KLTRVE SANAT YAAMINDA

YIL: 1

TAVIR
HAZIRAN 1980

SAYI: 3

50 TL.

KAVGA EDEBYATSIZ OLAMAZ EDEBYATTA KAVGASIZ 17. LM YILDNMNDE NZIM HKMET SIRADAK AZINLIK ULUS KLTRLER NN YAATILMASI DMANLAR

265

TAVIR

267 285

Zeynep ERAY Nzm HKMET

286 294 295 310 314

TAVIR-NIBCEU Pablo NERUDA

TAN ORAL LE SYLE

MAKSM GORK (1968-1936) FIRTINA KUUNUN TRKS 10. LM YILINDA ORHAN KEMAL YABANCI DENMELER ARI

TAVIR
Yavuz TURAL Maksim GORK

316 318 321 328

Selim BODRUMLU O r h a n KEMAL TAVIR AMATR TYATRO TOPLULUKLARI

TAVIR * Sahibi: Mustafa SLK * Sorumlu Yaz leri Md r: evki MEROLU * Abone Koullar: Yurt ii; 6 Aylk 300 TL., 1 Yllk 600 TL., Yurt D: ABD 25 Dolar, F. Almanya 40 DM, ngiltere 10 Sterlin, Fransa 85 Frank * Posta eki: Mus tafa SLK 12094 4 * lan. Tam Sahife 2500 TL., 1/2 Sahife 1250 TL., 1/4 Sahife 625 TL. * Yazma Adresi: Kurabiye Sokak, Akgn Apt. Kat 3 Taksim/stanbul * Dergimizde yaynlanan yaz ve resimler, derginin ad gsterilerek kullanlabilir. Gn derilen yaz, resim ve ilanlarn sorumluluklar sahiplerine aittir. Bu yapt ZAFER MATBAACILIK TESSLERNDE dizilip baslm ve ciltlenmitir.

Kavga Edebiyatsz Olamaz Edebiyat'ta Kavgasz

Eletiri-zeletiri zaman, yeri ve ilevi asndan devrimci bir mekanizmann ilemesi iin byk nem tar. Eletiriyi ilevinden saptrarak yersiz, zamansz ve somut dayanksz olarak yaparsak, admz sekter, ykc olur. Hedefimizi ise, geriletme anlamnda yp ratm oluruz. Doru tavr; nermeli, somut dayankl eletirilerdir. Bu trden eletiriler, mekanizmann daha iyi almasna, hzla yolalnmasna neden olur. Dergimize gelen eletirilere yergi, vg ksaca deinerek yantlamaya alalm. En bata dil sorunu var. Evet, dil sorunu di yoruz. nk bu konuda gerekten zorluk ekiyoruz. Okurlarmz; dergimizi en geni kesime ulatrmay amalyorsak, anlalabilir olunmas gerekir diyorlar. Doru tavr en abuk ve en net anlatm yeteneine sahip olmaktr. Fakat belli bir dzeyi tutturabilmek de neyim sorunudur. Unutulmamaldr ki, dergimizin srekli yaz kad rosunun kalemi eline almas henz beinci sayy yeni buldu. Dil gi bi ok zel ve nemli deeri olan bir konuda sanyoruz belirli bir s re daha zorluk ekeceiz. Yeterlilik sre sorunudur. Bir dier eletiri de, emekilerin dergiyi anlamakta zorluk ekmeleri zerine... Okurlarmzn da bildii gibi, emperyalizmin kl tr politikasn kurumlaryla birlikte tehir mcadelesinde TAVIR sadece bir ara. Dergimiz ne M-L'nin a, b, c'si ne de kendisi. Kavranabilinmemiz konusunda asl aba okurlarmza dmekte. Okuya lm; renelim, okutalm; retelim... Yol gsterici nerilerin yansra, ayaklar havada soyut ve entellektel trnden nitelemeler de yok deil. Buna yant gene okur lar veriyor. ... mtevazi, scak, beklediimiz yol ve hedef gsterici bir dergimiz var, artk. Gerisi keskin sirkecilik
TAVIR/267

Amaladmz ey kavgadan uzak edebiyat kavgayla btnle tirmekti. Okurlarmzn bu konuda salkl bir gelime yolunda ol duumuzu bildirmeleri tutarllmzn ifadesidir.

Bu saymzda; Z. Eray'n NZIM HKMET'in 17. lm yldnm nedeniyle hazrlad Nazm Hikmet'in Deeri ve Trk Edebiyatn daki zel Yeri adl inceleme yazsn yaynlyoruz. Kuzey Kafkas asll aznlk uluslarn kltrel dergisi NIBCEU ile Aznlk Ulus Kltrlerinin Yaatlmasna ynelik ortak yaz mz var. Geen saymzda karikatr sanatna ilikin bir sunu yazmz vard. Bu kez konunun ustalarndan TAN ORAL'la bir syleimiz yer alyor. 10. lm yldnmnde ORHAN KEMAL ve byk yazar MAK SM GORK'nin hayat ve mcadelelerini anlatan anma yazlar ve birer de yklerine yer verdik. Devrimci selamlarmzla.

TAVIR

268/TAVIR

17. LM YILDNMNDE

NZIM HKMET
Zeynep ERAY
NZIM HKMET'N DEER VE TRK EDEBYATINDAK ZEL YER Sanat, toplumun maddi yaanmdan kaynaklanan bir olay, bir olgu ise; sa nat da bu toplumsal olaylar estetik dzlemde yeni bir duyarllk getirerek yan stan kiidir. Sanat, ayn zamanda toplumsal deiikliklere neden olabilecek dnceler retir ve bu dnceler dorultusunda eyleme giriir. Tarih snflar m cadelesi srecinde dncelerini eyleme dntren gerek sanatlara tank ol mutur. Sanatlarna yaamlarn koyanlar, yaamlaryla birletirip, yaamlaryla dorulayanlardr. Soruna bu perspektif nda baknca, bu yetkinlie eriebilen sanat ok azdr. Bu anlamda gerek devrimci sanat olabilmek zordan da te bir olaydr. Tarihe baktmzda bunu baarm, sanatlarn yaamlaryla dorulayan, dncelerini eylemleriyle birletiren, bir ok edebiyat yazar, oza n, airi grebiliyoruz. Ve Nzm Hikmet'te tarihe adn bu yetkinlie ulam dev rimci bir air olarak yazdrmtr. Bu anlamda Nzm Hikmet ulusal ve evrenTAVIR/269

sel bir sanatmzdr. Nzm, yaamyla, sanatyla, onur iinde yaam bir sa nat, byk bir airdir. Nzm Hikmet, srekli gelien, kendini yenilemesini bilen, dnya iirinde yep yeni bir r am, ulusal ve evrensel alanda kitleler zerine byk etki yap mtr. N. Hikmet ayn zamanda gelecek kuaklara hi bir zaman nemini kay betmeyecek bir miras brakmtr. Mcadelesini, umudunu, cokusunu, sevincini, heyecann, yaama direncini yitirmeden yaamtr. Yaadmz toplumda, iirin nemi ve ilevi byktr. iir; devrimci mca deleyi en etkin biimde yanstmas, insan ruhunu cokunlandrmas ve onun bu cokusunu srekli klmas asndan devrimci kltr ve sanat mcadelesinde bir zorunluluktur. Nzm, iirin nemi konusunda unlar sylemektedir: ada iirin grevi, buday tarlalarnn ve sanayi kurulularnn grevlerinden pek az farkldr. iir de onlar kadar nemlidir. Bir zamanlar eski Yunan'da ve benim es ki zamanlar Trkiye'mde byleydi bu. Fakat sonradan, baka toplumsal koullar da, yaamsal bir gerekliliin zoruyla iir, yapacak bir eyi olmayan insanlarn oyunca oldu. imdiyse tarihsel geliimin sonucu olarak iir, yine balangdaki rolne dnyor. iir sadece bir gereklilik deil, ada toplumumuzun devrimci ilkelerinden biri; insan, onun ruhunu ve sonunda insandaki temel deiimleri renmenin en etkin bir aracdr. Nzm, insan ve toplumu anlamak iin byk bir mcadeleye girmi sanat dr. Bu mcadelesini yrtebilmek iin ilk bata toplumsal bilimleri anlamak ve zmlemek istemitir. Gerekte sanat olgusu diyalektik bir elikiden doar ve gittike byr ve geliir. Bu elikiler sanat olaylar iin geerli olduu kadar sa nat iin de ayn derecede geerlidir. Burada sanatnn zerine den grev, bu iki olgu arasndaki banty kurmaktr. Bu ayn zamanda diyalektiin yasala rnn her alanda geerli olduunu anlamakla mmkndr. Nzm bunu gerek letirmi bir sanatdr. Toplumsal bilimlere gsterdii ilgi ve nemi doa bilim lerine de gstermitir. Sanatnn an her ynyle izlemesi gerektiini sy leyen Nzm; sanat, pratik insan faaliyetinin en nemli ve en ciddi iini ya pyordu. O halde bu ciddi iin stesinden gelebilmek iin ada gelimelerden haberdar olmal; hem toplumsal bilimler hem de doa bilimleri plannda gerekli bilgilerle silahlanman ve yenilikler izlenmeliydi, diyor. Nzm'da insan, toplum ve doa sevgisini her zaman birlikte grebiliriz, ade ta birbirine kaynam durumdadr. O, iirlerinde, yaama sevincini, umut, sevgi, bar, zlem, insanlk gibi duygular ilerken bunlar, doa ve toplumsal olaylarla bir btn olarak kavranmas eklinde verir. Nzm Hikmet, Trk edebiyatnda devrim yapm bir sanatdr. Trk ede biyatnn geliim srecine baktmzda karmza ilk olarak divan edebiyat, di van iiri kyor. Divan edebiyat, her konuda, tran, Arap dncesinin, sanatnn egemenlii altndadr. Onun llerini, biimini, kavramlarn, konularn alm, tr. Tmyle yknmeye dayanan divan iiri, doduu topluma yeni bir z, yeni bir anlay getirememitir. Daha sonralar Trk edebiyatnda Tanzimat edebiyat n gryoruz. Edebiyat alannda olduu gibi tanzimat dneminde iirde de gzler batya evrilmi, ondan etkilenerek onun zelliklerini almaya almtr. Ancak bu deiim, edebiyata baz yenilikler getirmesine karn, gerek biimde gerekse ierikte gerek anlamda bir devrim yaplamamtr; Tanzimat izleyen ve Ser vet-i Fnun ve onun ardndan Fecr-i ti airleri batnn burjuva sanatn tak270/TAVIR

lit etmeyi srdrmlerdir. Trk edebiyatnn ksaca geliimine baktmzda grdmz gibi, Nzm dnemine kadar Trk edebiyatnda, Trk iirinde dev rim yaplamamtr. Nzm, iire politik ierik kazandrmann yansra estetik anlamda da ye nilik getirmitir. Ancak, Nzm bunu iirinde gerekletirirken gemii btnyle reddetmemi, onu eletirisel bir gzle incelemi, olumlu yanlarn alarak iirine uygulamasn bilmitir. Gerekte her sanat, gemiin kltr deerlerini incele meden, aratrmadan, zmlemeden, bunlar szgeten geirmeden, ileri ve olum lu yanlarn almadan yeni eyler retemez. Yani gemiin mirasnn olumlu yan larn deerlendirmeyen, bunlar yadsyan bir sanat, iinde yaad toplumun kltrnn tarihsel geliimini bir kenara itiyor demektir. Nzm'da bu duyar, ll en gzel biimde gryoruz. Ve Nzm bunu uygularken daha ok halk iirinden yararlanmtr, (eyh Bedrettin Destan). Gemiin kltr mirasn de erlendiren N. Hikmet, Trk iirine yeni dnceler, dinamik konular, yeni bi imler getirmitir. iirindeki biimsel yenilik, ieriinde de grlr. iire, ide olojik, ekonomik ve politik anlamda bir dnya gr kazandrarak, edebiyata toplumsal bir anlay getirmitir. Nzm'n zelliklerinden biri de Trk toplumunun insann anlatrken onu zelliklerini, toplumsal olaylarla, toplumsal gereklerle iice verir. Onun iirle rinde bireysel yaantnn ileniinden, toplumsal sorunlara, halkmzn yaan tsna, oradan da evrensel grlere, duyulara gidilmitir. Nzm, Trk kylsn en gzel biimde anlatrken, ayn gzellikte dnya proletaryasn da anlatr. Onun iirine baktmzda, faizme ve emperyalizme kar mcadeleyi, bam szl, eitlii, bar, kardelii, yaam mcadelesini gryoruz. Ve bu iir leriyle mcadelemize k tutuyor, yolumuzu aydnlatyor. YAAMI VE MCADELES Nzm Hikmet, Dou Berlin'deyken kendisini, bir bakasnn anlatabilece inden ok daha iyi anlatan otobiyografisini 11-9-1961'de yazmtr. 1902'de dodum doduum ehre dnmedim bir daha geriye dnmeyi sevmem U yamda Halep'te paa torunluu ettim ondokuzumda Moskova'da komnist niversite rencilii krkdokuzumda yine Moskova'da Tseka-parti konukluu ve ondrdmden beri airlik ederim kimi insan otlarn kimi insan balklarn eidini bilir kimi insan ezbere sayar yldzlarn adn ben ayrlklarn ben hasretlerin hapislerde de yattm byk otellerde de alk ektim alk grevi de iinde ve tatmadm yemek yok gibidir otuzumda aslmam istediler krk sekizimde Bar madalyasnn bana verilmesini verdiler de TAVIR/271

otuz altmda yarm ylda getim drt metre kare betonu . elli dokuzumda on sekiz saatta utum Prag'tan Havana'ya Lenin'i grmedim nbet tuttum tabutunun banda 924'de 901'de ziyaret ettiim ant kabri kitaplardr partimden koparmaa yeltendiler beni skmedi yklan putlarn altnda da ezilmedim 951'de bir denizde gen bir arkadala yrdm stne lmn 52'de atlak bir yrekle drt ay srt st bekledim lm sevdiim kadnlar deli gibi kskandm u kadarck haset etmedim arlo'ya bile aldattm kadnlarm konumadm arkasndan dostlarmn itim ama akamc olmadm hep alnmn teriyle kardan ekmek param ne mutlu bana bakasnn hesabna utandm yalan syledim yalan syledim bakasn zmemek iin ama durup dururken de yalan sylemedim bindim tirene uaa otomobile ounluk binemiyor operaya gittim ounluk gidemiyor adn bile duymam operann ounluun gittii kimi yerlere de ben gitmedim 21'den beri camiye kiliseye tapnaa havraya bycye ama kahve falna baktrdm oldu yazlarm otuz krk dilde baslr Trkiye'mde Trkemle yasak kansere yakalanmadm daha yakalanmam da art deil babakan filan olacam yok merakls da deilim bu iin bir de harbe girmedim snaklara da inmedim gece yarlar yollara da dmedim pike yapan uaklarn altnda ama sevdalandm altmma yakn szn ksas yoldalar bugn Berlin'de kederden gebermekte olsam da insanca yaadm diyebilirim, ve daha ne kadar yaarm bamdan neler geer daha kim bilir. iir yazmaya neden ve nasl baladm sorusuna yant u oluyor Nzm Hik met'in; On yalarndaydm. Istanbuldaydk. Karmzdaki evde yangn kt. Yangn ilk grm. atm, korktum. Ve ben bir saat sonra ilk iirimi yaz dm. Yangn. Vezni, bykbabamn yksek sesle okuduu aruzla yazlm iir lerden kulamda kalan ses taklitleriyle yaplmt, Yani ne aruzdu, ne de he272/TAVIR

ceydi, serbest vezindcnse haberim yoktu, uydurmayd. Dili de yle, Osmanlca taklidiydi. Konusuysa u: Yanyor yanyor Mtki terakeler ekiyor auuna bu advi beer Haneler, fakirler, yetimler... Kendisinin de belirttii gibi ilk iirini on yanda yazan air, ondrt ya nda ikinci iirini yazmtr. Birinci Paylam Savann yaand o dnemler de, anakkale'de ehit olan daysndan etkilenen Nzm, ikinci iirini yurtse verlik duygularyla sava iin yazmtr. iirlerini ak bir anlatmla yazan Nzm, o dnemde hececidir. Hece vezinli iirlerinde romantik, dinine bal olmasna karn ileriye dnk yetenei gze arpar. ledii konular sevgi, zlem, lm, d, ycelik, yaknma vb. dir. Ayrca o dnemdeki iirlerinde din esi zel bir yer tutar. nk Nzm, hem okul dne minde, hem de evde dini eitim grmtr. Ve ilk iirlerinde Nzm toplum sallktan uzaktr. 3 Ekim 1918'de Yeni Mecmuada mezarlklarda alayan, ha yatnda sevmi ller stne yazlan Serviliklerde adl iirinin yaynlandn gryoruz. Nzm, ak ve doa stne ilk iirlerini yazd srada, stanbul'da hkmet ngiliz ve Fransz emperyalizminin ua haline gelmi ve bu igalcilere boyun emeyen bir ok memur ve yksek rtbeli ordu komutanlar grevlerinden aln m ve toplu tutuklamalar balamt. Ancak dier tarafta Nzm Hikmet'inde iinde bulunduu Hamidiye retim gemisinde eitim ve hayat gnlk ak iinde srmekteydi. Nzm'n bu okulda grd edebiyat eitimi, saray edebiyat olarak nitelediimiz divan edebiyat, divan iiri idi. Divan airlerinden Bak, Nef, Fuzuli'nin yaptlar retiliyor ve ayrca hocas Yahya Kemal'in iirleri de oku tuluyordu. Bu eitime bal olan Nzm' Hikmet ak ve doa iirlerini bu koul lar iinde yazmtr. Ak iirlerine baktmzda daha ok genlik yllarnn duygular iinde, sevdikleri zerine yazd iirlerdir. Bir ilahi gibi iten duyulur Seven gnllere aina sesin : Ryaya daldran arabn sun nnde gnlmle gelirken dize u yanan alnma bir kere dokun, Azize! Gzleri nurdan Azize!.. (Azize) Yukardaki dizeler bir sevgiliye olan zlemi, sevgiyi, hayranl dile getirmek tedir, onyedi yanda yazm olduu bu iir Nzm'n ikinci ak iiridir. Mustafa Kemal'in nderliinde igalcilere kar verilen mcadele, her yerde ayaklanmalara neden oluyordu. Askeri deniz okulunda da ayaklanma olmu ve bir ok kii okuldan atlmt. Bunlarn arasnda Nzm Hikmet'te vard. 1919 yazn da bu olay Nzm ksaca yle anlatyordu: Mustafa Kemal nderliinde eteTAVIR/273

lerin igalcilere kar savat haberleri geliyordu Anadolu'dan. Btn bunlar sabrmz taran son damlalar oldu ve ayaklanmaya karar verdik. Nzm Hikmet'in bundan sonraki iirlerinde belli bir deiim grlmektedir. iirlerinde dinsel-gizemli hava ortadan kalkmaya balamtr. O artk emperya lizmin igali altndaki bir lkenin airi olma bilinciyle kitlelere seslenmektedir. iirlerinde acdan, tasadan, yalnzlktan sz ediyorsa, bunlar yurdunun ac ve tasalardr. Yamur serpeliyor... Yamur deil bu, Teselli yayor sanki gklerden. Yamur serpeliyor... Yamur deil bu, Kalbe dert yayor sanki gklerden (YAMUR) Kimsesiz, son matemin yayan bir ydym; Bir ah bile demeden can veren yiitlerin Yollarn gzleyen illerin evldym! imdi t uzaklara, arka dnerken yzm, Anladm ki zavall yurdumun acsn Duymayan bu beldede kimsesizim, kszm! (KSZLK) 16 Mart 1920'de stanbul, emperyalizm tarafndan resmen igal edilmi, her yerde igal birliklerinin komutan Wilson'un emirlerini tayan bildiriler yayn lanmtr. Dier yanda Anadolu, ulusal kurtulu mcadelesini balatmt. Nzm, lkesinin bu durumunu gzlemlemi olup, gncel ve siyasal konular ieren m cadele ve ar iirleri yazmtr; Sen! Ezilmez hakkn inettirenleri ez!.. Ey! Sade cizleri dknleri titreten!... Ey! Daima zulmette arkadan hcum eden Ah ey! Adal Haydut unu unutma ki biz Mukaddes haklarn ezdirmeyenlerdeniz!.... (16 MART) stanbul'un igali zerine yazlm olan bu iirin son blmn ieren yukardaki dizelerde mcadeleye ary gryoruz. Nzm Hikmet'te ilk marksist bilgilenmeyi 1921 ylnda grrz. Bunun olu masnda en byk etken, Anadolu'ya gidii ve Anadolu'da sosyalist grlere sahip insanlarla tanmasdr. Nzm'n grlerinde ve iir anlatmnda balayan deiimin ilk rnei Mein Kapl Kitap adl iiridir. Bu iirinde dinsel inanca kar kar, Adem'in, Havva'nn, Nuh'un uydurma eyler olduunu, dinin yzyllar boyunca insanlar uyutmak iin bir ara olduunu belirtir. Din yoluyla insanlara vaadde bulunurken, dier yanda efendilerin, aa larn dzeninin ilediini anlatr ve iirin son blmnde yle der; Biz bu aacmzn dibinde lrken a, Efendiler gsterip srtan dilerini 274 /T A VIR

Birer birer topluyor btn yemilerini... Efendiler, aalar, evliyalar, keiler Ebed karanln boulsun kollarnda Artk temiz ruhlarn aydnlk yollarnda Sade bir din, bir kanun, bir hak : iliyen-diler... (MEN KAPLI KTAP) Anadolu'daki Nzm Hikmet, airlerin anlattklar, onlarn betimledikleri Anadolu'ya hi benzemediini grd. O yllarda Anadolu yoksulluk, ac, karanlk demekti Nzm Hikmet Yaamak Gzel eydir Kardeim adl yksnde Ana dolu yolculuunu, kendi zerindeki etkilerini ve grd gerekleri en iyi e kilde anlatmaktadr. Ayrca iirlerinde Anadolu'nun gerek grnmn btn plaklyla vermitir. Aadaki dizelerde Nzm yle diyor; Hasta kzlerin yal gzlerinde dinledik tal tarlalarn sesini Grdk ki vermiyor toprak artk altn baakl nefesini kara sabanlara! Ryada gezer gibi gezmedik Hayr, bir plkten bir ple ulatk. te biz o diyar byle dolatk Bask surat ask evler kstebek yolu sokaklarn stnde vermi kafa kafaya. kalbur gsl olu kel balarmda mltezimin trnaklar oyulu, kzyla karsyla kansyla (YALNAYAK-1922) Yukardaki dizelerde grld gibi Anadolu gerei yaln bir dille an latlmtr. Anadolu gereinin, Nzm Hikmet'in yaam ve yaratclnda nemli bir etkisi vardr. Anadolu'daki o gnler yani ulusal kurtulu mcadelesinin verildii gnler, Nzm Hikmet'in marksist bilgilenme srecini kapsar. Ayn zamanda air ve yurtta olarak bilinci biimlenir. Artk o, snflarn varlna ve snf lar mcadelesinin gerekliliine inanm bir airdir. TAVIR/275

1922-1925 yllar arasnda Rusya'da kalan Nzm Hikmet; Batum yoluyla gelmiim Anadolu'dan Bir sualciim var Lenin yoldaa (BAZI ANILAR) Baz Anlar adl iiriyle Rusya'ya nasl geldiini belirtir. Ve Rusya'daki iz lenimlerini yle anlatyor; Acelesiz, ar ar dolayorum sokaklarda. Duvarlar afilerle donatlmt. Duvar boyunca bir afiten tekine yryor, sosyalist alfabeyi a'dan z'ye reniyordum bylece. nsandan bir pramitti bir tanesi. Tabanda i iler ve kyller duruyordu. Onlarn omuzlar zerine ise; smsk, zenginler yerle miti. En stte de ar ve Tanr vard. arklk Rusya'snn toplumsal dzeni ite byle ve ok doru olarak tasvir edilmiti bu afite. Rusya'da kald sre iersinde, Moskova'da iktisat ve toplumbilim renimi grmtr. Burada geirdii gnler Nzm'n yaamnda nemli bir deney ol mutur. Devrim yapm bir lkenin getirdii ve getirmekte olduu sonular gr mek olanan bulmu ve yaratlacak olan proletarya kltrnn geliim aa malarn gzlemlemek Nzm Hikmet'in grlerini ve iirlerini byk lde etkilemi olup, onun gelimesine neden olmutur. Rusya'da grd Alar adl filmden etkilenerek yazd Alarn Gzbebekleri adl iiri serbest nazmla yaslm ilk iiridir. Deil birka deil be on otuz milyon a bizim! Armz byk! byk! byk! Fakat artk imanmza inemez tokat! Demirleti barmz, nk armz 30.000.000 deli gz bebekleri! gz bebekleri! (ALARIN GZ BEBEKLER-1922) Bu yeni iir sisteminin, Nzm Hikmet'te olumasna Sovyet iirinin zel likle Mayakovski'nin katks byk olmutur. Moskova'da yazm olduu iirlerle zellikle Gzlerimiz iirinde belli bir seviyeye ve iir gcne ular. Ancak bu iirlerinde devrimi soyut bir anlatmla, devrimciyi ise bir dev, yenilmez bir sa va olarak verir. Bana bak!. bey! Avanak! 276/TAVIR

Elinden o zrlty bir aksana! Sana, telinde sska blbl ten telli saz yaramaz! Bana bak! hey! Avanak! telinde sska blbl ten telli saz dalarla dalgalarla ktleleri ileri atlatamaz. (YEN SANAT) 1922'de yazd bu Yeni Sanat adl iirinde, Trk airlerine seslenerek, on larn yaamdan kopuk, halkn mcadelesinden uzak olan iirlerini sert bir dille eletirmektedir. Kurtulu mcadelesinin sona ermesi ve Cumhuriyetin kurulmasyla, o dnem Trkiye'sine baz demokratik zgrlkler getirmiti. Bylece 1923'de stanbul'da T.S..K.P'si (Trkiye Sosyalisti-Kyl Partisi) yasal olarak almalarna ba lamt. Yayn organlar Orak-eki gazetesi ve 'Aydnlk' cerglsiyc. Aralk 1924'de Trkiye'ye dnen Nzm, .Sosyalist Aydnlk dergisinde yaz maya balar. Moskova'da yazd ve daha sonra. Trkiye'de yazm olduu iir leri bu dergide yaynlanyor, ayrca dergiye yazd yazlarda hakim snflarn kuyrukuluunu yapan air ve yazarlarn gerek yzlerini aa karyordu. Di er yanda, znel duygulanmalar aan, toplumsal yaamn btn ynlerini yan stan, sorunlara zm getirebilen bir edebiyatn oluabilmesi iin gen edebiyat lara arda bulunuyordu Bu arsyla evresinde bir ok gen air ve yazar toplanmasna salamsa da, bu hareketin gelimesi siyasal basklarla engel lenmitir. Daha sonra Nzm Hikmet, 1924'den beri yesi bulunduu Trkiye Komnist Partisi tarafndan bir yeralt basmevi rgtlemesi iin zmir'e gnderilmitir. Nzm bu grevini yle aklyor: Karanlk, dar bir kaban'da yaamak zorun daydm o zaman. (Bizde kulbeyi byle adlandrrlar). Ar tahta bir kaps olan, kk, tatan, penceresiz ve ksz bir evcikti bu. Geceleri zgrle kar, ka ranlk yollardan gizlice yeralt toplantlarna giderdim. Sonra yeniden kaban'a dner ertesi geceye kadar otururdum orada. Byle bu gzgz. grmez karan lkta yaadm birka ay. Paraszlktan gaz lambas kullanmak olana yoktu. Sa dece bir aralktan szan ipince, kibrit p inceliinde bir gn duvarlarn arkasnda gne, k ve gkyz olduunu anmsatrd. Yreimiz topraktan ald hzn; altn yeleli aslanlarn azn yrtarak gerindik! Sradk; imekli (Literaturnaya Gazeta 29.12.1951)

TAVIR/277

imekli rzgara bindik! Kayalardan kayalarla kopan kartallar rpyor kta yaldzlanan kanatlarn Alev bilekli svariler kamlyor aha kalkan atlarn! Akn var gnee akn! Gnei zaptedeceiz gnein, zapt yakn! Yukardaki dizeler bize halkn devrimci cokusunu verirken, dier bir bl mnde daha gzel bir yaam.iin mcadelenin gereklilii ve mcadele iin ka rarllk, zverinin ve inancn gerekli olduudur; Dmesin bizimle yola evinde alayanlarn gzyalarn boynunda ar bir zincir gibi tayanlar! Braksn peimizi kendi yreinin kabuunda yaayanlar! lenler derek ldler; gnee gmldler. Vaktimiz yok onlarn matemini tutmaya! (1924) Nazm Hikmetin ilk iir kitab Gnei enlerin Trks 1928'de Bak'de yaynlanmtr. 1921 -1928 yllarn kapsayan btn iirleri yer almaktadr bu kitapta. Bu iir kitabnda yeralan Emperyalizmin Duvar adl iirinde dnya halklarn faizme ve emperyalizme kar kmaya, bar ve zgrl savun maya aryordu. Halkn glln ve kendine gveni olmas gerektiini u dizelerinde vurguluyor; O duvar o duvarnz vz gelir ,bize, vz! Biz bu gnn kahraman, yarnn mndisiyiz. Bu durmadan akan, ykp yapan, akn TAVIR/279

izgilenmi sesiyiz. Admlarn tarihin akna uyduran temelleri ken bugne vuran yarn kuran, kahraman demektir. 1925'de tekrar Moskova'ya dnmek zorunda kalan Nzm, 1928'in Nisannda Trkiye'ye yeniden dnd. Snrdan izinsiz getii gerekesiyle Hopa hapisanesine gnderilerek burada ay tutulan Nzm Hikmet, daha sonra Rize hapisanesine, stanbul'a ve Ankara'ya gnderilerek yedi ay sonra serbest braklmtr. Bu dnemde, Nzm Hikmet'in iirinde temel e mapusluktur. Ve bu rine iki ayr biimde yansr; hapisteki insann gzlemleri ve hapisteki insann duy gusall biiminde. Hopa Mapusanesi Notlarndan bal altnda toplam olduu iirleri, onbe yl sonra bir baka hapisanede yazaca Memleketimden nsan Manzaralar kitabnn balangc olur. Hopa Mapushanesi Notlarndan da ilk destans denemelerini Kz kapan olu Vehpi ve ocuk Muhittin'e dair, Demir kafeste dolaan aslan, Bayramolu, Skut ta yazar. Sanatnn her trl engellere, baskya kar susmayacan iiriyle dile ge tiren Nzm Hikmet bir yazsnda bu konudaki grlerini yle aklyor: D nemlerinin karanlk gleriyle savaan ilerici sanatlara her lkede ve her ada raslanr. nsanlarn mutluluu ve dnyada gzel bir yaam iin savaa giren bu ilerici sanatlar her zaman karanlk glerce kuatlm, kovuturulmu, bas kya uratlm, hapsedilmi ve ldrlmlerdir. Fakat onlar hibir bask ve tehdidin, hibir lmn, hibir yalann, tarihin akn, iyiye, gzele, haklya ve mutlulua yneliini durduramayacan bilirler. Ve bu yazarlarn yaptlar ve btn yaamlar gelecek kuaklara rnek olur. (Resimli Ay - 1929) 1929 ylnda, Trkiye'de kan ilk kitab 835 Satm yaynlamtr. Bu kita byla, hem geni okur ynlarna seslenmi hem de iirlere ilikin gr edine bilmelerini salamtr. 1931'de Sesini Kaybeden ehir 3 adl iir kitabn yaynlamtr. Adedi devir sfr ehir sustu Kenetlendi nokta nokta ehrinin asfalt - beton enesi: bindokuzyz nokta nokta senesi nokta nokta aynda... Cadde bo. Bir utan bir uca ko. Cadde bo 280 /TAVIR

bombo cebim gibi... NAFLE konumaz sesini kaybeden ehir: okamazsa eer ONLARIN ceplerinde kilitlenen elleri bakr telleri... (SESN KAYBEDEN EHR) Bu iirde Nzm Hikmet, ulam iilerinin greviyle ehrin bir l ehir ha line geldii ve sesini kaybettiini anlatyor. nk, ehrin yaamna can veren emekilerin greviyle ulam durmu, ehir sessizlie brnmtr. Onun iin: balayan, biten, balyan i var. Sorgu soru yok... Gidi var. Duru yok... O milyonlarn milyonda biridir. O bir sra neferidir... Sradaki iirinin son dizelerinde grld' gibi, devrimci Trk iisi an latlmaktadr. Sradakinin lmnde ise: hapiste lme giderken bile o, yaam ve m cadelesinde olduu gibi gzpektir. Ye yanndakinin kanl ba onun omuzuna eilince ona sra gelince saysn sayd... Nzm Hikmet iirinde, bu insanlarn lme giderken bile gl olduklarn vurguluyor. Dier yanda idealist dnceye sahip olan insanlar verilen bu mcadelelerin sonucunu grememekte, baarya ulaamayacan ve sonunun ykm ve ac oldu unu sylyorlar ve: Nzm'a mcadeleden el ekmesini tleyerek Yoksa Ke rem gibi yanacaksn sen de diye akl hocal yapyorlar. Nzm Hikmet bu t lere ve bu dnceye sahip olanlara Kerem Gibi adl iiriyle yant veriyor. O diyor ki bana: Sen kendi sesinle kl olursun ey! Kerem gibi

yana yana...

Ben diyorum ki ona: Kl olaym Kerem gibi yana yana... TAVIR/281

Ben yanmasam sen yanmasan biz yanmasak, nasl kar karan lklar aydn la air, karanlklarn mutlaka bitip yerine aydnlk, gzel gnlerin geleceine inanmaktadr. Nikbinlik iirinde bunun en gzel rneini gryoruz. nann: gzel gnler greceiz ocuklar gneli gnler gre ceiz... Nzm Hikmet'in bu inancn Hi Bir Aa Byle Harikulade Bir Yemi Vermemitir adl iirinde de grmekteyiz. Topraktan ateten ve denizden doanlarn en mkemmeli doacak bizden ve insanlar ellerini korkmadan dnmeden birbirinin ellerine brakarak yldzlara bakarak; Yaamak ne gzel ey! diyecekler; Topraktan ateten ve denizden doanlarn en mkemmeli doacak bizden... 1932 ylnda stanbul'da Gece Gelen Telgraf adl yeni bir iir kitabn ya ynlamtr. 1932 ylnn sonlarna doru Nzm Hikmet'i yeniden tutuklanm olarak gryoruz. Bu kitabyla, komnizm propagandas yapmakla sulanyordu. Tutuklu bulunduu Bursa hapisanesinde Karma Mektup adl en gzel lirik iirlerinden birini yazmtr. lm bir ipte sallanan bir l 282/TAVIR

Bu lme bir trl raz olmuyor gnlm. Fakat emin ol ki sevgili; zavall bir ingenenin kll, siyab bir rmcee benzer eli getirecekse eer ipi boazma mavi gzlerimde korkuyu grmek iin bouna bakacaklar Nzm'a! Ben, alaca karanlnda sabahmn dostlarm ve seni greceim, ve yalnz yar kalm trknn acsn topraa gtreceim... Be yl hapse mahkum olan air, daha sonra Cumhuriyetin 10. yl dnm nedeniyle karlan afla, 1933'de serbest braklmtr. O dnem Trkiye'sinde l kelerin d ticareti ve ekonomisi btnyle emperyalizmin eline gemiti, 1935 y lnda Hitler Almanyas, Trkiye d ticaretinin yarsn kendi eline geirmitir. Nzm Hikmet lkenin bu somut durumundan hareketle 1936'da Alman Faiz mi ve Irklk Teorisi adl bir bror yaynlad. Brorde, faizmin halklar iin en acmasz bir uygulama olduunu anlatr ve ayrca Alman faizminin Tr kiye'deki uaklarnn gerek yzlerini aklar. Bundan nce 1935'de yaynlad Portreler adl iir kitab yergi iirlerini ieriyordu. Cevap 1, Cevap Numara 2, Cevap 3, Provakatr, Bir Provakatr s tne Hiciv Denemeleri, Sen vb. iirlerinde gericileri sert bir dille eletirerek onlarn gerek yzlerini aa karmaktadr. 1938 ylnda Nzm tekrar tutuklanm ve 28 yl cezaya arptrlmtr. Bu cezaya arptrln Nzm Hikmet; Tek suum, halkm ve yurdumu ok sevmemdir. olarak aklyor. Nzm hapisanede srekli gzaltnda bulunmasna ve hasta olmasna kar n mcadelesinden ve yazma eyleminden hi bir zaman vazgememitir. Onlar midin dmandr sevgilim, akar suyun meyve anda aacn serpilip gelien hayatn dman nk lm vurdu damgasn alnlarna ryen di, dklen et bir daha geri dnmemek zere yklp gidecekler. Ve elbette ki sevgilim, elbet, dolaacaktr elini kolunu sallaya, sallaya dolaacaktr en anl elbisesiyle: ii tulumuyla bu gzelim memlekette hrriyet (9 EKM 1945)

TAVIR/283

9 Ekim 1945 adl iiriyle halkn dmanlarnn kimler olduunu en iyi e kilde anlatmaktadr. Nzm, mapusdayken bile insanlarn ykma dmemelerini ve yasama diren lerini hi bir zaman kaybetmemelerini tlyordu. Hapiste yatacak olana baz tler adl iiri buna verilecek en gzel rneklerden biridir; inde bir tarafnda yapyalnz kalabilirsin. Kuyunun dibindeki ta gibi. Fakat br tarafn dnyann kalabalna ylesine karmal ki, sen rpermelisin ierde, darda krk gnlk yerde yaprak kprdasa. Nzm Hikmet 1951'de ailesini ve dostlarn brakarak Trkiye'den kamak zorunda kalmtr. Nzm'n bundan sonraki yaamn ayr bir dnem olarak deerlendirebiliriz. On iki yl kapsayan dnemin byk bir blmn Moskova'da geirmitir. Bu nun yansra bir ok lkeye gitmi ve eitli konferanslara katlmtr. Bunlar arasnda, Varova, Paris, Varna, Prag, Sofya, Berlin, Havana ve Tanganika'y sayabiliriz. Ancak onun yrei yurt zlemiyle yanmaktadr. Ve o dnemde yazd iir lerinde iledii konular, yurt ve aile zlemi, ayrlk acsdr. Yurduna dnebilme ve ona kavuabilme istei iirlerinde dolup taar; imde acs var yemii koparlm bir daln, gitmez gzmden hayali Halic'e inen yolun, iki gzl bir baktr yreime saplanm evlt hasretiyle hasreti stanbul'umun. (Benim olan fotoraflarda byyor, 1954) Sofya'dan adl iirinde de ayn duygular iersindedir Nzm; Ama stanbul'dan uzak her eyi aryorum, skdar cezaevinin grme yerini bile... (Sofya'dan, 1957) 1959-1963 yllar arasndaki yaptlar Son iirleri adl kitapta toplan mtr. Nzm, yurt zlemini, ona yeniden kavuabilmeyi ieren iirlerinin yannda, yurdundaki toplumsal ve siyasal olaylar anlatan iirler de yazyordu.

Bir l yatyor ders kitab bir elinde bir elinde balamadan biten ryas bin dokuz yz altm yl Nisannda stanbul'da Beyazt Meydan'nda (Beyazt Meydan'nndakil, 1960) 284/TAVIR

Nzm Hikmet'in btn yaam boyunca, iirlerinin kahraman, yaamnn ve yaratclnn coku kayna insand. Onun zledii insan, ekmei ve karan fili parasz olarak alabilecek olan snfsz toplumdaki insand. Nzm insanlarn; Yarin yanandan gayr her eyde, her yerde hep beraber olmalarn istiyordu. Bizler, Nzm Hikmet'in yaratcln iyice zmleyip, yaptlarnn yorumu nu yapmadan, gelecein devrimci edebiyatnn yaratlmas eksik kalacaktr.

Nzm HKMET

SIRADAK Balad ite Bitirdi ii... Balarken avaz avaz barmad. Bitirdi ve; Gelin seyredin, diye drt yan armad. O milyonlarn milyonda biridir. O bir sra neferidir. Damarlarndaki bilmem hangi suyun kan deil... O bir yar hayvan deil. Yz herkesin yzne benzer. Su ier azyla ayaklaryla gezer... Onun iin; balyan, biten, balyan i var, Sorgu soru yok... Gidi var. Duru yok... O milyonlarn milyonda biridir. O bir sra neferidir... 1930

TAVIR/285

AZINLIK ULUS KLTRLERNN YAATILMASI

GENEL OLARAK ULUSAL SORUN lkemizin nemli sorunlarndan biri de ulusal sorundur. Krt ulusunun ve dier aznlk uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk, halklar arasnda mill dmanln ortadan kaldrlmas ve ulusal eitliin salanmas; bunlar bir grevler btn olarak devrimcilerin karsnda durmaktadr. Kapitalizmin i dinamiiyle gelitii, burjuva demokratik devrimlerini yap m lkelerde ulusal sorun genellikle zmlenmitir. Bugn ulusal sorun esas olarak kapitalizmin d dinamikle arpk bir ekilde yerletirildii lkelerin gndeminde olan bir sorundur. Emperyalizm ncesi dnemde ulusal sorun; ulusal geliimlerini tamamla maya ynelen ulusal hareketlerle iktidardaki ok uluslu feodal devletin yne timi arasndaki' elikinin zmn ierirken, emperyalizm dneminde genel olarak emperyalist devletlerle, smrge halklar arasndaki elikinin zm n ieriyordu. nk smrge halklarn ulusal devletlerini kurmalarn, ulusal geliimlerini engelleyen, emperyalist devletlerdi. Emperyalist devletler, pazar ihtiyalarndan dolay, btn geri lkeleri smrgeletirip hammadde kayna ve tketim pazar durumuna getirerek halklar kleletirdi. Dolaysyla bir hal kn bamsz devlet kurma hakknn engellenmesi demek olan ulusal basknn yeni sosyal temeli emperyalizm oldu. Dikkat edilmesi gereken bir nokta da ulusal sorunun snf mcadelesine bal ve onun zmleyecei bir sorun olmasdr. Ulusal sorunun vazgeilmez iki unsuru vardr. Birincisi varolan gerici boyundurua kar bir hareket olma s, ikincisi ise varolan demokrasi mcadelesinin bir paras olmasdr. Devrim ciler asndan nemli olan ise sorunun milliyetilikle, enternasyonalizm ara snda kesin bir snr izildikten sonra ele alnmasdr. Lenin bu kouda Prole tarya, eitlii ve ulusal devlet kurma eitliini tanrken, btn uluslarn prole terlerinin birliine pek byk nem verir; ve her ulusal talebi, her ulusal ayrl ma hakkn iilerin snfsal mcadelesi asndan deerlendirir diyor. lkemizde yeni smrgecilik ilikileri zellikle Amerikan emperyalizmi ile ekillenir. Bu iliki lkeyi hibir ban ba brakmadan pazar olarakABD' 286 /TAVIR

ye peke eken ilikidir. Bu anlamda ezen ulusun baskc politikas emperya list gdmldr. lkede 'banba' brakmama anlamnda ezen ulusun, ezilen uluslar zerindeki soykrm, yoketme, asimilasyona uratma abalar bu politi kann sonucudur. Bugn emperyalizmin smrgesi yada yeni smrgesi durumunda olan l kelerde ulusal sorunun zm, emperyalizme kar srdrlen ulusal kurtulu savalar sonucunda gerekleecek olan demokratik halk devrimleriyle gerek leecektir. Deiik anadillerin ve aznlk ulus kltrlerinin birarada bulunduu lke mizde Trk ve Krt dil ve kltrleri en yaygn olanlardr. Sayca az olmakla birlikte, devrimci anlay klasik ulus tanm dnda kalan tm ulusal varlkla rn ve kltrlerinin de tannmasn, yaatlmasn gerektirmektedir. Devrimci gr, ulusuu ekilde tanmlamaktadr. Ulus dil, toprak ve eko nomi birlii olan, tarihsel olarak kurulmu, ortak kltr ve ruhsal biimlen mesi bulunan insan topluluudur. Bu tanma uyan Trk ve Krt uluslar ya nnda aznlk olarak bunlardan bamsz olan pek ok sayda ulusal topluluu muz daha bulunmaktadr. Fakat bunlar ulus olma zellii talamadklarndan egemenliklerini ayr olarak koyma, yani bamsz devlet kurma olanaklarndan yoksundurlar. Devrimcilerin savunduu uluslarn kaderlerini tayin hakk ilkesi, uluslarn bamsz devlet kurma hakknn tannmasdr. Bu ilke her trl basknn son bulmas, uluslarn eit haklar ve karlkl gven iinde zgrce geliimlerini iermektedir. Ulusal sorun, salt uluslamasn tamamlayamam halklarn sorunu deil dir. Ayn zamanda tm ulusal aznlklarn da sorununu; onlarn devlet yaps iinde yer almalar ve zgrce gelimeleri sorunlarn da kapsamaktadr. SSCB'de grlen 10 zerk evre, 5 zerk blge ve 20 zerk cumhuriyet bu tr dzenleme biim ve rneklerindendir. Bunlar, egemenlik haklarn bir ba larna kullanma, yani ayr devlet kurma haklar ellerinde bulunan ve saylan 15'1 bulan birlik cumhuriyetleri uluslarndan farkl olarak, kk ulusal toplu luk ya da halklar iin yaplm olan dzenlemelerdir. Tm bunlardan ama, uluslarn ve ulusal aznlklarn gelimesi, birbirleri ne gven duymas ve gelecein smrsz dnya toplumuna salkl gei ko ullarnn hazrlanmasdr. Halklar arasnda dmanlk ve gvensizlik itleri ren her trl milliyeti ve gerici anlaya marksist saflarda yer verilmemesi nin nedeni budur. Halklarn gven iinde biraraya gelmeleri iin zora dayanma yan bir dzenlemeye gidilmelidir. Bunun verimli ve olumlu olabilmesi, ulusal aznlklarn isteklerinin de gz nnde bulundurulmas, gerektiinde onlar ya rarna en fazla dnn verilmesine baldr. Buna birka somut rnek verirsek, sorun daha kolay anlalr. SSCB'de kutup kuanda - Sibirya'da 10 zerk evre bulunmaktadr. Bun lardan Koryak zerk evresi yedi bin nfuslu Koryak topluluu iin kurul mutur. Dou Sibirya'da onbe bin Yahudi iin bir zerk blge kurulmu, bu arada baz kk topluluklar da tek bir Szerk blge iinde birlemilerdir. Ku zey Kafkasya'da Karaay - erkes zerk blgesi ki bu blgede ayan drt ulu sal topluluun herbiriin says 1959 da yleydi: 68 bin Karaay, 24 bin er kes (Ade), 18 bin Abaza ve 9 bin Nogay. Bu kk sayl halklara zerk dev let rgtlenmesi haklar tannmtr. Bunlar devlete zel olarak desteklenmekTAVIR/287

te, dalmalarnn nlenmesi ve kltrlerinin e dzeyde gelimesi iin gerekli nlemler alnmaktadr. Daha akas kendi hallerine terkedildiklerinde ulusal geliimleri duraklayabilecek ve hatta gerileyebilecek (asimile olabilecek) bu halklar maddi ve manevi olarak desteklenmektedirler. lkemiz koullarnda ise zel olarak ulusal aznlk kltrlerine, genelinde tm halklarmzn kltrlerine deer verilmemektedir. zellikle bu kltr var lklarmz yabanc grlerek istenmeyen kltrlerden saylmaktadr. Burada, emperyalizmin kltr politikasna gre biimlenen rk-oven, gerici ve asimilasyoncu yoz bir kltr anlay ortaya kmaktadr. Doaldr ki bununla m cadele tm devrimciler iin nde gelen grevlerden olmaldr. Bu anlay tm halklarn devrimci kltrlerini aalamakta, pazar btnl iindeki bir l kede aznlk konumundaki uluslarn kltrlerini ise yasaklama yoluyla yok et meye almakta ve kar kanlar tm olanaklarn kullanarak blc, hain gibi sulamalarla cezalandrp sindirmeye almaktadr. Bu noktada burjuvazinin ikiyzlln grmek olanakldr. Hem sanat ve kltrn siyasetle ilgisi olamayacan sylerken, kendi smr mekanizmasn tehir eden kltrel geliimleri bask altna almakta, dier yandan da sakat ideolojisini yayan kurum ve yaynlar yaatmak iin yzmilyonlar harcamak tadr. rnein devlet destei olmad takdirde bu aamada toplumumuza birey kazandrmayan Devlet Opera ve Balesi gibi kurumlarn ve Bin Temel Eser trnden gerici yaynlarn yaamas mmkn deildir. Devrimci ideoloji bunun tam aksini savunmaktadr: Devrimci kltr ku rumlarnn yaratlmas ve bunlarn toplum yarar gzetilerek tm olanaklarla lesteklenmesi... nk, ada-bilimsel dnya gr lkemiz topraklarnda yaayan tm halk kltrlerinin gerek mirassnn devrimciler olduunu belirtir. Bu genel de byledir. Genelin, yani tm toplumun karn savunmak devrimci bir ilke dir. Bu ilke genelin zeli desteklemesi, zelinde genele uygun, devrimci bir tu tum iine girmesi ve baarlaryla genelin gcne g katmas il yerine gelecek tir. Sz konusu olan karlkl yardmlama, uyum ve eit koullarda gelien par alarn devrimci kltrlerinin birlikteliinin oluturulmas, ayn hedefe ynel tilmeleridir. Bu birliktelik ulusal zelliklerin ortadan kaldrlmas anlamnda deil, devrimci anlayta bir birliktelii ierir. KLTR VE DEVRMC KLTR ANLATII .Ktr, bir toplumun gemiten ald ve yeniden oluturarak gelecee ak tard birikimdir. Bu anlamda, gemiin miras olarak tarihsel, gelecee miras olarak devingen bir olgudur... nsann doa glerine ve yaad dnemin top lumsal yapsnn getirdii sorunlara kar verdii mcadele, onun kltrel ya antsn oluturur. nk en geni anlamyla kltr, doann ve toplumsal ya amn insan tarafndan ilenmesi ve gelitirilmesidir. (TAVIR dergisi, Say: 3, sayfa: 142-143) Biz, yeni kltr sorununu, sadece teorik yazlar sunmak biiminde deil, bir yarat sorunu olduu biiminde anlyoruz. Bizzat ortaya koyarak, yaayarak ve yaatarak, bizzat yeni kltrn ilk rneklerini sunarak grevlerimizi yeri288 /TAVIR

ne getirmeye ve bu alanda yeteneklerin oalmasna yardmc olmaya ala caz... Geerli ada ilke, ortaya ok i konulmas zorunluluudur. Ye a mzda, her alanda, rgtl gler konumakta, mcadele rgtl byk gler arasnda srmektedir... Titiz alma olmadan kuru szlerle, kof sloganlarla salkl bir yere varlamayacaktr. (NIBCEU dergisi, Say: 1, Sayfa: 4-5) Ayn dnemde yaynlanan ve birer alntlar sunulan 'Kltr ve Sanat Ya amnda TAVIR' dergisi ile 'NIBCEGU Kltrel Dergi'sinin z olarak ayn kl tr anlayn savunduklar grlmtr. Bunu pekitirecek biimde Halkbili mi zerine 21 Nisan 1980 de istanbul Tabip Odasnda .T.. Spor Klb tara fndan dzenlenen panele ayn kltr anlayn yanstan birer bildiri ile katl mlardr. Bunun zerine her iki dergi ynetimi ilgi alanlarnn zel olarak de iik olmas nedeniyle organik olarak bir dergi ats altnda birlemenin ge reksizliini, fakat devrimci kltr mcadelesinde birlikteliin gerekliliini grmlerdr. Szkonusu bu ortak deklerasyon ibirliini gelitirmek amacyla or taklaa hazrlanp her iki dergide birden yaynlanmasna karar verilmitir. Buna gre toplumun maddi yaamnn retim biiminin, toplumun st ya p kurumlarn da temel olarak biimlendirdii bilimsel grn paylamak tadrlar. Kltr de, maddi yaam ierisinde srekli olarak yeniden retilen ve yaayan bir rn, bir olgudur. Evrensel adan bakldnda btn kltrlerin ayrld ve birletii nok talar olmaktadr. Btnleilen nokta btn kltrlerin devrimci bir zde ol malardr. Ayrlk ise ulusal kurululardaki farkllklardan kaynaklanmakta ve biimde olmaktadr. Devrimci z ii snfnn uluslararas kltrnn yaratlmasn hedefle mektir. Tarihsel olarak alndnda z, toplumlarn retim tarz farkllklarn dan, biim ise toplumlarn dil, tarih, gelenek vb. ulusal karekter farkllklarn dan kaynaklanmaktadr. Devrimciler btn yeryz kltrlerini tek bir ze, uluslararas ii snfnn kltrne dntrmeye alrlar. Bunun iin e itli uluslarn kltrlerindeki z farkllklarnn kaldrlmas devrimcilerin te mel amalarndandr. Bu dorultudaki almalarda devrimci kltrler arasn da ulusal kurulutan kaynaklanan biim farkllklarnn olmas kanlmazdr. Devrimci kltr, bilimden yararlanan, diyalektik yntemle sorunlara ak lk kazandran, kesinlikle ii snfnn emrinde olan, oun siyasal rgtlenmesi ni ve mcadele mekanizmasnn ilerletici bir dilisi olan bilinli kltrdr. Ni in varolduu, kime kar ve kimin emrinde olduu belirgindir. Devrimci kltr, ii snf ve tm emeki ynlarn tarihsel kurtulu m cadelelerinin ideolojik silahdr. Dolaysyla sadece aydnlanan an sorunlar ile yetinmez, bilime, tarihsel gereklere uygun olarak gemiin gnna karlmas ve ileri insanln mirasna sahip klmas mcadelesi de verir. Devrimci kltr, kavga veren bir kltrdr. Mcadele alan gemiten ya rma uzanan ve diyalektik anlam ile btn bir hayattr. Evrensel dzeyde s mr ve baskya kar olan tm mcadeleleri savunur; mcadeleye katlan bir tek emeki insandan, nderlere dek tm kahramanlarn mcadelelerinin yce liine inanr ve bunlar gnmz emekilerine sevdirir. Ksaca mcadele ruhu nu kavratr. Devrimci kltr en bata gereki bir kltrdr. Ve gnmzn gerei olarak, varolan btn halklarn eitliini, zgrce geliim hakkn ilke olarak savunmaktadr. Bu nedenle onun eternasyonallii devrimci kltrlerin ulusal TAVIR/289

kurulu farkllklarn reddetmez. Devrimci kltrn enternasyonallii ve ulu sal eleri birbirini tamamlar. Bylece btn uluslarn proleter bir ruh teme linde yaknlamasn ve kaynamasn salar. Bunun iin ulusal ve uluslararas deerleri iyice zmleyip gelitirerek bir halkn kltrn geliebilecei en st dzeye karmaya alr. Bu bakmdan uluslarn devrimci kltrlerinin ge limesi ii snfnn uluslararas kltrnn gelimesi demektir. Devrimci kl trlerin ulusal kuruluu, ulusun tarihsel ve bugne ait kltrnn tm demok ratik ve sosyalist elerini, emeki halkn tm yaratc yeteneini, estetik d zeylerini, beenilerini kucaklayc, aratrc, gelitirici ve enternasyonalist in sanln geleceine sonucu zelliktedir. Devrimciler, eitli uluslarn devrimci kltrleri arasndaki biim (ulusal kurulu) farkllklarnn kaldrlmas iin, ayr bir aba harcamay gereksiz g rrler. nk enternasyonalist proleter ruh temelinde gelien hi bir kltrn, bir baka devrimci kltre zarar yoktur. Jdanov'un dedii gibi: Enternasyo nalist, kltr, devrimci kltrlerin iinde ap, goncalanacak gllerle doa caktr. Burjuvazinin 'ulusal kltr' anlayna gelince, bu tamamen emeki yn larn aldatlmasa yneliktir. nk burjuvazinin ulusal kltr slogan ikili bir yapya sahiptir. Hem feodal beylerin, toprak aalarnn, yani emeki insanlar bask altnda tutan snflarn kltrlerini, hem de tm basklara ramen g nmze kadar ulaabilmeyi baaran emeki insanlarn, ezilen ynlarn kl trlerini kapsar. Fakat burda da egemen durumda olan, toplumsal yapdaki egemenliklerinden dolay, birincilerin kltrleridir. Bu nedenle devrimciler bur juvazisinin bu 'ulusal kltr' aldatmacasna kar kar, emeki insanlarn binlerce yllk yaam koullarndan kaynaklanan kltr birikimlerine sahip karlar. Bu anlamda ulusal kltr slogann savunanlarn yeri kk burjuva mil liyetilerinin yanndadr. ULUSAL AZINLIK KLTRLERNN DURUMU lkemizin de emperyalizmin yeni-smrge lkelerinden biri olmasndan dolay, egemen durumda olan kltr lkedeki ibirlikiler araclyla yaygn latrlmaya allan emperyalizmin yoz, kozmopolit kltr politikasdr. Bu kltr politikas lkemiz ii snfn ve tm emeki halklarn bask altnda tutmaya ynelik, emperyalizm ve ibirlikileri tarafmdan gerekletirilen kat merli smry gizleyici, ya da doal gstermeyi amalam, devrimci klt rel geliimleri engelleyici, saptrc, gerici, bir niteliktedir. Bu nedenle devrimci halk kltrlerimizin de karsndadr. Deiik ulusal zellikleri yanstan, yani ayr ulusal kurulular olan dev rimci kltrlerimiz, snfsal ieriini emeki halk kitlelerimizin kardelik ru hundan almtr. Emperyalizmin kltr politikasnn yoz rnleri gibi rkoven, asimilasyoncu anlaylar reddeder. Devrimci kltrlerimiz, demokratik halk iktidarnn, ii snfnn ideolojik nderliindeki tm emeki halklarm zn devrimci mcadelesi sonunda kurulacan bilen, bunu kavratan ve onun mcadelesini veren kltrlerdir. Bunun iin sadece emperyalizme ve onunla i birlii halindeki gerici s290/TAVIR

mrc snf glerine kar kmak yetmez. Bir o kadar da her trl ulusal baskya ve ayrcala da kar klmaldr lkesel olarak ulusal ayrcalk g zetilmeksizin, her ulus ve ulusal aznln dilini, kltrn ve bu arada edebi yatn, mziini, sanatn, dier tm ulusal zelliklerini, bunlarn eitliini ve zgrce geliim hakkn savunmak, bu dorultuda, ki almalar olanaklar l snde desteklemek devrimci kltr anlaynn gereklerindendir. Bu bakmdan ok sayda ayr dil ve kltrn yan yana bulunduu lke mizde, her trl ulusal baskya kar kmak, ezen ulus lehine, dier ulus ve halklarn aleyhine srdrlen rk, oven asimilasyoncu uygulamalara kar mcadele gncel grevlerimizdendir. 'Kltr ve Sanat Yaamnda TAVIR dergisi' ile 'NIBCEU Kltrel Dergi' bu somut gerekler zerine mcadelede tam bir gr birliine vardklarn aklarlar. TAVIR dergisi lke apnda kltr ve sanat alannda devrimci yaklam lar ve bu dorultudaki almalar desteklerken, NIBCEU dergisi de Kafkas asll halklarmzn (Ade, Ahbaz, een, Oset, Karaay, Dastanl, Grc, Laz, Heminli vb.) kltrel sorunlarn devrimci bir yaklamla ele almak ve bu yn deki abalar desteklemek amac ile yaynn srdrmektedirler. lkemiz aznlk ulus kltrlerinden olmak zere, Ade halkmzn ve di er Kafkas asll halklarmzn kltrleri eitli illerimizin deiik yrelerinde en az 120 yldan beri yaanmakta ve onun havasn soluyarak, yeniden yorularak varlklarn srdrmektedirler. NIBCEU dergisi, bu gerein hakknn teslim edilmesini, kltrlerimiz zerinde var olan her trl yasaklayc, bas kc, asimilasyoncu uygulamalara son verilmesini savunmaktadr. Bunu sala yacak, tm kltr zenginliklerimizi yaatacak devrimci kltr almalarn st lenmitir. Kafkas asll halklarmzn ortak bir gelenekte ve genel anlamda ilerici e leri youn olan zengin halk kltrleri bulunmaktadr. Kafkas halk kltr Anayurt Kafkasya dnda deiik zellikleriyle Libya, Irak, Suriye, rdn, Yu goslavya, Arnavutluk, Madagaskar gibi lkelerde de temsil edilmektedir. Kaf kasya kltrnn binlerce yllk bir halk geleneine dayanmakta olmas ve ay dnlarn halkla birlikte bu gelenee sahip kmas, yzyl gekin bir sreden beri bu kltrlerin yaamasn salamtr. Ancak bu halklarmzdan SSCB ve srail dnda yaayanlar resmi rgt lenme ve anadilinde eitim haklarndan yoksun tutulmulardr. Dolaysyla a n ekonomik, teknolojik, sosyal geliimleri karsnda rgtlenemeyen ve kl trne ada geliim biimleri veremeyen her toplum gibi, Kafkas asll aln lklarn kltrleri de giderek yok olma tehlikesi ile kar karyadrlar. NIBCE U dergisinin soruna younluk vermesinin bata gelen bir nedeni de budur. TAVIR dergisi de her halkn kltrnn zgrce gelimesinin devrimci mca deleye katks olduunun biliniciyle ve evrensel bir anlayla bu almalar olum lu bulmakta ve kardee dayanmann gereine inanmaktadr. lke genelinde tm emeki insanlarmzn ve zel olarak ezilen ulus ve halklarmzn siyasal zgrlklerden, ekonomik olanaklardan yoksun braklm olmas, devrimci kltrlerimizin geliimlerini engellemektedir. Dolaysyla dev rimci kltr almalar siyasal zgrlklerin ve ekonomik- geliim olanaklar nn kazanld bir ortamda, yani demokratik halk iktidarnda kalclk kazana cak ve yaayan bir olgu haline gelecektir. TAVIR/291

Birok illerde Ade, Abhaz vd. K. Kafkas asll yurttalarn varl bilin mektedir. Bunlar erkesler olarak bilinip ilerinden % 70'i Adece, % 15'i Abhazca, % 15 kadar da dier K. Kafkas dil ve lehelerinde konumaktadrlar. 1950 ncesinde kapitalist ilikilerin daha az olmas aznlk ulus kltrlerin kendi kendilerini reterek yaamalar iin imdiye kadar engel oluturmuyor du. Fakat 1950'den sonra arpk kapitalist ilikilerin yaygnlamasyla birlikte bu kltrlerin asimilasyonu da hzlanmtr. Bu durumda her biri kk top luluklar tarafndan byk bir deiim srecinde retilen kltrlerin yaatl mas gittike glemektedir. Bunun nedeni hakim snflarn asimilasyonu hz landrmalardr. Bunda ekonomik ve siyasal basklar yannda tek ulusu ideo lojilerini de ara olarak kullanmaktadrlar. Kukusuz bu politika emperyalizm ve lkedeki ibirlikileri tarafndan uygulanmaktadr. Bizler ii snfndan ve emeki halkalarmzdan yana adil bir demokrasi kurulmas ve btn kltr almalarnn da buna ynelik olmas inancnda b tnlemi devrimciler olarak, emperyalizmin kltr politikasnn biimlendir dii egemen snflar ittifaknn bu gerici kltr anlayn onaylamyoruz. Bu na karlk demokrasi mcadelesinde zerimize den grevleri yerine getirece imizi duyuruyoruz. Sras gelmiken bu konuda atlan olumlu bir adm hatrlatalm. 19-20 Nisan 1980 tarihlerinde stanbulda dzenlenen 1. Trkiye niversite, Akademi ve Yksek Okullar Halk Oyunlar enliinde aznlk uluslardan Adelerin kltrlerinin yaatlmas anlamnda bir giriim gzlendi. Faist ideo loji dorultusunda ovenist amalarla yllardr halkmza Kafkas Trklerinin oyunlar olarak gsterilen Ade halk danslar, enlie konuk olarak arlan tstanbul Kafkas Kltr Derneince sergilendi. Devrimci kitlenen cokulu des teiyle karland. Bu cokun destek devrimci kitlenin, egemen snflarn, halk larn kltrel birikimlerine ezen ulus adna sahip kmasna ve asimilasyona uratma abalarna kar duyarl olduunun, bir kantyd. Ayrca 21 Nisan g n Halkbilimi konulu panelde NIBCEU dergisinin panele katlanlar ulusal aznlklarn kltrlerini, eitli ynleriyle bilgilendirmesi pratikteki bu olumlu giriimi btnledi. AZINLIK ULUS KLTRLERNN YAATILMASI Toparlayacak olursak lkemizdeki ynetimler emeki ynlarn yararna deil emperyalizmle ibirlii iinde olan bir avu tekelcinin, tefecilerin ve top rak aalarnn yararna ilemektedir. Kltr alanndaki uygulamalarda en ge nelinde bu snflarn ekonomik hayattaki egemenliinin sarslmamasna gre dzenlenmektedir. Buna karn emeki ynlar gn getike daha da yoksul lamaktadrlar. zellikle pazar btnlnn kaybolmamas iin de her trl ulusal kprdan bastrlmaktadr. lkemizdeki ulusal aznlklarn kltrlerinin bask altnda tutulmas ve asimilasyonu abalar hep buradan kaynaklanmak tadr. Bizler devrimci kltr anlaynn gerei, eitli uluslarn, ulusal aznlk larn demokratik zl kltr deerlerine sahip klmas, zgrce geliimlerinin salanmas, asimilasyonlarnn maddi kkenlerinin aklanmas inancndayz. 292/TAVIR

Ancak bu sayede lke genelinde srdrlen devrimci kavgann hizmetinde, em peryalizmin kltr politikasnn yoz rnlerine alternatif olan devrimci kl tr yaratabiliriz. TAVIR ve NIBCEU dergileri bu dorultuda, devrimci alma anlay te melinde dayanma ve ibirlii konusunda gr birliine varmlardr. Bu nun iin : 1 Devrimci zleri ayn fakat ulusal kurulu asndan farkl olan kl tr anlaynn benimsenmesi. 2 Dil ve kltrlerin zgrce gelime hakknn, btn halklarn karde olduu ilkesinin savunulmas. 3 Kltr alanndaki her trden gerici, rk, ovenist yaklamlara kar mcadele edilmesi 4 Emperyalizmin kltr politikasnn kurumlaryla birlikte tehir edil mesi. 5 i snfnn uluslararas devrimci kltrnn savunulmas ve onun sanatsal, estetik ltlerinin benimsenmesi. 6 Devrimci ve demokratik kltr almalarnn ulusal biim fark g zetilmeksizin desteklenmesi. 7 Kitlelerin enternasyonalist devrimci bir ruhla eitilmesi almalar na younluk verilmesi ilkelerinin vakit kaybetmeksizin hayata geirilmesinin bir zorunluluk olduu kararma varlmtr.

YAPIT
Aylk Dn ve Sanat Dergisi Fiat : 25 TL. dare ve Yazma Yeri | nar Sokak 115/A Yenimahalle/ANKARA Abone Koullar 6 aylk 120 TL. 1 yllk 200 TL. Yabanc lkelere 450 TL.

TAVIR/293

Pablo NERUDA DMANLAR Barut dolu tfekleriyle geldiler Ate buyruu verdiler acmadan ark syleyen bir halkla karlatlar Ve grev akyla birlemi bir halk Ve incecik gen kz Bayrayla beraber dt Ve kede vuruldu gen adam Halkn apall llerin apaliyla dtn grd O zaman bu yerde Bu yerde halkn dt Bu yerde bakraklar Kan emmek zere alaldlar Ve yeniden katillerin anlacnda yceldiler Bu ller adna llerimizden bir ceza istiyorum Vatana kan sratanlara Bir ceza istiyorum Bu ate emrini veren cellatlar iin Bir ceza istiyorum Bu sula iktidara gelen hayn iin Bir ceza istiyorum Can ekimeye balatan iin Bir ceza istiyorum Bu suu savunanlar iin Bir ceza istiyorum Elleriyle elimizi tutanlar iin Bir ceza istiyorum Onlar ne evlerinde rahat Ne de eli olarak grmek istemiyorum Onlar burada bu yerde Hkm giymi olarak birarada Bir ceza istiyorum eviren : Enver GKE
Katiller Sevgiyle

TAN ORAL SYLE

TAVIR

TAVIR Sayn Tan Oral lkemizde, karikatrn 1960 1970 d nemi diye adlandrdmz yllar deerlendirir misiniz? TAN ORAL 1960'dan sonra zellikle bir TEF dergisi var. Tef dergisini kartrdmzda karikatrclerin Trkiye'deki yeni dnemin farkna varmadn gryorum. Sadece ok dar bir politik bakla Trkiye'yi gryorlar. Bir hkmet, bir askeri darbe ile devr rilmi ve bir yere gelinmi. O gnk btn mesele, karikatrcle rin temel konular, ite o haksz olduuna inandklar iktidara ve devrilen iktidarn kiilerine kfretmektir. TAVIR Son derece yzeysel bir bak diyebiliriz buna! TAN ORAL Kesinlikle. stelik bu ii yaparlarken btn insa ni deerleri yok edebilecek kadar kendilerinden gemiler. Bugn
TAVIR /295

bu dergilere baktm zaman yle bir karikatrler dizisi gryo rum ve beni ok rahatsz ediyor. Oysa o gnlerde, o deiikliin co kusuyla belki, ya da ekilen aclarn fkesiyle onlar gremiyorlard. u, o zamann ileri Bakan intihar etmiti. 27 Mays hareke tinden sonra Namk Gedik. Ve btn tartma daha sonraki gn lerde mahkeme edilen sorumlularn idame edilip edilemeyeceiydi. rnein bulutlarn zerine bir Namk Gedik izilmi ve aaya sesleniyor, hadi gelsenize diye. kinci sayy alyorsunuz. Namk Ge dik'in sakallar km, hadi gelsenize diyor. 3. sayy alyorsunuz, iyice sakallar uzam, yere kadar inmi, hadi gelsenize, diyor! Yani karkatrcler idam cezasn savunuyorlar. nsancl deerleri unut mular, byk bir fkeyle bir takm insanlarn ldrlmesi iin i ziyorlar. Ve lm bir insan kullanyorlar. Btn dergiler batan aaya drlm iktidarn o belli saydaki insanlarnn portrele rinin izilmesiyle dolu. stelik o insanlara oy vermi kitleleri de su layp karikatrize ediyorlar. Bu kadar dar bir karikatr, karikatr almas o izgiyi, o anlay, o kiileri ok ksa srede tketti, bi tirdi. 1960 ncesi,ilgiyi yeni karikatrclere, dergilere kar ilgi. bit ti O karikatrcler gazetelerdeki yerlerini kaybettiler. Bu arada baka karikatrcler de bunlardan baka rnekler verdiler. Dnn bir hareket yaplm ve yeni bir anayasa douyor. Ye ni anayasa demek o lkedeki insanlarin uzunca bir sre, hangi ko ullarda yaayacaklarnn saptanmas demektir. Karikatrcler o gnlerde bu konuda ilgisizdiler. Oysa baka bir mizah var. Aziz Nesin! Aziz Nesin DP iktidarnda ok eziyet grm, ama 1961 son ras onlarla uramyor. Mizah bir kenara brakp ciddi, aratr mac makaleler yazyor Tanin gazetesinde. Anayasann nasl olma s gerektii konusunda tartmalara giriyor. Eski karikatrcler ra hat rahat otururlarken devrim hkmeti tarafndan Ankara'ya a rlyor. Ve hareketin bakan Cemal Grsel tarafndan kula eki liyor. imdi bu da bir mizah. O dnem karikatrclerinde byle bir tavr gremiyorum. Yalnz bir Yaln etin var. Onlardan fark l. Y. etin en azndan partili bir karikatrcdr. i Partisi yesi idi. Olaylara bilinli bir ekilde, snfsal adan bakan bir karika trc. Onun izdikleri dierlerinden farkl oluyor doal olarak. TAVIR Biraz da kendinizden sz eder misiniz? TAN ORAL Karikatr izmeye 1955 yllarnda baladm. O zamanlar lise son snftaydm. Bu bir hevesti. stelik politik kari296/TAVIR

katr sevmezdim. Herhalde o gn izilenlerin bende brakt et kiden olacakt. Ama merakla izledim. lgimi eken politik olmayan, daha genel insan topluluklarn, insan bireylerini ilgilendiren eli kilerin konu edildii karikatrlere rastladka bunlar daha ok se verdim. zerinde altm eylerde o yllarda tamamen kiisel so runlard. Ama hangi sorunlar? inde yaadm toplumun bir ye si olarak. Buna ok nem veriyorum ve hl yeni balayan gen karikatrclerle de konutuum zaman, onlar artacak ekilde ay eyi sylyorum. Bana unlar getiriyorlar, ne dersin diye?.. Demirel karikatrleri, iiler yryor, yumruklar kalkm, Trke i zilmi vb. karikatrler. Veya evlilii eletiren, boynuzlu kocalar vb. ocua bakyorum 16-17 yamda. Byle bir politik hareketin iinde deil, byle bir deneyi yok. Evlilik filan geirmemi. Oysa inanyo rum ki 16-17 yandaki bir insann dalar kadar sorunu var. Kari katr izilen karikatre bakarak reniyorlar, kendi hayatndan deil. Sz kendime getirirsem o yllarda gerekten politik karika tr sevmiyordum. Ve izdiklerim tamamiyle kendimi anlatan kari katrlerdi. O gn izdiim karikatrleri 20 sene sonra yeri geldike politik mcadelenin bir noktasnda yaynladm ve ilev grdler. nk kii olarak o gn duyduum sorunlar, bugn duyan insan lar hl vardr ve o karikatrlerin yaynlanmas ile bir ilevi yeri ne getiriyorum. Yani eskimediler. TAVIR O dnemde izilen ve sizin zerinizde kt bir etki brakan karikatrlerden politik karikatr diye sz ettiniz. Onlar politik karikatr olarak adlandrabilir miyiz? TAN ORAL Hayr. Ancak politikay konu edinen karikatr ler desem doru olur. Yani bir bakann syledii bir sz alp ona katlmad iin karikatrcnn onunla dalga geip bir eyler iz mesi. Aradan 2-3 sene geiyor, o adam unutuluyor, o sz unutu luyor, hangi gerekeyle syledii de unutuluyor, karikatrcnn hangi nedenle tepki gsterdii unutuluyor. Sonunda karikatr diye sama sapan, bo bir ey ortada kalyor. TAVIR Bunun nedeni sorunlar yzeysel olarak ele almak ve herhangi bir sorunu ilerken sloganc davranmak, ayrca karika trn bir sanat olduunu unutmaktr, diyebiliriz. TAN ORAL Haklsnz, kendimi iziyorum dedim. O gnler de bir gen olarak kafamda dolaan sorular, evremle olan srt melerim beni rahatsz ediyordu ve kda onlar dkyordum. O
TAVIR/297

yllarda zmir'deki kk bir gazetede yle bir yazm yaynland. zetle, karikatr sadece akl ve mantkla deil, duyguyla da izilirse sanat yolunda bir adm atlm olur diyordum. nsan bireylerinde, topluluklarnda belli bir duyarllk vardr. Bu duyarllklarn sanat rnne mutlaka yansmas gerekir. O gnlerde sanat olay ulalmaz bir yerdeydi. Sanatlara ulaamaz ve el srlemezdi. Konumak bir hayaldi. O kuan iinde benim arkada olabildiim bir Sinan Bakolu, sonra da Yaln etin vardr. nceleri yap tklarma gvenmediimden kimselere gtrmedim. Ancak karikatr izmeye belli bir arlk verdikten sonra dier kiilerle ilikim oldu. Sanat insanmz ezen ve imtiyazllarn yapt bir olayd, sanki bir snf ayrcal vard. Onlar varlkl, olanakl bir kiiler topluluuydu, biz onun dndaydk. Dolaysyla yaplanlarn sanat olmadn seziyordum. Kendi yaptklarma da bu yzden gven duyamyordum zaten. Ama ya pacak birey yoktu. izmeye devam etmekten ve beklemekten ba ka. Yaadklarm iziyordum, ama yaadklarmla, yaptklarmz arasnda bir ba yoktu. Dierleri, yaadklarn da izmiyorlard. 28 Nisan olaylarnn yaand gnlerde en kk topluluklara be ate edilecei emirleri yaynlanyor, gene de her gn renciler stanbul'un eitli sokaklarnda yryler yapyorlard. Hem bu yrylerin iindeyiz, hem yurttaki masamda oturduum zaman kiisel karikatrlerimi iziyorum. O yrylerden birinde en n de Lale Oralolu'nu grdm. Birden kafama takld. nk karika trcler yoktu ve olmasn da aklmn ucundan geirmiyordum. Bu beni ok dndrd. Yani sanat olay ile toplumda yaanan olaylar birbirinden bamsz deildi. Yani bir sanat gn geldiinde so kaklarda koabilmelidir. Tiyatrocu da olsa, mzisyen de olsa!... te o yllarda bu dncelerim sonucu ortaya YRYENLER'i konu edi nilen bir dizi almay ortaya kardm. Genlik dergisinde yayn land... enlii ve Beyolu ehir Galerisi'nde sergilendi. Ertesi g n bir ok tannm imza yryenleri konu edinen karikatrler ya ynlamaya balad. lk sergide yle bir bildiri vard. Bu bildiri Genlik dergisinde yaynlanmt. Genlik Yl 9, cilt 9, say 89, temmuz, sayfa 2. Tan Oral Yryenler diye adlanan bir dizi gldn (karikatr) zerine almaktadr. Bu sayfada ikisini sunduumuz Yryenler ile il gili bize u tanmlamay yapt: Trkiye insan yllardan beri so kaklarda. ok sorununu byle halletmekte. Topluca isteklerde bu lunmakta, topluca bakaldrmakta. Gl olmakta. Ve bu g ok
298/TAVIR

kiiyi rktmektedir. Bu rknt Yryenler'in bana neler geti riyor, gryoruz zaman zaman. Ama o her zaman, dilediini alyor. Yryenler bir baka canl varlk. Bilinci, karar vermesi, konu mas, hareket etmesi hep kendine zg. amaz bir kiilii var. Onu tanmayanlar, tek insanla kartranlar, ate amlardr, at sr mlerdir. zerine, imdi de tank sryorlar. Gln oluyor bu davranlar, ama olaylarn tm ac. te Yryenlerdeki mizah burada. Ve olanlar olduu gibi izmek ok kere mizann gerekle mesine yetiyor. Bu garip ve harikulade yaratn sokaklarda dola tn ok greceiz daha, alk, isizlik, eitsizlik, hakszlk, ada letsizlik, gvensizlik olduka. Ama onun her dolamas iyi gnler belirtisi olmutur. Yryenler dizisi TC Anayasas madde e'i konu etmektedir.

TAVIR Buna sizin dnm noktanz diyebiliriz. TAN ORAL Tabii. Tank olduum eyi sylemek istiyorum. nsanlar sokakta yrd ve iktidar devrildi. Bu olay ben byle gr dm. Gl bir iktidarn sokaklarda yrndkten sonra devrildiini grdm. Bu yryler Kanl Pazara kadar devam etti. 12 Martta bizleri evlerimize hapsederek bu yrmeyi engellediler. Sokaklarda yrmek bir lkede ok byk deiiklik yapacak gtedir. Sz n ettiim skntl bir karikatr aray iinde bu zmlere var dm.
TAVTR/299

amzda karikatr ve sanatta, mlkiyetin yava yava bra klmasna inanrm. u izgiler benim demenin yerine, ben yapabi lirim ama benden kmal herkesin mal olmal diyebilmeliyiz. Y ryenler ok basit nokta nokta izilmi eylerdi. lk bata sendika gazeteleri iin beni bulamayanlar benim adma karikatr izebili yorlard. Btn bunlar o gnlerde benim dncelerimin dorulan mas asndan sevindiriciydi. Sonu olarak yryenler snf kavga snn karikatr sanatna yansmasdr. TAVIR 1969 ylna geldiimizde karikatrde bir toparlanma gryoruz. Karikatrcler Dernei kuruluyor. Bu karikatre yeni bir hz kazandracaktr elbetteki. rgtll getirecektir. Yeni bir bak yaygnlatracaktr. Siz dernee kurulmas srasnda girip 1979 ylna kadar almalarda bulundunuz. Yukarda saydklarmz ne derece gereklemitir. TAN ORAL Karikatrclerin bir rgt kurmak iin alma yaptklarn ok nceleri duymutum. Bunlar baarya ulamad ve unutuldu. Sonra dernek kuruldu ve yznc yl sergisi dzenledi. Benden de yapt istediler. likim byle balad ve ye oldum. O s ralarda Sanatlar Birlii'nin Ynetim Kurulundaydm. Ve ama, Karikatrcler Dernei'nin de dier sanat derneklerinin de Sa natlar Birlii'ne katlmasyd. Karikatrcler Dernei'nin bir ge nel kurulunda bu ama dorultusunda bir maddeyi kabul ettirdik. Karikatrcler Dernei, Sanatlar Birlii'nin devrimci eylemlerini destekler. ok kar kan oldu. Bu nedenle aktif olmak zorunday dm ve bir neri sonucu Ynetim Kuruluna girdim. Bu ynetim ku ruluna Turhan Seluk, Yaln etin, Orhan zdemir, bir kii daha ve ben vardm. Bu ekip, grevi Semih Balcolu'ndan devralan ekip tir. nk Semih Balcolu ekibi 12 Mart hkmetinden Kltr Ba kan Talat Halman'a bir sergi gtrmeyi kararlatrmt. Kltr Eakanl da bu sergiyi btn dnyada gezdirecekti. Biz buna 12 Mart hkmetini merulatnc bir alma diye kar ktk. Byk bir kavga verildi ve kavgay kaybettiler. O sralarda yeni kuak ha reketi vard. Bu kuan kendin gsterebilecei yarmalara gerek duyuluyordu. Akehir'e gittiimden enlik iin bizden sergi istediler ve bylece o sene genleraras karikatr yarmasn dzenledik. Bylece 200'n stnde yeni imza kt ortaya. TAVIR Bu yarma daha sonra Nasrettin Hoca adn alarak bugne kadar geldi. Bu tr yarmalarda dikkatimizi eken bunlarn 300/TAVIR

kstl kalmas oluyor. Belli bir kesimin gezebilmesi ile yetiniliyor. Oysa karikatrcler Dernei, madem ki rgtl bir at, niye daha geni lkemizin drt bir yanna alm sergilerini gremiyoruz. Di er kurulular sayesinde bu salanabilirdi. Bu dnld m bi? Dnld ise niye denenmedi? TAN ORAL Bildiim kadaryla dnld ama denenemedi. Yetersizlik herhalde. Nedeni lkemizdeki demokratik kurulularn bu alandaki deneyim eksiklikleri. Byle bir sergiyi verdiinizde ne yapacan, neler gerektirdiini bilemez. Bugn bile o deneyimin yeterince olduunu sanmyoruz. Belediyeler bile bizden sergi iste diklerinde bunu asacak bir duvar dahi bulamyorlar. ap kal yorlar. TAVIR Her serginin bana, Karikatrcler Dernei'nden bir grevli verilmiyor muydu? Yoksa uraacak adam az myd? TAN ORAL Zaman zaman azd, yine de pek birey syleyemeceim. Byle bir abalar oldu ama, size yetersiz geliyor ki, ger ekten yleydi. TAVIR u nedenle sylyoruz. Zaten stanbul'da elit bir ke sim tarafndan izlenen sergiler, Anadolu'nun yannda stanbul'un elit bir kesim olduu dnlrse son derece yetersiz kalyor. Daha nce stanbul'un elinde bulunan karikatrc potansiyeli gen kua n geliiyle tm Anadolu'da byk bir saysal arta ulat. Bu po tansiyelin birinci yoksunluu, karikatr kitaplarnn azl. kinci si, eitici bir yayn yok. En kolay olan, yarma sergilerinin izlen mesinden de yoksun kalnca piyasay dolduran sulu mizah dergileriyle kar karya kalm olmuyorlar m? TAN ORAL Bunda haklsnz. Ben yle dnyordum. Ser gi gndermek zor ve serginin ok etkili olduunu da pek dnm yorum, yayn daha nemli geliyor. Bence sergi daha ok izerlere hitap eder. Nasl yaplyor, nasl yaplamyor yahut! Ama, serginin bunun dnda kitleler zerindeki ilevini abartmamak lazm. TAVIR Kitlelerden nce, yeni yetien bir karikatrcler po tansiyelinin bilinlenmesi, salkl karikatr iin mutlak yaygnla trma gerekir. TAN ORAL Kukusuz, sylenecek bir ey yok. Sergiler mut laka oaltlmal. zellikle ilk tertiplenen, genleraras yarmada buna nem verdiimden katlan her karikatrcnn memleketini
TAVIR/301

yanna yazmtm. Btn haberlerde bunu zellikle belirttim ki, bu nun stanbul'a ait bir yarma olmad, btn Anadolu'nun katl d bir yarma olduu anlalsn. Gerekten de o ikiyz kii 12 Marta olan tepkilerini izerek gndermilerdi. Ve bu ocuklara bu tepkiyi veren ciddi bir yaynda yoktu o zaman, Sadece ortam... TAVIR Son derece uygun bir ortam. elikiler alabildiine artm, mcadele var. Karikatrclerin kendilerini amalar iin uygun bir ortam. Bu ortam iinde almalar yetersiz olduu iin ye ni yetien kuam ou sulu mizah saflarna kayp gittiler ve yine de bu eksiklik sryor. TAN ORAL - Dediiniz doru. Oysa bu patlama sulu mizah dergilerinin kma balanr. TAVIR Tam tersi. Bu patlama sonucu, basn tekelleri bu ka rikatrc potansiyelini kullanmak, paraya evirmek iin kmlar ortaya. TAN ORAL Doru. Oysa onlar, bu dergilerin halkn destei ile ktn sylerler. Son Mikrop olay ilgintir. Sermaye deste ini ektii anda ykld. TAVIR Tekrar dernek konusuna dnelim. ounluk yaplan ilerde hep sizi grdk, inatla alan biri olarak! Neler yapmak is tediniz, neler yapamadnz? Dernek zelinde soruyoruz. TAN ORAL Yedi sene grev aldm dernek almalarnda. Bir ok arkadala birlikte altm. ok katklarmz oldu. Gemie ba karsak dediiniz u anlamda dorudur. Uzun sre direndim. Kari katrcler Dernei almalarndan ok eyler umduum iin di rendim. Yeni bir hareket karanlkta alan bir yol gibidir. Her an yeni bir aba gerektirir. ok hata yaplr, dolaysyla. Geriye bakl dnda hatalar da, sevaplar da rahata grlr. TAVIR Karikatrcler Dernei'nin yeleri yze yakn. Bu rada aklmza gelen soruyu hemen soralm. almalara bu say tam olarak katlamyor. Sadece stanbul'daki yeleri dnrsek, bunlar bile almalara ilgisiz kalabiliyorlar. Saysal avantajlardan ye terince yararlanlmyor. TAN ORAL Dernein yeleri dediiniz kadar ilgisiz deiller almalara, sergilere katlyorlar, genel kurul toplantlarnda fi kirlerini rahata ap katklarda bulunuyorlar. yle ki, Karikatr302/TAVIR

cler Dernei'nin Anadolu'daki brolar bizim sayemizde deil, o ehirlerde bulunan arkadalarn gayretleri, biz kendi bamzn a resine bakalm demeleri ile almtr. TAVIR Sormak istediimiz u idi. rgtl bir alma asn dan dnrsek, sergilere, genel kurullara katlm asndan hakl snz. Bunun dnda rgtllk yeterince kullanlabildi mi? Gelen istekler kullanlabildi mi? TAN ORAL Kullanld diyemem. Size dnce olarak katl yorum. Ama iin gerei yle deil. Ortada birey var, fakat olann stnde alma yapmak lazm. Diyelim 1970 ylnda dernein 40 yesi var ve dernek bugne kadar srarla 40 yenin katld al malar yapyor. Sergi ayor, toplant yapyor, piknik yapyor ve dai ma bu 40 ye var. Byle bir alma olsayd, dernek iin hibir ele tiri olmazd. Fakat Trkiye'nin toplumsal, politik ve snfsal yaps buna elverili deil. Hep bunun birka misli ilerisini hesaplayp, amalayp almak zorundasnz. Bu da ar zahmet gerektiriyor. Mevcut durumu ok aan bir zaman gerekiyordu. Dolaysyle kime grev verilirse bunu yapmak zorundadr. Byle olunca da rgtn tmnn katlmasn beklemek mmkn deil. nk henz ne yaplacan bilmiyoruz. Ve hep bu hatalar yapld. Akehir yarmas yapld, yetmedi. Onun stne bilmem ne eklendi, onun stne bir daha, bu ekilde kiiler mevcuda almadan yeni bir hareket. Bu Trkiye'nin btn kesimlerinde ayn ekilde ileyen bir olgudur. Bu na karn bizden ok daha yaygn organlara sahip sulu mizahla ra kar, onlardan fazla, yzlerce yayn organn zorlayarak izen insan yetimitir. Her trl yayn olanana sahip dergilere karn Trkiye'de baka anlayta bir karikatr olay yaratlmtr. Genellikle demokratik mcadelenin yapld snfl bir toplum da politik grlerin bile bu kadar ok fraksiyonlara ayrl dorultusunda bir tek doru aramak bence bouna. Ama una da kesin-likle inanyorum. Kii olarak ben, kendi doruma mutlak gvenme liyim. Nasl? Benimle ayn dncede olanlarla beraber olarak. Ama kardakilere de hak tanyarak. nk kendi dnceme gerekten inanyorum. Ve bu dncede olan insanlarn da srekli oaldn gryorum. Ama kar taraf baka trl bakyor. Evet, bakacak. Bu dergiler sabit bir dergi deildir. Bu dergileri kartanlar da o ser mayenin iinde belli baz dengeleri korumak zorundalar. Sulu mi zah anlayna karym. Fakat onlarn mcadelelerine saygm var. Sonra u da var tipik bir rnek. Bir yerde kan iki- satrlk bir
TAVIR /303

yaz bu dergilerin kapaklarnn deimesine neden oluveriyor. Av rupa karikatr yaynlar balyor. Yani bir deiim var. Ama bu yaynlarn deerlendirilmelerinin samimi, objektif olmas lazm, f keyle deil. nk dergilerde alan arkadalarn tm iddia, tm samimiliklerine karn orada izen, yazan ocuklarn izdiklerine bakyorum. Bu kadar dk dzey olamaz. Sonu ok acdr. TAVIR Politik karikatr konusuna gelelim. Sizce politik ka rikatr nedir? TAN ORAL Trkiye asndan nemli bir genel deerlendir me yapmak istiyorum. Bat ve Trk karikatr. Bence bir dou kav ramn da koymak lazm. Bat dendii zaman alternatifi olarak do uyu koymak gerekiyor. lkemizdeki tartmalarda bat karikat r, Trkiye karikatr olarak ele alnmaktadr. Bu hataldr. Bat karikatrnde ikili bir yap vardr. Politik karikatr ve sanat ka rikatr. Bu o kadar ak seik bir ayrmd ki, mizah dergilerini alrsnz kapandan sonuna kadar karikatr vardr. Arada iki say fa ayrdr! izgileri de farkldr. Bunlar daha glgeli daha ok portre eklinde, kara kalemle yaplmtr. Ve o lkenin veya dnya po litikas ile ilgili konular ilenmitir. Bu da politik karikatrdr ve tatsz eylerdir. Bizim houmuza giden daha ok politik deil, top lumsal, felsefi, fantezi nitelikli karikatrleridir. Trkiye'de olay biraz farkldr. Bizde bu kadar kesin bir ayrm yok. Trkiye'de izilen her karikatr genel karikatr deerleri ta makla beraber bir de politik ilevi yerine getirmeyi amalar. Bu benim Trk karikatrnde grdm ilgin yap. Bunu lkemize gelen yabanc karikatrcler de sylyorlar. Evet, sizin izdikleriniz karikatr ama, politik bir ilev tayor dediler. O zaman biz bir yapnn bu kadar ilgin olduunu bilmiyorduk. Sonradan bu nun zerinde ok dndm. Politikay konu edinen karikatr po litik karikatr deildir. izildii ynde, politik mcadele iinde bir tavr alan karikatrdr. Hi politik deilmi gibi gzken bir kari katrn yaynland gn, yaynland dergi onun politik ilevini salayabilir. Bu inkr edilirse, o zaman bu karikatr izen kii tamamiyle bilinsizdir. Politika yaamdan kopuk deildir. Yaam bi iminin bir alandr, politika. Sanat yaamdan ayr olamayacana gre politika yapmamak mmkn deildir. TAVIR Yani politika sadece parlamento deildir. TAN ORAL Evet. 304/TAVIR

TAVIR Dou karikatr dediniz. Ksaca aklar msnz? TAN ORAL u yanl, bilinli ya da bilinsiz yaplyorsa d zeltilmesi lazmdr. Bat karikatr diye bir eyi ortaya koymamak gerekir. nk bat snfl bir toplumdur. Doal olarak bu yaam karikatre de yansr. Batda politik, fantezi, sulu, felsefi, nc ka rikatrlerin rneklerini bulmak mmkndr. Bat karikatr tek bir kavram deildir. Dou karikatr daha, tartmalara girmi de ildir. Dikkatle bakarsak bir ayrm var. Dou dncesi izgisel li neer bir yap tar. Bu dncede, dnya grnde, sanat, mzik ve mimarisinde, iirinde, edebiyatnda hep byledir. Bat daha kompoze bir bak asna sahiptir. Bu kltrnn yapsnda vardr ve izgisel deildir. Trk karikatrne bakld zaman izgisel olduu grlr. Ancak d etkilerle baz kiilerde bu yaps bozuldu. Ama olgu kii seldir. Yani mzii tek seslidir. iiri ayr yalnlktadr. Dier sanatTAVIR/305

larda da grlen izgi, dou kltrnn Japonya'ya kadar uzanan baka bir ritmini gsterir. Ayrntlar olabilir ama hepsi izgiseldir. Ancak bence ok ayr bir tartma konusu. TAVIR Biraz da karikatrn ilevi zerine konusak. Kari katrc izerken nelere dikkat etmeli, neyi amalamal. izdikleri nin grevi ne olmal, neye hizmet etmeli? TAN ORAL zin verir misiniz bu konuda dncelerimi ak lamadan nce, biraz sanatn kkeninden balayarak gireyim konu ya. undan; sanat ok nemsemiyorum da ondan. Ya da bugnn toplumunda nemsendii kadar nemli olduunu sanmyorum. Bu yzden kkeninden girerek ksa bir aklama yapaym, izninizle! Bunun konuyu daha iyi aacan sanyorum. imdi, sanat aslnda toplumda hi birey yapmayan adamdr. Yani sanat toplumda re time katlmayan kiidir. retmeyen kiidir! Tketen kiidir! Olsa, olsa ilevi sz konusu olduunda, dnlebilecek en ideali, reti cinin hnk deyicisidir, sanat! Yani zahmeti retici eker, ses sanatdan gelir. Kabul edebileceimiz en salkl yap bu. Kald ki, ben bunu da kabul etmiyorum. O zaman ne kalyor geriye? Bir bak tmzda sanat olay, reticinin belli dnemlerde yapt bir sevin gsterisi! Hasat ald zaman, ba bozumunda, yapt enliklerde, bizzat reticinin, emeklerini bir yeni alanda ortaya koymas. rn aldktan sonra yaplan enliklerde bunu ssler, resim yapar, ark syler, yani onun tadn kartr. Ama btn yl retimdedir. imdi bu ok. ideal yapda bir anlatm. Toplumlar karmak yaplarda ge litike ortaya kan i blm sonucu reticinin hnk deme g revini de sanat ykleniyor. Bu gnmz toplumunda namuslu, drst bir sanat anlaynn tanm bence. Oysa, snfl toplumlarda unu da gryorum, sanatlarn bir ksm da reticinin deil ive renin hnkdeyicisi oluyor, iveren zahmet ekmez oysa. Ondan hnk sesi kmaz, yahut! Dolaysyla sanatn kkeninden gelerek byle bir yapy koyarsak ortaya ve sizle de bu konuda anlaabildiysem, o zaman sanatn ilevi konusundaki sorunuzun cevab kyor ortaya. Yani retici adna bir iblm sonucu gsterilmi bir destek iidir. TAVIR Sanat retmez mi, yani sanatnn rettiklerini o maddi retimden ayr tutmak, m gerekiyor? TAN ORAL retim derken toplumdaki milli gelire katks dr, konuulan, yani nemli olan. Sanat milli gelire katkda bulu306/TAVIR

nuyor mu? Bir buday reticisiyle ya da bir buzdolab reticisiyle, sanaty bir anlamda ayn kefeye koyamayz. TAVIR Soruyu yle aalm isterseniz. Sanat sanatla ura an kiidir. Yaptlar reten bir kiidir. Emek sarfetmez mi? TAN ORAL Onu syleyecektim bende. Sanat retici deil, emekidir. reticilikle emekilik ayr eyler. Karikatrc bir emek i veya yle olmaldr. Emeki olunduu zaman izgisi ya da rettii sanat kiisel sorunlarnn cevab olduu kadar, kendisi gibi olan larnda sorunlarnn cevabdr. u gre kesinlikle karym. Sa nat kitlelerin yol gstericisidir, kitlelerin ncsdr, mcadele nin ban eker, hereyi o bilir, kitleler hibir ey bilmez. Kendisin den fedakrlk eder kendisi nemli deildir. Bu grler ok yay gn, fakat, kesinlikle karym! Mutlaka emeki olmaldr. Aksi tak dirde, kendisi emeki olmad halde emekiler adna sanat yapma ya kalkyor! Ne hakla? Byle bir sanaty ne grmek isterim, ne de adam yerine koyarm. Elimin tersi ile vurmak isterim. Ama o da emeki ise, benim gibi ve benim yaptm i gibi bir iblm yapyorsa, evet! unun iin sylyorum, zaten emeki olmayan sa natlar isteseler de istemeseler de reticinin deil, iverenin hnk deyicisi olma yolunda kayyorlar. TAVIR Varolan elikileri gn na karmada ancak g rev alabilir, olmayan elikileri ilemesi sz konusu olmaz sanrz. Maddi yaamdaki retimle, kltrel yapdaki retimin farkn biz alt yap, st yap ilikisinde aklyoruz. Yani bir ii veya kyl direkt maddi olarak retimde bulunan insan, alt yapy etkiliyor, ama sanat st yapda retimde bulunuyor. Bu direkt alt yapya sokulamaz. Bu anlamda sanat retkendir. Yani st yapda ret kendir. likiyi, alt yap-st yap ilikisini alan kesimle paralel kavramak gerekiyor bu anlamda. TAN ORAL Olay deerlendirirken gerek kiileri, gerok sa nat rnlerini, u sizinde ok gzel ortaya koyduunuz bak a sn gzden karmamak lazm. Karikatrn ilevini de bu top lumsal gerein iinde aramak lazm. Her an u tehlikeye dmek mmkn, o da ok kt bir kltrel propaganda var yllardan beri. Sanat yol gsterir diye, kendi kendine karar verip, ya da tarih ten baz eyler kartp bunlar aktarmak yanltr. TAVIR nemli olan, sanatnn verilen mcadele iinde olTAVIR/307

mas, o mcadele iinde edindii izlenimlerini daha geni kitlelere aktarmak iin sanat kullanmas. Mcadelenin dnda bulunup, oturduu koltuktan ahkm kesmesi olmamal. TAN ORAL u grlere ok rastlayacaksnz. Emeki ke simleri nereden gitmesi gerektiini anlatmak. aret. Yani oradan gitme buradan git. Ama bir sanatnn yol gstermesi o deildir, yolu aydnlatmasdr. nk yolu karanlk tutmak iin herey ya plyor. Sanat olsa olsa, ite, sizin sylediiniz gibi, elikileri or taya kartarak, kar propagandann yalanlarn, stn kapad elikilerini ortaya kartarak alma yapmaktr. Ortal aydnla tan bir alma. Ama bu aydnln iinde gidilmesi gereken yolu kitle ile beraber bulacaktr. Bunun tersi dnce dikkat edin ok yaygn. Sanat nerden biliyorsa, biliyordur, nerden gidileceini ve bunu syler. Buna inanmyorum. Bunun idealist bir gr olduu, maddeci dnya gryle badamad kansndaym. TAVIR Bu arada una da deinelim. Bizim savunduumuz bir gr var. Karikatr izleyicisinin, karikatrn okura haline gelmesi- Yani karikatre bakmalar deil, karikatrde birtakm eyleri grmeleri. TAN ORAL Bakn buna katlrm. Sanat, sanat ve toplum ilikileri konusunda baz eyler sylemek istiyorum. Bu konuda hep ikili bir kmazla karlalr. Bir tanesi udur, sanat bir ey retiyordur, kitleler ondan hi birey anlamyordur, giderek kitleden uzaklar, yapt i kendine kalr. Ne bakan vardr, ne bileni var dr. kmaz bir sonu yani. Bunun kart da baka bir kmaz. Po plist bir anlayla buna zm getirmeye alyorlar. Kitle ne is tiyor benden, unu istiyor. yleyse ben onu yapaym. Ne istemiyor, unu istemiyor, o zaman onu yapmam. Bir halk dalkavukluu, bir kitle kuyrukuluu halinde, bu da ikinci kmaz. O zaman ne ola cak? Gerek yol nerede? Ben doruyu nasl bulacam? Ben inan dm doruyu iziyorum, kimse bakmyor. Aksini yaparsak, benim bir anlamm kalmyor. O zaman bir tek ey kalyor. Sanat ile kitle arasnda bir eliki vardr. Uzlaabilir bir eliki. Bu elikiyi gzden karmamak lazm. Sanat mr boyunca, kitleyle didien, kavga eden, tartan bir adamdr. Bu tartmada bazen kaybedebilir de, bazen kazanabilir de. Baka trl sanat alannda dorunun bu lunacana inanmyorum. u trl yaknmalar bir kulamdan gi rer, bir kulamdan kar. Efendim yllardr bilmem ne yapyorum,
308/TAVIR

kimse beni anlamyor. Yapma kardeim o zaman, kimse seni zor lamyor. Veya benden bunu istedikleri iin ben bunu yapyorum. yle bir zorunlulukta yok. Yapma. Dolaysyla tartmak nemli. Zaten bu dncemde yalnz olduumu da sanmyorum ayrca. Mi zah iin zellikle, ok ak seik bunu syleyenlerde var. Bu da so runlarn, tartmaya getirilmesidir. Tartmaya sunulmasdr. Bu as gari bir hogry gerektirir. Hogrnn olmad yerde tartma olmaz. Ben hayr der giderim. Veya sizi boazlamaya kalkarm ya ni. Baka bir ekli yok. Zaten mizah bu hogry zorlayan, bu hogry gerekli klan, sonunda da btn sorunlar tartmaya ge tiren bir ortamdr. Bu ortam kesinlikle demokratik bir ortamdr. Bugn karikatr, btn toplumsal ve politik mcadelenin kit leler lehine aydnlatlmas, tartmaya getirilmesidir. En kk bir uyanklk ilevini, bir hogry zorlama ilevini, sanatnn bu lunduu yer gerei kitleler adna, kitlenin lehine sunmasdr. TAVIR Bu anlattklarmz bir de gnmz karikatr olgu sunda somuta dkelim. Bu ilev ne derece yerine gelmitir? TAN ORAL Benim grdm iki kar ucun ksr tartmasdr. Halk bunu istiyor diyenlerle, ben dilediimi yaparm diyenler arasnda anlamsz tartma. Ben her iki taraf da doru buluyo rum. nk iki tarafta birbirlerini suluyorlar, dorudur, haklan var. Sulu mizah deyince dar kapsaml almayn. Kitle bunlar istiyor deyip izilen kalkm yumruk, ingiliz anahtar rnekleri, slogan c rnekler de en az onlar kadar, kitle kuyrukuluu kadar tehlike li. Bu durumda demokratik ortam, tartma ortam kalkyor. Bunun sonucunda da kr krne inanmak kar ki ortaya, ne kadar yan l olduunu tartmaya gerek yok. TAVIR izer yaptnda bir tartma ortam amak zorunda. Buna epik tiyatro kavramndan yola karak da varm ve karika trn de ayn yolu izlemesi gerektigini savunmal demitik... TAN ORAL Doru demisiniz. Sanat kendi yaptna faz la inanmaya balarsa hap yutar. Gerekten stn olduunu zan nedebilir. Kendini yol gsterici sayar. Kendi kendine yabanclar. Karikatrcnn kendisini tekrarlamas bile tehlikelidir ben ce. izmesini deil bir sanatnn izmemeyi bilmesi nemli. Biraz aaym. Yani bir ey yaptm, tarttm, doru olduunu grdm, onu hemen orada brakmamalym. Ayn eyleri retmeye balarsam yanltr. Sanat srekli yeniyi bulmaktr. Her yaptm eskir ve
TAVIR/309

terketmeliyirn. Bir batl karikatrc, okuyucusu karikatrcnn bir olay karsnda yarinki gazeteye ne izeceini tahmin edebilirse, o karikatrc lmtr diyor. artlandrmaya kesinlikle karym, artmaya evet! Yaam insanlarn yaptklar ile oluur, nceden belirlen mitir. Sanat yarn ne olacan biliyorsa bu kaderci g rtr. Ancak yarnn olmas gerektiini bilebilir sanat. Ben onun olmas iin baz eyler yaparm. Dolaysyla yarn olanda be nim paym vardr. O zaman benim gibi dnenlerle beraber, bunu istemeyenlere, engelleyenlere kar yapmam gereken kar ortaya. i son derece ak olarak gzkr. Sanat bunu yapmaldr. TAVIR Karikatre getirirsek konuyu, karikatr izleyicisin den te bir karikatr okurundan sz etmek gerek. Yani dnen, tartan bir okur. Bakp geen bir izleyici deil. TAN ORAL Derler ki, karikatr dndrmeli, derler ki, gldrmeli, kimi de derki hayr hem gldrmeli, hem dndrmeli. Dnmek nedir nce? Ona bakalm. Bilmece zmek de bir dn me. Burnudur? Gldrmek derken ,gdklamak m, yoksa laka et mek mi? Hangisi? Hibiri deil. Einstein diyor ki, mizah glen d ncesidir. Doru. Mizah bir dnme biimidir. Hogrl bak maktr. Hogrl bakmak hereyi kabul anlamna gelmez. Hog rl bakmakta gznn yama bakmamakta vardr. Ve glme bu geni bakn doal sevincinden baka birey deildir. Btn mese le bir tartma yaratmak ve bunu hogrl bir ortam iinde, mi zah iinde yapmak. TAVIR Teekkrler, sayn Tan Oral.

310/TAVIR

MAKSM GORK (1868-1936)

Yavuz TURAL

Aralk 1905. Rusya'da devrimci kavga giderek iddetlenmekte, proletaryann nderliindeki halk ynlarnn giriimleri yzyl ba ndan beri lkeyi sarsmaktadr. Sosyal ve politik anlamazlklar son haddine varmtr. Silahl ayaklanma, proletarya partisi iin artk bir teorik tartma konusu olmaktan km, kanlmaz bir grev ha line gelmitir. Bu dnemde ii hareketinin glenmesine tank olan ve Bolevik Parti'nin gelimesine de gerek eserleri ile, gerek politik faaliyetleri ile katkda bulunan Gorki; dnya devrimci edebiyatnn nclerindendir.
TAVIR/311

28 Mart 1868'de marangoz bir babann ve kyl bir atlann ocu u olarak doan Gorki'nin asl ad Aleksey Maksimovi Pekov'dur. Yazlarnda ac anlamna gelen Gorki takma adn kullanmtr. Bugn kendi adyla anlan Nijni Novgorod kentinde olduka yoksul bir ocukluk devresi geiren Gorki, bu nedenle ok istedii halde renim yapamamtr.ini bir kurt gibi kemiren bu okuma tutkusu onu Kazan kentindeki niversitelere kadar srklemi, ancak oku ma olana bulamamtr. Gorki hayatn kazanmak zorundadr. Bu laklktan frn iiliine, gemi tayfalna kadar her ie girer kar, her frsatta okur. ou ilerden okumas yznden atlr, ba na olmadk iler gelir ama O, vazgemez. Genliinde nce narodnik kmelerden birine katlarak kylere almaya gider. Daha sonra, marksist bir grupla ilikiye geer ve yaklak tm Rus kylerini gezme, inceleme frsatn bulur, halkn yakndan tanr. Eserlerinde ana tema olarak iledii, Rus kyls nn yaam ile ilgili bilgileri bu gezilerden edinmitir. 1889'da dev rimci almalar nedeniyle ilk defa tutuklanr. 1892'de Tiflis'te kan Kafkas adl gazetede Makar udra adl y ksn yaynlayarak yazm mcadelesindeki yerini alr. Gorki tak ma adn ilk kez kullanr. 1893'te gazetelerde fkralar, 1895'de ama ra gazetesindeki srekli yazlaryla yazn yaam srer. Giderek Gor ki'nin n evreye yaylr ve ykleri Rusya'nn eitli blgelerinde kmakta olan gazetelerde yaynlanr. Bu, Gorki'nin tekrar tekrar tu tuklanmasn getirir. 1898'de gazete ve dergilerde yaynlanan yk lerini, Eskizler ve Hikayeler ad altnda birletirir. 1901 Gorki'nin siyasi yaamnda bir dnm noktasdr. Iskra'ya (1) duyduu sempati, O'nu bir yl sonra Iskrac yasa d rgt lerle ilikiye gemeye zorlar ve bundan sonraki yazlaryla, gazete nin almalarnda yer almasna neden olur. Bu dnemde, eitli tiyatrolarda sahnelenen iki yaptnn (K k Burjuvalar ve Ayak Takm Arasnda) byk baar salamas, Gorki'ye Petersburg Bilimler Akademisi Fahr yeliini getirir. An cak seimin ar tarafndan geri alnmas zerine Tolstoy, ehov ve Korolenko gibi yazarlar olay protesto etmek amacyla, Akademide ki grevlerinden istifa ederler. Bu olay, Gorki'nin adnn daha da yaygnlamasna neden olur. Birbirlerini uzun sredir yaptlarndan tanyan ve izleyen Lenin ile Gorki, 1905 de ilk kez karlarlar ve Lenin'in lmne dek sre cek olan, rnek bir dostluk yaratrlar. Onlarn dostluu, karlkl fi kir alveriine dayanan bir dostluktur ve ayn dnya grn pay312/TAVIR

lamalar, ayn amaca hizmet etmeleri, birbirlerini tamamlamalarn getirir. N. Krupskaya, Lenin'den Anlar'da yle der.- Bir eser ha yat mkemmel, ok ynl ve derinlemesine yanstyorsa ve ne kadar basit olarak canlandryorsa, Lenin iin o kadar deer tard. Gorki'nin yazdklarn Lenin ok iyi anlar ve onlara byk deer verir di. Hayatnn son gnlerinde, Benim niversitelerim'i nasl dinlediini hl hatrlarm. Gorki 1905 de, Sosyal Demokrat Parti'ye girer ve ilk kanuni bolevik gazete olan Novaya Shisn'in karlmasna yardm eder. Le nin'in yurda dnyle, almalar hzlanr ve Lenin gazetenin ba na geer. Bu arada Gorki Ana romann yazar ve Lenin'in vgsyle karlar. Lenin, Ana hakknda Birok iinin devrimci harekete bi linsiz, krkrne katld bir ortamda onlara yol gsterici olaca iin, tam zamannda yazlm bir eserdir. der. Daha sonra Gorki, tutuklanmamak iin, yurt dna kar. Almanya, Fransa, Amerika ve talya'da Rus devriminin gereklerini anlatr, dier uluslarn halkla rnn Rus Devriminin yannda yer almalar iin Parti grevlisi olarak almalarda bulunur. 1907 de, yurtdnda iken SDP V. Parti Kongresine delege olarak katlr, bolevikler ve menevikler arasndaki tartmalar izler, boleviklerin yannda yer alr. Bu arada Kk Burjuva deolojisinin Eletirisi ve Ana roman yaynlanr. (2) Gorki, 1907'den sonra bir sre Bolevik Parti iindeki marksizmi tahrif eden bir grubun etkisinde kalr. Bu grup; tanrlatrdklar hal kn gcyle, kitleleri ekmeyi gerekli gryordu. Lenin bu szde marksist maskeyi drd ve Gorki'nin toparlanmas iin elinden ge leni yapt. Lenin'in de etkisiyle Gorki, marksist bilince yaklayordu. Bu, O'na epik enginlikte ve psikolojik ynden derinine ilenmi eser ler vermek, Rus Edebiyat'nn en gzel geleneklerini srdrme ve sosyalist gerekilii gelitirme gcn verdi. Rusya ve Devrim, O'nun balca konusu oldu. ocukluum, Ekmeimi Kazanrken ve Be nim niversitelerim otobiyografik ls ,bu yllarda dodu. Bu eserleriyle Gorki, sanatnn politikayla uramasnn, yara tcln yok ettii yolundaki tezi rtt. Lenin'in de destei ile devrimci basna katkda bulunan Gorki, Sosyalist Kltr Devrimi'nin baarlmasnda nemli rol oynamtr. 1919 da Dnya Edebiya t Serisi iin seilen eserlerinin tmn Lenin'e verdi. VVsemirnaya Literatura yaynevine mdr oldu. Ve Sovyet Hkmeti adna a lmalarda bulundu. 1921'de sal iyice bozulunca, tedavi iin
TAVIR/313

yurtdna kt. Yine de yurduyla ilikisini koparmad, Lenin'le mektuplat, yaynevine ait ortak kararlar ald. 1924'de Lenin'in lm O'nu ok sarst. Ayn yl Lenin'in bir adet portresini yazd, nceleri Bir nsan adyla kan bu eser, ba z geniletmelerden sonra, 1930'da Lenin Eskizi adn ald. Rus top lumunun devrim ncesi ve devrim sonras otuz-krk yln ieren ve zellikle kk burjuva aydnnn konumunu sergileyen ba yapt Klim Sangim'in Hayat n da bu yllarda tamamlad. 1936'da lene kadar aralksz devrim iin alan Gorki, Sanat , lkesini ve snfn etkileyen her eyin duyarl bir alcsdr, ku la, gz ve yreidir; dneminin sesidir sanat. Elinden geldiin ce ok ey renmekle ykmldr; bu onun grevidir, ve gemii ne denli iyi bilirse iinde bulunduu dnemi de o denli iyi anlaya cak ve dnem izin evrensel devrimcilerinin ve onun grevlerinin kapsamm daha derin, daha kkl bir biimde deerlendirebilecek tir der. Gorki'nin lmszl, benimsedii dnya grnde ve bu do rultuda eserlerinde gelecei, aydnl, kavgay ve insanln gcn yceltmesindedir. (1) Iskra: Kvlcm. Lenin yanls, yasa d, devrimci gazete. (2) Ana roman, daha baslmadan, el yazs halindeyken, Lenin tarafn dan okunmu, eletirilmi ve dnceleri Gorkiye iletilmitir.

YK

Maksim Gorki

FIRTINA KUUNUN TRKS Boz okyanusun ta tepesinde, rzgar, frtna bulutlarn toplamakta. Bulutlarla okyanus arasnda gururla umakta frtna kuu. Kara bir imek gibi dalgalanmakta. te dalgalar kanadn okuyor kuun. Derken ku, bir ok gibi frlyor, ykseliyor dalgalar yrtarak. iddetli bir haykr duyuluyor gklerde. Bulutlar, kuun korkusuz, yrekli sesinde delice bir sevin, byk bir coku sezinlemekte. Frtnann kopmasn isteyen, iine smaz bir haykr bu! Hiddetinin alevini haykryor ku, fkesini haykryor, zafere inancn haykryor buram buram, gr gr. Martlar korku iinde, inim inim szlanmakta.. Sulara atyorlar kendi lerini. Okyanusun mrekkebe benzer derinliklerine gmlmek, korkularn sula ra gizlemek iin yapmayacaklar yok. Dalg kular da szlanmakta.. Kavgann sze smaz sevinci onlara gre deil. Frtnann kopacandan korkuyorlar. d314/TAVIR

leri patlyor. Ve ahmak penguenler, kayalarn atlaklarna snm. Yalnz frtna kuudur okyanusun stnde, kpk kpk taan sulara aldrmakszn gu rurla dolaan. Daha nce hi bunca kara olmayan, bunca alalmayan frtna bulutlar denize abanmakta. Frtnann zlemiyle, durulmaz isteiyle tutuan dalgalar grl grl trkde imdi. te frtna koptu. imdi dalgalar azgn. Takn fkeleriyle rzgarla arpmaktalar. Ve rzgar, gl kollaryla bir daha hi brakmamacasna sarmakta sular. Yeil ktleleri kayalara koturmal: bir an nce paralamal, atur utur krmal onlar. . Kara br imek dalgalanmakta, ve frtna kuu, frtna bulutlarn bir ok gibi delerek durmadan sulara dalmakta. Bir zeban gibi, frtnann kara zebanisi gibi svmekte ku: bir glyor, bir a lyor... Frtnann bulutlarna glyor ku, dayanlmaz sevincinden alyor. Fr tnann atrdlarnda bir bitkinlik mrlts duyuyor akll zebani. Frtnann kesilecei gnein doacan biliyor, zafer her vakit gneindir. Sular grr grl kprmekte. Gk grlyor. fke imekleri alev alev patlamakta: fokur fokur kaynayan okyanusun yukarsndaki frtna bu lutlarna gmmekte alevlerini. Alevli oklar esir alm sular, sndrm on lar. Sularn derinliklerinde son ne fesini veren oklarn can ekien kv rntlar yansmakta. Frtna bu! Frtna kopuyor. Yiit fr tna kuu gururla dolamakta akan imekler arasnda. Kaynayp kpren fkeli okyanusun stnde umakta. Ve lnn, gelecek zaferi mjdele yen rnn gvenli, onurlu yank lar ykselmekte... Kop frtna! Tm iddetinle, tm hiddetinle kop.

TAVIR/315

Selim BODRUMLU

Yaamn binbir trl glklerle srdren, zaman zaman be parasz kalan, hapishanelere tklan, fakat tm bunlara karn diren cim yitirmeyen, toplumumuzun kurtuluu iin kavga veren yazarlarmzdandr. Ailesinin geimini salamak iin btn gn alp, yaptlarn (ki O'un tek gelir kaynan oluturur) yaynlatmak iin birok olumsuzluklar yenmeye alr. Dier taraftan da yaptlaryla ilgili olarak alan davalar sonucu tutuklanr. Askerlii srasnda ceza ya sasnn 94. maddesine aykr hareketten be yl ve Grev adl kitabn da yer alan Grev yksnden dolay birbuuk ay tutuklu kalmtr.
316/TAVIR

Edebiyat yaamna Kayseri Cezaevi'nde yatarken, hece lsyle yazd iirlerle balamtr. Bursa Cezaevi'nde tanti N z m Hikmet'in deneyim ve tecrbesinden yararlanmtr. Bu sre ierisinde O'nun yaptlarn okuma olanan elde ederek edebiyat ve sanat ala nndaki dncelerini ve yaratcln gelitirmitir. Bu dnemden sonra hece dzeni ile iir yazma alkanln bir yana brakmtr. Yine bu dnemde (1940-1944) eitli edebiyat der gilerinde yaynlanan i l k y k l e r i n i yazmtr. Ekmek Kavgas adl ilk kitabn 1949'da yaynlamtr. Y i r m i y e d i r o m a n yazan O r h a n K e m a l ' i n romancl Murtaza, Cemil, Bereketli Topraklar zerinde yaptlaryla en y e t k i n d zeye ulamtr. Bu yaptlarn yaratt dnemler, lkemizde da baml (ABD emperyalizmine) arpk kapitalistleme srecinin yaand dnem lerdir. B u n u n ekonomik, siyasal ve k l t r e l alanlardaki sonular nn t o p l u m u n deiik kesimlerine yansmalar O r h a n Kemal'in eser lerinde ok yaln ve net olarak dile g e t i r i l m i t i r . arpk kapitalistlemenin doal sonularndan olan isizlik, geim sknts, k l t r e l yabanclama ( A m e r i k a n resimli k o v b o y r o m a n l a r n n ocuklar zerindeki etkileimini ieren yklerinde) g i b i daha birok temay yaptlarnda ustalkla ilemitir. Yine bu dnemin zelliklerinden olan snf elikilerinin derin lemesi ve t o p l u m u n sosyal yapsnda o l u t u r d u u farkllamalardr. Eu f a r k l l k l a r , netletike k k ve o r t a h a l l i r e t i c i n i n temsil e t t i i k y l ailesinin yapsnda deiiklikler ak b i r biimde gzlemlene b i l i r . B u n l a r dneme zg yeni insanlar yaratyor. O r h a n Kemal'in yaptlarnn k o n u l a r hep buradan kaynaklanyor, bu insanlar ve top l u m arasndaki derinleen elikiler anlatlyor. Yaptlarnda ayn zamanda mcadeleyi, direnmeyi, toplumsal dzenin deiebilirliini vurgulayan k o n u l a r da yer alr. Bu yaptla r n da, sahip olduu devrimci d n y a grnn ve t o p l u m u m u z u n sosyal yaantsnn b i r l i k t e etkisi ile k o n u l a r en ilgin rnekleriyle, en gzel b i r biimde sunulur. Gerek, anlatlan toplumsal k e s i m i n ya am tarzndan, konuma diline ilikilerine, davran biimlerine va rncaya k a d a r olduu g i b i yanstlr. O r h a n Kemal r o m a n ve yklerinde insan da anlatr. O'nun in san, yoksul, horlanan, ac eken ezilen insandr. Bu insanlarn hi b i r zaman yaam u m u t l a r n , direnlerini kaybetmeyecekleri ve bu uralar iinde her zaman ayakta k a l a r a k .yklmayacaklar anlat lr. O'nun iledii b i r dier insan t i p i de, toplum tarafndan dtalanTAVIR/317

m bir kenara itilmi olanlardr. Bunlarn durumu o kadar gzel bir gereklik ierisinde verilir ki, okurun bu insanlar zerindeki kt, olumsuz dnceleri ortadan kaldrlr. lerdeki almalarmz iersinde ayrca ele alnarak geni bir in celeme ile aktarlacak olan Orhan Kemali Sarholar adl kitabn dan aldmz bir yksn aktararak, lmnn 10. ylnda birlik te analm.
YK YABANCI Gidecek yeri, tutacak ii yoktu. Ta Levent'den geliyordu yayan. Bir e mede karnn suyla doldurmutu ama, ki suyun bir ekmek yerini tuttuu ya land. Ekmein yerini ne tutabilirdi. Frndan yeni km, taze taptaze, tr tr ekmein? Taksim antnn nnde durdu. K ortasnda yazdan kalma bir gnd. Ortalk gnlk gnelik. Paltolar. pardesler atlmt. Hatt gmleklerinin kollarn dirseklerine kadar svayan delikanllar da vard. Antn glgesine meldi. tr tr ekmein yannda iri bir para da tahin helvas oldu mu... Kar da, taksilere filn yol veren polise gz iliti: -Burada oturmak yasak m? acep? Bir ipak peydahlannca rkt. meldii yerden ayaa kalkt, kasketini kard. ipak grmedi. Halbuki kravat da vard. Grse, her halde yzn ekitir, yasak bile olmasa, Buradan kalk uraya otur! derdi. Tekrar meldi O, bu deil ya, scak tr tr ekmekle tahin helvas! u polis prl prl taksilere hkmettiine gre, iyi maa alyordu her halde. Yanna varsa, Efen di, dese alktan iflahm kesildi. Sen bilirsin! . Utand. Elin adamndan ne diye para isteyecekti? Dilenci miydi? Dilenci milenci deildi ya, bir teklii olsa imdi.. Olsa da frna varsa, otuz kurua s cak, tr tr bir somun, otuz kurulukda helva alsa geriye krk kuruu kalrd. Sulu sulu tkrd. Havaya bakt. Gk, deniz gibiydi. Masmavi, dupduru. El kadar olsun bulut yoktu. ukurova gibi. ukurova gibi ya, ukurova'nn g 1aha maviydi, gnei de bozkrmkinden fkeli. ukurova'ya kyls Kavak Osman'la inmilerdi. Siftah. Lkin clk km t Kavak. Beraber tuz ekmek yedikleri halde, i bulup da kamyona binip gider ken Hoakal bile dememiti. ini ekti. Yadrgnn hemeriden daha iyi olduuna inanyordu. Kavak Osman'dan sonra Yusuf diye, Bor'lu bir uakla arkada olmutu. Olan stanbul'a gidek sennen karda! demiti Amelikenner bir otel kuruyormu, tevtir. Hem de avu avu para serpiyorlarm! Gvurlarda akl olmadn kyls fayzc Gafur'dan duymutu. Krk yln sar Gafur'u bilmez mi? Serper serperlerdi. Gvurun serptii paralardan iyi bir 318/TAVIR Orhan KEMAL

deirdi mi, pein zorlu bir lcivert takm alacak, sonra ilik mlk, anasna yemeni mmeni.. Parann gerisini de iyi bir dmleyip ky yerine varacakt. Antn nnde yanlad. Lcivert takm giyip ky yerinde, lyas Efendi gibi aa yukar doland m, dmanlar amma da athyacakt ha! atlyacaklard ya, lyas Efendi'nin bes ceketi lcivertti, pantolu deil, Pantolu hkiydi, asker hakisi. Kilot. Paalar da dmeli deil, ipli. Ayaklarn da da yemeni, sar renkte, yumurta ke. Karafak'nn oullarnn tbe karn almazd! Lkin felek Mustafa'ya yar olmamt. Mersin'den atlamlard vapura. Bor'lu: Bilet almyak, harlmz tkenmesin- demiti Ocaa kmr mmr ata ata giderik, bele beleine.. Yolda ocaa kmr ata ata, iskelelerde tccar eyas indire bindire yedi gn yedi gece mi, on gn on gece mi ne gelmilerdi stanbul'a. Turular km-, t. Lkin stanbul da stanbul'du hani. Dilinen tarifi gayri mmknsz! O ko naklar, o atsz arabalar, tomafiller ki, deil Suvaz, ukurova bile yannda vzrt. nsanolunun bir kanatsz ku olduu, ararken ararken Mevlsn da, be lsn da bulduu doruydu. Amelikennerin tevtir otelini bulmulard .ya, avu avu para serptikleri nerde? Ameleyse kum gibi. Tekmil Yldzeli, Sarkla, u ar mar (Suehri, muehri) dklp gelmiti. Bir de ters bakyorlard ki adama! Er gelen ii kapmt. Gelmiyense, orda kalmt, melil melil. Bor'lu birinde: Geri durmaynan hibir ey temek karda, sokulak! demie zorlatmt. Vay sen misin zorlatan! Fkara Bor'luyu az daha ldreceklerdi. ini ekti. siz adam alc kutan beter, zrtlan gibi. A adamda tbe mernamet ol muyor! Ensesini kad, esnedi. Ac oldu mu adam, bir frn somun olmal, has somun. Pendir mndr de olsa iyi ya havla da iyi, tahan havlas. Somunu ortadan yarp havlay arasna yatrdn da.. Sulu sulu tkrd. ... yatrdn da diledin mi.. Tekrar tkrd. Burnuna scak somun kokusu alnmt. Kalkt, karya geerken az kalsn siyah bir taksinin altnda kalacakt. Kaldrma atlad. ofr: Ay! dedi. Geni krmz yziyle ham ham gld. Demeynen olmazd ya! Keyi sapt. yle bir dresi gelmiti ki. Bor'luyla birka sefer gitmi lerdi. Tekmil mermer aptesne, blmeler.. Tan stne kp bi raha* dryordu ki adam! Birden, drmeyi mdrmeyi unuttu; Bir uak, aptesnenin duvarna dayanm, scak somunla helva yiyordu. Kendi akran. Lkin yemesini beir ede miyordu.yle mi yenirdi havla? Gitti ayak ucunda durdu. Sonra meldi. Olan essahtan da acemisiydi havlayla somun yemenin. Beriki yan yan bakt. Sordu: Ne baktn? Beni hemerine mi benzettin yosa? Kimi? TAVIR/319

 Beni. Cevap vermedi. Tahin helvasyle ekmeini inemiye devam etti. Ben seni benzettim. Beni mi? Seni. Kime? Osman'a, Kavak Osman'a! ,.? Kavak Osman' bildin mi? ural Kavak Osman.. Sen ur'ndan m olun?. inden deel, kylnden. Sen? Ben mi? Ben Yldzeli'nde olurum. Gzleri parlad. Essahdan m? Disene ki hemeriyik? Sen de, Amelikenner para sayor dediler de toplamya m geldin yosa? Ben mi? Ekmeini diledi, i r i bir para helva att azna, balad kuvvetli dileriyle inemiye. Gzlerini t karglara dikmiti. Dnya umurunda deildi. Suehri boyuna yutkunuyor, arada sulu sulu tkryordu. Onun yerinde ol malyd imdi! Scak somun da bi kokuyordu ki.. Karda- dedi. H? Bi lf edecem a, gnllenme. Scak somunnan havla yimesini beir edemiyon sen. Ben mi? Sen. Niye? Vir de bak! Yarsndan ou yenmi somunu ald, ortadan bld, helva parasn or tasna yatrp sandvi yapt. Bizim bir Osman vard. Kavak Osman. Ky yerinde Clk Osman der lerdi. Essahtan da clk ya, lkin scak, somunnan havla yimekte de stne yok tu haani. Havlal somunu yle tutar, yle de srrd! Diledi. Scak somunla helva dileri arasnda ezilip helvann ekeri azna yayldka gzleri hazla yumuluyor, burun kanatlar titriyordu. stemiye istemiye uzatt. Beriki anlamt ii: Yi, yi, dedi. * Sen? Ben mi? Bana bakma. Yediim de yeter. Saol karda! Kuvvetli dileriyle al yenmee balad. Gzleri tatl tatl yumulmutu. Ne Kavak Osman, ne Yldzelili, ne Bor'lu, ne de tavatr stanbul ehri! Son lokmay da tp yuttuktan sonra yalanarak gzlerini at. Yanndaki yoktu, gitmiti usulcack. amad. Kavak olsa: Karnini do yurduumu unutma. Yeri geldi mi iyiliimi syle derdi. Kalkt. Rahat rahat drmek zere helaya gitti. 320/TAVIR

DENMELER
HABERLER OLAYLAR
SANSRN DMAN FLM ZERNDEK YASAKLAMA KARARI DANITAY TARARINDAN KALDIRILDI Gneri YAMAN Senaryosunu Ylmaz Gneyin yazd ve ynetmenliini Zeki kten'in yapt DMAN filmi ile ilgili olarak sansrn yasaklama karar hakknda Dantay tarafn dan yrtmeyi durdurma karan verilmitir. Dantay'n bu karar ile DMAN nmzdeki mevsim bandan itibaren sinemalarda gsterilecektir. Gney Film Basn Brosunca yaplan aklamaya gre bu karar da bilirkii heyetinin u dnce si etkili olmutur: nemli bir lke sorunu olan isizliin ve bunun getirdii top lumsal ve bireysel sorunlarla, bun lardan kurtulma abalarnn ggntlendii filmde; baz gerek ler fazla yaln ve arpc biimde verilmi saylabilir. Ancak bu du rum, kamu dzenini zedeleyici ni telikte addolunmayp, sanatnn dnya grnn ve olaylar yorumlaymdaki anlay ve yakla mnn bir sonucu olarak kabul edilmelidir. SNEMA SEMNER DSK'e bal Sinema Emeki leri Sendikas SNE-SEN, 30-31 Mays 1980 tarihlerinde bir semi ner dzenledi. Sendika, eitli ki i, kurulu ve bilim adamlarna, gzel sanatlar alanndaki alma lara netlik kazandrmas amacna uygun bildirilerle seminere katl malar iin arda bulunmutu. Seminer, bu arlara cevap veren, Sinematek Dernei, adna Ahmet Sezerel, FSAK adna Hilmi Etikan. Tavr Dergisi adna Gneri Yaman, Eskiehir Sinema Okulu renci Dernei adna Levent z gn, Basn Yayn Yksek Okulundan Asistan Turul Erylmaz, Onat Kutlar, Kurtulu Kayal, Mahrmt Tali ngren ve Sinema Sa nats Kadir nanr'n katlmy la Atatrk Kitapl'nda gerek leti. Seminerde arlkl olarak sendikann bugne kadarki geli im ve almalarnn salt ekonoTAVIR/321

mik sorunlarn zlmesi amac na hizmet eder nitelikte olduu, ancak bundan byle sinemann ideolojik ve sanatsal plandaki i levlerini de kazandrmak gerek tii akland. ki gn sren semi ner boyunca, sinema olaynn ide oloji alanndaki konumu aklan d. Trkiyedeki sinemann salt Yeilam olmad, ancak Yeilam'n da demokratikletirilmesi gerektii, bu alandaki rgtlen menin nasl olabilecei tartld. Ayrca basn tekellerinden, dnya

haberlerinin bu basn tekelleri ta rafndan nasl arptldndan ve Bu koullardaki Dnya ve Trkiyede neler yaplmas gerekti inden szedildi. Bu anlamda sen dikalama ve sendikann grevle ri akland. Bu olumlu atlm, pratikte beklendii gibi sonu vermemekle beraber, ilerisi iin bir deneyim ve hereyden nce bir adm olma s asndan nem tayordu. Aada dergimizin seminere sunduu bildiriyi yaymlyoruz:

Mao : Bir iktidar devirmek (ya da yerinde tutmak) iin her eyden nce ve mutlaka ideoloji alannda almak ve onun kamu oyunu hazrlamak gerekir der. Bizler iktidarn ideolojisinin, konumuz zelinde kltr ve sana tnn toplumun alt yapsndan ay r tutulamyacam biliyoruz. Tr kiye bugn, dnyada varolan ili ki ve elikilerin etkisiyle geli me gsteren bir ekonomik yapya 322 /TAVIR

sahiptir. Bu ekonomik yap srekli d mdahale ile lke zerinde sz sahibi olan gler lehinde salksz gelimitir. Bu gelime iktidarda tek bir snfn egemen liini engellemi, burjuvazi feodal kalntlarla btnlemek zorunda kalmtr. Emperyalizmin d m dahalesi ve bu mtegallibenin emperyalizmle btnleerek ibir liki konuma dmesi sonucu bur juvazi ilerici ilevini yitirmi, ik-

tidar tam anlamyla gerici-faist bir ierik kazanmtr. Gnmzde yrtlen mca dele gerei gelien olaylar, bilinli bir politika gerei anarist-terrist gruplarn suu olarak yans tlrken, bu yldrma ve amurlama kampanyasndan tm kk bur juvalarla birlikte aydnlarmz da etkilenmektedirler. Bu etkilenme kendisini ya devletin azyla anar ist- terrist sulamasnda belli eder ya da lke gereklerinden kap entellektelizmin batana saplanta. Kk burjuva ve aydnlarda gelien bu tavr nasl deerlendir meliyiz? Salt knamak m? San rz bu eksik ve hatal bir deer lendirme olur. Belirli bir srete, o gne kadar srdrdkleri eleti rilerine kar yine de rgtll kabullenecek olan bu kiilerin ha tal dnce ve tavrlarn alternatifleriyle mahkum etmek daha doru olacaktr. Aydn kesimi, za manla almalarnn ve rgtlen me anlaynn baarsyla kendi ni kabul ettirecek olan disiplinli birlikteliin iine almak, onlar ikna etmek ve hergn kk burjuva eilimlerini yenmelerine yar dmc olmak ada bir zm olacaktr. Yalnz dikkat edilmesi gereken ey, bu rgtlln hereyden nce kendi zgcne gve nip gvenmediidir. Tm bu sorunlar, elikiler ve zmleri sinemamz iin de ge erlidir. Trkiyede sinema denilin ce ilk akla gelen kuskusuz Yeilam'dr. Yeilam lkemiz eko nomik yapsnn, retim ilikileri nin bir eit minyatrize biimi dir. Dier alanlarda ve yasamda varolan btn iliki ve elikileri farkl bir biimde burda da gzle yebiliriz. Sonuta Yeilam' em

peryalizmin varlndan ayr d nmek olanakszdr. Yeilam rnleri emperyalizmin kltr po litikas dorultusunda oluturul mu, yoz, kozmopolit kltrn bi rer parasdrlar. Cinsellii, kadercilii ileyen, iddet esini bol ca kullanan bu yaptlar, emperya lizmin biimlendirdii bu ideolo j i , kurulan datm irketleri aracl ile lkenin drt bir ya nna yaylrlar. Bu yap ierisin de her ilerici atlmn karsna, film hammeddesi, stdyo, banyo, datm sorunlar kartlr. Eko nomik sorunlar aan yapmc bu kez sansrle uramaya balar. Sansr dantayla ntralize eder ve filmini oynatacak bir sinema bulursa bu kezde faist saldrlar gndeme gelir. lerici sinema ol gusuna daha sonra deinmek zere devletin rgtledii sinema etkinliklerine bakalm. Yeilam'n dnda yer alan sinemasal etkin likler retime ynelik deil ei time ya da gsterime yneliktir. Bunlardan Sinema-TV Enstits yeni sinema etkinliklerine zorluk lar kartan, elinde milyonlarca liralk modern aletler olduu hal de bunlar kullanma amayan bir kurulutur. Kltr Bakanl Sinema Dairesi'ne bal stanbul Film Yapm ve Gsterim Merkezi ise iktidardan iktidara ilev dei tiren ve salt gsterimde bulunan bir kurulutur. Devlet, milli kl tr oluturma urasnda bu ku rulular istedii an kullanabilir. Bu tr admlar stanbulda yaplan Milli Sinema Kongresi ile balatl maya allmtr. Trkiye sinemas son zaman larda younlaan, ancak her za man varln srdrm bir ile rici sinema etkinliini de iinde tamaktadr. Yoz, soysuz filmle TAVIR/323

rin karsnda, Sr, Dman, Yu suf ile Kenan, Maden, Fratn Cin leri, Kara arafl Gelin vb. film leri grmekteyiz. Belirli yanllk lar ya da eksiklikleri tamalar na karn bu filmler ilerici rol oy narlar, bireysel ktan kaynak landklar iin beklenilen etki ve ilevi gerekletiremezler. Bunlar dzen savunucusu sinemadan dev rimci sinemaya gei sanclarnn rnleridir. Devrimci sinemann ilevi ve boyutlar ise ok daha farkldr. Bir lkedeki kltr m cadelesi o lkenin ekonomik ya psndan ayrlamayacana gre, sinemada burjuva demokrasisinin varolduu lkelerdeki gibi deil, lkemiz koullan gznne alna rak gerekletirilmelidir. Sinema alannda varlklarn srdren Si nematek, ili Kltr Merkezi gibi kurulular, hatta bunlarn tesin de devlet kurulular ve Yeilam da devrimciler iin bir alma ve rgtlenme alan olmal, bu ama dorultusunda kullanlmaldr. Ne varki bu temel mcadele alan ve yntemi olamaz. Temel olan ken di zgcmzle oluturacamz devrimci kltr hareketimizdir. Sinemada da devrimci sinemay gelitirmeli, kendimize bir yol izmeliylz. Yeilam demokratikle tirilmeye allr, bu alan iinde byle bir mcadele verilebilir. An cak bylesi bir olumlu yaklam yanl yorumlayp temel yntem olarak kabul etmek, burjuvazinin izin verdii lde devrimci olmak ve devrimci sinema yapmaktr. Gnmz sinemaclarnn ounun dt en byk yanlg bura dan kaynaklanmaktadr. Sinemay la devrim yaplacan syleme nin samal kadar, sinemasz devrim hareketinin de eksiklii 324/TAVIR

ortadadr. Ajitasyon-propagandaya ynelik, kitleleri devrimci m cadeleye eken, bunu yaparken onlarn bilin ve duygularna eit lde seslenen, kitle pasifikasyonlarn krc, mcadeleci film ler yapmalyz. Sinemamz savamal, burjuvaziyi sust yakala maldr Entelektellerimize salt lafazanlk nedeni olan, Kba, ili, Angola, Vietnam, Filistin belge ve militan sinemalarn lkemiz koullarna gre uygulayalm. An cak bu ekilde emperyalizme ve faizme kar salam bir muha lefet oluturabiliriz. Sinemamzn temel grevi bu olmaldr. Son olarak devrimci sinemac larmza (!) sesleneceiz. Kahra manmara, Tari, I Mays olayla rnda neredeydiniz? Burjuva bas n 1 Mays olaysz geti dedi. Ne den kameralarnzla aksini belge lemediniz? Verilen mcadeleyi ve haklln niin anlatmadnz? Anlatamazdnz! nk hereyden nce bireysel hareket ediyorsunuz, rgtl bir mcadele iinde deil siniz. Ak faizm koullarnn ge tirecei uygulamalarda daha da yalnz kalacaksnz. te o zaman savamak yerine dzen savunu culuunu yeliyeceksiniz. Oysa devrimciler rgtllklerini nicel ve nitel olarak gelitirmeye, tm sylediklerini pratikte kantlayarak bu alanda da mcadeleye devam edecekler. Ksaca rgtlln g vencesi olmadan Trkiyede tu tarl bir sinema hareketinin ba layabileceine inanmyoruz. Tm aydnlarmz i hesaplamalarnn yapmal ve karar vermelidirler : HANG SAFLARDA SAVAACA IM?

AYDINLAR OCAI, MLL KLTR SEMNER VE SANAT ENL Selim BODRUMLU Aydnlar Oca, 14-17 Mays tarihleri arasnda, Kltr Bakan l desteinde Milli Kltr Se mineri ve Sanat enliini dzen ledi. Seminer ve enlik Atatrk Kltr Merkezi, Divan Oteli ve Sheraton otelinde srd, ayn 18' inde yaplan bir basn toplantsy la sona erdi. Seminerin konusu: Kltr ve Sanatmzda Yabanc lama ve Yozlamaidi. Sonu iin bandan belliydi; Tevfik Fikret dinsiz ve vatan haini, Meh met Akif, Ziya Gkalp ve Yahya Kemal erdemli milliyeti yazarlarmzdr. Tevfik Fikret edebiyata yabanclamtr. Bu yabancla ma, 'milliyeti bakla yaplm bir tariftir. Milletlerin varl btn l maddi ve manevi gereklii fikrini esas almtr. Bu bakmdan marksistlerin snfa ihanet, snf dncesine aykrlk eklinde zetledikleri yabanclama tarifin den tamamyla ayrdr. Seminer sonu bildirisinde bunlara benzer yzlerce temelsiz demogojik, gerici yaklamlar g ze arpyor. E. Bilgi, Aydnlar Oca Genel Bakan Salih Tu ile yapt al konumasnda unlar syledi: Evrensel kltr, halk kltr, demokratik kltr gibi szler ilmi fikri sosyo-kltrel hibir mana ve deeri olmayan ideolojik pro paganda szleri ve sloganlardr. Kltrler millidir. Salih Tu ise Bat'dan bize nakledilip benimse tilmeye allan Bat Hmaniz mi ne mukabil milletimiz sosyal varln Trk-slam sentezinde oluturma azim ve kararndadr. Salih Tu'un bu szleri ve genel de seminerin ierii, bir gerici kltr yaratma, yada Tanzimat

ncesi Saray K l t r canlan drma abalarnn ne denli azgn lastiini gsteriyor. Bol bol 'kl tr emperyalizmi' deniliyor, ba t ya atlyor ve her frsat da Sovyetlere svlyor. nk fa ist zihniyete gre emperyalist olan Sovyetler Birliidir. Emperya lizmin kuklas olan bu gerici ve faistlerin kltr uygulamalar halkmz tarafndan benimsenmeyecektir. Onlar kendi kendilerini tatmin snrnn tesine hibir za man geemiyeceklerdir. nk devrimciler mcadelelerini haya tn her alannda olduu gibi kl tr alannda da artan bir hzla srdrmektedirler. SULTAN' UARA NECP FAZIL KISAKREK Ahmet Kabakl'nn bakan lnda Trk Edebiyat Vakf 75. doum yldnmnde Necip Fa zl Ksakrek'i airler Sultan ilan etti. Sultan' uara tacnn giydirildii tren Atatrk Kltr Merkezindeydi ve Kltr Bakanl nn desteiyle yaplyordu. Terenin al konumasn yapan Ahmet Kabakl Kltr ha yatmza byk klar saan ve sohbet geleneini alayan stad Necip Fazl Ksakrek'e airler Sultan nvann vermemiz bou na deildir. Trk Edebiyat Vakf Trk devletine ve milletine bal bir sanatkar dllendirmi ol maktan dolay gururludur: . di yordu. Milli Eitim Bakan Or han Cemal Fersoy ve Kltr Ba kanl Mstear Emin Bilgi'de yaptklar konumalarda Trk f i kir hayatnda dalgalanmalar ya ratan ve Trke'yi en gzel kulla nan airin Trk kltrne vur duu milli damgasnn kolay ko lay silinemiyecegini sylyorlar d. TAVIR/325

SERGLER
MEHMET AKSOY'UN HEYKELLER Ahmet ONUR 28 Nisan - 16 Mays tarihleri arasnda .D.G.S.A.'nn Osman Hamdi salonunda akademi re tim grevlisi Mehmet Aksoy'un heykelleri sergilendi. Sanatnn yaptlar salona gi renleri abucak etkiliyor ve ev resiyle kurduu bu scak ilikiyi serginin tm boyunca rahata srdryor. Sergiyi gezerken size yabanc olmayan, iinde yaadmz or tamn, yaantmzn birer yans mas olan heykeller karlayacak tr sizi ve halktan kopuk olmad n, bir heykelinde alabildiince barabileceini gsterecektir, Ulalmas, anlalmas g olma yan, nitelikli heykeller bunlar. Sanat iin Sanat deyip mur'a sarlanlarn iyice seyretmesi gere ken heykeller. Aksoy'un yaptlarnda son de rece baarl bir malzeme kullan

m gryoruz. Serginin giriinde ilk grdmz, kmsenmeye cek bir kalnlktaki satan yapl m EL heykeli. Bu zor malze meyi, eip, bkmek ve istenilen bi-: imi vermek her sanatnn u 326/TAVIR

ramak isteyecei bir ey olmasa gerek. Ayn beceriyi, bilek ustal isteyen ta almalarnda pol yester almalarda da gstermi sanat. Mehmet Aksoy yaptlarnda

gereki almay yelemi. Yer yer abartmalar ve soyutlamalar olsa bile bunlar gz rahatsz et meyecek biimde kullanlm. Ma ys 1977 adl yaptnda bu syle diklerimiz Ana, gerek, l yatan gende, yan soyutlama, doanda

soyut bir alma eklinde gr lyor. Mehmet Aksoy'un sergisi ve iinde yer alan yaptlar anlamak iin mutlaka sanat olmak ge rekmediini anlatan bu sergi iin baarl diyoruz.

GSTERLER
ODT I I . SANAT VE KLTR ENL Nermin EKEN 2-31 Mays 1980 tarihleri ara snda dzenlenen enlikte, tiyatro, sinema, halk oyunlar, mzik, spor ve daha birok etkinlikler yer ald. ncelikle enliin dzenlen mesinden sorumlu ODT-TK, SKT (Sanat Kltr Topluluu)' nun kltrel almalarn rgtlendirilmesine ilikin bak as nn eksikliini vurgulamak gere kiyor. nk enlie ilikin olum-

suzluklar genellikle bundan kay naklanyordu. enlik sresince, gsteriler srasnda yansyan; d

zenin kurumlarna alternatif kl tr yaplanmalarn oluturulmas, gelitirilmesi ve bunlarn genelTAVIR/327

deki devrimci mcadeleye katks deil, ksa srede siyasi prestij sa lamaya ynelik ajitasyonlard. Organizasyona ilikin aksa malar (gecikmeler, ertelemeler) doal karlanabilir. Fakat ODT' ye eitli niversitelerden gelen topluluklardakl renciler arasn da bir yaknlamann (tartma lar, tanmalar vb. anlamda) olu turulamamas, konuk toplulukla rn sorunlaryla babaa brakl malar dikkat edilecek noktalard. enliin halka indirgenmesi ne gelince; ODT dnda, ehir deki gsterilerin skynetim ta rafndan yasaklanmas bunu b yk lde engelledi. Buna karn halkn ODT'ye getirilmesinde yeterince aba harcanmamas, birka kez snrl bir halk kesimi nin getirilmesi de yeterli olmad. enlik program ierisinde en olumlu organizasyon, enlik 80 adndaki amatr topluluklarn oyunlarnn, tiyatroya ilikin semi nerlerin, Amatr Tiyatrolar Birlil'nin oluturulmasna ilikin tar tmal toplantlarn yer ald or

ganizasyondu. Bunlarn yannda geneldeki kltrel alma anla ynn eksiklii bu organizasyon da da gzleniyordu. nk tar tmalarda, toplantlarda ODTOTK Tiyatro Kulbnn ynlen diricilii yeterli olamyordu Bu tr enlikler devrimcilerin kltrel almalar gsterdikleri nemi, yanstmas nedeniyle titiz bir organizasyonu gerektirir. Dev rimciler emperyalizmin kltr po litikasnn iflasna ynelik, pra tik kltrel etkinliklerini, devrim ci kltrn yaratlmasndaki g rlerini bu enlikler araclyla kitlelere ulatrrlar. Ve hatta bur juvazinin kltr alanndaki ku rumlarna alternatif olan rgt lenmelerin gelimesine yardmc olur. Genel olarak niversitelerde ki, zel olarak ODT'deki klt rel almalarn rgtlendirilmesi, skynetim koullarnda bu de rece geni bir organizasyona giri ilmesi kukusuz olumlu, destekle necek bir olay. ARI

AMATR TYATRO TOPLULUKLARI Birbirimizi; * Varlmzdan, * almalarmzdan, * Dndklerimizden haberdar edelim. Bizler ODT-TK tarafndan dzenlenen Amatr Tiyatrolar en lii (enlik 80) de biraraya gelen, aada imzalar bulunan topluluklar, amatr tiyatro topluluklarnn dayanmas ve gbirlii iin yardmla ma, almalarmz ve etkinliimizi geniletme dncesindeyiz. Birlemek ve gcmze g katmak iin yazalm. Ankara Deneme Sahnesi, AST Gen Oyuncular, A..T..A. Gazetecilik ve Halkla likiler Yksek Okulu Tiyatro Topluluu, A.. Dil Tarih ve Corafya Fakltesi Tiyatro Krss Topluluu, A.. Siyasal Bilgiler Fa kltesi Tiyatro Topluluu, Boazii niversitesi Oyuncular, Ege niver sitesi letme Fakltesi Tiyatro Kolu, .D.G.S. Akademisi Tiyatro Kolu, Halkevleri Genel Merkezi Tiyatro Kolu, .T.. Tiyatro Kolu, l.. Tiyatro" Topluluu, Mersin Blge Tiyatrosu, ODT-TK Tiyatro Kulb. letiim iin yazmalar : Ankara Deneme Sahnesi, P.K. 69 Ulus/ Ankara adresiyle srdrlebilir.