MERHABA

Bltenimizin ikinci says sava tehlikesinin kapmza dayand koullarda kyor. Hepimizin bildii gibi Irak'n Kuveyt'i igalini bahane eden ABD emperyalizmi, Ortadou'yu kan glne evirmeye hazrlanyor. Dnya halklarna karg iledii sulardan dolay sicili b ozuk olan emperyalizm, b ugn, igalden, ilhaktan ve kurtarclktan sz ediyor. Halkanz, emperyalist tekellerin ve petrol eyhlerinin karlar uruna sava ateinin ortasna atlmak isteniyor. Bylesi bir savan dnya halklarna ve lkemize neler getireceini, nasl yaralar aacan grmemek olanak sz. Daha imdiden, fazla mesai yaptrlmas, izinlerin kaldrlmas, grev ertelemeleri ve zamlarla savan faturalarn demeye baladk. lkesini seven, onurlu, namuslu insanlar, savaa kar tavr almak zorundadr. Ve biz diyoruz ki, emperyalizmin kiralk katilleri olmay asla kabul etmemeliyiz... 1985 ylndan bu yana toplatlan ilk sanat b lteni-dergisi olduk. Bir karikatr ve iirden yola klarak blclk yaptmz iddia edildi. iirimizde geen "zgr olacak yarnlarm'' cmlesi toplatmann gerekelerinden biriydi. "zgr yarnlar' istemenin su olduunu bylece renmi olduk. Doru bildiklerimizi sylemeye devam edeceiz. Toplatmalar, yasaklamalar bizi susturamayacak. lk saymzda, yaknmzdaki ve uzamzdaki bir ok dostun youn eletiri yamuruna tutulduk. Blten, on yllk b ir aradan sonra kltr ve sanat alannda yaynlanan ilk almamzd. Kesintiye urayan bu srete nesnel gerekliimiz bizi ok fazla iddial olmay olanakl klmyordu. Yeterlilik sre ister ve biz henz bunun bandayz. Anmsayacanz gibi "karken" balkl yazmzda yle demitik: "Bu b lten, yaynl anacak sanat ve edebiyat dergisinin hazrlaycs olarak dnlmelidir." Her ne kadar biz byle yazdysak da pek yle alglanmad anlalyor. Kendi gereimizi gz ard etmemeliyiz diyoruz. Her eye ramen eletiriler bize g katt. kinci saymz eletirileri dikkate alarak daha az hata ve eksikle kardmz dnyoruz. Eletiri, neri ve uyarlarnzn devamn bekliyoruz. Bu saymzda, Thomas Borge'nin "Devrimci Sanatn Kayna nsan Sevgisi-dir" balkl eviri yazsn yaynlyoruz. Nikaragua'nn muzaffer devrimci nderinin szleri mcadelemize k tutuyor. 12 Eyll; toplanan, yasaklanan, yaklan kitaplaryla, filmleriyle, gzaltna alnan, tutuklanan aydnlar, sanatlaryla her alanda olduu gibi kltre ve sanata da alm bir yok etme sava idi. Bu Eyll saymzda, bask ve ikence dneminin bir kesitini anlatan "Tahtaravalli" adl tiyatro oyunumuzun tekstini yaynlyoruz. 1980'den sonra devrimci mcadele yeni gelenekler yaratarak ykseliyor. Yaamn her alannda direnmek gerek liliinin b ilincine varan insanlarn, nasl b ir mcadele gcne ulatnn en somut ifadesi olan Kk Armutlu halknn b r yks var srada. "Yalvararak Deil Direnerek" ykden te, gecekondu insannn gerei. Son olarak armz tekrarlyoruz. Bltenimiz hepimizin kollektif rnleriyle olumal. Bu konuda duyarl dostlarmzn rnlerim beklemeye devam ediyoruz. TAVIR 1

DEVRMC SANATIN KAYNAI NSAN SEVGSDR

Thomas B O R G E Nikaragua'da, eski Somoza ynetimi altndaki toplumda sanatlar keye sktrldklarndan ikayet ediyorlard ve bu hakl bir ikayetti. Somoza yandalar ve Ulusal Muhafzlar kendilerinde aptallk ve iddetin nerede balayp, nerede bittii belli olmayan yaratklard. Bunlar sradan itaatkar bir sanat sergiliyorlard. iir, duyulan lzum zerine kafiyeli, yapmack, evlerin ve klalarn bekleme odalarnda havlayan bir ss kpekiiydi. Datlan Ulusal Muhafzlardan cezaevinde konuma frsat bulduklarnda ise, Ernosto Cardenal'in iirlerini "kafiyesiz nesir gibi" diye eletirmilerdi... Carde nal'in gzel iiri onlar hi etkilemedii gibi, anlalmamt da. t e yandan Somoza'nn Nikaragua's nda kimi durumlarda sanatlarn reklam irketlerinde, tabir yerindeyse, gstermelik figr olarak retildii oldu. Neyse ki, o srekli perhiz dneminde, yani Somoza'nn neredeyse yarm y zyl sren ynetimi srasnda, sanat, trk, iir ulusal yaamda kendisini gstermeyi ve toplumsal dnmlere katkda bulunmay baard. TNELN IKII Sanat bir yaratcdr ve o da tm iiler gibi smrlyordu. iler ter dkyor, sanatlar, zellikle de airler, alnteri gibi dizeler siliyorlard alnla rndan. Onlar da bask alandaydlar ve kimi zaman alet olarak da kullanlyorlard. Nikaragual air, kendisini kskvrak balanm hissetmenin yannda, gvensizdi de. Gelecee tam olarak g venmiyordu, yani bir lde devrime gvenemiyordu. arap erbapl ve laf ebeliinden haz duyan burjuvazinin kt zevkiyle kuatlm bir ekilde, airler nce modernizmin, avangardizmin ve nihayet formalizmin abasyla tnelin kn aryorlard. Vitrinlerdeki tehir eyalaryla ve yapay klarla sslenmi uzun bir tneldir kapitalist uygarlk. O dnya ya, yani burjuvazinin dnyasna hibir zaman gne girmemitir. Onlarn renkleri gkyznn rengi deil; ipein, prlanta yzn rengidir. iein kokusunu tanmaz onlar, kendilerini yalnzca deodorant kokusunu tanmakla snrlandrmlardr. airlerimizin gne grmeleri ve ulusal kklerimizin aratrlmasna ynelmek zere pencereyi aralamalar, gerekten bir mucizeydi. Bu, yaadmz tarihsel koullarla aklanabilir. Bu tnel bugn elbette atlam ve yem toplumun yla zayflatlm durum da. Sanat ve yazar bugnn k saan afan arklatrmak, iirletirmek iin belki

TAVIR 2

tereddtl, bir para solgun, kimi zaman da vitrin ve losyona zlemle, ama kesinlikle neeyle kyor a. Onun bu kta eski toplumdan kalanlar da ard sra getirdiini belirtmek istiyorum. O, eskiden ne ise ona son vermeksizin, bu mucizenin ii rini sylemek zere ne kyor. Arda kalanlardan kastm, sanatn yeni toplumdaki biiminde ve ieriinde, eski domalarla devrimin sava halinde birlikte yaaddr. Ve bu sava, bu i ie yaam, her sanatda yansmaktadr. Toplumlarn temelini ekonomik retimin oluturduu, yani toplumlarn dayand altyapy meydana getirdii ve siyasetin, dinin, sanatn, iirin bu altyapya uygun dt, yaamn, gcn, enerjisini onun gelimesinden ald herkese bilinmektedir. ESKYE KARI SAVA Yalnzca devrimin var olduu koullar sanata yeni bir deer tar. Bir baka deyile, devrim onu, yarn belki de bir dogma olacak olan ama bugn iin devrimci bir kar k anlatmna dntrr. O gne dek egemen olana bu kar k, yani sanatta devrim, devrim iinde kendini yeni bir sanatsal tekniin kefiyle snrlayan bir sanat olamaz. Yeni teknik, yeni bir ierikle uyum ierisinde olduu mddete yeni bir deer, yeni bir sanat kazanm elde eder. Biz, tarihsel olarak ortaya km olan biimlerin tmden reddinden deil, yeni bir ierik erevesinde uygulanmasna yarayacak yeni bir biim olaslndan sz ediyoruz. Aclar ve burjuva aptal ln reddeden yeni bir biimi. Eski toplumu canevinden ve amanszca vurmay hedefleyen,

hem zorlarna katlanlan, hem de sevinle tanan bir sut antasna yalnzca bir yaratcnn takdir edebilecei sevecenlii, okuma ya zma seferberlii ya da bir silah boyutlarnda bir sevgiyi koymu bir biimden sz ediyoruz. O zorluklar ve sevin ki, Che denilen ozan duyulmadk msralarda sz etmiti. Nikaragua'da bugn yalnzca kar-devrimci, sokak hrsz etelere kar savalmyor. Ayn zamanda, u ya da bu biim alp mezara girmemekte direnen burjuva sanatnn dekandansna kar da veriliyor bu sava. Biraz nce milis airlere hitaben konuurken ARLERN RLERLE SLAH MIC ASIN A, S LAHLARLA SE R MlCESNE ie koyulmalar gerektiini ifade etmek istedim. Yani sanatlarn ate hattnda anayurdun savunucular olmalar gerektiini ya da hayal gcn yeniden kurmak iin savamakla ykml olmalar gerektiini anlatmak istedim. Onlar yeni efsanenin yaratclar olmaldr, ama topya iinde kurulan herhangi bir efsanenin deil, yaamlarn devrime verenlerin dlerinden doan efsanenin yaratclar olmaldrlar. GEREK N D KURMAK Carlos Fonseca Amador'un mavi gzlerinde ka efsane alevlendi. Okuma yazma retenler ordusuyla alfabenin yayldn dlediinde Carlos'un yreinde kvlcmlar parlad. Somoza'nn ykl topya deil, gereklemesi mmkn bir d, eriilebilecek bir efsaneydi St ve bal nehirleri de bir topya deildi, belki de vakti nden nce kurulmu bir dt ama asla sz oyunu deildi. D TAVIR 3

kurmayan insan ancak zavall bir eytandr; ksrdr. Devrimci, d kurma ve onu geree dntrme yeteneine sahip kiidir. Sevme yetenei olmayan kii ancak bir hayvandr, bir maymundur. (Latin Amerikann niformal katillerinin "goriller" diye adlandrlmas da rastlant deildir.) Devrimci, sevmeye ve sevgiyi deikenliin bir arac klmaya yetenekli olan kiidir. Bir devrimci bu nedenle, hayalcidir, sevendir, airdir nk gzlerde ya, ellerde efkat tamadan devrimci olunamaz. AR OL MAK N SZCK MHENDS OLMAYA GEREK YOK. Dekadansn eklen niversite bitirmi ama meselenin zn, en alttaki, smrlen, mlksz olanlar, grme yeteneine sahip olmayan bir takm ba aktrlerini tanyoruz. D kurmay srdrmediimiz takdirde, yeniden ina mmkn olmayacaktr. D kurmakszn ina ettiimiz ey l bir deniz olur ancak. Mana gua'nn yeniden i na edilmesiyle ilgilenen bakan Samuel Santos'la iki byk gln birletirilmesini, glde imdi belki de lm kalm sava veren balklatn yeniden douunu, verimli topraklar zerindeki sulama tesislerini, ky boyunda meyve aalarnn yetitii, ocuklar, sevgililer ve iekler tarafndan kuatlm tarlalar dledik. YARININ MMARLARI Bugnn gerek airleri yarn biimlendirenlerdir. Sanatlar kelimelerle, sesle, boyalarla gelecein toplumunun temelini atmaya hizmet eden bir modeli olutururlar. Sanatlar rzgarn

oullardrlar. l rzgrlar vardr, yal rzgarlar vardr. Bugn yeni bir rzgar esiyor, baka bir meltem. Bu nedenle sanat ne sz oyunlar, ne de salt bir renk kombinasyonu yapyor. O, yaad tarihi ann ocuudur. Sanat bir fkra anlatcs deil, kkleri kefedendir. Sanatn kitlelerin yaratclndan alan devrimci sanaty kastediyorum. Devrimin sanat bir resmin akseltirilmesi deildir, resmin ta kendisidir. O halka gitmez, halktan gelir. Kltr, yeni toplum deerlerinin sahnesi olmaldr. Sanat, yeni insann olumasna hizmet etmiyorsa, ne anlama gelebilir ki? Halk tarafndan zmlenmeyen iirin ne anlam var? zmlemeden kastettiimiz, estetik anlamda, estetik hazda bir zmlemedir. Devrimci sanatn asl kayna her defasnda insan sevgisidir. Sonu olarak yeni kltr, halktan yana bir ierie sahip olmal. Halkn hizmetinde ve elit kltre kar bir silah olmaldr. Yeni kltr, gdasn hayattan ve kitlelerin gerekliinden almaldr. Sanat, iir, kltr bir bireycinin gerek zerine anlatm olmaldr. Tam tersine o, gerein sanatnn kollektif bir anlatm olamaz, olmamaldr. Birey ve toplum diyalektik bamllk iindedir. Ama gzya, su ve tuzun bir bileeni deildir yalnzca. O bir bez salgs deil, byk bir ciddiyetin bir paasdr. O (Gze kum kamad mddete), bir efkat ifadesidir. O, gkkuann bir eklidir, psiko lojinin snrlarn aan ylesine mahrem bir eydir. (Psikoloun ayn zamanda bir entellektel olduuna inanyorsam da, gzyann nasl gzel olduunu air Mir.)

TAVIR 4

KLTR EHRELER
air yoldalar; yeni kltr yaratmak kolay olmayacak. 19 Temmuz'da ilk ta koyduk. O gn hapishanelerde, yeraltnda, partizan savanda, ehi rlerdeki savata dokuduumuz kollektif dler gerek oldu. Kltr evini kurmak zere tulalar retmeye devam ediyoruz. Bunu elbette mar Bakanl deil, sevgi bakanl aracl ile yapyoruz. Kltr evi elik ve imentodan oluan b i r U n a d e i l , devrim gibi anti-emperyalist ve demokratik bir halk kltrdr. Evreni yadsmayan ama kendi k klerini etkili klm a y baaran; evrensel ve ulusal iki ehreyle kurulmu bir kltr. Ne Beatles'i ne de Michelangelo'yu kopya eden, ama bu sanat retimini Nikaragua gzleriyle kavramaya yetenekli; ayn zamanda kendi msr budayndan haz duyan, en nemli yaptnn, devrimin armonisini yaratma cesaretine sahip bir kltr, istismar edilen deerleri yeniden kazanan, Sandinist halk kltr ile gericiliin yozlam ve rm kltr arasndaki ideolojik sava kazanmak zere kl bileyen bir kltr. Yeni retim aralarn aydnlatan bir kltr. Ve nihayet iarmz YA ZGR VATAN YA LM iin bir kltr.

KARAGN DOSTU

Biliyorum matarada su torbada ekmek ve kemerde kurun deil iir ama yine de matarasnda su torbasnda ekmek ve kemerinde kurun kalmamlar ayakta tutabilir biliyorum iirle arkyla olacak i deil bu dalda nar tarlada ekini kzartmaz gvercinin grlts ama yine de diler arasnda bak gibi parlar kavgada iir dorultusu gz gz grmez olmu tek bir k bile yok yrek bir yaral ahindir dner bolukta belki bir iir belki bir iir krnts alar kapmz umutsuz karanlkta yoklar yreimizi iilir yaramza datr korkumuzu ve ka r tepelerden grl grl bir kalk borusu
H. H S EY N

eviren: ETN GREL (Yeni Dn, Temmuz 1987)

TAVIR 5

MZK

Arabeske Devrimci Seenek: ADA HALK MZ II

Grup E K N

Mziimizin biimleniinde, bat mzii alglarm, akorlama sistemlerini, ok seslilii ve hatta bat mzii ezgi v e birikimlerinin y erini de aalm. Eline tek balama alp sloganv ari be trky le insanlar coturarak mzik y aplamay aca ortadadr. By lesi bir poplizmin kitlelere ne v erecei, kitleleri nerey e ve ne kadar gtrecei de bellidir. Oy sa dev rimciler, kendi birikimlerini halka doru biimlerle aktararak halkn bilinlenip, gelimesini salamak grev iyle kar kary adrlar. Halkn kltrel birikiminin ve beeni dzey inin ykseltilmesi de bu grevin bir parasdr. Bunu y aparken, "Halktan kopmak" v e "Halkn bir adm nnde olmak" arasndaki snra ok dikkat etmemiz gerekir. nk, zellikle, 80 sonrasnda, 80 ncesinin scak pratiini bulamayan gemiin "Dev rimci sanatlar" balangta yaadklar byk bir aknln ardndan toplu olarak saa sav rulmulardr. Dev rimci olmay iselletiremeyen bu sanatlar, dzene zarar v ermemek iin akademik-teknik dzey ini y kseltip, ieriini boalttklar "sanatlary la halktan tmyle kopuk duruma dmlerdir. te bu halktan kopuk, elitist kafa y aps, sol saf larda, zellikle de mzikte kendine y er y apma

abas iindedir. Bu k a f a yaps, h a l k mzii birikimini tmyle y adsy an, dev rimci ieriini tmy le brakan, mzik biimlenii anlamy la da, bat mziine, hem algsal seim, hem de f orm olarak ok daha y akn bir mzik v e sanat anlay m semitir. ada Halk Mzii olarak adlandrdmz mziimizde, bat mzii alglarn n elbetteki bir y eri v ardr. Bu alglar doru kullanld v e abartl ilev ler y klenilmedii srece, halkn kulann y eni seslere almasn salayacaktr, zellikle, alty apda kullanlan gitar, bass, piano v.d. gibi bat alglar hem kendini gze batmadan kitlelere gsterebilecek, hem de mziimizin daha dinamik, daha gl olmasna y aray an salam v e gmbr gmbr bir alty ap oluturacaktr. lkemizdeki popler mziklerde de ska kullanlan bu alglarn halka ok uzak gelmesi (y ukarda belirttiimiz ok abartl ilev ler y k lenmedii durumlarda) az bir olaslktr. Bu alglar mziimize uy gun bir biimde yedirerek kullanmal v e bu temelde bunlarn kullanmnda eitlilie gitmeliy iz. Ezgiy i de bat mzii alglarna aldrmak, bu eitlilii salamann y ollarndan birisidir. rnein, f lt gibi bize hi de yabanc

TAVIR 6

olmay an alglarn mziimizde y eri v ardr. Halkmzn y aamn anlatan, iinde ok zengin zellikler tay an ada Halk Mzii'ni oluturmada temel ve zengin bir kaynak olarak halk mziimizi grmek zorunday z. ada ola-bilmeksizin sanatta ev rensel v e ulusal boy utlar y akalamak fakat, bunu yaparken halktan kopmamak, ona y abanclamamak gerekir. Uygulamada izlenecek yol ise, v ar olan geleneksel halk mziimizi korumak v e belli oranlarda dzenleme almalar srdrmektir. Y ani, varolan halk mzii paralarndan uy gun olanlarn zerlerinde ok seslendirme almalarna gidilmelidir. Fakat baz noktalan gzden karmamak gerekir. rnein otantik durumda olan trklerimizin tm okseslilie uy gun dm ey ebilir. Ay rca, z olarak evrensel olma niteliklerini iinde tamay an trklerimiz de v ar. Ksa bir sonu olarak diy ebiliriz ki, by le bir alma y aplrken y aptmz i, z v e biim olarak ada Halk Mzii aray nda y eni bir adm ortay a koymaldr. Y aratmlarmzda ev rensel boy uttan y akalay abilmemiz iin kendi deerlerimiz y annda ban mzii tekniklerini de kullanabilmeliy iz. Trk formundaki retimlerimizde nmze kan nemli bir sorun ise halk mziimizin teknik y apsnn, bat sistemi dediimiz "12 Ses Y ntemi"ne uygun olmay dr. Bunun en nemli nedenlerinden biri halk mziinde kullanlan "koma sesler"dir. Bu halk mziinin armonize edilmesinde nemli bir engeldir. "Koma seslerin kul-

lanlmamas durumunda ise bir baka sorun gndeme gelmektedir. O da, gnmze dein k omal seslerin kullanlmasy la sy lenen trklerimizin, komasz alnmas durumunda y avanlamas, y abanclamas, eksik kalmas... Bu y zden belirttiimiz zelliklerdeki geleneksel trklerimizin otantik hallerini koruyup onlara sahip kmak, gelimey e ak olanlarn ise zerinde almak, yeni y aratmlarmzda 12 Ses Y ntemi'ni belirley ici olarak kullanmak gerekmektedir. Bylelikle Trkiye halklarnn ulusal mzikleri ada mzie alan zemine oturmu olacaklardr. ok seslilik almalar y aplrken, ulusal sazlarmz n planda tutarak, dndklerimizi if ade edebilen her trl enstrman kullanabilmeliy iz. Orkestras-y onda aletler iin y aptmz i blmnn y an sra, v okal (ses)de de belli oranlarda okseslilie gidilmelidir. oksesli mzik, ML'nin dny aya ok boy utlu ve btnsel bakna uy gun bir mziktir. Gelimi tekniiy le v e gnmz y aamnn ok boy utluluunu karlay abilecek y nleriyle her zaman iin tek sesli mzie tercih nedeni olabilecek zellikler tar. Fakat sorun, y aamn ok boy utluluunu v e ierdiklerini hafta, alglay abilecei bir ekilde anlatmaktr. Hatta, bunda ok f azla zorluk ek meyeceimiz bile sy lenebilir. Basit bir okseslendirme yntemi olsa bile, 5'li aralktan baz halk alglar nca (balama v e kemenenin iki ay r tellerine ay n anda v urularak elde edilen okseslilik) v erilebilen paralel ezgilerin v arl bizim iin

TAVIR 7

olumlu bir balang noktas. Buna, bat tekniinde var olan 3'l aralkla v e temel ezgiy i ok karmaklatrmadan farkl ezgilerle okseslilik salama y olunu da eklemeliy iz. Ulusallktan ev rensellie uzanan y olda oksesliliin gelit irilmesi aama aama olacaktr. Sorun, bu a amalarda bile ilk oksesli admlarn ulusal y nn mmkn olduunca n planda tutabilmektir. Bu ise, baz y relerde var olan okseslilik nvelerinin gelitirilm esiyle ve gerekiy orsa bat mziinin gelimi armoni sistemiy le harmanlanmasy la mziimizde y erini bulacaktr. Armonize etmekte temel ltmz, ana ezginin, ok net v e fazla karklk olmadan duy ulabilmesidir. Halkmzn kula ilk anda by le bir sade lii aramak tadr nk. Ezginin gerektirdii blmlerde, arka planda duyulan basit okseslendirme, bugn iin genellikle temel alnmas gereken bir y oldur. Y ani, ana temay vermekle grevli ana ezgi, genellikle halk alglary la, ok net duy urulmal; gl v e cokulu, bat alglarna day al bir alty apy la desteklenip glendirilmeli; ok karmak olmay an armonik y ntemlerle zenginletirilip gelitirilmelidir. ok sesliliin, bizim mziimizde oturmas iin, ilerlemenin aama aama olmas gerekliliinden bahsettik. Bunun doru bir y aklam olduunu 1923lerde yaanan, mzikte dev rim adna y aplm rnekler kantlamaktadr 1923'lerde Trk Be'leri taraf ndan y aplan o almalar, deil o zaman, imdi bile halkmza y abanc gelmektedir. Bu mzikler bugn

sadece senfoni orkestralarn konser salonlarnda, olduka snrl say da olan bir kesime sunulmakta ve seslenebilmektedir. Ezgilerde de, kendimizi salt Trkiy e halklarnn ezgileriy le snrlamak y erine, dev rimci ze uy gun biimlenmi olan, dier halklarn ezgilerini de bize zg dzenlemelerle, btnselliimizi bozmay acak bir ekilde kullanabiliriz. Bu, ayn zamanda enternasyonalist dayanmaya v e halklar aras kardelie de olumlu etkilerde bulunacaktr. lkemiz dev rimci sav amnda, yetkinlemi v e gelikin bir dev rimci sanatn eksik lii srekli hissedilmitir. 80 ncesinde doru dev rimci izginin rgtl abalary la gelitirilm eye allan kltr ve sanat da y etersiz kalmakla beraber, bugnk geliimin temellerini atmtr. Bugn gerekletirmey e altmz dev rimci sanat, temelini oradan alarak gelimektedir. Bu anlamda, belirli bir y ere gelinmi, olumlu admlar da atlmtr. Ancak, yine de eksiklikler vardr. Daha etkin bir dzey e v arabilmek iin, araylara, yeni dncelere gereksinimimiz olduu da bir gerektir. Bu bakmdan, ada Halk Mzii de tartmaya ve gelitirilmey e aktr. Bu yazda v e daha nceki y azlarmzda ksaca z noktalarn ortay a koymaya altmz; kaset, konser v e dier almalarmzla da pratie geirmey e abaladmz "ada Halk Mzii"ni gelitirmek devrimci sanatlarn grevidir.

TAVIR 8

TOPLUMSAL MCADELEDE 7.SANAT

. ALAR 1800'l y llarn sonlarndaki douundan balay arak sermayenin denetimine giren v e burjuv azinin istemleri dorultusunda rnler vermeye zorlanan sinema, bu arkn dnda kalmak v e sinemay sanat olarak srdrmey e alan sanatlarn elinde, burjuv aziy e karn ay akta durabilmek iin sav am v eriyor. Burjuv azinin, para makinas ya da sindirme, zendirme arac olarak gren zihniy etine karn, sinema, nasl oluyor da hl sanat olarak v arln srdrebiliy or? Sanatn tanmndan y ola karak aklayalm bunu... Toplumsal bilincin biimlerinden biri (f elsef e, ahlak, siy aset gibi) v e nesnel dny ann bir yanss olan sanat, gnmze dek idealist ve maddeci dnrlerce eitli biimlerde y orumland. Felsef ede yenilgiy e mahkm olan idealizm, sanat, gereklikten, dmzdaki dny adan tamamy la y altarak-doal olarak-sanatta da y enik dt. Gerekliin reddiyle birlikte, ieriin biimden ayrlmas ve sonuta da, estetiin deer-bilimsel yannn arptlmasy la, bu sonu (y enilgi) zaten kanlmazd. nk, nesnel dny ay zmsey ememi bir sanatnn, gerekleri doru y a da en azndan arptmadan yanstma olasl y oktur. Dmzdaki dny ay zmsemenin y olu ise, sanat nn toplumsal pratie etkin katlmy la gerekleebilir ancak... "Y aam, dev rimci geliimi iinde sezip kav ramak ve tasarmlamak" te Gorki iin, dnemin y kledii grev buy du. Bu grev lerin altndan sanatnn kalkabilmesi iin, sosyalist gerekilik yntemi, ondan adalarnn y aamn derinden bilmesini, kitlelerce y aratlan tarihi kav ramasn i st er . (1) Sosy alist gerekiliin edebiy attaki nclerinden biri olan Gorki, ana v e halkna kar sorumluluunu, by le y erine getiriyordu. Sanatta gerekiliin ilevi, gerekliin yeniden retilmesi ve kav gas v erilen bir gelecek iin toplumsal dnmn salanabilmesi olduuna gre, sanat nn da bu ilev i y erine getirecek bir misy onu stlenmesi zorunluluu v ardr. zellikle de; suskunluun, rkekliin yay gnlatrlmas iin

(1) Estetik, Avner Ziss, ev: Yakup ahan, de yaynlan, s. 243, mart 1984

TAVIR 10

Sanatta gerekiliin ilevi, gerekliin yeniden retilmesi ve kavgas verilen bir gelecek iin toplumsal dnmn salanabilmesi olduuna gre, s anatnn da bu ilevi yerine getirecek bir misyonu stlenmesi zorunluluu vardr. olaanst abalarn harcand v e zgr dncenin her trl if ade ediliinden korkulduu lkelerde, sanatnn bu suskunlar kerv anna katlmas dnlemez bile... nk, faist uy gulamalarn srd ve szde demokrasiy e bile y ukardan buy ruklarla geildii bir lkede, uy utulan halk uy ank tutmak, bilinlendirmek v e egemen ideolojinin karsnda durabilecek cesareti vermek (ki bu cesaret, bilinten kay naklanr), ay dn sanatlarn misy onudur ay n zamanda... nk, toplumla iletiim kurarken, ok zengin bir materyali, nesnel dny ay , yaananlar, grlenleri ve duyulanlar ara olarak kullanmak durumundadrlar. Ama y aay arak, grerek, duy arak, bilerek; yani arptmadan, yzey de kalmadan, burjuvazinin kokumu gericiliine teslim olmadan... Sinema... Film karelerinin ard arda akndaki dev inimi ile insanlar dorudan (izlendii anda) etkileyebilme gcne (olumlu ya da olumsuz) sahip bir kitle iletiim arac... Sanat snn elinde gereklii y anstrken, ierik-biim diyalektiini, sanatn bilgilendirme-

bilinlendirme misyonunu baat olarak ele alan bir grntler dizgesi... Y aanan arpklklar, diy alektik bir dny a anlay ile zmsey erek y anstan v e yanstmakla kalmay p, kendi znellii ile y ourarak y orumlayan ay dn sanatlarn anlatm arac... Ve Trk Sinemas... Pek az rnek dnda, sz edilen ilevleri yerine getiremey en sinemamz, sanatn nesnesini toplumsal y aamda aramayan, pratie etkin olarak katlmay an, kendi i dny alarnn y oksulluklarn f ilmlerine y ans tan ve y alnzca dirensiz birey i anlatan (daha dorusu, dirensiz birey in, neden dilenmediinin toplumsal koullarna y ani, zne inilmedii iin, bunu bile baaramayan) y netmen ve oy uncularn elinde gn getike biraz daha ky or, yok oluyor. rnein, Y lmaz Gney'in, f ilmlerinde gerekilii ele al, kav ray ve y anstmasndaki ustalk, bugnn y netmenlerinde y ok. Bu ustalk ise, kitlelerin, f ilmlerde kendilerinden birey leri bulmasndan bamsz deil elbette. nk sanatnn, halk ile ay n dzende ayn eyleri yaadna, ayn hakszlklara uray p, ay n biimde mcadele ettiine tank olmak, onun gerekle btnlemi olmasnn bir gstergesidir ayn zamanda... Bunun dnda kalan sanatlannsa, konu olarak neleri seebilecei v e bunu nasl iley ecei de bellidir zaten. Bu sav kantlamak iin, gnmz Trk f ilmlerine v e ynetmenlerine bakmak y eterlidir. TAVIR 11

Ouz Adanr'n "depresy on sinemas" y aktrmasn y apt bu f ilmler, gerekten de y alnzlk, aresizlik, pasiflik gibi depresif temalarn kullanarak bu tanmn dna kamaz duruma gelmi ve kendilerini tekrara dmlerdir. nc Gz, Biri v e Dierleri, Kara Sev dal Bulut, By k Y alnzlk, Film Bitti, Med Cezir Manzaralar , Dolunay, Sis son dnemde y aplan v e bu ortak temalar ieren f ilmlerden sadece birka... Bylesine kkl bir umutsuzlua (Kara Sev dal Bulut, Sis) ve yaanan gerekleri baarszca birey boy utunda ele alan bir umursam azla (Med Cezir Manzaralar , Dolunay, Film Bitti, Byk Y alnzlk v e nicesi) nasl dlmtr? Toplumun duy arl bir kesimini oluturmas gereken sanatlarmz, her trl basknn by k bir keyfilik v e rahatlkla y apld u gnlerde hayk racaklar y erde, nasl bu suskunlar kervanna katlabilmiler ve burjuv azinin "ak ak"lar olabilmilerdir? Y avuz zkan'a nasl b i r duy arllk, '80 ncesinde "Maden"i v e nasl bir duy arszlk '80 sonrasnda "Film Bitti", "By k Y alnzlk" gibi depresy on f ilmlerini y aptrabilmitir? Tm bu sorularn y antn, "sanatnn, topluma kar sorumluluklarn y adsmasnda" bulmak, hi de zor olmasa gerek... Eletirel gerekiliin, gerekliin evrimi iinde y llar, nce sosy alist gerekilie dnt rld, ancak Trk ay dn-y netmenlerin f ilmlerinde, eletirel

Eletirel gerekiliin, gerekliin evrimi iinde yllar nce sosyalist gerekilie dntrld, ancak Trk aydn-ynetmenlerin filmlerinde, eletirel tavr bile taknmad klar dnlrse, Trk Sine masnn iinde bulunduu duru m daha kolay deerlendirilebilecektir. tav r bile taknmadklar dnlrse, Trk Sinemas'nn iinde bulunduu durum daha kolay deerlendirilebilecektir. " B i r avu insan" diy e nitelendirdikleri direnen insanlardan umac gibi korkan ve hr trl insanlk d dav ranlarla onlar susturmay a alan egemen ideoloji, "bir avu ihsana ramen bu denli korku" elikisini ve ikiyzlln rtemediinden, artk iy ice tehir olmutur. Ortada by lesine gncel v e dev let mekanizmalarnn arpk istey iine day anan bir durum sz konusuyken, bunun eletiril-memesi, zerinde bile konuulmamas, korkak lk ve pasiflik dnda bir tanm lama ile aklanamaz. Bir ay dn olarak eletirel bir tav r bile taknmay an sanatlarmzn ele aldklar konu v e temalara ksaca gz gezdirelim v e bu insanlar zerinde, burjuv azinin zaf erine tank olalm: Ankara 3. Film enlii Birincisi "Med Cezir Manzaralar "... Y netmen Mahinur Ergun, halknn demokrasi iin savam v erdii gnlerde misyonunu, "Amerika'da eitim grm mark bir kzn, grev li olduu bankada, -tek TAVIR 12

dncesi kn artrmak olan- bir st dzey y etkilisi ile girdii ak ilikisini, cinsellii iddete dntren f antezilerle anlatarak y erine getirmi. Filmde birey , stesinden gelemedii i elikileriyle anlatlmak istenirken, topluma bamll gzard edilerek tamamy la "bireyci" bir. anlat ma dlyor. Aslnda y nelmenin y apmak istedii de bu...'Bu da, sinemay, istenen hedef e ulamada bir ara olarak deil, kendi kiisel isteklerini tatmin etmede bir ama olarak grmey e denk dyor. "Ben kendim iin f ilm y apy orum" dncesinin, farkl bir sy lem biimi...

rumlamay a kalkan bir y netmenin, bunu arptadan y apmas sz konusu olamayacandan f ilmde yanl v e abartl sahnelerle karlamak da abas... "Sanat, snf karlar prizmasndan y anstr gereklii ve ay n y olla da dile getirmey e alr, ideolojisinin ilev i de buradan gelir.(2) Sinemay a, ancak bu perspektifle bakan sanatlar (her ey e ramen), sinemay sanat olarak srdre-bildiler. nk asl sorunun, "bu dny ay deitirmek olduunu" biliyorlard. Bunun dndakiler ise, i dnyalarnn bataklarna saplanp, ele aldklar konuy a denk z v e biimi bulamadlar. Ticari kayg, sansr korkusu ya da y aam karsnda edilgenlii semek... Y netmenin elikilerinin rn olan bu gerekelerle, sinemann sanattan, gereklikten ve sonuta da kitlelerden kopmas kanlmazdr. Toplumsal dolay sy la mcadelenin artt ykseldii bir ve

"Sanat, snf karlar pirizmasndan yanstr gereklii ve ayn yolla da dile getirmeye alr, ideolojisinin ilevi de buradan gelir.

"Tutuklanan f ilm" olarak adndan ska sz ettiren gibi "Kara Sev dal de Bulut", umutsuzlua Toplum kitleleri siy asal boy ut getirmesiyle, dier filmlerden f arkl grnse znde arpk ile ay n. mekanizmalarnn matik bilincine kurgusu iley iini,

basklarn

sreci

yaadmz u gnlerde sosy alist gerekilii y orumlay arak y anstm ynetmenlerin mirasm dev ralacak tkenmi y eni y netmenler henz grnrlerde y ok. Oysa Trk Sinemas'nn, insanlardan v e bunlarn y aratt bunalm f ilmlerinden kurtulmas zorunluluu v ar. Bu da ancak, gerekliin, barlarda ierek deil, sokaklarda yaayarak aranmasyla gerekleebilir.

bilinlendirecek biimde gsteremey en film, drakahraman-izley ici Sreci yaamadan zdelemesini salayarak polis korkusunu birey ileyebiliy or. yanstmay a, stelik bir de yo-(2) A.g.e s. 260/62

TAVIR 13

O SEVDA K
Onyedisinde yrei snananlara Sen aln da ieklim Y rek y aklm Sev dalm Andmz kollay asn, Mahir y reklerdey i Kollay asn. En zor af anda En onulmaz yerindeyken Day andk diyebilmek iin Acnn zoruna Umudu kollay asn glm. Drt mevsim bahar Y rekte sev day Sokakta kav gay Zulmn gergefinde direnci belleyesin. Biz ki, Aklarla oalmz | Kav galarda snanmz Ey lmne intihar ss veren gece Zulmlerde bilenmiiz O sevda ki Senin tutsaklnadr zgrlk trklenir dilimde Gecenin karanlnda yanar ellerim Ellerine iy i bak knalm, Ben hznn kuanmm bir kez Senden uzakta Ve dal sohbetlerde sen hep yanmdasn. S. KAY NAR TAVIR 14 y aamn

GELECEE
Kalkp bir sabah Y zn afakla y kayan lmsz y olcu Bekleme gn doumunu Admla, Ko y ollar. Kay glar, zntleri Sonbahar yapraklan gibi Brak ardnda. Korkma! Sevdadan, nancndan Bir gelecek ki Gn boy u aydnlk Sev gilinin y z gibi

KAVGA
Y aamn usuz bucaksz Krkuy usunda Bir k ay dnlk cantlsm Ap bir karanfil gibi Y reimin en derin kesinde Alp gtren ellerimi gzlerimi umutlarm Y eerten lmn sar lnda Bir sessiz lk imdi Kulaklarmda Ey ye eren kavgam

ALEV ALEV
Gece tututu bir kez orta yerinden Y ok artk olmayacak Y ama talan Smr zulm ikenceler Gece tututu bir kez orta yerinden alev alev Y angn gecelerle Gneli gnlere klacak.

SEVDA
Usul usul Kallee yaklamadk o sev giliye Sar gecelerde yatp Umarszla boulmadk Umutlar yary a indirip Karanl meskenlemedik Nehrin uzanp Denize sarlmas gibi Y iite sevdalandk. .METE

TAVIR 15

YK

YALVARARAK DEL, DRENEREK ...

D. GLER

Vakit gece yarsy d. Gn boy u rzgrla savrulan y amur bulutlan, akam saatlerinde btn y kn y eryzne brakm, gky zn prl prl bir berraklk kaplamt. Y ldzlar parmakla say lacak kadar nettiler. Haf iften y kselmey e balayan yarmay n , boazdan geen gemilerin zerine v uruy or, y akamozlar gemilerin v e sahil boy undaki villalarn parlak klarnda gzle grlmez oluyordu. Y amur sonras gelen toprak kokusu kaybolmu, yerini boazdan gelen deniz kokusuna brakmt. Ay altnda dizi dizi grlen gecekondular, tepeden aay a doru dmann saldrsna kar mev zilenmi askerleri andry ordu. Gen bir kadn y amurdan amur haline gelmi topraa bata ka hzl admlarla aay a doru iniyordu. Soluk solua idi . -be tahta parasnn ev relenip, nne kap grev i y apmas iin bo bir eker uvalnn asl olduu tuv aleti geince saa kv rld. Penceresinden k szmakta olan gecekondunun nnde durdu. Kilit yerine bir ip v e bir ivinin kullanld tahta kapy kez tklatt. eriden "geldim" diy e bir kadn sesi iitildi. iv iy e sarih ip zld. Kapda yal denemey ecek kadar gen, gen denemey ecek kadar y al bir kadn belirdi. Karsnda derin derin soluk alp v eren, alnndan terler szlen kadm grnce merakland. Hay rola kzm n'oldu, ne bu tela? Hele ge ieri de olup biteni anlat Gen kadn ieri girdi. amurlu ay akkablarn kard. Duv arn kenarna y anatrlm iki div andan bo olannn zerine oturdu. Dizlerini gsne y aslay p, kollarn bacaklarnn zerine sard. Zaten ufack olan bedeni daha da kld. Birok kez bu gecekonduya gelmesine ramen ilk kez geliy ormuasna ev in iinde gz gezdirmeye balad. Gecekondu yatak odasyla, mutfay la, banyosuy la, salonuyla sadece bir oday d. Toplasan yirmi metre kare ancak gelirdi. Hemen karsndaki divanda onon y alarnda iki ocuk birbirlerine sarlm, ml ml uy uy orlard. Tav andaki kirite iinde ekmek v e dier kuru yiy eceklerin bulunduu naylon torbalar asly d.

TAVIR 16

erisine bcek girmesin diy e yiy ecekler yukar kaldrlmt. Kapnn tam karsnda metal bir raf n zerinde drt tabak, biri byk biri kk olmak zere iki tencere vard. Metal raf n y annda bir kk tp yer aly ordu. Duvara dayal olan kazma krek, kendilerine i decekmiesine hazr bekliyorlard . Kapnn yanndan da alan d e l i k , bany o yaparken dklen suyun dar akmasn saly ordu. Deliin kenarnda mavi bir amar leeni ite telleri dklm el sprgesi yan y ana duruyorlard. Divanlarn arasna eski bir rilim atlmt. Zeminin kilimsiz olan blm, inenmi toprakt. Duv arlar sv aszd. Darda esen rzgr biriketlerin arasndan geiyor, ieride olan biri rahatlkla esintiyi duy abiliyordu. "Bizim kondunun ay ns. Sanki komularmznki f arklym gibi. Onlar da by le." diy e dnd. Bir an geldiinden beri ondan bir ift sz bekley en, merakla gzlerinin iine bakan Esma tey zenin szleriy le irkildi. Senin niy etin beni meraktan atlatmak m kz? Deyiv er derdini hele. Gen kadn dalp gittii iin ok utand. Y zn ateler bast. Y analdan al al olda ey ben... diye kekeledi. Seni de bo y ere telalandrdm. Kusura kalma. Halil az nce nbet tutmay a gitti. Evde bir bama kaldm. ime bir sknt kt. Bir de Halil'in bana bir ey gelirse diy e dnmey e balay nca, yreim daha da ezildi. Korkmaya baladm. Bana bir yol gster tey zem. Y ay gibi ince kalarnn altndaki iri siy ah gzlerinden by k bir endie okunuy ordu. Esma tey ze "bunun ikimi telalsn" dercesine gen kadna baky ordu. Tad sesiy le tane tane konumaya balad. Sanki Esma tey zen buray a gelmeden nce korkusuz bir cengav er miy di? Y ooo.. Cengav eri brak dlek bir f areden f arkm yoktu. Ev de bir bama kal maktan korkardm. Karanlktan, kediden, kpekten, polisten, zabtadan kor kardm. Erkeim, Hasan'm bir gn gider de dnmezse iki yetimle n'aparm diy e korkardm. Y reim bir tav an y rei gibi gp gp atard. Ben dahil dier kadnlar da, erkeklerimizin ou da korkularn burada y endiler. Dikkat et er keklerimiz de diy orum. imdi bakma byle grndklerine. Gemite birisi ht dese dleri kopard, saklanacak delik ararlard. Sabret bakalm, sen daha bu ray a gelin geleli bir hafta bile olmad. Elbette korkarsn. Ama inan bana, bak bu duv ara yazy orum, zamanla bu korku illetinden yakan kurtaracaksn. Sana bamza gelenleri anlatay m da gr bak korkuy u nasl yenmiiz.

TAVIR 17

Esma tey ze szne ara v erip, y avaa oturduu yerden ay aa kalkt. Piknik tpnn v anasn ap bir kibrit akt. Tp harlayarak alev ald. ay danl tpn zerine y erletirdi. ay y eni demlemitim. Soumu. Isnsn. Hem ier hem laflarz. Bir ka dakika sonra, kaynay an suy un fokurdama sesleri iitilmey e balad. Esma tey ze her ayaa kalknda yapt gibi, bir buuk insan boyu yksekliindeki tavandan sarkan e l e k t r i k ampulne arpmamaya zen gstererek aydanl a l p g e r i g e l d i Gen kadn da ay aa kalkm, krk bir plastik tepsi zerine i k i ay barda v e bir kavanoz toz eker hazrlamt. ay bardaklarn doldurup eski y erlerine getiler. Y avaa aylarndan yudumlamaya baladlar. Gen kadn Esma tey zenin itenlii karsnda rahatlam, y anaklarndaki allar kaybolmutu. ri siyah gzlerindeki korku v e tela eriy ip gitmiti. Sabrszca Esma tey zenin anlatacaklarm bekledi. Esma tey ze, gen kadnn sabrszln grnce fazla oy alanmadan sze balad. ocuklarnn uy anmamas iin sesini alaltmt. Halil sana anlatmtr y a, y ine de iinde yaamadn iin burada neler ektik bilemezsin. Hesaplaan buraya geliimiz anca bir y l eder. Allah ahidimdir, koca si. Esma teyze ay ndan b i r yudum daha alp, derin b i r i geirdi. Buray a gelmeden nce baka bir semtteki gecekondumuzda kalrdk. Y an larndaki onlarca polisle birlikte gnar zabtalar gelirdi. "Gecekondularnzdan kn" derlerdi. Biz kim devlete kar gelmek kim , aresiz kardk. Sonra elemei gz nuru kondularamz teker teker y karlard. Alap szlanrd k. Kime ne f ayda... Dv nmelerimizin hi bir y arar olmazd. Y kmdan sonra bor har malzemeleri denkletirir, gecekondumuzu y eniden y apardk. Aradan biraz zaman geer, le kargalar y ine tepemize rlerdi. Onlar y kard, biz y apardk. Gren de oy un oy nuyoruz sanr. Her y kmla bir likte durumumuz ktleiyordu. Borca baty orduk. Bu ne zamana kadar srecek diye kara kara dndm bir akam, Hasan yznde tebessm ile eve geldi . atm kaldm. Bunca y ldr ay n y asta ba koy duumuz halde, onu hi by le neeli grmemitim. Skntdan, dertten bizde glecek hal kalmam k i . "Hay rdr Hasan'm, dedenden yklce miras kalm gibi gevrek gev rek ne mrm boy unca bu bir y l iinde rendiklerimin krntsn renemedim. unu i y i belle ki burada en byk retmen, y a a m n ta k e n d i -

TAVIR 18

glp duruy orsun?" diy e takldm. "Tany oruz hanm" dedi. Sedire oturdu, her eyi bir bir anlatt. O gn uzun sredir gremedii bir arkadan grm. Ad Metin. Sohbet etmi ler. Metin'i ben de tanrm. Bir ara bamz ok darday d da biz istemediimiz halde bize destek olmutu. "htiy acnz vardr, sizde olduunda dersiniz" demiti. Gen, yaam dolu bir delikanly d. Konutuunda azndan bal akard. Sy lediklerinin hepsini anlamasam da sonuna kadar dinler ne demek istediini anlamaya alrdm. Onun neler demek istediini imdi ok iy i anly orum y a neyse laf uzatmay ay m . Hasan gecekondumuzu srekli yktklarndan sz etmi. O da "bak Hasan senin durumunda olan bir sr aile v ar. Y kmlara kar rgtl, bilinli bir tav r almadklar iin ev leri srekli y kly or. Bizler de senin gibiy dik. Bamz sokabilecek gecekondumuz y oktu. Olduunda da y km ekipleri taraf ndan y klyordu . Sonunda bu durumda olan arkadalarla b i r araya gelip , gzmze kestirdiimiz bo bir araziy e gecekondularmz y aptk. Oras daha nce arazi mafy asnn elindey di. Arazi mafy as, kendisine ait olduuna ileri srd bu araziy i y oksul, aresiz insanlara mily onlarca liray a saty ordu. Ay n y eri -drt kiiy e satt da oluy ordu. Tahmin edebilecein gibi kazanlan kara para, arazi mafyas, polis v e zabta taraf ndan krly ordu. u anda arazi mafyasn o blgeden skp atamasak da bizden ekiniy orlar. Bu y zden bize pek ilimiy orlar. Arazi y zlerce gecekondu yapabilecek kadar geni. Eer istersen sen de gelip gecekondunu oraya kurabilirsin. Hep birarada olursak ortak bir tav r alabilir, y kmlar engelleyebiliriz" demi. Bizim Hasan da hemen "olur" demi. Kendisi Metin'i ok sever. Ondan "en gv endiim insandr" diy e sz eder. Velhasl i k i gn sonra btn ey alarmz kk bir kamyonete y kledik. Ey alarmz o kck kamyoneti doldurmaya bile y etmedi. Ben ocuklarla n taraf a oturdum. Hasan da ey alarn y anna. Ar ar y ola koy ulduk. Gy a stanbul'da y ay oruz ama gittiimiz y oldan daha nce hi ama hi gememitim. Boazn, ky sndaki y ol boyunca ilerledik. Ky y a bal bir sr y at vard. Biz kaf amz sokacak bir dam bulamazken bazlar nispet yaparcasna y atlarda sef a sryor. Y olun bir y annda yatlar, bir y annda villalar. Villalar y le byk, y le lks ki birinin parasy la rahatlkla y zlerce gecekondu y aplabilir. Bir sre daha gittikten sonra ana y oldan ay rldk. On dakika y a gittik y a gitmedik, karmza kocaman bir tepe kt. Tepenin zerine dalm v aziy ette on bee y akn gecekondu vard. Araba durdu. of r "y ol dev am etme-

TAVIR 19

dii iin sizi burada brakmak zorunday m, kusura kalmay n" dedi. Arabadan indik. Bir tepey e, bir de ey alarmza baktm. Eyalar y ukar nasl karacaz diy e dnrken, y ukardan on kadar adam geldi. "Hogeldiniz" dediler. Metin de aralarnday d. Hep beraber eyalar y ukary a tadk. O gn de by le y amur y ad iin her y er amur iindey di. Eer bize y ardm etmeselerdi, eyalar tay ana kadar vallaha turumuz kard. Ey alarmz o y erin kenarna y dk. Gecekondularda bulunan herkes y anmza gelip "hogeldiniz" dediler. Sanki krk y llk dostlarmz ziy arete gelmi gibiy dik. Biraz soluklannca "a ay oynamaz, nce yemek y iyelim, gece de ie koyuluruz" dediler. Herkes evinden y iyecek namna ne v arsa getirdi. Dnlerde olduu g i b i by k bir sofra kuruldu. Hep beraber karnmz doy urduk. Dorusu ok duygulandm. Hi tanmadm bu insanlarn bu kadar yardmsever ve iten olmalar beni ok sev indirdi. Akam saatlerinde iten dnen kadn v e erkekler de "hogeldin"e geldiler. Gece oldu. E l i eki tutan, biriket tay abilen herkes y anmza gelmiti. "Artk balayalm" dedi birisi. Hep birlikte trk sy ler gibi, bizim gecekonduy u bir rpda y app bitirdik. Bizim iin alan bu insanlara baktka iim kpr kpr ediyordu. Dorusu imdiye kadar bunu ne evremde, ne akrabamda, ne de z kardeimde grmtm. Sabah oldu. Hasan her sabah olduu gibi simit satmak iin ev den ay rld. Ben de eyalarmz tek gz ev imize yerletirmeye baladm. Ksa srede bitirdim . Bir ay demleyeyim de, kom u kadnlarla bir ift laf ederiz diy e dndm. ay ocaa yeni srdm ki dardan grltler gelmey e balad. Dary a knca dondum kaldm. Elli altm tane zabta bir o kadar da polis yukar doru geliyorlard . Korkudan titremey e baladm. lk gn, daha ilk gnde bu y aplmaz diy or, iimden beddualar ediyordum. nce bizim eve geldiler. Polislerden elinde telsiz olan , kfrler sav urarak evden kmam syledi. "kmayacam" dediysem de istemeye istemey e ktm. Ev imiz bir anda y erle bir edildi. Emeimiz, alnterimiz heba olmutu. Komumun evine y neldiler. Komu kadn direndi. Ev den kmad. Dv erek karttlar. amurun iine attlar. Buna ramen ay aa kalkp, eline geirdii sopayla ev ini y kanlarn zerine saldrd. Bu sef er polisler daha acmasz dav ranp, bay ltana kadar dv dler. Kadn bay ldktan sonra onu y lece ortada braktlar. Ben y kk evimin kenarna bzlm, olanlar izliy ordum. Korkudan gidip y ardm edemiyordum. Zabta ve polisler uzaklanca, elimde kolony a iesi koturarak komumun yanma geldim. Ba y arlmt.

TAVIR 20

Kolony ay koklay nca kendine geldi, alay p szlamad. Srekli lanetler y adrd. Aksam v akti alanlar i dn evlerini gremeyince moralman ktler. O gece bir toplant y aptk. Kadn, erkek, oluk ocuk biraray a geldik . Sze ilk giren Metin'di: "Bildiiniz gibi ev lerimiz ilk kez y klmy or. Bu, egemen glerin, biz yoksul halka ne i l k ne de son saldrs. B i z i m y apmamz gereken, bu saldrlan boa karacak doru taktikler izlemek v e tav r almaktr. Bugne kadar gcmz, say mzn azl ndan dolay snrly d. Dirensek de y kmlar engelley emiy orduk. Y aknda yeni aileler gelecek. Gcmz artacak. Bizler de artk pasif direnii brakp aktif olarak direnmeliy iz. Madem ki onlar kadn, ocuk demeden bizleri amur iinde bay ltana kadar dvy orlar, biz de onlara tala, sopayla kar koy acaz. Ev lerimizi y ktrmay acaz." Szlerini bitirdiinde by k bir alk koptu. Daha sonra sz alanlar, direnmenin kazanmay a giden tek kar y ol olduu zerine konumalar y aptlar. Ben de o gn y aadklarm, korkumu, sessiz kalm, sonra nasl utandm anlattm. Bu utanc bir daha y a amak istemediimi sylediimde herkesi by k bir sev in kaplad. Artk ev lerimizin y klmasn beklemeyecek, tala, sopayla kar koy acaktk. gece iinde, y klan gecekondularmz y emden yaptk. Day anma iinde olmak, paylamak en by k zelliimiz haline geldi. Gn getike gecekondularmzn say s arty ordu. Sonra bir sabah, zabta v e polisin yeniden y kma geldiklerini grdk. Daha nceden hazrladmla! ta ve sopalar elimize aldk. Bize y aklatklarnda, onlar ta y amuruna tutuk. Bir katan vard ki grecektin. Onlar kov alamann sev incini y aarken y eniden saldrdlar. Bazlar mz karga tulumba polis otosuna bindirdiler. f ademizi almak iin karakola gtrdler. Ben hay atmda daha nce hi karakola dmemitim. Korkmadm desem y alan olur. Hani geenlerde bizi kadn derneine gtren Nazan v ar y a, ite o skmam anlam olacak ki y anma gelip "sakn korkma. Onlarn istedii bizi korkutabilmek. Korkuy la bizi y ldrp gecekondularmz terketmemizi salamak. Burada korkmas gereken biz deiliz onlar. nk ekiy alk y apan, zorbaca bizleri buray a getir en, evlerimizi y kan hep onlar" dedi. Daha nceden karar aldmz gibi hibirimiz if ade v ermedik. Bu durum polisleri lgna ev irdi. Kzdlar, kprdler. Sonuta bizi brakmak zorunda kaldlar. Bu bizim iin ilk zaferdi. Glerimizi

TAVIR 21

birlet irmemizin, aktif olarak kar koymamzn mey vasini almtk. Metin hakl kmt. Bizlere y ardm eden bu insanlara kar gv emin bir kat daha artt. Onlarla karlaana kadar, dev rimci laf m ok duy mutum. Onlar grnce etiyle , trnayla, aldklar doru kararlarla "devrimci dedikleri bunlardan bakas olamaz" dedim. Gen kadn dz, siy ah salarndan gznn nne den peremi kulann arkas na atmak iin elini uzattnda, ay bardann hl dolu olduunu grd. Esma tey zey e kendini yle kaptrmt ki ay n bile imeyi unutmutu. Esma tey ze anlatmay a dev am ediyordu. Bizi hep 'kadn ksm ev inin iine bakar, erkein iine karmaz' diy e y etitirmilerdi. Buray a gelince bir insan olduumu, ev ilerinin dnda da baz ey ler yapabileceimi anladm. Kendime gvenim geldi. Hasan da buraya geleli pek deiti. Eskiden -be laf konuur, susardk. B i r karar alnmas ge rektiinde, Hasan ald karar Ky lerdi. Ben de uyardm. imdi herey i oturup tarty oruz. Benim dncemi almadan kendi bana birey ler yapmaya kalkmy or. Bunlar hep devrimcilerin say esinde. Karlk beklemeden verm e y i , sadece kendimizi deil , herkesi dnmeyi, paylamay, mcadele et mey i devrimcilerden rendik. Onlar hi bir zaman "biz sizi koruruz" dey ip bizi bir kenara itmediler. Aksine, "kendi haklarnz en iy i sizler sav unursu nuz" diy erek bize yol gsterdiler. Bizlere ellerinden gelen y ardm y aptlar, yapyorlarda. Bugn devrimciler bize nclk etmeseydi, burada deil gece kondumuz, bir pmz bile olmazd. Gen kadn sze katld: Doru sylersin Esma tey ze. Anlattn ey leri ilk burada grdm ben de. Halil tandm en drst, en iten, en yiit insan. Hakkn aramasn bilir, kimseye yedirtmez. Bu yzden ona tutkundum. Buraya geldiimde Halil gibi bir sr insanla tantm. Kendimi ok ansl say y orum. Bir de iimdeki sknty tamamen atabilsem. Esma tey ze: Atacaksn kzm. Her ey in bir zaman v ar. Zamanla sen de kurtulacaksn bu musibetten. Neyse ben szme dev am edey im. Kazandmz zaf erle birlikte y erimizi iyice salamlatrmtk. Artk, mahalle olarak yaadmz eksiklik-

TAVIR 22

leri halletmenin zaman gelmiti. Balangta, y klacak korkusuyla sekiz dokuz metrekare geniliinde y aptmz gecekondularmz daha by k yapmay a baladk. Esma tey zenin gz bir ara y erdeki kilimin desenlerine dald gitti. Gemii dnm ey e balad. Elektrikleri y oktu. Hav a karardnda mum y a da gz lambasy la ay dnlany orlard. Lo kta hemen uykular geliy or, erkenden y aty orlard. Sulan y oktu. Su alabilecekleri en yakn yer bir kilometre uzaktaki caminin adrv any d. Herkes s uyunu buradan salad iin emenin nnde uzun bir kuy ruk oluuyor, bazan sabaha kadar beklemek zorunda kalabiliyorlard. O dnemde kuyrukta zaman harcamay en aza indirgemek iin bir zm dnmler, eme nbeti sistemini oturt mulard.Herkes sray la emenin banda nbet tutuy or, gelenlere eit miktarda su vererek, kuy ruk olumasn nly orlard. Su kuy ruunda harcanan zaman, dolu su kaplarnn ev lere tanmas, yemek, amar, bulak, banyo, temizlik v e imek iin su gerektii dnldnde, su konusu en by k sorun olarak karlarna ky ordu. Y ollar y oktu. Bu y zden tarlalarn, talarn, otlarn arasndan y rmek zorunda kaly orlard. zellikle y amurlu hav alarda amurun iinden ilerley ip anay ola ulaabilmek bal bana sorun haline geliy ordu. Hele ilkokul rencileri, o kck bedenlerine kadar amura batm durumda, okula gidip gelene kadar canlan kyordu. Gen kadn elini Esma tey zenin gzlerinin nnde gezdirdi Daldn gittin Esma tey ze. Esma tey ze irkildi. Bala. Eski halimizi, ektiimiz zorluklan dny ordum da. Geldiimizde y ol yok demitim. Y aptmz bir toplantda y ol sorununu zmlemek iin bir gray der kiralamaya karar v erdik. Aramzda para topladk. Gray derin geldii gece biz de kazma kreklerimizi kuanmtk. Grayder topra harman y eri gibi dzledi. Onun giremedii y erleri biz dzelttik. Sabah olduunda y ollarmz hazrd. Dier nemli sorunumuz da suy du. Susuzluk y znden salmz tehlikedey di. Bulaklar, amarlar brak, kendimiz dahi doru drst y kanamy orduk. Belediye, gecekondularmz y asallk kazanr korkusuy la mahallemize su balamy ordu. Biz de aramzda topladmz paray la suborular satn aldk. Y ine gece y arlar herkesin katlmy la su borularn deyip mahallemize su getirdik. Sularmz akmaya baladnda bizlerdeki sevinci grecektin. Mutluluktan uuy orduk. Elektrik sorununu da kendimiz

TAVIR 23

hallettik. Bunlar hep day anmamzn, rgtllmzn sonucuydu. Bizler bu almalarmz hzla srdrrken, her an yeni bir saldr bekliyorduk. Kendi zgcmze gvenerek, aramzdaki day anma ve gvenle gzel bir eser ortaya koy mutuk. stelik arazi mafyasnn para musluklarn kapam, polisleri, zabtay rv etlerinden etmitik. Tabii bu durum hibirinin iine gelmiy ordu. Her an sradan sebeplerle bize saldrabilirlerdi. Bu konuy u toplantlarmzda tartp, y aplacak herhangi bir saldry boa kartabilmek iin neler yapmamz gerektiini karara baladk. Ne olursa olsun, byk zv erilerle y arattmz bu eserin yok edilmesine izin v ermey ecektik. Bir saldn olaslna kar , mahallenin giri ve klarna nbetiler diktik . Geceleri erkekler, gndzleri kadnlar nbet tutuyordu. Nbetiler, zerlerine den sorumluluu biliyor , grevlerini byk bir ciddiyetle yerine getiriyorlard . Her ey bir gece yans balad. Nbetiler mahalle giriine yalan yerlerde bir takm kprdanmalar olduunu, polislerin y nak yaptn ilettiler. Gece vakti geldiklerine gre niy etleri gerekten kty d. Saldracak lard. Hemen zirv enin tepesinde toplanmaya karar v erdik Zirve direni asndan en elv erili y erdi. Evlerimizden ay rlp, aln terimizin damlad y ollardan yukar doru y rmey e baladk. Zirvey e vardmzda kararmz kesindi. Gecekondularmz y klsa bile iimizden birilerini gtrmelerine asla izin vermeyecektik. Binlerce polis etraf mz sard. Ablukay a alndk. Bu kadar ok polisi ilk kez bir arada gry ordum. Gemite olsa korkardm. Ama korkmadm. Aksine iimde byk bir nef ret uyand. Polislerin okluu bizi biran aknla uratt. Bocalamamzdan yararlanan polisler baz arkadatan tartaklayarak bizden ay rdlar, talarn zerine y atrp dvmey e baladlar. Bunun zerine slogan atmaya baladk. Sloganlarla birlikte moralimiz dzeldi. Y erden topladmz talan polislere y adrmay a baladk. Polisler akna urad. Y ere y at rlanlar da ay aa kalkp bize kartlar. Coku daha da artt. Polisler panie kapld. Silahlarn ekip, pervaszca zerimize ate etmeye baladlar. Ben mrmde ilk kez silah sesi duydum. Ve mrmde ilk kez yan bamda polise ta atarken ald kurun yaralary la kanlar iinde yere y klp len birine tank oldum. Esma tey zenin sesi titremeye balad. Gzlerinde belli belirsiz yalar olutu. O anki duygularm tarif edebilmem o kadar zor k i . Bir yanda yaam, bir yanda lm. Her an lebilecein halde, lm dnmy orsun bile. Dmann

TAVIR 24

stne stne gidiyorsun. Polislerin skt kuruna, tala, sopay la, cannla karlk v eriyorsun. Polisler il yav rusu gibi daldlar. Bozguna uramlard. Aradan bir sre getikten sonra takv iye kuvvet getirdiler. Panzerlerin say artt. Sanki dman bir lkey e saldr hazrl iinde gibiy diler. Telsiz konumalarn duy an basn, olay y erine gelmiti. Basnn geldiini grnce, y eni bir saldn giriiminden v azgetiler. Basm arabulucu olarak kullanp kimsey i gzaltna almay acaklarn, baz ev leri aray p ay rlacaklarn sy lediler. Niyetleri evleri aramak deil, atklar ate sonucunda saa sola savrulan bo kov anlar toplamakt. Bylece, "polis ate etmedi. Halkn iinden biri ate edip lme sebebiy et v erdi" diy erek kamuoy unun kaf asn bulandracaklard. O kadar bo kov an topladktan halde, sabah biz de bir sr kov ana rastladk. atm ann olduu blgedeki gecekondular kurunlarla delik deik olmutu. Gzaltna alnan arkadatan dorudan ikencey e gtrdler. Hatta len arkadan karsna psikolojik bask y app, kocasnn polis taraf ndan ldrlmediine dair bir kat imzalatmaya almlar. Kadn kabul etmeyip kad paralam v e polislerin suratna atm. B izler ortaya koy duumuz direnile can pahasna da olsa gecekondularn y alv ararak, rvet vererek deil, direnerek y aplabileceini ve ay akta kalabileceini kantladk. Gen kadn heyecanla sze girdi: Gazetelerden polisle atmanz okumutum tey ze. Hatta babamn evindeyken oturduumuz mahallemizde, herkes sizden vgy le bahsediyordu. "Biz de ite by le direnmeliyiz gecekondularmz y ktrmamaly z" diy orlard. Esma tey ze: Ev et kzm btn gecekondu y aayanlarna direniimiz gzel bir rnek oktu. Bu y zden de bize y eni taktiklerle saldry gndeme getirdiler. Polis, saldrsy la tehir olunca, arazi mafy asnn gdmndeki sivil f aistleri devrey e soktu. Metin anlatmt. Gemite de benzer olay lar oluyormu. Polis arka plandan f aistlere destek verip, dev rimcilere saldrlar dzenlemelerini salarm. By lece kamuoy unu y anltp olay larn sa sol atmas olarak deerlendirilmesine neden olurmu. Metin "y aknda bize de bu eski oy unu oynamay a kalkabilirler, dikkatli olalm" demiti. Bu dnce bana ok uzak gelmiti. Ama onun sy ledii doru kt. Polisle y aanan atmadan ksa bir sre sonra gecekondularmza y akn yerlerde, faistler de gecekondu y apmay

TAVIR 25

denediler. Bizler iin tehdit unsuru olduklarndan, buna izin v eremezdik. Bir gece erkeklerimiz, onlara evlerini baka bir y ere y apmalar gerektiini sylemeye gittiklerinde, av tf eiyle zerlerine ate amlar. Bir sr insan' y araland. kiy z metre ileride polis otosu olmasna ramen polisler, ate edenleri engellemek gibi bir aba ierisine girmemiler. Bu aka arazi mafyasnn siv il faistleriyle polisin ibirliini kantly or. Burada biz emeimizle, aln terimizle, dktmz kanlar, v erdiimiz canlar bedeli y eni bir dnya kurduk. Polisi de gelse, mafyas da gelse, faisti de gelse bizi buradan skp atamaz. te kzm btn bunlar y aay p grdkten sonra Esma tey zende korkunun eseri kalmad. Bambaka bir insan olup ktm. Esma tey ze tam szn bitirmiti ki kap alnd. Gelen Hasan'd. eri girdi. Gen kadm grnce: Hogeldin gelin kzm. Halil'le nbette birlikteydik. Oturalm, sohbet edelim diy eceim ama, Halil de imdi eve gitti. Seni evde gremeyince merak eder. Gen kadn doruldu. Zaten ben de kalkyordum Hasan amca. Baka bir zaman sohbet ederiz. Esma tey zeye dnerek: Dillerin dert grmesin Esma tey ze. Beni rahatlattn. Bana gv en v erdin saolasn. Tam kapdan karken Hasan amca seslendi: Kzm biliy orsun okullarn almasna az bir zaman kald. ocuklarmz civ ar okullara gidip gelene kadar ok zahmet ekiyorlar. Buray a bir okul yapalm diy oruz. Y arn toplantmz v ar. Bu konuda sen de dn, neriler getir. Top lantda tartalm. Gen kadn kp, geldii y ne doru ilerledi. Kafasnda bir sr dnce dolay ordu. Okul y apmaly z. ocuklarmzn gelecei bize bal. Ancak korkmadmz, mcadele ettiimiz srece gzel gnlere "merhaba'' diyebiliriz.

TAVIR

26

KOMN'N KARARI
Gcnz gszlmzdendir bizim Y asalarnz bizi kleletirmek iindir Kle olmay a niy etlenmedik Irgalamaz kanunlarnz bizi Toplar v e tfeklerle zerimize geldiinizde lmden deil Hay atn zilletinden korkmay y eledik A braklmz bir kez Bu han- y amaya nasl day anmz mbarek Ekmek nedir, canmz ne? Bir namus borcumuz kalm bitelim Bundan by le Toplar v e tfeklerle zerimize geldiinizde lmden deil Hay atndan zilletinden korkmay y eledik Bundan by le. st ste ve dike dike han hamam Y urtsuz braktnz bizi v e dnldnde Bizleri y ersiz braktnz Ve kov uklarmz dar geldiinde bize Verdik kararm, u han, apartman dediklerine Bir kez de biz oturalm dedik. Toplar v e tfeklerle zerimize geldiinizde lmden deil Hay atn zilletinden korkmay y eledik.

TAVIR

27

Ve kmrsz dona dona grdk biz Kmr sizlerde tepeleme grdk Y ok snacamz by le giderse Ve el koymaksa kmre Karan toptan v erdik. Toplar v e tfeklerle zerimize geldiinizde lmden deil Hay atn zilletinden korkmay y eledik. Ve dndk kahredecek cretimizi hellinden demek sizi kahredecek Ve dndk f abrikalar Fabrikalar stlensek Emeimiz deil size, hepimize y etecek. Toplar v e tfeklerle zerimize geldiinizde lmden deil Hay atn zilletinden korkmay y eledik. Ve grdk ki dneklerin Dediklerinden dnenlerinmi hkmet Ve dedik, hay at kendi ellerimizle kurmaya Ahdetmeliy dik. Ve dndk ki akllanmadnz Top gllesi tfek mermisinden gay ri laf tanmadnz Toplan stnze hellinden Bu kez biz evirmeyi yeledik. B.BRECHT

TAVIR 28

TYATRO

SOKAK TYATROSU ZERNE (2)

ORTAKY HALK SAHNES lk y azmzda, sokak tiyatrolarnn nemini v e gerekliliini, srdrlen demokrasi mcadelesi ierisindeki y erini aklamtk. kinci y azda, rnlerini, "sokak oyunlarn" sergilemek isteyen dev rimci-demokrat tiyatro gruplarna bu tr oy unculuk ve sahneleme ynn aklamay a alacaz. Sokak oy unlarnn sokakta, alanda, iy erinde.... nyargsz v e hazrlksz y akalad insanlara y nelik olmas, oy unlarn ksa v e youn olmasn gerektirir. Sokak oy unlar metnin ksa ve y oun olmas, v e oy nand mekandan dolay oy unculuk v e sahnelemede sahne oy unlarna gre f arkllklar gsteriyor. Bu zellikleri u ekilde sralay abiliriz. 1- H A R E K E T : Konumalar mm kn olduunca en aza indirerek, sz harekete dntrme y oluna gidilmelidir. (Hareketin anlatm gc sze gre daha etkilidir.) Ancak hareket gv desel arlkld r, dramatik oy unlardaki karakterlerle kartrlmamaldr. 2- BRLKTE OYNAY I: Gv desel hareketlerin en etkili biimi, toplu v e birlikte olandr. Bu tek oy uncunun gvdesel hareketinden ok daha etkilidir. zellikle dinsel y n ar basan ritel oy un larnda birlikte hareketin etkiley icilik gcn grrz.(rnein: Hasan-Hsey in treni, Mev levi ay inleri..) 3- KORO VE MASK: Koro, tiy atroda uzun anlam ksaltan, oy unu y ounlatran, etkiy i arttran balca elerden biridir. Koro nun etkiley ici, ksaltc, y ounlatrc grev lerinden baka dik siy on ve diy alekt eksiklik ve y anllklarn rten bir y an da v ardr. Ayrca ilgiy i oy un zerine toplama asndan, oyunun rgs ierisinde ll kullanlmaldr. Hem etkiyi arttrmas, hem az oy uncuyla ok say da roln oy nanmasna yardmc olduu iin, masklardan da y ararlanlmaldr. Mask, bir abartma v e soy utlayarak genelleme arac ola rak, sokak oyunlarnda nemli bir y er tutar. Hareketin, oy nay n, koro v e maskn; salt sokak oyunlarna zg olduu anlalmamaldr. Bu eler, sokak oyunlarnda oy unun younluunu v e etkiley iciliini arttrmak iin kullanlmaldr. 3- OY UNUN KURULABLRL: Sokak tiyatrosu oy unlar her ortam kendine sahne olarak seer. Bu zellik oynanacak ortamn olanaklarna bal olarak TAVIR 29

(grev, elence, geceler) oyunlar, birbirlerine kolay ca monte edilmelidir. Her para bir btn olarak bamsz oy nanabilmeli, hem de birbirlerine eklenerek bir "kurulabilirlik" salanabilmelidir. drt para birbirine eklenince y eni, zgn v e btnsellii olan bir oy un olumaldr. Paralarn kurulabilirliini salamak iin y a bir konunun deiik aamalarn her parada anlatmal y a da konu birlii, y aknl olan olay lardan bir oy un zinciri y aplmaldr. 5- DEEBLRLK: Oy unlarn konular, gnlk olay larn erev esinde deiebilmelidir. Oy unun ana iskeleti zerine y eni bir konu yerletirilebilmelidir. rnein bir dnem, grev konusu ilenirken baka bir dnem, burjuv a parlamentosunun seimleri ilenebilmelidir. Oyunun iskeleti deimeden kalmal ama karma v e eklemelerle y eni bir oy un oluturulmaldr. 6- TARTIMA-OY UNA KATMA: ncelikle oy un metninden v e y azm ndan kay naklanan bu tutum, oy unun prov alarnda denenmeli v e rg iersine, sey irci ile tartma, soru sorma, oy una katma y erletirilmelidir. Ancak bu durum beraberinde bir takm sakncalar da getirebilir. Oy una katma, tarttrma istei pratikte gereklemezse, sey irci ve oy un arasnda kopukluk v e mesaf e oluur. Sokak tiy atrosu oyunlar, gndelik sorunlar dev rimci bir

dny a gryle sey irciy e aktarp bilinlendirirken, kesin sonu, zm v e y arglan mekanik br biimde aktarmamaldr. Sonu, zm v e yarglar, tartma, oy una katma esini kullanarak sey irciy e nclk yapmaldr. Bu zellik, oy unculuk ve sahnelemede ask suratl, kuru, sert sylemli oy unculuk v e sahneleme, sokak oy ununu tkar v e ilgiy i datr. 7- OY UNCULUK: Oyunculukta kaln izgili, kaba olmay angroteks elerin kullanlma zorunluluu v ardr. Karakter deil, tipler zerinde y kselmelidir. Oy un yazmnda anlatlmas gereken bir dnceden hareket edilmesi, oyunculukta tiplemey i beraberinde getirir. Sokak oy unlarnda bu nc boyutun olmamas bir eksiklik deildir, oy unun znden kaynaklanan bir durumdur. 8- BELGE-NCELEME: Oyun yazm, oy unculuk v e sahneleme, konunun gerektirdii zelliklere sahip olmaldr. rnein oy unda patronu Oy nay an kii, tiplemesi ni bir belge-inceleme almas sonucu oluturmaldr ki onu sey reden ii kendi patronu ile benzerlikler bulsun. Bu benzerlikten f iziksel grnm kastetmiy oruz. Y aanan gereklii somut olarak if ade etmek belge v e incelemey e baldr. Oy unda sk sk belgelere bav urulmaldr. kazalarnn say s, milli gelir, v ergileri kimin dedii... gibi belgeler gerek szle gerek yazl olarak izley iciye sunulmaldr.

TAVIR 30

OYUN METN

TAHT ARAVALL
ORTAKY HALK SAHNES Bir y kselti zerinde egemen snf simgeley en be adam (Patro Aa, politikac.. v b), retim aralarn elleriy le kav ram keyif li bir ifade ile durmaktadrlar. A ada halk simgeleyen kalabalk, sanki ellerinde alma aletleri v arm gibi retim pozisy onlarndadrlar (i, ky l, memur, renci.. .) Sahnede herkes donmutur. Anlatc konumas boyunca sahnede dolamaktadr. ANLATICI - (Girer) imdi izley eceiniz oy un, bir tarihte, aas bol, paasndan geilmez, istikrarl, huzurlu, vatan ve milletiyle blnmez, gelien, gelitike semiren, semirdike hrnlaan, hrnlatka on y lda bir huzur gv enlik aray an bir y ok lkede geiy or. nsan v ar dili y ok, dili v ar kula y ok. Zengini v ar korku gecelerinde elenir, dnlerde danszlere asgari cret y aptrr. nsanlar v ar ki duv ar diplerinde dilenir. Kadnlk v e analk kutsaldr, her mahallede bir f uhu yuv as v ardr. K i m i y ok lkey i beenmez, Amerikalarda yaar genliini, kimi her gn intihara y ellenir bilmez bu topran kadrini. Bu yok lkenin topra v erimli iken varsl az y oksulu ok imi. Diy eceksiniz ki almaz m bu y ok lkenin insanlar. almasna ok alrlarm ama kanlar deilmi tok. (Anlatc be adamn elinden toplad alma aletlerini aadaki insanlarn eline yerletirir.) Ef endim bu yok lkenin insanlar buday eker bierlermi, tay p trlermi aln terleriyle. Y ok lkenin st katta oturan bey leri de byk bir emek sarf ederek adilane bir biimde bltrrlermi halkn ekmeini v e derlermi ki (Aadan biri y ukary a ekmek uzatr. Ekmei alan ykseltideki adam arkasndan kocaman bir bak kartr v e ekmei dier adamlarn yardmy la kesmey e ba lar. Dilimleri kendi aralarnda palarlar. Aay a da kk bir d i l i m atarlar. Aadaki oyuncular y erdeki tek dilimin etraf na toplanrlar. Bunlar olurken yukardaki adamlardan biri konuur.) 1. ADAM - Eyyyy! Bu ekmei y apan, damarnda tertemiz y ok lke kan dolaan ileke f edakar, cef akar v atanda, bu ekmek senindir ancak v e lakin ekmei kesen bak bizimdir. HALK KOROSU- HALKIN EKME TRKSN VEY A RN OKURLAR Bilin halkn ekmeidir adalet

TAVIR 31

Bakarsn bol olur bu ekmek Bakarsn kt Bakarsn doyum olmaz tadna Bakarsn berbat Azald m ekmek balar alk Bozuldu mu tad balar (Koro hnla y kseltiy e doru dner. Y kseltinin stndekiler korkuy la bir adm gerilerler v e donarlar) ANLATICI - (Halk korosuna katlarak) Derken bu y ok lkenin insanlar arasnda bir trk dolamay a balam azdan aza. Y OK LKENN TAHTARAVALL R -TRKS (Y ukardakilerle aadakiler arasnda simgesel bir ekime balar. iir olarak okunacaksa bir davul ritmiyle desteklenebilir) HALK KOROSU: yice gry orum arak dzeni Orda bir avu insan oturuyor yukarda (Be adama ilerlerler) Aada bir ok kii 2. ADAM Bary or y ukardakiler aay a kn buray a gelin ki hepimiz olalm yukarda gry orsun neyin sak l olduunu. (Y ukardakiler srtlarn dnerler. Srtlarnda ITT, Coca COLA, Play boy Arabesk... vb yazlar grlr.) Btn dzen bir tahtarav alli aslnda ki ucu birbirine baml Y ukardakiler durabiliyorlar orda srf tekiler oturduundan aada Y ukardakiler isterler ki hep orada kalsnlar kmasn aadakiler yukar. (iir-Trk boy unca halk korosu yukardakilerin stne gider. Y ukardakilerde iir boy unca bir panik grlr, iir bitiminde y ukarda-kiler y kseltinin aasna korkuy la atlarlar v e basit aksesuarlarla general klna girerler) ANLATICI- Bu yok lke insanlar huzurlu yaarlarken, bir zaman sonra be asker kar ilerinden derlerki. (Be general davul ritmiyle ykseltiye karlar)

HALK KOROSU- Ama iyice gzlediinde

TAVIR 32

l.PAA 2. PAA 3. PAA 4. PAA 5. PAA l.PAA 2.PAA HEPSI2. PAA l.PAA -

Biz sizleri kurtarmaya... Ve de kollamaya geldik. (Satc edasyla) Haarattan, salgn hastalktan, selden... Hepinizi koruma ve devlet gvencesi, gzetim altna almakisteriz. Sizin iin asar, sizin iin keser... Sizin iin gelir gideriz. Ve sizin iin eyy benim sevgili vatandalarm Darrrrr-beler... Maaalllahh tu tu tu Allah-yer depreminden korusun Sizin iin hapishaneler. (Paalarn konumalar esnasnda halk korosu parmaklk arkasnda grlr) - Derler ve gelir paalar kendi usullerince. (Halk korosu davul ritmiyle dalp her bi ri ikence pozisyonu alr) - Herke s uyurken bir sabah kverdik kabus gibi... (Mdahale eder) iiit! Douverdik gne gibi. - pleri aldk elimize Diyecek yok hi keyfmize. Herke s uyacak emrimize (Bu esnada halk korosu parmakln arkasna gemitir) (Paalar ce zaevi denetliyorlarm gibi dolarlar) (Bakan) - Nasl buldunuz, cezaevini? ok gzel, harika, ku olsa uamazlar. Neydi o bizden nceki ceza evleri, yol geen hanna dnmt. (Sinirle) Pencereler... ok byk deil mi? Evet evet, fazla k ocuklarn gzlerini bozabilir. Hem ok cereyan yapar. Yabanc cereyanlardan korumak gerekir bu ocuklan. Albay! bu camlar kltlsn. Bu ocuklara yksek rkmzn stnlk esaslar alanmal. Hem cam ihracn arttnp dviz kazanmak iin kk camlar kullanlmal. Tasarruf, tasarruf. Parmaklk aralan pek geni deil mi? Bana da yle geldi sivrisinekler geip stma yapabilir. unlar da ralsn tel de gerin. TAVIR 33

ANLATICI PAALAR 3. PAA PAALAR

l.PAA 2. PAAl.PAA 3. PAA 4. PAA 3. PAA -

5. PAA 4.PAA 3. PAA -

ALBAY -

(Hav lar) Hav, Hav, Hav.

3. PAA- Albay , yemee koyduunuz etleri kyma olarak v erin ki her tabaa eit olarak dalsn; aksi taktirde birbirleriyle kav ga edip Avrupal dostlarmza ikence v ar diy e ikay et ederler. 1. PAA- Brav o paam brav o ok iy i bir noktay a temas ettiniz. ok ince dny ors unuz dorusu. 3. PAAocuklara kltrel f aaliyet alan an. Marlarmz y arm ses bile kay madan ezbere okuyabilmeliler. En az elli mar ezbere bilsinler. ALBAY - Hav, Hav, hav... 3. PAAHEPS 3. PAABugn aacamz drt otel, kumarhane, sekiz kerha... ho,h... Haaa... zaman olsayd Fizan'l hemehr4ilerimle bir konuma y apardm. (Hepsi halka konuuyormu gibi toplanrlar. 3. Paa nutuk atar)

3. PAA- Hemehrim diyorum nk ben Amerikan ssnde y zba olarak grevliyken burdan bir ka kez gemitim. Biz bu darbey i ne in yaptk haa? Ne in huzur iin, gvenlik iin. Kimin huzuru, kimin gv enlii in? Tabi ki iadam dostlarmz iin. (Dier paalar ksrrler)... yapmadk. Halk iin y aptk netekim. Niin halk in... unun in... halk sokaklara dklm hak istiy ordu arkasna bir ka sosy alist takp... ne oluy ordu netekim anari oluy ordu... Biz ne yaptk sokaklara kp hak aray acam diyenleri sokaktan alp cezaev lerine koy duk, olmad sallandrdk bir ikisini. ocuk mocuk ama ibret oldu bakn sokaklar ne kadar tenha. Herkes iinde gcnde. Ne grev, ne boykot ne anari. Kulama geliy or f iatlar y kselmi, isizlik artm, zgrlkler kstlanm diye dedikodu y apy orlar, y leyse yledir ama huzur v ar netekim, gvenlik v ar, zgrlk y ok mu ha. Y ok mu? Niin susuy orsunuz? Sy ley in sy leyin, zgrlk v ar diye barn. Korkmay n korkmay n zgrlk var diy e barn. Gerekirse zgrlk yok demenin y asak olduu bir refarandum bile yaparz netekim. PAALARIN TRKS Anari terr nleriz sermay eye huzur iin BAKAN (Mdahale eden) t! Milletin huzuru iin. PAALAR - Beslemeyip te asarz 146 lk kusur iin

TAVIR 34

Sam amcay a kurban iin. ANLATICI- (Parmaklk arkasndan kar) Dnyann bir yerinde bylesi eyler olurken, y ok lkede durmadan yeni cezaev leri kurulur. OY UNCULAR- (Hepsi ortada toplanmlardr) Vatanperv er iadamlarmzn y ardmy la -E tipi -L tipi -A tipi -U tipi -S tipi - k tipi

ANLATICI- Cezaev leri y apld. Cezaev lerini adlandrmaya alfabedeki harf ler y et mey ince, eidi dillerden dn harfler alnd. Eeee bu kadar cezaevi bo duracak deildi y a. KORODardaki evsiz barkszlar toplanp dolduruldu... ANLATICI- Zindanlardaki ikenceler... POLTKACI - (Koarak girer) Baknz by le i kence iddialar ve bir sr ey uyduruluy or. Bunlar dorudur vey a y anltr demiyoruz. Bunlar uy durulduuna gre sistematik bir ikence bahis konusu olamaz.. Olsa olsa... ANLATICI- Tek tk ikenceler POLTKACI - Sama ef endim sama, uy durma ANLATICIBelgeler, raporlar, iddialar POLTKACI - Y alan efendim y alan... Pencereden atly orlar, su bize kaly or, dur diy e ihtar ediy oruz durmuy orlar biz de arkalarndan kurun gndermek zorunda kaly oruz, kurun gidip onlar ldry or su k i m i n oluy or? Y ine bizim. araf la kendilerini asy orlar, su bize atly or. Karakolda araf ne ararm. Koy arz ef endim araf ta koy arz imendif er de koy arz... O da kendini astrm asay d... yani kendini asmasay d. araf n suu gnah ne... Sizler by le blc szlerle bizi blmey e kalky orsunuz... ama asla beceremiyeceksiniz. nk milletimiz kay nam bir millettir o kadar. (oy uncular sey irciy e dnerler) ANLATICIBu y ok lke neresi dersiniz?

TAVIR 35

DMANLAR
Barut dolu tf ekleriy le geldiler Ate buyruu v erdiler acmadan ark sy leyen bir halkla karlatlar Sev giyle ve grev aky la birlemi bir halk Ve bay ray la birlikte dt ncecik gen k z Ve kede vuruldu Y aral gen adam Ve halkn aknl iinde llerin fke ve acy la dtn grd O zaman bu yerde Halkn dt bu y erde Bay raklar kan emmek zere alaldlar Ve y eniden katiller anlacnda yceldiler ller adna Bizim llerimiz adna Bir ceza istiy orum Vatana kan sratanlara Bir ceza istiy orum Bu ate emri v eren celladlar iin Bir ceza istiy orum Bu sula ktidara gelen hay n iin Bir ceza istiy orum Can ekimey i balatanlar iin Bir ceza istiy orum Bu suu savunanlar iin Bir ceza istiy orum Kanmz emmi ellerini Bana uzatsnlar istemiyorum Bir ceza istiy orum Onlar ev lerinde rahat ve eli olsunlar diye deil Onlar burda, bu yerde, sulu ve hkm giymi olarak Grmek istiyorum Bir ceza istiy orum PABLO NERUDA

TAVIR

36

YAAMIN BZDEN S TED

Ve soy undu zel giysilerinden cellt, elektrik telini krpe v cutlar stnde gezdiren o deilmi gibi, kran o deilmi gibi parmaklarn kemiklerini, o deilmi gibi brakan al kanlar iinde, y altmak iin insan onurundan ne v arsa akln ald almad hepsini tasarlay an o deilmi gibi, o deilmi gibi buyuran ve yalanlay an, gz y uman o deilmi gibi btn bunlara, | kart aramza. Otobse biniyoruz ay n duraktan belki, belki karlay oruz bir key i dnerken, ilerlese gz tankl biraz daha selamlamak zorunda duyacaz kendimizi. Ve ne kadar unutkan olursak biz kurtulacak o kadar hesap vermekten, huzurla bekley ecek y eni grev lerini. Oysa titiz olmak, yaamn bizden istedii, hakkmz yok v azgemeye adaletten, balamay a hakkmz y ok gemi gnleri. Sabrmz ne kadar y ol aarsa acmaya, ne kadar balay c olursak bilelim ki, o kadar elinden tutuy oruz zorbaln, hizmetine kouy oruz yreimizi. KEMAL ZER

TAVIR 37

R MLTEC
Btn zgrlklerimi bir solukta tkettim Mlteci bir sancy m artk Btn aklarm y anl y aadm sanki Pasl bir hanerim, yurtsuzum Durmadan kany or ekmeim ve sev incim ime dalar gmdm, sesime f rtnalar Her anm bir szdr, harcna katliam karm Halepe gecelerinin artdr bedenim Girdiim y ataklar stmaz beni artk Gecikmi gurbetlerde geceler benim deil Bey nimin klcalnda lklar hi susmuy or Beni snaklarn bir ba say Y a da daralan vaktin pusatsz bir dilimi Her gn yeni bir g balar iimde Sklr adrlar ve atlar eyerlenir Adna y emin verdiim o ocuklar Snanan birer lgardr, y ollara yorgun der Y eni iskanlara ulanrlar imdi terkedilmi bir klam y alnzm Tresini ineyen bir sulu gibi Kimlik diy e bir y angn tay orum koy numda Bu knyenin altna bir gl kazmaly m Bir gn bir ocuk okumak isterse gemiini Adm bilmese de olur, beni duymal ama Bir akln bir akla iledii ses gibi Bu benim sesim, bu benim diyebilmeli Y ine kannm alaznda aly or engi Y oruldum bozgunlar ezberlemekten Artk y eni arklar bulmaly m kendime Y eni aklar y eni y olculuklar balatmaly m Y oksa tarih hep y enik say acak beni A. Hicri ZGREN TAVIR 38

TV'DE SNEMA

YER SARSILIYOR
Y netmen Oy nayan' : Luchino Visconti Sicily a v e Katany a'daki balklar. Y apm y l : 1974-48 (Siy ah-Bey az) Y er Sarsly or, Luchino Visconti'nin, Giov anni Verga'nn "I Malav og-lia" (Unwillingness) adl romanndan uy arlad, talyan Y eni Gerekilii dneminin f ilmlerinden biri ... Film, taly a'nn sahil ky lerinden Aci Tereza'da, Sicilya ve Katanya'daki balklarla, gen kz v e erkeklerle, yani -halkla ekilmi. lenen konunun gerekliinin gerek y aamdaki insanlarla canlandrlmas v e amatr oyuncularn doalama konumalar, f ilmin nemli zelliklerinden... Feodal ilikilerin henz tasf iye edilemedii Aci Tereza'da, balklarn toptanclara kar rgtlenememesinin y aratt y kmlar anlatly or filmde. Tereza'da y ay an teki aileler gibi balklkla geinen y oksul bir aile, Valastro ailesi. 8 nf uslu... Kocasn denize v ermi b i r ana, 6 ocuk ve b i r dede... Ev in geimi, erkeklerin y kmllnde Ev in by k olu Ntoni, karde Cola'nn dey iiy le, askerden dndkten sonra, onlardan f arkl dnmey e ba lar. Tuttuklar balklardan ele geen para "lmeyip de y aay acaklar kadardr. Oy sa alar balk doludur. Tehlike v e risk ise, sadece kendileri iin v ardr. O halde bir ey ler y aplmaldr. Y ok pahasna mal

" ...... B e n i film yapmaya iiten, hereyden nce, yaayan insanlarla ilgili, olaylar araclyla deil, olaylarn tam ortasnda yaayan insanlarla ilgili ykler anlatmak ihtiyacdr Ynetmen sfatyla stlenmek zorunda olduum btn grevler arasnda b e n i en heyecanlandran, oyuncu~ larla almaktr; Benim elimde yeni insanlara dnecek, y a a m a y a atand klar yeni hayatlarla yeni bir g e r e k i l i k , sanatn gerekiliini yaratacak insan malzemesi" Luchino Visconti(1) kapatan tccarlar allah gndermemitir ya ... Artk rhtma toptanclarla pazarla y allar gndermemeliler, nk onlar ulay orlar hemen". Pazarl n ilk gnnde, toptanclarla uzlamay kabul etmey en fkeli gen balklar, nce balk tartlarn, sonra balklan ve ardndan da toptanclar denize attklar iin tutuklanrlar. Toptanclarsa cezaevinde ie yaramay an i gc yerine, ikay etlerinden v az geerek, alan reten i gcn tercih ederler. nk krlar, yan yary a azalmtr. Ntoni'nin elikileri ise derinlemitir. Kendilerini kurtarmak iin toptanclar kadar ura may an balklardr buna neden ... Ancak Ntoni bilir ki; "toptanclarn kendilerine ihtiyalar v ardr. Onlar y alnz brakmak gerektir." "Ben kaf amla dny orum, ay aklarmla deil. Hepimiz bunu anlarsak, kanmz emdirmeyiz" Ne v ar ki, Ntoni'nin gc tm balklar, toptanclarn smrsne kar rgtlemey e y etmez ve kendi hesabna al may a karar v erir. Ev ipoteklenip paras bankay a yatnla; topluluktan bamsz her koulda bala klr v e gnn birinde deniz, herey lerini alr

Orjinal Ad : La Terra Trema

TAVIR 39

gtrr. Ksa bir dnem sresince, zenginlikleriy le saygnlk gren Valastro ailesi, artk her eyini y itirmitir. Ev e de haciz gelmitir. "Bireysel kurtuluun", gerekle emey ecei kendini gstermekte fazla gecikmemitir. Bu durumu keyif le izley en toptanclara, mal v ermektense aklamay yeley en Ntoni v e Cola f azla direnemezler. nk bakaldry balatan asi gzy le baktklar Ntoni v e ailesine kar herkes tav r almtr. yoktur ve Ntoni'nin boy nu bkktr. rgtszlk, ala v e smr dzenine yenilmitir. Ntoni gene denizlerdedir artk... "zmleme v e eletiri, iirsellik ve dram; Visconti'nin sanat ndaki eleri toparlay an iki kav ram iftidir. Y apsal alarak teki ikisini temellendiren bir nc ge ise, tarihi matery alizmin diy alektiidir. Bu kav ray , y aanlan an asndan Visconti'nin sanatna belli bir ktmserlik damgas v urur. Doas gerei salkl v e iy i olan ii, kapitalist sistemin smrsnn kurbandr. Ancak ii, y alnzca kurban deildir. Artk bakaldrma sreci iin iine girmitir. Viscoti'nin kahramanlar, bu tr bir arka plan nnde yenilgiy e urarlar. Kahramanlarn y enilgiy e uramalar gereklidir, nk y a onlarn dev ri sona ermitir y a da iinde y aadklar a, henz kav ray amamlardr. Y enilgiye uram insann karsna Visconti , toplumsal bilinlenme srecine girmi insan kartr. Bu, kendi koullarn y aratma iradesiy le donanmasn salay an doru bir sosy o-politik kavray a day anarak, bu dny adaki insanlar kurtarmak k i n alan, tek dorusu bu olan insandr."(2) Film, Ntoni'nin yenilgisiyle biter. Y enilgiy e mhkumdur nk, birlikte hareket etme dncesinin salam bir

day ana y oktu;. Boy un ememesi, smry e kar kmasndan kay naklanmakla beraber, kiisel bir onur sorununa dnr. Bu yzden de rgtlenme gereini dier balklara benimsetemez. Ntoni ve onun gibilerinin dev ri sona ermediine gre, y enilgi, y aanan an henz (y eterli) kav ranamam olmasy la aklanabilir ancak. Kaynan doru noktadan alp (daha iyi bir yaam), doru yne kanalize edilemey en bu tepki, doal olarak doru sonulara v aramaz. Ve Ntoni zengin olma hay alleriyle yaamay a balar. Bireysel kurtuluu amalay an v e baary a ulaamadnda da kanlmaz son olan y lgnla, aresizlie tutsak den her insan gibi o da bu batakla saplanr. aresiz y eniden denizlere dndnde ise, ok i y i bildii ancak da v uramad bir gerek vardn "Herkesin, hakl olduumu grecei gn greceim." "VE TEK B R VCUT GB DAVRANANA DEK KMSE ONA Y AR-D I M EDEMEY ECEKTR." (D ses) Film, Sicilya'daki bir balk kynn y aamn y anstmakla kalm y or, "rgtlenme okunakszn hak alnamaz" mesajn, Ntoni'nin azndan kan hemen her szckte vererek zm y olunu da gsteriyor. Grmememiz iin abaladlar, tehlike ve risk b i z i m iin v ar... k y ok, tpk sepetin iindeki balklarn dnp durduu gibi... Ksaca boy un mu eeceiz? ("Bu hep by le oldu" diy en dede sine) ama by le olmamal, bu by le git mez. Karlkl birbirimizi sevmey i renmeli v e birlikte hareket etmeliy iz. Filmde kullanlan d ses, filme

TAVIR 40

y orum getirmekle birlikte, dinlerken dndren bir ilev e de sahip... rnein, Ntoni'nin elinin para grmey e balad sralarda, grntlkte, sevgilisi Nedda'-nn halen naz y apy or olmas; d ses taraf ndan yle y orumlany or: "Nedda'-nn naz y apmasnn bir sebebi v ard. Te-reza'da, gnl ileri de haline v aktine ve y aptn ie baldr." S z daha sonra, Ntoni'nin yoksullamas ile dorulany or ve Ntoni terkediliy or. Film sanki, Sicilya'nn bir ky nde deil de, Trkiy e'nin bir ky nde y a da bir gecekondu mahallesinde ekilmi g i -bi... Y aanan i v e d mekanlarn benzerlii y annda, oyuncularn halktan insanlar olmasnn etkisi byk... Sokakta, ev ler arasna gerilmi iplerde amarlar, pey nir, mandalina satan uf ak ocuklar, "v akit geirmek iin, geen gzel kzlara bakan, beldenin otoritesi polisler (d ses buna ek olarak unu da sy lyor: O v e onun gibileri Aci Tereza'da bol bol v akitleri v ard.), toptanclarn, balklarn y zne biz herkesin alp ekmek yemesini isteriz, y le deil mi?', arkalarndan da 'bana zaman v er seni oy ay m' szleri v e pis srtlar. Her ey ne kadar da benziy or birbirine... Ne de olsa faizm her yerde ay n yntemleri kullany or. "TAA, SOLUCANIN DED GB: BANA ZAMAN VER, SEN OY AY IM"(Dses) Filmde, grsel anlatm zenginliine sahip sahneler de vard. Pazarlk srasndaki tartmada, Ntoni'nin elindeki tarty hav aya kaldrp, ykseke bir y ere karak smrclere kar, tartlar denize atma ars v e "y eter demek iin ne bekliyoruz?" szleri, Potemkin Zrhls'nda ge micileri isyana aran Vakulinuk'u

andrmakta... Grlmeye deer bir sahne... Denizden dnmeyen erkeklerini bekley en kadnlarn uzak ekimde, siy ah araf lary la denizin ortasndaki kay alklardan ay rt edilmeksizin durularndaki iirsellik v e anlatmdaki gzellik, y ufka y reklerinin talatnn simgeleri belki de. Y er Sarsly or, 1948 Venedik Film Festivali'nde en iyi film dln kazanr ancak uzunluu (3 saat) ve halkn Sicily al az nedeniy le beklenen ilgiyi grmez. Bunun zerine f ilm ksaltlr v e baz y erlerinde de dzeltmeler yaplr. LUCHINO VISCONTI VE Y EN GEREKLK 2 Kasm 1906 doumlu Visconti, gzel sanatlar arlkl bir eitim grr. Otuz y alarnda Paris'e giderek, Jcan Re-noir'in "Bir Kr Elencesi" f ilminde, y netmen y ardmcs olarak almay a balar. Halk Cephesinin kurulmas dneminde, kendisini derinden etkiley en Fransz soloy la tanr. 1937'de Holly wood'a gider, ancak oradaki alma tarzn bekledii gibi bulamaz v e talya'ya geri dner. 1936 y lndaki kuruluundan balay arak, diktatrn olu Vittorio Mussolini taraf ndan y netilen, ancak sav a srasnda yava yav a grece gen muhalif aydn kuann f ikir dergisine dnen "Cinema" adl dergiye katlr. 1942'de ektii Obbessione (Tutku) ok ksa bir sre gsterimde kalr, sonra sansre urar. Tutku, f aizme kar bir bakaldrdr. Asl imha edilen f ilmin, bir kopy as kurtarlr. kinci f ilmi La Terra Trema'y (Y er Sarsly or), 1947-48'dc gerekletirir. Bu arada tiyatro almalarn da y rten Visconti, 1954'den 1964'e kadar ektii be filmin her biriy le, Venedik'te, ya da Cannes'de

TAVIR 41

dller kazanr. 1972'de bozula n sal, almalarn bir sre engeller. 17 Mart 1976'da Roma'da lr. Y EN GEREKLN DOUU Sav a ve sonrasnn y ol at y kmlar, yaam demokratik temeller zerine oturtmada y aplan kararl giriimler ve gemie kar taknlan elet irel tav r, zellikle sinema sanat asndan son derece y aratc bir ortam hazrlad . Bu ortamda y aplan hesaplamalarda, nceleri y alnzca f aizm eletirisi n plana kt. Daha sonralar ise bu eletirel tav r, dny a gr v e sanat anlay alarndan eitlilik kazand. Gerekilik anlay , daha eski bir gereklik anlay nn y enilenmesini de iinde barndry ordu. Y eni Gerekilik kav ramn ilk kez 1942 y lnda Barbaro ortaya att. Barbara, Pudovkin'e ait y azlarn ev irileri ile tannm bir denemeci ve senaristti. Visconti'nin ayn y l ektii, ilk f ilmi olan Tutku', bu gelimenin douunu haber v eriyordu. k noktasn f aizmden alan yeni gerekilik, gzlerini taly an halkna ev irdii iin belgeletirmenin sanat oldu. Y eni Gerekiliin malzemesi, burjuv azinin siyasal ve toplumsal ilikileridir . Yeni Gerekilik, bu malzemenin y aanlan dnem iin tad tarihsel v e diy alektik neminin taranmasy la ortay a kan gereklii kavray perspektif idir. Y alnzca olduu gibi vermekle y etinmeyip; insanlar, ey alar ve olaylar arasndaki karlkl iliki an da

grnr klan bu gereklii kavray biimidir. Zamann belgelenmesinde v e hem ulusal, hem de birey sel portrelerin canlandrlmasndaki gereklii kav ray tr. Y eni Gereki sinema, v icdan muhasebesinin ve samimiyetin souk kanl cokusu ile belirlenir. Bu cokuyu v ermek asndan sinemanneer sz konusu olan, sanat, toplumun bilinlendirilmesinde en etkin ara haline getirmeksebtn dier sanatlardan stn olduu kesindir. Amalarm, sosy alist devrimin toplumsal dnm olarak gsteren sanatlar, bu grler etraf nda yekvcut toplanmlardr. Onlara gre y eni gereki sinema, burjuv a toplumuna kar eletirel bir gerekliin sinemas dr; insanlar, devrimci olmas istenen yeni dzene y aknlatrmann aracdr. Y eni gereki sinema, ortaklamac bir hareket olarak ortay a kmtr, ancak Vittorio de Sica'nn da belirttii gibi, Y eni Gereki sinemann hibir zaman ortak bir cepheye sahip olamad, herkesin kendince y aad, umduu v e dnd de ay n ekilde dorudur. (Af a Sinema dizisinin Lcuhino Visconti adl kitabndan derlenmitir.) Kay naka: 1. Af a Sinema, Luchino Visconti, Mar tin Schlappner'in "Sava Sonras taly an Sinemas'nda Gerekiliin Ana Hatlar" balkl y azsndan, s. 7 Af a Y ay nlar, Ey ll 1988. 2. a.g.e, Martin Schlappner'in "Visconti'nin Sosy al Gerekilii" balkl y azsndan. s. 31.

TAVIR 42

BR

KTAP

Y I L M A Z G N E Y ... "Soba, Pencere Cam ve ki Ekmek stiyoruz"

S. KAY NAR Y lmaz Gney... Ksa ama onurlu y aamna sdrd u zun tutsaklk y llarnda, kendini halkna adam bir dev rimci. Y lmaz Gney... Smrlen insanmzn y aam mcadelesini, y oksulluunu, aclarn, amutlarn, sevdalarn allagelmi Y eilam kurallar dnda, ulusal ve evrensel anlatm dilini yakalam, dnya halklarnn gzleri nne sermi sinema ustas. Y lmaz Gney... Halktan yana romanlarna, yklerine y azn adam. Y lmaz Gney... sanatn, tam bir

"Ben

sanat,

genel bir Sine ma,

olarak tpk bu

snf olarak b r

savamn n gryorum. sanatlar

esi

gibi, savan

srdrcs olmaldr. Bu an lamda, btn devrimci sanatlar savadrlar."

Her eyden te, insanmz tany an, sorunlarn irdeley en, sorgulay an ve zm reten devrimci b i r sanat. Topu topu 47 y l yaad dny amzda. Bunun da 11 y l cezaev lerinde, yarm y l srgnde, 2 y l askerde (srgn blnde), 3 y l da y adellerde yersiz y urtsuz geti. Ama O, inanlmaz bir alma temposuy la, 53 f ilme senaryo y azd, 110 f ilmde oy nad, 17 f ilm y netti. Drt roman, y zlerce yk yazd. Y aasa, kim bilir daha neler y aratacakt? "Ben sanat, genel olarak snf

sav amnn bir esi olarak gry orum. Sinema, tpk br sanatlar gibi, bu savan srdrcs olmaldr. Bu anlamda, btn dev rimci sanatlar sav adrlar. Kendimi de byle gry orum ben. Ben de f ilmlerim de sav ay z." (1) Y lmaz Gney , kendini v e sanatn by le tanmly or. 1961 y lnda "Boy nu bkk ldler" adl romann iki ay r kitapm gibi y ay mlay an yay nc dostu iin de u sz sy lemi: "Bir lkede byk hrszlar, sahtekarlar, dolandrclar varsa, bunlarn kkleri de olacaktr. Biz, hay atn her alannda, burjuv a ideolojisine sahip her snftan insana kukuyla baky oruz, onlarn her konudaki ahlak ve deer anlay larna, szlerine kesinlikle gven duymuyoruz.

TAVIR 43

Arkadalarn bana bir ticaret arac gzyle bakmalarna gz yumamam, binbir sknty ieren 16 aylk emeimin onurunu korumam gerekirdi. (2) Ylmaz Gney'in srgn yll a rnda Fransa'da ektii "Duvar" filmine konu olmu "Soba, Pencere Cam ve ki Ekmek stiyoruz" adl roman, bakent Ankara'nn en byk, en yoksul gecekondu semtlerinden birini, polis kaytlarnda zel bir yeri, zel bir nemi olan kanunsuzluk yata inin Balar'n anla tyor. inin'i, inin insann, inin'li ocuktan romann ak ierisinde yle tanmlyor: inin ilerine girildike, yoksulluk, bakmszlk, pislik, ilkellik, aresizlik

belirtileri... Daha dorusu, inin'in ac gerei btn sarsclyla her admda, her kprtda, en belirgin zellik olarak kendini gsterir. Kerpi yapl, orak daml, duvarlar kirli, derme-atma evler, ne sevinleri, ne de tatszlklar gizleyebilirler. Evlerin nnde iplere, dallara serili, herbiri ayr ayr yoksulluu belgeleyen rengarenk eski amarlar, ocuklarn kararm, atlam plak ayaklan, ahrlar, at arabalar, burun direklerini szlatan p kokusu, la m kokusu .... ykk bir duvar, duvar dipleri nnde kmelenmi yal kadnlar, kahve nlerinde, bakkal nlerinde arap ien, esrar ien yal Krtler, ingeneler... inin'li ocuk, ekmeini, zengin

Bilinmeli ki, Trkiye halklar ne zaman zgr olursa, Ylmaz Gney ve O'nun sanat da, ite o zaman zgr olacaktr.

TA VI R 44

ev relerin plnde arar. Aa ya da ince demir bir ubukla p bidonlarn kartrr, y ararl grdklerini alr. Ekmek bulursa y er, hele jelatinlere sanl bay at tost ekmeine bay lr. Kemik bulursa et kalntlarnn kokusuna, ekimi tadna bakmakszn kemirir.'' Roman, gnmz insannn, bu smr ve talan dzeninde nasl y oksullua, ezilmilie, aclara mahkum edildiini belgeley en nemli bir yazn rn. Ve inin'li Mustafa'nn sonu gelmey en hrszlklar, karakol v e cezaev i. Cezaev i koullarnn alabildiince olumsuz olduu o dnemde ay akta kalabilme savam. Cezaev inde devrimci tutsaklar tanmas, kaf asnda y er eden birok amazn y erini zamanla, dnen, sorgulay an bir Mustafa'y a brakmas. Ve Ankara Merkez Kapal Cezaev i'nde drdnc kouun (sbyanlar kouu) nclnde, en temel insancl talepleri ieren direniin nder Mustafa's... Direniin yaand y llarda Y lmaz Gney Merkez Kapal Cezaev inde siy asi tutukluydu. Direnie tankln v e o dnemi y le anlaty or "Sustular... drdnc koutan gelen bilinsiz bir fkey i, kararszl, dankl dndren sesleri dinlediler. Y ksek sesli tartmalar.. Dolap kapaklarnn birbirine arpmas... Belli ki dolaplar y er deitiriy or... Gardiy anlarn ay ak sesleri... Bir takm ocuk sesleri. Adaletin bu mu dnya" trksn syley en bir ocuk sesi.

ocuklar bit, pire v e pislik iinde idiler. Ve bir gece, ou yataksz, y organsz, plak olan ocuklar, cezaev i idaresine kar, "Pencere cam, soba v e gnde iki ekmek istiy oruz" diy erek direnie getiler. Ranzalar v e dolaplar y dlar kap arkasna. Adalet Bakann istediler. "Soba istiyoruz!" "Pencere cam istiy oruz!" "ki ekmek istiy oruz!" haykrlar, hep bir azdan tek bir ses gibi, insann iini rperten bir hal aly or romanda... Ve " Bamsz Trkiy e" slogany la btnleen Mustaf a'nn sesi zamanla, yine hep bir azdan, bilinleri kuatrcasna nice zlemleri, nice aclan barndr y or yreklerde. Biz halktan y ana sanatn sav unucular olarak biliy oruz ki; snf v e hak alma mcadelesi srdke, "Soba, Pencere Cam v e ki Ekmek stiyoruz" diy en nice Mustafa'lar y aratacaz v e nice Y lmaz'lar by tecek analarmz.

Kay naka: (1) HSEYNOV, Abdul Anbiy evi (Y lmaz Gney , y aam v e sanat), Glge Y ay nlar 1990,sayfa 62. (2) 25. Kare Dergisi, Umut Ticareti" balkl y azdan s. 60, Deiim Ajans, 1990.

TAVIR 45

K O AK L AM A ktm dan bana da Adm kazdm tana lm namert belalmdr Bakmaz gzm yana Bu dalarn rzgrndan Hotur aman benim bam hey lm dme peime Gentir daha benim yam Dz ov ay a inilir mi lm y ld sanlr m Dman sinmi y olun gzler Bile bile yanlr m Bu dalarn rzgrndan Hotur aman benim bam hey lm dme peime Gentir daha benim yam Gn gelince onar y zer Biner biner lrz Vurumaktr aslmz bizim Dner dner lrz Bu dalarn rzgrndan Hotur aman benim bam hey lm dme peime Gentir daha benim yam SMAL UY AROLU Dzenleme: G. Y orum

TAVIR 47

 Z G R L K

AT E Sz-M zik: Grup Ekin

y le bir ate y anar nsanlar yrr sokakta trkler sy ler Emeim, ekmeim, hakkm der zgrlk ister Ate scacktr eker insan Y an a yan tok y orgun uykusundan Silkinip uy and sabah akmak akmak gzlerini Dikip te dalgalarn doruklarna fkey le kabaran y reinin sesinde Bir grkemli off ektiinde Dadaki ate by r zgrlk ellerimizde bir krmz gl Dalarda sokakta zindanda bilenir fke Kav ga amanszdr sarar dny ay

TAVIR 48

HABERLER

SAVAA KARI KAMPANYA

"Sanatlardan "Krfez "Hukuku mdahaleye tepki" (Cu mhuriyet) savana ve kar kampanya" (Gne) Sanatlardan {Hrriyet) Grup Yorum, Ortaky Halk Sahnesi Oyuncular, Ortaky Kltr Merkezi Fotoraf ve Sinema Emekileri (FOSEM) ve Ortaky Kltr Merkezi E mekileri'nin organizasyonunu yapt; Rfat lgaz, Rahmi Saltuk, Musa Anter, Bilgesu Erenus, mer zge, nol Bykgnen'in konumac olarak katld basn toplantsnn ertesi gn, gazete balklar byleydi. ABD'nin kendi karlar iin Ortadou'daki krize mdahale edip, lkemizi de ayn krize srklemek istemesine kar yaplan basn toplants, Grup Yoru m'un Savaa Hayr" syledii; "Sen kurun yamurlar altnda Gnein delik deik edildii bir lkede dodun'' szleriyle balayan "Kuatma" adl parayla ald. Grup Yorum, Grup Ekin, Ortaky Halk Sahnesi, Tan Cemal Gen, Semih Poroy, Turhan Seluk, Kandemir Konduk, Musa Anter, smail Glge, Ortaky Kltr Merkezi Fotoraf ve Sinema E mekileri, Anadolu Kltr Mzik Topluluu, Edip Akbay-ram, De mirta Ceyhun, Rahmi Saltuk, Mjdat Gezen, Rfat Ilgaz, Bilgesu Erenus, Ayta Arman, mer zge,nol Bykgnen ve Metin stnda'n imzalad ve Ortaky Halk Sahnesi oyuncusu bir arkadan okuduu bildiride; "Ortadou'daki son gelimelerle birlikte, lkemiz scak bir savaa srklenmektedir. Blge halklarnn kendi

TAVIR 49

aralandaki sorunlarn kendilerinin zmesi gerekirken bata ABD ve batl lkelerin Ort adou'ya mdahelesini kabul etmiyoruz. Daha dn Libya'y bo mbalayan, Granada'ya, Liberya'ya, Pana ma'ya asker karan ABD, hangi bar, de mokrasi, bamszl ktan sz ediyor? T m bu geli meler karsnda zal ve ANAP iktidar ABD'nin istei ile halkmn sava teinin ortasna atmaya al maktadr. Bylesi bir savatan, lkemiz insanlarnn hibir kar ol mayacaktr. Uluslararas tekeller ve petrol eyhleri iin aktlacak kanmz yoktur. Haksz savalara kar kmak her sanatnn grevi olmald r. Ortadou Ortadou Halklarnndr ve Sorunlarm Kendileri zmelidir.'' deniliyordu. Terazinin ar kefesinde dolar keseleri, petrol rafinerileri ve varillerin, hafif gelen ksmnda ise insan llerinin bulunduu ye zerinde "BZ SANATILAR OLARAK DYORUZ K; ABD DOLARLA RI VE PETROL EYHLER N CA N VERMEYE HAYIR !" yazl pankartn nnde konuma yapan sanatlardan, 80 yandaki Rfat Ilgaz; baz sanatlarmz gibi "savan sanatla ne gibi bir ilgisi olabilir Uf" ya da "benim savaa dair hibir bilgim yok" demeden ne yallk, ne yorgunluk, ne de birok sanat gibi hastalk bahane etmeden, sanat sorumluluuyla gelmi ve krsnn arkasnda, dimdik ayakta unlar sylyordu: "Adnan Menderes ynetimi, NATO'ya girmek iin, Kore'ye asker yoll ad. imdiki ANAP iktidar da Trkiye'yi

AT'ye sokmak iin Ortadou'ya asker gnderebilir. AT'ye girmek iin, insan hak larna sayg yerine, bu tip oyunlara bavurmak yanltr. Biz, Ortadou petrolnn bekisi deiliz, jandarmas hi olamayz." Rfat Ilgaz'dan sonra konuan, yine 70 yandaki Krdolog Musa Anter de Trkiye'nin savaa girmesinin bir ykm olacan belirtti. Bilgesu Erenus; "Krfez krizi konusunda, muhalefet partileri, iktidarn tutumunu eletir mede geri kalyorlar. BM ve TBMM paravanas arkasna snarak, kendilerine gvensizliklerini gsteriyorlar. ktidardan hibir farklar yok. Ayrca Sadda m' da Halepe'de 5000 Krd ldren bir kasap olarak tanmlyoru m'' dedi. zleyenlerin srekli alklad, basnn da sk sk fotoraf ektii toplantda Rah mi Saltuk da unlar syledi: "Trkiye'nin savaagirmesi, "ok aka hakszlk" olacaktr.Irak la byle bir olaya girme miz, Trkhalk iin bir ykm, Krt'ler iin farkl bir felaket olur." Son olarak, besteci nol Bykgnen, Halepe katliamndan sz etti. Ayrca Trkiye'de savaa kar gerekli ve yeterli tepkinin gsterilmediini ne srd ve: "u anda, idamlarn infaz gnde me gelse, birok aydn, sanat tepki gsterecek, oysa, binlerce insann lecei bylesi bir savata ayn duyarll gre miyoruz. Trkiye savaa girmez diye yaygn bir kanaat var halk arasnda, ama Trkiye savaa girmeye 1. Dnya savanda

TAVIR 50

olduu kadar yakndr. 1. Dnya Sava'na kii karar verdi. Bu seferki savaa 1,5 kii karar veriyor" dedi. Sanatlarn konumalarndan sonra Ortaky Kltr Merkezi Fo toraf ve Sinema Emekilerinin hazrlad ve sava sonrasnda, savaa giren halkn durumunu ve yitirilen gzelliklerin, kaybedilen haklarn ve savan dourduu sefalet ve bask ortamlarnn anlatld dia gsterisi sunulurken fonda da Grup Yorum'un Bertolt Brecht'den besteledii para; "Tanknz tanknz ne gl generalimi Siler sprr bir orman, Y z insan ezer geer, Ama bir kusurcuu v ar; Bir srecek insan ister. Bombardman uanz ne gl generalim, Frtnadan tez gider, filden zorlu, Ama bir kusurcuu v ar; Usta ister y apacak. nsan dediin n i c e iler grr, generalim. Bilir umasn, ldrmesini, insan dediin. Ama bir kusurcuu var Bilir dnmesini de." sylendi. Amasya Cezaevindeki tutsaklarn, tutsaklk koularnda da mcadeleyi srdrdklerim, dardaki bir ok zgr insandan daha duyarl ve daha aktif olduklarm gsterdikleri karikatr almalar da, toplant salonunun byk bir blmnde yer

alyordu. Karamizahyla; izleyenlere birkez daha ABD emperyalizminin gerek yzn, bylesi bir savan getirip gtreceklerini anlatan sergi, Ortaky Kltr Merkezi 'nde yeniden izlenebilir. Ortaky Kltr Merkezi Emekileri 'nin hazrlad basn toplants program bununla bitmiyor ve Ortaky Halk Sahnesi Oyuncular, bir yandan zal-Sam amca arasndaki ilikiyi, bir yandan da Ortadou halklarnn kardeliini anlatan, ksa bir oyun sergiliyorlard. Oyun sonunda Trkiye ve Ortadou halklarnn giymi olduu kefenler paralanarak karlyor, toplam kna konuluyor ve izleyicilerle basn mensuplar, bu kefenleri ineyerek geiyorlard. Sanatlar; "SANATI HER ZAMAN SANATINI CRA ETMEYEBLR. BAZEN BARI GETRECEK SAVALARDA, BARKAT ARDINDAN ATE DE AABLMELDR! FAKAT, ABD DOLARLARI VE PETROL EYHLER N, SOKAKLARDA AKITILACAK KANLARIMIZ YOK!" diyor. Sanatlar; YAASIN ORTADOU HALKLARININ KARDEL!" diyor. Ve sanatlar; "ARTIK AITLAR YAKMAK STEMYORUZ!" diyor.

TAVIR 51

ORTAKY KLTR MERKEZ

Gnlk yaantmzda iie bulunduu muz fotoraf olgusunun pratikte kul lanmnn d nda bir zellii daha vardr ki; en nemlisi; sanat dal olmasdr. Gaze telerin kltr-sanat sayfalarna kabaca gzattmzda, fotorafla ya da alan fotoraf sergileriyle ilgili bir yazya rastlama mak i mkansz hale gel mitir. Ne yazk ki sanat fotoraflarnn retimindeki arta ra men e meki halkmz fotoraf sanatna yabancdr. Yabanclnn temelinde fotoraf sanatlarnn yaptlarn dar bir grubun tketimine sunmalar , ortaya konan yaptlarn ieriinin boluu yatmaktadr. Bu alandaki yoz yaklamlar kur mak, alternatif rnler ortaya koymak iin fotorafve sinema sanatna duyarl olan bizler OKM-FOSEM ats altnda bir araya geldik. almalar mzda lke mi z gereklerim ve elikilerini kaba saptamacla ka madan, z-bii m dengesini gzard etmeden, tek nik olanaklardan m mkn olduunca yararlanarak, estetik deerlerle btnletirerek belgelemeye alyoruz. Ayrca; artan toplumsal muhalefetin ve ykselen mcadelenin belgelen mesinin, gelecek kuaklara aktarlmasn n soru mluluunu duyuyoruz. Bu bilinle ilk alma mz Kkarmutlu gecekondu mahallesinde gerekletirdik. Verdikleri mcadele ile bir destan yaratan Kkarmutlu halkn direni ncesi ve sonras yaantlaryla belgele dik. alma mz dia ve video ekimleri ol mak zere iki ayr bl mden oluuyordu. Dia ekimlerini al ma tama mlandktan sonra kurgulayarak, mzik ve efektler eliinde Kkarmutlu'da gsterine sunduk. kinci alma mz Yeni eltek'de meydana gelen grizu faciasyla kamuoyunda

FOTORAF VE SNEMA EMEKLER

kendini hissettiren maden gereinin belgelen mesine ynelik oldu. Bandan beri madenlere ve maden iilerine duyarsz kalan kamuoyunu daha duyarl hale getirmek amacyla bu al may yap maya gerek duyduk. alma mz gerekletirmek zere Zonguldak'a gittik. (Yeni eltek'e gidebilme koullarmz yoktu) Madenlerde ekim yapma mz engelle mek iin kartlan btn brokratik zorluklara ve maden gvenlik grevlilerinin dahalesine ra men ekimizi ta ma mla may baardk. Maden iletmecileri olaanst bir olay ol madka madenlerin iler acs duru munu ka muoyundan gizle meye ynelik bir tavr sergiliyor. Bundan nce biri sendika (yllar nce yaplan eitim a mal bir fil m), dieri TRT (Can kanar'n yzeysel bir yaklamla eltek facias sonras ektii) olmak zere sadece iki kurumun madenlere inip ekim yapm olmas yaptmz iin nemini ortaya koyuyor. Maden dnda yaptma ekimlerde maden iilerinin aile ii yaantlarn, madenlere gidi gelilerini, karlatklar zorluk lar grntlemeye, saptamaya altk. Madenciler konusundaki dia alma mz EMEKAD tarafndan dzenlenen "Sendikalama ve Sendikal Haklar" konulu syleide izleyiciye sunduk.Btn bu almalarmzdan aldmz olu mlu eletiriler yeni almalara bala mada bizi motive edici g oldu. Irak'n Kuveyt'i ilhak ve ABD e mpe ryalizminin bu duru mu bahane ederek insan haklar savunuculuu maskesi altnda Irak'a ve dier Ortadou halklarna kar balatt haksz sava hazrlk lar zerine "Haksz Savalar" konulu bir dia gsterisi

TAVIR 52

hazrladk. Bu alma m zik ve efektlerle desteklenmitir. alma mz ABD e mperyalizminin igal ettii, terr estirdii lkelerdeki grntlerle (Hiroima, Vietna m, Kore, Panama, Liberya, Granada), ikinci paylam sava srasnda Alman faizminin toplama ka mplar ve Halepe katliamndaki grntlerden oluuyordu. Bandan beri "fotoraf yaptlarnn yeri sanat galerileri deil, fabrikalar, kahveler, sokaklar, ksaca emeki halkmzn bulunduu ortamlar olmal dr." dncesini savunan bizler Belediye- 1 No'lu ubesi

kaldramayan iilerimize haksz savalar konusunda daha duyarl ol malar gerek tiini, herhangi bur sava durumuyla birlikte on yldr byk glklerle kazandklar haklarnn bir rpda ellerinden alnabileceini aktardk. Ayrca; ayn alma mz iki ayr basn toplantsnda da sunduk. lki, duyarl sanatlarn katlmyla gerekletirilen haksz savalar knamaya ynelik toplantyd. kincisi, Belediye-l 1 No'lu ubesi ile Beyolu ubesinin ortaklaa dzenledikleri haksz sava protesto etmek

ile Beyolu ubesinin teklifleri zerine "Haksz Savaa Hayr" ka mpanyas dorultusunda birlikte almaya baladk. Sabah saat altda balayp akam saatlerinde biten gsterilerimizi ortalama 25 ayr iyerinde gsterime sunduk. Bir hafta boyunca ortalama 5000 belediye iisi gsterimizi i zle me olana buldu. Bununla yetinmeyip gittiimiz her iyerinde ABD e mperyalizminin igallerini knayan, e mperyalistler ve petrol eyhleri iin dklecek kanmzn ol mad n belirten konumalar yaptk. Tartma ortam yaratarak, ekonomik sorunlardan ban

iin iki saatlik i brakma eylemi yapacaklarn duyurduklar basn toplantsyd. "Haksz Savalara Hayr" konulu alma FOSEM'in en youn almas olup halen srmektedir. Btn bunlar yrrken, alan ocuklar zerine de bir dia almas yaptk. Kkarmutlu ve madenciler konusundaki video ekimlerini kurgulama almalar deva m etmektedir. Kurgulama ilemi tama mland nda izleni me sunulacaktr. OKM-FOSEM

TAVIR 53

HALKTAN YANA KLTR-SANATIN, EGEMEN GLERCE TEHLKEL GRLP,

Glhan Tabak Tutu kland... 17 Austos'ta, skenderun'da, bir demokratik kitle rgtnn dzenledii gecede, Krte trk syledii iin tutuklanan Glhan Tabak hakknda, Krt olmad halde, "Ben Krt'm. Krtleri kkrtmak iin Krte syledim" eklinde bir ifade yazlarak, tutuklanp, Malatya Cezaevi'ne gnderildi. Ara mahke mede tahliye edildi.

BASKILARIN ARTMASINA SON RNEKLER...

Konser iptal edildikten sonra, Ferhat. Tun'un balamasnn iinde pankart arayan polis, ikinci gn yaplacak olan konseri de yasaklayp, Ferhat Tun'u gzaltna ald. Bu olaydan sonra basna aklama yapan Ferhat Tun, " bu tr olaylarn bireysel ol maktan ktn ve kendisine devrimci-demokrat diyen btn sanatlarn bir araya gelerek, ortak tavr al malar gerektiini syledi. Bu istei, znde doru olsa da, baka sanatlarn resmi gler tarafndan karlat basklara sessiz kalp, yamaca kendine ynelik haksz uygulamalarda, dier sanatlarla ortak tavr olma istemi, ne yazk ki pek inandrc ve samimi deil. "Pir Sultan"a Yasaklama... Ege men snflar, ilerici-demokrat oyunlar yasaklamaya devam ediyorlar. Ankara Birlik Tiyatrosu'nun "Pir Sultan Abdal" oyunu da yasakland. Grup Ekin'e Gzalt... Mersin'e konser vermek iin giden grubun solisti Metin Turan, konserden yarm saat nce "siyasi polis tarafndan arand" gerekesiyle gzaltna alnd. Gzaltnn a macnn, Metin Turan'n aranmas deil,

Ozan ada'n Kaseti Yasakland... Denetleme Kurulu'nda, sanatnn kasetinin tm sakncal bulunup, kasete izin verilmedi.

Ferhat Tun'un Konseri Engellendi... 4-5 Austos tarihlerinde, Akhava Tiyatrosu'nda yaplacak olan Ferhat Tun konserlerinin ilk gnnde, konser srasnda sloganlar atld gerekesiyle, ili Em niyet Amiri, konseri durdurup, Ferhat Tun'a "konserin iptal edildiini" sylemesini istedi. Bu mdahaleden sonra, "insanlk onuru"na, "zindanlarn boalmas"na, "keyfi basklar"a ynelik sloganlar,"polisin darya karlmas"na dnt.

TAVIR 54

konserin

engellenmesi

dorultusunda

olduunu s yleyen Grup Ekin, konserlerini iki gn stste baarl bir ekilde v erdiler. Bylece polisin, bir kez daha halktan y ana sanatlarn kitl elerle kuc akla masn engellemeye ynelik oy unlar, sonus uz kald.

Devrimci s anat, hal k kolayc a etki leyen, mc adel eye katan nemli bir aratr. Bunu i yi bilen ve yakndan takip eden egemen snflar, sanatlar zerinde, eitli bas k yntemlerini denemeye devam ediyor. Fakat hal ktan yana sanatlar varol duka ve mc adeleyi srdrdke, bu bas k yntemleri sonus uz kal acaktr.

SA V A A K A R I

SO KA K T Y A T R O S U

Ortaky Halk Sahnesi oyuncul ar, gerek anlamda ilk sokak tiyatros u deneyi m ini Merter'de atlyelerin bul unduu bir s okakta ya adlar. Srklenmeye altrl dmz haks z s avan gerek y zn anl atan oyun, tekstil isileri tarafndan cok u ve hey ecanla izlendi. TAVIR 55

BASIN

A I KL A M A SI

Bundan 6 y l nce 9 Eyll 1984'de, sinemamzn y aam mcadelesini, y oksulluunu, aclarn, umutlarn al lagelmi, y oz, Y eilam kurallar dnda, ulusal v e ev rensel bir anlatm diliy le dny a halklarnn gzleri nne sermi bir sinema ustas, Y lmaz Gney 'i yitirdik. nsanmz tany an, sorunlarn irdeley en v e zmler reten bir dev rimci sanaty d. Halktan y ana sanat romanlarna, yklerine de tay arak, yazn alannda da rnler v ermi bir sanat adam. Oligarinin, kendisine kar, halkn y annda tav r alan her ilerici, dev rimci unsura y nelik tahammlszl, basklan v e y oketme politikalar, Y lmaz Gney 'in filmlerinin kendi lkesinde, kendi halkna y asaklanmasy la somutlanm, unutturulmay a allmtr. Y urt dnda kmasn engelley erek lme mahkum ettii Ruhi Su, bugn artk tm plakly la reddedilemey en Krt Ulusu gereini sav unup y azd iin tutsak edilen smail Beiki; kitaplar toplatlan, y asaklanan y azarlarmz, airlerimiz, karikatrclerimiz, konserleri engellenerek halkla balan kopartlmaya allan Grup Y orum, Grup Ekin, ksaca halktan y ana olanlar bu basklardan pay larna deni aldlar, aly orlar. Unutulmamaldr k i , hibir engelleme v e bask politikas, halktan yana olan, halkn sesini susturamayacak aksine daha da grletirecektir. Ve halkn zgrlk mcadelesi srdke Y lmaz Gney ler oalarak, grleerek varolacaktr.

HALKTAN Y ANA KLTR VE SANAT SUSTURULAMAZ! SANATININ EMENN DMANLARI HALKIN EKMENN DMANLARIDIR!

DEVRMC

MCADELEDE

SANATILAR

TAVIR 56

TRKLER SUSMAZ HALAYLAR SRER

A
1- Gel ki afaklar Tutusun 2- Ferhat 2- Koaklama 4- Direniilerin Cevab 5- Umut (Enstrmantal) 6- Halay

B
1- Haydar'n Trks, Apo'nun Trks Hasan'n Trks 2- Dalara Doru 3- Madenciye At 4- 16 Mart 5- Sasa Horonu (Enstrmantal)

V I R 5 5

n a k z y o r u m r e t m e n i m Sana kzyorum retmenim Elimde deil Kzyorum ite Bana dnyann dndn rettin Teekkr ediyorum inde dnen dolaptan retmedin Pamuu rettin Tohumunu, topram ve de ieini Ve onu toplayan Nasrl ellerin yoksulluklarn Ama srtst yatp Hazr yiyenleri Niin retmedin retmenim? Madenleri rettin. Bizde ve tm dnyadakilerini Ne kadar karldm rettin Teekkr ediyorum Kimin kardn Ondan aslan payn alan Elin gvurunu Onun ibirlikilerini Ve de vatan hainlerini Neden retmedin, neden? Hayvanlar rettin Sivrisinei, tahtakurusunu Tm kan emici hayvanlar rettin Kendimi korumaya alyorum Ve sana teekkr ediyorum Bir de insanlar kan emermi V a m p i r rnei, keneden beter Evet retmenim Bizi iliklerimize dek soyan Vampir gibi zerimize ullanan Amerikan gvurunu diyorum Gzmle gryorum retmenim Dumanlarmza girmiler Soluk allarmzda duyuyorum te bunlar diyorum , retmenim bunlar Neden retmedin, neden? Bir renci