BU SAYIDA MERHABA ...............................................................................................................

1 CESARET
A R!/Tavr ......................................................................................... 2 SOSYAL ST GEREK SANAT VE SANATSAL BAKI
AIMIZ NE OLMALI/ Vasf Sertel..... ............................................................... ..4
R/ B. Altun .......................................................................................................6
R/N. Behram ......................................................................................................7 YK: DARAACINDA LMSZLE
ENLER N ARDINDAN/ A.Gn................... 8
R/ S. Kaynar................................................................................................... 14
RLER/ A. Hicri zgren................................................................................. 15 RUH SU: FKES SES NDEN BYK B R OZAN/ Grup Ekin...............................16 YK: TERSAKAN/ E. Seluk............................................................. .24 GRUP YORUMA B R YORUM/ Volkan Aytar ...................................................38 "GEL K
AFAKLAR TUTU
SUN" / Grup Yorum .............................................. 40 NOTA/Grup Yorum ............................................................................................... 43 B R OYUN ZLERKEN/Ahmet Yzak .............................................................. 44 OYUN METN : D REN
, LM VE YA
AM/ OHS Oyuncular ............................ :47 HABERLER ........................................................................................................... 53 ANKET....................................................................................................................56 Kapak Resmi: rfan ERTEL

"Kltr ve Sanatta TAVIR" Aylk Sanat Blteni: Sahibi: Ortaky Kltr ve Sanat Bilim Aratrma Yay. Org. Film. Tic. San. LTD. T. adna Ruhi Uzunhasano
lu/Yaz leri Mdr: Elif Sumru Grel/Yazma ve Havale Adresi: Ortaky Kltr Merkezi, Dereboyu Cad. No: 110 Ortaky-ST/Tel: 158 69 87/ Abone Koullar: Yurtii: 1 Yllk 45.000 TL/ Yurtd: 1 Yllk 30 DM. lan: Tam Sayfa: 100.000 TL/ Dizgi ve Ofset Hazrlk: DTR Ajans (513 17 93) / Bask: Gnay Ofset

MERHABA
Emperyalizmin Ortado
u'daki askeri y
na
sryor. kemizde ise egemen gler halka ve devrimcilere kar atklar savaa bir yenisini eklediler. damlar! Daha nceleri birok kez denenmi ama her defasnda ters tepmi bu silahn tekrar gndeme getirilmesinin bo bir aba oldu
una inanyoruz. Kapa
mz bu konuya ayrdk. dam cezas mecliste bekletilen devrimci tutsaklardan Baki Altun'un "devrimcilerin idam'n"anlatan iirine ve ayn konuda bir ykye yer verdik. "Sosyalist Gereki Sanat ve Sanatsal Bak Amz Ne Olmal". Vasf Sertel adl okurumuzun gnderdi
i yazy, ieri
ine katld
mz iin yaynlyoruz. Ruhi Su rgtl sanat olmak konusundaki tutarl tavr yannda, halk mzi
inin yozlatrlmaya alld
dnemde bu gidie dur diyen bir isim oldu. Onu her yanyla sorgulamak, olumlu ynlerini gelitirmek, eksiklerini amak perspektifiyle hareket etmenin gereklili
ini vurguluyor Grup Ekin. Yeni eltek katliamnda topra
a gmlen madencinin nianlsdr Glbade. Umudunu, sevgisini, dlerini yitirdi
ini dnd
anda karlat
bir grup insan onu derinden etkiler. Tersakan'da Glbade'lerin yksn bulacaksnz. "Bir Oyun zlerken..." Sinemac okurumuz Ahmet Yzak, Bayrampaa Cezaevi'nde tutukluyken devrimci tutsaklarn sergiledi
i "Direni lm ve Yaam" adl oyunu izliyor. Okurumuzun bu izlenimlerini ieren yazsn Ortaky Halk Sahnesi Oyuncular'nn yeniden dzenledikleri oyun metni ile birlikte yaynlyoruz. Bilkent niversitesi
rencilerinin kard
"De
iim" adl dergide Volkan Aytar'n "Grup Yorum'a Bir Yorum" balkl bir eletirisi yaynlanmt. Ciddi buldu
umuz bu yazy ve Grup Yorum'un "Gel ki afaklar Tutusun" adl son kasetinin de
erlendirilmesini bu saymzda bulacaksnz. 3. saymzda yaynlad
mz "karlarnz in Kefen Giymeyece
iz" adl oyun metninde yanl anlamalara neden olacak diyaloglar yeralyordu. Emperyalizmle yeni-smrgecilik temelinde her trl ba
mllk ilikileri iinde olan lkemiz egemen gleriyle, emperyalizme kar zaman zaman tutarsz da olsa tavr alabilen Saddam ynetimini ayn kefeye koydu
umuz sonucu kabilir. Byle dnmedi
imizin bilinmesini istiyoruz. Bu saymzla birlikte abone kampanyas balatyoruz. Devrimcileri, demokratlar, yurtseverleri, halktan yana kltr ve sanatn sesi olan TAVIR'a abone olmaya a
ryoruz. Da
tmn kendi olanaklarmzla yapt
mz TAVIR'n en geni kitleye ulaabilmesi iin, okuyucularmzn yardmlarn bekliyoruz. Daha iyi, daha doyurucu, sanatn btn dallarn kavrayabilen bir TAVIR iin, kltr emekilerine a
rmz tekrarlyoruz.

TAVIR

CESARET AR!
TAVIR
"Gazetelerde yer alan resimlerimde gzmn bantlandn da zlerek gryorum. Ben gzmn bantlanaca utanlacak bir ey yapmadm. O bantlarn asl utanmas gerekenlere, insanlarmz savaa mahkum etmek isteyenlere taklmasn istiyorum..." Byle diyor okulunun camlarna "Savaa Hayr" yazd diye gzaltna alnp ikence edilen, tutuklanp okuldan atlan Nermin Alkan. "Direneceiz! Akta kalrsak eer, lr kck bebelerimiz" diye haykryor, evini, hayatn, ocuklarn savunmak iin kolluk kuvvetlerine ta atan gen kadn. Gecekondular hareketli, gecekondular fke ve hrs yuma. Toplumsal elikilerin en youn yaand yerler, ehirlerin krlar sokaa dklmeye hazr. Hakkn korumak, hak almak iin rgtleniyor. Fabrikalar, atlyeler, tezgahlar iin iin kaynyor. niversiteler eylem iinde. Bilimi, eitim hakkn, yaratc dnceyi boan YK yasasn krmak iin niversiteler genel boykotta. Yoksul kyller, memurlar, orta snflar zamlar, vergiler altnda eziliyor.Bask, terr ve asimilasyon politikalaryla yok edilmeye allan bir ulus, soykrma varan resmi terr karsnda sokaklar, caddeleri, meydanlar tutuyor; ate toplar salyor, direniyor. Halk dmanlar, ikenceciler, zindanclar, sorgu efleri halkn adaletine hesap veriyor. Ylgnlk ve korku emberi krlyor. Her geen gn yeni direni mevzileri kazanrken halkn rgtl gc, devrimci hareketi eylemlerini yaygnlatryor, srekliletiriyor. airin nnde iki seenek var. Ya hayat yaayacak, emeki ynlarn iinden onlarn acsnn, sevincinin, emein sevdasnn fkesinin trksn syleyecek. Dizeleri, szckleri yaayan canl birer organizma olacak, "her imgesi bir tufan yaratacak.(1)" Ya da kabuuna ekilecek, kendi yaratt bir dnyada entellektel tatmin ve gsteri iin yazacak, canszlaacak, hareketsizleecek. Kk, anlalmaz hastalkl duyarllklar iinde kiiliini yitirecek. "Politik kompleks'ten kurtulma, iirin boynunu kendini hereyin stnde gren 'geri politikann' dilerinden kurtarma"(2) adna nefessiz kalacak. iir ya birden bine kadar numaralanm lks katl "parlak" kitaplar iinde tozlanacak, solacak; ya da meydanlar dolduranlarn uultusu, grev atelerinin koru olacak; szckleri doruklar donatacak, snaklar, kuytular bezeyecek. Cesaret air. Sen de yaayabilirsin hayat. Milyonlarn sesine karsn nefesin; yeni bir dnya iin, yeni bir toplum iin. Kr "aydn" kabuunu. Onlara katl. Ik nerden avkyor, nehirler nereye akyor. Soluk solua gelen ne? Tezgahlarn sesini dinle, raklarn gllerindeki sevinci, ellerindeki umudu gr. Hayat "komut" versin, seni ynlendirsin. Toplumsal hareket canlandrsn szcklerini. zgrlk ancak toplumsal bir ifade kazandrd zaman anlaml olabilir. iir halk tarafndan anlalmaldr. Halk anlayabilen halk tarafndan anlalabilir. Toplumsal yaamn iinde olmak, ona ynelmek, yaratcl gelitirir, zenginletirir.

TAVIR

air yaratclktan uzaklap, iirini belli kalplarla snrlamamaldr. Halk, karlar sz konusu olduu zaman yeni anlatm biimlerini, bak alarn kavrayacaktr, kendisi iin olan, kendinin olan benimseyecektir. Btn canll ve giderek eitlenen i blmyle srp giden hayat, yeni anlatm biimleri gerektirir. iir duraanlamamaldr, salt bilgi nesnesine dntrlmemelidir. Szcklerin ars iirsel bir yank uyandrabilmelidir. Duygu ve akt, uyum iinde olmaldr. Emperyalizm ve ibirlikileri ynlendirdikleri iletiim aralar fabrikalar, bankalar, borsalar, hapishaneleriyle rgtl bir gtr. Devrimci air klalar, polis merkezlerini, matbaalar, gazeteleri, dergileri karsna alacaktr. Onlarla mcadele etmek, devrimci anlayla sosyalist toplumu oluturmak, stesinden gelinemeyecek bir grev gibi grlebilir. Korkutucu, rktc gelebilir. Ama emeki ynlarn hnc, fkesi, hareketi, bilinci; insann erdemi; yoksulluun acs, alev saan bir silah, elikten bir yumruk Olarak rgtlenebilir. Cesaret air, rgtl olmaya! Cesaret air! "Kvrck bir koyun gibi gezinen ve lirik sevdal temalar meleyen biri"(3) olmadn gster. Snf mcadelesine katl. Szcklerini devrim iin syle, devrim adna haykr. Ykselt yumruunu, parman hep canl kalsn. Trnaklarn uzam, trnak aralarn kirli... kes, trple," (4) diyenlere "diyalektik" diye haykr, "haklyz kazanacaz!" diye... "Behey! kaburgalarnda ate bir yrek yerine dare lambas yanan adam! Behey armut satar gibi sanat okkayla satan sanatkr! Ettiin kr kalmayacak yanna Soksan da kafan dkknna, dkknn yedi kat yerin dibine soksan; yine ate imiz seni yal salarndan tutu turarak bir trbe mumu gibi damla damla eritecek" (5) DPNOTLAR 1) Louis Aragon 2)Hseyin Haydar, "iir-Politika ilikisini ok konutuk, yazdk. Artk ortak bir yarlara gelindiini sanyorum. iir, "Politik kompleksten kurtuldu! '80'li yllarda iirin boynu, kendini her eyin stnde gren "Geri Politikann" dilerinden kurtarld! iir solukland, canland!" (Varlk edebiyat dergisi, Kasm 1990, say 998, sayfa 14) 3) Mayakovski 4) Haydar Erglen, "Yine arka sralardan bir dinleyici kyor ve tam oturum kapanmak zereyken, 'Peki' diyor 'Diyalektik'. Bu ocuk da 20 yldr ayn parma kaldrp, ayn eyi soruyor: Kardeim ne trnak seninki de! Her seferinde sylyorum: 'Trnaklarn uzam, trnak aralar kirli, kemiksiz ol demiyorum canm kardeim, ama u trnaklarn kes, trple n'olur!" (Varlk edebiyat dergisi, Kasm 1990 say 998, sayfa 12) 5) Nazm Hikmet, Ayaa Kalkn Efendiler.

TAVIR

SOSYALST GEREK SANAT VE SANATSAL BAKI AIMIZ NE OLMALI

VASIF SERTEL "Sanat konusunda nemli olan bizim grlerimiz de
ildir. Says milyonlarla hesaplanan bir halkn iindeki birka yz hatta birka bin kiinin sanat anlay da nemli de
ildir. Sanat halkn maldr. Sanatn kkleri, emeki kitlelerin derinliklerine uzanmaldr. Sanat bu kitleler tarafndan anlalmal ve sevilmelidir. Sanat bu kitleleri birletirmen, duygularn, dncelerini ve isteklerini yceltmelidir. Onlar harekete geirmeli, ilerindeki sanatsal itileri uyandrp gelitirmelidir. i ve kyl kitleleri kuru ekme
e muhta durumdayken, ufak bir aznl
a pasta sunmamz do
ru olur mu? imdi syleyeceklerim sadece szn gerek anlamyla de
il, mecazi anlam iinde de benimsenmelidir: Kylleri ve iileri her zaman gz nnde tutmak zorundayz."(1) Gnmzde youn bir ayr ma ve nitelle me sreci ya anyor. Salkl olan aydnlar bilimde, kltrde ve sanatta daha derinle me ve nitelle meye ynelirken, byk bir kesim; szde aydn ise sratle bireysel ka yollarn bulup, geli tirip akla uygun klflarn hemen hazrlyorlar  in kts bu yaplann sosyaliste tavrlarla da sslenmesi. Leninizm'in entel bilgi tavrlarla her alanda terkedilmeye al lmas-modasnn-salgn hastalk gibi yaylmasna tank olmak iin gzlerimizi drt amamza gerek var m? ...Teorik dzeyin daha d k olduu sanat alannda ise bu daha da ak-seik, stelik yan ba mza kadar sokuluyor, i lerimizin younluu bizim bu olguyu fark etmemizi geciktiriyor. Oysa mcadelemiz her ynyle organik bir btnsellie ula mak zorunda. Srf bu yzden bile uyank olmak, zamannda tedbirimizi almak, ufack szntlar bile grmek, gemimizin su almasn engellemek hayati nemde. Sanatn kitlelerden koparlarak alp ba n gitmesi yeni bir olgu deildir. Her dnemde egemen gler, kitleleri bu mcadele aracndan yoksun brakabilmek iin anla lmaz olan, bireysel olan ne kartm lardr. Bunun aksi ynndeki sanatsal rnlere de ad , ilkel damgasn vurarak, ellerindeki ileti im aralarn kullanp kar kagelmi lerdir. Oysa sanat ya ad toplum iinde ya egemenlerden yana, ya da emekilerden yana olmak zorundadr. Bunun ikisinin ortas olmam tr, olamaz da. Snflar st bir sanat dal ya da sanat d nmek mmkn mdr? Artk sanat geli en teknik ve ileti im dnysnda sanatn ustalk, duyarllk dzeyinden bilim, bilinle besleme dzeyine kartmak zorundadr. Bunu yapamazsa ister istemez bir dnem sonra bu kmaz,onu anla lmaz samalklar retme ve rettiklerini aresizce savunma durumuna d recektir. Bu sanatlarn ba savunu aralar "Trkiye halknn kltrel dzeyi d k, sanatsal gelenei yok, bu yzden benim ada ve hatta gelecein sanat olan retimimi anlayamyor, ne yapaym ben anlatmak zorunda deilim bu onlarn sorunu" demek oluyor. Bu, i i snfmz tanmamak, onun gcne inanmamak deil de nedir. Elbette sanat sanatn binlerce yllk gemi birikimini ok iyi kavramak ve bu birikimi sanatsal retiminde temel yapmak zorundadr. Kolaya kamak, sradan,

TAVIR

hamasi beenileri kitlelere matahm a sunmak ise madalyonun tehlikeli olan dier yzdr. Sanat, mesajn kitlelere en iyi ekilde sunmann yolunu bulmak, dnyann dei ebilirliini kitlelere gsterirken bunu yanl anlamalara yer vermeyecek yalnlk ve netlikte vermek zorundadr. Bu da gerekten ok zor bir i tir yetenein, bilimle silahlanlp st dzeyde bir estetik zme ula trlmas ok al mayla mmkndr. Unutmamak gerekir ki, bir fikrin rezil edilmesinin en kolay yolu, onu kt bir ekilde savunmaktr. Bu irdelemede dei ik sanat dallarnn dei ik konumlara getirilmek istendiini grmezlikten gelemeyiz. Hele resim kendini hepten dokunulmaz bir cam kase iine koymu , hatta "Resim hibir ey anlatmaz" ermi lik mertebesine ula m bulunmaktadr. Bu yce ayrcala nereden ula t merak etmemek mmkn deil. "Resim konusunda arla varan putlar krma tutumundayz. Oysa "eski" bile olsa ."gzel" olan korunmal, rnek alnmal, k noktas olarak benimsenmelidir. Sadece "eski" diye gerekten gzel olana srt evirmek, onu daha ileri geliim iin k noktas olarak almaktan vazgemek niye? Sadece "yeni" diye ona bir tanr gibi tapnmak, boyun emek niye? Samalk! Bo sz ve samalk bu salt ikiyzllk ve batya egemen olan sanat modalarna bilinsizce uymak demektir. Bizler iyi devrimcileriz, ama ayn zamanda "modern kltr alannda da varlmz" kantlamak zorundayz. Geri ben kendime aka "barbar" demekten kanmyorum. Ekspresyonizm, ftrizm, kbizm ve sanatsal dehann en parlak belirtileri olan teki "izm" lerin hibirini benimseyemem. Onlar anlamyorum, onlardan hi zevk almyorum."(2) Usta bu kadar net ve yaln bakyor bu konuya, sormak gerek gnmz Trkiyesi'nde ba ka bak alar geli tirmek iin ne dei ti? Evet, resmi ve onun olanaklarn kitlelerin mcadelesinden uzak tutma hakkn kendimizde bulabilir miyiz? Burjuva rtkanlar her dnemde sosyalist-gereki sanatlar banaz tutuculukla, mekaniklikle, gdmllkle ve hatta hamasilikle yaftalaya gelmi lerdir. Bu ok doaldr. Snf mcadelesi fabrikalarda-tarlalarda di le, trnakla, kanla verilirken, bu platformda da byle verilecek, ya saldrlacak ya da grmezlikten gelinecektir. Srf bu yzden bile sosyalist-gereki olmak ineli fsna giren sanatnn i i iki misli daha zor, ama zorluu denli de onurludur. Bu zorluu gze almak, bireyinden fedakrl yntemle tirip, zveri olanaklarmz geli tirmek zorundayz. Aksi, bu alan burjuvaziye terketmek ve asl nemlisi mcadelenin ideolojik-kltrel btnln paralamak olacaktr.  i snfmz, kendi lkesi znelliinde verdii snf mcadelesinin teorikkltrel-sanatsal yntemlerini, gemi ten derslerle olu turup, geli tirecek ve kendi iktidarn mutlaka kuracaktr. Her alanda olduu gibi sanatsal alanda da i i snfnn st dzeyde ada bir sanat, mcadelesinin iinde kk salacak ve bu gl kkleri zerinde serpilip geli ecektir. Gerisi laf salatasdr, burjuvazinin kuyruuna taklmaktr. Yeni SosyalDemokratlarla, yumu ak ayaklarla sanat alannda da kyasya bir mcadeleye hazrlanmann zamandr. DPNOTLAR 1) V. I. Lenin-Sanat ve Edebiyata Dair 8. 250-251 eviren; Sekin Clzolu 2) V.l. Lenin-Sanat ve Edebiyata Dair s. 250 TAVIR 5

R

BAK ALTUN

BZM DN
Sz kastiler tek tarafl askeri mahkemede grcsz tartmasz anlamasz Yargtay salonunda nianlanp Dankl d meclisinde yaptlar dn (laf aramzda devletli paamzn destek kredisi, cret nergesiyle bir hayli sade ve disiplinli gemi o akam) Gyabmzda tm "nikh ahitlerinin" imzalan tamamlannca bir gn bize de "vakit geldi" diyecekler gerdee girmek iin omuzlan lm ykl muhafzlar... ok uzun bir gelecek iin ok ksa bir yolculua kacaz mavzer duvarlar arasnda karanlk bir gecede kapkara cellatlarla yzleip stne kara bulutlarn kt lkeme yeniden dourabilmek iin gnei eref krssnden bozabilmek iin bekretini kavgann ne onlarn sadlna nede srtmza inecek yumruklarna gerek var... yreimiz o heyecan alt mays halaylarnda duydu daha yaam yeni kavrarken duyduumuz o an ite buydu bu coku bu an bu krs hrriyete alan ne ilk ne de son yoldu... Bir on sekiz, bir yirmi alt, bir otuz ya decek krsden daha nice nice ba Ancak ve ancak smry zulm cehalet ve ihaneti oran biip ekicin dvd gn bu kanl dn.

TAVIR

R

NHAT BEHRAM

YALNIZ DELLER
Saydam ve slak lm eer boyunlarna geirilen ilmikten gkten bir frtnay koparr gibi koparacaksa cierlerini nefesimi onlara vereceim kalbimdeki yaayan tprty gzlerimi onlara vereceim oyarak kirpiklerimle, dnyada acya ve fkeye dair btn grntleri Urgan demir yollarnda fabrikalarda gn boyunca ln dinmedii ehrin uzak semtlerine doluan iilerin, pamuk seline yaprak yaprak dklen ttnde zeytinde fndkta am denizinde ormanlarn ve verimsiz dzlklerinde kurak topran aln can ekiini trnakla terle susturmaya alan yoksul kyllerin gzlerinde parlamaya balayan umut iin dmlendi Saydam ve slak lm eer boyunlarna geirilen dmden dkecekse krlerin alfabesini yumruumu onlara vereceim yaayan yumruumu azm onlara vereceim yeryznn btn mert lleri iin toplayarak kanl kelimeleri

TAVIR

YK

DARAACINDA LMSZLE ENLERN ARDINDAN:

RZGRIN ARDI...
A. GN

le sca
. Zayf, kara kuru, ksa boylu adam ikisini yudumluyor. Masada onun dnda iki kii daha var. Zayf, kara kuru adam hzl hzl konumasn srdrrken, bir yandan da ikide bir mendille alnnda biriken terleri siliyor. Szckleri anlamak zor. Di
erlerinin meraksz dinleyii belki bundan. Konuma kendi seyri ierisinde son zamanlarda, hep oldu
u gibi gelip gelip ayn konuya taklyor: "Ne oldu? Yargc vurdular. Vururlar tabi. Sen adam vereceksin anaristlerin davasna, yazacaksn idam, kalemler krlacak. t, ha byle, gzlerimle grdm. Oradaydm. Mahkeme nizam, her ey benden sorulurdu. Adamlar ba
rd, a
rd, ama nafile, tepelerine bindik susturduk. Bunlarnki eyin davas meselesi. Mahkeme bitmi ba
rp a
ryorlar. Haketmediler mi. Hakettiler, devletin eli a
r olur. beine pabu brakacaksak niye yayoruz. Ha, sen syle yle de
il mi? yle, yle ya, sonrasn da dneceksin, adamna sahip kacaksn. Bizde yle de
il. Bizde adam cascavlak, yle kabuk gibi ortada koyuveriyorlar. te bana bak. Mesela ben. Kim aryor, kim soruyor. Yer mi gsterdiler, urada kal diye. Bir koruma bile vermediler. Vermesinler, ben de istemedim zaten. Koruma gitsin kendini korusun. Allahtan, silahtan klahtan anlarz. Kendimizi korumay biliriz. Yarg ne yapsn. arjr de
itirmeyi bile bilmiyordur allah bilir. Vuruldu gitti. Ben bu adamlar bilirim. Ruhlarna kadar tanrm. Kimse benden daha iyi tanyamaz. ok kincidirler azizim, ok. Korkuyorum sanmayn ha. Neden korkacakmm ki. Onlara yapt
m iyili
in haddi hesab yok. Yemeklerini bile verirken karavanalarnn banda durdum. Ne mecburiyetimiz vard. Devletin askerini, polisini vuracaksn, sonra sana devlet bakacak. Kantin istediler, kantin getirdim. Hava alsnlar diye avluya kardm. Ykansnlar diye scak su bile akttm. Elbise verdik, tek tipmi, be
enmediler. Ne istiyorlar, allahtan bel m? Bir sr grlt kopardlar. Ne olmu, insan anasndan babasndan dayak yemez mi? Adam olsunlar, braksnlar bu ileri, devlete, millete faydal olsunlar. Kt m yaptk? Sen syle. Hem biz emir kuluyduk. Ne dendiyse onu yaptk. Kendi bamza bir p bile kaldrp oradan oraya koyamazd k. Ama admz km bir kere.. Sk sk eli beline gidiyor, silahn dzeltiyordu. Belki, o scakta silahn kemi
e yapt
basntan rahatsz oluyordu; belki de gven tazeliyor, kendini rahatlatyordu. eri giren iki kiiyi farketmedi bile. Namluyla burun buruna kald
nda eli yine silahndayd. ekmeye frsat olmadan sandalyeye y
lm kalmt. Ardarda gelen patlamalarla beraber ierdekilerin tm kendilerini masalarn altna atmt. Ortal
masa ve sandalye grltlerinin kaplad
srada iki kii zayf, kara kuru adamn g
s tahtasna bir bildiri brakarak dar ktlar. Akam. Labirent gibi cezaevinin ko
ularnn birinde ay iiliyor, ikili l sohbetlerin grlts dolduruyor ko
uu. Biri, kesik bir haykrla aya
a frlad,

TAVIR

elindeki ay barda yere d t. D rdn ne o, ne dierleri farketmediler bile. "Bir dakika" uyarsyla ortal sessizlik kaplad. Yalnz spikerin sesi vard imdi. Televizyon, zayf, kara kuru adamn lm haberini geiyordu. Haber bitti, spikerin sesi var m, yok mu, belli deildi artk. "Hatrlyor musun, cezaevine ilk geldiimizde bizi kar lam t. Nasl da yle... Gsn d ar kard, sesini kabala trd: "Ho geldiniz beyler. Ha, bey dediime bakmayn. Beyliiniz efeliiniz d arda kald. Burada ersiniz, er olu er, sfr er." Oradaki herkes bizim komutanmzm . Mare al havalarndayd. O acayip kamsn arkasnda tutup ayak ularnda yaylanp duruyordu... "Ne demi ti sana; 'Burada misafirimsiniz. Onbe gn sonra mahkeme, bir ay mahkeme srer, on gn yargtayda, be gn de infaz iin. En fazla iki ay sonra sizi allahn huzuruna yolcu ederiz. Ee.... biz hanc, siz yolcu olduktan sonra daha oklar buradan geer.! "Bizim laz, 'Buras Trkiye, kim hanc, kim yolcu her zaman belli olmaz' deyince bozulmu tu. Zaten bizi okkal bir ho geldin daya bekliyordu, onu da bahane edip askerleri zerimize saldrtt. Kou a girdiimizde iler tutar tarafmz kalmam t dorusu." "Kou a girdik, hayda, bir arama. Yeni kou , ne aramas? Dinletemezsin, neyse o geti. Ak am geldi, bir daha arama. Tehlikeli adamlarm z onun iinmi . Bahanesi. Bizde afak att. Arama marama yok dedik. Ynla asker zerimize ulland. Kavga grlt. Onlarda da zayiat vard, biz de epey hasar grm tk. Adamn amac yldrmak, ezmek" "Evet. Tam bir i kenceciydi. Millete k falakas atlrken elinde bir bardak ay, ba nda durup, 'yalvar bitsin falaka', olmaynca, 'anneciim de bitsin' oda olmaynca 'ah de brakalm' diyordu. Sonra da o boru gibi sesiyle, 'sekter' kelimesini yayvanla trarak, 'siz de ok seklersiniz, uzla maya hi yana myorsunuz' derdi." "Adam kou taki ama r astmz iplere bile takm t. Yok efendim kendimizi

asarm z. yle deyince laz iyice ileden kyordu. Azna ne gelirse aynen sylyordu. Bazen glmemiz gelirdi. Coplar hazr askerler var kar mzda tabii, olmuyordu, kendimizi tutuyorduk. Adamn merak illa bizi aslrken grmek. 'Yok yle yama, kuytularda kendinizi asmak' diyordu. Dier kou lardaki hareketlilik de gelip ieri doluyordu. aylar tazelenir, sohbet koyula r. Konu, zayf, kara kuru adam ve ya ananlard. Sohbetin sonu pek gelecee benzemiyordu. Ya ananlar o kadar oktu ki. Yllar nce. st krmz kiremit d eli kocaman bir kibrit kutusunu andran bir cezaevi. Kelimenin tam anlamyla beton yn. Kapsz, penceresiz duvar, sadece duvar. Dmdz, btn soukluuyla uzanyor, kmldamadan. Uzakta, yalnz ba na ve hibir hayat belirtisi gstermeden. Renksiz, evet, ne sar, ne ye il, ne gri, ne beyaz, ne kahverengi, hibiri. Bu tuhaf varlk, bu rktc ke fin kant olarak orada durur sanki. Safi glge yahut, hibir zaman bir glgeye sahip olmam gibi. Uzak k elerinde yzleri belirsiz nbetiler bekler. ylesine, lakayt ve edilgin. Karanlk basm tr ehre ve cezaevine ve cezaevinin koridorlarna. Koridorlara uzun aralkl fersiz lambalarn lo luu hakim. Saysz kap ve saysz kaplarn tamam kapal. Bu ar koridorlarn sapaklar, sapak kylar hayata ve hayatszla i aret eder. Mazgallarn, kaplarn, pencerelerin iinde grl grl akar hayat, koridorlarda bitkiseldir. Kou mazgallarnda bir kulak, karanla snp ierisini dinliyor. Omuzu kalabalk biri. O adam, zayf, kara kuru bir adam. erden hareketli

TAVIR

konumalar, yer yer kahkahalar geliyor. Adam kula

n iyice dayad bir sre daha dinledi. Kendi kendine "Deli bunlar" diye mr ldand , sonra yan ndaki askere dnd: "Kalbm basarm bunlar deli. Deli deliyi tanmaz m? Hem de p diye. Gznden anlar. Ben deliysem bunlar da zr deli. dam ben aldm sanki. u keyiflerine bak. Yok neymi, hakim erkek sekretere yaz kzm demi. Bunda glnecek ne var. Byle yanllar her zaman yapmyor muyuz?" O arada ko
u mazgal vuruldu. Zayf, kara kuru adam kenara ekildi, sakland. Nbeti er mazgal at, sert: "Ne var, ne istiyorsunuz?" ivesi, do
u ivesini andryordu. erden, "Bir doksanlk ay istiyoruz." " Olmaz. ay zaman de
il." " Anayasa kural de
il ya. unun urasnda mahkememiz yeni bitmi, bir demlik ay istiyoruz. Ocak aktr, iki dakikada getirirsin, ya da haber gnder ayc getirsin." "Ben buradan ayrlamam. Buralarda da kimse yok." " Adam bulunur. Sen yapmak istedikten sonra. Yapmayacaksan nbeti avuunu a
r onunla konualm." Zayf, kara kuru adam yeni geliyormu gibi yaparak araya girer: " Ne oluyor?" "ay istiyorlar komutanm" "Bir ay bile ok gryorsunuz bakyorum." deniyor ierden. " Niye grelim. Kanun de
il ya... Hadi o
lum bir demlik ay getir. Ocakya syle acele etsin... Maallah keyfiniz yerinde." "Niye olmasn. Farkl bir sonu kmayacakt. Hem sen de sylememi miydin bunu." Zayf, kara kuru adam yeni bir tartmaya girmek istemedi. erde

oturanlardan birine laf att: "Byle bir gnde kitap m okunur?" "Oturup a
layacak halimiz yok ya." "Ne biim adamlarsnz allahakna.
rendi
ime gre siyasi ders alyormusunuz, toplu olarak. damlk dedi
in byle eylerle u
rar m?" Mazgaldaki tutsak: "Kap baca dinledi
ini gizlemeye bile lzum grmyorsun." " Eee.. grev. Sizin her bir eyinizden haberim olur." Tutsak iinden sen yle san, diye geirdi. Zayf, kara kuru adam "Komutanm sizi aryorlar" a
r s zerine oradan ayr lr. Ondan sonraki gnler, herkesin, tutsaklar iin, 'ha idam edildiler, ha edilecekler' diye bekledi
i gnlerdi. Dosyalar, yarg ii/d mekanizmalar arasnda sratle dolanyordu. Dara
acnn glgesi vard zerlerinde, bir akam uyuyup, sabah gnei grmemek vard fakat normal, her gnk yaamlarna devam ettiler. Zindanc politikalar da eksik olmad zerlerinden. Kararn ardndan aylar gemitir. lkede bir sredir yaplmayan idamlar yeniden balar. Bir baka ehirde iki kiinin idam karar infaz edilmitir. damlklarn ko
uu her zamankinden biraz daha hareketlidir. Di
er baz yerlerde oldu
u gibi, bu infazn fke ve acsn en ok onlar duymutur. nfaz haberinin, gazetelerin sonraki sayfalarnda, dip kelerden birinde ksack bir haber olarak yer almas fkelerini arttran nedenlerdendir.

TAVIR

10

 "Hani Ahmet Arif'in iiri var ya..." Vurun ulan vurun/ ben kolay lmem/ Ocakta kllenmi kzm/ A
zmda sylenmi szm var/ Haldan bilene... ' bunubu cellatlarn alnna kazyacaksn." Uzun ince parmaklarn havada kareleyerek sylyor. " Onu yazmlar bile, btn didinmeleri silmek iin ya." Adanal olan: " Anlalan masaya yine ktk. Tekmeyi vurmaya cesaretleri yok herhalde." Arada bilinen kfrn de sylemeyi ihmal etmiyor. "Yahu, u bizim almada Osmanllar'a balayalm diyorduk ya, bence vazgeelim. O i uzun srer. On gnlk onbe gnlk programlar yapalm. Ne kadar zamanmz var o belli de
il. Onun iin diyorum. Benim aklma" Filistin Sorunu" ya da "24 Ocak Kararlar" geliyor. Ben Osmanl dneminin hazrlklarn bo yere yapmayaym." " Olabilir", diyor uzun boylu, yapl olan, "onu daha sonra konuuruz. Yalnz u infaz meselesini biraz daha derli toplu konusak iyi olur." " Evet, bu herifler yangndan mal karr gibi infazlar yapabilirler. Slogan atmamz dahi engellemek isteyebilirler. yle bir ey yapabiliriz: Denizler idama giderken kendi kyafetlerini istemilerdi. Bu gzel bir tutum. Ama adamlar izin vermezler, onlara da vermemiler zaten. Biz mesela, ie ince, krmz bir atlet giyeriz. zerine bizim amblemi ileriz, grnmemesi iin de zerine baka bir atlet giyeriz. Adamlar infazdan sonra cesetlerimizi atklarnda tam bir ok yaarlar. Diriyken bo
maya altklarn, cesetlerimiz haykrr." Uzun ince parmaklar konumay yine havada ekiller izerek bitiriyor. " Mthi adamsn vesselam. Aynen katlyorum arkada" diyor Adanal, di
erleri de katlyorlar. Ardndan espriler geliyor. Uzun boylu olan:

"Durun hele bir u ii bitirelim." Laz, "u, son iste

iniz nedir falan diye sorarlarsa, yle bir istekte bulunmayalm. mam da istemedi
imiz halde getirirlerse kovalm gitsin." " Kovma olmaz. Niye istemedi
imizi anlatrz, gider, niye gitmesin. Yok illa okumaya balarsa biz de slogan atarz. Son mektuplar uzatmaya gerek yok. Duygusal da yazmayalm. Ona dikkat edelim. Ksa zl ve ak olmal. ki tane, biri ailemize, biri yoldalarmza." "Halka hitaben bir mektup olmaz m?" diyor laz. " Gerek yok. ki mektup da ayn ilevi grr." Adanal, "Cellata diyelim, 'sen kenara arkada, biz iimizi grrz' Ellerimizi de ba
latmayalm." "Ohoo, sen ne diyorsun. Herifler idam gmle
ini darack yapyorlar ki, sandalyeye kendin kamyorsun bile." "yle de olsa", diyor uzun boylu olan, "yerine gre inisiyatif kullanabiliriz. En azndan o do
rultuda u
raabiliriz." Laz araya girip, "Arkadalarla grmeden gitmeyelim. Direnelim." "Evet', ama infaz in baka cezaevine gtrebilirler. " Daha ne istiyorsun. Hi olmazsa son bir etraf grrsn." diyor Adanal. "Sen yle san. Panzerlerle gtrrlerse burnunun ucunu bile gremezsin. Ayrca sakat, trnak vb. temizli
e dikkat edelim. Bugnlerde daha derli toplu olmak gerek. Frsat bulamayabiliriz." Konuma, arada yer yer esprilerle sohbete, baka konulara kayd. Yemek vakti gelmiti. yle a
z tadyla, gzel bir yeme
in zamanyd. Hazrlklara giritiler.

TAVIR

11

Yasaklar zinciri ierisinde kendilerine gre bir eyler retmilerdi. Tutsaklarn idam almalarndan bir ka yl sonra. Gazetelerde srmanet: "Dara
acnda On Adam, Ya tiraf, Ya dam" 10 adamn foto
raflar baslm, srayla. Aralarnda zayf, kara kuru adamn, en ok iki ayda allann huzuruna yollarz sizi, dedi
i tutsaklar da var. Beklenildi
i gibi karar ksa srede infaz edilmemi, edilememitir. Zayf, kara kuru adamn kehaneti gereklememitir. Cezaevlerine doldurulan binlerce tutsa
n
tlp yok edilmesinin bir yolu olarak "pimanlk yasas" denilen yasa gndeme gelir. damlar infaz edilmeyen tutsaklar da bu yolla, "ya kellen, ya itiraf" diyerek davalarna ihanete a
rld. Sabah. tekerlekli bir arabayla dolaan er, hcrelere gazete veriyor. Bu sabah her zamankinden daha erken km yola. Ayrca, ayrc bir durum daha var: Omuzu kalabalk bir adam dolayor, ylesine u
ram, etrafta ne var ne yok der gibi. Gazete da
tan er, iki ayda idam edilirler denilen tuksaklardan birinin hcresinde duruyor, mazgaldan gazeteyi uzatyor. Omuzu kalabalk adam da orada duruyor. erdekinin ilgisini ekiyor: "Bir ey mi var." "Yoo.. radyatrleri, kaplan, pencereleri kontrol ediyorum. Baktm mazgal ak hal hatr soraym dedim." "Ne bileyim. Pek yle hal hatr sormaya gelmezdin. Gelsen bile pek hayrl olmazd." "yi gnmz, kt gnmz olmutur, ama kimsenin ktl
n istedi
imizden de
il." O sra hcredeki gazeteye gz gezdirir. Maneti alglamtr. Omuzu kalabalk adam onu izliyordu. Derdi tepkilerini anlamakt. erdeki gazeteyi yata
n zerine frlatt. " imdi anlald neden geldi
in. Akbabalar bilirsin de
il mi?

" Akbabalarn bizimle ilgisi yok. Krc konuarak hibir ey zlmez." "Ya nasl olsun istiyorsun!" "Bak biz sizin iyili
inizi istiyoruz,". "Tamam, kes." "Reddedicilik iyi bir ey de
ildir. Huy edindiniz bunu." " Kapar msn mazgal." Eliyle kap mazgalnn kapa
n eker kapatr. Omuzu kalabalk adam darda kalm, bozulmu bir halde geldi
i yne do
ru gider. Zayf, kara kuru adamn vuruluunun ertesi gn.' Gazetelerde bir tela hali... Dertleri zayf, kara kuru adam de
il. ehirde gn be gn anari hortluyormu. Terrn n alnmaz ise sonu ne olurmu. Demeler, yorumlar, sulamalar, zm nerileri birbirini kovalar. Siyaset adamlar, memleket ileri gelenleri, konunun uzmanlar, uzman geinenleri, i arkadalar, ahbaplar, ilgililer, ilgisizler, her biri bir eyler sylemitir. Uzun ve geni bir yolun sonunda yksek duvarlarla evrili bir bahenin ortasnda bir byk bina. Akamn bir vaktidir. Binaya giri klar her zaman oldu
u gibi ok sk denetlenmektedir. Birok kap geilerek ulalan bir salonda bir takm insanlar toplanmlar. Hepsi ciddi ilerle u
raan kelli telli adamlar. Daha ok kariyeri en yksek adam konuuyor. o
unlu
u yar ilgili yar ilgisiz dinliyor. Arada tek tk sorular ve neriler geliyor. Byk o
unluk onaylayc davran ierisinde. Aralarnda bitse de gitsek, sknts iinde olanlar var. Kariyeri en yksek olan adam soruyor:

TAVIR

12

 "neri si olan var m ?" "Btn yurtta skynetim ilan edelim." eitli a
zlardan kar klar oluyor. tirazlar zerine gvensiz ses, geri adm atyor. Onunki sadece bir neriymi. Yalnzca ehirde skynetim ilan edilmesi tartlyor. "Bu, daha sonra dnlebilir" diyor kariyeri en yksek olan adam. Ardndan onu onaylayc hareketler ve sesler geliyor. Ek gvenlik nlemleri, yeni yasalar ve daha birok ey tartlyor. "Sonu olarak" diyor hep konuan adam, "terristlere kar acmasz olmak lazm gelir." "damlar m" diye soruyor bir ses. "Ne gerekiyorsa onu yapn. Her eyi dnn" diyor adam, "damlar da dnn." Bazlar honutsuz, yorgun da
lyorlar toplantdan. Haber kamuoyuna szdrlyor. Ardndan, onlardan biri, "ksasa ksas, kim yapyorsa onun adamn asaca
z" diye aklama yapyor: Kamuoyu akn. Sabah. Konunun do
rudan ilgilileri gazeteleri atklarnda kendi kelleleri zerine yaplan tehditleri gryorlar. Gazeteler elden ele dolayor. lerinden biri: "El altndan tehdit ettikleri yetmedi herhalde, imdi de aka ilan ediyorlar." "Bize mi, harekete mi, yoksa kamuoyuna m sopa sallyor bu herifler." "Bir nemi varm?" "Sadece tehditle kalmayabilirler. Gerekten yle bir niyetleri olabilir. Ona gre hazrlkl olmak gerek. Pervaszlklarnn ls yok adamlarn." TAVIR

"yle de olsa bir ey farketmez. Biz hazrz naslsa. Yllard Gerilerden r tamad gvensiz k m bir ses: bu gerdanl
boynumuzda." Bir gardiyan; "Bu kadar senedir u mapus kapsndaym. dam mahkumlarna byle rehine gibi bakld
n grmedim. Byle meselelere hep ihtimam gsterilmitir. yle ulu orta konuulmaz, mnasip bir lisanla konuulur. Byle eylere mahalle kabadaylarnn a
z gitmez. Zaman de
iti. Siz boverin, brakn okumayn gazeteleri. Kendinizi bo yere skntya sokmayn." " Yok be day. Zaten altk ikide bir kellemizin orta yere konmasna. Biz daha nce demitik, yazmtk, bunlar rehine kafasyla hareket ediyorlar diye, ama pek kulak asan olmad anlalan. imdi daha iyi anlamlardr." Gardiyan elindeki gazeteyi kartrarak: "Herkes bir ey diyor, herkes kendi kafasnda." "Bizim de syleyecek bir eyimiz vardr elbet." Ertesi gn gazetelerde byk bir ilana rastlad okuyanlar, ilann bylesi de tuhaft do
rusu: "12 Eyll'n halkmza yaatt
cehennemin hesabnn sorulmasnn, mcadelemizin ykselmesinin bedeli balarmzsa e
er, BUYRUN... Rzgrn ard her zaman vardr."

13

R S. KAYNAR

YRYLER VE SESLER

ocuklar ve Pir Sultan Ben yrrsem sevdalca yrrm sokaklar Srtmda alamakl gzleri ocuklarn Ve dudamda Bir eski zaman trksnn nakarat (...) "Pir Sultan lr dirilir Ey saznda sz sevdiim Hangi sesin smazl bu yreimde Hangi sevdann komas Yreimi smaz yapan. Bildiriler pyorum gzlerinden Ey salarnda iir kokladm sevgili Ben yrrsem senle yrrm sokaklar Yankee uaklarnn Sava rtkanlklar arasnda iekler kuruna dizilecekti Analarmzn salarna Bir ak daha drlecekti Seni zlediim yerde Ozans ellerimle Bildiriler pyorum gzlerinden Ac dediin ne ki Ey dirimine szlendiin direni Biz yrrsek sevdalca yrrz sokaklar Ac dediin ne ki Umarl gnlerin al koynumuzdaki Grkemli bir yry sonras Bak bizimkiler Karanfilleri bayrak edip Ak giysileriyle giriyorlar gnein koynuna Bolivya dalarndan Che glmsyor Sandiego stadyumundan Jara trkler sylyor Alnlarn pyor Ellerini okuyor toprak Ana scaklnda. TAVIR 14

RLER

A. HCR ZGREN

ACININ SZLNDEN
Koeri D erim yollara ben de Bir yank gibi Ba lar anadilinden srgn ocuklarn gurbeti Havar olurum havar stne 'Potansiyel sulu'dur naslsa nkr be gee Dalara srerim trklerimi D erim yollara ben de Bir yank gibi Botani Sesi sese ular Biz bu dalarda Geyik avlardk Kan sebildir imdi Bahar ya da kar Bin yrek bir gl'e Kurban edilir Garzani Garzanidir nazldr yi sakla bu mendil halayba nda terledi Ka gelin ba balad Murad ald ka gelin Yasevinin demirba Sevdamzn srda Tre i i, yasad Garzanidir nazldr yi sakla bu mendili

RUH SU
"FKES SESNDEN BYK BR OZAN"
GRUP EKN Dinlediimiz her kaseti, her trks, bugn de gcmze g katyor. Trklerinde onun, o cokulu, dinamik sesini duymak, ister istemez her insan etkiliyor, zellikle de devrimcileri... Ruhi Su... Ad bile onun sanatn, yaamn, dncelerini kafalarda artrmaya yeterli. Disiplin, onur, zveri, kararllk denince, hemen akla geliveriyor... Ruhi Su'yu yaad dnemin koullarn gzard etmeden her ynyle yeniden ele almalyz. Geni kesimler tarafndan adeta tabulatrlan Ruhi Su'nun da eletirilebilecek yanlar, eksiklikleri, olumsuzluklar var. Devrimci sanatlar Ruhi Su'yu ona ulap aabilme sorumluluuyla deerlendirirler. Bu ancak bilimsel yaklam temellerinde yaam alglayan, sorgulayan; yoksulluk iinde ezilen, smrlen ynlarn karna taraf olanlarn yani devrimci sanat sorumluluunu stlenenlerin harcdr. Byle bir yaklam temel alan dncelerimizle, Ruhi Su'nun sanatn irdeledik. Yaznn arln onun eksik bulduumuz yanlar oluturuyor. Ancak hemen belirtmek gerekiyor ki, bu sosyalist gereki bir bakn rndr. Nesnel gereklikleri, eletirileri ilerici, devrimci anlamda dntrmeye abalayan bir misyonun gereindendir bu.

Soruna, onu tabulatrmak boyutunda deil, ama ona ulap onu amak adna yaklaan dncenin rnleridir. Ruhi Su dendii zaman kulaklarmz, trklerle nlamaya balyor. Halk mziimizin gerek kimliine kavumasnda byk emekleri gemi, onurlu, bir sanat, bir aydn Ruhi Su. Egemen gler tarafndan ierii boaltlmaya allan halk mziimizi yalnzca "St itim dilim yand" ya da "Kara basma iz olur"dan oluuyormu

TAVIR

16

gibi gsterme abalarna karn, Ruhi Su, halk mziimizin ilerici, demokratik ierikli trklerinin de olduunu yapt derlemelerle ortaya karmtr. Halk bilimini ve halk mziini iyi bilen Ruhi Su, onun ilerici zn n plana kartp, asl kimliine brnmesini salam; yeni toplumun yeni insann yaratmada, yeni kltr oluturmada bir prlt olmutur yreklerde, bilinlerde...

sylediklerinin tam tersini grmek mmkn. Renkten renge giren sesler, gereksiz abartl sslemeler, ark sylerken Trke'yi bozan, ezilen, bzlen, yalvarp yakaran sesler... Ruhi Su, bu kararl syleyiiyle, mziinin belli anlamlarda ulusalla ve evrensele almn da salamtr. Ruhi Su, dnemindeki bat hayranl ile, bat taklitilii ve zentileriyle alabildiince boumu, kendisi uzun yllar bat mzii eitimi alp, operada grev yapm olmasna ramen, bu zenticilie kar halkn z deerlerine sarlm, onlara sahip km ve bunlar dntrme mcadelesinde bir cesaret, bir inan, bir yrek olmutur. Onurlu aydn kiiliiyle, ilkelerinden asla dn vermez yapsyla, i tutarllyla, geni halk mzii birikimiyle hocamzdr Ruhi Su. almalaryla gnmzn pek ok sanatsna, mzikisine kaynaklk etmitir. Gerek Livaneli'nin, Ezginin Gnl'nn ilk almalar, gerekse Grup Yorum, Grup Ekin'in almalar Ruhi Su ekolnn izlerini tamaktadr. Ruhi Su'yu dneminin di er sanatlarndan ayran bir zellii de yapt iin kuramn oluturmaya ynelik ciddi almalarnn olmasdr. Yapt mzii bir tek noktasna var ncaya dek sorgulayan Ruhi Su'nun, almalar n ynlendiren eyin, olu turduu kuramlar dorultusunda saptad hedefler olduu hemen anlalyor. Poplizm, gnmz sanatlarnda ska grnen biimiyle hibir zaman onun almalarna yn vermemi, beraberinde getirdii sanat zaaflar ona yansmam, o her zamanki scak, cana yakn, dost tavrn korumasn bilmitir... Ruhi Su, u an mzik gndeminin

Egemen gler tarafndan ieri i boaltlmaya allan halk mziimizi yalnzca "St itim dilim yand" ya da "Kara basma iz olurdan oluuyormu gibi gsterme abalarna karn Ruhi Su, halk mzi imizin ilerici, demokratik ierikli trklerinin de olduunu yapt derlemelerle ortaya karmtr.

Halk trklerimizin syleni biimi zerinde Ruhi Su, onun asl kimliine ulamasnda syleyi tekniklerini yani an tekniini, Trke'nin doru kullanmn, sesin nitelikli ye yetkin bir ses olmas gereklilii, bunlarn zerine de ciddi bir mzikal e itimin gerekli olduunu vurgulamtr. Ruhi Su'nun trkleri yorumlay biimi ise bal bana bir aratrma konusudur. Yorumlarken zelikle dikkat ettii noktalar, "seste gereksiz sslemelere bavurmamak, uygarca bir syleyi tarzna sahip olmak, canl, cokulu, dinamik bir havada sylemek ve sylerken de sevgi iinde olmak." Gnmz piyasaclar ise, syleyi biimleriyle, yorumlaryla gemiin Ruhi Su ekolnn ok altnda seyir etmekteler. Onlarda Ruhi Su'nun

TAVIR

17

nemli bir konusu olan "ok Seslilik" kavramna scak bakmtr. "Armonize etmek, bir ezginin ok sesli hale getirilip, zenginletirilmesidir. Bu, mziin kiiliini kazanmasnn yolunu aan bir abadr. Bat teknii ile ilenmi mziimizi dinlerken, kendi dilimizi ve kendi yaantmz bula bula oksesliliin tadn almaya alacaz. Bylece de, bat mzii ierisindeki yerimizi alacaz" diyen Ruhi Su, ne yazk ki ok seslilii, yapt mzikal almalarnda, bu kadar iten ve ilevsel kullanmamtr. Bu zenginlik, Ruhi Su'nun sadece sesinde kendisini bulmu, mziin dier unsurlar zerine uygulamada bir eksiklik olarak kalmtr. Ruhi Su, yalnzca bir ka trksnde balamay farkl ezgilerle elik aleti olarak kullanarak, asgari anlamda bir okseslilie gitmitir. Bunun tesinde Ruhi Su'nun okseslilii andan teye gidememitir. Gerek yorumlaynda gstermi olduu yksek performans, gerek an tekniini baaryla kullanm olmas son dnemlerinde oluturduu koro ve kullanlan paralel ezgilerle andaki okseslilikler, Ruhi Su'nun okseslilik adna yaptklarnn tmdr. Uzun yllar mzik eitimi gren, bir opera sanats olan Ruhi Su, aslnda okseslilii mziinde daha gl daha ilevsel kullanabilirdi. "Yaptklarnn ancak bildikleri kadar olduunu" syleyen Ruhi Su, okseslilik konusuna uygulamada kat yaklat iin dneminin mzikal dzeyinin gerisinde kalmtr. Trklerini sylerken an tekniinin kullanmnda gstermi olduu kararl ve srarl tavrn mziinin ok seslendirilmesi abalarnda gremiyoruz. Bunun nedenini "bilgi eksiklii" alak gnlllyle aklayan Ruhi Su, aslnda yeni retimler konusunda, ilk

olmak noktasnda baz kayglar tayordu. Aratrma ve derlemelerindeki genilii, akl, yenilikler konusunda biraz geri plana itip, benzeri abalar idealize etmitir. Doyurucu olmayan oksesli almalar, salt balamayla alnan trkleri Ruhi Su'nun bu soruna biraz dar baktnn da gstergeleri aslnda. Livaneli'nin ayn dnemlerde yapm olduu okseslilik, hatta ada Halk Mzii araylar ierisinde dnlen, nefesli ve yayl alglarla ulusal alglarmz beraber kullanmay, Ruhi Su o mzik birikimiyle ok rahat yapabilirdi. Halk trklerimizin bat enstrmanlaryla alnmas ya da yaplan mziklerde bu alglarn kullanlmas konusundaki dncelerini, halk mzii zerinde bat alglar geleneinin olumaya balad, bat alglarnn teknik adan daha olanakl olduu, bizim bu alglar eninde sonunda kabul edeceimizi ve bunun bir yozlama olmayacan aklayan Ruhi Su, bu dncelerini somutlayan almalar yapmad ynyle eksiktir. Nedense bylesi ilk admlar atmaktan genelde kanmtr. Gerekliliini bu kadar iyi ve net olarak koyabilmi olsa bile... Geni mzik birikimi yannda, halk bilim zerine yapm olduu almalaryla da bilinen Ruhi Su, mziimizde ise ulusal alglarmzdan yalnzca balamay kullanmtr. Balamay da salt elik aleti olarak kullanm, bunu kullanrken amacnn saz almak, gzel saz almak olmadn belirterek, en temelde mziini sesiyle yaptn, asl iinin trk sylemek olduunu vurgulamtr. Aslnda bylelikle Ruhi Su, dier ulusal alglarmz mziinde kullanmann yolunu daha bandan kapamtr.

TAVIR

18

Curann, meyin, zurnann, kavaln... vb'nin verdii duyumlar, katt renk zenginliklerini gz ard ederek, halkn yaadklarn, zlemlerini dile getirmede, sorunlarn ilemede, dier ulusal alglarmz kullanmayarak mzikal fakirlie dmtr. Zurnann verdii cokuyu, halay, sevinci,dayanmay ya da meyin, kavaln verdii o buruk, hznl havay balamayla tam olarak verebilmek mmkn deildir. Bylesi eksikliklere ramen yalnzca balamann kullanmnda srar edilmesinin gerekesi, Ruhi Su'nun mziinde yalnzca sese nem vermesi, dier alglar yetkin bir dzeyde alabilene yeteneinden yoksun oluu, espri de olsa "hem klarnet alp hem trk syleyemem" anlay olamaz. stelik, ok ncelerden beri var olan ozan geleneine bir yenilik de getirmeden, halk mzii duyumlarn en kolay ve en zengin bir ekilde verebildiini syledii balamay kullanp, artk gnmzde oksesliliin zenginlii ierisinde eriyip giden ozan geleneinde srar etmesi bir yana, dier ulusal alglarmz kullanmay dnmeyiinin gerekelerini de "biraz daha ilerisini yapmak gerekir. Onu da orkestra kurallaryla beste kurallarn bilenlerin yapmas gerekir" diyerek aklamas, Ruhi Su'nun "ilk olmak" noktasnda nemli ekincelerinin olduunu gsteriyor. Bir baka deyile, kendi omuzlarna binen bylesi bir sorumluluktan bir anlamda uzak kalmak istiyor. Yeni bir eyler yapmaya, ilk olmaya ynelik, bylesi almalarn onun yeteneklerini at eklindeki yaklam oksesli almalar yapmasn engelleyecek kadar belirleyici olamaz. Hatta, bu ii ilk yapmas gereken insanlardan birisi olmalyd Ruhi Su

demek yanl olmaz. Bylesi bir mantk bizi elitizme kadar gtrebilir. Mziklerimizdeki ok seslilik zenginliini en iyi yakalayabilecek olanlar, halkn yaamn her ynyle kucaklayan sanatlardr. Halk mziini iyi bilip, retimlerine ilerici zn katabilenlerdir. Eer okseslilik kavramna byle bakmam olsaydk, 1925'lerde "Trk Beleri"nin yapm olduklar, oksesli trk almalarn tamamen olumlayp, hatta ada Halk Mzii kapsamnda bile dnmemiz gerekecekti. Ama bu almalar zerinden 60-70 yl gemesine ramen, halkn kulana hl yabanc gelmekte ve bundan dolay da ok az bir kesime Ruhi Su'nun nemle vurgulanmas gereken bir yan da kk burjuva sanatlar tarafndan yanszln, bireyciliin, rgtszln fetiletirildil koullarda, sanatnn "rgtl" olmas gerektiini savunmasdr. seslenebilmektedir. Ruhi Su sanat yaamnn zellikle son 10-15 ylnda kendini ve mziini yenileyemedii yani toplumsal koullarn deiimini ve an gereklerini retimlerinde somutla-yamad iin kendini tekrar eden bir duruma dmtr. Mziin, okseslilie gittii oranda evrensel olduu bilinciyle, eer Ruhi Su kendini yenileyebilmi olsayd, ulusal mziimizin oluturulup evrensele actannda nemli aamalar katedebilirdik... Ruhi Su, sanatn adala, zgrle ve insanca yaama ynelik abalarn sanat olarak alglyor. Buna da "gerek sanat" diyor. Devrimci

TAVIR

19

hareket ierisinde mziin yerini ise, "ekmekten a ka kadar" halkn ya amak isteyip de ya ayamadnn, zlemini ektiklerinin ne esini, yrekliliini verecek, ya ama sevincini arttracak bir mzik olarak d nyor. Ruhi Su'nun nemle vurgulanmas gereken bir yan da kk burjuva sanatlar tarafndan yanszln, bireyciliin, rgtszln feti le tirildii ko ullarda, sanatnn "rgtl" olmas gerektiini savunmasdr. Toplumcu gereki "d nceden" sanatta gereklik'i anladn syleyen Ruhi Su, sanatnn rgtll noktasnda da, "Toplumsal dn mleri gerekle tirecek olan rgtllklere sanatn nemli derecede katks olacan" ve byle bir rgtllk ierisinde yer almak gerektiini sylyor. "Sanatta gerekilik" derken Ruhi Su, sanata bak n snfl toplumlarda snflar aras eli kilerden kaynakl geli en, egemen kltr ve demokratik halk kltr olarak ikile mesini grp, sanatn bir snfn karlar dorultusunda ynlendirdiini gryoruz. O halde "Sanat Sanat indir" gibi bilimsel olmayan bir yakla m daha ba ndan reddeden Ruhi Su, bu yakla ma kar t olarak sylenen "Sanat Toplum indir" slogan ierisinde sanatn tanmlar gzkmektedir. Sanatnn halkn ya amn kucaklamas gerektiini belirtmekle beraber Ruhi Su, kanlmaz olarak toplumun herhangi bir kesiminin ideolojisini yanstan, zlem ve karlarna yant veren sanatn, snf iin olmas gerekliliini net olarak ifade etmi . Zaten sz konusu olan snf, proletarya olduunda, onun snfsal karlaryla toplumun genel karlar arasnda bir eli ki olmayacaktr. O halde, "Toplum in Sanat" denildii

zaman anla lmas gereken sanat, proletarya sanatdr. Ancak, retimlerimizin, toplumsal ortamla arasndaki diyalektik badan hareketle, rnlerde doallkla gzlenen snfsallk, bilimsel yakla mn reddettii bir bak la yakla an baz kk burjuva aydnlarmz tarafndan gz ard ediliyor. Kendilerini bu anlamda "toplumcu" olarak niteledikleri zaman, halkn sesi, soluu olarak kar larna dikilmek gerekir. Doaldr ki burjuvazi de sanat, kendi snf karlar dorultusunda alabildiine kullanyor. Sanatn snfsalln kendi karlar sz konusu olduunda, olmadk demogojiler retiyor. Hatta bunun iin pek ok kk burjuva aydnn kendi saflarnda toplayp ok sesli koro bile olu turabiliyor. Ruhi Su'nun "sanatta gereklik" tan mlamasyla sanatn snfsall, halkn sanatn yapmak gereini ifade etmi tir. Ruhi Su yapt sanat bu biimi ile ifade etmemi olsa da, bu anlay a hizmet eden abalar, halkn z deerlerini koruyup dn trmesi, "halk ne eylerse iyi eyler" mantyla hareket ettiini gzlemliyoruz. Ruhi Su halktan yana sanat yapmaya ynelik al malaryla olumluyken, zellikle ilk zamanlarda rnlerinin halk tarafndan tam olarak benimsenmediini sylemek yanl olmaz. Gzlemlenen nokta, ilk zamanlarda Ruhi Su'nun sanatyla yalnzca aydn kesime, elit bir tabakaya ula abilmi olmasdr. Sonralar, sanata ynelik youn ilgileri sebebiyle devrimciler tarafndan, toplumsal muhalefetin yksek olduu dnemlerde, Ruhi Su'nun mzii halka biraz daha ula m ancak yine de o dnemde bir Ali Asker kadar bir Emeki kadar

TAVIR

20

(kaba bir poplizmle de olsa) kitlesel bir dinleyici potansiyeline ula amam tr.Bunun nedenleri, mziindeki baz estetik unsurlarn ilk anda halka souk gelebilmesi, syleyi teki sertlikler ve Ruhi Su'nun politik izgisiyle aklanabilir. O dnemlerde taklitilikle sanat adna bir eyler yaptn sananlara ald tavrlara kar n, kendisi de "halkn ya amn kucaklamay" ya am biimi ile ba aramam tr. al ma disipliniyle, titizli iyle, ara trmacl ile pek ok rn ortaya koyan Ruhi Su ne yazk ki k o n s e r l e r i n d e , . gecelerinde, sohbetlerinde, elit bir kesime, dar bir evreye seslenmekle snrl kalm tr. Onun konserlerine giden insanlar, snrl 'olu lar , elit olu lar ynleriyle gnmzn klasik mzik konserlerine giden insanlara benzemekteydi. Buna ramen Ruhi Su'nun mziinin halka ula masndaki en nemli ara devrimciler olmu tur. Onun sanatnn temellerini sahiplenmi olan devrimciler, Ruhi Su mziinin de asl savunucular dr. Ruhi Su eer ya ayacaksa, devrimcilerin dillerinde, co kularnda, haykr larnda, sevdalarnda, direni lerinde ya ayacaktr. Yoksa Ruhi Su'yu anmak adna halkn alnmad kapal mekanlarda trk syleyen dillerde de il... Ruhi Su bir konu masnda, iki ulusal mzikten sz etmektedir. Halk mzii ve Klasik Trk mzii. Halk mziinin ulusalla mas, znde bu topraklarda ya ayan mziklerinin halklarn

olmann gereklerinden biridir. Ruhi Su'nun ise sanatsal ya am boyunca ulusal soruna ynelik, ( .................................. ) halkna ynelik bir al masna rastlanamyor. Ya am boyunca byle bir soruna duyarsz kalm Ruhi Su. Onun bu noktadaki eksiklii ulusal kltrmz olu turma yolunda da kendisini gsteriyor. Trkiye halklarnn kltrn yaratrken gsterilecek olan sanat-aydn tavr, tm halklarn z kltrne sayg duymak, hi bir kltrn asimile edilmesine sessiz kalmamak, btn kltrlerin adeta bir mozaik iinde d nld, evrensel kltr olu turmaya ynelik olmaldr. nsanlarn alar boyu ya ayp gnmze ta d kltrel deerleri yok etmeye, yozla trmaya ynelik her trl uygulama, kar snda ncelikle sanatlar, aydnlar bulmaldr... Toplumsal dn mde mzie "toplumsal ko ullara, iinde bulunulan ortama gre dei ebilen, yerine gre e lendiren, dinlendiren; toplumun estetik deerlerini, zevklerini geli tiren" bir i lev ykler Ruhi Su. "Eer toplum bir mcadele iindeyse, o mziin mcadeleye katks olabilir" diyerek 'ko ullar dei tike toplumun sanatnn da geli tiini" sylemektedir. zellikle sanatlarn ve aydnlarn, ya am btn ynleriyle sorgulamas, zm retmesi, halkn kar la t her sorun kar snda onlarn gz, kula, sesi olmas gerekir. Tersine yoksul halkn bask ve i kence altnda ya ad ko ullarda kr,

sar, dilsiz rol oynayanlar her ne kadar kayna masn barndr r. ( ........................................... ) kendilerine aydn deseler de, halkn gznde halknn varlnn bile reddedilmeye bir hitirler. Bask dnemlerinde egemen al ld lkemizde, onun kltrel ideolojiyle ayn sesi veren bir koro grnmne deerlerine ynelik bask ve asimilasyon bile brnebilen yurtsever, demokrat politikalarna kar sanatsal bir duyarllk olman n, aydn olmann bedellerini gsterebilmek; aydn

TAVIR

21

demeyi gze alamayan "aydnlara" karn Ruhi Su olumlu tavryla ortaya kyor. Aydn insan tarafsz de
il, taraf olmaldr, iyiden, gzelden, do
rudan yana olmak ve do
ru bildi
ini dn vermeden savunmak durumundadr. Ruhi Su, dncelerinden tr belli bir dnem tutsak edilmi, basklara maruz kalmtr. Trkiye halklarnn cesaretli, kararl aydnlara, dostlara, sanatlara ok ihtiyac var. Gerekti
inde ate hattnda trklerimizi syleyecek insanlara, ikencede arklarndan dn vermeyen Victor Jara'lara ihtiyacmz var... Bir dnem bylesi basklara u
rayan Ruhi Su, 1970'den sonraki sanat yaamnda, toplumsal mcadelenin gerisinde kalmtr. 74-75'lerde anti-faist mcadelenin ykseldi
i, elikilerin keskinleip saflarn giderek netleti
i dnemde, Ruhi Su'da snf mcadelesini kucaklayan retimler gremiyoruz. Halk faist saldrlara u
rarken, katliamlar yaanrken, halk elinde silah, ate hattndaki yerini alrken Ruhi Su, "Yunus Emre", "Karacao
lan", "Pir Sultan Abdal", " iirler ve Trkler" gibi almalarla u
ramtr. Bunun nedeni faist adr ve katliamlarn azgnca srd
koullarda bile faizme kar savamak yerine genli
e "okullar terkedin, faistlerle polisleri kar karya brakn" diye nermelerde bulunan teslimiyeti, revizyonist izgiyi (TP) savunmasdr. 1978 ylnda yapt
'Sabahn Sahibi Var" adl almas ise di
erlerinden farkl, ierik olarak sreci biraz daha kavrayan, gnn devrimci cokusunu yakalama abas iinde bir alma olarak ne kyor. Ancak yine de 1970'li yllarda devrimci eylemlerin yo
unlu
u, 71 devrimci hareketi ya da halka ynelik

yo
un saldrlar, 12 Mart, Kzldere... v.d.'nin nemi dikkate alnrsa Ruhi Su'nun gereken duyarll
gstermedi
ini gryoruz... "Arabesk" iin, onun toplumumuzun bir gere
i oldu
unu, bu mzi
in bu topluma ait oldu
unu, e
er biz bu mzi
i be
enmiyorsak, toplumun kurulu dzenini de be
enmedi
imizi sylemitir Ruhi Su. Arabeskin yoz ve bunalm mzi
i oldu
unu belirtmitir. Bu mzi
in bu topraklarn mzi
i oldu
u gere
ini yadsyan ve arabeski i
ren olarak niteleyen, arabeske inat bireyler yapmaya alan, tanzimat kafa yapsna sahip elitist sanat yaklamlarna dmemitir... fili Ruhi Su'nun sanat yaamnda, icraclk n plandadr. almalarnn o
unu uzun uzun aratrp derledi
i halk ozanlar n n trkleri oluturmaktadr. Yalnz, bylesi abartl denebilecek yo
unlukta halk trkleri derleme almas, her ne kadar trklerin ilerici olanlarn ortaya kartma abas gdlse de, objektif olarak mzeci bir anlaya yol ayor. Dneminin devrimci sanatlar arasnda olan Ruhi Su'nun misyonunun yalnzca halk trklerimizin ilerici, demokratik yanlarn ortaya karmak oldu
unu sylemek yanl olur. Sanat yaamnn byk bir blmn bu anlaynn rnlerini oluturmaya ayran Ruhi Su, bir anlamda iin kolayna kap yaanan srece ynelik rnler verememitir. Bir "Yunus Emre"nin, "Karacao
lan"n 70'li yllarda halkn sorunlarn ne derecede kucaklad
, Ruhi Su'nun da bu trkleri syleyerek ne derecede halkn sesi solu
u oldu
u, dnemin koullar gz nne alnd
nda, fazla tartma gtrmez gereklerdir. Ruhi Su, konserlerinde (devrimci

TAVIR

22

mcadelenin co kusuyla) mziini, sanatn sahiplenen insanlarn duygulanmlarn belirtmelerine, d a vurmalarna, haykrmalarna kar karken, u noktaya d m tr. Konserlerinde dinleyicilerinin tepkilerini dile getirmelerine kar kan yasaklayc bir tavr benimsemi tir. Sessizlik istemesi, atlan sloganlara mdahale etmesi, kendisi istedii zaman dinleyicilerin trklerine katlmasna izin vermesi gibi.. Trk sylenirken, bu ortam en iyi ekilde deerlendirebilmek, dinleyicilere iyi, doru ve salkl mesajlar verebilmek, onlarn mzikal haz alma gereksinimlerini tam olarak kar layabilmek asndan, konserleri slogan yar nn yapld yerler haline getirmenin yanl l ortadadr. Bu sorunlarn zmnn bir eitim sorunu olduunu d nerek, mziin halkn zlemlerini anlatmada bir ara olduunu hatrlayp bunun halkta yaratt duygular bylesi kurallarla, dayatmalarla bastrmaya al mann yanl olduu sonucuna varrz... Ruhi Su genel anlamyla aydn olma sorumluluunu zellikle bir dnem mzik alannda tek ba na kalm ken bile yerine getirmeye al m tr. Gnmz sanatlar aydn olmann gerektirdii tutarllk, zveri ve cesaretten yoksundur. Onlar hep s sularda ya amak istiyorlar. Her bask dnemi onlar eip bkyor, "dndryor". Frtnalardan kap saklanabilecekleri, snabilecekleri bir limanlar olsun istiyorlar. Hatta kendilerine bu amala kullandklar kk yapay dnyalar yaratyorlar. stelik bu yetmiyormu gibi esen rzgrlara direnmek isteyenleri de bu yapay dnyalarna davet ediyorlar. Kimileri tarafsz(!) kalabilmeyi

feti le tirip, burjuvazinin, fa izmin dikte ettirdii d nceleri sanki kendi zgn d nceleriymi gibi bayrakla trmaya al yor. Bylesi anlarda tarafszln aslnda taraf tutmak olduunu unutmaya al arak, sularn durulaca gnleri bekleme eilimi artyor. Kimileri de 11 Eyll'deki snfsal bak larn iki gnde kknden rtebilecek kadar bilgilenmi olacaklar ki, 13 Eyll sabahndan itibaren bireysel zgrlklerini, cinselliklerini ke fettiler. Bazlarna gre de aydn,' d nce adamdr. O, hep d nr. zin verilirse arada bir de d nce adamdr. O, hep d nr. zin verilirse arada bir de d ncelerini belirtir, dile getirir. "Eylem" meslek d fiildir, hele " iddet" asla. Trkiye'de aydnlarla siyasi iktidarlar arasnda yllardr var olan sorun, d nce zgrln elde edebilme sorunudur, d ndn eyleme dkmek, gerekle tirmek deil... Sesimize Bedreddin'lerin, Nazm'larn, Victor Jara'larn, Ruhi Su'larn seslerini de kattmz inancyla, aydnlarmz yanmza, halkn yannda mcadele etmeye aryor ve Rfat Ilgaz'n azndan sesleniyoruz:

( ............ ) Yollar kesilmi, alanlar sarlm Tel rgler evirmi yreni Frl frl alc kular tepende Benden geti mi demek istiyorsun A ki kolunu iki yanna Korkuluk ol.

TAVIR

23

YK

TERSAKAN
E. SELUK
Ilk, kan gibi lk bir bahar gne i, doay stmak iin rpnyordu... Sanki biliyordu bedenlerin kendisine hasretini. Tm varlyla samak istiyordu parlakln doaya, insanlara. Kararlyd, can vermeye, scaklk vermeye insan bedenine... Ama bir bulut inat ediyordu. Bir trl gitmek bilmiyordu nnden. Kara bir bulut, neden hep bir i sknts yaratr insanda?.. Neden, gzya gibi grnrd yamur? nsanlar, gne , bulut ve deniz... Yamur, rzgr, aalar ve ku lar... btn her ey... hepimiz bu grkemli btnn birer mtevazi paralar deil miyiz? Yamur hayattr, bolluktur, berekettir ama mlk olana... Yoksula yamur derttir. Yamur bazen umutlan da silip spren seldir, bazen saplanp klamayan bataklktr, amurdur. Acaba bunun iin miydi Glbade'nin i sknts? Kara bulutlarn dnyayla birlikte, yreini de glgelemesi bu yzden miydi? Kim bilir belki bu yzden, belki kendisi de dahil, kimse bilmeyecek; neydi Glbade'yi bylesine zen ey? Birkez daha kaldrp ba n, bulutlara bakt Glbade. Bu kez gne i glgeleyen buluta kzamad. Glge etme, ek git diyemedi. D nd ve hak verdi kendince. yle ya yamur olacakt, su olacakt. Tersakan' grl grl aktacak, eltekin kra toprana can verecekti. Menek e, smbl, idem ve gelincik onunla byyecek, btn bir hayat onunla grl grl olacakt. "Acaba"-diyordu Glbade, i skntsndan kurtulmu grnrken- "bunun iin mi, hayat ya anr klmak iin mi bu can skc bulut gne i ayryor dnyadan?" Bu kara bulutlar, Yeni eltek'e doacak gne in nnde bo una durmazlard hi. Hep bir kara gnn habercisi olurlard. Ne zaman kara bulutlar inat etse gne i glgelemeye, o zaman bir eyler olur, gk grlemesi Yeni eltek'i yerinden oynatr, Glbade'nin gl yreini sarsard. Yeni eltek dev bir insan gibidir. Gmbr gmbr al an, arada bir patlayan yrei vardr yedi kat yerin dibinde. Gn doarken o dev yrekte ekmek kazmaya giderdi madenciler. Yn yn, bek bek veya bir ip gibi dizilerek, kimi kederli mahzun, kimi sska, kimi yorgun, kimi alamakl ama zoraki glmseyerek bir bilinmezlie doru ve birbirlerine son kez bakyormu casna bir veda treni mahzunluunda yrrler. Madenin byk kapsndaki besmeleye inat, gnn ilk okkal kfrlerinden birini basp, sefertasn son kez yoklayarak, yeraltnda kaybolurlar. Madene beyaz inen siyah kar, canl ya da cansz. Bazen de hi

TAVIR

24

dnmeyenler olur. Kmr karasna kar r umutlar, canlar...  te Yeni eltek... st aktr aydnlktr ama ocuklar atr, yalnayaktr. Yeraltnda ise her ey koyu karanlktr. Bir lm ukurudur yeralt. Ama maden ocadr asl ad. Burada kara madene "kara elmas" derler. Ama yeraltndakilerin elmas neyineydi. Karalar grmekten kararm yzlerini k zayflndan bozulmu gzlerini, havaszlktan ve gazdan rm cierlerini o hale getiren bu lanet ey, kara deil de beyaz veya sar olsayd ne dei irdi ki? Besmele ekilerek girilen kaplarda "nce emniyet sonra tevekkl" diye yazar ve szlerle emniyet tanrya havale edilir. Glbade btn bunlar biliyor muydu? Ak ki o, u an tek bir eyi biliyor; ve tek bir eyi d nyor; sevdiini Muharremini... Muharrem, umut doluydu, genti. Ya amak istiyordu. Hem de dolu dolu. Ama kara madene balyd ya am. Ya am kara madene bal olann kaderi bilinmezdi... Ama o hep umut doluydu. Gzel umutlar beslerdi yreinde... Tertemiz bir sevgi ta rd bu yrek. Yeraltna balanm ya amn, ta d bu sevgiyle aydnlatmaya, kaderini ak umutlar besleyerek yenmeye al yordu. Glbade'nin sevgisiyle bezemi ti yreini. O'na kara kaderinin ak umudu olarak sarlm t... Ve bir ka ay sonraya dn sz vermi ti Glbade'ye. O gn, gne i glgeleyen kara bulutun Glbade'yi Tersakan kysnda hzne boduu, gk grltlerinin yeri g inlettii o gn, Muharrem, Yeni eltek Maden Oca'nn yolunu tuttu. Varp "tedbir" kaskn kafasna koyduunda sanki dnya sanclyd. Sanki lem pusudayd. Dilsiz, kr ve sar kahrolas bir sessizlik ve yzlerde bir hzn vard. Btn gzlerde donuk bak lar, ikircikli ruh halleri... ve sinirlilik... ve kenetlenmi ustura gibi di ler.. " ba " diyen buyurgan sesle irkildi Muharrem. Bu buyurgan ses, hi yz on alt metre yerin dibine girmezdi. Akl fikri Glbade'sindeydi Muharremin. Tersakan kysndaki bulu malarn d nd hep. Yrd... ve bir ka adm tesinde bekleyen asansre bindi. Yava yava yeryznn grntleri kayboldu, uultular dindi. Kulaklarnda sadece Tersakan'n rlts ve Glbade'sinin sesindeki tatl ezgi kalm t. Muharrem tm duygularna ykledii Glbade'yle yrrken, yan ba ndaki yrek gmbrtlerini, kendi yreinin sesine kar an, ona g veren gmbrtleri anlayamad. Yer gk, ta toprak ve yeraltndaki btn yaratklar ve hatta karanlklar anlam , yant vermi ti havadaki elektriklenmeye... Topran, suyun, bulutun, titreyen bu yreklere verdii o ses, yle bir grledi ve yle bir yankland ki kulaklarda, Muharrem o mah eri sesle, kendi "Gl..." l arasndaki grkemi ayrdedecek zaman bulamad. Glbade her zamanki gibi bekliyordu, Tersakan'n kysnda. ylesine oturmu , suyun aldayarak ak n seyrediyordu. Gzlerini ayramyordu sudan. Baktka sanki onu da iine ekiyordu rmak. Bir ta atyor, onu izliyordu. Bekliyordu ama bir trl gelmiyordu Muharrem... Gelmesi geciktike onu daha ok sevdiini hissediyor, bunun nedenini kendisi de anlayamyordu. Anlayabildii tek bir ey vard, o da sevgisini hi bir eye, dnyalara bile dei meyeceiydi. Yoksuldu Muharrem, kendisi gibi. Ama gzel umutlar vard. Drstt. Onunla mutlu

TAVIR

25

olaca
ndan son derece emindi Glbade. Muharrem gecikmiti. Zaman ilerledike taan sabrn, artan heyecann kontrol etmeye alyor, gzel eyler dnerek oyalanyordu. Bir ara yerinden kalkt ve az tede s
t a
alarnn altndaki, st yazlarla ve trl ekillerle doldurulmu byk bir kayaya oturdu. Buras Tersakan'a daha yaknd ve daha rahat konumak istediklerinde, Muharremle hep buraya gelirlerdi. Yan balarnda akan suyun sesinin, bakalarnn duymasn istemedikleri srlarn gizleyece
ini dnr, ileri rahat ederdi. Oturunca yine yle rahat edece
ini umdu. Ancak ii rahat etmiyordu bir trl. Muharremin ok kez yapt
gibi, Tersakan'a dikip gzlerini, onu hayal ederek konumaya balad: "Sylesene Tersakan, bir terstik mi var acaba? Benim kadar sen de tanrsn onu. Ho hep tersliklerin oldu
undan sz ederdi ya... gelmeyii bu yzden mi dersin? Hatrlasana Tersakan, Muharrem sana bakp bakp sanki ne syleyece
ini senden okumaz myd? 'Glbade'm' diye sze balard hep. Ah tanrm! Ne kadar da iten sylerdi bunlar. Glbade'm, biz yoksul insanlarz, kara madenden ekme
imizi kazanrz. Ama asl kazancmz olan hi vermezler, vermek istemezler. Biz istemezsek, hi vermezler. Vermeyenlerin kim oldu
unu imdilik sana anlatmak ok zor. Daha vaktimiz ok, ilerde sen de grecek,
reneceksin. Biz hep umut tamalyz yre
imizde. Yarna umut... Gelecek mutlu gnlere umutla bakmalyz' derdi. Evet, onun bildi
i her eyi bilmiyordum ama onun duyduklarn, hissettiklerini ben de yre
imde yayordum ya... Hem bunu Muharrem de farketmemi miydi? urac
mda kck umut kprtlar tad
m grvermiti hemencecik, 'u kck umutlarmzn, yrek kprtlarmzn dman o kadar ok ki'-demiti bir defasnda- 'yok etmek iin o minicik kprtlar, ne dehalar gelmi yeryzne. Neler neler icat etmiler, senin, benim o minicik varl
mz yerinden skp almak iin..." . "Niye ki Muharrem'im urac
mdaki, kck yre
imdeki kprtnn kime ne etti
i var" deyip nedenini sormutum saf saf... O tatl glmsemesini bozmadan ve suyun kenarna kadar sarkan salkm s
tten kopard
yapra
ufak paralara ayrrken yantlamt szm. "Senin o kck dedi
in kprt var ya Glbade'm" demiti; "o denli korkutuyor ki onlar, ellerinden gelse insanlarn g
s kafesine kilit vurmak isteyeceklerdir. Haksz da saylmazlar Glbade'm, nasl korkmasnlar. O kprtlar ki zulmn vaheti karsnda direni trklerini, YA ASIN ... haykrlarn lkemizin drt bir yanna yaydlar. Dnsene Glbade'm, umut ykl, kprt ykl, zalime kin dolu binlerce yre
i yan yana getir, neler olmaz ki" derken daha da ciddilemi, elini uzatarak Tersakan' gstermi ve sormutu; "bu rma
a neden Tersakan demiler, biliyor musun canm? Ben syleyeyim; kimi, kart
deniz ynne de
il de ters yne do
ru akyormu gibi grnd
iin bu adla anld
n syler. Kimileri de, akamn bu saatlerinde Tersakan'a yaklamann tehlikeli oldu
unu, saysz insann hayatn bu ekilde yitirdi
ini, canna kastetmedi
i insanlarn ise tersliklerden kurtulamayaca
na inanld
iin, adna Tersakan denildi
ini syler. Kim ne sylerse sylesin, adna ne denirse densin, herkes Tersakan'da bir terslik bulur ve yle oldu
una inanr. te Glbade'm, bugn her ey byle ters akyor. Her eyde

TAVIR

26

bir terslik var. u bizim maden oca

nda oldu
u gibi... Taa bin dokuzyz altmbe'lerde Mahir Korkmaz'n kaybeden Zeyno anann ve daha nice Zeyno analarn kaderini ters eviren maden oca
gibi... mr boyu alp da a yatan, ' isiz dolaan babamn mahkum edildi
i bu yaam gibi ters. Milyonlarca cann, btn bir yaama can katan iinin kaderine yn veren tek bir patronun yalanlarna hl kananlarn oldu
u gibi ters akyor. "Ne oldu Glbade'm? Rengin sarard, rperdin. dn m yoksa? Hayr Glbade'm, zlmeni istemiyorum. O minicik yre
indeki kprtn hi eksik olmasn. Szlerim sana umutsuzluk de
il, umut versin stiyorum. Bak, ben de yre
imi senin yre
inin yanna koydum. Umutlarmz, yaammz ortak ve tek bir yrek iinde yaatmak iin... zlme akn, sensiz yapabilece
imi de dnme. Yre
im yerin de
il drt yz metre, bin metre dibinde de olsa seninle olacak. Birlikte geirece
imiz gzel gnlerin zlemiyle, mutlulu
umuzun umudu ve heyecanyla iki kazma daha fazla sallayaca
m. Varsn iki damla terim fazladan aksn... Varsn imdilik iki kuru daha fazla kazansn patron... Varsn grlecek hesabmz biraz daha kabarsn. Kazmam btn bunlar bilerek vuraca
m. Ailemin umut kapsn kapatmamak iin sabrla ve isizli
e mahkum edilen babamn ve btn babalarn kiniyle vuraca
m kara madene. Ve hep dnece
im ki Glbade'm bana sevdal.. Benim eme
im, aln terim sendika a
alarnn sofralarna meze, gericilerin silahna mermi olacak, nitekim oluyor da. lkemizin sat pazarlklarnn yapld
salonlar stmak iin kullanlacak; nitekim kullanlyor da... te sevgilim, isteGlbade'm btn terslik de burada" derken o haykryormu gibi ykselip alalan sesindeki ahenk nasl unutulabilir, o sese sevdalanmamak nasl mmkn olabilirdi tanrm! O, kendisini 55 kininin, fkesinin ve bunlar bir gn yok edecek olmann cokusuna, heyecanna kaptrm, olanca sevecenli
iyle konuurken, ben szlerindeki anlamn derinli
ine daha fazla inememi, sevdal yre
imin irademi aan titreyilerinin tutsa
oluvermitim. Artk ne dedi
ini anlamyordum. imden ona sarlmak ve sonsuza dek yle kalmak istiyordum. Utanm, sklm ve tekrar ayn duygulara kaplmaktan korkarak kap uzaklamtm yanndan. Arkamdan, "yarn seni bekleyece
im" deyiindeki zlem ve tatll
hi bir zaman unutamayaca
m belki de. Ve ertesi gn gidememitim. Neler dnmt acaba? ok beklemi midir? Farknda olmadan krdm m yoksa onu? Bugn gecikmi olmasnn nedeni bu mu acaba? Saatler oldu, neden gelmedi hl tanrm! Sylesene Tersakan, neden gelmez Muharrem'im? Ben mi sebep oldum btn bunlara? O gn dnp kamasa mydm? Evet, ne olursa olsun o gn yanndan kamamalydm." diyerek o gn bo yere dolap durdu Glbade. Beklemekten sklmt artk. Her zamanki bulutuklar yerden, anlam veremedi
i bir i skntsyla ayrlmt o gn. Ayrlrken Tersakan'a dnp sitemkr bir edayla bakan gzleri bir kez daha yanlacakt. Bu kez sanki sahiden ters akyordu Tersakan. Salkm s
tler daha ok e
milerdi dallarn yere. Kar kyda i
de a
acna konmu bir saka en akrak de
ildi artk. nsana yaad
n unutturup tatl dler kurduran, sesi kaybolmu, yerine hzn dolu, ac dolu, olas btn ktlkleri davet eder gibi bir ses reklenip oturmutu. Ba dnyordu Glbade'nin. Gkyz kararyor, kapkara bulutlar zerine kecekmi gibi

TAVIR

27

byyor, byyordu. Skntyla yok olacakm gibi sessiz ve yava arpan yreinin minicik at lar giderek devle iyor, byyordu iinde. "ok tuhaf" diye geirdi iinden. "Frtna m kopacak? Ortalk zindan gibi. Sanki iimdeki sknt doaya yansyor... Yoksa tersi mi oluyor? Yanlan ben miyim?" diyerek anlamaya al t skntlarnn nedenini bir sre... Bir yant bulamad iinde. Eve dnmekten vazgeti, bir sre daha dola t sokaklarda, amasz. Yamur da yamaya ba lam t iseleyerek. "Muharrem'lere mi urasam?" dedi iinden. Sonra "urayp ta ne yapacam, varp ta ne diyeceim?" diyerek vazgeti gitmekten. O gece kabuslaryla ya amasn rendi Glbade. Uyudu, uyand... uyudu, uyand ve uykusuzluu rendi Glbade... Sabah, Yeni eltek dzndeki hayat yeniden ba layp da sokaklar enlenince, ku lar uyanp yeni bir gne kanat rpmaya ba laynca, ocuk sesleri bazen bir lk, bazen tasasz ve en bir kahkaha ve ounlukla da yrek paralayc, ta bile duygulandracak bir hkrk olup pencere camlarna yap nca, Glbade gzlerini kendinden ayrp d ncelerini yalnz brakarak, pencereye yakla t ve cama yap p kalm fakat odaya srarla dolu mak isteyen btn dnya gereklerine kucak at tek tek ... Bir tuhaft bugn. Gne i iyor fakat stmyordu. Bulutlar ufuklara doru ka yor fakat sululuklar kara izlerinden okunuyor gibiydi. Ku lar, yine uuyor fakat sanki panik halindeydiler. ocuklar kme kme sokak ba larndalar yine, fakat masum bak larna korku, zm gzlerine hzn yerle mi ti. Sokak satcs az dolusu barmaktan korkuyor, gelip geen arabalar susarak geiyordu sanki evin nnden..Korktu Glbade. Giyindi, belli belirsiz bir tela la... Merak giderek artyor, dayanlmaz bir hal alyordu. Annesi oktan uyanm , her zamanki i leriyle ura yordu. Ona bakt, bir eyler anlayabilmek umuduyla. Annesinde de ayn belirsizlik vard. Biliyor olmalyd. Btn bu garipliklerin ne demek olduunu ondan renebilirdi. Daha fazla dayanamayp sordu Glbade. Sordu ama sormaz olsayd. Annesinin verdii yant zerine beyninde im ekler aktn, yreinde frtnalar koptuunu, dilinin tutulup gzlerinin karardn hissetti. Demek bu yzdendi btn skntlarnn nedeni. Glbade artk her eyi anlyor fakat, gz hi bir eyi grmyordu. Annesinin "nereye kzm" diye arkasndan sesleni ini duymad. Ardndan hi bir kapy kapatmadan kt sokaa. Ko tu, ko tu, ko tu... ini korku kaplam , bouluyordu adeta. Yorgun deildi ama dizleri tutmuyordu. Nihayet varm t madenin nne. Varm t varmasna da, maden n deil, sanki kyamet yeriydi geldii yer... Herkesin her yana ko up ko turduunu o anda farkedebildi. Oysa btn ehir ayaktayd, btn ehir mah er yeriydi. Glbade sanyordu ki, aclar bir tek kendirleydi. Glbade sanyordu ki, sadece kendi gl solmu , bir tek kendi yzndeki glckler yok olmu tu. O sanyordu ki, korku ve kaygyla alm tek gz, acyla arpan tekyrek, yanp tutu mu bir tek beden kendindeydi. Oysa grd ki, gsn yumruklayarak ileniyordu ba ka yrekler de... "Salman'm!... Salman'm!... Bana Salman'm verin!.. Diri diri gmdler onu!" "Kara toprak geri ver Ali'mi!"

TAVIR

28

"Katiller... Katiller!..." diyerek san ban yoluyordu, daha baka y

nlarca insan... Grd ki ortak bir ac yaanyordu bugn Yeni eltek'te. Kendini bir anda canhra
lklarn arasnda bulunca, yaanan felaketin bykl
n canlandrverdi gznde. Her eyi anlam meraktan kurtulmutu fakat acsn hafifletmemiti grdkleri. Etrafa yaylan
lklar, yrekleri parlayan a
tlar, ilenmeler ve beddualar, yaanan felaketten payna bir ey dmemi olanlar bile yasa bo
acak duygu seliyle yklyd. Ne var ki, yaanan ykm yreklerinde yaayp, dilleriyle
l
a dntren, gzbebeklerinde yo
urup, gz yalaryla ykayan bu gzelim insanlarn dnda ta yrekli bakalar da vard ocak nnde. Glbade, kalabalk arasnda yol ap madene do
ru ilerlemek isterken ancak farkedebildi bunlar. n sralara geldi
inde, bir jandarmann kfrler savurarak rasgele sallad
dipik darbesinden kendini kurtard
nda sevinemedi. Yzn yalayarak geen dipik, sa
yanndaki a
lamaktan gzleri kpkrmz olmu kzn alnn paralad ve akan gzyalarn kzla dntrd. Biraz tede bir baka jandarma "zalimler o
lumu kurtarn" diyen yal bir kadn, "ba
rma sus, ok konuma dipi
i vururum!" diyerek tehdit ediyor, yan sra da sa
a sola tekme savuruyordu. Jandarmalarn banda bir o yana bir bu yana dnp duran subay ise; "kimseyi oca
a yaklatrmayn, gemek isteyene vurun!" diyerek emirler ya
dryor ve dipiklerin daha fazla inip kalkmasn istiyordu adeta. Daha st rtbeli oldu
u her halinden anlalan bir subay da, ykseke bir toprak y
nnn stne 4 km avaz kt
kadar ba
ryor, "aranzda kkrtclar var, onlara kanmayn, sakin olun!" diyerek kendince insanlarn duygularnn ynn saptrmaya alyordu. aknd Glbade... Bir trl anlam veremiyordu olup bitenlere. nsan olan nsan nasl byle davranabilir, nasl bu kadar duygusuz olabilirdi? Acdan kahrolmu yal analarn, yre
i kanayan taze gelinlerin, cannn yansn yitirmi kardelerin gzyalar sel olup akarken, feryatlar gkyznde yanklanrken bu insanlara dipik sallamak, itip kakmak, salarndan tutup yerlerde srklemek nasl mmkn olabiliyordu? Bu insanlar kimlerdi? Bu halkn evlatlar de
iller miydi? "Hayr hayr!... Bunlar insan olamaz. nsan olan byle davranamaz!" diyerek kalabalk ierisinde bir ka adm daha ilerlemek istedi Glbade. inde bir anda alevlenen, kabaran kinle ileriye atlm, bu duygusuz yaratklara olanca kinini kusmak, verip veritirmek istemiti. Ancak kalabalk o kadar skkt ki, tm abasna ra
men ileriye do
ru bir adm bile yaklaamad. Tam o srada, biraz tesinde Muharremin annesi Cevriye anay grp ona do
ru yaklat. Hl Muharrem'den bir haber alamamt. Heyecanla ve umut dilenircesine, adeta yalvararak sordu: "Anam Cevriye anam, ne oldu sylesene? Niye yle kendinden gemi gibisin, niye kanyor yre
in? Muharrem mi ana, sylesene!.." Duymuyordu evriye anas Glbade'yi. Devam ediyordu feryada. O tarifsiz aclar ierisinde duymuyordu Glbade gelinini, duyamazd. "O
lum yi
it o
lum.. Muharrem'im!..." diyerek dvnrken Cevriye ana, Glbade gere
i btn plakl
yla grm, acyla

TAVIR

29

TAVIR

30

paralanan yreinin korlar, alevler iinde eriyip yok olduunu sanm ve bylece ylp kalmt Cevriye anann kollarnda... Glbade kendine geldiinde evriye ana hl oluna atlar yakyor, bu felakete yol aanlara lanetler yadryordu. Bir yandan, gerei renince kucana ylp kalm olan gn grmemi gelinini skca tutarken, bir yandan da; "ne demek 'elimizden bir ey gelmez', siz devlet deil misiniz? Olumun cesedini de mi gremeyeceim. Siz hepiniz birer katilsiniz, onlar orada lme terkettiniz. Ya hl yayorlarsa? imdi bir kurtarc beklemezler mi? ldlerse bile ben olumu isterim. Onu almadan hi bir yere gitmeyeceim.." diyerek tepkilerini dile getiriyordu. Glbade, gzyalarn Cevriye anann gsne boaltrken hkrklar arasnda Muharrem'e atlar yakyordu. "Demek gelmeyiinin nedeni buydu, Muharrem'im. Demek uracmdaki skntnn, uykusuz, kabus dolu gecelerimin anlam buydu. Gkyzndeki karanlk bu yzdendi demek. Salkmst bu yzden mi dallarn daha ok emiti suya?.. Tersakan'n rltsndaki hzn bu yzden miydi?.. Bunun iin mi kzp durdun Tersakan'a geen gn?.. Bu terslikler, btn bu glkler neden hep bizi buluyor ki Muharremim?. Niye bizim umut rmamz ters akar ki?.. Yoksa ok mu kzdrdn, dnk szlerinle Tersakan'?.. Ya Salman Day... Ya Ali Emmi.... Onlar da m Tersakan' kzdrd sanki?.. Bomu Muharrem'im, her ey bomu... Umutlar bounaym. Bembeyaz umutlarmz karard madenin karasyla... Dileim odur ki, umut karartanlarn, umut sndrenlerin dnyas zindan olsun, hi onmasn. Ben artk o gelinlii nasl giyerim?.. Seninle ben de ldm Muharrem, ben de... benim beyaz gelinliimi karartanlara, Tersakan' ters aktp insan kanyla kzllatranlara kefen de nasip olmasn. Yal kurunlar ilesin brlerine... Tahtaya teneire gelsin, kuzgunlar konsun lelerine... Gn yz grmesinler Bir trl dinmek bilmiyordu Glbade'nin gzyalar. Kayglar korkuya, korkular kine, kini de fkeye dnmt. Saknmakszn fkesini da Vuruyor, hrsn yenemeyip, beddualar yadryordu sebep olanlara. ylesine kzgn ve ylesine gemiti kendisinden... Bir anda irkiliverdi, ilenmelerine, beddualarna yant bulmucasna... Yeniden alglamaya balamt ocak nndeki maheri grltleri. Yaknndan, ok yaknndan duyduu sesler, fkesine g katyor, cayr cayr yanan yreini serinletiyor gibiydi. Bu sesler hep bir azdan: "Emekiler, lme Terkedilemez!" "Kaza Deil, Katliam Bur "Katillerden Hesap Soracaz!" "Katliamn Sorumlusu Smr Dzenidir!" diyor, alan inletiyorlard. "Evet" dedi Glbade "Evet, bu sesler ayn eyleri sylyor." Onun, Muharremin sylediklerine ne de ok benziyor. O da hep byle demez miydi? 'Bu dzen smr dzenidir; emekilerin kann emen bir dzendir!' demez miydi? "ou kez heyecanlanp da sesini ykselterek dilerinin arasndan fke saarak dmanlarndan sz etmez miydi? Benim akn ve anlamam bir ifadeyle

TAVIR

31

sorduum sorular sabrla cevaplarken 'emek dmanlarndan, canm, umut dmanlarndan hesap soracaz, sormalyz yoksa kanmz kene gibi emmeye devam ederler." demez miydi? Bu ses, bu sesler de ayn eyleri sylyor, onlara da m Muharrem anlatt yoksa, diyerek kendi kendine sorup durdu Glbade. Glbade ve Glbade gibilerin yani sevdiklerini yitirmi olmann acsyla feryat figan edip de ortal lklara boanlarn beddualarna benziyordu bu sesler ama syleyeceklerini topluca sylyor, hep bir azdan haykryorlard. Jandarmalar bu sesin toplu olarak kt yere ylm, cop ve dipiklerle topluluu datmaya alyordu. Jandarmalarn saldrs karsnda nce bir dalgalanma oluyor, sonra yine sesler ykseliyordu. Glbade dorusu meraklanmt. "Kim bunlar acaba?" diye sordu kendi kendine. "Kimin yakn bunlar, bylesine kalabalk. Hele u fkeyle haykran gencecik ve gzel kz, sevdiini mi kaybetti acaba, benim gibi. Besbelli ki onun da yrei yanm, harlanm. Onun da bir Muharrem'i vardr elbet..." Glbade, Cevriye anay da o yana doru ekitirerek en yaknndaki haykran gen kzn boynuna sarld hkrklara boularak... Kzacaz bir anlk aknlktan sonra fkeli haykrlarn kesmi, o da Glbadeye sk sk sarlmt. Kz fkeli, kzgn ve yrei yaral grnyordu ama aresizlik okunmuyordu yznde. Glbade'nin gelip boynuna sarld ana kadar da alamyordu. Ne var ki Glbade'nin hkrklarna yrek mi dayanrd? O da dayanamamt ite. Gzleri dolu dolu olmu, Glbade'ye daha sk sarlmt. Bir anlk sren bu sevgi ve ac paylam, kalabaln hncahn doldurduu alan nlatan metalik bir sesle sona erdiinde Glbade'yi barna basm teselli eden gen kz, ban kaldrarak sesin geldii yne bakm ve kendi kendine fsldar gibi konumutu; "ite, dnn hesabn vermesi gerekirken, frsat bu frsat deyip duygu smrs yapan bir sulu daha!.." Megafondaki ses: "-Sevgili hemerilerim!" diyordu. "Bizi iktidara getirin, bu aclarnzdan kurtulacaksnz! Biz aclan dindireceiz!" Bu sesi ve sahibini Glbade de tanmt. Bir zamanlarn babakannn sesiydi bu... Hemen Zeyno ana gelmiti aklna. Onun devrinde az m evlatsz kalmt analar tpk, Mahir Korkmaz'sz kalan Zeyno ana gibi." Benim gibi gencecik nice Gtbade'ler Muharrem'siz kalmt bilmez miyim?" diyerek srdrd konumasn Glbade: "O zamann umut smrcs, yoksul dman nasl da hemerimiz oluvermiti, yrekten!" Bu arada Glbade'nin yanndaki kz, biraz nceki fkeli ve kzgn haline yeniden brnm, konumann olduu yana ynetmiti. Onunla birlikte ynla insan daha hareket etmiti o yne doru. Onun sesi herkesi bastryordu. Konuuyor, tartyor ve baryordu durmakszn. Susturuyordu eski babakan. aresiz brakmlard yanndakilerle birlikte onu. "Byle bir yere varamazsnz" diyor fakat susturamyordu onlar. areyi acl insanlarda aryordu: "Sevgili Yeni eltekliler" diyordu, "sizi anlyoruz, parti olarak acnz biliyoruz. Bunlar kkrtc, sizin sorunlarnza hi bir zm bulamayacaklar gibi, banza baka iler de aacaklardr... Kanmayn onlara!... "Bu szleri alklayanlar da olmutu, ancak

TAVIR

32

barmalar ve 'yuh' sesleri uzayp da konumasn engeller duruma gelince, elindeki kratl bayraklarn drerek areyi alan terketmekte bulmutu. Biraz nce dipik darbelerine aldrmadan asker barikatnn arasndan Jandarma subay ile tartan, topluluun tepkilerini dile getiren, bu arada Glbade'nin gzyalarna da sessiz kalmayp onu teselli eden ve eski babakann sylediklerini azna tkayarak hesaplarn alt st eden gen kz, kendine ykseke bir yer bulmu, bu kez de alandaki insanlara hitaben konumaya balamt. Elinde beyazl, krmzl karanfil demeti vard. Kzn elinde daha nce karanfil demetinin olup olmadn dnmedi Glbade. "Beyaz!... gelinliimin beyaz ve kanayan yreimin rengi, krmz karanfilleri!..." diye dnd Glbade. "Biz" diyordu, gen kz. Demokratik Kitle rgtleri'nden geldik... Yalnz deilsiniz! Sizinle beraberiz... Bu madende olanlar kaza deil katliamdr. Protesto ediyoruz!... Kuru bir 'banz sa olsun'la geitirmek istemiyoruz, nk onlar lmedi, ldrldler!... ldrenlerden hesap sormalyz, soracaz diyoruz!... Gzlerini para hrs brm, dini iman para olanlar ldrd onlar!... Yitirdiimiz bu emekilerin nlerinde eiliyor ve bu karanfilleri sizlere vermek istiyoruz. Glbade dikkat kesilmi dinliyordu konuulanlar. "Tanrm!." dedi kendi kendine "haydi o eski babakan oy iin konuuyordu, 'oyunuzu bana verin' diyordu. Ya bu insanlar?... Bunlarn istedikleri ne olabilirdi?.. Kalkp buralara kadar gelip bu kadar iten, bu kadar yrekten davranmalarnn, acmz gnlden paylamalarnn, bizlerle alayp bizlerle glmelerinin sebebi nedir acaba?.. Benim hissettiklerimi benim duyduklarm duyup, fkemi yanstacak kadar duyarl ve samimi olular niye ki?.." Btn bu grdklerine mantkl bir yant bulamayan Glbade, sonuta onlarn da bir kar peinde olabileceklerini fakat kendisinin bunu gremediini dnd. "Yok yok! bir karlar vardr" diyordu. "Her eyin kar zerine kurulduunu, her eyin ters ynde akt u dnyada kar dnmeden konuan insan yok!" diye dnyordu Glbade. O gn, olunu yitirmi anneler, einden , yavrusundan olmu kadnlar, kzlar ve babalarn bulamayp ardndan gzya dken ocuklar, hepsi.. hepsi birden alaarak, zlp dertleerek, umut ile umutsuzluu, are ile aresizlii, fke ile dinginlii bir arada yaayarak ge saatlere kadar maden ocann yanndan ayrlmadlar. Kah dipikler karsnda aresiz kalp aclarna korkuyu da eklediler. Yaknlarn kaybetmi olmann acsn btn iddetiyle yaayan kimileri bkmadan usanmadan, yorulmak nedir bilmeden, yaknlarna ulamann yollarn arad, olanaklarn zorladlar. Kimileriyse sustu ylesine beklediler. O gn alandakiler, devletin ve onun jandarmasnn polisi ve sopasnn nasl kendilerine kar kullanldna tank oldular. Bu, kimilerini dndrd, kimilerini zd; kimilerini kinlendirdi daha ok, kimilerini ise korkutup sindiriverdi; 'kader' deyip, 'felek' deyip tepkilerini gkyznn derinliklerin boaltverdiler sessizce... Madende yaknlarn yitirmi insanlarn tepkilerini dile getiren, onlarn aclarn paylap, sorumlularn protesto eden, hesap sorulmasn isteyenler de son ana

TAVIR

33

kadar orada kalmaya al tlar. Ancak bir sre sonra bu grubun etrafn saran polis, ilerinden bir kan .zorla alp, ekip otosuyla gtrd. Geride kalanlar ise i i aileleriyle konu abilmek iin Yeni eltek'in kylerine daldlar. Glbade, bu gzaltna alma olayna da tank olmu ancak kendini ilgilendirmediini d nerek hi bir tepkide bulunmam t. Saatler ilerledike alandaki kalabalk azalyor, haykr lar, hkrklar ve tart malarn hz kesiliyordu. Glbade ne kadar aresiz olduunu d nd. Yeraltnda kalanlarn ya ayp ya amadn hi kimse bilemiyordu. e itli sylentiler dola yor fakat hangisine inanmas gerektiini kestiremiyordu Glbade. Giderek sevdiine sa olarak sarlabilmenin btn umutlarn yitiriyordu. Ona kavu amayacak olmann verdii dayanlmaz bir hzn ve yanan yreinde korkun bir szyla, yorgun ve bitkin halde adeta bedenini sryerek tuttu evin yolunu. Evleri Kayadz"ndeydi. "Kara kaderli Kayadz!" diye d nd Glbade. "Acl insanlarn, ileli insanlarn kuytu liman... yediden yetmi ine acyla yorulan talihsiz Kayadz!.. Kara madene canlar vermekten can eki en Kayadz!..." Ekmeinin mayas acdr Kayadznn. orbasna acy katk etmi tir. Duvar dibi sohbetleri de ac ykldr hep... Kyn meydannda ac konu ulur, evlerde ac, yreklerde ac... Bu byle srp gelmi tir bugne dek. Ertesi sabah madene gitmek zere evden kan Glbade, meydandaki kadnl erkekli kalabal farkedip yakla tnda, dn maden nnde tan t gen kz ve dierlerinden bir kan daha toplanan insanlarla konu urken grd. Elinde bastonuyla yere melmi , apkasn yan yatrm , cigarasn ien bir ihtiyarn sorularn yantlyordu dnk kz: "Biz sizin, katledilen yaknlarnzn dostuyuz. Hi bir ey beklemeyiz scaklnzdan ba ka. Acl, ezilmi , alnterini ekmeine katk edenlerin acsna ortak olmaktr kalbimizde yoksulluun izleri... Ama zalimin zalimliini, katilin katilliini bir amar gibi vurmak gerekir, suratna... suratna!... Ki bir daha ac ektirmeye cret etmesinler, ana yreine... gencecik gelinlere... baba zlemiyle tutu an yetim ocuklara!.. Sizin sesiniz olacaz, bu karn alk bilmeyen katillerin kar snda!.. Burada grdklerimizi, tanklk ettiimiz gerekleri stanbul'a, Ankara'ya ve btn lke insanlarna duyuracaz." "stanbul mu? Ankara m diye sordu ve srdrd konu masn, orta ya l kadnlardan biri, alayl, umarsz ve beklentisiz:" Onlar kim, biz kim canm karde im!.. Oralarn nesine benim acm... benim yreimdeki yara. Ate d t yeri yakar, bilmez misin bre karde im... bilmez misin?!.. Sra k kler diyar, az yz gz boya kp sosyete diyarlarnda bizim esamemiz mi okunur?.." "Hep yle deil benim bacm, hep yle deil.. Evet o dediklerin de var ama biz de varz, bizimkiler de var! Almzla, yoksulluumuzla ve kinimizle biz varz her k ede, her yresinde...' O nasl var olmak, madem ki yle, peki neden btn bu olanlar' diyorsunuz her halde, syleyelim. Evet her tarafta biz varz, biz sayamayacak kadar okuz, nk biz halkz ve glyz. Ama btn halk olarak gcmz kullanmay bilmiyoruz. Alk olmasn diyoruz ama herkes sadece demekle kalyor. Bunu hep beraber, hep bir azdan, olanca gcmzle

TAVIR

34

sylemeliyiz ki ve yine sylemekle de kalmayp al yaratanlara kar koymalyz ki istediklerimizi elde edebilelim. Ksacas biz yoksul ve emekiler, ne istediimizi bilmeli, bununla da yetinmeyip istediimizi atmasn bilmeliyiz.  te o zaman sra k klerin sahipleri, yz gz boyal sosyeteler olmayacak, ne stanbul'da ne de bir ba ka yerde!.. Ama unu kesinlikle unutmamal, btn bunlar ancak biz istedike, birbirimize g verdike, yreimizi yreklerimizle yan yana getirmeyi bildike mmkn olacaktr..." "Eh!..." dedi Glbade, "yamasanz da grlediniz ya... buna da kr, byle yalanlarla rlm bir dnyada... Gerekten inanmak isterdim sizlere. Ama yle bir kahr balad ki yreklerimiz.." Gen kz, yzn aydnlatan tatl bir glmsemeyle sabrszlk gstermeden dinledi Glbade'yi. Onu tanm t.-.. Maden nnde subay ve askerlerle tart rken, a rtc bir yaknlkla, bir karde scaklyla boynuna sarlp, gz ya laryla yreini slatan kzcazd bu... "Muharremim" deyip ba ka bir ey demeyen kz... "Peki, maden nnde bizi yaknla tran etken neydi? Ve u anki gvensizliini, temkinliliini, mesafeli yakla mn yaratan ne?.." diye d nd, gen kz. "Bir ok nedeni olabilir ku kusuz. O gn yaralar scak ve kanar bir haldeydi, acs iine smyor, yreinin eperlerinden ta yor gibiydi. Doal olarak bugn biraz daha rahatlam olmal" diye sylendi, ancak bunu yetersiz bulmu olmal ki, "ya da" deyip srdrd, iin iin konu masn. "Ya da, yanp kavrulmu , bir volkan gibi patlamaya hazr yreindeki isyankr duygularna bizim haykr larmzda yant bulmu tu belki... Evet... evet, yle olmal. O Muharrem'ine kavu mak istiyordu. Ama nasl olursa olsun, lsne ya da dirisine kavu mak... Ne ki, geemiyordu jandarma barikatn. Kendisini Muharreminden uzak kalmaya mahkum eden bu alacal giysili zrefa klkl zorbalara kar hi bir ey yapamamann hrs vard iinde. Onlara bir trl anlatamyordu, Muharrem'ini ne kadar ok grmek istediini... Yreinin tam ortasndan akp, btn bir bedenini kzla boyayan kanndaki zlem ate ini, vcudunu ba tan ayaa, gzden trnaa kadar, bir kavak yapra gibi, bir selvi saln gibi titreten, iindeki sevgi selini, kavu mak ve kokla mak isteini anlatamamann tarifsiz bir hzn vard btn benliinde... Azn ayor, yarasna merhem olabilecek denli ar ve yaralayc bir szck, bir beddua bulamyordu. Elini kaldryor, kendisine engel olanlar bir rpda yok edecek ya da srm srm srndrecek, veya lime lime edecek ve yahutta krk satra getirip krk katra yatracak silah bulamyordu elinde. Tabii ki tam o srada, yan ba nda jandarma dipiklerine, kfr ve hakaretlerine aldrmadan, aksine btn bunlardan daha ok kinlenerek byk ve kararl bir hrsla ve korkusuzca kendi duygularn fke ve kinlerini, umutlarn ve kayglarn en etkili szcklerle ve haykr larla dile getirenleri grd.  te tanmad bu insanlarn tavrnda kendini ya ad ve o an kendilerinden biri sayp, hatta kendisi sayp, kaygszca ve hi bir ekingenlik duymadan kollaryla sard, gzya larn saknmadan bir armaan olarak yreimizin derinliklerine aktverdi, ylesine iten, ylesine scak... Demek ki, insanlara, yoksul insanlara yakn olabilmek iin, onlara gerekleri gsterip, harekete geirebilmek iin uzandklarnda tutabilmen, baktklarnda grebilmeliler bizi. Sesleri kslp duyuramadklarnda haykr lar, korkuyu tandklarnda cesaretleri olmalyz. Ama tabiiki daha nce, seslerin kslmamas, korkuyu tanmamalar iin al mal ve onlardan bir para olmasn bilmeliyiz." Gen kz bunlar d nrken, arkada larndan biri de toplulukla konu masn

TAVIR

35

srdryordu, lsn karmadan tebessm ve glckler da

tmay da unutmuyordu. Bir frsatn bulup arkadana birazdan dnece
ini syleyerek Glbade'nin yanna gitmi, "biraz yryelim ister misin?" deyip, Tersakan'a do
ru ynelmilerdi. Gen kz, Glbade'nin biraz nce sylediklerini hatrlatarak: "Konumalarmzdan 'ya
masak da grledi
imiz' sonucunu kard
na gerekten zldm Glbade... "deyip srdrd konumasn. "Peki, hi dndn m, biz neyin peindeyiz? Ya da yle soraym; nasl bir kar peindeyiz?.. Ya
mayp da grlemekle ne elde edece
iz. Kald ki, o gn bizim sylediklerimizi de yaptklarmz da hepiniz biliyorsunuz, ya
mayp da grlemek bunun neresinde? Madenin nn hatrlasana, orada toplanm insanlar de
iik amala bulunuyordu alanda. Birinciler sizlerdiniz. Yani, yaknlarn, sevdiklerini yitirenler. Yani o
ul acsyla ba
rn yumruklayan analar, Cevriye analar; babalarn artk ebediyen gremeyecek olan yetim ocuklar; yarini, sevdalsn, ilk gz a
rsn mr boyu birkez daha gremeyecek olan yeni gelinler, nianllar, szller, yani Glbade'ler... kinciler, bir kar peinde olup uzun vadeli yatrmlarla, sizlerin alnterinize sahip kmak anlamna gelecek ekilde oylarnz isteyenler. Yani, dzen politikaclar, mevcut partilerin yneticileri, yetkilileri, yani zenginler, byk mal-para sahipleri, tccarlar, tefeciler. Yani, iktidar sahipleri, bu dzenin, iktidarn sahipleri, yani ksacas burjuvalar... ncler ise jandarmasyla, polisiyle komiseri ve subayyla btn gvenlik kuvvetleri... Sakn yanl anlama senin, benim, bizim yani yoksulun, emekilerin gvenli
ini sa
layanlar de
il tam tersine bize kar olanlarn, yani zenginlerin, burjuvalarn gvenli
ini sa
layanlard onlar, Maden nnde yaadklarmzdan da anlalmyor mu, bunun byle oldu
u? Dnsene, bize neden sevdiklerimizin llerini dahi gstermediler!.. Neden hl yerin altnda kalanlara yardm elinin uzatlmad
n biliyor musun? Tabii ki nce oca
n tmyle almaz hale gelmesini nlemek isteyecek ve ilk yapacaklar ey, patlamann oldu
u blm, yani yaknlarmzn l ya da sa
bulunduklar blm, tecrit edeceklerdir. Bir baka deyile yaknlarmz bulunduklar yere gmeceklerdir. Belki de diri diri... imdi syler misin, bizi, yani ya
mayp da grleyenler olarak niteledi
in bizi, bu gruptan hangisine dahil ediyorsun? Bizi kimden sayyorsun? Orada grp tand
n kadaryla biz kimden yana grnyor, kimlere benziyorduk? Siz yaknlarn yitirmi acl insanlar madene yaklatrmamak iin, her trl zoru kullanan, dipiklerle, tekmelerle etmediklerini brakmayanlara kar dururken, sizlerin ac ve umutlarnz, endie ve kayglarnz ve szlarnz yre
imizde duyup haykrrken bir kar peinde mi kouyorduk sence? Protestomuza sizler de g verip bytseydiniz, hep birlikte sesimizin gr kmasn sa
lasaydk ve bunun sonucunda yaknlarmza ulatrlmas gereken yardmn zamannda yaplarak, hi de
ilse bir ksmnn kurtarlmasn sa
lasaydk, bunda kii olarak bizim ne karmz olabilirdi? Muharremini yitiren ben de
ilim. Ali'lerini, Salman'larn yitiren de ben de
ilim. Ben ve arkadalarm kii olarak u an yeraltnda olanlarn hi birini ne tanr ne de bilirdik. Demek ki onlarn kurtarlmasnda ne duygusal, ne de maddi bir karmz vard. yleyse biz ne yapmak istiyorduk? Derdimiz, skntmz neydi?.. yle ya hi bir maddi ve duygusal bir kar gzetmiyorsak, e
lence ve zevk iin mi btn bu zorluklara g
s geriyorduk? Yeryznde e
lence ve zevk adna daha nice nimetler dururken, tutup da kii olarak kendimize ait olmayan sorun ve skntlarla u
ramak, e
lenmek demekse, evet!.."

TAVIR

36

Btn bu konuma boyunca sadece ksa sorular ynelterek sohbete katlan Glbade, gen kzn konumasnn tam bu yerinde bir kez daha araya girmi ve yle demiti; "Peki o halde nesiniz siz, deli mi?" Glbade'nin bu saf ve temiz, fakat dobra dobra ve damdan der gibi sorduu soruya gen kz, nce kendini tutamayp glm, sonra yznden tebessmn eksik etmeyerek yant vermiti. "Byle dnmekte haklsnz. Haklsnz ama sadece imdilik.. Yzyllarn yaratt olumsuz alkanlklardan, 'ben' duygularndan ve 'bana dokunmayan bin yaasn' gibi geleneklerden bir rpda kopmak, kukusuz mmkn olamazd. Yine de biz yle kabul edelim. Sen say ki biz deliyiz. Ama yrei insanlk iin arpan bir deli!.. Kafasn, dnyay tanmak iin, halknn kurtuluunu salamak iin altran bir deli!.. Gzlerini, btn gzellik ve ktlkleriyle gerekleri grmek iin kullanan, ellerini mazlum, yoksulun ve ezilenin elinden tutmak iin uzatan ve ksacas, btn bir yaamn halkna adayan bir deli!... Evet btn bunlar delilikse eer, biz delilikten de te zr deliyiz ve byle olmay sevgisiz, duygusuz ve karc akllyla her zaman yeleriz.. imdi anlatk m Glbade?.." Glbade sylenenleri anlamasna anlyordu da, havsalasna sdramyordu byle bir yaam biimini... Fakat gen kzn sohbetini yeni eyler duyma anlamnda ok ilgin buluyor ve gsterdii yaknl, scak ve samimi baklarn, daha ok da gven verici ciddiyetini beeniyor, giderek ona balandn hisseder gibi oluyordu. O gn Tersakan kylarnda biraz uzunca sren sohbetli bir gezinti yaptlar. Glbade Muharrem'inden szetti ona. Maden ocandan Kayadz'nden, Yeni eltek'ten... Tersakan'n yksn ve gzelliklerini anlatt yeniden. Gen kzn polis tarafndan alnmas konusunu sordu Glbade... Maden nnden alndktan sonra karakolda bir hayli tartaklanm zavallck. Brakmay da pek dnmyorlarm ancak bal olarak alt dernein adn duyunca 'aman aman... bir de bu mesele yznden yaygara koparacak malzeme vermeyelim' diyerek konuuyorlarm kendi aralarnda polisler. O gece, ayn gn alnd dier arkadalaryla birlikte karakolda tutulup, sabah ifadelerini dahi almadan brakvermiler. Vaktin epeyce ilerlediini farkedip dnmeye karar verdiklerinde Glbade, onu ve arkadalarn eve davet etmi ve "eer bir ka gn daha buralarda kalacaksnz senin bizde kalman istiyorum" diyerek ona sndn belli etmiti. Gen kz gsterdii ilgiye teekkr etmi, ancak kalamayacaklarn, bugn mutlaka dnmeleri gerektiini syleyip srdrmt konumasn. "Dnmemiz gerekiyor, nk bugn dneceimizi biliyor ve bekliyor arkadalar. Eer ge kalacak olursak bamza bir ey geldiini dnr ve merak ederler." Arkadalarndan ayrldklar yere dndklerinde, onlar bekler halde buldular. Yanlarnda birka kii kalmt, "bu kadar ge kalacanz bilseydik Kayadz'l dostlarmz krmaz, birer aylarn ierdik" diye yaknd arkadalarndan biri... Daha fazla oyalanmadlar Kayadz'nde. Orada bulunanlarla vedalap ayrldlar. Glbade Kayadz'n kp arabaya bininceye kadar onlarla birlikte yrd. "Grmek zere..." deyip ayrldlar. Glbade, Tersakan'n aksi ynnde hzla uzaklaan, gzden kaybolan arabann arkasndan uzun sre sallad elini yreinin zerine basarak, bir yaam boyu scack bir sevgi ve itinayla bytp besledii umudunu, birka gn nce brakt yerden almaya gitti yeniden...

TAVIR

37

GRUP YORUM'A BR YORUM

VOLKAN AYTAR

Herhangi bir mzik trne sokmak zor Grup Yorum'u... Dnyann en sama adlandrmas olan "zgn Mzik" (her ne demekse?) trne dahi girmiyor. Ku kusuz mzikleri, Ferhat Tun, Selda Bacan, Ahmet Kaya ve bir dizi 'sol-arabeskiden' ok daha dzeyli... Bir e it trkle tirilmi mar ' yapyor Grup Yorum; an teknii ile icra' edilmi besteler, gitgide yetkinle en dzenlemeler, politik ajitasyona dayanan szler ve co kulu bir anlatm.. 80 sonras ortamda ayrt edici biimleri ile sivrilen Grup Yorum, youn bir ilgi kazanm durumda. Bunda, mziklerinin, halka scak ve yakn gelmesi etken... Bunun yan sra gelitirdikleri sylem ile silahl mcadeleyi aka meru gren Yorum'u sosyalist fraksiyonlarn bir ksm manevi olarak destekliyor. sel ve d sal nedenler ile Yorum, ou arkda, 'yeni bir devrimci ahlak yaratmaya' ynelerek siyasal aktivizmin bilindik ablonlar kullanlmak yolu ile mziklerini yzeyselle tirme tuzana TAVIR

d yor; ana babalarna oul ve kzlarn kavgada desteklemelerini salk veriyor, a k dahi politik eylemler erevesinde deerlendiriyor, zaman zaman feodal kavramlara taviz vererek hi de iyi kotarlm olmayan bir poplizme kayor. Bunu da byk ihtimalle kasetleri ve yaptlarn birer 'misyon' olarak grdnden yapyor. Her eye ramen, Yorum'un mzii zgn ve naif bir izgiye yerle iyor gitgide. Ve mzikte politikay kullanan grup ve arkclarn arasnda en ok dikkat ekenlerinden ve ustala anlarndan biri. SIYRILIP GELEN, bir ok ynden eksik bir 'ilk' kaset. Henz olgunla mam dzenlemeler had safhada itici vokalle, bir ok mzikal hata ve o dnemde pek de ayrt edici olmayan teknikleri ile bu eser, gerekten de bir 'ba arszlk'. Ancak grubun yeni kurulmu olmas, politik mesajlarn grece daha 'll' kullanlmas ve iddiasz k lar bu eksikleri bir yere kadar affettirebiliyor.

38

HAZRANDA LMEK ZOR BERVAN, biraz daha farkl bir yapya sahip. A
rla an 'mar ' havas, ajitasyonu daha da a rya karan szler, halen hatal vokalle, kaseti Yorum'un klasik sylemine oturtuyor. Kasedin ku kusuz en ilgin paralar, Venceremos ve Ciao Bella. Bir bakma ili ve talya'da ya ayan anti-fa ist ve anti-emperyalist dnemlerin mirasn Trke'ye kazandrarak, 12 Eyll sonras Trkiye gere
i ile bu dnemleri zde le tirmeye ynelmi ler. TRKLERLE, Syrlp Gelen'den ve Berivan'dan (gerekten de) 'syrlp geliyor'... Halk mzi
i motiflerine dayanan daha yetkin dzenlemeler, daha iten ve scak vokaller ve mzikal anlatmda ykselen bir co ku. Cemo ile birlikte Trklerle, bence Yorum'un en iyi kaseti. Bu yaptta, radikal k lar yerine, Anadolu ve Azeri kltrlerine dayanan etnik-kkenli bir mzikal harman tercih ediliyor, dnn ezilen insanlarndan gnmze gndermelerde bulunuyor. Bu kasette zellikle, Krt Halk ezgisi olan "Le Hanm", Azeri arks "Seni Men Yaman Sevirem" ve "nce Memed" trkleri, etkileyici kompozisyonlar ile dikkat ekiyor. CEMO ise grup yelerinin bir ksmnn tutuklanmas ve gndemin stlerine do
ru kmalarndan sonra, kstl bir srede gerekle tirilmi . Politik basklar n yo
unla t
dnemde,

Yorum da tavrn sertle tiriyor, sylemini daha ajitatif ama mzikal olarak daha yetkin bir baza oturtuyor. "Cemo", "Mehmet", "a
r", "D enlere", ilk kasetten beri devam eden aksiyoncu sol izgiyi daha da radikalle tiren arklar: Artk Yorum, mesaj n dolaysz iletiyor, dinleyenleri "eme
in kavgas"na a
ryor, mzik ile politika tam olarak rt yor... Cemo'da epik bir anlatm, devrimcilerin yceltilmesi, "Silahl Mcadele"nin me rula trlmasn biimlendiriyor. Eserde grup, an tekni
ini biraz daha a m durumda. Yine de vokallerde hatalar ve ierikten kopukluklar var. Dzenlemeler ise, mkemmelle mi , alglara hakimiyet, kaseti, Yorum'un belki de en iyi yapt klyor. Sonu olarak Yorum, tm amazlarna ve ko ullanmalarna ra
men 80'li yllarn gze arpan topluluklarndan oldu. 90'l yllarda ivmelerini srdrp gndemde kalmalar olas...

DE  M Yl: 1990 Say: 2

TAVIR

39

"GEL K AFAKLAR TUTUSUN"

GRUP YORUM

Artk devrimci mcadele hzla yaylyor. Devrimci eylemler yaygnlayor, sreklileiyor. Yeni direni mevzileri kazanlyor. Toplumsal elikilerin yo
un olarak yaand
gecekondu blgelerinde hak arama bilinci geliiyor. ehirlerin krlar soka
a dklmeye hazr. "Da
lar delmenin zamandr" artk, "gecenin son yldzna karmann" zaman. Skca kavrad
mz bayra
elden ele afa
a do
ru koturmann, "afaklar tututurmann" zaman. Bu nedenle aln teri iin, eme
i iin zincirleri kranlarn, kan ve barut iinde sevdalara, kavgalara girenlerin ykleri var trklerimizde. Boyunlarna geirilmeye allan ilmeklere, alnlarna sklmaya allan kurunlara ra
men inanlarndan soyunmayanlarn ykleri var. Kazma krek ellerinde yeryzne yryenler iin, sesleriyle rzgrlar alevlendiren, sevdalaryla ormanlar halaya durduranlar iin sylyoruz a
tlarmz, marlarmz. Mcadelenin paras olmay, gelieni, dahas halklarn insanca yaam zlemini ifade etmeyi olmazsa olmaz biimde hedefleyen a
da Halk Mzi
i'ni perspektif edindik. Ekme
inden akna kadar halkmz anlatmay hedefledi
imiz beinci kasetimizi geti
imiz gnlerde kardk. Bir ilke olarak benimsedi
imiz

"trklerimizi kolektif bir ekilde retme ve kitlelerle tartarak' biimlendirme" gelene
ini bu kasetimizde de srdrdk. Bu amala "Gel ki afaklar Tutusun" kasetimizin deneme kaydn gerekletirip, geni bir kitleye ulatrarak eletiri ve nerileri
rendik. DK'lerde ve gidebildi
imiz her yerde paralarmz canl olarak dinletme olana
bulduk. Syleilerde iten eletiri ve neriler aldk. kinci bir deneme kaydndan sonra bu de
erlendirmelerin de 
nda hazrlklarmz tamamlayarak asl stdyo kaydn gerekletirdik. Kasetimizde u paralar yer alyor: Gel ki afaklar Tutusun/ Ferhat / Koaklama/ Direniilerin Cevab/ Umut (Enstrmental)/ Halay/ Haydar'n Trks/ Apo'nun Trks/ Hasan'n Trks/ Dalara Doru/ Madenciye At/ 16 Mart/ Sasa Horonu (Enstrmental). "Madenciye A
t'ta geen sene topra
a diri diri gmlen 70 madenciyi sembolletirerek, madencilerin alma koullarn, yaama glklerini aktarrken, kmr gibi yazglarn de
itirme bilincini vurguladk. "Da
lara Do
ru"da da
larn filizlenen cokusunu, alevlenen a
rsn trkletirdik.

40 TAVIR

"Umut"u Ylmaz Gney iin besteledik. "Sasa Horonu" adl geleneksel ezgiyi ileyerek, Karadeniz insannn gnn ilk 
yla balayan yaam kavgasn aktarmaya altk. "Direniilerin sosyalizm de
il Cevab'nda revizyonizmdir" "sosdiyen

Paralarmzda giderken trk

zengin tadn

anlatmlara

kaybettirmemeye,

halkmzn rahata elik edece

i ezgiler yaratmaya altk. Kasetimizde sadece iki mar o-Imasna ra
men, "kaset marlarla ykl" eklinde bir eletiriyi "uslubumuzdan kaynakl" de
erlendirme olarak gryoruz. Paralarmz cokulu ve yorumluyoruz. mar Fakat olmasalar bir bu dahi uslubu syleyile bir

yalizm bitti" diyenlere inat, "iflas eden direniilerin seslenii yer alyor. "Ferhat", "Gel ki afaklar Tutusun", 'Koaklama" ve "Halay" paralar genel olarak mcadeleyi anlatrken, emeki y
nlar tm gleriyle bu mcadeleyi . ykseltmeyea
ryor. "16 Mart'ta 1978'de I..'de faistler tarafndan katledilen 7 anti-faist
rencinin kararl sesini trkletirdik.

dinamik

matematiksel hesaplar yapmadan, kendi halinde ve kendi do

all
iinde yakaladk. Mzi
imizin ieri
ini dinamik ve cokulu bir sylemle ifade etmenin gere
inden do
an bu uslup "marla trk" aras bir yerde. Mcadeleyi, direnii baka formlarla anlatmak mmkn de
il. Yaama sevinci, bir syleyile anlatlamaz. Bu noktada bir ok

'80 sonras cezaevleri, direniin ka-lesiydi. direnme ve mcadele bilinci a

lamakl, hznl 1984 ylnda Metris Cezaevi'nde tek tip elbiseye ve basklara kar direnen 4 sanatdan farklyz. "Devrimci sanat" devrimci, onurlarn ve siyasi kimliklerini yapt
n syleyip de' poplist kayglar tayan korumann mcadelesiyle lme yattlar, ve mcadelede bayraklatlar. Onlar "Bir Trkdr ve Direnile destanlatrdk. kasetimizde "Haydar'n Trks", "Apo'nun Trks" "Hasan'n Trks" "leme" olarak yer ald. 11 paradan oluan son kasetimizde "Gel ki afaklar Tutusun"un szleri Adnan Ycel'e, "Halay"n szleri Nihat Behram'a, "Ferhat" Arkada Z. ise zger'e, smail "Koaklama"nn szleri sanatlarn a
lamakl syleyi tarzyla, halk iin retimde bulunmayan sanatlarn elitist syleyi tarz (baty hareket noktas alarak) bizim slubumuz olamaz. Trkler ya da arklar bir duygu ve dncenin mzik diliyle rgtlenmi biimi oldu
una olabilir mi? Giderek halk mzi
i aletlerini dlad
mz noktasnda ald
mz eletiriyi ise, zellikle bu kasetimizde yantlad
mz dnyoruz. almamzda oranla, ulusal aletlerin Bu olmad
kasette, kadar hibir (hatta gre, anlatlmak istenen dnceye syleyite ters dmemiz mmkn

Uyaro
lu'na ait. Di
er paralarn szleriyle btn mzikler kollektif almalarmzn rndr. "Gel ki afaklar Tutusun" di
er kasetlerimize kullanm, form, ierik ve yorumlama asndan kendimizi daha da iyi ifade edebildi
imiz TAVIR bir kaset oldu.

"Trkler" kasetimizde bile), halk mzi

i aletlerine kucak atk. Halk mzi
i aletlerini dlamak gibi bir kaygmz da hibir zaman olmad.

41

Aksine mzi
imizin her zaman kendi aletlerimizle anlatlmas gere
ini benimsedik. Zurnadan kemeneye, meyden flte kadar birok enstrmana yer verdik. Fakat bu konuda ba
nazl
a da dmemek gerekiyor. Biraz nce bahsetti
imiz gibi, sorun ieri
i ifade edebilme sorunudur. Dzenlemelerde ne ulusal sazlarmz dlamak, ne de ok abartl kullanmak gerekiyor. rne
in "Gel ki afaklar Tutusun" paramzn giri partisyonunu ncelikle mey'e aldrmak istedik. Fakat bu rengin, parann o blmn ifade etmedi
ini grdk. Buradaki partisyonu mey'den obua'ya kaydrmakta tereddt etmedik. Bat aletlerine de sadece altyapda yer veriyoruz. rne
in yayllar 4 parada, sadece elik aletler olarak kullandk. Obua'y yine 4 parada, lirik bir ifade iin bateri ve bas gitar ise yine altyapda birok parada kullandk. Fakat ezgilerin ulusal aletlerimizle, zellikle ba
lamayla alnmasna dikkat ettik. Bu kasette en byk eksiklik olarak, (...) dilinde syleyememeyi gryoruz. Ola
anst hal kapsamnda, her trl bask ve terrn meru sayld
, bir sava alan haline getirilen (...)'da gelien mcadeleyi bastrmak iin, egemen gler her trl yolu deniyor. stste karlan kararnamelerle bu blgede sansr ve srgn yasallatran iktidar, insan haklarn da askya ald. ki ulusun ortak sesi Grup Yorum (...).arklar sylemeli. (...) dili zerinde basklar artarken (...) sylemek gndemimizin ilk maddesidir. (...) bestelerimiz, dzenlemelerimiz var. Her konserimizde (...) arklar sylemeye devam ediyoruz.

arklarmzdaki anlatm tarzn gelitirmeyi de dnyoruz. Bugne kadar iirlerimizde farkl anlatm tarzlarna yer versek de 'mizahi', 'hikayesel' ve 'iten anlatm' (yani olayn iinden anlatan birinin diliyle) ekliyle paralar m z daha da zenginletirece
iz. Gelien mcadelenin zengin anlatm tarzlarndan biri de "halay"lardr. Halk mzi
inin ierisinde geleneksel ierikle yer alan halaylar bugne uyarlayarak, daha do
rusu "a
da Halaylar yaratarak sylemek gerekiyor. Bizce halaylar bu ekilde yeniden ele alnp, yaratlan yeni kltrn dinamik ynlerini sunmada, halk mzi
inin iindeki ayr bir cevher olarak grlmeli. Bu kasetimizde szleri Nihat Behram'a ait olan "Halay" paramz byle bir deneme abasyla ele aldk. Sre '90'lar sreci. Artk '80'in zincirleri krld. Mcadele kendini yeniden var etti. Faizm tm kurum ve aralaryla halka saldrmasna karn, halk yakalad
her noktadan egemen gleri sarsmaya, ekonomik demokratik haklarn almaya ve rgtl gcn ykseltmeye devam ediyor. Bu nedenle "Gel ki afaklar Tutusun" oturdu
u bu zeminle ne '86'larn "Syrlp Geleni, ne de her biri farkl bir siyasi yo
unlu
u ifade eden di
er kasetlerimize benziyor. Zaten byle olmas mmkn de
ildi. nk sanat gncel olabildi
i ve yaanan her gere
i yakalayabildi
i ve bunu kitlelere mal edebildi
i oranda amacna ular.Dolaysyla nceki kasetlerimizin, o dneme has havasnn bu kasette beklenmemesi, bu kasetteki ieri
in ve anlatmlarn bugn ierisinde de
erlendirilmesi gerekiyor.

TAVIR

42

NOTA

TAVIR

43

BR OYUN ZLERKEN Bayrampaa Cezaevi, Haziran '90.

AHMET YZAK ar beyin travmas geirmi 29 yaral... Vcutlarnn her santimetre karesinde onlarca cop darbesi bulunan yzlerce tutuklu... Gece yarlar makinal tfek at yapan nrolojik sorunlu yzba ve dier subaylar. Bu olaya gz yuman mdr ve albay. Hedef, biraz daha bask, sindirme ve huzursuzluk.. C-16 kou unun yemekhanesi... Be tane kare gzetleme penceresi ve her pencerede drder delik. "Kapatlsn!" Derhal kapatlr. Yemekhanede 150'ye yakn tutuklu... I klar snk... Karanlk ve sessizlik salona egemen. Gzler hep bir yere bakyor... Gencecik bir mahkum da, ya l bir baba da, ilk kez tiyatroya gelen Sivas'n bir kynn ihtiyar heyeti ve kylleri de dierleri gibi dikkat kesilmi ler. Beklemedeler. Yemek masalar birle tirilmi . Al sana bir sahne. Uzun banklarn hepsi hnca hn dolu. ar aflar birbirine eklenmi , al sana perde. 18-50 ya aras tm ku aklardan temsilciler sahnede yerlerini alm lar. Tm ciddiyetleriyle SANAT icra etmeye al yorlar. zenleri gze arpyor. Drt drtlk bir, rnn ortaya kmasndan yanalar. Sahne dekoru basit ama akllca. Ama kapama perdeleri, bir masa, sandalye, sus i aretli bir hem ire resmi; elde yaplm . Ve duvara aslm bir saks, iinde o gzelim ye il EK. Hapishanede mahrum edilen nice temel gereksinimlerden biri olan ye il ve iek; sahnede zgr olarak yer alm . Umut, zgrlk ve direni i ar tryor. Bu bulu , 10 yl a kndr mahpus edilen, ilkel ko ullarda tutulan ve ya ayan devrimcilerin yakalad bir duygu bence. "alara alara alara... Ses veriyor sesimiz Dalara dalara dalara... Dalara ykseliyor'' Salonda, koronun ezgileri, akordeon mziiyle, sazla birle mi , Latin Amerika lkelerinin scak-kvrak hat boylarn ar tryor. Sazn yannda akordeon renk vermi . Anlatm yle gl destekliyor ki, insan; mahpus olan her yetenekli arkada n ustaln dierlerine ta mas gereini kavryor. Bir de, flt, kaval, keman vd. enstrmanlarn olduunu d nyorum da, harikulade olur diyorum. 44

TAVIR

"OK YENDK, OK YENLDK..." diyor koro. Korodaki sabrn, inancn, kararlln ve birlikteliin; eitilmi seslerinin co kusu ile oyunun ba lamasn bekliyoruz. Ksa bir teknik aklama okunuyor. "Hastabakc; bilinen artlar nedeniyle bir erkek tarafndan canlandrlyor. Bayan bulunamam tr. Oyun, ya anm bir hikayeden yola klarak hazrlanm tr." Ben ilk kez, bir cezaevinde "zgr oyun" seyredip, zgrce oyun zerine yaz yazyorum. Bu oyunu daha nce siyasi tutsak seyirciler izledi. Bu kez adli mahkumlar ve tutuklular seyredecek. Oyun ba lad. "Bir trkdr direni , boy verir zindanlarda" Oyun yol alyor. Hastanede geiyor.  ilerden, geleneksel baz ilkel tavrlar sergileyen biri sahnede. Zaman zaman seyircileri gldren, bo vermi lik rnei sergiliyor. Zaman zaman da "neden" diyor. Neden bunca zulm, bask, i kence? Bu devrimcilere niye bask yaplyor? Hem bunlar lm Orucu'nda. "Niye"leri sorarken de zaman zaman yan iziyor. "Bana ne" diyor. "Onlar da devlete kafa tutmasayd" diyor. nceleri nedenini bilmedii bir ok eyi giderek kavryor. Bir yanda; yrekliliin, demokratln, en nemlisi de bir meslei gerei gibi yapan, yapmaya al an bir hem irenin tavrn izliyoruz. zleyiciler dikkatliler. "Ba n omzuma yasla. Gvdemde ta yaym seni. Gvdem, gvdene can olsun. CAAAN OLSUN."

Bir dayan ma duygusunun co kusu ya anyor. lm orucusu tutsaklara bask ve zulm srdrlyor. Apo lyor.  te o an, gzelim bir yorumla fondan e lik eden saz ezgisi susuyor. I klar snyor. BR TABLO olu uyor. Dalar... Dalarda tan skme zamanndayz. Karanlk ezik... ve zafer... Zafer i areti. Apo lyor. Bin Apo douyor. lmszlk saryor her yan. lm oruusunun lmszl. Trkm bitmedi Sesim daha yitmedi Ben hl trk yakyorum kavgada Direni ilerin kzgn soluklarnda Direni ilerin alev soluklarnda" Bu olgunluk, bu co ku, estetik ykseklik, onca bedelin, cann, ertelenenlerin bir sonucu deil mi? zleyicilerde bir heyecan var. I  gryorlar. Gl k her taraf saryor. Oyuncular, oyun; ileti im kurdu. Damarlar evrensellikle dolmu , bu enerji bitmez. "Hele bir d n glm Neye yelenebilir ki lm" diyor sava Haydar. "Bana i kence tezghlarn getirin Son kez paralayacam" Byle sylyor lm Orucu direni isi Fatih. Seyirciler mzrak bak l. Direni alevi ruhlarn sarm durumda. Alk lar... Alk lar... Alk istemeyiz denilse de, o, seyircinin cmert olarak verdii, bir o kadar da saknd, pintilik yapt kymetli bir dldr. Nice tiyatro

TAVIR

45

Oyun; sylenecek son szleri de sava Hasan'n azndan sylyor. Dikkatimi izleyiciye yneltiyorum. Yeni oyuna alnm bir oyuncuya dikkat kesiliyorum. Mzik icracsna, oyunun devamllna, teknik "lm ard menzilini" ynetimine, dramatik yapsna Alk , destek, takdir a rmyordu. bakyorum. Aryorum. nceliyorum. "Ay doland, vay deli gnlm" Hep gzel eyler kar ma kyor. Eksiklikler, kk potlar o co ku ile yok Sahnede, oyuncular direni ilerin olmu bile. Seyirci finali ya yor. Oyun kimliinde byle haykrdka, adli dolu dizgin getirmi onlar bu mahkumlarn ilgilerindeki farkll noktaya. sezmemek mmkn deil. Onlarn da yrekleri cennet szyordu. Dier bir "Ben bir devrim hamalym" seansta izlediim siyasilere benzer bir izlenimlerdi bunlar. Sahne zerindeki sanat emekilerinin oyun boyunca deniyor. Gen bir adli mahkuma co kuyu eksik etmemelerinden bakyorum. Gzleri l l. Oynuyor kaynaklanyordu bu. Seyirci kan ter sanki. iinde katm t. Almak, beyinden, yrekten biraz katmak iin tm "Bu zincir byle krlacak dikkatlerini toplam lard. Dsek de lm Orularnda" Mtevazi bir oyunculuk gzlyordum. leri ya l tutuklularn; arada Bu zveride; an- hret akl ucuna seyircilere gle yzle souk su bile gelmiyor. Hep vermek zerine ikramlar aklma geliyor. Bir kurulu bir oyun. Ve onun, mucizeyi, d yazyorum. Gelecei isimsizlerinin olaanst abas. yazyorum. Sevin ve fke ile yol Plan plan, her olgu i lenmeye alyorum. Seyirciye bir mesaj al lm . El i i spotlar durmadan yanp veriliyor. snyor. Oyuncular dikkatti bir trafikle oyunda yerlerini alp kyorlar. "Kendi yreinin kabnda yaayanlar "Ben Hasan'm geldim ite Yine Braksn peimizi" akac konukanm dilinizce Yine sevdal yine sevdal geldim ite. Perde kapanyor. Yeni bir perde Yrek fkeyle dolunca Yine alyor. nsanlarn ya am gereinin kavgac yine kavgac Kuruni kam perdesi bu. Hapishane ve havakalknca Kotum krmaya kotum landrma gerei bu. Voltalar ba lyor. krmaya Yine sava yine sava" aylar iiliyor. Mzik dinleniyor. Sohbetler koyula yor. Karanlk sinsi. Ancak, sanat yle aydnlatm ki yrekleri, milyarlar gelse kr etmez. salonunda, o grkemli atmosferlerde, salonun onda birini bile doldurmayan seyircilerin tek tk alk n hatrlaynca, bu alk selinin anlam ortaya kyor.

TAVIR

46

OYUN METN

DREN, LM VE YAAM
OHS OYUNCULARI Sahnede iki anlatc, bir tutuklu, bir subay, bir ana olmak zere 5 ki i vardr. Tutuklu sorgu pozisyonunda, dizleri yerde elleri arkadadr. 1. anlatcnn yz saa dnk, elleri ba nda at syler gibidir. 2. anlatc saa dnk, yere bakar, subay tutuklunun solunda, elleri arkada, srt seyirciye dnktr. Ana, tutuklunun sanda, srt ona dnk, sol elini bir eyi tutmak istermi gibi kaldrm tr. 1. ANLATICI (Sahnenin nne gelerek szlerine ba lar) Demokrasiyi, zgrl yok ederek geldiler. Sendikalar, dernekleri yasaklayarak geldiler.  ileri, rencileri tutuklayarak geldiler. Yeni bir dnem ba lyordu fa izmin kanl ellerinde. Tutsak alnan devrimciler fa izmin cenderesine sokulmaya al ld. Siyasi kimliklerinden soyundurulmaya, ki iliksiz, onursuz, dzene ba een tek tip insan haline gelmeleri istendi. Kltrel faaliyet iin ne tr ara varsa toplatld. Revire, ziyarete, havalandrmaya k n yasaklanmasna kadar tm haklarn gasp edildii, maddi ve manevi i kence yntemlerinin tmnn denendii bu fa ist uygulamalarla tutuklular teslim alnmaya ba land. SUBAY Bunlar ki iliklerinden soyunmal. Benim zanaatkar ellerimde yeni bir ki ilik kazanmal. TUTUKLU Biz ne yaptysak halkmz iin yaptk, inandmz eyler iin yaptk. Ne falaka, ne operasyon, ne i kence hi biri, hi biri yldramaz bizi. (Kalkar ve sahne nnde dola maya ba lar.) Biz gecekondularn sesiyiz, en gzelinden. Biz i inin sesiyiz, en direnli. Biz kylnn sesiyiz (da grr gibi yapar). Dersimin dalarndan. Ellerimiz eliktendir bizim. Biz ba latrz sabahlar. Biz dveriz demiri ve elie su veririz. Elimizle kazarz topra, aln terimiz tohum olur, ba ak ba ak boy verir. Biz krsdeki retmen Hasan, fabrikadaki dokumac Zeynep'in trksyz. Biz halkz... ASKER (Girer. Siyahlar giyinmi tir. Ba nda kepi, elinde copu vardr. Tutuklunun stne yrr, elindeki copla srtna vurur. Her vuru ta tutukluyla eilir bak rlar) Komutanm komutanm direniyorlar. Ba emediler, soyunmadlar kimliklerinden.

TAVIR

47

 Operasyon yapn, neleri varsa toplayn! Krn, dkn, parampara edin. ASKER (Tutukluya dner, copla vurur. Tutuklu istifini bozmaz, coptan etkilenmiyor gibidir. Asker yorulur, subayn yanna giderek) Komutanm direniyorlar. SUBAY Hazr ola geirin, saym verdirin. Ba e
dirin, yemeklerine tkrn, kum atn, ieyin... ASKER (Ayn ekilde) Komutanm direniyorlar. SUBAY kence sesleri dinletin, morallerini bozun, uyutmayn, hoparlrlerden itiraflarn seslerini dinletin. Milli marlarmz dinletin. ASKER (Ayn ekilde) Komutanm direniyorlar. SUBAY Operasyonu aralklarla yapn, beklesinler, gerilsinler. Muhbirlik iin adam buluuuun... ASKER (Ayn ekilde) Komutanm olmuyor. Baaramyoruz. Bask yaptka direni artyor, bask onlarn direniine kam oluyor. SUBAY Ailelerine onlarn a
zndan mektup yazn, dary korkutun, yktrn, insanlklarn unutturun. Doktorlarmz a
rn (asker vurmak iin ynelirken donar. Cop havada, sa
aya
nde kalr. 2. anlatc tutukluya do
ru ynelir, repli
ini seyirciye okur. Asker ve subay bu arada karlar.) 2. ANLATICI Ve nisan ya
murlar ya
arken... Bir dnem kapand. fkeler bir sel gibi kabard, kalemler brakld, diller sustu. imdi yrekteki fke konuacak ve bedenlerdeki diren dvecek. Sryor amansz saldn. Bu zel dnyann zoraki konuklar, insanlk adna byk ve yce olan ne varsa onu dnmesin istiyorlar, iyi ve gzel olan istemeyi unutsun istiyorlar, komutsuz yatmasn, oturmasn, glmsemesin istiyorlard... 13 Nisan 1984... DREN Vakit tamam. Direniimizi dosta dmana, dnya leme duyurma zamandr. Bu kez hep bir a
zdan ok daha gl kaldryoruz sessizli
i. (Anlatclar ve ana arkaya giderek ortada toplanrlar. Srtlar seyirciye dnktr) imdi biz konuaca
z, bizi dinleyecekler. Artk aylardr sabrla, zveri ve umutla ekilenleri bime zamandr. Bedenleri al
a yatrma, lme durma zamandr. (Koro burada her "lm" sznde, "lm" diye tekrarlar) zgrlkler iin lmn stne yrme, lm lm orularnda en yce de
erler iin zapt etme zamandr... tek bir yrekten haykryoruz hep beraber. DREN (Bir k
da yazar gibi) (Anlatclar ve ana tutukluya dnerler) "Bizler, Sa
malclar ve Metris Askeri Cezaevi'ndeki devrimci tutsaklar olarak, bata bask ve ikence olmak, zere her trden keyfi tutum ve uygulamalara son verilmesi, insani ve sosyal yaam koullarnn sa
lanmas, tek tip elbise

SUBAY

TAVIR

48

uygulamasnn kalkmas, savunma haklarmza konan kstlamalarn sona erdirilmesi, siyasi tutsaklk hakkmzn kabul edilmesi ve infaz yasasnn tutuklular lehine de
itirilmesi iin bugnden itibaren sresiz alk grevine balyoruz. 1. ANLATICI Onuru, yaam savunmann sesidir bu... Smrsz bir dnyann, eme
in dnyasnn sesidir bu. Byle balad cezaevlerinde yeni bir dnem, byle balad lm orularna dnecek sresiz alk grevi direnii. DREN  ---- Gneli bir ilkbahar sabahnda/tomurcuklar patlamada/imdi iee dnme zamandr/vurdum...vurdum...vurdum/bedenimi ala/elie dnd her hcrem/suskunu dillendirip/durgunu koturdu da gcm/snr tanmad/ okyanusu at da sesim. 2. ANLATICI Alk grevi yeni koullar, yeni yaam biimleri kard ortaya. Aynlar ayn yerde kaldlar, ayrlar ayr yerde bir arada, iie ama ayr bir yaamda buldular kendilerini. Onlar/ O sevdalar yollarda koyup kaanlar/bir trl anlayamadlar/ kurun scakln yaarken yreiniz/ onlar buz tadnda birer souktular/bir o kadar da korkak/ sevgiden yoksun ve dalkavuktular. 1. ANLATICI Direni kendinden emin admlarla doru
a, trmana gemenin huzurunu duyuyordu. Ko
ularda, hcrelerde buralara s
drlmayan, zgrlk arayan patlamaya hazr yreklerde. DREN '(Anlatclar ve ana tutukluya kenetlenirler, direni vaziyeti alrlar) Ne plak bedenimde eriyen kar/ ne titreyen kenetlenen dilerim/ ne uyuan kollar, ne skan zincir/ ne kara ellerdeki kara coplar/ ne de numaras alnma kan kara botlar/ kr etmedi canm, kr etmedi bana/ haykrdm akama kadar/ duyulsun istedim sesim/ bir sesin gerekli olduu kadar/.. / zlemi sevdaya arparak/ oaltarak sevgiyi yrekte/ gln zlemine yanarak/ vurarak yrekleri birbirine/ omuzlarn scakln duyarak/ basarak direniin kntlarna/ trmanyoruz yana yana/aln merdivenlerini/ 2. ANLATICI (Anlatc dnda herkes geriye dnp bir iki adm atar ve srtlarn seyirciye dnerler, kollarn yere paralel olarak kaldrrlar, ba ne e
ilir, Filistin asks durumuna geerler) Gn gne bindi, alk al a eklendi, batan aya
a yiye yiye bedenleri kltt. Dillerin tad kurudu, a
zlar pasland, nefesler i bayltacak kadar kokutu. Bedenler hcre hcre rd, pul pul dkld. Etler al
n ateiyle mum gibi eridi. Alk gz bebeklerine byyerek oturdu. Gerekler dlerle, dler uykularla, uykular ryalarla, ryalar gereklerle harmanlad. Direnii bedenler al
en iyi biimde grntleyen resimlere dnt. Bir direni destannn hcre hcre, die di bir kavgada yazld
gnler 45. gn doldurdu
unda...

DREN Sevdiklerimiz iin yaamakla gsteririz sevgimizi ve gerekti

inde sevdiklerimiz iin lmekle de gsteririz sevgimizi. lmne direnmek yetmiyorsa lme yatarz.. (Direnii konumas bitti
inde alnna krmz bandn takar) HERKES Dediler ve yattlar. (Seyirciye dnerler) DREN Sevgili anneci
im, babac
m, kardelerim, yoldalarm... u an kendi zgr irademe ve inancma dayanarak vermi oldu
um kararn ciddiyetini, benim amdan ne kadar nemli oldu
unu bilmenizi istiyorum. Ben bu karar alrken insanl
a kar sorumlulu
umun ve insanlk onurunun yceli
inin bilinci ierisinde hareket ediyorum. Byle bir grevle bana ve tm tutuklu arkadalarma ynelik basklara ve yasaklara son verilmesi iin lm cokuyla kucaklyorum. lme giderken hi tereddt etmedim. Bizler ne ilkiz ne de son olaca
z. Ben ve arkadalarm una inanyoruz ki, bazlarmz lecek. Ama bizlerin yerini alacak binlerce yolda kacak. Devrimci mcadelenin ivmesi, ehitlerin kan, can ile her zaman ykselmi ve destanlamtr. Bizler lmeyece
iz, yine sizlerle beraberiz. Aln terimizin akt
her yerde, tarlalarda, bahar gnlerinin yeni filizlerinde, yeni do
an ocuklarn isimlerinde beni ve bizleri bulacaksnz. Bundan iyi yaamak olur mu? Anneci
im, babac
m sizlere olan sevgimi yaammda hep tadm. Sizlere zgr yarnlar temenni eder, sizleri, a
abeyimi, kardelerimi zlemle perim. Hoakaln. 1. ANA Sevgili yreci
im... Seni ne kadar severmiim. Ben hep senin bu olaylara girmene kzardm, ama seni sevdi
im iin kzardm. Hep de bilmeden kzardm. u yl bana neler
retti neler... mektubunda hl bana bir eyler anlatarak beni ikna etmeye alyorsun. Ne gerek var o
lum? Biz her eyi ok iyi
rendik. Ge de olsa
rendik. O
lum, mektubunda beni srekli teskin etmeye alyorsun. "Anac
m merak etme bunlar artk kimseyi idam etmezler" diyorsun. Beni ikna etmeye alma. Etseler de ben kendimi oktan hazrladm. ylda insan kendini nelere hazrlamaz? Yavrusunun lmne bile hazrlar o
lum. Bu ac bile olsa hazrlar. dam etseler bile a
larm, yanarm ama nlerinde e
ilmem. Sen merak etme o
lum yzn kara karmam. Zaman ne gsterir bilinmez... Bir bakarsn her ey tersine dner. Bu kadar anann gzya unutulur mu hi? Hasretle kucaklar gzlerinden perim o
lum. Annen... (Bu srada asker girer. Ddk alar. Anlatclar ve ana sahne gerisinde askerin etrafn sarar. Anlatclardan biri bir
lk sesi duymu gibi sahnede aranr. Sahnenin n sa
nda grrm gibi yapar ve tiradn okumaya balar. Anlatc burada ana konumundadr) TAVIR 50

 Avlu bir
lkla tamamland. Sanki eksik kalrd o
lk olmasa Uzun buzdan sarktlar biiminde dondu kald
lk.
lk uzad. uzad mapusane avlusunu doland. Damlan ve bacalar sard. Ta ve demir yzeylerden szmay baard. G
e kt, nbeti kulbelerine vurdu. atlm tfekleri sallad.  avludayd kadn.
lk sryordu. Kadn sonradan ekleme alak daml yapya soktular. Yere y
ld. Kaldrsalar m braksalar m? lk kez geliyordu byle bir ey resmiyetin bana. Yllardr bu suskun kalabal
a, yalnzca a
layan. gzyan yre
ine dken bu kalabal
a resmiyet grev varyordu. Resmiyet ba
ryor, azarlyordu. Arada bir tartaklama da grevleri iinde bir grevdi. Kadn kendin ayakta tutan, diri tutan bir
lk koyverdi. Ana o
l
nerden buldun? "Bize hakaret etti bu kadn. Tutanak tutulsun" diye emretti bir ses. Da
lar am, sular gemi bu kadn kim bilir nerden gelmiti o
lunu grmeye. be dakika iin. Sylentiler sryordu. Zincire vurulmular, dvlmler, stlerine kpekler salnm, tekmelenmiler. Ana bekledi. O
lunun ad yasakllar iinde kmamt. Gizlice sevindi, sonra br analar grnce utand sevincinden. Varp grd ki o
lu ayakta duramyordu. Sesi kmyordu a
zndan. Darda teki analar grd, atlm silahlar grd, kpekleri grd. te o anda
lk yre
ini, bo
azn, ci
erini zorlayarak kt. Bir daha. bir daha durmamacasna...
lk analarn arasnda gezindi. amar torbalarna girip kt. Ba rtleri, knal salar, aklar elledi. Yoksul ayaklara srnd.
lk gzyalarna girdi, kuruttu onlar. Grevlilerin stne vard. Havlayan kpekleri sindirdi. O
lk olmasa yarm kalacakt sanki stmze do
rultmaya tfekler, mekanizma sesleri. elenkti o, kara gvdesiyle devindi avluda yle ki onu kim grse da
derdi. imdi biz yani biz analar artk nasl s
arz o avluya? 2. ANLATICI Onlar, aclarn yreklerine gmenler, gz yalarn gstermediler, a
lamadlar. nanyorlard ylann bann ezilece
ine... bir trk oldu
lklar arn arn gkyzne ykselen. 1. ANLATICI (Tutuklu hari sahnedekiler ortaya toplanr) 14 Haziran...saat 23.40 Hava dnd birden/bir lk att kumru/ vurdu ahin kalbinden/ bir imek akt tepemizde/ hcrelerde/ yamur kan gibi boald telden/ Apo. Apo dedi gkyz/ Apo, Apo dedi hcreler/Apo. Apo dedi her yan/Apo. Apo doldu gn/Apo gitti.... (Koro "Apo" szlerini birlikte syler) 2. ANLATICI lm lmszlkle rezil edenler 66. gn lm bir kez daha yeniyorlar. Saat 6.20.17 Haziran. Haydar lm teslim alyor. 2. ANA

TAVIR

51

"Ey lm, yiit diye ben buna derim glm" 1. ANLATICI Direniin,cesaretin, kararlln son perdesinde sryor sava. 17 Haziran.. zor ve sancl bir gece. Saat 7.47'de Fatih, Apo ve Haydar'n peinden gnein yolunu tuttu. O, erefli bir lm erefli bir yaamn stne oturttu. 2. ANLATICI Saln sevdiim saln. Saln Mudanya Liman, saln ey dnya. 24 Haziran saat 23.55. Yurtsever devrim hamal, son soluunu salp ge girdi lmszln koynuna. DREN Yendik lm/ gzeldir canmn an gzeldir/ verebilmek/ sevdamzn grkemli diliyle/ milyonlara bilincimizi/ gzeldir canmn can gzeldir/ verebilmek alklarda lm gzlerken/ milyonlara sevincimizi. 1. ANLATICI Drt can topraa dt de kavga burda bitti mi? Drt can topraa dt dmesine ama yrek dmedi. Kavga sryor, yrek kavgay srdryor. Direniyor, direnecek... Ne zamana kadar m? Yeryzn ve gkyzn fethedene kadar. zgrlk bu khnemi zindanlar ykana, uluslar zgr olana, smr ve alk yeryznden kalkana, ikence ve bask yok olana kadar. Topraa den drt can m? Onlar bu kavgada, yeni bir dnya kurulana kadar hep yaayacak... Mutlaka ama mutlaka zulme, hakszlklara kar olan her insan krmz karanfiller olarak onlar orada bulacak. (Oynanan ortam msait isa Grup Yorum'un "Gel ki afaklar Tutusun" kasetinden 'Direniilerin Cevab' alnabilir) (Mar yava yava balamaldr. Herkesin elinde 4 direniinin resmi vardr) HERKES VE BZLER DRT KIZIL KARANFLE SZ VERYORUZ K SAVA VE ZAFER NARALARIMIZDA SZ OLACAKSINIZ. O NARALARA SZ G VERDNZ SZNLE BYD KAVGA (Son szler bittiinde marn sesi yava yava ykselir.)

TAVIR

52

HABERLER

SANATILAR PLATFORMU ALIMA RAPORU

16-24 Eyll 1990 tarihlerinde yaplan toplantlarda, sanatlar tarafndan oluturulan 'Emperyalist Savaa Kar' sanatlar platformunun kurulu aamasn daha nceki saylarmzda aktarmaya almtk Aa
da, yrtme kurulunun atma raporunu yaynlyoruz: 'Yrtme kurulu, ilk toplantsn 25 Eyll 1990 tarihinde yapmtr. Bu toplantda, di
er platformlardaki tartmalarn zlenmesi karar alnarak. Deniz Trkali ve Abdullah Ylmaz platformlar izlemeleri iin grevlendirilmitir. 23 Eyll 1990 tarihinde yaplan ikinci toplantda, di
er platformlarn de
erlendirilmesi yaplmtr. Ayrca sanatlar pltformunun yapaca
eylemler, yine bu toplantda tartlarak, aa
da belirtilen tekide tespit edilmitir. Kasm ay ierisinde, platforma katlan btn sanatlarn katld
bir konserin dzenlenmesi. Bundan sonra konserlerini kitlelerin yo
un oldu
u aknlara tanmas. FOSEM Grubu'nun ola gsterilerini srdrmesi, Ortaky Halk Sahnesi'nin sergiledi
i 'karlarnz in Kefen Giymeyece
iz" adl oyunun srdrlmesi Yrtme kurulunun bu alma raporu. sanatlar platformu yelerinin bilgisine sunuldu.

GRUP YORUM'UN ADANA KONSER Mersin tutuklanmasnn ardndan, bir sene sonra Adana'da verdi
i grkemli katmerle Grup Yorum bir kez daha yasak deldi Seyhan Belediyesi Z Kttr enli
i'nin en kalabalk izleyici saysna ulaan konseri, yaklak 20.000 kii izledi Dinleyicileri, hzla srklendi
imiz sava tehlikesine kar kmaya a
ran bir konumayla balayan konser, trkler, iirler, mesajlar re marlarla devam etti. Konserin bitimine do
ru ykselen coku, byk o
unlu
un ekti
i halayla doru
a ulat. Ertesi gn, enli
in kapan in dzenlenen pikni
e Grup Yorum srpriz konuk olarak a
rld. Pikni
e katlan 2000 kiiyle yeniden birarada olan, beraber halay ekip, trkler syleyen Grup Yorum, bu bir buuk saatlik birliktelikten sonra stanbul'a geri dnd

BOTAN BLGES NSANSIZLATIRILIYOR" BASIN TOPLANTISI Diyarbakr nsan Haklar ubesi ve Gneydo
u Anadolu Projesinde bulunan 9 demokratik kitle rgtnn ortaklaa yaynladklar "BOTAN BLGES NSANSIZLA TIRIYOR" aratrma raporunun ieri
inin gzlemlenmesi iin, 19-22 Ekim gnleri arasnda bir inceleme gezisi yapan eitli sanatlar, 24.10.1990 gn, bu

TAVIR

53

gezilerinin sonularn bir basn toplants yaparak kamuoyuna duyurdular. Saptanan somut verileri bir rapor halinde demokratik kitle rgtlerine, siyasi partilere, duyarl bireylere ula trlmasnn srdrlecei bildirilen toplantda, Gneydou Anadolu Blgesi'nde ya ayan insanlarn gnderdii bir de mesaj okundu: "Biz bugn tm rk basklara, askya alnan tm haklarmza kar n bir direni sava n srdryorsak, bu sizin de

sava mnzdr. Ama siz neredesiniz? Niin sanatlarnzla, yazarlarnzla, kitle rgtleriniz ve politik platformlarnzla yanmzda deilsiniz? Biz burada korkuyu yendik. Ama siz bizim ulusal kimliimizin sizinle olan derin balarn unutarak, yzeysel vesveseler iinde bir k eye ekiliyorsunuz. Oysa biz yazgmz birlikte olu turmak, birlikte mcadele etmek, birlikte halklarn mutluluunu, onurunu yaratmak istiyoruz."

AL POLAT'IN SAZ RESTAL, ORTAKY KLTR MERKEZ'NDE YAPILACAI GEREKESYLE YASAKLANDI

Saz sanats Ali Polat'n 20 Ekim 1990 gn Ortaky Kltr Merkezi'nde yapmak istedii saz resitali "neden OKM'de yapmay d nyorsun" denilerek, yeni bir engelleme yntemiyle yasakland. OKM yneticileri, kltr ve sanat kurumlar zerindeki bask ve tehtidi protesto ederken, resitali yasaklanan Ali Polat'n yannda olduklarn ve tekrar ba vuru yapt takdirde, salonun kendisine kiralanacan bildirdiler. TAVIR

Bir basn aklamas yapan Ali Polat, "ikibinli yllarn e iinde olan bir lkede, hli Ortaa 'daki keyfi uygulamann geerliliini ya atmak, her eyden nce toplumsal bir yaradr. Bir yandan AT sevdas, bir yandan "nsan Haklar ve Temel zgrlklerini Koruma Bildirgesi'ne atlan imzalar, bir yandan da demokrasi nidalar atlrken, trklerimizin sylenmesini ve dinlenmesini engelleyen bu ad anlay knyor, protesto ediyoruz." dedi. 54

YERL GOBELS'LER  BA INDA Konya'da iki ortaokul

rencisi, "kaset bulundurmak" suundan polise ihbar edilip, gzaltna alnd. Grup Yorum'un piyasada serbeste satlan ve hakknda bugne kadar hi bir soruturma almam 5 kaselinden biri olan "Haziran'da lmek ZorBerivan" kasetinin sulu gsterilmesi, temelinde "halktan yana olan sanata" dmanlktan, egemen glerin keyfi tutum ve davranlarna bir yenisinin eklenmesinden baka bir ey ifade etmiyor. Grup Yorum bu konuda yapt
basn aklamasnda; "nsanlk tarihinin en karanlk dneminin mimar, Hitler'in propaganda bakan Gobels, "kltr szc
n' duydu
umda elim belime (silahma) gidiyor" diyordu. lkemizde yetti Gobelsler de Grup Yorum adn duyduklarnda, "izin vermeyin, gzaltna aln, tutuklayn" emirlerini ya
drmaktan ekinmiyorlar. Dn "savaa hayr" dedi
i iin tutuklanan Nermin Alkan ile, bugn salt "Grup Yorum dinledi
i" iin
rencilerin gzaltna alnmalar, zamanmzn Gobelsler'inin yeni bir icraatdr. Bu uygulamay protesto ediyor, hi bir yasa ve a
d uygulamann halkn dilindeki trkleri engellemeyece
ini bir kez daha vurgulamak istiyoruz. Ve diyoruz ki; "Trkler Susmaz, Halaylar Srer" dedi.

FOTORAF VE SNEMA EMEKLER FOSEM, 21 Ekim 1990 tarihinde Liman ileri Sendikas LKAT- 'in Mersin ubesi'nin a
rls olarak Mersin'e gitti. "Haksz Savalar" konulu dia almasyla kitlelerin moral de
erlerini grsel-iitsel bir arala (projeksiyon) etkileme ve dntrme ileviyle nemli bir grev stlendi. ORTAKY HALK SAHNES OYUNCULARI Ortaky Halk Sahnesi, "karlarnz in Kefen Giymeyece
iz" adl sokak oyununu, memur demeklerinde, iyerlerinde, Demokratik Kitle rgtleri'nde ve sokaklarda sergilemeye devam ediyor. FOSEM'in dia gsterileri Mersin ve Adana olmak zere toplam 11 yerde sunuldu. Ayrca liman iilerinin alma koullaryla ilgili slayt ve video film ekimleri yapld. Bu alma yaklak 10 gn boyunca devam etti.

ORTAKY KLTR MERKEZ'NDE SERG Ankara'da Grup Ekin ve AFOG (Amatr Foto
raf Grubu)'nun birlikte hazrlad
ve Ankara Sanat Merkezi'nde sergiledi
i "SAVA A HAYIR "adl foto
raf sergisi, Ortaky Kltr Merkezi fuayesinde izlenebilir.

RFAN ERTEL "EER HAYIR DEMEZSENZ" Resim Sergisi 15 Kasm 1990 -15 Aralk 1990 Ortaky Kltr Merkezi, Dereboyu Cad. No: 110 ORTAKY

TAVIR

55

ANKET
1) Gel ki afaklar Tutu sun kaseti ierik, biim ve mzikalite olarak daha nceki kasetlere gre ileri bir a ama m? Nasl deerlendiriyorsunuz? 2) En ok hangi paray sevdiniz? Neden? 3) En sevmediiniz para hangisi? Neden? 4)
erik olarak sreci, mcadeleyi ve bugnn ya antsnn karma kln yeterince aktarabilmi miyiz? 5) Halk mzii aletlerine yeterince yer verebilmi miyiz? Paralarda bizim mziimizin tad, kokusu var m? Bat mziinin etkisinde kalm myz? 6)
lk dinleyi te szler anla labiliyor mu? 7) Szler aklda kalc m? 8) Kaset teypte alarken paralara e lik edebiliyor musunuz? 9) Hangi paralara daha kolay e lik edebiliyorsunuz? 10)Paralarmz iinde "i te bu para beni anlatyor" dediiniz para var m? Paralarda sizi eken ne? 11)Kasette yeterince co ku ve dinamizm var m? 12) Bu kasette insan sesleri (vokallerin kullanlmas) ok mu fazla? Kulanz trmalyor mu? 13)Kulanz rahatsz eden bir enstrman oldu mu? 14)Solistlerimizin sesine gitmeyen paralar var m? Hangileri? 15)Enstrmental paralar sevdiniz mi? Bundan sonra da enstrmental paralar yapmal myz? 16)Kaset bir sre dinlendikten sonra "yorucu olduu" eklinde bir gr var. Siz buna katlyor musunuz? 17)Kaseti evde teybe koyduunuzda anneniz veya babanz ne sylyor? Beeniyorlar m? 18)Yorum'u hi dinlemeyenler arasnda, kaseti beenip de dinlemek iin sizden isteyen oldu mu? Ka ki i? 19)Bu kaseti dinlemesi iin ka ki iye nerdiniz? 20)Size hi dinlememenizi neren oldu mu? Neden? 21)Hi minibs tandnz var m? Grup Yorum dinliyor ve minibsnde alyor mu? 22)Kynzde Grup Yorum dinleyen var m? 23)Sevdiiniz mzikileri sralamanz gerekse -Grup Yorum da iinde olmak zere- ilk be e srasyla kimleri yazarsnz? 24)Bir enstrman alyor musunuz? Hangi paralarmz almanz ho unuza gidiyor?

Grup Yorum'un bu anket sorularna verilecek yantlarn Ortaky Kltr Merkezi Dere boyu cad. No:110 Ortaky/STANBUL adresine gnderilmesini rica ediyoruz.

KLTR ve SANATTA TAVIR'A

ABONE OLALIM
TAVIR YAYIN YAAMINI SZN KATKILARINIZLA SRDRECEK
Abone Koullar: Yurtii: 1 Yllk 45.000 TL/Yurtd 1 Yllk: 30 DM Hesap no: 5207 Ruhi UZUNHASANO LU AKBANK Ortaky ubesi.

TAVIR

56

TANIMAK GEREK
R SO UMU YREKLER
Nerde bir yiit direni grseler, kmsemektir onlarn i i. Nerde bir byk lk iin rpnan bir yrek grseler, bencillikten sz aarlar, ki isel doyumdan. Frsatlktr, onlara kalrsa, kendini adamas insann. Sahip kmak, bir lkenin ya amna, kendi ya amndan vazgeecek kadar, duygulanmaktr gznde onlarn. Kimseyle payla mazlar gerei, ne yarglarken vardr stlerine, ne alp bir durumu zmlerken. Kprdamazlar, eylem deyince kavgaya ardn m, yoktur hibiri. Ama korkakln klf hazr, hafifletici sebebi ihanetin. Eyvallah m ettiler boyun emeye, hepsi de birbirinden derin, birbirinden bilimsel bir sr gereke. Hele edebiyatn ad gemesin, hazr dillerinin ucunda t: "Kavgadan sz asan bile, kavgac olma! stne gittin mi enlikname'nln, Haydar Haydar'n, bakarsn soluu Hisar'da alrlar; hi rktmeye gelmez Kareler'i. Hem senin eletirdiin ozan, grev de yapt, sorumluluk da tad bir vakitler, imdi ne bakyorsun Osmanl kayyla dolatna?" En kk bir hakszlkta yzlerine ate bastna bakmayn; tanmak gerektiinde onlar, bakn nasl zora ko tuklarna en byk hakszl aza alan. Yksek sesle okurken bir alanda halk adna yazlm iirler, bakn nasl rperdiklerine tiksintiyle; nerde bir i yaplacaksa halka dnk orda grndklerine bakmayn.

KEMAL ZER