yanstr. Canl, retken, yenilenen yaant retim aralarnn yetkinlii elverdiince, oyasndan cepkenine, taksndan ki208/TAVIR

mine dein el saatlarnda gzlenir. Ksaca yaamn sanatna, kltrne yanstr. Tm bunlarn ve benzeri olgularn byk bir titizlikle ve sabrla deerlendirilip gelecek kuaklara braklmas ve gelecek an kltr nn yaratlmas eyleminde birer temel ta olarak kullanlmas zorunludur. Halkbilimi ve halkbilimcileri bylesi bir grevle kar karyadrlar. Konunun bu denli geni olmasna ve bilimsel bir yntemle aratrlp her trl politikaya kar yaatlmas zorunluluuna ramen bu anlamda almalarn yeterli olduunu syleyemiyeceiz. Toplumda egemen olan ideolojiler ve olanaklar elverdiince yaplabilen aratrma ve aklama lar konunun ada yorumunu yapmaya yetmemi ve netlemesini sala yamamtr. zellikle Halkevleri ve benzeri yaplarn bnyelerindeki ay dn kesimin derlemeleri, konunun neminin kavramas iin kabul edilebile cek giriimler olarak kalmlardr. Halkbilimi aratrmalarnn imdiye dek somut bir geliim izleyememesi ve ierdii nemin gzlerden sakl kalmas baz nedenlere balanabilir. Bu nedenlerin banda ou zaman konuya gereken nemin verilmeyii geliyor. Bir ikinci etken olarak, ara trma ve derlemelerin tek tek kii ya da kurulularca yaplmas bir b tnlk iinde, ada dnya grnn odandan geirilerek deerlendi rilmemesi, somuta indirgenmemesi geliyor. Dier etkenleri ise halkbilimi aratrmalarnn bilimsel ve diyalektik bir yntemle yaplmamas ve al malarn sergilenmesi iin yeterli olanaklarn olmay ya da bu olanaklar yaratmak iin bir abann olmay eklinde sralamak olas. Bu tr ne denlerle bo braklan bir alan, varolan toplumsal yapda egemen gler ve onlarn dnya grleri, politikalar ustalkla kullanmtr, kullanmak tadr. YOZLAMANIN ASIL NEDEN Anadolu, bulunduu corafi konumundan dolay yllar boyunca eitli uygarlklarn tan olmu, yllarca deiik uluslarn ya da ulusal aznlk larn, halklarn yaad bir kara paras olmak durumunda kalmtr. Bu yaantnn gnmze brakt zengin bir kltr birikimidir. Bu kltrel yapda Anadolu'da yaayan tm halklarn maddi yaamnn izlerini gr mek mmknken, burjuvazi, milliyeti-oven bir ideoloji gerei ulusal kltr aldatmacas ile, bunlara sahip kmak gereini duymutur. Gn mzde tm kltr konularnda olduu gibi, halkbilimi konularndaki a lmalarda, gerici-oven bir anlaya hizmet edecek kadrolar tarafn dan ynlendirilmek istenmektedir. ada yaamn olanakl kld tm aralar aracl ile yrtlen ve temelde, kavgada, kitlelerin direncini krmaya ynelik politika kltrel alanda byle bir uygulamay gerekli krTAVIR/209

lar. Egemen kltrn denetiminde olan basn, radyo, sinema, TV, tiyatro, enlikler ve benzeri aralarla tm kltrel deerler gibi halk mzii, halk oyunlar, halkn yaamnda yer alan olgularn hepsi gerek ieriklerinden tamamen saptrlarak, retim sistemine uygun den kltr politikas ge rei yozlatrlmaktadr. Bu yozlatrma ierikte olduu kadar biimde de aka gzlenir. Halk giysilerinden, motiflerinden yararlanlarak modern sanatn olumas hzlandrlr (!), halk mziinden esinlenilerek trk ha,fif mzii oluturulur(!), dou illerinin ve balbana bir halkn mal olan trklerimiz, atlarmz, bol alatl trk filmleri ile yldz oluveren sanatlar tarafndan icra edilir (!) ve deiik yrelerin leheleri reklam filmcilerimize esin kayna olur. Bu yaplanlara masum bir retim gzyle bakmak mmkn deildir. Hepsi daha nce szn ettiimiz sistemli, milliyeti-ven politika gere i gerekletirilen olaylardr. Halklarn zgn halk danslar, trkleri, dil leri deitirilerek trke sergileniyorsa, bu o halkn kksz braklmasnn gereidir. Gerekletirilen bu arptmalar halk kltrn kaynakland topluma yabanclatrmak ve o toplumu gemiin olumlu kltr elerin den koparmak amacndadr. Toparlarsak, lkemizde varolan resm folklor ve kltr uygulamas, ulusal baskc ve asimilasyoncu hakim ulus siyasetini en ak olarak yanstmakta ve tmyle bilimsel olmaktan uzak bulunmaktadr. HER ZAMAN EN RETKEN KESMN, HALKLARIN YAAMINI YANSIT MAK KONUMUNDA OLAN HALKBLM BUNDAN SONRA BU DENL YALNIZ BIRAKILMAYACAKTIR. lkemiz koullarnda ykselen devrimci mcadelenin boyutlaryla do ru orantl olarak bu konuda da programl ve uzun dnemli, bilimsel bir a lmaya gidilmelidir. Halkbilimi konusunda, gemi kltrn yaatlma s, gelecek kltrn yaratlmas eklinde nmze kan grevler, gemi ve gelecek retim ekli ve gelecek retim ekillerini ve ilikilerini, bun lara denk den madd ve yaam ve kltrel yaama yansmasn bilim sel yntemle deerlendirip, gnmz koullarnn tahlilini gerekletirip yerine getirmektir. Bu giriimler salt kuramsal anlamda yrtlmemeli, ayn zamanda pratik almalar ve somut rnekler olarak gelecek iin saklanacak belgeler ekline dntrlmelidir. Hepsinden nemlisi halkn yozlatrlan, asimile edilen kltrel deerlerine sahip kmann yansra bu yozlamann madd kkenlerim aklamal, alternatif bir yapyla bur juva ideolojisinin zedeleyemedii ilerici-devrimci unsurlarn, olgularn proletaryann ve kavgasnn karlar dorultusunda bilinli bir ekilde kul lanlmaldr. 210/TAVIR

Kemal KOBAY FUK'IN SZLER Proletaryann lmsz nn sevgili anlarna Hayat sevdim gzelii uruna koarak girdim sava alanlarna Sizleri sevdim ksanlar kvan duydum karlk grnce sevgim yanl anlaldmda ac ektim insanlar maysn ilk saatlerinde varolarda pankart geren insanlar akan selimiz sokaklarda zindanda olsamda yrmekteyim yine yzbinlerle kzalan'da kapdan pencereye yedi adm yedi adm pencereden kapya can ekiiyorum ikenceden susuzum nefes alamyorum Milyonlar savayor 1943 maysnda zgrlk ve demokrasi uruna onlardan biriyim ne gzel imdi lme gitmekteyim ellerinizi smsk avularm smscak skarm Sevin iin yaadk kvan iin savatk hzn admzla birlikte anlmasn TAVIR/211

KENCEYE YENLMEZ DEVRMCLER

Onlar tanrm alanlarda yn yn bir kavga seli grev boylar igal gnleri nasl yiite trk yakar gibi mermi yakarlar tarla srer gibi pusu bozarlar ayn cesarette ieri dnce bilirim kr etmez ikenceye yenilmez devrimciler Kollar birer elik ar kovan Vzr vzr iler namlular ellerinden uuveren nazl sahan, can goncas konar faist yuvalara oysa imdi balamlar ellerinden, kollarndan slak tahta bir sehpaya

212/TAVIR

Sevgi aan yreinde yreinde tmen tmen tarifsiz fkeleri, hnc kyor ikenceden giriyor ikenceye nce kara bir ylan akyor dolan dolan ellerinde dilinde imi atlam falakadan ayann taban irin tutmu yaralan Dnmek gelecek gzel gnleri belenirken coplar al kzl kana yanarken cierin cana can katar dnmek fabrika igallerini eylemlerini kavga yanklanrken bilincinde dayanmak kolaylar ikenceye yarlr drt duvar atlar demirler direncin ular bize iini ferah tut yzn scak sava sryor nk her mevzide 1980

TAVIR/213

1. Trkiye niversite - Akademi Yksek Okullar Halk Oyunlar enliinin Ardndan

Nermin EREN

19 ve 20 Nisan gnleri T Spor Kulb tarafndan 22 yksek renim kurumu ve iki konuk top luluun katld halk oyunlar en lii dzenlendi. Halkbilimi alannda bugne de in burjuvazinin hedef saptrc, gzboyamac enliklerine alterna tif olarak kabul edilmesi gereken bu enlik, halkbilimi almalarna devrimci kltrn yaratlmas anla mnda sahip klmas gerekliliini kavratt. Sergilenen oyunlarda, lkemiz insanlarnn yllar ncesinden gn-. 214/TAVIR

mze kadar ulaan deiik yaam koullan, dostluu, itenlii, kvrak zekas yanstld. ki gn sren gsterileri ve nc gnk paneliyle halkbilimi almalarna bilimsel yaklam iermesi anlamnda ilk kez dzen lenen bu enlii yalandan izledik. 19 Nisan gn saat 12'de ba layacak enlii izlemek zere ge len binlerce kii salonu gsterinin izlenebilecei son kiilik yerine ka dar doldurmutu. Salona girildiin de enlie katlan topluluklarn dostluk ve dayanmay ieren, halk

Getiimiz ay ierisinde stanbul Spor ve Sergi Saraynda gen, yal, renci, memur, ii geni bir halk kitlesini bir araya getiren ve onlara unu tamayacaklar cokulu iki gn yaatan halkoyunlar enlii dzenlendi... kltrne sahip klmas, yaatl mas ve devrimci kltrn yaratl masn ieren pankartlar gzleni yordu. enlik al konumasyla bala d. Konumada halkbilimi, halk oyunlar kavray, enliin ama lar ve yarma olmaynn neden leri akland. Halkbilimi toplumlarn maddi yaamlarnn retilmesinde o top lumun bireylerinin birbirleri ile, baka topluluklarla ya da doa ile kurduklar ilikileri, mcadeleleri mzikler, gelenek grenekler oyun lar vd. aracl ile gnmze yan smalarn inceler. Halkbiliminin grevi sadece aratrma inceleme yapmakla da snrl deildir. Ayrca toplumun yaamnn daha ileriye gtrlmesinde yardmc olan a da kltrn, devrimci kltrn yaratlmasna da katkda bulunur, ona kaynaklk eder. Halkoyunlarn halkbiliminden ayr bir olgu olarak ele almak olanakszdr. nk onun eitli alma alanlarndan bilidir halk oyunlar. zgn mzikleri ve ritm kurallar olan oyunlarmzda tar ladaki almasndan, dndeki sevincinden, birbirleri ile kavga larna kadar yllar ncesi bir top lumsal yaamn yansmalar sergi lenir. TAVIR/215

...enlie katlan tm ekipler co kulu, organize ve son derece disip linli seyircinin bitmez tkenmez al klar arasnda enlik Halay ek tiler... Halkoyunlar almalar salt elenmeye ya da bo zamanlarda hoa vakit geirmeye ynelik bir ura olarak grlmemelidir. Ana dolu halknn yaratc zeksnn rnleri olan bu zengin ve gr oyun kayna, onun cokusunu, cana ya knln dostluunu anlatr. Bu oyunlara sahip klmal, yaatl mal yozlatrlmalar engellenme lidir. Bu ve bundan sonra yapla cak olan bu tr enlikler ve dina mik niversite genliinin alma lar bu adan deer tamaktadr. Datlan brorlerde olsun, ku lp bakannn konumasnda ol sun enliin amalar yle akla nyordu: Halk bilimi almalarna sa hip karak, bu almalara bilim 216/TAVIR

sellik kazandrmak iin tartma or tam yaratmak. Halk bilimi arac lyla gemi kltr mirasnn olumlu elerini gn na ka rarak, ada kltre katksn salamak. Tm yksek renim kurumu topluluklar arasndaki ili kileri gelitirmek. Sorunlarnn or tak olarak ve etkin biimde du yurulmasn salamak. Halk bili mini her trl yozlatrmalardan arndrp, oven duygularn sm rsne alet olmaktan kurtararak halk yararna iler bir duruma ge tirmek. Gnmzde egemen snflarn hemen her alanda srdrd ya lancln, hedef saptrcln halk bilimi alannda da grmek olas. eitli burjuva kurumlar halk bili mine sahip ktklarn iddia ede rek halk bilimi alma alanlarn-

... enlie salt renci genlik a rl deildi. stanbul Halk Oyunlar Topluluu (HOT) ile stanbul Kaf kas Kltr Dernei'nin de gsterile ri ilgiyle izlendi. Ulusal aznlklar dan olan erkes'lerin tarihsel halk danslarndan sunduklar gsteri so lunu cokuya bodu.

da yoz anlaylar dorultusunda yarmalar, enlikler dzenlemek tedirler. Bylece hem halk bilimi nin yozlatrlmasna, hem de halk bilimi almalarnn yanl kavra nlmasna yol amaktadrlar. Maddi hayatin retiminin be lirleyici olduu, bunun yannda nfus, corafi artlar gibi dier et menlerin etkiledii toplumun st yap kurumlarnda farkllklar ol mas kanlmazdr. Buna bal ola rak farkl yrelerdeki mzik, al g, giysiler de farkl olacaktr. Bu anlamda halkbiliminin bir bilee-

enlik dzenleme kurulu bize hazr lk almalarna ilikin unlar sy ledi: niversitelerle ilk ilikilerin sa lanmas anlamnda 3-4 ay nce ba tlan almalar, zellikle nisan ay bandan sonra youn bir tempo ka zand. yleki son bir haftalk sre de uykulu saatlerimiz sayldr...

nini oluturan oyunlarmz birbirle ri ile yartrlamaz. nk onlar deiik yrelerde yaayan topluluk larn farkl yaam koullarndan kaynaklarn alan bir btnn par alardrlar. Btn iinde hepsini ayr bir yeri ve deeri vardr. Ya rma olmayn anlatan olumlu yaklam, katlan topluluklar, iz leyicileri yarma dncesinden uzaklatnyordu. Al konumasnn ardndan enlie katlan topluluklar kar lamak iin T-HBTopluluunun Bingl yresi oyunlar sergileye cek elemanlar, alana zgn m zikleri ile geldiler. Sonra srasy la dier topluluklar sergileyecek leri oyunlara ait zgn mzelerin den biri ile alana girdiler. T HBT elemanlarnca coku ile kar lanarak salondaki yerlerini gt rldler. Anonsla birlikte topluluk lar alanda iie halkalar olutur dular. Hep birlikte al halay ektiler. Halaydan sonra o gn gsterisi olan ekipler salonu terk ederken, dierleri salonun drt yanna dalarak oturdular. Gz lem Kurulu yelerinin (Cavit entrk, Prof. Dr. Burhan Aytu, Do. Melik Boydak, Sabri Dcnat, Hse yin ahin, Mesut Gner, inasi nal) de salondaki yerlerini al malarndan scnra gsteriler ba lad. 1. gn Yksek Teknik ret men Okulu (Artvin), Anadoluhisar Genlik ve Spor Akademisi (Ga ziantep Barak) Edirne Devlet Mhendislik ve Mimarlk Faklte si (Edirne), stanbul niversitesi TAVIR/217

...enliin en iyi nitelie kavuma s iin 30 dolaynda ekiple birka kez, ayrca stanbul'da yiyecek, ya tacak ve ulam gereksinimlerinin karlanmas iin gerekli yerlerle yzlerce sayfalk yazmalar yapl d. Birok afi rnei arasndan se ilen afi bastrld. Afi ylesine beeni kazand ki, enlik ansna yaptrlan yazma, mendil, kibrit zerlerine, tantma brorne ve her trl duyuru ve pankartlarda kullanld...

(Siirt), stanbul Yksek Denizcilik Okulu (Bayburt), DMMA Galata saray Mhendislik Fakltesi (Bit lis), Zonguldak BMM Faklte si (Artvin) ve konuk stanbul Halk Oyunlar Topluluu (Bitlis) ekiple rinin gsterileri izlendi. Drt saat sren al ve gsteriler sonunda kimse enliin 1. gnk blmnn sona erdiini anlayamad. nk izleyicilerin yemek sorunundan, ara larda devrimci sanatlarn halk mzii paralarndan oluan mzik yaynna, enlik hatras eyala rn bulunduu keye varncaya ka218/TAVIR

dar hereyin dnlm olmas, grevlilerin devrimci disiplin ve z veri ile almalar binlerce izleyi cinin 4 saat boyunca sklmamalarn salad. kinci gn salon yine dopdoluy du. Grevliler cokuyla alyor ve binlerce disiplinli izleyici en kk bir sorun karmyordu. s tanbul dndan gelen topluluklarn gsterilerinin daha youn olduu bugn birinci gnden de cokuluy du. Konuk stanbul Kafkas Kltr Derneinin sergiledii erkeslerin tarihi halk danslar gsterisi izleyi ci kitlenin beenisini toplad, okuy la alkland. Kafkas Halk oyunlar na Kars oyunlar ad altnda faistlerce sahip klp, ulusu, rk ideo lojilerine alet edilmesine karn, l kemizdeki ulusal aznlklarn kl trlerinin bask altnda tutulmas na, asimilasyona uratlmasna kar kendi kltr deerlerine devrim ci anlamda sahip kmalar beeni yi cokuya dntrd. Konuk top luluktan baka T HBT (Bingl), Ankara Gazi Eitim Enstits (Art vin), Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi (Diyarbakr), Bursa niversitesi (Bursa Orha neli), Ege niversitesi Spor Yksek Okulu (Afyon Dinar), Ege ni versitesi Makina Fakltesi (skp), stanbul Devlet Tatbiki G zel Sanatlar Yksek Okulu (Van), stanbul Devlet Gzel Sanat Akade misi (Trabzon Srmene), DGSA Uygulamal Endstriyel Sanatlar Yksek Okulu (Ar), TA Gaze tecilik ve Halkla likiler Yksek

Okulu (Diyarbakr Kz), Hacettepe niversitesi (Adyaman), Orta Do u Teknik niversitesi Trk Halk Bilimleri Topluluu (Adana), Bo azii niversitesi (Erzincan i ran Gmhane Semahlar) top luluklarnn gsterileri izlendi. zleyicilerin bitmesini istemedii enliin kapan da al kadar grkemli oldu. Gsterilerden sonra kapan halayn balatmak zere Gzlem Kurulu alana arld. Bu srada topluluklarn rehberleri oyun culara kulbn hazrlatt enlik ans eyalar datyordu. Gzlem Kurulunun da katlmasyla topluca kapan halay oynad. Halayn ar dndan Gzlem Kurulu adna yap lan konumada baz eksikliklerini saptamalarna ramen tm toplu luklar, emee sayg ltnde yap tklar deerlendirmede baarya deer grdkleri belirtildi. Btn topluluklara plaketlerinin de verilmesinden sonra enliin gs teriler ksm sona ermi oldu. enlik 21 Nisan gn stanbul Ta bip Odasnda dzenlenen panelle so nuland. Panel, enliin elence arac olarak dzenlenmedii, halk biliminin devrimci kltre katksn salamaya ynelik ilk adm olduu dncesini pekitirdi. Panel ODT - Trk Halk Bilim ler Topluluu, Ankara niversitesi, Siyasal Bilgiler Fakltesi Halk Bilimleri Topluluu, Nibceu Klt rel Dergi, dergimiz TAVIR halk bili mi kavraylarn, stanbul niversi tesi HOT ise halk bilimine ilikin

gemiteki baarl almalar olan Halk evleri konusunda aklamalar da bulundular. Halkbiliminin gnmzdeki i levinin, ada kltrn yaratlma snda nem ve ynteminin, inceleme alannn neler olmas gerektii ko nularnn tartld, halkbilimi ta nmlarndan, kapsamna giren kcnuiardan, yozlatrmalarna kadar bir ok konunun akla kavuturulduu panel canl bir tartma ortam oluturdu. Nibceu Kltrel Dergi'nin Folk lor varlmz gerici ve tek ulusu bir oven anlayla bozulmakta ve hatta geni lde ldrlmektedir. Bozma ve yok etme ilevi, genel ola rak tm halklarn kltrlerinin de mokratik ve devrimci elerinin t mne ynelmi bulunmaktadr bi imindeki yaklamla srd. ODT - THBT'nin Halk bi liminin grevi deimeyi nedenle riyle birlikte saptama ve olduu gibi tanlama ve tanmlama ol maldr. Eer halkbilimi bu konu-

... Sporcu arkadalarmz ve kulp doal yelerinden 250 grevli sap tand... TAVIR/219

da bir tutum olacaksa lt es kiye ballk deil ancak nesnel estetik kurallar olmaldr yakla m ve dier konumaclarn ben zer yaklamlar panelde niversi te topluluklarnn boyutunu aan bir tartma ortam yaratt.

Panelin sonunda katlan toplu luklar ortak bir metni imzaladlar. Halk bilimi almalarnn a da kltrn yaratlmasndaki ne minin bilincindeyiz. Bugne dein egemen snflar tarafndan yoz latrlarak, ovenist duygularn krklenmesine alet edilen halk mzn kltr mirasna sahip ka caz. enlik araclyla salanan ilikilerimizi, gelitirip, bu yozla trmalara, hedef saptrcla ortak olarak ve daha etkin bir biimde kar kacak yaplanmay oluturmak hedefimizdir. Toplumun genel kurtuluundan ayr dn lemeyecek almalarmzda emek i insanlarmzn stemelerini dile getirmek, onlara hizmet etmek, ay dn olmamz nedeni ile bir grev deil zorunluluktur.

...Panelle birlikte gn sren enlik basn toplantlar, Radyo, TV programlar ile kamuoyuna du yuruldu.

NBCEU Kltrel Dergi

*
* *

*
*

lkemizdeki ulusal aznlklardan erkeslerin kl trel dergisi. ayda bir yaynlanr. Yazma adresi: PK 78 Karaky Tek istekler iin 40 TL pul gnderilmeli Abone iin yllk 160 TL.

220/TAVIR

71 YARGILANIYOR - K a r a r 71 zerine TAVIR

Tiyatro dinamik bir olay. Dnden bugne, bugnden yarna deiebilirliin, toplumsal yaamn kavranlp aktarlmasnn da ok nemli bir ara c ve yanstcs olabilir. Bu dediklerimiz dnyaya proleterya ideolojisi do rultusunda, yaklaan abalarda grlr kukusuz. elikileri var olduklar toplumsal koullarda irdeleyip, gncelle ban kuruyorsanz seyircinizin gznde bunlar tuhaf klyorsanz, gnmz koullarna da ve diyalektik materyalist grle biimlendirdiiniz gelecek koullarda alternatif g rleriniz seyircinizin de dorusu olur. Bir devrimci sanat rnnn ana zellii deiebilirlik evresinde biimlendirilmesindedir. Olgular olutuk lar toplumsal koullar iinde deerlendirilmeli, neden sonu ilikileri iin de zme gidilmelidir. Tiyatro iinde var olan birok sanatsal e ile birlikte kitleleri arp c bir biimde etkileyebilen ve belli bir birikimin olumasn salamann da nemli bir aracdr. Ve tiyatro lkemizdeki dier sanatsal etkinlikler gibi gdkletirilmeye, gdlmeye allan bir yap olarak vardr. Ege men snflara gre tiyatro lmtr. Onlar timsah gzyalar dkp, kitle leri denetleyecek dzen ilikilerini hakl klacak yeni sanatsal etkinlik lerin arayna girerler. Bir takm ultra akmlar bu anlamda desteklerler. TAVIR/221

Deiebilirliin en iyi anlatm aralarndan biri olan tiyatro egemen snflar asndan lmtr. Bu dorudur. nk amzn belirleyici ege meni burjuvazinin deimesini istedii hi mi hi ama tek bir dze ta yoktur. lerici devrimci z gericileen burjuvazinin deil proleteryann ideo lojisinde yaam kayna bulabilir. Sanata burjuva dmanln bask ve saldrlar bu anlamda deerlendirmek gerekir. Kendilerine yneltilen bir silan olarak tiyatroyu karlarnda grenler dolayl, dolaysz basklar srekli olarak gndeme getirmilerdir. Kumpanyalar, az dolusu kfr lerle perde ap kapayanlar dolayl basklarn sonucu oluan ilkel yaplar dr. Devlet Tiyatrolanndaki basklar ve bu dorultudaki gelimeler henz gncelliini korumaktadr. stanbul ehir Tiyatrosu ise bu politikann so nularn ilgin bir ekilde yaamaktadr. Bir yanda ilerici oyunlar sahne lenirken te yanda gerici oyunlarn ve kumpanya rneklerinin sahnelen dii grlmektedir. rn vermeme eklinde bir anlayn da devrimci po litika (!) olarak ortaya konduu bu koullar ehir Tiyatrolarnda nitelikli, devrimcilerce savunulan oyunlarn da kmasna engel olamyor. KARAR 71 Tm bu koullar iin de ileriye ynelik bir adm olarak de erlendirilip anti-faist, anti-emperyalist z devrimcilerce korunup sahip klmaldr. Ancak bu, zn, doru devrimci gr dorultusunda eleti rilip biimlendirilmesi abalarna en gel olan tm liberalist yaklamlar da dnda tutmaldr. KARAR 71 ehir tiyatrolarnn i leyiinin, yoz ilikilerinin, kar he saplarnn iinde nasl olutu? Yazl masnda, sahnelenmesinde hareket noktas olarak neyi grd? Youn ola rak tartlmasnn, kapal gie oyna masnn gizi nerede? Bir tiyatro yaptnn gc, tarihselden gncele ektii izginin doruluunda aranr. 1968-71 dneminde gelien snflar mcadelesi bir tarihsel kesit olarak sunuluyorsa, bu tarihsel dnemden karl mas gereken dersler mesaj olarak belirmelidir. KARAR 71 biimsel olarak bu izgide bir oyun. Eksiklii ise bu tarihsel dnemin 71'in Trkiye devrimindeki neminin kavranamamasnda grlyor. 71 yorumlanamamtr. Tarihsel olarak eksik kavranm hatta baz noktalarda 71'e subjek222/TAVIR

tif yaklalmtr. (Necip kiilii). Tarihsele sbjektif yaklamann objek tif aktarmlar engelleyecei aktr. Trkiye'de snflar mcadelesi 1968'lerde balamad kukusuz. Ve 1971' de de bitmedi. 1960-70 dnemi Trkiye devriminin yolunun araydr. Revizyonizmin bataklndan srdrlen devrimin yolunun aray mcadele sidir.. 71 ncesinin Trkiye'sinde devrimin yolunun halk sava m, ayaklan ma m, cuntaclk m MDD mi tartmas bugn artk geerliliini bizzat pratikte yitirmi ve yerini 71'e damgasn vuran hareketin teorik tezleri nin, pratiinin sol, sa ve devrimci yorumlan almtr. 1980'ler Trkiye' sinde 71 dnemine eilen bir sanatsal biimlenme bu zellie duyarl ol malyd. 71'e damgasn vuran hareket, oluum srecinde yllarca teorik gelimeyle birlikte sren TP-MDD muhalefeti ve organize ideolojik m cadele ve pratii iinde deerlendirilip oyun bu at zerine kurulmalyd. Bu srete halk kitleleri iinde allm, saysz miting gsteri ve grev ler yaplm genliin demokratik niversite kavgasna nclk edilmitir. KARAR 71 btn bu koullarda malzemesini iyi seememi, nk kendisi ni devrim araynn bir arac saymtr. Oysa bugn sorun Trkiye devriminin yolunun aray deil, proleteryann belirlenen perspektifinin hayata geirilmesi sorunudur. Devrimci hareket dnn tecrbe, deney birikimi zerine ykselmektedir. Bir devrimci sanat rn ise mcadeleye olan kat ksyla deerlendirilir. Bu anlamda KARAR 71 bizce frsat karmtr. Hibir sanat yaptna rastlayamayacak kadar dinamik bir konu bulmu ve onu biraz cmerte harcamtr. 71'i anlatan oyunlar daha nce de yazld. Ancak bunlar mcadeleyi an latan oyunlar deildi. 12 Martn karan lk yzn teslimiyeti, icazetli bir bak dorultusunda, egemen snfla rn tezgahlarn sergileyerek anlatt lar. zm anlamnda bir ilev ta mann tesinde devrimci mcadeleyi karalayan mesajlar verdiler. -Kendi ni Yazan ark, Sakncal Piyade zleriyle devrimci potansiyeli eritme abalarna girdiler. Devrimcilere goist, kkburjuva maceraclar k frlerini savurdular. TAVIR/223

KARAR 71 devrimcilere kfretmiyor ama devrimci ideoloji dorultu sunda biimlenmiyor.

KARAR 71'N YKS VE IKARILAN SONULAR.

Oyun 1968-71 yllar aras gelien snflar mcadelesini YAZICI'nin ki iliinde yarglar. nsanlar kendi tarihlerini kendileri yaparlar. Ama ken di keyiflerine gre kendi setikleri koullar iinde deil, insanlar tarihi gemiten kalan koullar iinde yaparlar. Btn lm kuaklarn gelene i byk bir arlkla yaayanlarn beyinleri zerine ker (Yazc). 71 bu replikle aktarlmaya balanr. lk etkili mesajdr bu. Mcadele revizyonizmin bataklnda balatlmtr. Oyunda 71 solu'nun ideolojik ayrlk lar sergilenmekte, yazc ise doru ve yanllarn altn izerek kararn bildirmektedir. Bekta bar yollardan iktidarn ele geirilebileceini sa vunan bir ii temsilcisidir. Silahl biimde srdrlmeye balanan mca delenin faizme davetiye kard inancndadr. Mcadelesinin snr varolan anayasann uygulanmas istemlerinin tesine gitmez. NECP bir aya or duda bir aya ii snf iinde olan devrimci bir subaydr. Balangta or dunun sol kanadnn mdahalesi durumunu artl olarak kabullenmektedir. Sre iinde cuntaclarla anlaamayacak onlardan kopacaktr. Kk burujuva aydn Ferit sol kemalistlerin nderliinde, demokratik rgtlerin des teinde orduya devrim grevini yklemitir. Seyfi pasifist izgide gr nen Bekta'n karsnda cesur, yiit, militan bir devrimcidir. Kitlelerin po litik rgtlenme dzeyine silahl propaganda ile gelecei dncesini sa vunmaktadr. ktidar ynetemez duruma getirilecek, yzbinler onlar des tekleyecektir. Bekta'm kz Fatma olaylarn geliimi sresince bilinle nir. Babasna kar nce Seyfi'nin o lncede Necip'in yannda yer alr. Egemen snflararas gittike keskinleen elikiler, ykselen toplum sal muhalefet, KARAR 71'in yks bu atda biimlenir. Aralarndaki e likileri zmszlk aamasnda erteleyen egemen snflar btn gle riyle devrimcilere saldrrlar. Oyunun geliimi iinde zlen cuntac Fe rit ve katledilen Seyfi'den sonra Necip, Bekta ve kz Fatmada ldr lr. Yazc son repliini sylemektedir. i snfnn politik rgtlenmesi doru yolda kanalize edilmezse mcadele hakl bile olsa yenilgiye mahkum dur. Yazcnn bu genel nermesine 71 zelinde katlmamz olanaksz. KA RAR 71, 1958-71 dnem'nde verilen mcadelenin yanlln, ii sfndan kopuk olarak yrtld noktasnda grmekte, genlerin(!) hakl olduunu ancak ii snfnn tecrbesinin mcadelede eksik olduu dncesini savunmaktadr. 224/TAVIR

Oyunun balarnda yer alan Resneli Niyazi sahnesinde yazar tarihsel yabanclatrrma unsurunu kullanarak bu konuda ilk verilerini sunuyor. Padiah zulmne kar 200 askeri ile ayaklanan yzba Resneli Niyazi'nin balatt haraket baarya ular. Sultan Abdlhamit hrriyeti ilan eder. Ancak bir snf temeline dayanmayan bu rgtsz hareket rgtl olan burjuvazinin iine yarayacak faturay ii snf deyecektir. Yazar bu d ncesini 68-71 dnemini 1908 tarihsel srecinde gstererek Resneli'den 71'e bir izgi ekmitir. Dorusu bu izgiyle seyirci ayn zamanda 71 olgusunada yabanclatrlmtr! Ayanda botlar, kadife pantalonlarla heyacanl keskin genler, ii snfndan bamsz bir ekilde yrttkleri mcadelede kahramanca len insanlar. Karmza yine genliin silahl mcadeleden yana olmasn gen ve dinamik olmalarna, yalaryla orantl, heyecanllklarna balayan devrimci olmayan anlay kmaktadr. Herhangi bir kimsenin burjuvaziye kar kahramanca mcadele et mesi elbette byk bireydir. Fakat ileriye doru atlmas gereken adm, burjuvaziye kar yzbinlerin mcadele etmesidir (Yazc). 71 rgtsel yenilgisinin revizyonist gelenek ierisinde aramayan hareket ierisinde be liren sa sapmay kavramayan anlay Kzldereyi egemen snflara vuru lan gl bir darbe olarak gremez ve bugn yaratt potansiyeli de sr drlen mcadeleyi de anlayamaz. Geni kitle ilikilerine sahip hareket, parti iinde beliren sa sapma nedeni ile bu ilikileri silahl mcadele p'atformuna kanalize edememi, kitleden kopuk olduu iin deil, silahl mcadeleyi yrtemedii iin yenilmitir. Oyundaki Necip kiilii zerinde de biraz durmak gerekiyor. Tarihsel bir grev yklenen ve yazc ile birlik te karar veren Necip'in dnceleri sa sapmann dnceleri dorultusun dadr. Onlar da mcadelenin en keskin annda silahl ii timleri oluturma vb. Doktor Kvlcml'nn revizyonist tezlerine, mcadeleden kamak iin drt elle sarlmlardr. KARAR 71 ideolojisindeki karmakla, yanllara ramen anti-faist. anti-emperyalist niteliini koruyan bir oyun. Ak faist dnemin geli ko ullarn baarl bir ekilde ayor. Ak faist dnemlerin nnde biliyoTAVIR/225

ruz ki balca iki grev durur. Egemen snflararas elikilerin zmlen mesi ve ykselen toplumsal muhalefetin bastrlmas. Oyun egemen snf lararas elimelerde toprak aalarna arlkla yer vermiyor. Ancak 71'de tasfiye edilmeye allan ittifak unsurlarnn banda toprak aalar geliyordu. te yandan ykselen toplumsal muhalefet karsnda btn g lerin devrimcilere yneltilmesi doru bir yorumla aktarlm. 12 Mart ak faizminin lkemize gelii yine tarihsel yabanclatrma ile Hitler Alman ya'snda gsterilerek baarl olunmu. YAZARIN KAYGUSU ZERNE KARAR 71'in gerekten vgyle belirtilmesi gereken zellii, seviyeli izgisinde grlmektedir. Oyundaki sol kiilikler kfrlerle karalanmaya deil ideolojileriyle mahkum edilmeye allmaktadr. Onlarn, faizme, emperyalizme kar yanlar zenle korunmaya allmaktadr. KARAR 71'in bu anlay btn demokrat ve devrimci kltr-sanat yaratclarmzca benimsenmeli, rnlerimiz egemen snflara propaganda malzemesi olma maldr. BM ZERNE BR KA SZ KARAR 71 biimsel olarak burjuva tiyatrosunun kalplar dnda gstermeci tiyatro olarak izleniyor. YANGELDMC ve YAZICI tipleri oyun da yaratlan potansiyelin erimemesi dncesiyle kullanlmlar. Yazc, gerilimin artt sahnelerde araya girerek oyunun seyirci tarafndan duy gusal olarak alglanmasn engelleyebiliyor. Onlar dndrmeye ve yar g vermeye itebiliyor. Ancak yangeldimcinin mdahaleleri tam tersi so nular yaratabiliyor. Son szlerimizi KARAR 71'in gl bir sanat yapt olmad noktasn da syleyeceiz. Sanat yaptnn kitleler zerindeki etkinlii ancak, doru devrimci gr temelinde st dzeyde sanatsal yaratlarda kendisini gsterir. Gnmzde ilerici oyunlarn olumas ne kadar zor koullar altnda gerekleiyorsa, eksikliklerine de o derece hogrl davranlmaldr. nemli olan ise, hogrlkle liberalizm arasndaki izgiyi iyi saptayabimek, oyunlar yapc ve ilerletici biimde eletirebilmektir. 226/TAVIR

KARAR 71 zerine oyun yazar Cengiz Gndodu ve ynetmen Burin Oralolu ile sylei
TAVIR

Sayn Cengiz Gndodu tiyatro nedir sizce? Ben, bir yazmda bunu yazdm. yle dedim. Trkiye'de gzel bir dn ya iin savam verenler var. Bir dakika bile fazla yaalmayanlar. te burda tiyatro, geride kalanlara, bu halkn nasl tarih yaptn gstermeli dir. Bitmez tkenmez ldrmelerle amaza sokulmak istenen insammza g kayna olmak zorundadr tiyatro. Geride kalanlara g vermek iin tiyatro tarihle birlikte gncel yaamn iine girmelidir. TAVIR/227

Tarihle birlikte gncel yaamn iine msnz?

girmek szn biraz somutlar

Sylemek istediim u. Gzel bir dnya tarihsiz kurulmaz. imdi bizim bir tarihimiz var. Nasl bir tarih bu? Smrclere, zorbalara kar satr satr yazlm bir tarih. Ama bize byle gsterilmiyor bu. Padiahlar, sul tanlar geldiler, mutlu, adil bir dzen kurdular. ylece yaadk ite. Ba kn, bni Haldun, ne diyor bu konuda, Derinliine bakldnda, tutarl bir incelemedir tarih. Olup bitenlerin nedenlerini, nasl balayp nasl geli tiini inceliiyle ortaya koymadr. Ama diyor bni Haldun, asalaklar gelir ler, karman orman ederler tarihi. Deitirirler, bir sr yalan srerler piyasaya. Tam burada bni Haldun'un gzel bir gzlemi var. yle, bunun la birlikte gerein gcne kar konulamaz. Yanln eytan, tutarl gr n silahyla vurulup yokedilebilir. te ben bunu yapyorum. Yanln ey tanlarna kar oyun yazyorum. Sapakta bunu yaptm. Karar 71de bu nu yaptm. Oyun yazmak bir savatr benim iin. Yanln eytanlarna kar bir sava. Bn anlamda Karar 71i hangi eytanlara kar yazdnz? nce unu sylemek gerekiyor. Bir ok gr var 71 ylnda olup bi tenlerle ilgili. rnein yle deniyor. Devrimcilerin bilin altnda doyurul mam bir ok istek varm. Bu devrimciler de bilinaltnn gdsyle ba kaldrmlar. Bu gre gre, devrimciler birer hasta. Devrimci harekete moda diye bakanlar da var. Bir modaym bu, Avrupa'dan bize gemi. Bu hareketin servencilik olduunu syleyenler de var. Bir baka gr u. Bu olup bitenler kzl emperyalizmin kkrtmasyla oldu. Bunlarn hi biri doru deil. Bu grlerin hepsi, yanln eytan. Yanln eytan grdnz gibi bir tane deil. ok. Karar 71 bu eytanlara kar yazl d. Karar 71 unu diyor, yazcnn diliyle, Bu bir tarihsel mcadele bi imidir. Bunu biraz aar msnz? Elbette. Bu lkenin insanlar srekli hareket halinde. Mustafa Akda yazd bunu. 1520 yllarnda hazine tamtakrd, Osmanl'da ktye gidi balamt. Ne oluyor ktye gidi balaynca? Medrese rencileri ayak lanyor. Ondan sonra Celali ayaklanmalar filan... Trkiye halk, aka de il, drt yzyldr mcadele veriyor zorbalara kar. Ne demek bu? D nelim. 71'de olup bitenler Trkiye tarihinin getirdii bir mcadele bi228/TAVIR

imidir. O mcadelenin kk, Anadolu topraklarndadr. Karar 71 bunu gsteriyor ite. 71 hareketinin gemiten ayrc zellii u. Bu dnemde Trkiye insan, geni lekte sosyalizmle kucaklat. styap devrimcili inden toplumsal devrimcilie ynelen bu srete devrimciler, eitliki Trkiye iin ne atldlar. Karar 71 bu ne atln yksdr ite. eytanlar da var Karar 71 de. Evet. Nasl syleniyor halka. Devrimciler, lkeyi bilmem nerenin s mrgesi yapacaklarm da, gelmiler, kurtarmlar. Karar 71 neyi gs teriyor bu noktada. Sanayiciler, bankaclar, tccarlar, toprak aalar, i inin yaratt artk deerin paylam iin sofra banda korkun bir sa vaa girdiler. Ben, bunu da gsterdim. Sermaye snfnn 12 Mart' nasl tezghladn... Karar 71 ae atln yksdr dediniz. unu sormak istiyoruz. Oyun da devrimciler iin Doru yolda yanl adm attlar diyorsunuz. Yanl adm neden atld sizce? nce unu sylemek istiyorum. Burada artc olan, Doru yolda yan l admn atlmas deil. Doru yolda doru adm atlm olsayd, tarih, o zaman arrd. ABD emparyalizmden destekli, deneyli bir snf var karda. Buna kar teori ve pratiiyle son derece deneysiz devrimciler. Tarih, yalnz olumluyu deil, olumsuzsu da srkler adan aa. Dev rimci adan gemi pek tutarl deil bizde. Tarihi, istediimiz gibi yapa myoruz ne yazk ki... Ksaca, tarihin biimlendirdii bir yanltr o. Ka nlmaz bir yanltr o. Karar 71'de btn bunlar yeterli bir ekilde akladnz m? nce her ey yeterli sanlr. Sonra oyun balar. Bir bakarsnz, uras fazla olmu, buras eksik olmu. Buras tam anlatlmam dersiniz. Sakn yanl anlalmasn, her oyun yazar, ya da her yazar iin sylemiyorum bunu. Sylediklerim kendim iin. Sapakta da byle oldu. Karar 71 de de... nsan elbette ki, eksiksiz bir sanat rn yaratmak ister. Ama yle bir kagun devrinde yayoruz ki, insan bile, eksiksiz insan olamad daha. Karar 71e yneltilen eletiriler deerlendiriyorsunuz? nelerdir, siz, bu eletirileri nasl

Karar 71in eletirisi yaplmad daha. nk eletiri, Plehanov'un de yiiyle, bir rnn toplum bilimsel karln bulmaktr. Ama bu hi bir TAVIR/229

zaman yeterli olmaz. Bunun yan sra, rnn estetik tavrn da ortaya karmak gerekir. Bunlarn hi biri yaplmad. Buna kar kimi devrimci arkadalar, bu oyuna kar bir tavr koydular. Geen gn Mayakovski'nin bir iirini okudum. Ataol Behramolu evirmi. yle diyor. Mayakovski: Ayn davaya gnl verdiimizden/kukunuz olmasa gerek/ yrek hattnda/ ayrlmz yok/Eer siz/deilseniz/bizden yana/ve biz/sizinle/birlikte deilsek/ne gerek var/bunca abaya/(...) Ne yaptmsa ben/sizindir hepsi/ (...) n denen eyden/daha kaypak/ve daha rk/ne var u dnyada?/ Onu mezarma m gtreceim ldmde?/Tkreyim iine/en yksek derecede/hretinin de/parasnn da ve o trden ne varsa (...) Dileiniz svmekse/dman ok, bakn/te yannda/kzl barikatlarn Ksaca syle mek istediim u. Trkiye gibi bir lkede devrimci sanat kolay yeti mez. Onlara kar hogrl davranmak zorundayz.

Sayn Burin Oralolu, KARAR 71'i gstermelik biimde uygulamakta ki amacnz nedir? nce unu belirtmek isterim, biz Gndodu ile 1976 dan beri bir a lmann iindeyiz. Bu beraberlikteliin iki rn olarak Sapak ve Karar 71 gerekleti. Bir ynetmen olarak oyunun doumuna kadar bir hekim gibi izlediim ok oyunda kullanacam biim ve yntem zaten belliydi. Bunu unun iin sylyorum yazar ve ynetmen olarak birbirimizden soyutlanm deildik. Oyunu yle bir incelerseniz nasl bir dnya grnden yola ktn hemen grrsnz. Bu gr tarihe, dnyaya idealiste bir kuruntu ta madan bakan bir grtr. Karar 71 olgulara dayanr. Olaylar uyduruk ilikiler iinde deil, kendi ilikileri iinde inceler. Olan biteni olduu gibi gsterir. Gerekte olup bitenden baka gerek gstermedii iin de Karar 71 maddeci bir oyundur. Biim olarak ele alndnda da grlr ki oyunun genelinde yer ve za man okluu vardr. Oyun kahramanlar yerine, koullarn ve d dnyann (davranlarn belirledii kiiler vardr, oyunun aksiyonu da buradan dz bir izgi izlemeden geliir. 230/TAVIR

nsann kendi kendisinin bilincine varabilmesini, aa vurulmam bi linsiz arzularn dnyas olan d dnyasn zmede gren, bireyci Freud psikolojisini ve yanlsamay dlayan bu biim de ak oyun biiminden ba ka bir ey deildir. Oyunun ieriini ne kartmak, elimelerden geree varmak, tarih teki deneylerden gelecee k tutmak ve seyirciyi dnerek karar ver meye zorlamak eklinde zetlenebilecek amacmz gerekletirmek iin de gstermeci tiyatro anlay ve slubundan hareket ederek Karar 71'in aksiyon srecine, btnselliine ve ilikilerine uygun olarak diyalektik bir yorum getirmeye altm. Sayn Oralolu, oyununuz sol kesimden gerektii ilgiyi grd m? Seyirci oyunumuz daha sahneye kmadannce Karar 71 ile ilgilenme ye balad. Ben bu ilgiyi salkl bulmuyorum nk bu yapay ilgi o kitle lerin ayn zamanda n yargya varmasn da getirmitir. Oyun sahneye k tndan beri bo oynamad, sezon sonuna kadarda kapal gie oynayaca nn belirtileri var. Sahneye konduundan bugne kadar, Karar 71'e yneltilen eletiriler nelerdir, siz bu eletirileri nasl deerlendiriyorsunuz? Karar 71'i anlayamayan ya da anlamak istemeyen baz kiiler bu oyu nun grafiini izemeyeceklerini sylediler. Oysa yukarda akladm an lamda bir oyunun grafii elbette izilemez nk oyun ana konunun zelli ini tayan sahnelerden ve dz bir izgi izlemeyen aksiyonlardan nesnel gereklie ular. Bir baka ilgin grse Karar 71'in didaktik olduu idi. Uslamlamay ngren bir oyun nasl didaktik olur, hl merak ediyo rum dorusu. Bizce retisel oyun, seyircinin belli bir siyasal ve toplumsal gre kazandrlmas adna yan tutan akll, tezli oyundur. Bu eletiriliyorsa ele tirenlerin niteliklerini ortaya koymas bakmndan ilgintir. Oyuna daha bakada eletiriler gelmektedir. Bunlar gerekle ilgisi olmayan duygusal eletirilerdir.. deolojik plandakilerse kendi ideolojileri dorultusunda tu tarl olabilirler bu ok doaldr. Biz szmz ak seik sahnede sylyoruz. Burjuvazi ilikilerinin ipliini pazara karan, emperyalizmi ve kapitalizmi rplak, seyirciyi duygu batana saplamadan, coturmadan, boaltmadan, yargc durumuna getirerek sunan antifaist bu oyunun eit li tepki ve eletirilere hedef olmas salnn, gstergesidir kansndaym. TAVIR/231

Devrimci Edebiyat Ruhu ve

Geo Milev
(1895-1925)
eviren : Ercment TEMELL 15 ocak 1895 senesinde eski Zara ilinin Rodnevo kynde dodu. Da ha kk yata edebiyat ve sanata kar duyduu ilgi daha sonra bu alan meslek olarak semesine neden olmutur. Babas Milo Kasabov kltrl, bilgili ve evresinde sevilen bir kiidir. Meslei yaynclktr. Bir sre Makedonya Gzyalar gazetesini kar maya alm ancak baaramamtr. Kk yalarda babasndan etkile nen Geo Milev karikatr izmeye, iir yazmaya balam ve bunlar elde hazrlad dergilerde yaynlamtr. Geo Milev yksek renimine Sofya Edebiyat Fakltesin'de balam (1911-1912), Almanya'da devam etmitir. Burada bir yandan psikoloji ve felsefe derslerine devam etmi, dier yandan da eitli kltrel etkinlik lerde bulunmu, tiyatro, sergi, konserlere gitmenin yansra Almanca, Fran szca ve Rusadan eviriler yapmtr. evirilerini ve kendi yazd yapt lar Bulgaristan'a gndererek Kavga dergisinde baslmasn salamtr. 232/TAVIR

1914 de Leipzig'ten gnderdii Krlang dergisinde baslan sekiz yaznsal niteliklikli mektubundan anlaldna gre o yllarda Almanya'daki mo dern edebiyat akmna kaplmtr. Almanya'dan sonra Londra'ya giden air, snflar arasndaki elikiyi Temza zerinde Gece adl yaptnda anlatmtr. Modern akmn yannda formalizme de ilgi duymas Londra gidiine rastlar. "Birinci Paylam Sava'nda ovenist duygulara kaplmayan bir avu insann arasndadr. Bu denemde Doyran Gl Yannda ve Ate Krbac nn Felaketi yazlaryla dnen dolaplar anlatmtr. Savata telsizci iken ar yaralanarak Berlin'de tedaviye gitmesi, 1918'lerde Almanya'da gc n gsteren expresyonizm akm ile ilgilenmesine neden olmutur. Bu akmdan etkilenerek kan Aksiyon dergisinde de bir sre almtr. 1919 ylnda eitli deneyimlerle yourulmu bir yazar olarak Bulgaris tan'a dnen Geo Milev 1922'de birka yabanc yazarn tiyatro yaptlarn sahneye uygulam, bylece ilk bilimsel tiyatro sanatlarnn ortaya k masna da yardmc olmutur. Ayrca ilk olarak (Bulgaristan'da) Van Gogh,Gogen, Roden ve bakalarnn portre reprodksiyonlarn yapmas, bu sanatlar uluslararas platformda tannmasn salamtr. Bu ok yn l almalaryla uluslararas klasiklerin Bulgaristan'a girmesini, Pukin, Geothe, Heine, Shekespeare, ofokil, Verharini gibi sanatlarn Bulgar okurlarna tantlmasn salamtr. Bu dnemlerde yazd Gaddar Yksk yaptyla gereklerin ac ol masn aklayarak, savan daha iyi bir yaant vaad ettiini vurgulam tr. 1922 ylnda kan Cehennem ve fkenin Gn adl bitmemi iir sel destanlarnda artk Geo Milev kendini devrimci bir yazar olarak tant maya balar. Bu yaptlarnda kitlelere, milyonlarca ii ve kylye sesle nir. Onlar, gururlu lordlar, tok bankerler, subaylar ve srsepet itlere kar isyana davet eder. (zellikle Cehennemde). Devrimci tohumlar daha Berlin'deki tedavisinde kapmtr. Oradaki anlarn da Geo Milev, 1924 ylnda irkin Dz Yazlarnda anlatr. 1919 devrimi, Bulgaristan'da ve tm Avrupa'da alevlenen devrimci ha reketler, Geo Milev'in zerinde byk deiimler yaratr. Terazi dergisi nin kt Eyll ayaklanmasndan nceki dnemde, yazar, birok yaptn ve evirisini okuyucuya sunar. Mayakovski'den yaplan ilk eviri onundur TAVIR/233

(Bizim Marmz iiri). Devrimci nitelikli Bulgar Halk Bugn yazsy la sert bir dil kullanarak burjuvaziye saldrr. 1923 Eyll ayaklanmas her ynden nemli olduu gibi aydnlarn ve edebiyatlarn kesiminde de byk yanklar uyandrr. Aydn evrelerde devrim dncesi, sis perdesi arkasndaki bir grnt gibj net deildir. Ayaklanmann, gerekleri gzler nne sermesi devrimci edebiyat daha bir st dzeye ykseltir. Bu arada, devrimci edebiyat ruhu ile ortaya kan yazarlarn banda Geo Milev'i grrz. Demokratik ve devrimci sanata zlem duyan Geo Milev, var olan ede biyatta devrimci ruhu yaratp, yeni atlmlara girme abasndadr. 19241925 yllar arasnda Alev dergisinin sorumluluunu stlenerek burjuva ziye saldrmaya devam eder. Byk toplumsal olaylarn (Eyll ayaklan mas ve kanl sonu) sonunda byle bir hareket, cesaret ve azim isteyen bir itir. Gndemde olan burjuva ideolojisinin demogoji ve yalanlarn a a karan yazlar arasnda Polis Kritii, Bay Boris Vazov'a Ak Mektup makalelerini grebiliriz. Devleti Koruma Yasas ve Polis Kri tiinde, halk zerindeki ar bask ve terrn dayana olmadn ve Ey ll isyannn bastrlmasyla balayan toplu katliamlarn suunu hafifletemeyeceini gayet iyi aklar. Ayn makalenin sonunda da Dncenin ale vini dnyada sndrecek itfaiye yoktur diyerek devrimci ruhun yenilgiye uramadan baarya ulaacan anlatmaya alr. Artk en uzun iiri olan Eyll bitirmitir. Eyll ayaklanmasn bir yl sonra anmak amacyla iir Alev dergisinde yaynlanr. Dergi kar kmaz btn saylar polis tarafndan toplatlp yasaklanr. Geo Milev tutuklanarak mahkemece bir yl ar hapse mahkm edilir ve tm yasal haklar elinden alnr. Kararn uygulanmaya gemesinden ksa bir sre sonra dier anti-faist ve komnistlerle birlikte boularak ldrlr. (14/ 4/1925). Bulgaristan'n byk air, yazar ve sanatlarndan biri daha en ve rimli anda bylece katledilmitir. Tm yaam boyunca gerekleri ara yan Geo Milev, onu bulduu anda ldrlr. Kendisinin de dedii gibi, nsanolunun kavranabilmesi, honutsuzluk ve araylarda balyor... Ezilmemi ve dikenli patikalardan insanl, Kolomb ve Galile'lerin kuaklar yryor... 234/TAVIR

 Geo MLEV

EYLL DESTANINDAN Halkn sesi: Hakkn sesi Derisi bin kere bakla delik deik halk sersem sepelek, horlanan, dilencidende aa grlerek beyni yitirilmi, sinirleri bitirilmi yn ayakland paldr kldr karanlndan yaamnn ve yazd kanyla kaderim : ZGR! Ayakland halk tezgahlardan, ocaklardan karak eki elde, isle, kurumla, kvlcmla yorulmu halde, ve elde orak, yrdler ovalardan topraktaki kara isin adamlar iliklerine ilemi rutubet ve ayaz ve mr trps sabrlar hi bir eyleme smaz. Meydanlar kzl bir atlas gibi kaplad kan. lm lklarnn yars kamad Klla kesilen grtlaktan. Zincir, pranga akrtlar sat lm. TAVIR/235

Hapishaneler adam almyor, tklm tklm, zincirlendi umutlar. Ve kla, cezaevi avlularndan komutlar : Doldur ve kapa, ateeee! Evlerde kaplar ierden srgl. Ve dardan yklenir davetsiz misafirler. Oul elde tabancayla eikte l Baba aslm diree. Baygn yatar kirletilen kzkarde, namus kan arafta ate gl. Kylerinden srlp karlm kyller, hepsini askerler katmlar nlerine: bu bir hazin kervandr, yrrler bir ukur kenarna bir duvar dibine doru. Komut: Dur! Doldur ve kapa! Mekanizmalar akr akr: Ku Kluks. Klan, Ateeee! Tek kii yok ayakta kalan. On ceset, kuruna dizdikleri kydan dtler kle gibi bulank lgn sularna Meri'in. Sular srkledi lleri, sular llerin kanyla yanarak iin iin. Ve ok uzak bir yerlerde yanklanarak sokaklarca ssz yank grlyordu bando-mzka: umi Maritsa... 236/TAVIR

Kanla boz-bulank... Ve yangn gemi, inenmi tarlalarda diken yumaklaryle boy boy otlar arasnda kelleler yuvarlanmada, kan iinde sakal-byk, yzlerini tanyamaz douran ana bile, yzleri satrla kyk. Daraalan dikilmede kara kollarn aarak (daraalan lm sisi iinde birer hortlak.) Havada elik yz parldayan baltann durmadan yaylan korkun trks, bu trk her inite krd kemiin ktrts. Tan yerinde epeevre yanan kylerin kzlts. Kandr kan derelerin alts. Ve gklere odun atklarndan alevler ykselir, gkler alalr. yalar tanr tahtnn kutsal tabann alevlerin btn kutsallklara sen dili. Ve biz omuz vererek usuz bucaksz gksel kprlere, kaldralar ve halatlarla indireceiz o mutlu cenneti yeryzne, yani bunca kederle bunalm, al kanlara bulanm yeryzne. Bekleyip greceklerimiz de TAVIR/237

tpatp uygun decek filozoflarla airlerin pein szne: Tanrsz! Efendisiz! Eyll Maysa dnecek. Ve insan yaam bir ykseli olacak bitimsiz, sonsuz, yceden ycelere dek Yeryz cennete dnecek: Dnecek cennete yeryz!

(eviren: O. Ufuk)

238/TAVIR

KARKATRE GENEL BR YAKLAIM

TAVIR

Hemen her alanda karikatrden yararlanlan bir ortam iindeyiz. Gn lk yaantda srekli rneklerini gryoruz bu ilikinin. Karikatr, okudu umuz gazetenin sayfalarnda, kitap kapaklarnda, dergilerde, afilerde, brorlerde, panolarda yerini buldu. Saylar hzla artan karikatr yar malarnn duyurulan, sergiler, kartpostallar ve daha niceleri... Gnmz insan, iinde bulunduumuz dzen ve ekonomik koullarn zorlamasyla zamannn pek azn okumaya eitli kltr ve sanat etkin likleriyle ilgilenmeye ayrabiliyor. Belirli saatlerde gerekleen sinema, tiyatro gibi etkinlikler ve belirli bir alm gcn gerektiren kitap, dergi... vb. gibi basn - yayn organlarnn izlenmemesinin yansra, uzunca bir ya zy tek karede genel hatlaryla zetleyiveren bir karikatr, bu olumsuz ortam ierisinde insanmzn yanba.nda olabiliyor. Anlatm dilinin zelli inden kaynaklanan bu ansl nitelii ile karikatr, okuyucu ile kurulan iliki zincirinin ilk halkas oluyor. Bu anlamda karikatr hem balbana bir retici hemde usta bir tamamlayc ilevini yklenmektedir. Halkmzn mizaha olan yaknl ve gnmz koullar biraraya geldi inde, izer ve okur ynnden allmam bir potansiyeli gzlemliyoruz. Yukarda szn ettiimiz karikatr izleyicisinden okur kitlesi niteleme siyle sz ediimizin nedeni, tm sanat dallarnda verilmesi gereken mca deleyi ksaca amamz da gerekli klmaktadr. Emperyalizm kltr ve sanat yozlatrarak var olan durumun srd rlmesi dorultusunda bir ara olarak kullanmaktadr. Devrimcilere den TAVIR/239

grev, sanat burjuva dnya grnn egemenliinden kurtarp, verilen mcadele dorultusunda, gerek biimi ile, sanat olduunu unutmadan kullanabilmektedir. Sanat ne bir rahatlama aracdr ne de hoa vakit ge irtecek bir zevk arac, alcsn dndrecek, gerekleri kavramasna yardmc olacak ve onu ynlendirebilecek bir olgudur. Bu nedenle karika tr de ne salt gldrmeyi amalamal ne de glndkten sonra unutula cak olaylar dizisi olarak kalmaldr. Karikatr izleyicisi, salt izleyici ol maktan kurtarlmal, yanstlanla zdeleebilmelit sorunun yabancs ol mamaldr. Yani karikatrn okuru durumuna gelmelidir. izgiyi yardm c bir ge durumuna indirgeyen, bol szl, dnmeyi gerektirmeyen ko lay anlalr ama o denli tehlikeli (kiiyi dnme tembelliine iten) kari katrlerin izleyicisinin lkemizde ok sayda olduu dnlrse, bu elbetteki kolay olmayacaktr. Ama burada ortaya kmaktadr. Her eyden nce karikatr okurunu eitmek ve karikatrde gerekli z-biim dengesini kurabilmektir.

KARKATRN DOUU : Karikatr sanat yakn zamanda domu bir sanat deil. Kkeni tarih ncesi dnemlere dein uzanr. Bu sanat dal insanlk kltrnn geliimi ile ancak 19. yy. da karikatr diyebileceimiz kullanmna erimitir. Da ha nceleri resim sanatnda mizahm kullanldna ve mizahn, resimin an latm olanaklaryla biimlendiine tank oluyoruz. Mizah, resimle kurduu bu ilikide biimsel olanaklarn gelitirmitir. Karikatrn ortaya k nn n koulu olan bu olgu, 19. yy. balarnda gelien bask teknikleriyle yaygnlam ve geliimini salamtr. Karikatr talya'da kendini tant tktan sonra ngiltere'de yaygnln, arttrmtr. Bu yy. da basm teknik lerinin gelimesi, beraberinde basma dayal sanatn da yaygnlamasn getirmi, karikatr nne geilemeyen kk salmasna balamtr. Toplum sal elikiler arttnda karikatr buna ayak uydurabilmesini becermise, izleyicisi tarafndan kucaklanm, bu gc ile dnyann drt bir tarafna yaylarak evrensellik kazanmtr. Artk karikatr basm tekniklerinin ge limesi ncesi sanat deildir. Sanat bu evrenselliin uzanda, bu olanak lardan yoksun, masasnn banda kendi dertleri, komusunun skntlar iin deil tm dnya sorunlarnn zm ve lkesinin kurtuluu iin izecektir. Bu yol almtr. 240/TAVIR

LKEMZDEN VE DNYADAN LK KARKATR RNEKLER

TAVIR/241

LKEMZDE KARKATR :
j

Bildiimiz ilk trk karikatr 24 Kasm 1870 tarihinde yaynland. lk mizah dergimiz olan, Teodor Kasap'n Diyojeninde. Osmanl ynetimine kar bir yayn politikas srdren Diyojen, ynetimi Merutiyet isteiyle alabildiine eletiriyor ve eitlik, adalet, zgrlk kelimelerini bolca kul lanyordu. 1. Merutiyetin ilanndan sonra merutiyete bunca emei ge mi dergilere zgrlk bekleyenler yanldlar. Durum birden deimi, savunulan merutiyetin meclislerinde mizahn gnah olup olmad tart lmaya balanmt. Tepkinin nedeni ise mizah dergilerini merutiyet d nemi basklarn, yanllklarn eletirmeleri idi. Oysa merutiyet bu mi zah dergileri iinde yine de savunuluyordu. Bu eletiriler bile merutiyet ilerin sabrlarn am ve karikatrcler zerinde bask uygulanmaya balamt. Birinci Merutiyetin kalkmas ile karikatrcler ve dergileri zerindeki bask dayanlmaz bir hal alm ve karikatrcler iin Avrupa' ya gitmekten baka are kalmamt. Jn Trkler'in destei ile Avrupa'da eitli yayn organlarnda Trk karikatrclerinin izdii Abdlhamit tip leri yer almaya balad. Bu dnemin karikatrclerinden Cem zellikle saray, mutlakyet kavramna kar kyor ve mizaha kar hogrszl her frsatta eletiriyordu. Trk karikatrnde ilk nemli ad olarak grd mz Cem batl karikatrcler tarznda bir izimle Osmanl yneti mine kar olan mcadelenin savunuculuunu yapm ve bu ynden en etki li izer olarak Cemal Nadir dnemi ncesinde tek bana belli bir dnemi simgelemitir. 1908 ylnda kinci Merutiyetin ilanyla lkemiz bir anda Birinci Me rutiyetten bu yana geen otuz yln karikatrclerde yaratt birikimle ok sayda (otuzbein zerinde) mizah dergisi ile kaplanverdi. Meruti yet bekleneni verememeye baladnda, kinci Merutiyetin sonlarna doru tm bu dergiler zerinde bask balayacak, bir zamanlar kaplan der giler imdi birer birer kapatlacaklardr. Kurtulu Sava yllarna gelindiinde ise iki dergiyi gryoruz. Bu iki dergide stanbul'da yaynlanmakta. Ve iki ayr uta mizah yapmaktadrlar. Bunlardan Gleryz Kurtulu Savan desteklemekte, smrgecilik yandalaryla savamaktadr. Dieri olan Aydede ise ngiliz smrgeciliini isteyip, Kurtulu Sava yandalarn komnist olarak nitelendirmektedir. Aydede'nin yazlarn yazan Refik Halit ve karikatrcs de Rfk'dr. ze ne bezene izdii, vd igal kuvvetleri karikatrleri ile yetinmeyen Rfk, Kurtulu Sava kuvvetlerine silh tayanlara ikence edecek kadar hainlemitir. Kurtulu Sava sonucunda Refik Halit ve Rfk soluu Av rupa'da alacaklardr. 242/TAVIR

CEMAL NADR

TURHAN SELUK

OHANNES AKAL

TAN ORAL TAVIR/243

CUMHURYET DNEM KARKATR :

Cumhuriyetin ilk yllarnda gze arpan iki karikatrc var. Bunlar dan Ramiz, Osmanl mparatorluu'nun sen dnemlerinde balayan etkin liini cumhuriyetin ilk yllarnda da srdrr. 1928 ylnda gazetelerde g rlmeye balayan Cemal Nadir, lkemizde karikatre olan ilgiyi arttran, kendisinden sonra gelecek Orta Kuak iin usta grevi gren bir kiidir. Cemal Nadir Dnemi diye adlandrdmz bu dnemde, dnemin dier i zerleri (Necmi Rza, Orhan Ural, evki ankaya) bir etkinlik gstereme milerdir. Tek partinin egemen olduu cumhuriyet dneminin ilk yllarn da, karikatrler genellikle ikili konumaya dayanyordu. Bu karikatrler byk ounlukla nce iziliyor, sonra buna uygun bir espri bulunuyordu. Arl sze dayanan bu karikatrlerde ynetimi hedef alm eletirilere rastlamak olas deildir. Ya ynetimi ilgilendirecek eletirilere hi giril miyor ya da girildiine sorunlar kiisel hatalar olarak ileniyordu. Ken dine zg tipleriyle tanna Cemal Nadir'in ardndan gelen bir orta kuak hareketi de balangta Cemal Nadir'i rnek alacaktr, z-biim bakmn dan. ok partili hayata gei dnemine kendi kiiliini bulmaya balayan orta kuak balca: Mustafa Uykusuz, Semih Balcolu, Turhan Seluk, Nehar Tblek, Yaln etin, Tongu Yaar, Ouz Aral, Mistik, Suat Yalaz, Ali Ulvi, Altan Erbulak, Ferruh Doan ve Bedri Koraman gibi adlardan olumaktadr. Gei dneminin artrd elikiler, kinci Dnya Sava son ras dnyaya hzla yaylan yeni smrgecilik ve kart demokrasi dn cesi, daha da ileride sol dnce, orta kuak karikatrclerinde daha da ilerde sol dnce, orta kuak karikatrclerinde byk bir deimeyi de beraberinde getirir. Emperyalizm yoz kltr politikasyla halk uyutmak iin elinden geleni yapmaktadr. Karikatrlerde komnizm tehlikesi ilen mekte, bo umutlar, bovermilik politikalar beyinlere enjekte edilmekte dir. Dier yandan orta kuak karikatrclerinin byk bir ksm toplumsal aksaklklar eletirmekte, kendilerinden nceki karikatrclerin gldr yan ar basan, esprisi yazya dayal karikatrlerinin tersine, izleyiciyi dndren, evrensel bir dile sahip, izgi ile mizaha dayal, yazsz karika trlerin temelini atmaktadrlar. 1950 1950 aras dnemde orta kuak karikatrcleri toplumsal aksak lklara kar verdikleri mcadele ile karikatrn halk arasnda yaygnla masn ve sevilmesini salamlardr. 1961 Anayasasnn getirdii, eski dnemle kyaslanamayacak bir zgr lk ortamdr. Orta kuak karikatrclerinin byk bir snavdr bu. Bu 244/TAVIR

TAVIR/245

ortam iinde kitleler mitingler dzenleyebiliyorlar, dileklerini meydanlar da syleyebiliyorlard. Sol dnce yaygnlk kazanyordu. ktidar dei mi, AP'nin eline gemiti. Bir ksm karikatrcler eski alkanlklarn srdrp Menderes'i eletirmeye devam ettiler. Bir ksm eletiri karika trlerini, burjuva ilericilii ile izmeye devam etti. Kitlelerin gerisinde ka lan bu karikatrclerden ayr bir ksm ise safn semi, gerek yerini bul mutur. Kitle eylemlerinin karikatr sanatnn nnde gitmesi, bir baka deyi le karikatrn gerek ilevini bir ksm karikatrcnn izimleri dnda bulamamas, karikatr gazetelerin birinci sayfasndan kartm, 12 Mart dneminde bu bir ksm karikatrclere de gazete kaplarnn kapanmas, 1930-70 aras yllarnn karikatr sanat ynnden bo geen yllar olma sna neden olmutur. Genel olarak toparlarsak toplumsal eletirileri, halktan yna olular, karikatre biim asndan da gzel rnekler katmalaryla orta kuak ka rikatrcl gerek karikatrcln temelini oluturur diyebiliriz.
GEN KARKATRCLER VE DERGLER KTAPLAR :

Karikatrmze, 1970'li yllarda toplumsal elikilerin st dzeye k mas, gelien mcadele, Karikatrcler Derneinin kurulmas, yaygn ser giler almas ve mizah dergilerinin yayn hayatna atlmas ile gen ka rikatrcler patlamas diyebileceimiz, lkenin her yanndan katlm sa lanr. Birok gen karikatrc ilerinde oluan duygu ve dnceleri, be yaz kada istanbul evresinden kurtarp cokuyla iziyorlar. Gen, iz meye a bir kuak. 1970'li yllara dein stanbul evresinde bulunan ve bir birleriyle kolayca ilikiye geebilen karikatrclere geni bir katlmdr bu ve beraberinde birok sorunu da getirecektir. Basnn tekellemesi ve karikatrclerden kendi istedikleri gibi deil egemen burjuva idolojisinin hizmetinde izmelerim istemeleri, gen kari katrclerde bir ksknlk yaratm ve onlarn nne sadece iki seenek koymutur. Ya istenilen trde karikatr izmeyi kabul etmek ya da yar malarda istediklerince izmek. Aksi takdirde izdikleri karikatrler ma salarnn zerinde kalacak ve hibir anlam tamayacaktr. Sulu mizah tr dergilerde izmeye balayan pekok karikatrc orta kuaktan beri belli bir dzeye gelmi karikatrmzn sesini duymam tr bile. Bu konuda hem karikatr kitaplarnn azl hem eitici bir dergi nin yokluu, hem de gen karikatrclerin iyi deerlendirilememi olmas en byk etkenlerdendir. 246/TAVIR

Karikatr sanatnn geliimi iin nemli konulardan biridir karikatr kitaplar. rnein 1976 ve 1977 yllarna dek son derece az sayda olan bu kitaplar artan karikatrc potansiyelinin istemi sonucu yalnz bu seneler de baslanlarla eski baslanlar kat kat gemi ama yine de lkemiz ka rikatrcl iin son derece az bir sayda kalmtr. Gnmzde de bunun deitii sylenemez. Yetien gen karikatrclere kaynak olacak, oluan birikimi somut olarak rahata izlemelerini salayacak karikatr kitaplar ile bol yayn arasndaki iliki yadsnamaz. Yaplan sanatn kitleler iin ol duundan sz ediliyorsa bu ilikiyi gzard etmemek gerekir. Unutulma maldrki: karikatr izildikten sonra ilevi dorultusunda kitlelere ula madka, onlarla kaynamadka srekli bir geriye dn yaayacak, iin de tad eletiri gc anlamm yitirecek, iledii konular ne olursa "olsun bir anda sadece birka kiinin duyduu fsltya iniverecektir. Bundan da ha da tehlikelisi, saylar son derece az olan karikatr kitaplarna bir de Sper fiyatl karikatr albmleri eklenince ortaya kyor. Bugne ka dar ok kitap karttm, ok karikatr izdim, biraz da Avrupa'da, dou TAVIR/247

blounda oka yaplan lks baskl karikatr albmm olsun, nc hamur kada baslm kitaplar, kt ve ucuz baskl kitaplar, kt ve ucuz baskl kitaplardr trnden anlayn yorumunu ise okurlarmza brakyoruz. Yalnzca vurgulanmas gereken; sanat yaptlarn lke ko ullarna gre, sanatn yapt kesimin koullarna gre piyasaya srme lidir. Sesini duyurduu kesimin kurtuluu gerekleene kadar da grevi bitmez. Bunun tersi dnce, 1970'li yllarn balangcmda yetien byk bir potansiyeli zora koan anlayn bir halkasdr. Karikatrcnn grevi sadece izmek deil izdiklerini halka ulatrabilmektir. Bunun iin her yntemi denemelidir. Elde bulunan olanaklarn ucuz ve bol yayn iin zor lanmas pek ok zm de beraberinde getirecektir. Daha baka yollar, rnein: Karikatrcler Demei aracl ile seme kitapklar kartl mas, sergilerin yarmalarn younlatrlmalar ve en nemlisi bu al malarn geni kitle ile ba kurmas iin denemeler yaplabilir. Yetien bu gen karikatrcler tekelci basn iin olduka cazip bir ya trm kayna idiler, ayn zamanda. Tekelci basn eldeki bu karikatrc potansiyelini, karikatre yeniden duyulan ilgiyi paraya evirmek isteyecek tir. Nitekim istedi de. Ve emperyalizmin yoz kltr politikas karikatr alannda da koca koca harflerle yazd: SMRYE HZMET... Pekok dergi birbiri ardnca yayn hayatna balad. Bu dergiler yoluyla kitlelere fuhu, serserilik, yoksulluun gzellii, vurgunculuk, keyi dnme mizah olarak sunuldu. Ulusal giysili Yunan halknn karikatrleri izilip em peryalizmin yapay dmanlk politikas gerei aaland. Asl kavga giz lenip kitleler politikadan uzak tutulmaya alld. Halk dnmeye zor layan, gcn ounlukla znden ve izgiye dayal olmasndan alan kari katrden tam bir eskiye dnle vazgeilip, gcn TV reklamlarndan alan, sadece szne glnen, sanat olarak bir deeri kalmam karikatr ler izildi. Ama yalnzca Yazsz karikatrleri halk anlamaz, o yzden byle iziyoruz muydu acaba? Bylesi bir ortamda byk bir uyutma arac olan TV'yi, dizi filmleriyle, reklamlaryla, hibir gereki yan olmakszn tek rar tekrar reklam yaparcasna izmek, bir dzen sonucu olan sorunlar po litikayla uramyoruz, politikaclarla urayoruz basitliine ve hedef saptrcla indirgemek ne derece gerek mizahtr. Ne derece halka hiz met etmektir? Osmanl dnemi trk mizahn incelersek ilgin bir konuyla karla yoruz. Halkmzn mizahi geleneinde var olan bir boalp rahatlama ol gusunu gryoruz. Halkmz kendini ezenlere bakaldrmak olanan bula mad zamanlarda mizah sadece bir bakaldrma olanan bulamad zamanlarda boalma arac olarak da kullanyor. Bunu iyi bilen sulu mi248/TAVIR

zahlarn srekli kullandklar sz de udur; Halkmz tm gnn hnc ve yorgunluu ile evine geldiinde, bandan geenleri rahat koltuuna oturup dergimizde izliyor ve kahkahalarla glp bir yeni gne ii rahatla m olarak hazrlanyor. nce halkn dikkatini bir iki nokta zerine ek mek, sonra da mizah bir emniyet sbab gibi kullanp halk rahatlatmak... Halkmz yazsz karikatr anlamaz diyerek izgi olarak hibir sanat sal deeri kalmam, resimli fkralar oluturan, sorunlara deinse bile olduka yzeyde kalan, genellikle yoz anlaylar, keyi dnme politika lar, yaamn grgr yanlarn gsterme yoluna kaan sulu mizah r nei mizah dergilerini yaygnlatrmak, sonra da Biz ok satyoruz, do ru biziz yaygarasn basmak, karikatr sanatna hizmet deil, ancak idea list dnya grnn yannda yer alp gerek karikatre balta sallamaktr.

KARKATR YARIMALARI : Gnmzde saylar olduka artan karikatr yarmalarnn gerek i levlerinden uzak kaldklar ac bir gerek. Yakn bir gemite Ya sermayenin istedii gibi, ya da yarmalarda gnlnce izmek sorunuyla karTAVIR/249

 karya kalmt gen izerler. Bu anlamda yarmalarn nemi sen de rece fazlayd. Gnmzde basnn eitli dallarnda karikatrclere yeni alanlar almtr geri ama yine de yarmalarn nemi srmektedir. i zerler bu yarmalarda byk bir heyecanla, cokuyla izmektedirler. Bu yarmalar tam anlamyla karikatr leni haline dnebilmektedir. Oysa yaplanlarn ou bir yarma tertipleyip katlan karikatrleri geni kitle lere duyurusunu yapmadan elit bir kesime sergilemek (tm Anadolu'nun yannda stanbul'un da elit bir kesim saylaca unutulmamal) sonra onca eseri kaldrp tozlu raflara koymak burjuva tarz yarma anlayndan teye geemez. znde ne denli ilerici-devrimci konular zerine kurulursa kurulsun Anadolu'nun drt bir yanma dalm demokratik rgtler, gale riler, sergi alanlar bulunurken zahmete el srmemek, yarma duyurusu nu yapp hereyi bitti saymak karikatr sanatn srekli olarak kstl kal m, kitap basm olanaklar biraraya gelinip zmlenmeye allmam, ellerindeki sayl olanaklar kullanp ortaya karttklar yaptlar tozlu raflara atlm gen karikatrcler ve arkalarndan grl grl yetien yeni kuak nasl ulaacaktr kitlelere? izilen karikatrlerin tartmas, 'z-biim yanllklar nasl duyurulacaktr izerlere ve gnmz karikatr clerine?... Burjuva anlaylardan doan tm bu eksiklikler tasviye edilebilmeli ve eldeki olanaklar (Karikatr gerekten bir silah, uzun bir yaznn kk, vurucu bir kopyas olarak nemli kabul ediliyorsa, bu sanatn eitli b lmlerinde sonuna kadar kullanlabilmelidir. NE YAPILMALI? in nemi ortadadr. Srdrlen devrimci mcadelenin yaamn her alanna kaymas gerei de. Karikatr eletiri gcnden dolay geni bir kitleyi barnda toplayabiliyorsa, onlar rahata etkiliyebiliyorsa, uzun uzun yazlarla alan konular kitlelere kolayca anlatabiliyorsa mizahi bir gelenee sahip halkmzca kolayca benimsenebiliyorsa ne yapmak gerekir diye zmsz beklemek yanltr. Karikatr byk eletiri gcn kulla nabilmeli, kltr alannda bir silah olabilmelidir. ada karikatrcler dediimiz orta kuak ve devam izerlerin karikatrlerinde grlen; izgi yi temel anlatm arac olarak kullanan karikatrn eksik yan, ou za man sadece sorunlar ortaya koymakla yetinip, bunlarn almalar ynn den ileriye dnk zm nerileri getirememeleridir. Bu nedenle de kari katrn ilevi gerek hedefini bulamamaktadr. zleyenler karikatr laf kalabalndan uzak, yaln, gzel ekliyle izliyorlar, yaadklar sorunlar, 250/TAVIR

farkna varmadklar ayrntlar alglyorlar. Ancak zm nerisi getiril memesi nedeni ile sorun yeteri derinlikte alamyor. Devrimci bir sanat nn yapmas gereken ise biimi ya da z abartmakszn, z-biim uyu mu salayarak anlatlmak istenileni bilimsel bir dnya grnn oda ndan geirerek zmleriyle birlikte sunmaktr. Gerek karikatr budur. Bu olmaldr. Bu demek deildir ki salt sorunu ortaya koymakla yetinen karikatr yadsnmaldr. Hayr. Onlarn da olumlu bir ilevi olacaktr ku kusuz. lerinde tadklar devrimci z, izleyiciyi kavrayacaktr. Devrim ci sanat ise sorunu nedenleriyle sunmann tesinde nedenlerle gelen tan lar nda onlarn almas dorultusunda zm nerileri de getirebilen sanatdr. Karikatr lkemizde tannmadan ok nceleri batda yaygnlamt. Bunun doal sonucu olarakta, karikatrclerimiz batnn yetkin rnekleri ne ynelmi ve onlarn usta izgilerinden, anlatm olanaklarndan etkilen miler ve yararlanmlardr. Bu ilikinin yanl olan yan bat okurunun (Karikatr izleyicisinin) yabancs olmad konularn da karikatrclermizce benimsenmesidir. Sonuta dergileri ve yarmalar; sulu mizah r nekleri, kovboy, sihirbaz, ssz ada, yoz anlay karikatrleri kadar ada mizah rnei; okurunun sadece zihnini yoran, onun anlay dzeyinin ok stde, entellektel karikatrlerde doldurmutur. Oysa yaplmas gereken, gerek sorun, gerekse sorun'un zmle donatlmas ile net ve ak bir izim tarznn izlenmesi ve sanatnn grevini unutmamasdr. Ele alnan ko nunun dncenin en anlalr ekliyle (z ve biimin diyalektik birlii kurularak) izilmesi gerekmektedir. Ayrca karikatrn geni halk kitlele ri ile ba kurabilmesi iin gereklilii yadsnamaz dier zellikleri ise, i zerin geleneklerden devrimci bir tarzda yararlanmas ve dier sanat dal larnn olanaklarn kullanabilmesidir. Eer karikatr bir izgi mizahsa, izin; fkralarn uzun uzun szlerin eklentisi olmaktan kurtulsun. Yaznn, szn egemenlii son bulsun. izgi kendine zg sanatsal olanaklaryla karikatr gl klsn, gelitirsin. Eer karikatr bir sanatsa, izin; kitleler iin, zgrlk gnleri iin... Gerekli ilgi gsterildiinde grsel ynden halkmza yatknl ile etkili bir sanat haline gelen karikatr konusunda grlerimizi amaya, eitli karikatrclerle yapacamz konumalarla (gerek karikatr, gnmz karikatr ve zmler dorultusunda) devam edeceiz. TAVIR/251

Samih EL KASIM

YRMNC YZYILDA

rendiydim nefret etmemeyi yzyllar boyunca, beni zorla yoldan kardlar: Frlattm oku suratna koca ylann, arptm ateten klc canavar tanrnn suratna. lyas Peygamber yaptlar zorla beni yirminci yzylda. rendiydim aza almamay sapk dnceleri yzyllar boyunca. Bugn yaptryorum kamlar tanrlara, o tanrlar ki gnlmdeydiler, kutsaldlar, sattlar benim halkm iki pula o tanrlar yirminci yzylda. rendiydim kapal tutmamay konuklara kapm yzyllar boyunca. Ama bir gn atm gzlerimi ve grdm ki neyim var neyim yok yama Hasan'n brei. Ve grdm ki asmlar karm, 252/TAVIR

ve yavrumun srtnda na yle yle yara izleri. Konuk deilmi onlar, anladm, dmanmlar. Maynlar, baklar topladm eiimden. Sonra ant itim btn yaralarm adna: Atmayacak eiimden admn, dedim, bir tek konuk yirminci yzylda. Bir airden baka bir ey deildim yzyllar boyunca tanrdan medet uman. Oysa imdi ben bir volkanm, yirminci yzylda. Patlayan bir volkan! (ev. : A. Kadir Afar Timuin)

TAVIR/253

Faizme kar savata devrimci edebiyat

Georgi DMTROF

28-ubat 1935'de Sovyet Yazarlar Birlii'nde yaplan konumadan. Leipzig'deki mcadelenin ay srd bilinmektedir. Leipzig duru mas, yarglarn, avukatlarn, ajanlarn, savclarn, mfettilerin de b tn dier yksek dereceli polis memurlarn kiiliinde Alman faizminin rmln apak ortaya koymutur. Sanklar bile kendi aralarnda zel politik bir gurup meydana getiri yorlard. Aralarnda eitli akmlarn, eitli snflarn, tiplerin temsilci leri vard, fakat ii snfnn devrimci partisinden, devrimci proletarya dan, lumpen-proletaryadan da temsilciler bulunuyordu. Ayrca komnist ve ii hareketinin kk burjuva unsurlarna, brokratik ve philisten dn cenin kalntlarna rastlanyordu: iyi tandmz Torgler arkada (eski yoldamz da diyebilirim) bunlarn tipik bir rneidir. Arkadalar, bu aylk mcadele sonunda, bilindii gibi komnizm b yk bir zafer kazanmtr. Komnizm, dnya proletarya glerinin ve na muslu aydnlarn seferberlii sayesinde bu zaferi kazanmtr. Evet, bu m cadele kazanlmtr, nk resmiyet kazanmam ve onaylanmam ol masna ramen, Alman faizmine kar tm Komnist, Sosyal Demokrat ve i Partilerinin oluturduu bir birleik cephe vardr. Zafer kazanld, nk Nasyonal-Sosyalist kitlelerin iinde bile Nasyonal-Sosyalizmin pro vokasyonlarna kar bir hareket ve komnist sanklara kar da byk bir sempati doup ykseldi. Faist Almanya'nn gl ahsiyeti Gring'in mahkeme salonuna 40-50 kiilik saldr kuvveti ile gelip, ben salondan karldm zaman, kendi taraftarlarnn baklar arasnda nasl mahcup ve yklm halde salonu terk etmek zorunda kaldn ok iyi anmsyorum. 254/TAVIR

Bu, Sovyet Yazarlar Birlii toplantsnda, Leipzig durumas gibi pro leter hareketin, devrimci dnce ve pratiine byk 'katks olan byle te mel, bir materyelin imdiye dek sizlerce ilenmemesinden doan akn lm ifade etmeme izin verin. Burjuva yazarlar gibi yalnz lirik bir ekilde aktan, sbjektif duygu lardan bahsetmek istemeyen birka yabanc yazar tanyorum. Onlar da proletaryann devrimci hareketine bir katkda bulunmak istiyorlar. Ve bu zavall kabiliyetler dnyor, tekrar dnyor, yazabilecek bir eyler aryorlar. Oysa milyonlarca insann ateli kavgasna baksalar, binlerce dva, grev, gsteri, iilerle snf dmanlarnn mcadelesini grseler, Leipzig dvasnn belgelerini daha yakndan inceleseler, yazacak ok daha iyi konular bulabilirler. Van der Lubb'u ele aln! inin, nasl snf dmannn leti haline ge lebileceini gstermeye alan Lubb rnei. Van der Lubb'un bu olumsuz kahraman binlerce gen iinin eitiminde ve genlik iinde faizme kar yrtlen mcadelede yararl olabilir. Genlik yllarmda, edebiyatta bende en gl etkiyi brakann ne ol duunu anmsyorum. Yine karakterimde ve sava olmamda en ok et kisi olan nedir? Tm ak yrekliliimle sylyorum: ernievski'nin yap t Ne Yapmal. Bulgaristan'da ii hareketi srasnda kazandm daya nklln, Leipzig dvasnda sonuna dek iimde tadm, cesaret, sebat ve metanetin, genliimde okuduum bu yaptla yakn ilgisi var. Almanya'da, Avusturya'da, Bulgaristan'da, in'de ve dier lkelerde ki proletarya hareketinin kahramanlarna, edebiyatmzn neresinde rast lyoruz? O halde binlerce insann izleyecei bu rnekler nerde? Van der Lubb gibi genlere ders olacak etten ve kemikten, olumsuz r nekleri de gsterin yaptlarnzda. Edebiyat, devrimci kuan eitiminde byk bir rol oynar. Bize yar dm ediniz, ii snfnn partisine yardm ediniz. Ona mcadele iin roman, iir, hikye gibi emin silhlar veriniz! Devrimci kuaklarn domasna ya ptlarnzla yardmc olunuz. Burjuvazi, kendi zamannda edebiyatta dahil olmak zere her trl imkn kullanarak snf karlar iin mcadele etmiti. Servantes'in Don Kiot'u gibi valyelik kalntlarn kim gln duruma drd? Bu yapt burjuvazinin elleri arasnda feodalizme ve aristokrasiye kar kullanlan en mkemmel, en korkun silh oldu. Devrimci proletarya da kendine bu nun gibi gl bir silh salayacak, kk de olsa bir Servantes'e ihtiya vardr. TAVIR/255

imkn bulduum her zaman ok okurum. Fakat unu da eklemem ge rekir ki, devrimci edebiyatmz okumaya her zaman sabrm yetmiyor!. Yaasn devrim deyip duran bir kimse, devrimci bir yazar deildir. Yalnz, ii kitlelerini devrime armada katks bulunan, onlar dmana kar mcadelede birletiren bir yazar devrimci saylr. Belki konumam biraz sert oldu. Bunun iin beni balamanz dile rim... Beni yeni tanmadnz. Ben hereye adyla hitap ederim. Sovyet Yazarlar Birlii'nin kurulmasndan sonra, daha geni olanak larla daha yararl rnler verebileceinize inanyorum. Pravda 4 Mart 1938 (1) Genlik zerine Notlar, Georgi DMTROF, Evren Yaynlar.

YAZARLAR ve EVRMENLER YAYIN KOOPERATF EROL TOY IRIP / roman ETN ALTAN AL TE STANBUL / anlat M. GORK BOZGUNCU / hikayeler F. DRRENMATT PHE / roman BEKR YILDIZ HALKALI KLE / roman KEMAL BLBAAR BEDO / roman
Arifpaa Sokak. Kurt han, Caalotu-STANBUL, 27 73 37

256/TAVIR

HO I MINH

YOLDA Elimi kolumu smsk baladlar ama, ite ku sesleri, cvl cvl, iekler ite, burcu burcu, duymak ve koklamak ne gzel/ Yollar artk o kadar tasal deil. Tek bama saylmam ben artk o kadar. Hani nerde, gelsin o babayiit gelsin alsn benden bu mutluluu! (ev: A. Kadir) ZGRLK Dalar ha atm ha aacam derken, bir bulut bir da, bir da bir bulut. Yanstr dalar, bulutlar aada bir rmak, rengini hi bir ey silemez. Yrrm Si-Fong-Ling zerinde, bir bama, yreim arparak, gzlerim gneyde, kafam bizim dostlarda. (ev: A. Kadir) ALDIRMAYIN OCUKLAR Uyanr uyanmaz bitlerimizi krmaya balarz. Saat sekiz dedi mi, an alar, gelir amz. Aldrmayn ocuklar, bu kahrl, karanlk gnlere, adamakll doyurmaya bakalm imdi karnmz, nasl olsa yaknda apaydnlk olacak nmz. (ev: A. Kadir)

TAVIR/257

DENMELER
HABERLER OLAYLAR
AP AZINLIK KTDARININ SNEMAYI E L E GERME ABALARI BOA IKARI LACAK, SNEMA EGEMEN SINIFLAR ELNDE BEYN YIKAMA VE FAST DEMOGOJNN YAYILMA ARACI OL MAYACAKTIR. Devrimci, demokrat ne grrse onu yoketmekle almalarna balayan Tevfik Koraltan'n Kltr Bakanl imdi sanat birimlerinde alternatif kurumla masn salamak ve bu yaplar ele geirmek dncesiyle eitli organizas yonlara giriiyor. Milli Sinema Kongresi bu nitelii nedeniyle demokratik sanat evrelerince dtaland. nce tertip ko mitesine ye olarak arlan Atilla Dor say bir mektupla komiteye katlmayaca n bildirdi. Dorsay, kongreye katlmak la kongre dzenleyicisi olarak ilev gre ceini belirttii Kltr Bakanl Sine ma Dairesinin yanllarna katlm ve eletiri hakkn teslim etmi saylacak larn bildirdi. Mektubunun son bl mnde, Kltr Bakanlnn en sorumlu mevkilerinde grev alanlarn an ge risinde kalan bir milliyetilik anlay nn somut rneklerini verdiini anlatan Atilla Dorsay aralarnda temel gr ayrlklar bulunan uygulayclarla a lmalarn yararl grmediklerini bildir di. Daha sonra ise basna ortak bir aklamada bulunan 13 demokratik ku rulu kongreye katlmayacaklarn bu nun yerine sinemamzn gerek kong resini yapacaklarn bildirdi. Milli Sine ma Kongresinin knand ortak bas.n bildirisinin tam metnini sunuyoruz: ORTAK BASIN BLDRS Trkiye'de yaanan bunalmn as lnda egemen snflarn, ii snfnn ve tm emeki halkmzn karlarna kar olan nlemler almak ve bu nlem'erin halk ynlarna kar niteliini gz lerden saklamak iin yaygn bir bask ve iddet ortam yaratmasndan kaynak land biliniyor. Smr ve bask d zeninin srmesi iin kitlelerin gerek lerden uzak tutulmas, ekonomik ve politik tercihlerin yalnzca sermayenin yararna ve onu kurtarmaya ynelik olduununun kltlelerce anlalmamas gere kiyor. Bu tarihsel misyonu yklenmi gzken gnmz iktidar, bu alanda kitleleri gereklerden soyutlamak, uyu turmak, beyinlerini ykamak istiyor. Kit leleri uyandrmaya ynelik balca alan-

258/TAVIR

lardan biri olan, sanat alannda da sine mada da izlenen politika temelde bu dur. Zaten bugne dek, devlet sinema ya her mdahelesinde emekilerin hakla rn ve dncenin yolunu kstlayc, engelleyici bir tavr ortaya koymutur. Yaplagelen eitli ve saysz kongreler de, komisyonlarda alnan kararlarn bu gne dek nasl uyguland ve bun lardan sinemann hibir ey kazanmad da ortadadr. Demirel hkmeti kurulduu gn den beri kltr ve sanatn her alann da devrimci, ilerici, demokrat sanat ey lemlerini, filmleri, oyunlar, kitaplar, dergileri, tm yayn hayatn ak ve gizli basklarla sindirmeye, engelleme ye almtr. Kitleleri uyuturucu yn de ilev gren sz gelimi seks filmleri ve yaynlar hzla oalrken, demokrat ve ilerici yaptlara ve bu yaptlarn re tilmesini salayan alanlara vurulan eko nomik darbeler gznnde srp git mektedir. Hkmetin bunlar yaparken yapt ileri, kendi varln ve sanat politikasnda dorulamas ve legalize etmesi gerekmektedir. te bizce Kltr Bakanl tarafn dan 5/12 MAYIS tarihleri arasnda ya plmas tasarlanan Milli Trk Sinema Kongresi bu amaca yneliktir. Bu kong renin hazrlk toplantlar srasnda Kl tr Bakanlnn hibir ak seik sine ma politikas olmad grlmtr. Da ha nce eitli alanlarda ald karar larla lkedeki kltr yaamnn gelii mine darbeler vuran, basklaryasak lar getiren bu bakanln zaten bir si nema politikas olsayd bile bunun si nemamzn ve sinema emekilerimizin

yararna olacana inanmyoruz. Bu kongre, yalnzca iktidarn sanat politi kasn kamuoyu nnde legalize etmek amacna ynelik gz boyayc bir giriimdir, Hazrlk toplantlarnda bakan lk adna kiilerce arlmas dnlen baz kurulularn sinema ile hibir ili kisi olmayan ve temelde tutucu, gerici kurulular olmas da bu kongreden Trk Sinemasnn ve emekilerinin ya rarna sonular kamayacana dein baka bir iarettir. Bu adan, biz aa da ad yazl kurulular, bu kongreye katlmama ka rar aldk. Bu kongreyi kamuoyu nn de knyor ve mahkum ediyoruz. Biz sinemann ve sinemann her dalnda et kinlik gsterenlerin gerek temsilcileri olarak ayn tarihlerde program ayrca aklanacak olan eitli panel, seminer, ak oturum ve dayanma geceleriyle sinemamzn gerek kongresini yapcaz. SNE-SEN (Trkiye Sinema Emeki leri Sendikas) YN-SEN (Ynetmen, Yardmc Y netmen ve Senaryo Yazarlar Dernei) FLM S E T TEKNSYENLER DERNE FLM IIKLANDIRMA YNETMENLE R DERNE FLM-SES SNEMA YAZARLARI DERNE TRKYE SNEMA-TEK DERNE TRKYE YAZARLAR SENDKASI PERSA- GRSEL SANATILAR DERNE FSAK T R T D E R Tl-SAN TAVIR/259

pyor, milliyetilere bask yapyor. Ama sa sesini karmyor. Sansrn milliyet iler yararna devlet tarafndan yeniden dzenlenmesi gerekir derken, FaruK Ken Biz sansre kar deiliz, sans rn kalkmasn istemiyoruz diyerek sansr vyordu. Sinemann eitici, milletin sanat zevkini yceltici bir sanat olduu gibi devleti paralayc, blc de olabilecei dncesinde olan Emin Bilgi ise, b tn konumalar dinledikten sonra, top lantdan, ok eyler rendiini akla d. Demirel aznlk iktidarnn sinema mzda ykselen lerici akmlar bastr mak, faist basklar ve sansre taban bulmak amacyla dzenledii Milli Si nema Kongresi silah geriye tepmi demokrat ve devrimci glerin gericilie ve faistlere vurduu sillenin an latm olmutur.

Emin Bilgi ve Faruk Ken bakanln daki Komisyon Mill Sinema Kongresinde Daha nce Milli Sinema Kongresi' nin 5-12 Mays tarihleri arasnda yap laca duyurulmutu. Ancak demokratik rgtlerin protestolar kongrenin fiyas ko diyebileceimiz sonunu hazrlad. 5 Maysta Atatrk Kltr Merkezi'nde balayan, kongre dl trenleri vb. ile ancak 6 Maysa kadar uzatlabildi! Milli Sinema Kongresi nin birin ci gn Kltr Bakanl Mstear Emin Bilgi'in de katld dl treni yapld. Trenden ama otuz sanat y ln am sanatlara birer Takdir bel gesi vermekti. Ne varki bu belgelere lyk grlenlerin byk bir ounlu u dllerini almaya gelmedi. Gelen ler arasnda Film-San Genel Sekreteri Faruk Ken ve Zeki Mren gibi isimlerede rastlanyordu. Balangta yze ya kn olan davetli says verilen, kokteyl sonras yirmiye indi. Beceriksizliin, bilgisizliin ve geriliin en ince rnek lerinin sergilendii kongre ikinci gnsonunda hi bir sonu alamadan da ld. kinci gnde zellikle sansr zerine yaplan konumalar ilgi e kiyordu. Bir delege, Trkiye'de san sr sola bask yapmyor, saa bask ya 260/TAVIR

STABUL NVERSTES I. KLTR ENL Nermin EREN stanbul niversitesi Halk Oyunlar, Tiyatro ve Halk Mzii Topluluklar 1980 alma yl rnlerini, halkbilimi konusunda bir panelin de yer ald 3 gn sren I. Kltr enliinde sergile diler. 28 Nisan da Harbiye Muhsin Erturul Tiyatrosunda balayan enlik her kolun zenli almalarna karn, orga nizasyonda ki baz aksaklklar nedeniy le istenilene uyamad.

L KLTR MERKEZ; DEVRMC KLTR KAVGASINDA BR TUTAM NEFES SMGELYOR

Getiimiz ayn nemli gelimele

tutam nefesi simgeliyor. Merkezin zel likle devrimci sinemaya kazandrabile cek ok eyleri olabilir, yeter ki bizler bu olanaklar doru ynde deerlendir meyi bilelim. Devrimci katklarn Kltr yaamna aklc

rinden birisi de kukusuz ili Kltr Merkezinin almas oldu. Parlak lflar edilebilir, ama bu devri oktan kapattk. imdi artk hesap yapmalyz, devrimci ler olarak neler kazandk, burjuvaziye neler kaybettirdik diye! Bu tr yaplan malar nceden denenmi ancak bir trl yrtlememi olarak kyorlard. Ancak bu kltr sahnesine sefer ki, daha

beklediimiz (Bir aylk bir

sre iin, Sanat Merkezi ilevi salt sine ma olmasa gerek. Dier sanat dallar ve daha zengin bir ortam yaratlmal dr.) kurulua devrimci olarak sahip katkda bulunmalyz. kmal, ileriye dnk ve tutarl rnler verebilmesi iin

ciddi ve daha aklc tutumlar barnd ran bir kurum olarak karmza kyor. Tccar kafasndan, kr hrsndan uzakta bir ticari sinema. Yeniden retebilmek iin ticari olma zorunluluunu yadsya mayz, ilerici, devrimci nitelikte filmle ri oynatmaya kararl olan merkez ayn zamanda ak oturumlar, sergileri, konferanslar hayata geirebilecek. D zenlenecek programlarda, yeni kuan tanmad merak konusu olan de yer alacak. Uzun metrajl yapnt filmlerin ya nnda, ksa metrajl filmlerin de gs terilmesi yararl olmasn ans tanmas ve onlar beklediimiz film ret bir giriim. Bu, birok gen sinemacya meye yneltmesi asndan gerekten filmler in,

SYLE
ALLI PULLU SANAT VE LKLER Selim BODRUMLU Getiimiz ay iinde Afar stanbul Filarmoni Sanatta Yozlamann Toplumsal Timu Kay TOPLUM

Derneinde

naklar konulu bir syleide bulundu. Sanatta yozlamann toplumsal ve kii sel nedenlere dayandn belirten sa nat, her iki yozlamaya kar alnmas gerektiini ksaca u biimde zetle nebilir:
" ' ' . ' : . . . '

nlem

syledi. Konuma

ok nemli. Herhangi bir yelik sisteminin uygulanmay, sinemay elit entellektel kesimden kurtaryor, halka, si nemann gerek sahibine gtryor, sa Ynetmenlerin filmlerini oynatacak

lonlar bulamad, sinema salonlarnn bombaland, kzgn bir dnemde iii Kltr Merkezinin beyaz perdesi bir

TAVIR/261

Sanatta yozlamann kiisel neden leri tamamen pedagojiktir ve ruhsal bo zukluklardan kaynaklanr. Bu olduka tehlikeli ve toplum iin zararldr. Bu kiisel nedenler ortadan kaldrlamaz ne var ki yetkinlik kazanmalar salk' toplumlarda daha azdr, pazarlanamazlar. Yoz sanat bilebilmek iin, nce salkl ltleri bulup kartmalyz. Sanat yapt bir duygu ve dnceler yumadr. Sadece duygu olmad gi bi, sadece dnce de olamaz- Her sa nat yaptnn bireysel bir yaps vardr. Ancak bu sanat rnn bal bana bi reysel olduunu getirmez. Unutmama lyz ki, birey de toplumsal ve tarihsel bir varlktr. Sanat yapt toplumun ve tarihin zelliklerini tayan, nesnel ve znel gereklikleri tayan, toplumsal, tarihsel bireyin rndr. Gereklik lerin toplumsall vetarihsellii ne de rece aksa, sanat yapt da o derece dorudur. Sanatta tekil tzeli, znel nesneli, birey toplumu aklamak iin vardr. Bu domaca sunulmu bir yn tem deil bir gerekliin dorudan doruya anlatmdr. Yerel bir olgudan, evrensel bir ol guya gidebilirsiniz. Bunlar yaparken, akmlardan nce, balca tutum gerek ilik tutumu olmaldr. nk toplumcu gerekilik tarihsel ve toplumsal ger eklerin aklamasdr. Dntrc et ken, sanatn toplumsal yandr. Sanatn gereki yan ise, insana insanlk duru munu gstermek iin vardr. Sanatla ilgili herey yaanlanla direk ilikilidir. Bir yerde, insann do al olana katks, yorumu. Hereyden nemlisi sanat yasamn kendisinde var 262/TAVIR

olmaz, retilir. Tarihsellik, toplumsallk, evrensellik boyutlar iinde toplumcu gereki sanat yeniden reten insan dr. Bilgi gerekliin kendisi. Bilgi ol madan ya yoz sanat yaplr, ya da yoz lamaya eilimli sanatlar yaplr. Bilgi siz sanat insana geliigzel yaklam insan yanl yorumlar, bylelikle yoz lamann ilk tohumlarn atar. Bu onun beceriksizliinin eseridir. Yoz sanat in san kt ve yanl yollara iter ve yay gnlamas da ok kolay olur. Geri b raktrlm lkelerin yoksul halklar, ksa vadede sevindiren yalan daha ok sever ve abuk kabullenir. Sanatn yozlamas, giderek yaam da yozla trr. Bu, giderek toplumun yozlamas na varr. Yoz sanat, insan olamayaca gibi gsterir, insan gereini arptr. Toplum bir sre sonra bir morfinman gibi yoz olan ister. Bu istekler karla nr. Kr alc, kr satc ilikisi yr yp gider. Yoz sanat sadece bir ticaret meta- deil, bir smr aracdr da. Bundan, sakat toplumdan karlar olan lar ve bu sanat allayp pullayp sata karanlar sorumludur.

A I K

O T U R U M

B E L G E SNEMASI AIK O T U R U M U BR YNETMENN HASTALIIN DAN TR BTN BR KURTULU SAVAININ SESSZ GERL BRAZ TRAJK KOMK BR OLAYDIR. Nisan ay iersinde stanbul Film

Yapm ve Gsterim Merkezinde Trki ye sinemas asndan nemli bir ak oturum yapld; Belge Sinemas. Onat Kutlar'n ynettii ak oturuma etin ner, Kemal Sevimli, Gner Sarolu, Semih Taytak konumac olarak katl dlar. Ksaca zgemilerini anlatan ko numaclar daha sonra belgesel sinema nn ilevini anlattlar.

maz elikileri yayoruz. Buraya nasl geldik, sorunlar nasl zmlenecek? B tn bunlarn belgeselini yapmak ister dim. Her konuda belgesel film yapla bilir. Ancak sralamada acil olanlarn gzleyebilmeliyiz. 1980 Trkiye'sini an latmalyz. lkemiz konu asndan her alanda ok verimli. Belgelenecek, bel gelenmesi gereken ok ey var. Bu ko nuda, sendikalarn, demokratik kitle rgtlerinin kesin destei alnmaldr. Gner Sarolu ise belgesel filmin ilevini tartmazdan nce onun bir vcut bulmas gerektiini, Trkiye'de henz belgesel sinemann tam anlam ile olumadn, kurumsallamann sa lanamadn vurgulad. rgtlenmenin gerekliini de tm bunlardan yola ka rak aklad. Oturumu yneten Onat Kutlar ise, belgesel trn lke ve dn yadaki tarihsel geliimini anlattktan sonra ilevinden szederken onun ta nk ve sava ynlerine deindi. lkemiz gereklerine son derece paralel bir yapda gelien oturum nicel gelime iinde byk bir kazan olarak grld. EDEBYAT E T M EDEBYAT L K L E R AIK O T U R U M U EGEMEN SINIFLAR EDEBYATI KLTR TARHNDEN AYIRARAK, AYRINTISIYLA URAIYORLAR. 24 Nisan perembe gn, TYS'nin nc ak oturumu olan Edebiyat eitimi, edebiyat ilikileri, Harbiye Muhsin Erturul Tiyatrosunda yapld. Oturuma Ataol Behramolu, Atill zkrml, Ender Kmil Boyac, retmenTAVIR/263

Semih Taytak gen bir sinemac. Samsun niversitesi arkada gurubuyla bir ky belgeseli yapm; Aray. B yk glklerle gerekletirilen film ifsak ksa film yarmasnda Bank-sen, Kaif, Maden- dllerini ald. Semih Taytak, sinema aracl ile Umutlu halknn sorunlarn Trkiye kamuoyuna ulatrmay amaladk diyor. Kemal Sevimli uzun sredir film ekimlerinde bulunmu bir sinemac. Oluturduu belgesel film grubu ile almalarn srdryor. Sevimli bel gesel film ile toplumun sosyal siya sa gelimesine katkda bulunuruz di yor. Ancak ekonomik sorun!ar nedeni ile bunu yerine getirememekten yak nyor. etin ner'in gerek etkinlik sa has tiyatro. Ancak belgesel film al malarnda da bulunmu. ner, oturum da bizce ok nemli konulara deindi; Gei dnemindeki Trkiye'de uzla

lerden Hseyin Celil Altn Egemen tarihinden

Erkan, Erdem Kanat, katldlar. kltr edebiyat

Toplantya menleri eitim

katlan edebiyat

ret

konumac olarak snflarn ayrarak,

konusunda doal ola

rak geni aklamalarda bulundular. Celil Altn, retmen yetitiren okul larda renciye yaratcln yerletiril mediini bu yzden bn dna retmenin kita aklad. Er kamadn

ayrntsyla ura-

tklarn belirten Ataol Behramolu, rencilerin bundan skldklarn belirt ti. Behramolu varolan, edebiyat eiti minin ileriye dnk olmadn, tam ter sine geriye dnk olduunu belirtirken, yazarlarn grevlerini de belirleyerek; edebiyat tarihini ortaya edebiyatn gelitirmek bize dsen karmak, ii tir, dedi. Edebiyat eitiminin tarihesine dei nen zkrml, 47 48 yllarnda Sa bahattin Eybolu, tav'n yeni edebiyat dklarn ancak Sabahattin Ali'nin Pertev Naili Borakitaplar hazrla ldrld o d

dem Kanat ise, bugnk eitim politi kasnn insan edilgen kldna, onu ki isel yarara, savakanla, rkla s rklediine deindi. Dzen, arkna uygun dilileri yarat ma sevdasnda okullarda beyin yka maya devam ediyor. Devrimciler, haya tn her alannda olmas gerektii gibi kltrel alanda da dzene kar gelme li, dzeni tehir etmelidirler. Edebiyat dzen deil devrimlerin liinin cektir. insan yetitirmede eitiminde bir ara

bunun engellendiini,

nemlerde bu kitaplarn toplatldn an latt. Bu dnemden sonra, artk kitap larda divan edebiyat rnlerine rastla nyor, tam anlam ile geriye dnlyor.

olacaktr. Mcadelede kasarlln srek salanmasnda grev yklene

DERGMZE GELENLER Dergiler : OYUN ubat - Mart Say: 12-13 YABA Mart - Nisan Say: 8-9 IKIN Mart - Say: 1 SRE Nisan - Mays - Haziran Say: 2 YAPIT ubat - Mart - Nisan Say: 38-39-40 YEDTEPE Ocak - ubat - Mart - Nisan .D.G.S.A K.Y.E.K - Yayn Blteni - Say: 1 Kitaplar - YAZKO Halkal Kle BEKR YILDIZ (Roman) Bedo KEMAL BLBAAR (Roman) Irp EROL TOY (Roman) Al te stanbul - ETN ALTAN (Anlat) iir Kitaplar lm Yok Ki ARF DAMAR Kalk Yiit fkem - NEVZAT MEK Neruda ENVER GKE (eviri) 264/TAVIR