MERHABA

Altnc saymz, scak sava ko ullarnda dizgiye gnderdik. Krfeze bomba yayor, emperyalizm acmaszca sald ryor. U runa mcadele etti imiz yeni dnyada; emperyalizmin yenilip yok edildi i bir dnyada evrensel barn kurulaca na inan yoruz. Bir yandan Incirlik'ten kalkan uaklarn u ultusu, Cudi'de yangnlar, bir yandan zamlar zamlar... 25.1.1991 de, Ankara Tan tm Bromuz baslarak, Grup Ekin'in de iinde bulundu u 15 ki i gzaltna al nd. Egemenlerin halktan yana sanata tahammlleri olmad n biliyoruz. Ama demokrat kamuoyunun, sanatlarn, edebiyatlarn, bu keyfi uygulamaya gl bir ekilde tavr almasn beklerdik... "arp k Kapitalizmin ocu u: Arabesk", yazarlar i kencede direnirken yayna hazrland . "Metris Gncesi", Eyll zindanlanndaki direni in a rsyla, suskunlu u yenen analarn babalarn sesi TAYAD'n yk yarmasna katlan Metris direni inden bir kesiti anlatan uzun bir yk... "Ya amak Direnmektir", nmzdeki gnlerde Edebiyat Gazetesi Yaynlar arasndan ilk kitab

yaynlanacak olan Hayati Azim'in kitaba ad n veren yks. Edebiyat cephesinin gl bir sesi olacak Hayati Azim'in ba ka yklerini de yaynlayacaz. "Bugn Gr Gnmz" adl yazy rnek bir zveriyle, sarslmaz bir kararl l kla, hayat ve gelece i savunan avukatlara ithaf ediyoruz. "Ate in ve Gne in ocuklar"n n airi Adnan Ycel stanbul'dayd . airle yaptmz syle iyi yaynl yoruz. "Devrimci El Salvador Sinemas" bir blmnn Yeni Dn dergisinde yaynland n sand mz bir eviri. Bu konudaki eksikliklerimizi gidererek her say gncel bir eviri yazs yaynlamay umuyoruz. Son say beklediimizden daha ksa bir srede tkendi. Baz yurt ii ve yurt d istekleri karlayamad k. Daha yksek tiraja, nmzdeki hedefe 5000 tiraja ula mak iin anakkale, Amasya, Gaziantep, Erzincan, Zonguldak, zmir, Ankara ve stanbul'daki yaz kurulumuzdan ve yayn ynetmenlerimizden, da tmclarmzdan daha ok zveri bekliyoruz. Tavr artk 4000 TL. Anlayla karlayacan za inanyoruz. 1

TAVIR

"MZDE EMPERYAL ZME KAR I ATETEN DE TE B REY VAR: YANGIN"

TAVIR

".. tepsi gibi aylar ykselince hurmal klardan.../ba dat'ta sokaklarda olayd m/ineydim ebu-nuvas bahelerine..."(1) Binlerce ton bomba yayor Irak'a. Binlerce ton bomban n yok edici gcyle lm ya dryor emperyalist sava makinasn n uan kollar. Amerikan emperyalizmi di er emperyalist lkeleri ve blgeye duyarl yeni smrgelerini yedeine alarak olu turdu u- ok uluslu gle, krfez petrol zerindeki denetimini peki tirmeye alyor. Emperyalistlerin kendi denetimleri d ndaki islam yaylmacl na kar ileri bir mfreze gibi besledikleri Baas Ynetimi, baz tarihi gerekleri ileri srerek Kuveyt'i ilhak etmi ti. Bu olay btn krfez petrolnn askeri gle denetim altna al nmas iin bir f rsa t gibi de erlendirildi. lkesindeki Krt ulusunun kendi kaderini tayin hakkn kanla bastran Saddam'n Krtler'e kar giri ti i soykrma sessiz kalan, ona kimyasal silah salayan emperyalistler, birden bamszlk ve zgrlk havarisi kesildiler. srail'in i gal altnda tuttuu Filistin yurdu iin, Suriye'nin ve srail'in i gal ettii Lbnan iin BM kararlarn TAVIR

grmezlikten gelen ABD, gerekte kendi uydusu kukla ynetimleri, zoraki devletleri korumaya al yor. "ABD mdahalesinin savunmay hedefledii tek zgrlk, petrol ve finans irketlerinin hi bir hesap yermek zorunda kalmakszn kr etme zgrldr; bu bunalmlar karma, ekonomileri ykma u ratma ya da sava lar kkrtma zgrl dr. "(2) Filistin yurdunun gaspedilmesinin, on yllarca sren katliamlarn, ocuklarn kur unlanmasna varan krm n sorumlular, zgrlk ad na grnmez uaklarla, fzelerle saldryor. "Badat bir noel a ac gibiydi, her yer l l." Bir Amerikal pilot bombalad ehri bu szlerle betimliyor. Emperyalistlerin bak bu. Dnya halklarna dnyan n sahibi olduklarn ; ne pahasna olursa olsun 'mal'larn koruyacaklarn , kendilerine ba l hkmetleri sa vu n a ca kl a r n sylyorlar. Bu azg n saldr cenderesindeki halklar, emeki ynlar bir gn kendi szlerini syleyecektir. Bir gn kendileri iin de mcadele edecekler. Kendilerinin olan topraklar iin, ehirler, yurtlar iin, kendi hayatlarn kurmak iin. 2

Sava hali, sava ko ullarnda daha da azg nla an smr, sava n acmaszl , emperyalizmin bu akl almaz aymazl fkemizi arttryor. Kltr ve sanat alan nda yeni gelenekler yaratlmal , sanatn ve edebiyatn gc kavranmal ; sanatlar, ayd nlar emperyalist sava a kar geli en muhalefete katlmald r. Halkmzn ve dnya halklarn n kurtulu unu sa layacak son sava iin, sava lara son verecek o zorlu zafere ula mak iin bugn zerimize den grevleri her zamankinden kararl , daha becerikli bir ekilde yerine getirmeliyiz. Bunun yolu Saddam gibilerle de mcadele etmekten geer. Ama bugn emperyalist saldrganlarn yenilgisini ummal yz. Yurdumuzu emperyalizmin Ortadou'daki karlar iin adeta bir uak gemisi, bir ileri karakol gibi kullananlar, hereyden nce alnlarndaki onursuzluk damgasn belirginle tiriyor. Ama Amerikan karlar iin sava man n ayb acl halklara yklenemez. Sava , emeki ynlar iin baskn n ve smrnn katmerle ti i bir dnem olacak. Halkmzn mcadele ederek kazand btn mevzilere TAVIR

sald racaklar. Haklar gaspediliyor, grevler erteleniyor. Ezilen ulus haklar gstermelik tavizlerle gei tirilmeye all yor. Toplu szle meler, yasak yasalara ra men zorlanan ekonomik haklar, memur maa lar, taban fiatlar emir, komutayla belirlenecek. Sava hali, gittike yayg nla an, keskinle en snf mcadelesinde yeni bir sayfa aacak. Mcadele her ko ulda ykselecek; devrimci eylemler yaygnla acak; legal olanaklar ortadan kalkm olsa bile kitleselle me srecek. Sava hali, sava ko ullarnda daha da azgnla an smr, sava n acmaszl , emperyalizmin bu akl almaz aymazl fkemizi arttryor. Kltr ve sanat alannda yeni gelenekler yaratlmal, sanatn ve edebiyatn gc kavranmal; sanatlar, ayd nlar emperyalist sava a kar geli en muhalefete katlmal d r. Halkmzn ve dnya halklarnn kurtulu unu sa layacak son sava iin, sava lara son verecek o zorlu zafere ula mak iin bugn zerimize d en grevleri her zamankinden kararl , daha becerikli bir ekilde yerine getirmeliyiz. Btnyle emekilerin olacak yeni bir dnyaya inancmz asla sarslmayacak.

DPNOTLAR (1) - Hasar Hseyin (2) - Class Struggle; Dnya Solu Say.6

SANATSAL RET M, SINIFSALLIK VE DEVRMC SANAT

MEHMET ASLAN lkemiz sn flar mcadelesi tarihi, son otuz ylda byk dn mlere sahne olmu tur. Bu dn mler, de i ik alanlarda farkl boyutlarda ya anan olumlu-olumsuz de erleri de beraberinde getirmi tir. Olumlulu un en boyutlusu siyasal alandadr. Mcadelede kkl kopu lar ortaya km tr. zellikle son yirmi yl bunun doru udur. Sn f mcadelesinin revizyonist-reformist kal plar iine hapsedilmesi, bir kopu la paralanarak; lke zglnden yola kan ve somut ko ullarn, somut tahliline dayanan politikalar ve bu politikalar ya ama geiren yaplar yaratlabilmi tir. Siyasal alanda ya anan bu geli me, ne yazk ki, ya am n pekok ala nla rnd a tam anl am yla olu mamtr. zellikle kltr-sanat alan na olumsuzluk hakimdir. (stisnalar bu kan y de i tirmiyor). Devrimci hareket darbeler yemi , kltr ve sanat alan na yetkin bir biimde el atamam tr. Ayd nlar ise gelenek olarak Osmanl lardan bu yana hep halktan ve ya amdan kopuk elit bir evre olu turmu tur. Kltr ve sanat alan burjuva, kk burjuva aydnlarn elinde kast sn rlar tesine gtrlememi , ayrcal kl hale getirilmi tir. lkemiz, 12 Mart ve 12 Eyll gibi, halka topyekn sava larn a ld TAVIR a k-fa izm ko ullarn ya am tr. 1974-1980 yllar arasnda toplumun her kesimi can gvenlii sorunuyla kar kar yayd . Fa izme kar yrtlen amansz mcadele belleklerde canl l n koruyor. Ama bu gerekler, sanatsal retime dntrlememi tir. (Bir ka eser bu kan y de i tirmiyor). Elbette sanatsal retimin konusu, hayatn kendisidir. Ama szn et ti imiz tarihsel dnemler, btn halk etkiledi i iin ne karlmal d r. Bylesi bir dnemi ya ayp da etkilenmeyen sanat n n, de il sanatsal duyarl l , insani duyarl l n n oldu u bile sylenemez. Bir ok ki i kp onlarca, yzlerce eseri bize rnek gsterebilir. Evet, bir ok roman, yk, iir yazlm ; mzik yap tlar ortaya konulmu ; resim, heykel yaplm tr. Sorun da tam buradad r. Edebiyat ve mzik, toplumsal ykseli ve yenilgiye gre, ya sanat ad na bir basitlik, s l k hakimiyetine ya da yine sanat ad na yzeyselli e, biim kayg syla zn yadsnmasna d n e b i l m i ti r . Y kse l i dnemlerinde sanat, uyakl bildiri okumaya dn rken; ard ndan gelen bir yenilgi ayn yaratclara do ay, a k, i e kle ri, cinsellii, ku lar vb. ke fettirmi tir. Ama tm bu sayd mz kavramlar ii bo altlarak, soyutluk

zerinde ykseltilmi tir. Yine edebiyat, yenilgi sonras dnemde neredeyse "itiraf, pi manc roman, yk, iir" diye adlandrabilece imiz bir rotaya girmi tir. Hi bir dnemde tam olarak halka ula amayan resim, iyice soyutla arak anla lmazl n tahtna oturmu tur. Anla l r olmak neredeyse su saylm tr. Uzun bir gelene i olan tiyatro kendi iine kapanm, bulundu u izgiden ok gerilere savrulmu tur. Di er sanat dallar da anlattklarm zdan farkl bir konumda de ildir. Hakim olan yaratcl k de il sn rl lktr. Sanat diye sunulan gereklikten uzak, u eylerin yer yer rmenin, koku man n n plana karlmasd r. Ya am, tm zenginlikleriyle akp giderken, eli kiler alabildi ine derinle ip, keskinle irken bu ka , bu rme niye? te bu soruya yan t aramaya al aca z. Yan t da sanatn ve sanatsal yaratcl n sn fsall ktan kopuk ele al namayaca gereinde sa kl . SANATTA SINIFSALLIK Kltr ve sanat sn fsal bak a syla de erlendirilmelidir. Btn kltrel-sanatsal de erler bir sn fn damgasn ta r, onun yararnadr. T pk, ekonomi gibi, devlet, hukuk, siyaset vb. gibi rehberi siyaset olan sanat da sn fsal ekillenme iinde yerini al r; belli bir sn fn duygu ve d ncelerini yanstr. Gnmzde, ya burjuvaziye ya da proletaryaya hizmet eder. Devrimci bir sanat nasl devrim makinesinin ark ve di lisi olmak durumundaysa yozla m burjuva sanat da dzen gericili inin ark ve di lisidir. Feodal toplumsal dzen ierisinde TAVIR

burjuvazi, feodaliteye kar ilerici bir sn f olarak geli irken, kyller, i iler ve zenaatlarla birlikte halk kategorisi iinde yer alyordu. Burjuvazi bu dnemde elinde bulundurdu u ekonomik olanaklarla sanata byk katklarda bulundu. Sanat ve edebiyat ilericiydi, halk yararna bir i lev gryordu. nk, burjuvazi feodaliteyi ykmak gibi, lerici bir misyona sahipti. Bu dnem, kendi iinde burjuvaziye ko ut gerilemeyle birlikte uzun yllar srd. Do as gere i, emperyalizm a amasnda retici gleri geli tirmekten yoksunla an burjuvazi. lerici misyonunu tamamlayarak gericile ti. Ya am n her alanna gericili iyle damgasn vurdu. Sanat da ayn gericile meden zerine den pay ald . Var olan smr dzenini ne pahasna olursa olsun srdrmek isteyen burjuvazi, elindeki tm olanaklar seferber etti. Kltr ve sanat, burjuvazi iin bir hizmet aracna dn t, gitgide se ktr haline geldi. Burjuvazi, bir zamanlarn yaratlm ilerici de erlerini silmek, bilinleri dumura u ratmak iin, kltr-sanat alan nda yo un bir faaliyete giri ti. B yle ce st ra t e j i k p l an da ki rml , tkeni i ayn boyutta sanata-kltre de yansd . Artk burjuva sanat "yap tn " burjuvazi iin olu turuyordu. Sanat, pazarlanan "mal"dan ba ka birey de ildi. Sanat ya am n dinami ine kar karak ilerici konumunu yitiriyor; d ncesi sn rlan yor, gzleri ister istemez perdeleniyor ve bu durum do rudan rnn etkiliyordu. Artk bu sn rl lk ierisinde, hakim olan dzenin yaratt a a l k ili kiler fahi elik, serserilik, ayya l k, psikolojik bunal mlar vs. allan p pullanarak "topluma" sunuluyordu. Bu a amadan sonra da 5

sanat ad na anla lmazl n bata na savrulmak ka n lmaz bir sondu. Birbirleriyle rekabet halinde (!) onlarca burjuva sanat ekol ortaya km t. Szde birbirlerine karyd lar, zde hepsinin ortak yan burjuvaziye hizmette yart. Sonuta, burjuva sanat , burjuva dzeni gibi ke do ru yol al yordu. Bu sanat kar snda gelecei ve geli meyi temsil eden sanat da do du. P role ta ryan n burjuva dzeninde do up, o dzene alternatif bir sn fsal g olmas gibi, proletaryan n sanat da burjuva dzeninde do up geli mi ve burjuva sanatna alternatif olmu tur. Proletaryan n siyasetinin, ideolojisinin rehberli inde ve toplumsal gerekli in btn boyutlarnda geli imini srdren bu sanat devrimci sanatt r. Bir ba ka adland rmayla "sosyalist gereki sanat"tr. LKEM ZDE SANAT VE SANATI Burjuva bir dzende ayrcalklar, varl kl sn flarn elinde oldu u iin, halk e itim olanaklarndan yeterince yararlanamaz ve bilgi-birikim isteyen sanatl k da ister istemez "aydn" zmrenin tekelinde kal r. Bilindi i gibi "aydn olma", sn flar st bir stat de ildir. Genellikle burjuva ve kk-burjuva sn fsal kkenden gelen aydnlar, dnya gr olarak, ister istemez tercih yapmak zorundad rlar. Bu tercih burjuva, kk-burjuva ya da proleter ayd n olmalarn belirler. Ama, tek ba na tercih de yeterli de ildir. nk, tercihe gre ya am biimi de e killenmek zorundadr. Bir ayd n olan sanatn n d ncelerine, tercihine gre rgtlenmesi gerekiyor. Bu yap lmazsa o sanatn n tercihinde de TAVIR

ne derece samimi oldu u tartl r. Tercihini devrim lehine yapan, szde devrimci bir sanat, pratikte ortada grnmyorsa, kk-burjuva olumsuzluklar a amam demektir. Bu haliyle proleter sanat, proleter aydn olarak adland rlamaz. Trkiye'deki geleneksel ayd n da byledir; kast olma konumunu a amadndan, szde devrimci de olsa, kk-burjuva karakterini her dnem korumu tur. Sanat alan na hkim olan duyarl l k, ya anan gerekili e ve toplumsal mcadeleye kar duyarszl k temelinde e killenmi tir. Ya ama bak a lar, stenci ve grnen gerekli in inkr olan "sn flarst" kalma biimindedir. Kafa yap lar tpk Trkiye'nin dzeni gibi, arpk e killendi inden, ortaya koyduklar eserlerle burjuva de irmenine su ta maktan te gidememi lerdir. arp k kapitalizmin rn olduklarndan, arabesk zellikler de ta yan bu kesim, ki i sel bunalmlar, zmszlkler, alkole sarlmalar gibi, tipik dzen hastal klarn her zaman bedenlerinde ta m lardr. Bizim gibi lkelerde, b rakn iktidar alternatifi bir siyasal, mcadeleye katl m ; salt yurtsever aydn olmaktan kaynakl , giri ilecek demokrasi mcadelesi bile nemli bedeller ister. Ko u turmalar, yarg lanmalar, i kence, cezaevleri bu insanlar iin ka n lmaz duraklardr. Trkiye'nin kk-burjuva ayd n da bu sorunlarla karla m , bedelini deyemedi i iin de ka semi tir. Aydn kast iin zaten geleneksel olarak varolan "sn flarst"lk ise ka n hazr "teorisi"nden ba ka birey de ildir. Bu anlay, rgtszl feti dzeyine getirdi i gibi, lafz olarak da keskin sylemlerle ii bo bir demokrasi 6

anlay olu turmu tur. (Salt .... sorunu kar sndaki ovenist, sosyal-ovenist tutumlar bile demokrasi konusundaki ciddiyetsizliklerini belgeler). Bu yzden, kendilerini nasl adlandrrlarsa adland rsnlar, sanatlar, dpedz burjuva, kk-burjuva, aydn-sanat olmaktan ileri gidememi lerdir. Egemen sn flarn bilinleri dumura u ratma politikasna do rudan egemenlerin yan nda yer alarak ya da sol'dan (rgtszl savunarak, devrimci eyleme kar adeta mcadele ba latarak, rmeyi allayp pullayarak...) destek olmu lard r. Ortaya koyduklar rnlerinin niteli ine ve kimin iin ortaya konuldu una baktm zda, saydm z nitelikleri daha da peki ir. imdi sormak istiyoruz; Atelyesine kapan p, kendi fiziktesi d dnyasn tualine aktaran bir ressam, sanat ve kltr, ad na insanl a ne verebilir? Yapt iki- tabloya burjuvazinin dnyan n parasn sayd ressam, retmenin, r nn payla man n hazzna varabilir mi? Odasna kapan p, anla lmazl ana motif olarak kullanan mzisyen insanl a ne verebilir? Ayn eyler, tm sanat dallar iin geerlidir. Oyuncu, dans, romanc, air vb. iin geerlidir ayn szler. Eserleri, her trl dejenerasyonun mesajyla ykl sanat kast kimi temsil etmektedir? "Anla lmak iin sanat yapm yorum", "halk iin yapm yorum" diyerek soyutlu a, stencili e saplanan, adeta halkla alay eden sanat kimin sesidir? Grld gibi prati i biraz a ld nda, Trkiye ayd nn n drt elle sarld "sn flarst" syleminin altnda yatan kopkoyu sn fsallk kendini a ka gsterir. TAVIR

RMENN SANATI lkemiz devrimci hareketi, iki yenilgi dnemi ya ad . zellikle 12 Eyll sonras, hayatn her alanna nfuz eden bask ve terr, do rudan apolitik le meyi ve ka da beraberinde getirdi. Bu durumdan en ok etkilenenler yzlerine sol maskesi takan ayd n ve sanatlard . rgtllkten bir umacdan korkar gibi korkan, ykseli dnemlerinde sol sylemlerle ahkm ke sen bu kesim; yenilgiyle birlikte, rgtsz oldu undan politik rotasn kolayca a rd .(1) Bu a knl k onu burjuva aydn n n yan na do ru srklemeye ba lad . Sonuta, o bata a yuvarland . Bu kesimin batakl a yuvarlanmasyla, bunalmlaryla lm d e inde inleyen burjuva sanat yeni bir kan buldu (!) Burjuva sanat, kuca na gelen bu ke simden, devrimcileri ok az tan masna ra men olumsuzlu u yalanla s sleyerek n plana karan, gereklik diye sunan bu kesimden i ine yarar "de erler" al yordu. Ortaya konulan rnler egemenler iin byk nem ta yordu. (rmenin sanatlarnn i levi, siyasal planda yaratlmaya al lan itiraf tipinin i leviyle ayn .) Kaba bir z ve kaba bir biimle yarat lan bu eserler, mesajlaryla, kitlelerde varolan ylg nl kat-merlendiriyor, olumlu de erleri ykmak iin aba gsteriyordu. Arabesk duyarl a hitap etmesi anlam nda, ilgi ekiyor ve iinde ta d mesaj da ylgnl k ve karamsarl k oldu undan dzenin istedii zelliklere denk d yordu. Bu eserlerin yaratclar, burjuva sanatlardan, soyutlu u, cinsel sapknl , fahi eli i renirlerken, burjuva yazar-izerler de bunlardan; devrimciler ad na bir-iki istisna olumsuzlu u n plana kartarak sunulan 7

yalanc gerekli i reniyor ve bir noktada bulu up kayna yorlard . Gerek ya amda a k tan mad , hayat anlamad sylenen devrimcilere, eserlerde a k (burjuva cinsel sapknl , soysuzlu u) "tattrl yor" gidilen yolun bo ve sonusuz oldu u mesajlar veriliyor, rgt fobisi yaratltyordu. Elbette bunlar iin a k, henz tan an kad n ve erke in (Amerikan filmlerinde oldu u gibi) ayn akam yata a girdikleri burjuva cinsel ko ku mu lu u oldu u iin; devrimcilerin a klarn , sevdalarn ve tutkularn anlayabilmeleri beklenemez. Elbette bunlar, rgtllkten uzak olduklarndan, sn flar mcadelesinde tarihe maledilen olumlu gelenekleri gremezler. Kendi konumlar gere i, devrimci hareketin kolunun uzanmad birok alanda, devrimcilik adna ortaya kan olumsuzluklar, en kk ara trma gereksinimi bile duymadan, sylenti ve yalanlar da ekleyerek gerek diye, sundular. Mant k, 'amur at, izi kalsn' mantyd. Kendilerinden oka szettiler. Bunun nedenleri de vard . Karlarnda tm ka ttan atolarn ykabilecek olan devrimci sanatn henz cl z olmas en birinci nedendi. Toplumsal mcadelenin ivmesinin ykselmesi ve sanat alan na rgtl mdahaleyle yarat lan alternatif, o unu imdiden p sepetine atmtr. Bir rme sanat olarak ortaya konulan "pi manl k romanlar", "itiraf iirler" vb.leri bir daha anmsanmamak zere pl boylayacaklar. YARATICILIIN SINIRLANMASI Y llar nce Jdanov yle diyordu: "Gizemcili in ve softal n al p yrmesi, pornografi merak, burjuva ve kltrnn k nn ve yozla masn n belirleyici zellikleridir. TAVIR

Kalemini sermayeye satm olan burjuva edebiyatn n 'nl ki ileri' artk h rszlar, ajanlar, orospular ve serserilerdir." Bu tespitten yllar sonra durumun daha da vahimle ti i a ktr. Jdanov'un satrlarn okuyan, hangi lkede ya arsa ya asn kendi toplumundaki burjuva sanatn tan m n grecektir. Hem de daha derinle mi olarak. Burjuva dzenin koku mas ve ke yol almasna ko ut olarak, sanat da o kten ve ko ku madan payn al yor; ya anandan uzakla t iin yaratcl k sn rlan yordu. Ancak, burjuva sanat "zgr yaratm" diye basbas ba ryor. Bu feryad n ardnda, maskelenmi bir ba ml l ktan ba ka birey yoktur. yleyse, yarattklarnn zgr yaratm oldu u sylenebilir mi? "zgr yaratlm" bir sanat rnne, kendi karna de ilse, para sayabilecek bir tek burjuva var m d r? Bu sorulara "evet" diyecek birinin ya cahil ya da tam bir u ak olmas gerekir. Burjuva sanatn n grevi; toplumun emeki tabakalarn n (dzenin korkulu ryalarn n) baklarn , dikkatlerini temel sorunlardan uzakla trp, onlar anlamszl k bata na ekmektir. Bu batakl kta starlar, ahlakszl k, doland rcl k, zenti, pornografi ve rmlk saltanat vardr. Burjuva sanats, i i ve emekileri asl hedeflerinden saptrarak, bo umutlar pe inden ko turarak, bu batakl a d rmek iin bir aratr yaln zca. Onlar bu konularda yaratmakta "zgrdr". Tarihin tekerleklerini geriye do ru evirmek iin abalamak rm lkleri s sleyerek savunmak, san rz kolay i de ildir. At gzlkleri, takp, ya amdan uzakla mak, ya amdan, gereklerden kopmak; insani olan da gtrr. te "zgr" burjuva yaratcl nn zgrl ! 8

Yaratcln maddi kayna olan akp giden ya am ve onun gerekli inden uzakla ma, iinde bulunulan alan daralttndan, sn rl l getirir. Sonuta, gereklik ve gemi te ya anan bir olay, nostalji yaplarak, biim e itlendirmeleriyle sunulmaya ba lan r. Ayrntlar z glgeler ve yazarn gerekli i haline gelir; z tkenir. zn tkenmesiyle, yarat m, biimde aranr olur. (Rotasn kaybeden kk burjuva yazarlarn, sanatlarn vard klar son durak da ayn d r. Bunlar da genel karakterleri olan arada kalm l klarn stencilik ve yzeyselliklerini; bunlarn sonucu tepki selli kle rini srekli e se rle ri ne yansttklarndan, karlarndaki basit olgular bile zmleyemezler. rnek olarak yllardr bir arabesk olgusunu bile k kl olarak de erlendirememeleri verilebilir. nk, kendileri de arabesktir. Oradan oraya savrulurlarken, zmszlkler iinde kvran rlarken ya amlarn n, tepki duyduklar arabesk ya ama dntn grmek bile istemezler. Sanat olma ayrcal klar, hepsini halktan kopard ndan kasta adapte olup, orda servenlerini noktalayarak birer entellektel arabeski olurlar.) Durumlar a k olmasna karn sz edilen sanatlarn "zgr yaratm" diye basbas ba rmalarn n ne anlam olabilir? Ama, bu burjuva, rotasn a rm kk-burjuva sanat lar kendi yaratmszi klarn, sn rl l klarn ba kalarna yklemeye al rlar. Kendilerinin rml n gzler nne seren ve geli meye-geli tirilmeye a k devrimci sanata sald rrlar ya da grmezden gelirler. Sosyalizmin yaratcl yok etti ini dillerine dolarlar. Peki, "Marksizm yaratcl yok eder mi? Evet eder. Feodal, burjuva, kkburjuva, liberal, bireyci, nihilist, 'sanat sanat iindir' anlayn savuTAVIR

nan, aristokrat, yozla m , ya da ktmser, halk kitlelerine ve proletaryaya yabanc olan her trl yaratcl yok eder. Proleter yazar ve sanat lar a sndan bakld zaman bu trden yaratcl k yok edilmeli midir?... Edilmelidir. Tamamen yok edilmelidir. Ve bunlar yok edilirken yeni bir ey in a edilebilir."(3) Koku man n yanstcs olan ve gelecekte tarihin p sepetine atlmaya mahkum bu sanatlarn rnleri, ulusal kltr-sanat iinde de erlendirilebilir mi? Gelecein sanatna ve kltrne katlacak ynleri var m d r? Sanm yoruz. S rf bu nedenlerle anlay olarak yok edilmelidir. Bu da ancak, alternatif yaratp, kitlelerle sanatn kucakla masn sa layarak olabilir. YARATICILIIN KAYNAI

VE DEVRMC SANAT Yaratcln kayna , grl grl akan ya am, durmadan dnen tarihin tekerle idir. Bir sanat rnnn gerekten kal c olmas iin her eyden nce gereki olmas gerekir. nsan duyumunu ve insan n geirdi i duyumlar rgtlerken sanat, topluma ayna olur; k tutar. Sanat da, do al olarak, insan n manevi yan nn nderi, "insan ruhunun mimar" olmak durumundad r. retiminde gerei klavuz edinir. Ama bunu salt nesnel gereklik olarak de il, devrimci geli imi srecinde ya am tan yp yanstarak yapmal d r. Ancak, byle bir sanat, emekilerin sosyalizm donan m n edinmele rini ve onla r n ideoloji k dn mlerinin sa lanmas grevlerini birle tirebilir. Kerte kerte ykseltilen bilinle, sanatsal yarat mdan kaynakl sanatn tad na vard rarak, sanatsal hazz tattrabilir. Ve ancak byle bir sanat insan ruhunun mimar olabilir. 9

Emperyalizmle, ezilen haklar arasndaki mcadele sanat alan na da yansyor. Proletaryan n ideolojisiyle donanm ve gelece i temsil eden; kalemini , frasn , mzi ini vb. dnyay de i tirmek, yeniden kurmak ideali iin kullanan; rettikleriyle bir yandan halkn bilincini geli tirirken, bu geli meye ko ut sanatsal hazz da tattrabilen sanatlar do mu tur. Bu, rgtl d nceleri do rultusunda p rati k rg tle yebil en, so syalist gerekili i rehber edinen devrimci sanatd r; proleter sanat d r. Hangi snfsal kkenden gelirse gelsin, beynini, yaratcl n proletaryan n ve ezilen halklarn kurtulu u; sn fsz toplum ideali u runa kullanan ve bu u urda rgtlenmeye bizzat kat lan, bedel demeye hazr sanat, devrimcidir. Devrimci sanat, bir yandan tm bunlar yaparken, te yandan da ya anan gerekliin ona sundu u sn rsz yaratm ko ullarn de erlendirerek, devrimci sanat burjuva sanata kar savunarak, alternatif oldu unu koymak ve sanat n geli tirmek durumundad r. Devrimci sanatn doruklarna ula m nice sanatlar bunu ba arabilmi lerdir. Ancak, onlarn at yoldan, onlarn b rakt yerden devrimci sanat daha da ilerilere gtrmek gerekir. Devrimci sanatn n a ktr; her noktada burjuva sanattan ok ok ilerdedir. Burjuva sanatn konular dzenin pisliklerini aklamaya al makla sn rl yken, devrimci sanatn konusu btn ynleriyle tm bir ya am gerekli idir. zden yoksunla m , yenili i biimde arayan sn rlanm burjuva sanata kar, inan lmaz derecede geni bir z zenginli ine sahip olan devrimci sanat bu ze uygun biimler yaratmak durumunda oldu undan, biim olarak da yeninin temsilcisidir. Burjuva sanat gibi biim cambazl
TAVIR

yapmak yerine ze uygun biim arayp bulmak durumunda oldu undan yeninin temsilcisidir. Tm bu sayd m z avantajlara ra men devrimci sanata gre burjuva sanatn avantajl oldu u tek yn; dzeni savundu u iin, maddi destek grmesi ve yasall d r. Devrimci sanat ise, devrimci mcadelenin geli tirece i yntemlerle bylesi sorunlar a mak durumundad r. Bu nedenle sosyalist bir dzende sa lanacak olanaklar d nlrse, yaratcl n daha da artp, yetkinle menin en st sn rlara trmanaca su gtrmez bir gerektir. Dnyadaki, ge riye de i im rzgrlarn n, kk-burjuva saflar sallad , sarst gnmzde "sosyalizm ld" hezeyanlar sanata da yansyor. Bilimsel olarak so syalizme kar kamayanlar, revizyonizmin somut iflasn grp bunu sosyalizmin iflas olarak alg layacak kadar cahil olduklarndan, kendilerini rzgrn iddetine kaptrd lar. te bu ko ullarda devrimci sanatya d en grev bir kat daha artyor. Cret ve do ru perspektifle ortaya konulacak eserler bir deprem yaratmal , bulank kafalar sarsp durultmal d r. Gereken budur ve devrimci sanatlar bunu yapacak gtedir.
D PNOTLAR (1): Kukusuz sadece rgtllk de y etmez. nk lkemiz gerekliinde, 12 Ey i'de teslimiy et izgisine gelen sol rgtlerin v arl y ads namaz. Bu y zden rgtllkten kas t, gerekten sosy alizmi k l av u z alan bir rgtllktr. Ay rca, sanatlara srekli f arkl bir misyon y klenmesi ve olu an kast sisteminin "ekicilii" kk-burjuva sanat larn rota saptamas nda bilinen etkenlerdir. (2): Jdanov, Edebiyat, Mzik v e Felsef e zerine, s (6) (3): Mao.

10

ADNAN YCEL

ATEN VE GNEN OCUKLARI

Nerden bilsin ki Medya'nn atalar Her ocu un dilinde ama Bir gn bamba ka bir ate olacaktr Ve ate gne e Gne yeniden ate e yorulacaktr Sonra l l akan nehirler Bir gn tanrlar ad na kan akacaktr Kpkler gne le oyna rken iki nehirde Nal sesleri katld bir gn sularn sesine Bir tura vuruldu sazl klarda Gn do madan sustu blbl Yavru bir ceylan annesiz dnd llere Maralm Ana koynunda memesiz yaral m Bir anda karg lar-m zraklar ve baltalar Balta girmemi duygu bahelerine Zulm tohumlar saarak dald lar ama 'n sonsuz klarna inat Karanl k yiyen-kan ien tanrlar yarattlar

TAVIR

11

Bir havar ykseldi nehir boylarndan Uzak denizlere do ru havar-havar skit ve Babil demekte ne var Yolu Medya'dan geenin lmden korkacak nesi var

Medya bir ahindi Babil bahesinde Ebabil ku lar yoktu daha Peygamberler dkmemi ti tanr kan n Bir sz dola rd dilden dile " ahin kk ama vermez avn " Anlatrd kavgan n lmsz an n Gkyznde ahinler im eklenirdi Bulutlar arp r Y ld rmlar gne lenirdi Kartallar kan a larken asma bahelerde Da ba larnda blbller yreklenirdi Toz bulutlarna kar bir ark rzgr Eserdi baheden baheye korku suz atlard sevdan n sab rsz nar Ki her yan korku duvar-ihanet duvar nce bir gelin se si dalarda aresiz kalr ekerdi havar Her ile bir tek szde d mlenirdi Demiri dvmek tavnda gerekirdi Etten saraylar kuruldu ovalarda Kemikten kaleler lme bula tktan sonra iekler ki nehir boylarnda Yaln zca kan koktu yazlan tabletler

TAVIR

12

TAVIR

13

Ninsun oktan dnm t Nino'ya Ve Nino'dan Asur saray Ninowa'ya oktan Akp gitmi ti koskoca bin yllar ki nehrin a ksz ve ksz arasndan Urartulu da iei gzl kad nlar Babilli nehir sesli gen kzlar Ve Medyal karg bakl delikanl lar nsan yzl bir tanrya kul oldular Gnn bir lm vakti Asur elisi nnde divan durdular ki nehir boylarnda ocuklar Bir a k gln bile Dal nda koklayamadan yok oldular Ey Medya'n n bilge megleri yilik ad na yaklan onca ate in Karartlan ayn Sndrlen gne in karl hani Hani sylenen iyi szlerin yanks D nlen iyi d ncelerin Yap lan i lerin gksel a rs hani Her ey kan ve tanr sessizli inde Topra a ken bir lm oldu sadece

TAVIR

14

ki nehrin harman yangn boylarnda Nevruzlar alad ilkbaharlarda Karaklarda laydalar Menekeler kskn a ld yazlarda Sonbaharlarda sardunyalar Drt mevsime kan ana gz oldular Atlar salp kpkl nehir sularna Saz tellerinde susmayan sz oldular. Kan sustu sonunda sular duruldu Bir tura sesi eksikti sazlklarda Bir de ceylan gzleri kylarda Karg lar dikle mi mzraklar gizlenmi ti lm sevgili deildi insanlarn kolunda Bir korku dola yordu yalnzca Sessiz sessiz-rkek ve gizlice Yrekten yre e ylgn ve haince Kan susmu tu sonunda klelik kurulmu tu Yamur ku lar susarken bir afak vakti Tanrsal kokular istendi iki nehirden Smbller-nergisler ve fesle enler Da laleleriada aylar ve kekikler Derlenip Babil'denskit'den ve Medya'dan Asur'un tanrla ma trenine konuk gittiler Demet demet dvldler havanlarda Bir tren u runa ttslere gmldler Ve yepyeni bir ate ykselinceye dek Asur yznde lmszl simgelediler. (Srecek)

TAVIR

15

MZK

ARPIK KAPT AL ZM N OCUU ARABESK

GRUP EKN Bugne dek ok konu uldu arabesk zerine, yazlar yazld, kitaplar yaynland , paneller dzenlendi. Bazlar methiyeler dzerken, bazlar da sosyo-ekonomik nedenlerden kopuk bir biimde "Toplumsal bir gere imiz" olarak sz etti arabeskten. Arabeski yaratanlar ise yle diyordu: "Trkiye'nin kimli ini belirlemek iin yap lan her al ma ve aray arabesktir. Biz ne kadar bat l olmaya al rsak al al m, mslman z ve arabesk de islam dnyasn n mziidir. Arabesk, halkn dertlerini, gnlk ya am n dile getiren mzik trdr." (1) yle ya da byle; herkes bir ynn grd arabeskin. Ama onun Trkiye topraklarnda, sosyo-ekonomik kkleri oldu unu ancak ok az ki i grp, btnselli i ile kavrayabildi. Herey bir tarafa, arabesk mzik ve en genelde bir kltr olarak arabesk, kendini yenileyen, etki gc yo un bir g e re kl i k ol a ra k va rl n srdrmektedir. Bu gerekli i kaba hatlaryla inceleyip, somutlamaya al acaz. Arabesk kavram n n szlk kar l "Arap tarznda yaplm ssleme ya da bezeme"dir. Bunun yan nda 17. yzyldan sonra Schuman, mzikte bir yenilik olarak "arabesk"i kullanm tr. Hatta bir eserinde de "Arabesque" ad na rastlanmaktadr. Bizde ise bu anlamlardan ok farkl olarak, toplumsal ya amdaki her trl bozulmaya, yozla maya, karma aya verilen bir ad haline gelmi tir arabesk. Bu durumu, lkemizin sosyo-ekonomik ve siyasal yap sndaki arp kl kla birlikte ele ald m zda ise ok daha kapsaml bir kltr olgusuyla karla yoruz. yleyse, lkemizin sosyo-ekonomik yap sn incelememiz, en azndan tan mlamam z bir zorunluluktur. Yeni smrgecilik ili kileriyle artk isel bir olgu haline gelen emperyalizm, smr a iine ald lkelerdeki siyasi, ekonomik, askeri yap ve i leyi i ynlendirir. Bu lkelerde isel dinamikler geli medii iin kapitalizm yukardan a a ya rgtlenir. arp k kapitalist ekonomi kendi kendine dahi yetememektedir. Emperyalizmin gereksinmelerine gre retim yapan, montajc, tketim sanayisi olu turulmu tur. Yani retimin rgtlenmesi ve retim ili kileri, emperyalizmin denetiminde yrtlmekte, alt yap daki bu durum, devletin gl ileti im ayla, st yap da da kendini arp k bir biimde ifade etmektedir. st yap n n bir paras olan kltr "hereyden nce, insan n pratik etkinliiyle, insan n toplumsal karlarn kar layacak retim ili kileriyle ortaya koymak, kltr tarihin bir rn olarak ele almak, tarihte

TAVIR 16

belli bir toplumsal-ekonornik retim tarzna karl k verdi ini ve ancak yine insan n toplumsal pratik etkinli iyle de i tirilebilece ini grmek"(2) gerekir. Dolaysyla bizler, arabeski ister bir mzik tr, ister bir ya am biimi olarak d nelim, sonuta onu l ke m i zd e ki ka p i t a l i st l e m e srecinden, arpk kapitalist retim ili kilerinden bamsz ele alamayz. Cumhuriyetle birlikte kltr alan nda getirilen yenilikler kitlelerce sahiplenilmemi tir. Burjuvazinin ideolojik k kszl n de d nnce, Kemalist devrimin kltrel alanda da nemli ad mlar atamamasna a mamak gere: kiyor. Burjuva zgrlklerin sa l a n a m a m a s , t o p l um d a okseslili in nnn a lmamas gibi sonular da bunlara eklemek, konunun anla lmasna yard mc olacaktr. Bu dnemde tabana dayanmadan yap lan zorlama, temelsiz baz al malar da do al olarak d lam tr. Ekonomik yap n n do urmad , halkn her an ya amad duygulanm, d nce ve olaylarn zorla benimsetilmesi mmkn de ildir. Trk Be leri'nin halk mzi ini okseslendirmek amacyla yapt al malar, buna rnektir. O gnden bugne, hl yz, be yz ki inin s d salonlarn sn rlarn a amam tr bu al malar. kinci payla m sava yla birlikte emperyalizmle girilen yeni-smrgecilik ili kileri, gnmzde de yerini bulan kitle kltrnn de temeli olmu tur. lke, tmyle emperyalizmin gdmne girmektedir. Emperyalizm, devlet aracl yla yurdun en cra k esine kadar ula ma abasna girmekte, ula t her yeri de, tmyle kendi karlarna uygun olarak restore etmektedir. Bu arada kltr-sanat da bundan nasibini almaktad r. Byk o unlu u kylerde yerle ik olan TAVIR

halkn iine d t yoksulluk, kentlere g arttrmakta, daha yo un bir smr alan olan kentlerde de yenismrge lke ehirlerinin varo lar saylabilecek gecekondular gibi bymekte, uyumsuz, dengesiz bir ya am biimi do maktadr. Ve sonu: Siyasi ya am d kalan kendi ya amlar ve gnlk olaylar, dnyay ve dnyan n gereklerini bilinsizce yorumlayan ve buna gre ya ayan, karc, bencil, tutucu, kapal , tek tarafl d nen ynsalla an insanlar... Emperyalizm ilk ad m n ba aryla atmtr. imdi sra, bu ya am biimini, her gn byyen, kendini yenileyen bir kltr haline getirmektedir. nsanlar gittikleri her yerde, baktklar her eyde, duyduklar her seste bu kltrden bir para daha almal , onunla yo rulmal d r. Ve bu yle bir hale gelmelidir ki, her insan ayn zamanda bu kltrn yaycs da olmal d r. Ana kaynak ise elbette ki, emperyalizm ve onun destekileridir. Sonrasnda ise kendilerinin de iinde oldu u bir potansiyel yaratl r bu yaylmac kltr iin. Bu kltr ylesine yaylr ki, sadece en geni kitleler de il, i birliki burjuvazi ve hatta orta burjuvazi de bu kltrnn e si ri olur. Gndz dolmu ta dinlenen mzi in gece lks gazinolarda dinlenilebilmesi de bundand r. Artk bu kltr hakim kl nm tr. Emperyalizm, ili ine Kadar smrd lkelerin ezilen emekilerinin susmasn istemektedir. Gerekler grlmemeli, grnenler kan ksatlmal dr. Halk, b rakn sn fsal ya da sosyal ierikli, feodal veya bireysel olarak bile isyankar bir ki ili e sahip olmamald r. syan edecekse bile bu ya ad ko ullara de il, "kader" ine olmal d r. nsanlar statkocu olmal, koyun haline gelmelidir ki kendisine ok daha iyi ve onurlu bir ya am sunan seenekleri hi incelemeden ve d nmeden 17

ba tan reddetsin. Bunun iin halk her yolla, zellikle kltryle de etkilenmelidir. Halk, giyiminden yemek yiyi ine, mantk yrtmesinden a kna, yry nden dinledi i mzi e kadar bu kltrn; ad da kendi gibi arp k arabesk kltrnn esiri olacakt r. Srekli yaylan arp k kapitalist ili kilerin de i en biimleriyle yaratt kltrdr arabesk. Gnn ko ullarna uygun olarak her biime girebilir. nk, ilkesizdir. nemli olan, gerici zdr. Biimdeki de i iklikler buna gre rahata tan mlanabilir. Arabesk denince ilk Orhan Gencebay'la ba layp on yllardr sren bir mzik tr akla gelir. Oysa bu yakla m, mzik alan iin bile sn rl kalmaktad r. Bu noktada ok do ru bir tan mlama olmasa bile, ad koymann zorlu undan dolay, "klasik arabesk" kavram n Orhan Gencebay ve Ferdi Tayfur'la ba layp, Hakk Bulut ve Mslm Grses'i de iine alarak brahim Tatlses ve Kk Emrah'a kadar uzanan yelpaze iin kullanaca z. Klasik arabesk mzik 70'li yllarn ba nda ortaya km tr. Suat Sayn gibi yoz fantazicilerce zemini daha nce hazrlanm olmasna ra men, emperyalizmin iradesiyle, yeni kitle kltr haline getirebilmek iin glendirilip gndeme sokulmas bu tarihlerdedir. 50'li yllarda netle en ve belirginle en yeni-smrgecilik ili kileri, 70'lere do ru halk zerindeki smrsn iyice yo unla trm , kitlelerin memnuniyetsizli i artm tr. Yava yava dzen alternatiflerinden birey beklememe olgusu kendini gstermi tir. Bunun iin emperyalizmin arabesk k l t re ge re ksin imi yo unla m tr. te bu d nceyle yaratld klasik arabesk mzik. Bu mziin grnm kabaca yledir. Ritmik yap syla dinamizmden uzak ve tek dzedir. Biim olarak halk mzi i, TAVIR

Trk Sanat Mzii, do ulu ezgi yap s ve geli mi bat enstrmanlaryla elde edilen teknikten ve sistematikten uzak, karma k bir mziktir. Sanat mzi i, varl n "makam", halk mzi i ise "ayak" ad verilen kal plar iinde srdrmekteyken, do u ve batdan esintiler ta yan klasik arabesk mzi i byle bir kurumsal temele dayand rmak olanakszd r. Bestenin zelli i ise, yo un yoz bir duygusallkla ykl do u ezgilerine, bat alg laryla e lik edilen bir nitelikte olmasd r. Ezgi tmyle szlerdeki duygusall n etkisini glendirmek iin dzenlenmi tir. Do u mziklerinin o unda oldu u gibi arabeskte de szlerin n planda oldu unu gryoruz. o u zaman mzik geri plana itilebilmektedir. Szlerdeki karamsarl tek ba na ezgide de duymak olanakl d r. Bu durum, ezgi ve szlerdeki ylg n yap y glendirmektedir. Yani, klasik arabesk mzi in, kural tan mayan yap sndaki kendi i tutarl l ndan sz edilebilir. Klasik arabeskte umutsuz a k, kadere teslimiyet yannda, yer yer dzeni ele tirme ve ba kald rya da rastlanmaktad r. K rdan kente g sonucu gecekondularda ya ayan halk bir yandan krdan kopmu lu un, te yandan kentli olamaman n verdii tedirginlik iindedir. Sn f atlama ve kentli olabilme abas vard r. Bu bazen sonu olara k dzeni ele tirme ve ba kald r biiminde de kendini gstermektedir. Siyasal, toplumsal ve ekonomik boyutlarda sorunlar o ald ka, toplumun bu sorunlar altnda en ok ezilen kesiminde, ezilmelerine karn h zla artan beklentileriyle birlikte Orhan Gencebay'n arabeskinde oldu u gibi ileriye dnk ama kk burjuva bir ba kald r sezilmektedir.

18

".... Elimde bir kandil dola yorum Bu bozuk yollarda dertler iinde Sa mda solumda can verenler var Her dostun kavgas ayr biimde..." Arabeskteki bu ba kald r (?) dinamizmden uzak, ylg nl k verici karamsar bir biimde i lenmekte ve sunulmaktad r. znde de zm gstermeyen bir i leyi sz konusudur. zellikle ba larda (70'li yllar) a rl kla tek sesli bat alg larn n hemen hi kullan lmad , abartl a dal syleyi lerin egemen oldu u, ezgilerin ok basit ve dzeysiz oldu u bu arabesk, gn getike poplaritesini yitirmesi tehlikesine kar ba ta Orhan Gencebay olmak zere bir k aram , ilk olarak da mzikal alt yap ya bat alg larn sokmaya ba lam tr. z olarak hemen hemen hi bir ey de i tiremedi ini, biim olarak i se ok az ey de i tirdi ini syleyebilece imiz bu yeni durum, elbette ki kapitalist geli imin yaylmasyla da ilgiliydi. Klasik arabesk geli meye gre kendini yenilemi ti. Artk bateri, bas gitar alt yap da kullan l yor, hatta Orhan Gencebay ncl nde yayl lar ok basit de olsa ikinci ses bile yapabiliyordu. Yani, emperyalist, gerici, yoz kozmopolit kltrn mzi i, makyaj tazelemi ti. Gerek 80 sonras sre, gerek toplumun gecekondu kesimi d ndaki kesimleri itibariyle bu makyaj tazeleme de yetersiz kalmt. stelik ok e itli olmak, ok seenekli olmak emperyalizmin her zaman her alanda tercih etti i bir yoldur. Dolaysyla Orhan Gencebay, Ferdi Tayfur, Kk Emrah, Cengiz Kurto lu gibi klasik arabeskilerden ba ka, TAVIR

biraz daha ilerici (!), biraz daha seviyeli (!) ynlara uygun arpk mzikler de yaratld . Hatta entellere ve solculara (!) gre bile arabesk olmalyd . Bu noktada biimsel zenginlikler yeni bir boyut kazand . Poplaritesini yava yava yitiren halk mziini, Trk sanat mzi ini ve pop mzi i kitle kltrnn aktif destekileri haline getirmek iin ne kadar ve nasl oldu u tartlan nispeten tutarl zleri yok edildi, yozla trld . Halk trkleri bile emperyalizmin iste i ynnde kullan ld. Zaten oldu u gibi benimsenemeyecek durumda olan halk mzi imizin ilerici, sayg n rnleri tmyle reddedilerek ba land i e. okseslili e yatkn, halkn sorunlarn anlatabilen, bireycili i ve kadercili i reddeden trkler yok sayld , e kiya trkleri unutturulmaya alld . Trk dinlenecekse brahim Tatl ses dinlenmeliydi. "Ayanda Kundura", "Bir Mumdur" ya da "Zht" byle bir politikann rn olarak zorlaya zorlaya halkn diline yerle tirildi. Sonra bu zorlama kanalla trkye benzetilmeye al lan garip mzikler retmeye ba lad lar. Trk taklidi arklar, trklerin arp tlmasnda nemli bir rol stlendi. Varlan yer ise, taklit olmaya dahi almayan arklar ve arkclard . Burhan aan; Ya Ya mur, Ayaz Geceler, Vurun Dalgalar, brahim Tatlses; Mavi Mavi, Fosforlu Cevriye, Sylim mi? Bu arklarn trk ile hi bir ilgisi olmad ne kadar kesinse, bunlarn dinleyicilerinin o unun da on, on be sene ncesine kadar trk dinleyicisi oldu u ve imdi de bu arabeskleri bir trk yerine dinledikleri de o kadar kesindir.

19

Bu arabeskle tirme, sanat mzi i ve pop mzi ini de etkisine alm tr. Erdo an Berker'in popler fantazileriyle belirginle en sre, son dnemde, " mkansz", "Ryalarda-Bulu uruz", "ptm", "Vurgun" gibi gya sanat mzi i arklaryla netle mi arabeskleri do urmu tur. "Hafif Trk Sanat Mzii" ad yla her trl ileti im aracnda bir dnem man etleri kaplayan bu geli im, bugn en popler mzik haline getirmi tir bu mzik trn. Zekai Tunca, Erdo an Berker, Mahmut O ul gibilerinin, Mnir Nurettin Seluk gibi dzeyli sanatlarla kyaslanmas dahi abestir. Pop mzikte de durum farkl de il. Mo ollar, Cem Karaca, Melike Demira gibi bir ok sanat o gn ok daha poplerken ve ierik olarak daha dzeyli mzik yap yorken, bugn A kn Nur Yengi, Sezen Aksu popler oluyor, Fikret K zlok, Melike Demira , Alpay gibi eksi i gedii bir tarafa, yozluk ve arp kl a elden geldi ince dmeyip belli bir dzey tutturanlar ise pop mzi inin genel durumunu belirleyebilecek etkinli e eri emiyor. K sacas halk mzi i, sanat mzi i, pop mzik toptan arabeske yakla makta, klasik arabesk ise ezgilerde f a n t a z i l e m e kt e , dzenlemelerde bat alg lar da etkin hale gelmektedir. Do al sonucu olarak ise mzik trleri arasnda bir ayrm yapabilmek alabildi ince zorla m tr. Btn bu komedi boyutundaki arp kla ma zerine bir de Ahmet Kaya, Ferhat Tun gibi "sol grnml" arabeskileri de katmak gerekiyor. Gazetelerde, magazin dergilerinde hatta dzeyli ve tutarl saylabilecek basn organlarnda dahi TAVIR

"sol arabesk", "devrimci arabesk" tan mlamas, adland rlmas yap l yor, bu mzik iin. Devrimci d ncenin arabesk gibi emperyalizmin yaratt ve destekledi i gerici bir kltr/mzikle ili kisi oldu u yanl izlenimini do urabilecek bu adlandrma genel olarak devrimci mcadeleye zarar vermektedir. Geni kitlelere her alanda bir de sol alternatif sunmak, emperyalizm a sndan tercih edilebilecek bir yoldur. Ancak zgn sol olarak adlandrlan bu arabesk de emperyalizmin karna fazla ters d memektedir. Bu mzi i yapanlar, subjektif niyet olarak antiemperyalist olabilmektedirler. zellikle Ferhat Tun ve ikinci kasetleriyle arabesk duyumlar ieren Grup Baran iin bu nokta ok daha fazla nem t a m a kt a d r. Al abi ldi in ce yo unla m hzn ve ylgnl kla, bazen de oyun havas hafifli iyle bezenen bu mzik, ilerici-devrimci ozanlarn szlerini tccar kafasyla de erlendirmektedir. Bu szleri kullanarak, mziklerinin grnmn kurtaraca n sanan bu arabeskiler, ancak ve ancak ticari bir yarar sa layabilirler kendilerine. Onun d nda mzikal, kltrel veya devrimci bir kazan m elde edemeyecekleri gibi, genel devrimci mcadeleye de zararlar sz konusudur. Sonu olarak ise, bu mzik de arabeskin bir varyasyonu olarak saylabilecektir. Tm bu geli meler, yani klasik arabeskin modernize edilmesi, halkm zn z de eri olan halk mzi inin ilerici ynlerinin d lanarak yozla trlmas, sanat mzi i ve pop mzi inin popiize edilerek arabeskle tirilmesi ve isteyenlere "sol devrimci" sosu ka t l a ra k yap lan cinsinin de 20

yaratlmas, elbette ki lkedeki so syal d e i iml e rd en ba m s z ele al namayacaktr. Genel olarak arp k kapitalist geli me st yap ya yansmaktad r. Bu, kendini bire bir gsterememektedir. Feodal yap n n st yap da zlmesi olduka zordur. Fakat ekonomideki "liberalizasyon" etiketli i birliki burjuvazi hakimiyetinin sa lanmas, montaj sanayinin glendirilmesi ve st yap da da bi im se l d e i i kl i kl e r do urabilmektedir. Kltr ve sanat alan nda feodal unsurlar azal rken, ahlaki sosyal erozyon h zlanm , kozmopolitizm ve batl la ma(!); mzik zelinde ise szn etti imiz mzikler aras kayna ma yayg nla m tr. Hayali ihracatlarn lkenin en sayg n ki ileri arasna girdi i, ke dncl n dnem politikas oldu u "b rakn z yapsnlar, brakn z gesinler" felsefesinin hakim kl nd bu dnemde, her trl a k smr politikas, arp k bir liberallik anlay olarak 12 Eyll sonrasn n zgnle en arp k kapitalist geli mesini vurgular. Ulusal olsun evrensel olsun kltr ad na savunulacak bir yn olmayan arabeske kar mcadele etmek gerekmektedir. Bu mcadeleyi do ru ve hakkyla verebilecek olanlar ise devrimcilerdir. Arabeske grnte en radikal tavr alan, ondan tiksindiini belirterek a a layan kk burjuva ayd nlar elitist ve halktan kopuk bir konuma d yorlar. Alternatif olarak gereki ve ayaklar bu topraklara basan bir politikada retemedikleri iin arabeske kar t u t a rs z bile saylabilirler. Zaten radikal ele tiri de arabeskin btnn ve zn de il, biimsel paralarn kapsamaktad r. Arabeske kar verilecek mcadele tm ya am kapsamal d r. nk arabesk, ya am n her alan nda yozla ma TAVIR

ve rme yaratmaktad r. Bu yozla ma ve rmeyi yok edip yerine alternatif devrimci kltr koymal yz. Bu mcadeleyi fa izmin politikalarna kar mcadelenin bir paras olarak d nmeliyiz. Halk krclk, kadercilik ve gericilikten kurtararak; umut, inan, kendi gcne gven, daha gzel bir dnyay kendi elleriyle kurabilece i bilincini vermeliyiz. Tm bunlar ba arabilmek uzun vadeli genel sreci kapsayan bir politikayla mmkndr. Yeni sosyalist kltr ve insan yaratma yolunda arabeske kar da mcadele do al olarak verilecektir. Halkn iine her trl bask ve smryle sindirilen eziklik, ac ve ylg nl k; bizim mziimize co ku, kararl lk, inan, canl lk ve dinamizm yermelidir. Vermelidir ki bu karamsar, bu ylg n hava silinsin. Kitleleri afyonlamay amalayan gerici arabesk mzik "ekmekten a ka kadar" halkn sorunlarn sahiplenen, daha nceki a da Halk Mzii yazmzda anlatmaya altmz biimiyle zde evrensellii, biimde ulusall yakalayan ad m ad m okseslili i hedefleyen a da Halk Mzi i araylarndaki ilerlemeyle gerileyecektir. Bu anlam yla a da Halk Mzi i arabesk mzi in gerek alternatifidir. Genel olarak ise arabesk kltrn alternatifi de, yeni sosyalist kltr ve onu yaratma mcadelesidir. Bu mcadele ise ncelikle yeni insanlarn yaratlmas, kafalarn, dzenin her trl uzants ve unsurundan kurtarlmas, statkolarn yklmas, kkburjuva zaaflarn yerini devrimci al ma ve disiplinin almasyla ba layacaktr. Devrimci teori ve prati i, ya am izgimiz haline getirerek, yeni kltr ve yeni insan yaratmay hedeflemeliyiz. Arabesk kltrn ya am damarlar ancak bu e kild e tkanacaktr.

21

YK

METRS GNCES
AHMET GN

"... Gne in doaca yerde binlerce karaglge... Her biri birer yrtc ku olmu ... Ayn anda ayn avn zerine atlr gibi hzla dalyorlar ufkun derinliklerine... Havalanyorlar sonra... Yeniden.... Yeniden dal yorlar... Avlar zorlu km olmal . Neler olup bitiyor... Belli de il. Gne do sa anla lacak ama gne de domak bilmiyor bir trl. Gne ... Yoksa... Yoksa gne i mi paralamak istiyorlar? Onun iin mi gne gecikiyor domakta? Yine havalan yorlar, ba aramadlar besbelli... Biri ayrl yor tekilerden, fkeli... Byyor, byyor, stne stne geliyor, ezip geecek. Soluk alamyor, kalbi duracak. Kesif bir karanl a gmlyor... Her yan gergin. Bo ansa, solu unu kesen her eyi paralayacak bir gerginlik... Smsk sarlyor tutunduu yere. Btn korkunlu uyla sarsyor onu karabasan. Yerinden skerneden, kendi kendine tkeniyor. Henz kurtuldu unu san rken, bir ikincisi geliyor arkasndan.. Bir ncs... bir drdncs... be incisi... altncs... Yeter diye barmak istiyor. Kalbi dayanamayacak bu kadarna... O an her sabah do du unu an msyor gne in. ocukluk gnlerinden tan d a r sl klarn duyuyor. Bo an yor anszn btn gerginlii..." Barmmyd, yoksa bir ba kas m TAVIR

seslenmi ti kendisine? Anlayamad . A zn amay denedi. Kurumu tu. Soluk alp almamakta kararsz, bir sre durdu. G snden frlamaya kararl kalbinin yanklanarak sarsl n duydu. Biraz nce grdklerini anmsad . Her ann yeniden ya ayarak yava yava b rakt solu unu. Dayanmam gerek; dedi, kendi kendine. Dayanmas gerek kalbimin. Yoksa nasl, nasl kazanrz, kalbimizde kazanamadan zaferi? D ncelerini srdremedi. Miting meydanlarndan dnyormu casna dalga dalga ykselen sesler doldurdu her yan . Solu unu kesip dinledi. "DOOK...TOOR...S...TEERZ" denildiinin ayrmna vard. i huzursuzlukla doldu. Az nce grd dn etkisinde, hl, h zla arpan kalbinin at larn dzenlemek ister gibi, elini g sne bastrd . Islak battaniyeyi zerinden atp, do ruldu yata ndan. Gzleriyle Asm' arad . Kou taki en az slak yataklardan birine yatrmlard Asm'. ki ki i vard ba nda. rpnlarn denetim altna almaya alyorlar, kafasn arpmasn diye ellerini uzatyorlard ranzan n demirlerinin nne... Hzla kalkt yata ndan. Kaygyla ko tu Asm'n yan na. Bakt; Asm'n yz gergin derin izgilerle karm, anlatlmaz aclarn , izgilere sarm t. 22

Ak dnm gzleriyle inip inip kalkan ba n b raksa, sanki bu ba onun de ilmi gibi demirlere, duvarlara vuracakt. Anlamsz szler sylyordu Asm. Yard m etmek iin umutla e ildi. Sanki yan t alabilirmi gibi ne istedi ini sordu. Asm'n eli grnmez dman n kavramak ister gibi uzand . Bireyleri belli ki kavrad. S kt, skt... Herey bitimsiz bir sessizlikte bir an dondu. Sonra yine Asm'n anla lmaz bo uk szleri bozdu sessizli i. Doktor abuk gelsin diye mazgallar yumruklanmaya ba land . Her yan ancak binlerce hurdas km aracn karabilece i, sesler depremi doldurdu. Sesler depremi ykseldi, ykseldi, Asm'n aresiz, acl rp n larn n kk bir paras oldu. Nasl olduysa, ereve iine al nm ifadesiz bir yz grnd mazgaldan. A z a ld , kapand. Asm'n doktora karlmas iin ko ullar sraland . Tepeden bakan bir glmsemenin ardndan kapand mazgal. Grnt kayboldu. Bir anda ta t tkeler, uuca eklendi, dalga dalga ykseldi. a rlar ar-darda sraland. Demirler, duvarlar yeniden se sler depremiyle sarsld . Saat kadranlarnda gstergeler sessizce katettler llemez bir zaman . Sesler depremini yaratan mazgallar krlmaya direndi. Dalga dalga ykselen a rlar duymazdan gelindi. Asm rp nd , titredi, eridi, tkendi. Ama doktor gelmedi. Gelmeyecekti... Karar; yllar, yllar nce verilmi ti. Demir parmakl klar, beton duvarlarla dnyan n bir paras dnyadan koparlacak, arka snda haki renge boyanm zel bir dnya kurulacakt . Burann zoraki konuklarn n; insanl k ad na byk ve yce olan ne varsa onu d nmek, iyi ve gzel olan istemek, derin dostluklar kurmak iin TAVIR

konu mak, izinsiz uyumak, oturup kalkmak, yemek yemek, hatta glmsemek yasak olacakt . nsan insan yapan de erleriyle btnle mi konuklar, de erlerinden soyulacak, geriye kalan plak varl a nceden llp biilmi korkakl k, ihanet, pi manl k giydirilecek, gn geldiinde haki niformal zenaatkrlarn ellerinden kan bu varl klar, kendilerine hi mi hi benzemeyen insanlar arasna sal nacakt. te bu gece doktor gelseydi, zenaatkrl n n gere ini yapmam olacakt. Belki de ettii doktorluk yeminini hatrlam t da gelmek istemi ti. Ama yllar nce verilmi bir kararn zenaatkrlarndan biri olmaktan kurtulmaya cesaret edemeden zenaatkrln srdrmekte karar klm t. Onun iin gelmedi. Gelmeyecekti de... Gelince de zanaatkrl n n bir ba ka gere ini yerine getirecekti. Gece sabaha evrildi. Asm kendine gelir gibi oldu. Bir sre anlamsz bombo gzlerle bakt. Sonra ba nda bekleyenleri grd n belirtircesine iki k noktas gelip gzlerine oturdu. Ama ok srmedi bu. Yorgunlu u, bitkinli i baskn kt. Fersiz gzleri kapand . Dzensiz soluklar inlemelere kart. stem d kaslmalar aral klarla birbirini izledi. Her kaslmadan sonra derin bir i eki havaya asl p kald. Emin oluncaya dek bekledi. Sonunda, uyudu u kan sna varnca, usulca kalkt Asm'n yan ndan. Yrd, yan blme geti. Sigara arand . Nicedir imiyordu, zorunlu brakm t oysa. Arkada lar kendisinden fazla dikkat ederdi imesin diye. Bugn anlayla karland . Uzatlan paketten bir sigara ald. Yakt. Duman n g snn taa derinliklerinde ince bir szyla birlikte duyumsad . 23

Ald rmad . D nceleri As m'da, duman ar ar fledi. "...Ah bir mmkn olsayd dnyan n bu kk parasn dnyadan ayran u duvarlar imdi ykmaz myd ? Ya amas ko ullara balanan Asm iin gidip d nceleri haki renge boyanmam bir doktor bulup getirmez miydi?.. te bu; gzel ve iyi olan her eyi yasaklayanlara, ya am na yasak koyanlara ba e meyen Asm. Ona iyi bak can m doktor, demez miydi?.. Hepsi bu kadar m ? Asm' anlasn diye daha neleri neleri anlatrd . Bu ko u a geli leri ba l ba na bir olayd . Gel gr ki btn olanlar arasnda bu sadece kk bir nokta sayl rd : Bulutlu bir sabah n erken saatlerinde nce hoparlrn sa r edici u ultusu duyuldu, ard ndan "i kence yapmak erefsizliktir" haykr dev bir soluk gibi ykseldi. Sabah lene vard , daha srada ka ko u var belli de ildi ama sra onlara da geldi. Haki niformalar, ellerinde coplar, ko u ta ad m atacak yer b rakmamacasna dizi dizi ieri girdiler. Ranzalarn arasna tek yrek atnda kenetlenmi tutuklulara bir fke bulutu olup sald rdlar. Sabahtan beri sren devsel soluk yeni bir gle canland , " nsanl k onuru i kenceyi yenecek" . haykr yanklanarak dalgaland havada. Acmaszca inip kalkt coplar. Birer birer postallarla i nenerek kelepelere vuruldular, yerlerde srklenerek koridorlara atld lar. Soyunacaksn z ulan, denildi. Soyunacaksn z!.. Yan t ksa, ke sindi.

uzanan hoyrat eller bir rp da zerlerinde ne var ne yoksa yrtp nlerine yd . Sonra karlarna geip kendi yarattklar plaklar a a lamaya kalktlar. plaklarn eri ilmezli inde kendileri a a lanan haki niformalar, plaklar bir bir havaya gerdiler, onlar cop ya muruna tutmay vatan borcu bildiler. ylece al p gtrdler, ayr ayr ko u lara attlar. Her ko u ta eski tan d klar, yeni tan malar oldu. br her ey birbirine benzerdi: Hemen giri te banyo-tuvalet blmnn kap s, tam karda da yatakhane blmne a lan kap . Yatakhaneyle banyo-tuvalet blmlerinin arasndaysa, gazinoyla uzaktan yakndan ilgisi olmayan, ama buran n zoraki konuklarnca gazino ad verilen blm bulunurdu. te bu ko u lardan birindeydi yine. lk i i giyinmek oldu. Eski tan d klarla kucakla t, yeni kar la tklarda tan t. Henz az saydayd lar ko u ta, ama daha gelenler olacakt. Yeni dostluklar kurulacak, birgn geldikleri gibi al nacak ba ka ko u lara atlacak, bir ba ka biimde bunlar tekrarlanacakt. Biraz nce ya adklar bir ba ka ko u ta ya an yor, sald r dizginsiz sryordu. Yanyana, elele de ildiler ama kendilerini, kendilerine ait olan koruma sava nda ayn saftayd lar. Cama kt, i kenceleri lanetleyen dalga dalga sesler korosuna kendi sesini de katt. Ko u un kap s grltyle a ld , kapand . eriye orta boylu, kumral, plak biri atld . Her yeni gelen gibi ho geldinle karland . Giyindikten sonra tantlar. Gelen "Ben Asm" dedi. Hayr, hayr asla! Ge saatlere kadar sren sald rlar arasnda sava tan km gibi grnen Kin ve nefrete bulanm bir ift ko u t emizlendi, dzenlendi , gzn elindeki anten, ksa, keskin bir yatlacak hale getirildi. Koridordaki hohareketle havay biti. niformalardan 24 TAVIR

parlrler d nda herey sustu o gecelik. Ba lanan her yeni gnde tekrar tekrar niformal frtnalar esti. zel dnyan n zoraki konuklar, dalga dalga ykselen devsel soluklarna, sesler depremini katarak kar lad lar her yeni frtnay. Her frtnadan sonra, yklm yrekler, ylm gzler bekleyen frtnaya inat; co kulu trklerin, sevinli arklarn, sevdal ezgilerin erinci ya and . Dostluklar kuruldu. Sevinler, zntler payla ld. Ya am ykleri anlatld . Asm' Asm'dan rendiler. Dopdolu bir ya amd ama hastayd . Aylar ncesi, i kencenin binlercesine tan k olan bir odada vura vura kafasn n bir kesine yerle tirileri kvrm kvrm bir ac, kafasn n iini yava yava kemiren kk bir canavard sanki. Kemirdike aclara bo arak byyen, bydke ld rtan bir canavar. te bu kk canavarn daha fazla bymeden yok edilmesi iin tedavi edilmeye ihtiyac vard . Uzun sreden beri hastaneye gtrlsn diye ba vuruyordu ama gtrlmyordu. Tam szn burasnda Asm glmsyor ve "nk kk bir sorun var" diyordu. Bir komutann ok etkili sald rlara ra men bir trl yenemedi i ordunun, nihayet zayf noktasn buldu unda duyaca bir sevince batp kan binba , sinsi sinsi srtm, Asm kendisini niformal larn zenaatkr ellerine t e sl i m e t m e zse h a st a n e ye gtrlmeyeceini belirtmi ti. Ama bilmedii bir ey vard . Bugnler, bu zel dnyaya gelirken getirilen yrek dolusu scakl n co kunlu uyla ba lam t, yle de bitmeliydi. Kararn byle vermi ti Asm. Sonraki gnlerde benzer aclar zaman zaman yoklad Asm'. Asm TAVIR

hep hastaneye gtrlmeyi istedi. Gtrlmedi. niformal frtnalar estike aclarna ald rmad, arkada laryla tek yrek atnda kenetlendi, frtnalara direndi. Geride kalanlar glgede brakacak yeni bir gn ba lam t. Haki niformalar glerine g katm olarak geldiler. Bilin yitimine u ram dizginsiz bir kalabaln anla lmaz lklaryla bir vah et tablosu yaratmaya giri tiler. Coplar h nlarn almaya yetmedi. Bu zel dnyan n zoraki konuklarn bir bir i nediler, stlerinde tepindiler. Asker de il siyasi tutuklu olduklarn haykran seslerini su sturamaynca hereye yeni ba tan ba lad lar. Olmad, ko u ta yiyecek, giyecek ad na ne varsa hepsini ayn yere y d lar, yataklar yrtp pamuklar stne bo alttlar. Yeterli oldu u kan sna vararak h rltl soluklarla yeni tablolar izmek iin ba ka ko u lara gittiler. zel dnyan n zoraki konuklar bunca eyden sonra yine de aclardan szlardan yaknmad lar. Tersine kendi aclarszlar ile alay ettiler. Kaza n karp, morarm kan oturmu tenini gstererek "bakn burada biraz beyazl k kalm " diyen Asm'a gltler. Ba e memenin, yreklerin yenilmezliini bilmenin kvancyla kalktlar, ko u u hereyiyle yeni ba tan d ze nledil e r. Gecenin ortasnda ba layan yeni gne hazrlanarak yattlar. Gelecek gzel gnler u runa can veren de erlerin an laca gn ar a r akam buldu. Btn ko u larda pencerelerin nne toplan ld . Sayg duru una geildi. Arkasndan gr bir se s gecenin anlam ndan, neminden sz etti. Szler bitince hep bir azdan btn d e e rle rin lmszl haykrld . Tam bu srada nceden 25

hazrlanm haki niformalar ko u larn mazgallarn atlar. Tokat gibi arpan sularyla yang n hortumlarn ieriye do rulttular. Sular pencerenin nnde haykranlara arpt, da ld , yataklar slanarak suya doydu. Bu an n a knl uzun srmedi. Anmann engellenemeyece i haykrld . Mazgallara yastklar tkand . Gnn nemine uygun trklerin ilki Asm'dan ykseldi. Elencesi bozulan niformalar fkelendi. Tutuklularn kullanmasna izin verilmeyen havaland rma baheleri coplu, sopal niformalarla doldu. Ko u camlar birer birer krld . Hortumlar pencerelerden ieriye do rultuldu. Musluklardan imeye yetmeyecek kadar aktlan su, yang n hortumlarndan esirgenmedi. lk dalga Asm'n zerinde patlad. Asm sendeledi. Dmemek iin tutundu. Kalkt stne stne gitti. Battaniyeleri camlara gerdiler, kr etmedi. Hortumlar sa a sola dnd. Sular drt bir yan tarad , ko u u doldurdu. Haki niformalar ba tan aya a slanan insanlara baktka, sevince batp ktlar. Ama i kencecilerden hesap sorulaca n haykran soluklar susturamad lar. Sonunda tehditler savurarak gittiler. O gece, nce slak giysiler karld . Ard ndan aylar nce ko u lardan zorla toplan p ya ma edilen giysilerden geriye kalan ne varsa naylon torbalardan karl p slanmam olanlar seildi, payla ld , giyildi. Islanan her ey bir kenara yld . Sular ko u tan sprld. Btn yataklar slanm t. Az slak olanlar ters evrildi. Biraz kuru battaniyeler bu yataklara payla trld . Derken gece sabaha erdi. Nbetle e yatmaya karar verildi. Ayakta kalanlar ko u un temizli ine devam edecekti. Gn boyunca haki niformalar bir ka ko u u yeniden sava alan na TAVIR

evirdiler. Elbetteki her zamanki gibi kar landlar. nk haki niformalarn zanaatkrl k umutlarn krmak zorundayd lar. niformalarn amalar sadece tenlere kan oturtacak morluklar amak de il, srekli tedirgin ederek istediklerine ula malarn engelleyen direnci krmak, sre kli gerilim iinde tutarak yreklere korku salmak, karamsarl k, ylgnl k tohumlar ekmekti. Kimi yreklerde bunu ba arm lard da. Onun iin baz tutsaklar zanaatkar ellerden karlacak varlklar yaratlmas kararn bo a karma sava verenlerin saflarnda de ildiler. Gn bu sava m iinde bitti. Bir ara biraz rahatsz oldu u iin kendi kendine sitem eden Asm'n sesini duydu. Akam yeme inden sonra uyuma sras kendisine geldi inde olaylarn gerginli i, gnn yorgunlu u iinde yatt. Ne zaman u yu d u u n u an msam yordu. Kara glgelerle bo u urken "doktor i st e ri z" haykrlaryla uyanm t. Kalkm bakm A s m ' n aresiz acl rp n larna tan k olmu tu. Mazgallar sesler depremiyle sarslm, "Doktor isteriz" a rlar dalga dalga ykselmi ama doktor gelmemi ti. Gece sabaha ererken Asm biraz kendine gelebilmi , sonra aclara bulanm bir bitkinlik iinde uykuya dalm t. O da Asm'n yan ndan kalkm , gidip bir sigara yakm t. imdi sigarasndan derin nefesler ekiyor, Asm'n derdine deva bulamaman n a re si zli i ni ya yordu. D ncelerinde haki renge boyanmam doktor bulup getirmi , Asm' anlatyordu ona. "...te byle doktor. Umarm sz uzatp seni skmam md r. Ya am na yasak koyanlara, ya amasn ko ullara ba layanlara ba e meyen Asm, bu 26

Asm i te. Ona iyi bak can m doktor, iyi bak ona... Gn ilerledi. Darsn bahar havasn n l kl doldurdu. Havaland rmaya sa lm cam kr klarnda saysz renkler olu tu. Bir ka krktan yansyan k demetikleri ko u un iine kadar uzand . Asm tartma seslerine uyand . Sesin kendisini ne kadar rahatsz etti ini anlatmak ister gibi b kkn gzlerle etrafna baknd. Seslenecek gc kendinde bulamad. Gzleri tavandaki glgelere ili ti. lk defa byle birey gryormu asna dikkatle bakt. Anlam n zmek ister gibi her glgeyi ayr ayr incelemeye ba lad . Tartma konusunun kendisi oldu undan habersiz; gzlerindeki ifade, seslere duydu u b kknl kla glgelere duydu u merak arasnda gidip geldi. Ko u un di er blmnde mazgal a lm , ocuk yzl bir ba grnmt. Bu masum grn l yz, dnyan n en skc i ini yap yormu casna bakan gzlere ne kadar da tersti. Asm'n hastaneye gtrlmesi gerekti ini anlatan szleri yarda kesip "arkada n zn bireyi yok, psikosomatik bir vaka" demi ti, serte. Ko u takilerin sessiz sa kin biri olarak tan d klar bir zamanlarn tp rencisi ise "senin doktorluktan falan anlad n yok" demi ti. Bunun zerine neyin nesi belirsiz bu ocuk yz kzm , kprmt. Asm' uyand ran da bu sesler olmu tu. Asm merakla b kknl k arasnda gidip gelirken, mazgaldaki fkeye bulanm ocuk yze se irmeyle kark kr kl klar dolu mu , irkinle tirmi ti onu: Sen kim oluyorsun da, benim d o kt o rl u kt a n a nl am a d m syleyebiliyorsun. Anla lan sizi usTAVIR

land ramam lar. Ama land rmasn bilirim.

ben

us-

Kararl grn n bozmayan T bbiyeli, doktoru sakin olmaya davet etti. Eski tp rencisi oldu unu belirtti. A zndan dirhemle sz kan T bbiyelinin dili zlm t sanki. 'Sen de bu kadar uzun konu ur muydun' diyen baklara ald rmadan, Asm'n rahatszl ndan, hastaln belirtilerinden, byle srerse sonucun ne olaca ndan sz etti. Tartmay izleyenlerin anlayamad terimler sralad . Doktor bu a klamalar kendine hakaret sayd . T bbiyelinin szn tamamlamasna frsat b rakmad : Kime bilgilik tasl yorsun ukal? Biz de biliyoruz menenjit oldu unu. Bir an duralad . nceki te hisini yalanlam oldu unun farkna vard. Kendisine niye yardmc olmad klarn sorar gibi yan ndaki niformalara a kn a kn bakt. Devam edecekmi gibi yeniden ba n T bbiyeliye evirdi. Sz bulam yormu casna bocalad. Hiddetle dnd, h zl h zl giderken T bbiyeli arkasndan seslendi: kenceciler kendilerine layk doktoru bulmu lar. Senden ba ka birey beklenmezdi zaten. Doktorlarn n neden kzd n tam anlayamam niformal lardan biri ba n mazgala uzatt. Doktor komutan n kzd rd klar iin ierdekilere kfretti. Yan ndaki size gsteririm der gibilerden parman sallad . Korkuttu unu sanarak aptalca srtt. Kfrlere sinirlenen Tbbiyeli yant olarak kfretmeyi kendine yediremedi ama yan tsz da brakmak istemedi. Geri zekal , dedi. Karsndan fkeyle soluyan bir ba uzand . Szler a zndan yuvarlanr gibi kyordu. Paralamaya hazr bir 27

SONER KAYNAR

YRE AVUCUNDA SAKLIM, YURDUM

Gn ku atrken dalar A tlar sylenir yangnlar lkesinde Da lar ki fermanszdr Da lar ki sevdalm zd r Senin kan nla Senin hayin uykularda zde le en adnla Aln mza yazlan amansz sevdanla Ve byyen umutlarla geliriz sana Seni a kla Hasretle Acyla dam ttmz Seni kavgayla donattm z, yurdum Gn olur Silah silah Vuru kan topran Ko arken okyanuslara Gn olur Ba akyzl ocuklarla ata bekleriz Kavgal ellerimizle geliriz sana Yre i avucunda sakl m.. yurdum Mahpusluk ki bilinir Hncm zd r dillenir Gn olur Gecenin afa a bakan yznde Haziran trklerini syleriz sana.

TAVIR

28

fkeyle gerilen yz ha atlad ha atlayacakt. Ama bir gariplik oldu. Kk kafasna kocaman gelen apka sn n kafasnda durmayp a a yukar inip kalkmaya ba lamas, fkenin ciddiyetine brnm bu yze komik bir hava katm t. T bbiyeliyi sinirli bir glme tuttu. Anla lmaz konu masyla tkrkler saarken, apka s daha da yayland . Alayc gl meler artt. stedi i etkiyi yaratamayan bu fkeli ciddiyet; btn fkesini mazgaldan almak istercesine mazgal n kapa n serte kapatt . indeki resim karlm bo bir ereve gibi, kapan grilii yap p kald mazgala. Ko u takiler kendi gerekleriyle ba ba a kald . Yzlerindeki alayc gl melerin izleri silindi. Doktorun tutumuyla ilgili de erlendirmelere giri tiler. Tartmalar uzarken bu zel dnyan n birbiriyle do al haberle me olana olmayan ko u lar arasnda, zgn haberle me si ste mle ri al maya ba lad . Yeni haberlerle ba layan konu malar le yemeklerinin da tlmaya ba ladn anlatan kap ve karavana sesleri arasnda srd. Gazino dedikleri blmde boydan boya yere serili gazetelerin iki yan na onbe ki i melmi , uzatlan tabaklar srayla al yorlard . Taba alan nce iindeki ya l suya yzn buru turarak bakyor, sonra ekmek do ramaya ba l yordu. Btn i tah kapatan grntsne karn yeme e koyuluyordu. melerek yemenin rahatszl yla arl n bir aya na veriyor, sonra tekine aktaryordu. Olmuyor, aya a kalkyor, sonra tekrar oturuyordu. Aylar nce kolayca operasyon yapabilmek iin masalar ve sandalyeleri toplayan gz dnm

niformalara fkeleniyor, syleniyordu. Asm da yeme ini yata na getirmelerini istememi , kalkp kendisi gelmi ti. Yemek istemiyordu. Belki biraz ho afn suyundan alacakt. Asm'a bir tabak ho af uzatt. Ald Asm. Bir ka ka k iti. mesiyle ii d na kmas bir oldu. Bunun zerine bir ka ki i yemekten vazgemek zorunda hissetti kendini. Bu an n a knl kla kar k tela n , hoparlrn mekanik czrts noktalad. Czrtlar giderek a ld, deli eden bir u ultu oldu. Yemek yemeyi srdrenlerin son lokmalar bo azlarna d mlendi. Anla lan haftal k taktiklerini be lirledikleri toplantlar bitti. Yine ba lad lar, dedi biri. Koridordan grltyle a lan kap se sleri geldi. Dizginsiz sald ran kala-, bal n anla lmaz u ultusu duyuldu. Yzlerce ki i tepiniyormu casna grltler eklendi, seslere. ok gemeden i kencecilerin erefsizli ini haykran sesler onlara kadar ula t. Yeni se sler eklendi ko u tan. Ko u lara s mad , ta t. Koridorda cop sesleri tepinme seslerine kart. Tm ko u lar ayn duygular iinde mazgallara, kap lara vurmaya ba lad . Bu zel dnya, sesler depremiyle inledi. Mazgal a ld . Hrltl soluklaryla histeri nbetine tutulmu bir yz grnd: Acele etmeyin, az sonra sizi de ziyarete gelece iz. Kendi syledi ine gld. Mazgal kapatt. Az sonra kap grltyle a ld . Ko u takiler kolkola kenetlenerek sald ry karlamaya hazrland lar. Ama yzlerinin bir yan na ekilmi gl leriyle niformalar karavanay almaya gelmi lerdi. Birazdan can nza okuyaca z, dediler. 29

TAVIR

 Korkutaca n sanyor galiba. Kap y kapatp gittiler. Di er ko u larda dizginsiz sald r srerken gerilimli bir bekleyi ba lad . Bu bekleyi iinde, i kencecilerden hesap sorulaca n haykrmay srdrdler. Aralklarla mazgal a ld. Arsz, isterik gl ler "bekleyin gelece iz" dedi. Gerilim arttka artt. Bekleyi , bitimsiz bir zamana uzad. Di er ko u lardan bir trl sra gelmedi. Saldrmayacaklar kan s uyand . Akam karanl kmeye ba larken mahkemeden dnenler bir bir falaka-dan geirilerek ko u lara getirilmeye ba land. Bu durum, bu gnlk geriye kalan ko u lara sald rmayacaklar kan sn glendirdi. Gerilim azalmaya ba lad. Ba n ellerinin arasna alm yatanda oturan Asm'a dnd: Bugn gelmeyecekler galiba. Herhalde, dedi Asm, kprdamadan. Gelmeyecekler herhalde. Ba ka biri atld , alayl: aka yapmak istediler besbelli. Unuttunuz mu bugn 1 Nisan. Asm belli belirsiz bir glmsemeyle bakt ona. Sonra yeniden durgunla t. Hi bir yere smayan gndzki sesler susarken, al lm bir eyin bo lu u duyuldu. Nihayet bugnlk hereyin sona erdiine inan ld . Saldr olunca kolkola kenetlenerek sald rlar karlad klar yatakhane blmnden birer iki er ktlar. Di er blme getiler. Kimisi ierde kald, u ra acak bir eylere dald . Volta atmalar ba lad . kili l sohbetler kuruldu. Asm'n yata na uzanmasna yardm edip, stne bir battaniye rtt. Gazinoya geti, volta atanlara katld. ki sz arasnda ko u un d kap sna kadar yedi ad m sayd. Dnd geriye do ru bir... iki... ... sayamad . TAVIR

Kap dan gelen tkrtya dnd. Birden kendini, niformalarla yzyze buldu. En nde coplarn kl gibi kaldrm ellerin yznde, gizlice ba arlm bir i in sese dnmeye hazr sevinci okunuyordu. Delice bakan gzlerin coplar, bimeye hazrd . Pe inden ak ke silmeyecekmi gibi gelen niformalar doldurdu ieriyi. Farknda olmadan kaldrd eli sanki yerinden koptu. br elini kaldracakt ama havay bien ba ka bir sl ks ses vakit b rakmad . Iktan bir bo lukta buldu kendini. Basp geen postallar ty kadar hafifti o an. Betonun so uklu u, okayan serinli iyle yzne dokunuyordu. Her yan niformalarla doluydu. Herkes hazrlksz yakalanm olmal. Dierleri ne durumda? Ya Asm? Aya ndan biri mi ekiyor? Hayr. Yani evet. Yerde s r kle niyo rd u. G rn tle rin kysndayd imdi. Gcn ekip alm lar, tutunam yor, usulca itiliyordu karanln sonsuzluuna. Dnn bitimsizlii ba lam t: "Kn dondurucu gnlerinden biri. Gkyz parlak gri. Ya yok. Rzgr buzlarn zerindeki kck prtk tanesi karlar yere indirmeden, havada dndryor. Gtrp havaland rmann kar duvarna arp yor. Yere d rmeden alp bu duvara getiriyor. Pencerenin camlar tanecik bombard man yla trd yor. Camlarn arkasna sralanm niformalar nefesleriyle bu ulanan camlan siliyorlar. Birbirlerine gsterip glerek havaland rmaya bakyorlar. Klotlarndan ba ka zerlerinde giysisi olmayan, elleri arkadan kelepeli tutsaklar var, havaland rmada. Ko uyorlar, tepiniyorlar, bir araya toplan p birbirlerine yaslanarak bzlyorlar. Ama so u un dilim30

lere ayran keskinli ini durduram yorlar. Yeniden delice dnenip durmaya ba l yorlar. ylece srdryorlar. Zaman kadranlarnda bir bir tkeniyor saatler. Dnenip durmakla olmuyor, olamyor. Delip geti ini sand klar kar taneciklerinden gzlerini aamyorlar. Delice tepinmeleri istemleri d nda yava l yor. Kararan tenleriyle tan nmayacak , bir grnme brnyorlar. Kendilerini, so u un dilimlerine ayran keskinli ine terketmek zereler. Ama niformalarn istemlerine evet demiyorlar. " e bak sen diyor. Bunlardan biri de ben de il miyim? yi ama imdi bahar olmas gerekmiyor mu? Bugn bir yerden an msyor. Bu so uk gn gemi g nde ... An msayam yor ki. Ama kim nasl yap p etmi se bahar gnlerinden al p getirmi i te. Bu dondurucu gnden ilerde kalm bir gne nasl dnlrd acaba? Yrse miydi? Ya da ba ka bir ey yapsa... Ne fark ederdi? yle ya da byle... Ne olursa olsun bir eyler yapmaya karar verdi, sonunda. Her ey kar beyazl na brnd. Batt , kt. O karl k gnn an msatan g sndeki sancyla kvrand ." "Kendine geliyor" diyen dosta se sler arasnda at gzlerini. Anlayamadan evresini szd. niformalarla niye yzyze olmad na a t. Serinli iyle yzn okayan betonun so uklu u yoktu. Yataktayd . Belirsiz bir zaman n, farkna varmadan geti ini kavrad . Kalkmak istedi. Boynundaki a r beynini zonklatt. Eliyle yoklamak istedi. Elinde de bir yerler krlm t sanki. i kin morlu a bakt. Ba ka szlar da vard . Kalkmaktan vazgeti. Biraz daha yataym sonra kalkarm, dedi.

Kalkmana gerek yok. Kalkp da ne yapacaksn. stedi in bir ey varsa biz yapal m. Neler oldu? Her zamankinden farkl olarak hazrl ksz yakalandk. Herkesi kp rdamaya vakit b rakmadan benzettiler. Sonra ekip gittiler i te. Bir ara seni kaybettik sand k ama... Bu kadar abuk ha, dedi. Yoo, yo. Benden kurtulmanz o kadar kolay olmayacak. Senden kurtulmak isteyen kim? Hadi al nma, akayd . Asm nasl? imdilik fena deil gibi ama ra hatszlanaca kesin bir ey. ncekilerden daha da kt olabilir. Doktor a ral m diyoruz, dedi bir ba ka s. Ama i in asl na bakarsan a rmak iimden gelmiyor. nce dayak atyorlar, amalar belli diyorsun, a rlara, szlara ge diyorsun. Ama Asm ac iinde kvran rken hastaneye gtremeyeceklerini syleyip mazgaldan alayl glmeleri yok mu? Kafam n tas atyor. Kimin atm yor ki?.. Hem ba ka ne bekliyoruz ki? u ana kadar ya ad klarmz d nsene... Adamlar biraz daha fazla ac ektirmek iin ellerinden geleni yapm yorlar m ? Oras yle... Asm gz gre gre elden gidiyor, tnmyorlar. T nmad klar gibi her operasyonda onu da bizim kadar benzetiyorlar. Yaknda ellerinde kalacak. Do ru yle olabilir. Ama Asm'n lmnden do rudan sorumlu olmak isteyeceklerini sanmam. Kan mca hastaneye gtrecekler ama, zihinsel bozukluklar biraz daha ilerledikten sonra. Geri bunca eyden sonra ya amas 31

TAVIR

da mucize olur ya, o da ba ka. Alakl k bu. Yaptklarn n hangisi alakl k de il ki, bu da olmasn? Bu srada tuvaletten dnen Asm, kendisine yard m eden bir arkada yla birlikte gazinoda yatakhane blmne girdi. Yata n ba nda toplananlarn yan na geldi. Yer a ld . Yata n bir kenarna ili tiler. Nasl oldun, dedi Asm. Tam olmas gerekti i gibi, dedi. Ya sen? Ben de. Bildi in gibi. Doktor a ral m diyoruz. Ne dersin? Bo ver anlam nda elini sallad, i geirdi Asm. Battaniyeye takld gz. Hemen eki tirdi. Elinde bir para iplik kald . Evirdi evirdi. Bir eye yaramam gibi bakt. Glmsedi. ipli in di er yan n evirdi. Gzleri uzaklara dald mahzunla t: Ke ke getirseydim, dedi. Herke s birbirine sorar gibi bakt . Kimse Asm'a sormaya cesaret edemedi. Asm zr diler gibi bakt , birer birer. Dosta yumu ak baklarla kar la t. Asm yatmak ister misin, dedi biri. Asm ba yla olurlarken kafasnda bir yerler a ryorcasna elini ba na gtrd. Usulca kalkt . Yan nda oturan arkada , kolundan tutup gtrd. Yatan at, yatmasna yard m etti. stn s k ca rttkten sonra di erlerinin yan na dnd: Doktoru imdiden a rsak iyi olur, dedi. Birer iki er kalkanlarla birlikte operasyon, srasnda ald yaralara ald rmadan kalkmaya davran ld nda, TAVIR

kalkmasna gerek olmad sylendi. Gerek olmad ndan deil, kalkmak istedi im iin, dedi. Gz ucuyla Asm'a bakt. K p rtsz ylece duruyordu. Asm'n aclarn n yan nda kendi acsn n nemsiz olduunu d n d . Bu d ncesinden g ald . A rlarna bo verip kalkt yataktan. "nceki kadar a rmyor galiba" dedi kendi kendine... Drdnc kez mazgal tklatld . Bu tklatma bekleniyormu gibi mazgal a ld . "Allah kahretsin yine o lanet olas yz" demek geldi iinden tuttu kendini. Doktorun neden gelmedi ini sordu. Karsndaki yz hi bir yumu ama belirtisi gstermeden bir sre bakt. Gzlerinden nefret kvlcmlar saarak yzn buru turdu. Mazgal kapatp gitti. Uzun sre beklediler, yine doktor gelmedi. Hep bir a zdan 'doktor isteriz' diye ba rmaya ba lad lar. Sesi duyan btn ko u lar da ayn a rya katld lar. Asm aresiz acl rp n larna brnm t. Bir sre devam ettikten sonra a ry b raktlar. Mazgallara, kap lara vurmaya ba lad lar, sesler depremi sard her yan . Saatlerce yinelendi a rlar. Sonunda abartmal grltlerle geldiler. Kap y a p "Asm gelsin" dediler. Asm acl rpn laryla kucaklan p getirildi. niformalar iki kolundan tutup srklemeye kalktlar. Buna izin verilmedi. ti kak arasnda Asm' ylece al p gtrdler. Saatler geti. Asm getirilmedi. Ne oldu u soruldu. Mazgal aan 'o lanet olas gzler' sorular yan tsz b rakt. Mazgal kapatp gitti. Bu kadar gecikmesi, en sonunda hastaneye gtrlm oldu una yoruldu. yle olmas temenni edilerek inanmazl kla kark yatmaya karar verildi.

32

ET N BOA

BR KIZIL GL OLURDU SES NZ...

Apayr bir sevintir sizleri tanmak ve ya amak genliinizi, i te byle bir co ku... O kpr kpr ve smscakgzlerinizden, en anlatlmaz duygular yklenirim. Sizinle kanatlanr turnalarm, gkyznn en gzel mavisinde. Sonra dipdiri bir fidanla ayd nlan r, k k renklenen umutlarm. Filizler bytrm gzelliinizden. Bilincinizle ufuk ufuk oalrm, sarslmaz olur inancm... Denizlerle serpilmi o yllar d nrm, aklma smsk arkada larm gelir. Aclarla, alklarla lp lp dirilirim. Silahlar, bombalar arasnda kendini bulur iirim. O kavgalar ki hep anlam katar yreime ve hep hzn m ya atr sevdalar? Sa kulan duymaz ama, dilin hl sylemektedir devrimleri!... Bir Artvin oyununda, dalar sarsar durur topuklarnz. Ezgileriniz kollarma kenetlenmi , bir krk glmseyi tir. Basklar, zulmler arasnda; korkular, svgler arasnda; tanmsz bir lm sancsd r, sizin o hep ezilmi trkleriniz... nsan sevgisiyle dopdolu ve yaknsnzdr. syleyi iniz ylesine iir kokar, can kokar. Soylu bir grn le ne gzel btnle ir, o btn birikimleriniz sizin. E siz incelikler anlatrsn z, yangnlarsa canlandrr dlerinizi. Beynimde ve yre imde. hep varsnz, hep ya arsn z... Sonra sen, o ka n lmaz sava larn yolda , aclarla i gal edilmi yurdun iin; vurulmak, lmek pahasna yrrsn. Sen, direncin tarihinde ieklenmi ; anl anl , bir kzl glsn. Durmadan, yorulmadan gelecee ko arsn ve yeni ba tan yaratrsn hayat... TAVIR 33

Uykunun derin arl altnda ezilen gzleri gecenin bir vaktinde tedirgin a ld . Frlad yatandan, kap ya do ru ko tu. Ne oldu unu anlayamadan kuca na gzleri yar-a k, l gibi duyumsuz bir Asm verildi. Bir an lm oldu u san sna kapld . Dizlerinin ba zld. Pe inden gelen arkada lar Asm' almasalar belki yere ylacakt. Yoo, hayr lmemi ti, ama kendinde de ildi. Gtrp yata na yatrd lar. Nbetle e ba nda beklemeye karar verip, yeniden yattlar. Aclara sarnm bu rp n lar ncekilere benzemedi. Dizginsiz sald rlar arasnda gnler geti. Her yeni gnde aresiz acl rpn lar artt. Bir, iki, oldu. Asm gn gn eridi. ocuk gibi kucakta ta n r oldu. Gn oldu revire bile gtrlmedi, aclarna terk edildi. Gn oldu gtrld, saatler sonra duyumsuz olarak getirildi. Aclar rahat brakp da biraz kendine gelince, derin bir hzn gelip gzlerine oturdu. "Hastaneye gtrmyorlar, gtrmyorlar" dedi. An oldu gemi gnlerden birine gitti. O gnlerin se vin le rini, zntlerini ya ad . Kucak dolusu gzellikleri koynuna doldurdu. "Al n ocuklar, sizin iin getirdim" dedi. An oldu ya an lan ana dnd. Haki niformalarn kar snda Asm, Asm olarak dev gibi durdu. Bu zel dnyaya gelirken getirdi i yrek dolusu co kunllu u szlerine sard . Kendisi iin zldklerini gzlerinden okudu u dostlarna g olarak verdi. Beton d uva rla rla dnyadan koparlan zel yer ola an gnlerden birini ya yor. Henz len olmad . Yarm saat nce ba layan sald r sona TAVIR

ermek zere. Hemen hemen bitti, bitecek. niformalar bir ba ka ko u a geecek. Gzlerine inanamad . nanmak istemedi. Kafasn n ii bendlerini bir bir y kan fkenin zaptedilmesiyle u uldad. Gl titre imleriyle duvarlar sarsan hoparlrlerin arabeskini, mazgallardan ta an sesler depremini, zor anlarn vazgeilmez haykrlarn duymaz oldu. Gzleri byd, inanmazl kla kapand , a ld . Dei en hi bir ey yok. Her ey ba lad gibi sryor. Soyunun utanc yaratklar insan bilinsiz bir an ndan yararlanarak a a lamaya kalkyor. Asm ocukla t anlardan birini ya yor. Haki niformal lar etrafn sarm lar, iteliyor, tekmeliyorlar. Onun aresiz grn nden inanlmaz bir zevk duyarak onunla alay ediyorlar. Asm bilmedi i bu oyunun tan mad zorbalarna anlayamadan, anlamn kavrayamadan bakyor. ocuk gzleri dost scakl nda bir yz aryor. Bulsa snacak. Bulam yor. br yana dnecek. Hoyrat bir el uzan yor, b rakm yor... Hayr! Hayr! Srmesine katlan lamayacak, beklemekle bitmeyecek bir an bu. rile ip donmu gzlerinin inanmazl kla kapan p a lmas bir eyi de i tirmiyor. Her ey ba lad gibi sryor. O an 'hayr' sesleriyle u uldayan kafas zaptedilmez bir fkenin vatan oldu. Biraz nce postallarla i nenmi oldu unu, kollarn n kelepelere vuruldu unu unuttu. Yerinden bo an r gibi atld . lk niformaya arpt. Devirdi. kincisine arpt. Deviremedi. Onlarca el birden uzand . ncsne arpmaya vakit bulamad . Ne kadar niformal varsa hepsi ba na t. Kendini korumaya al mad. Zaten is34

teseydi de yapamazd . steyen istedii gibi vurdu. Kendisiyle ayn duygular iinde ileri atlan kelepelere vurulu kollar, niformalarla birbirine girdi. Hoparlrlerin deli eden arabeski, mazgallardan ta an se sler depremi, zor anlarn 'nsanl k Onuru kenceyi Yen e ce k' h a y k r b t n vazgeilmezliiyle ba lad gibi sryordu. niformalar gideli ok olmad. Hafif bir deprem sarsntsyla duvarlar titreten sesler soluk almak istiyor. Susuyor bir sre iin g toplamak ister gibi. Suskunlukla birlikte beklenmeyen bir tehlikenin tedirginli i dolduruyor havaland rmay. Korkulu bir cvlt, kanat sesleri iinde eriyor. Kumrularla havalanan sereler, kanat seslerinden nce kayboluyor. Bir ka gvercin ayn atakl kta davranam yor. Havalandrman n ortasna do ru yrmekle kalyorlar. Temkinli olmay b rakmadan bakyorlar etraflarna. ok srmyor bu an. Sesler btn azametiyle ba lyor, yeniden. Havalandrmadaki tedirginlik dalyor. Kumrular iniyor, sereler onlardan nce ekmek krntlarna yeti iyor. Ama gvercinlerin kararl grn leri yer amaya zorluyor onlar. Btn h zyla yeniden ba lyor ekmek krntlarn kap ma mcadelesi. Havalandrmann bu uan sakinleri, seslere almlar, deprem gibi sarsan sesleri ya amlarnn ola an ak iin gerekli buluyorlar besbelli. Suskunlukla ba lyor, seslerle bitiyor artk korkulu tedirginlikleri. a lacak bir ey yok asl nda. O kadar uzun sredir gnleri bu seslerle dolu geiyor ki, ola an ya am onlar TAVIR

iin seslerle dolu olan zamand r. Saniyelerle llecek suskunluk anlarysa ola an de ildir artk onlar iin. Oysa bu zel dnyan n iinde tersine i lemektedir zaman. Bilmiyorlar bunu. Bilmiyorlar, seslerin srd bu anlarda i kencelerin hangi alakl klar yaptn... Ve tutsaklarn da ba e medi ini... Bilmiyorlar... Oysa ya ananlarn sadece bir paras bu se sler... Sesler... Sesler de ba ka ba kadr. Dalga dalga ykselen direni lerin sesidir. Kimisi i kencecilerin alakl n haykrr, kimisi hesap sorulaca n... Haykrlar sesler depremi tamamlar; i kencecilere kar mazgallar yumruklayan direni ilerin ba emez fkesidir bu. Ve bir de... bir de son sesine kadar a lm hoparlrlerden i kencecilerin kahrolas arabeski y kse li r. Alaklklarnn tamamlaycsdr, sanki... leden bu yana saatler geti. Soluk almakszn sryor sesler. niformalar gideli ok olmad . Bir ba ka ko u talar imdi. plak ete arpan coplarn sesi, tepinen postal seslerine karyor. Kelepe vurulu kollar gn gelecek hesap soraca z diyor. Aral ksz sryor deprem gibi sarsan sesler. Tedirginlikten uzak ku l a r srdryorlar ola an ya amlarn ... Sesler arasnda Asm acl rp nlarna sarlm, kvranyor. Herkes a rsna, szsna bo vermi , Asm iin u ra yor. Hastaneye gtrlsn istiyorlar. kidir ok bekletmeden geliyor niformalar. Hastaneye deil, yine revire gtrmek iin. Yapacak ey yok alp gtrn diyorlar, aresiz. 35

Asm aclarna hkmetmek ister gibi duruyor, kasyor kendisini. Dost baklar aryor. Gzleri "b rakmayn beni" diyor sanki. Bu d nceler iinde ku kular, kayg lar t kafasna. Bir sonuca varamad . Bir an mazgal n a k oldu unun farkna vard . ten pazarl kl sinsice glmseyen bir bakla kar la t. zntsn bu sinsi baklarn grm olmasna can skld . K zd kendi kendisine. Binba yd bakan. Asm' kastederek; Mesele u psikosomatik vaka m ? Hi zlmeyin hepinizi onun gibi yapaca z, dedi. te bu anla lmayacak bir ey de ildi. Bir zamanlar dnyay kana ve ate e bo anlarn temerkz kamplarn an msad . i fkeyle doldu. D nceleri dudaklarndan ses olarak dkld. Duyan sese katld . Sesler ko u tan ko u a yayld . Hep bir azdan haykrld . "Nazi Kamp m ? Tutuk Evi mi?" Bu zel dnyada komutlara artlanm varl klar yaratld gn; bir komutla ba layp bir komutla bitti i gn her ey; tren ad mlarnda bekliyor olacak muzaffer bir komutan. Hangi sava nasl kazanm tr, bilinmez. Sorana; korku sudur, syleyemez bir giz gibi sakl yor herkesten. Kazanm tr ya yeter, nemi yoktur gerisinin. Nihayet kardan grld nde o oldu u bilinecek. niformalar iinde kurum kurum bir muzaffer. Bir bo lu a bakar gibi bakyor olacak yz ifade-

siz. Ho geldin binba , denilecek. Kendisine verilen sz unutmayacak elbetteki, "ki iliklerini katletti imiz varl klar tren ad mlarnda getirdim size" demiyecek. Ba ard m, diyecek sadece, ba ard m! Bunun anlam hemen bilinecek, b e kl e n e n b u du r n k kar sndakilerce. Kurtarrz! yi i ba ard n z yar baym, denilecek kendisine. Buyrun, oturun. Belki oturacak. Belki oturmayacak... Sonra...sonra da... Ne olacak? Sonra, ok, ok uzak bir zaman tesi... Ne olacaksa imdi olacak... Saatlerdir bu d ncelerde kvran yordu binba . Tamam, olur szn duysa ya da bir yakar.... Derin bir soluk alacak. Bu i bu kadar i te, diyecek. Ama duyam yor. nlemelerin kar t sessizlik an uzuyor. Uzadka umutlanyor. Ba aracak m ne? Suskunluk an daha ne kadar srecek. Kestiremiyor. Ba arya atlacak ad mn gizli sevinci km ld yor iinde. Biraz daha e iliyor, aclara sarnm Asm'n stne. Haydi, diyor sl k gibi bir sesle. Haydi syle... Soluk beyaz araflarn zerinde Asm'n yz gergin derin izgilerle kar m . Her izgiye kvrm kvrm acsn sarm . Grmeden bakyor. Gzleri sanki sonsuzlu a aklm . Haydi, diyor sl kl ses. Haydi syle... Bak doktor da burda... Sylersen acn bitecek...Alt st pi man m diyeceksin. Ne biliyorsan an36

TAVIR

latacaksn... Sz... O zaman, namussuzum kendim gtrece im seni hastaneye... Kendine bak sen. Bo ver gerisini... Sana m kald vatan kurtarmak?.. Haydi... Bak acdan inliyorsun. Daha ne kadar dayanabilirsin ki... Haydi... Asm daha ok geriliyor, kasl yor, hkmediyor inlemelerine. Yeni ter tomurcuklar birikiyor aln nda, usulca szlyor. Soluk al r gibi sesler dklyor, dudaklarndan. Alak, diyor. Alak... Szler anlamsz uzuyor. Gerisini getiremiyor. Bir tokat pa tl yo r yznden. Beyninin derinliklerine arpp yanklanan bir tnlama duyuyor kulaklar. Bitimsiz bir bo lu a d tn san yor. Zaptedilen inleme bir l k gibi bo an yor. kinci bir tokat daha kalkyor vurmak iin bu acl rp n a. Asm bunu duyumsam yor. Bir ka adm tede masaya yaslanm, a rl n bir ayana aktarm ocuk yzl beyaz gmle iyle doktor, dnp bakma gere ini duymuyor. Elindeki kutuya anlamsz ekillerini iziktirmeyi srdryor: "Asm bitimsiz d ne ba larken acl kvran yznde katla m , duyumsuz yatyor. Binba isterik fkesine bulanm, burnundan soluyor, att tokatla acyan elini yumruk yap p skm , trnaklar avularna batyor. Ne yapacaksan yap da, u oros pu ocu unu ko u una gtrsnler, diyor. Gnn ilk klar szlr gibi geerken sislerin arasndan topra a eri meden solukla p siliniyor. TAVIR

Suskunlu u olduka uzun srd. Solgun grnyor. Baklar dalg n. Sonunda fsldar gibi, "biliyor musun" diye sze ba l yor. Byle sabahlar hi sevmem.... Tekrar susuyor. Ama bu kez uzun srmyor suskunlu u. Byle sabahlarda kafamdaki, yre imdeki gc bir an iin kollarmda bulmay, bilsen ne ok isterim. Yine byle bir sabaht i te... Byle bir sabaht, Asm revire gtrlrken geride b rakt baklarn anlam n rendi i an. Byle bir sabahla ba lamt, onu son grd gn. Vakit len. Vedala l yor... Son kez oldu unu bilmeden. zlmeyin dnp gelece im. Daha nice direni lerde birlikte olaca z diyen Asm lme ne kadar da uzak. Oysa kvrm kvrm aclarn eritip tkettii Asm lme ne kadar da yakn. Onu o katlanlmaz aclar iinde kvran rken grd ilk gnden bu yana haftalar geti. Bir de ncesi vard . ncesi... Bu zaman n de eri llemez. Nasl llsn? Tedavi ettirmemeye yemin etmi esine hastaneye gtrlmeden geirilen zamand , geirilen her gnd, her and . Asm' o dn olmaz an'a yakla tran. Bu, ne hastal n ciddiyetini bilmemekten, ne de vurdum duymaz keyfi-

37

liklerden ileri gelen bir ihmaldi. Bu; zulmn, ba e mezli e tahamml edemeyen acmaszlyd. Bu; zulm ve direni arasnda ya ayan amansz hesapla man n bir parasyd . Her zaman sorgucu, yarg c olacak de il ya, onlarsz da hkmler verilebilir ve bu zulmn cellatlarnca sinsice infaz edilebilirdi. Geri dnlmez an yaknd. Artk, Asm'n hastaneye gtrlmesinin mahsuru yoktu onlar iin. Gece, btn sesler susmu denilesi bir sessizlikte. Ykse k duvarlarn arkasnda kayna grnmeyen projektrler krm z ta laryla i iyor. G e a an ktan bloklarn dnda karanlk duvar gibi ykseliyor. Uzaktan uza a duyulan sesler sessizlii ne kadar bozuyor, bilmem. Aralklarla ba layp susan motor sesleri geliyor. Duyulur duyulmaz bir u ultu olup akyor sessizlie. Havada k bloklarna hapsolmu damlacklar, damlacklarda p rltlar... Hangi dlerin kap sn aralar onu da bilemiyorum. Ama o bitimsiz devinimlerinden anl yo rum ki, alt nda yrmedike hissedilmez bir ya mur usul usul iniyor geceye. Sonuncu kibritlerden birini daha akyorum. Zayf alevin nda mektubun son cmlelerini de okuyorum. Gryorsun ya, diyor. Mektubun zgn bir yan yok. Ama bu u runa direnilmi bir mektup. A sm' n hastanede oldu u gnlerdeydi. Canlar istedike yaptklar tek tk mektup TAVIR

da tmlarndan birini daha yap yorlard . te o gn bir ka arkada a gelen mektupla birlikte bu mektubu da verdiler. Asm bizim ko u a kaytl ya. Her neyse, k sa bir sre sonra mazgal a p mektubu geri iste-diler. Mektubun A s m ' a gtrlmeyecei kesin. Bir anda karar verdik. Mektubu vermeyeceiz. Ne olur ne olmaz diye bir yerlere sakladk hemen. Onlarca asker girdi ko u a. nce hepimize toplu olarak saldrdlar. Olmad . Sonra birer birer ald lar aralarna, canmza okudular. Kou u aramadk yer brakmamacasna didik didik ettiler. Ama bulamadlar. Yine bize dndler. K p rdayacak hal b rakmayncaya kadar bir daha... Sonunda b kp gittiler. Mektup da bizde kald. O gnden beri hep saklarz. Mektubu katlayp zarfna koyuyorum. Evet. Mektubun zgn bir yan yok. Ama... yok mu gerekten? Mektup verildii tarihten ok nce yazlm. ki ay kadar nce. Her ana gibi bir ana yazm . Daha do rusu yazd rm. Satrlarnda efkat, umut, zlem.. Ana yre i i te, el vermemi , skntlarn, zntlerini yazmayp, atr aralarnda ylesine gei tirmi . Kada s dramad zlem dolu yre inin btn sevgisi, scakl yla selamlar yollam. Bir gn smsk kucaklayacann umuduyla yan t bekliyor olundan... Gel gr ki; yant yerine o lunun lm haberini alm . Nasl anlatl r, imdi, bir anan n bu acs? Alaca umutlu bir haberle a lamakl bir sevinci ya amaya hazrlanan bu ana, lm haberi alan analarn ka ncs?

38

YK

YA AMAK DRENMEKT R
HAYAT AZM Gtr karanl kta gnlerin ayrd na varmak, gn do umunda afa n kzll n, g n mavili ini okamadan gzlerle, mmkn m pazar pazartesinden ayrmak? Zaten pazar bir dinlence gn de ilse, ne fark vard r pazartesinden. Bir de ellerin arkadan bal , bo azn askl , gmlmsen bo azna de in lam ukuruna... Eni iki metredir ukurun, boyu bir... Ayaklarn ermez ki dibine, derinli ini bilesin. Lam suyu karad r, sen yine de denizi dlersin. Denizin dibinde dans eden yosunlar, kayalara kmelenmi midyeleri, balklar... Birde maviyi... Bir bakarsn beyaza yaknd r deniz, st mavisi... St mavinin arasnda yol yol koyula r, lacile ir... Ci erine ekemezsin ukurun kokusunu, burnunun dire ini szlatr. Miden mi buland ukurdaki adam? Bulan r ya... rp karmak istersin o kokuyu. Vazgetin. Yeni am bir goncay d nyorsun de il mi? Belki de bir karanfil? ukurdaki adam sevdi i birini beklercesine kap ya dikmi ti baklarn . oktand r u ramam t sorgucu. Oysa hergn do umunun ard ndan yeni bir gn mjdeler gibi gelirdi. Bugne de in tam tam na, doksan defa gelmi ti. Sorgucunun gidi inden sonra TAVIR ona bir ana n iinde slatlm ekmek verilirdi. Bu da ukurdaki adamn bir gn daha ya amas demekti. Neden gelmiyordu sorgucu, yoksa unutup gitmi ler miydi onu bu ukurda. Al d nd ukurdaki adam, midesinin al ktan burkuldu u ilk gnler ok gerilerdeydi imdi. Midesinin gnden gne kld n duyumsuyordu. Verilen ekmei bile bitiremiyordu. Midesi ile birlikte kaslarn n eridi ini, cssesinin kldn de biliyordu. Bunu bilmekten ok, bacaklarn n birbirine dokunu unda, sadece deri ve kemiklerini alg lamasndan karyordu. Derilerini yle bir alg l yordu ki bazen kendi kendine deil de mandaya dokundu u san sna kap l yordu. Bir de u kasnda, g snde ve sa kolunun affnda ieri do ru i leyen ve gnden gne o alan a rlar da olmasa... Ellerini ksa bir sre zebilmi olsa, her an iine i leyen yaralarna bir an dokunsa, acsn n tkeniverecei san sna kap l yordu. Fakat son gnlerde bunu da d nemez olmu tu. Bilinci o u kez net de ildi. D nemiyordu. D nebildi i tek ey; al k ve lmd. lmn so uklu unu bile duyum39

samyordu. lmek ylesine basitti ki... Gzlerini yummak ve ba n gmmek la m sularna... En fazlasndan be dakika... Bir de elleri arkadan bal , boynundaki asklar olmasa.,. Gnler sonra sorgucu, glmekle konu ma aras bir ses tonuyla yine geldi. "Naslsn bakalm ukurdaki adam?" ukurdaki adam gzlerini aralayp bakt. imdi afakta gri bulutlar zorlayan bir kzll k vard. Biraz sonra bulutlar kaybolacak; da, ta , fabrikas, tarlas, okuluyla yacakt dnya. Ben afakta bir m. Ya amam gerekli umudu, yarn... lmne deil, ya amna direnmeliyim. Ya amak direnmektir diye d nd ukurdaki adam.

"Seninle biraz oynayalm m, fareleri sever misin? dedi sorgucu. ukura iki fare b rakt. Farelerden biri ukurdaki adam n yzne trmand . Adam yznde dola an farenin ayaklarn, dokunu larn , tylerini, soluklann duyumsuyordu. Ya amak direnmektir diye d nd. A zn aabildiince at. Fare, bir tehlike sezinlemi cesine temkinli, adamn dudaklarndan a zna uzand. K sa bir sre sonra yuvasna giriyorcasna rahat, adam n a zna girdi. Adam, var gcyle yutkundu. Farenin rpndn duyumsad . ukurdaki adamn gzleri, ya amak direnmektir diyordu. Sorgucu foto raf karesinde donuk bir grnt gibi kalakald .

TAVIR

40

K TOP BAHARLI KARANFL

DEM ATE

Yrekliydiler alabildi ine, gentiler. Gzlerinde umut vard, sevin vard . Gelecek gzel gnlere inanman n huzuru vard gzlerinde, zgr gnlere ula mak iin atlan yeni bir ad m n tarifsiz co ku su. Gece so uktu, ayazd ... Gece sessiz, yrekleri scakt. Yanan bir dinamit titili gibi sokulmu tu yrekleri gecenin koynuna. Yollar ke silmi , bariyerler kurulmu tu. Evler basl yordu hergn. Gzaltna al n yordu oluk ocuk ev halk; gnlerce sren sorgulara, i kenceye. Halkn rgtl gcne darbe vurmak iin dernekler basl yor, talan ediliyor, kapatl yordu. Dernekleri, evleri basp halk srkleye srkleye bindirdikleri, i kenceye ta d klar aralar yok ederek iyi bir cevap verilebilirdi dzene. zgrl n rld yola bir ad m daha. O uzun sava n sonunda oluk ocuk, kad n, erkek dolduraca mz meydanlar iin; sava larn zafer trkleriyle girece i meydanlar iin... TAVIR

Emein kazand, milyonlarn sevin halaylar tuttu u lkeye. Her sokaktan, her fabrikadan, her tarladan akn akn gelen insan selinin kurtulu bayra n ykseltti i gnlere. nanlyd lar alabildi ine, kararl yd lar. Gece so uktu, ayazd . Yrekleri kp r kp r ve scak. zgrlk bahesine bir fidan daha dikmenin, basklara kar koyman n co kusuyla yokedeceklerdi halk i kenceye ta yan onlarca arac. Anszn bir patlama duyuldu. Zaman ndan nce patlad bombalar. ki can, iki tomurcuk ka-, ranfil d t gecenin karanl na. "Benim olum lmedi. Yoksul halkn yre inde ya yor." "Benim o lum askerdi. Paral asker de il, halkn askeri. Halkn askerleri lmez." Gecenin karanlna d en iki cana can veren analarn sesiydi bu. Sayg duru unda bekliyorlard, cami avlusunda; o ullarn n tabutu ba nda, yum41

ruklar fkeyle skl . Yaralar derindi, a lar byk. Da lara, ovalara s mazd aclar ama bir o kadar da fkeliydiler; fkeliydiler dzene. O ullarnn hakl l na, o ullarn n davasna inan yorlard. Tekrar tekrar nbet tuttular tabutlarn ba nda, tekrar tekrar "onlar lmedi, mcadelede ya yor" diye haykrd lar. Cami evresi ve avlusu polis tarafndan ku atlmt. Devrimcilerin yolda larna sahip kmasn engellemeye al yorlard , tren yaplmasn engellemek istiyorlard . Trene katlmak isteyenlerin yars bile ula amam t camiye. Metrelerce ilerde kurulan barikatlarda gzaltna alnm t " yzlerce ki i tm direni lerine ra men. Tabutu cami avlusundan d ar karan kitle, polis emberine al nd . Kitlenin 3-4 kat sayda polis copu havada bekliyordu azg nca. "Cenazeyi arabaya koyun ve dal n" dediler. Hi kimsenin dalmaya niyeti yoktu. Joplar, tekmeler birbirine karm t, insanlar yerlerde srkleniyordu. Analar bu kadar byk bir sald r beklemiyordu. A layacak gibi oldu biri. Ama o lunun szleri geldi belki de akl na. "Ben lrsem sakn d man n yan nda a lama. Ba n dimdik olsun" demi ti. "Dokunmayn ocuklarma. ekin kirli ellerinizi" diye ba rd ve yrdler stne polisin. Polisin gtrmek i ste di kle ri ni sm s k kavryorlard , b rakm yorlard . Cenazede bulunan herkes onlarn o luydu, kzyd imdi. Ne jop, ne tekme, ne de tehditler kr edebiliyordu onlara. TAVIR

Mezarclar her zamanki i lerini yapman n umarszl yla ba ladlar kazmaya. ki kzl pankart a ld , iki top karanfil. imdi herkes su skun; gzya larn tutam yor kimi. Nasl tutsunlar ki? Gzya lar aresizlikten de il, iki yolda , iki can yitirmenin acsndan. Analar toprak atyor. Sanki o ullar akam eve gelmi , ona yatak seriyormu gibi dzeltiyorlar topra. Y lg nl k yoktu, a knl k yoktu. nk onlar, onurlu bir ya am n sava syd ; zgrlk sava s... Vurulup dmsn ark syleyerek rken afak Kundan gzerken tomurcuk Haydi yum gzlerini ifte su verildi Bilendi b ak(1)

DPNOT (1)Murtaza VURAL 42

"BUGN GR GNMZ"
TAVIR

Bir grgen koruna sarl r gibi u zemheride; baharda ye eren yamalarn al na moruna karr gibi kucakl yoruz sizi. "Erzincan'da bir ku var, kanad nda gm var." Karl, kah rl bir Ianadolu kenti. Da l k, ama ormansz. Kayal k ve kra. Souk bir k gn gideceim bu kentin mahpusunda canevimizde, dncelerimizin alevinde sakladm z bir yiit yatyordu. Yeni dostlar sakl yor imdi; doruklar yakacak rzgrlarn sesinden, topra n derinliklerine kazlan ,. umutlardan.. Bir mahpus yakn ym Antep'ten, yaralt nehirlerinden. Buca'dan; damarlarnda kuruyan kan n, sinirlerinden ekilen gcn yerine can olduumuz, insanl k onuru iin lme yatmaya diren oldu umuz dostlardan. Bir mahpus yakn ym Amasya'dan, moraran bedenlerden, kanayan ama gonca veren direni lerden. Bir mahpus yakn ym... Sevincimizin, kahrm zn, onurumuzun Kz'yle. Tomas Borge'u okuyorum yol boyu. " imizde emperyalizme kar ate ten de te bir ey var: Yang n"(1) Bu yangn n Kz'leri tutu turan rzgrn d nyorum. Somoza zindanlarndan Erzincan mahpushanesine do ru. "35 yl durmakszn sava m bu efsane kumandan" ve ate emberinin Erzincan halkasn . Dipdiri, umut dolu bir gen kz. Genleri ve 70 ku ann deneyimli mahpuslarn, direni ilerini d nyorum. Erzincan dalar ortasnda dz bir ova. Cezaevi, ovann Munzur'a ula an yan nda, Munzur'un eteklerinde. Ko u lar, Karada 'a, Sakaltutan tepelerine bakyor. Havaland rmada volta atarken, ko u lar solumuza al nca yal n tepelere, karl tepelere do ru yryorduk. 43

TAVIR

Aybast yaylalarndan kalkan bir kartal o, Erzincan cezaevine konmu . Ba mor dumanl da lar gibi, gzleri nehirler gibi, alayan b ykl bir adam o. Y llarca yapayaln z direnmi ; okyanuslar biriktirmi , enginler gibiydi. Milyonlarn atardamar duvarlarn ard . Duvarlarn ard ndakilerin "d nceleri kayna n Spartaks'ten alm gibi fkeli, Yunus'un dergh nda kalm gibi insancld ."(2) nsanlar bekle iyor Nizamiye nnde. Yzlerinde ayn endi e, ayn ku ku. Ad yasak lkenin analar, yzleri aclarn dura ; gzleri dalg n, uzaklarda. Havaland rma bir hasret yuma, sevin dalgas. Kucak dolusu sevgi, kucak dolusu heyecan getirdik. niversitelerde, gecekondu mahallelerinde, fabrikalarda g toplayan solu u getirdik. Sarslmaz bir iradeyle, endi esiz bir sab rla gzlerinde volkanlar byten bu insanlar, hayata yle bir a kla ba llar ki. En-vah i sorgulardan sonra, on yllar bulan mahpusluklardan sonra yle gvenle, inanla; ylesine sade bir ifadeyle kuraca m z yeni dnyan n rzgrlarn ci erleriyle besleyeceklerini sylyorlar. Sanki dnyada btn olup biteni biliyorlar... Nasl da duyarl lar bu beton yn iinde. Uzatn ellerinizi da lara do ru, eritin Erzincan'n karn diyesim geliyor... Kar sular gibi kata kata nmze ta lar, vadileri yara yara akal m. Yeni bir hayat fkrsn geti imiz her yerden. Gzlerindeki TAVIR

parltya dal yorum, karyorum... Ate in ve Gne in ocuklar... Bir havalandrma dolusu. Kasm da burada m acaba? 17 ya nda Kasm; cezas ya ndar. byk, 20 yl yatacak. 15 ya nda ba ka bir gen; km panzerin kar sna omuzunda bazuka s. Basm teti e... ate leyememi ; basm teti e, ate leyememi . Ate in ve Gne in ocuklar... 70 ya nda bir adam. Pu u sarm ba na; all , ye illi. 14'nde bir gen kz, Ninsun'un soyundan. Beyaz al n atm boynuna. li gzlerle oturuyor a abeyinin yan nda. Halaya duruyor gen, ihtiyar; halaya duruyorlar, erkekler, kad nlar, ocuklar. Gen bir avukat volta atyor mvekkiliyle. Belki gecekondu barikatlarn anlatyor; yryleri belki de, sorgularda kilitlenen dilleri. Yorulmaz onlar; kentten kente, duru maya, gre ko arken. B ktramaz onlar binlerce sayfal k dosyalar. Alev yata onlarn cppeleri. Her savunma yeni bir a knl k yaratacak d manda. Bir uzun hava Munzur da, Munzur'un doruklar kar, yan ba bahar. Gelin sarlal m, geliyor ayrlk vakti...

DPNOTLAR 1) Nihat Behram, Demokrat Sab rszl n Sab r Tarts. 2) Mustafa Pala

44

"YERYZ AKIN YZ OLUNCAYA DEK" MCADELE! AMA YA AMIN TM ALANLARINI KUCAKLAYARAK!

Geen saym zda TKM (Tutsakl k Ko ullarnda Mcadele) adl dergide yer alan bir yazy, Adnan Ycel'in "Yeryz A kn Yz Oluncaya Dek" adl iir kit ab n n ele ti ri sini yaynlam tk. Bu yaz 1979 yl nda ya y nl an an K l t r ve Sanat Ya am nda Tavr, TKM adl dergilerle, yeni Tavr'la srdrlen devrimci anlaya bir rnek oldu. Ele tiriyi yaynlamadan nce Adnan Ycel'e gndermi tik. D nsel fa rkl l kla r oldu unu biliyorduk. Gnler nce dost, iten bir ses t e le fo n etti bromuza "Oraya gelmek, oran n havasn solumak, oran n scakl n hissetmek istiyorum" diyordu yzlerce kilometre teden. Birgn kulaklarnda I n ci rli k' te n ka l kan u a kl a r n u ultusuyla, ald kapm z. Grup Yorum yeni bestelerini seslendirdi. air ark szleri yazd . Yaynlad m z bu syle inin,, yaratlan tartma ortam n zenginle tirece ini umuyoruz. TAVIR: Tavr'daki iirinizle ilgili ele tirileri nasl de erlendiriyorsunuz? TAVIR

A. YCEL: Genel olarak d nrsek bu ele tirinin yazld ko ullarda bir iir kitabna eilip byle bir ele tiriyi yazmay bile duyarl bir tavr olarak gryorum. Ayrca ele tiriyi genelde vg olarak deerlendiriyorum. Ancak ele tiride baz eksiklikler olduu da bir gerek. Baz yerlerde yanl anla lmalar, baz yerlerde farkl anlay szkonusu. TAVIR: Bunlar biraz daha aar m sn z? A.YCEL: rne in, kitab n 26. sayfasnda yer alan u dizelere bakal m. "Hayr. Ege'de ttn de ildi hi kimse ukurova'da pamuk Konya'da buday de ildi a layan Ucu krk bir kalemdi yalnzca Bir de yaklan kitap Ve b aklanan defterdi" Bu dizeler hakknda ele tiri yle: "denilerek, darbeyi yiyenlerin yaln zca aydnlar ve renciler oldu u... kalemin ucunu kran cuntan n, Ege'nin

45

ttnne, ukurova'n n pamu una ve Konya'n n bu dayna hibir ey yapmad " sonucuna varl yor. Bu yarg , yukardaki di zel e ri n ya nl anla lmasd r. Benim bu dizelerle anlatmak istedi im; cuntan n onlara birey yapmad de il; Ege'de ttn i ilerinin, ukurova'da pamuk i ilerinin, Konya'da iftilerin ve genelde geni halk kitlelerinin 12 Mart ncesi d e vrim ci h a re ke t e katlmad d r. Yoksa darbede tm emekilerin kendi paylarn ald nn bilincindeyim. TAVIR: Dizelerin yanl yorumlamaya a k olmas, birden fazla anlam n karlabiliyor olmas, bir olumsuzluk de il mi? A. YCEL: iirin dili, normal konu ma dilinden ve dzyaz dilinden ok farkl , imgelere dayanan bir dildir. Ancak o dizelerde imgelerin a k oldu unu san yorum. Tm halk kitlelerini, Trkiye'de bilinen imgeyle anlattm. Harekete kat lmay ise barma imgesiyle verdim. Kitap u anda 4. bask sn yapmak zere. Byle bir yorum ilk kez bu ele tiride kt kar ma. Bir ba ka rnek; ele tiride "Drt bir yana haberler sal narak ld denildi i halde inanlmayarak Ve gittike skla an trklerde Da lara gne do durulmayarak" dizeleriyle, karamsar ve hayal krkl na u ram bir hava izdi im ileri srlyor. Anla l yor ki bu dizelerin Nurhak A d'ndan bir yararlanma oldu u anla lmam tr. TAVIR

Farkl anlay konusuna gelince, "Bireyler vard hep yarm kalan Ve dlerle bir trl ba da mayan" dizelerinde bu dlerin neler oldu u sorgulan yor. Benim gr me gre sorgulanmayacak kadar a k biimde, mcadelenin zafere ula mas d leridir. Ancak yenilgiyi gzard etmemek gerekir. Ortada yenilgi varsa zafer d lerinde de yarm kalan birey var demektir. Ele tiride bir yanl anla lma da kitaptaki blmlerle ilgili yorum izgisidir. Blm blm ve ayrntl olarak ilk be blm ve 9. blm ele al nm. lk be blmde ise 12 Mart ve 12 Eyll sonras diye tekrarlanm . Oysa ilk be blmde 12 Eyll sonras yoktur. 12 Eyll sonras, 6. blmn dizelik spot giri iyle ba lar "Y ld zlar metal metal d m yere Her yerde sessizlik kayna yor Kafalar susmu , omuzlar konu uyor" Bundan nce 12 Eyll sonras iin hazrl k dizeleri 5. blmn son sayfasnda a ka grlebilir. "Bir ddk al nacak denilmi ti Bir ddk fr New York'ta Washington'da Sesi kulaklarm zda bir ddk Nice gller solacak denilmi ti Nice gller" Bu dizelerden nceki blmleri, 12 Eyll sonras olarak de erlendirmeyi farkna varlmayan bir yan lg kabul etmek gerekir. 46

Yine bir farkl gr ise, halka ynelttiim ele tiridir. "U runa can verdiimiz canlar Bir trl anlayamad lar" Bu dizelerden bir ele tiri olarak yneltiliyor. Hakl olabilir. Ancak ben bu gr mde srarl ym. Kendi u runda len insanlar ihbar edenler o insanlar anlamam demektir. Halk, Bossa kuma gibi "neylerse gzel eyler" anlayna katlmam szkonusu de il. Bu gere i grmezlikten gelemeyiz. TAVIR: Sadece halk iindeki ihbarclara ynelik bir dize mi bu? A. YCEL: Hayr. Ayn zamanda devrimcilerin mcadelesini desteklemeyen halk kitlelerini de ele tiriyorum. Yoksa yaln zca ihbarclar kastetmiyorum. Benim asl zerinde durmak istedi im, ele tiride 6., 7. ve 8. blmlerin gei tirilmi olmasd r. Oysa 12 Eyll srecinin ba lang cyla, lm orucu direni lerine kadarki sreyi ieren bu blmler bence ok nemliydi. Bu kadar nemli olan blmler, -be dizelik tan tmayla gei tirilmemeliydi. Ele tiride byle bir yntem okuyucuda ok de i ik ku kular yaratr. Kitab n son blmne ynelik ele tiri ise tamamen vgden ibaret. TAVIR: E le tiri, bildi iniz gibi basklarn en yo un oldu u cezaevi ko ullarnda yazld. 6., 7. ve 8. blmlerin ele tirilerinde bir gei tirme mantn n izlenmedi i, ko ullar erevesinde yazlmad kan sndayz.

A.YCEL: Ele tirinin yazld ko ullar elbette gznnde bulundurmak gerekir. O ko ullarda yazlamam olabilir. Ancak derginin yaynland gnmz ko ullarnda yazlabilece ini san yorum. En azndan bu eksi kli in bundan sonra da giderilebilece ine inan yorum. TAVIR: Kitab nza yneltilen ele tiriler bu kadarla kalm yor. Bir de "Ama a ksz Ama iirsiz Ama kitapszd k nce airleri kovduk aram zdan A km z bile anlatamad k birbirimize Sonra bilim adamlarn kovduk Sonra e itimcileri ve daha niceleri Velhasl hibir gzelli i Bir trl katamadk gzelli imize Bir at gzl myd bu Bir bakar krlk m yoksa Ki ya am n tmn kucaklamadan Varmak istedik o sonsuz ya ama" dizelerine ynelik ele tiriye ne diyorsunuz? A. YCEL: Bu dizelerdeki "a ksz" szc ele tiride bir imge olarak "inanszl anlatyor san lm . Oysa kitab n ad ndaki "a k" imgedir. Bu dizelerdeki "a k" ise gerek anlamda a ktr. 12 Eyll ncesi devrimcilerin bu insani yn kmseyerek insanlar arasnda a kn da olmas gerekti ini kabul etmeyi lerine ve ok sekter bir biimde bugn artk mizah konusu olan "bac" imaj n o gnlerde ya am 47

TAVIR

olmalarna ynelik bir ele tiridir. Bu gere i de kabul etmek gerekir. TAVIR: "Ama kitapszd k" derken vermek istedi iniz mesaj neydi? En ar ele tirilerden biri de bu dizeye ynelikti. A. YCEL: O dizede de 12 Eyll ncesindeki tek dergi devrimcili i ele tirilmi tir. Bir ok siyasi rgt kendi yaynlarn n d nda "kapital"i bile hi okuma gere i duymadan yaln zca kard dergilerin mesajlaryla yetindiler. Hatta insanlarn bilin dzeylerine gre de il, iyi kavga etme dzeylerine gre ok byk grevler verdiler. 12 Eyll sonrasnda bu insanlarn bir o u kahve kelerinde ve kumarhanelerde eriyip gittiler. Bu ele tiri genel iindeki zelleri kapsam yor. Ele tiriyi yapanlar gemi te byle bir hatay ya ad larsa bu ele tiriden hi mi hi rahatsz olmamal lar, tam aksine o hatay ya ayarak tabanlarn hunharca harcayanlar da iyi tanyarak yneltti im ele tiriyi desteklemelidirler. TAVIR: Peki airler nasl kovuldu rgtlerden, kitle rgtlerinden? A.YCEL: airlerin kovulmas, 12 Eyll ncesinde ykseliyor gibi grlen sn f mcadelesinde sanata, edebiyata, e itime, bilime nem veril-meyi i, tam aksine bu tr u ra larn entellektelkk burjuva u ra lar olarak grlmesini ele tiren bir imgedir. Yani hayatn btn alanlarn n kucaklanmad n , yaln zca mcadele alan n n n plana karldn , bu yzden de o sonsuz ya ama TAVIR

yarlamad n anlatmak istedim. TAVIR: Sanat ve kltr alann da mcadelenin bir cephesi olarak gren, bu alandaki bo lu u elinden geldi ince doldurmaya al an Kltr ve Sanatta Tavr dergisini ve onunla birlikte Grup Yorum, Grup Ekin, OHS ve FOSEM'in al malarn nasl de erlendiriyorsunuz? A.YCEL: Btn bu kltrel ve sanatsal klar ok olumlu ve sevindirici buluyorum. zellikle 12 Eyll sonrasnda ylgnl k, bunalm, hzn, mcadeleden ka sanatn n egemen oldu u grlmektedir. nsanlarn umutlarn n ve gelece e olan inanlarn n glenmesi gerektii bu dnemde, bunal m ve intihar edebiyatn n kitleleri su skunlu a srkledi i bir gerektir. Byle bir dnemde gerek Tavr, gerekse Grup Yorum, Grup Ekin, OHS, FOSEM ylg nl n ve suskunlu un yrtl d r. TAVIR: Son olarak eklemek istedi iniz bir ey var m ? A. YCEL: Son olarak sylemek istedi im udur: Dergideki ele tirinin ba l "Yeryz A kn Yz Oluncaya Dek Mcadele, Ama Nasl?" idi. Ba l a, yan t ba l k olarak bir nerim var "Yeryz A kn Yz Oluncaya Dek Mcadele, Ama Ya am n Tm Alanlarn Kucaklayarak". TAVIR: Bu gzel syle i iin ok te ekkr ederiz. Ba l kla ilgili nerinizi de i tirmeden kullanacaz.. 48

OKURLARIMIZDAN RLER

HAZAL TUN

DRENMEY RENMELSN
Direnmeyi renmelisin keserken yollarn kurunlar blnrken acyla gecelerin Ko may renmelisin umudu kovalamay dolu dizgin gne in ilk klarn dalarn ba nda trklemeyi Bir yann toprak altnda kanar bir yann sava rken bilincini, solu unu, umudunu yreini payla may renmelisin Sevmeyi renmelisin i kencecilere, cellatlara yarn n ayd nln sndrmek isteyenlere inat

DEM R PARMAKLIKLARA ULAMAK

iirlerle ula mak isterim sana solurken havasn kurarken dlerini gelecek gzel gnlerin gne lerle ula mak isterim sana gzlerin, sesin, yre in bulutlarn stnde ne rengindedir ieklerin trklerle ula mak isterim sana dostluun, sevdan n trksyle direni ten, grevlerden trklerimizin scaklyla ula mak isterim sana

TAVIR

49

SNEMA

DEVRMC EL SALVADOR SNEM ASI

SUSAN RYAN El Salvador'da iki nemli sinema grubu vard r. Morazan taraftar Venceremos Radyosu Film Birimiyle, Chalatenango kurtarlm blgesindeki El Salvador Devrimci Film Enstits. Her iki grup da tehlikeli ko ullara ra men zorlukla sahip olduklar film donanmlaryla devrim belgeseli eken gruplar kurabilmi lerdir. Venceremos Radyosu film birimi 1981'den beri drt film yapt. 1981'de Decision To Win (Kazanma Karar), 1982'de Letter From Morazan (Mora zan'dan Mektup), 1983'de Sowin Hope (Umut Kap s) ve 1983-84 yllar arasnda ekilen Time Of Daring (Cesaret Zaman) filmleri bir btn olarak d nld nde, salt kyllerin hayallerinin anlatlmad ; askeri sald rlarn, siyasi rgtlenmenin, devrimin rolnn, zgr blgelerdeki gnlk ya amn, FMLN liderlerinin ve sava larnn grlerinin de belgelendii grlecektir. El Salvador Devrimci Film Enstits ise 1981'de El Salvador The People Will Win (El Salvador, Halk Kazanacak), 1983'de n The Name Of Democras (Demokrasinin Ad) ve 1984'de The Road Liberty (zgrlk Yolu) adl filmler gibi pek ok film ve video almas yapmtr. Cineaste dergisi Venceremos Radyosu Film Birimi'nden Paula Martin ve Devrimci Film Enstits'nden Jose

Ponce ile yapt syle ide film donanm iin kaynak bulma sorunu ve El Salvador'daki di er film ve video al malaryla ilgili bilgiler alm tr. Syle i yle: CNEASTE: Venceremos Radyosu film ve video al malarna nasl ba lad ? Paula MARTN: almalarm za 1981 Ocak'nda radyodaki arkada larn deste iyle ba lad k. Kentlerde alam yoruz; nk kentlerde FMLN desteinde bile film yapmak olanaksz. Bylece Morazan gerillalarn n kontrolndeki blgeye gittik. Ayn zamanda oraya a rlan Zero A La lzguerda'(nn ierdii) dan Guiler-mo Escalan ve profesyonel El Salvadorlu film yap mclarna katld k. Daha nce grmedi imiz kameralar kullan50

TAVIR

may rendik. Decision To Win tamamland ktan sonra film ve video organizasyonu kuruldu. Sonraki projemiz Sowing Hope idi. Kilisenin rolnn bittiini anlatan Sowing Hope (Umut Ekmek), ayn zamanda Venceremos film biriminin kulland addr. Ekibimiz, ayaklanma kontrol blgesinde de film almalarna ba lad . Ky ve kasabalar dola arak video kameralaryla gerillalarn kontrolndeki ya am ektik. Filmler, video burslar, raporlar, eitim programlar gibi organizasyonlar gerekle tirdik. CNEASTE: Halk bu film ve video almalarn nasl karlyor? M A R T N : Sava halkn o unlu unun dncesini de i tirdi. Kentlerde ya ayanlar lkedeki durumu bilmez. Krsal alanda ya ayanlar da kentlerde ne olduunu bilmez. nk ok sk seyahat edilmez. Bu tehlikelidir. Kasabalardaki askeri etkinlik bilinemedi inden lkenin bir blmnde sren sava a da inanlmaz. Guazappa'ya da inanmamlard . Ba ka blgelerde ya ayan halk, videoda bunlar gsterdiimizde etkileniyor. Bu ok nemli bir sonu. almalarmz lke ierisinde videoyla, filmlerle yaynl yor ve sergiliyoruz. Video al malar ierisinde haber ve okuma yazma programlar da yer almaktadr. FMLN liderleri sk sk her kasabaya gidemeyebilirler. Politik toplantlar bir kasabadan dierine filmlerle getiriyoruz. CNEASTE: 16 mm'lik Decision To Win filmi ekildikten sonra, video kamera kullanan birimin ektii filmlerden bylesi bir sonu alnabilir mi? MARTN: o k nemli sonular karmak mmkn. Di er yandan 16 mm'lik film yapmann ok zor olduuna karar verdik. nk bu filmleri genellikle d mekanlarda ekebilirsiniz ya da kameralarn z d arda hazrlanmal , TAVIR

ylesi yntemlerle srekli belgesel film ekimi ok zor. Egemenliimiz altndaki blgelerde ekip gereksinmelerine nem verdik. Devrimci mcadele srecinde kontrol altndaki blgelerde olsun dier yerlerde olsun ekibimizi ko-rumal yz. Conspesino'larla sava maktayz. Sava devam ederken de nitelikli belgeseller yapmak zorundayz. CNEASTE: Biriminiz nasl alyor? Yapaca nz film iin nasl karar al yorsunuz? MARTN: Yapacamz filme ili kin kararlar ortakla a al rz. Aldmz pek ok siyasal kararda olduu gibi, di er rgtlenme birimiyle tartrz. Byk bir devrimci hareketin iindeyiz. Sadece FOR-FMLN gruplar iin film almalar yapm yoruz, ayrm gzetmiyoruz. Hemen hemen herkes siyasal rgtlenmenin sorumlulu unda. Kitlelerin mcadeleye katlmas ve devrimci ordunun rgtlenmesi tartmalar, siyasal rgtlenmemiz iin olduka nem ta maktadr. ok nemli siyasal geli melerin ayrntlarn, neyin zamanla zmlenmesi gerektiini genellikle deneyerek reniyoruz. rnein Letter From Morazan' yaparak Salvador tarihsel hareketini belgelemi olduk. 1982 seimlerinden sonra halk olduka a knd. Devrimci mcadelenin nasl geli tii bilinmiyordu. 1982 Ocak'nda lkenin dousunda geni bir alanda ba latlan korkusuz gerilla sald rs, askeri durumu ve devrimci mcadelenin ba aryla geli ti ini gstermektedir. Saldrlar belgeleyebilmek iin her eyi yapmalyd k. Bu dn bizi ba ka projelere sevk edebilece ini biliyorduk. Bunun iin "film" yaptk. "Bu askeri bir film, halk gstermiyor" diyor o u kimse. Do ru, ancak biz duyum-sad klarm z gsteriyoruz, bulun51

du umuz yer bu. CNEASTE: Decision To Win ve Sowing Hope gibi ilk filmlerinizde " iddeti" de i tirece inizi sylyorsunuz. Devrimci kontrol blgelerindeki gnlk ya am nerede? Son filminizde daha ok asker, hareket ve aktel sava egemen. MARTN: Decision To Win'de anlattm z olaylar lke d ndaki olaylar de ildir. Gerillalarn egemenli indeki blgelerdeki ya am hakknda hi bir ey bilinmiyordu; bununla gsterdik o ya anty. Salvador'daki devrimci mcadele geli tike, yeni deneyimlere sahip olduka bunlar lke d na da ta yoruz, gsteriyoruz. Pek ok ki i "hayret, orada nasl ya an yor?" demekte. Ancak bu hayret verici birey de il. Sava yoruz. Devrimcilerin amac, sadece halka yn vermek de il, onlar lkeyi dei tirmek ve glendirmek iin sava yorlar. Gerillalarn kontrolndeki blgelerdeki hayret uyand ran ya am onlara bu mcadelenin ne kadar gerekli oldu unu duyumsatyor. Almanya, Fransa, ABD ve benzerleri Decision To Win gibi yaptm z drt filmi kmseyeceklerdir. nk halkm zn btn olarak bar iinde ya ayabilece ini d nemiyorlar. 1981'de bu tr filmler nemliydi, ancak bugn de il. CNEASTE: Bu, Film Birimi'nin El Salvador gelene i dnda Latin Amerika sinemas etkisinde kalmas de il mi? M A R T N : Di er gruplarn almalarn bilmiyoruz. Son zamanlarda Kba, Bolivya ve Nikaragua filmlerini izlemeye ba lad k. Hawana'ya, yeni Latin Amerika Film Festivali'ne gitti im zaman ilk kez bu lke sinemaclarn n etkisinde kald m. Devrimci mcadeleyi anlatan film yapyoruz. Filmlerimiz Latin Amerika siyasi Sinema gelene i TAVIR

ierisinde yer almald r. Hawana'da pek ok ki i ilk filmimizi gsterdiimizde Latin Amerika si nema sn n geli iminden sz etti bize. Bunlardan haberimiz yoktu. San rm Latin Amerika sinemasn n karakteristik zelli i, toplumsal de i meleri yanstmaktad r. Ayn eyi d nyor ve yap yoruz. CNEASTE: El Salvador, Another Vietnam (Bir Ba ka Vietnam, El Salvador), Roses n December (Eyll Glleri), n The Name People (Halk Ad na) ve di er Kuzey Amerika filmlerini, sinema bi rimini z nasl de erlendiriyor? Bu filmler size farkl zmler getirdi mi? M A R T N : nl Amerikan yap mclarn n El Salvador'da film ekmeye gittiklerini duyduk. Onlarla kaynaklar sn rl kk bir grup olarak pek ok film yapabiliriz. Ayrca lkemizin portresini izebilecek nitelikli filmler yapabiliriz diye d nyoruz. A B D' nin zengin ka yn a kla r yla halkm za daha yararl eyler sunabiliriz. Filmleri grd mz zaman bunu gerekle tirebilece imizi syledik. Ama bu nedenle filmlerin farkna varamad k. Film yap yorsak farkl bir perspektifle yapmal ydk. (....) Bu filmler, Amerikal lar iin ba arl olabilir. Bizim bulunmam z nedeniyle bu olgu bizim iin ba arl de il. Vietnam Sava bizim deneyimimiz de il. Filmlerin tm etkili olabilir. El Salvador, Anther Vietnam Amerika'n n Vietnam'a tarihsel yakla m a sndan El Salvador halk iin hayli ilgin bir gr olabilir. e itli kopyalarna sahibiz. Bu filmleri san rm Amerikan halkna izlettirebilirsiniz. CNEASTE: FMLN kontrol olmayan blgelerde filmleriniz? izlettirebiliyor musunuz? MARTN: Deniyoruz ancak ok zor. Video film kopyalarn kentlerde iz52

lettirebilmek olduka zor bir i . Belki ileride mmkn olabilir. Kentlerde ya ayan halk belki sa eylemlerden haberlerle Devrimci Hareket'te toplayabiliriz. Maalesef bu hl ok tehlikeli. CNEASTE : El Salvador halk filmlerinizi izleyebiliyor, Orta Amerika lkelerine de da tabiliyor musununuz? MARTN: Evet. Fakat zorlukla. Guatemala ve Honduras'a gidemiyoruz. Costarika, Panama, Nikaragua ve Meksika'ya da tmaktayz. Fransa, talya, Kuzey lkeleri de dahil, Almanya'da bilinen gruplarla dayan ma ierisinde da tm yap yoruz. ABD ile olan da tm ili kileri ok nemli. Bu da tm n El Salvador'daki devrimci sava iin zorunlu oldu unu d nyoruz. Beyaz Saray'n Orta Amerika'ya asker gndermesini, kongrenin oynad rol, birilerinin asker gnderip neler yaptn ABD halkna bildirmek nemli bir etken. Sorunlarm z iletip, uluslararas dayan ma hareketinin yard mn almaya ihtiyacmz var. Asla Amerika'l larn yapt gibi film yapmayz. Halkm zn yapt ilk nemli film olan Time Of Daring, Amerika'l lar iin deil. Belki birgn Amerika ve di er halklar iin film yapabiliriz. Halkm za gerek olan her eyi izlettirebiliriz. CNEASTE: El Salvador'da Orta a 'a ait farkl bir grnt var. Siyasal i n a n l a r fi l ml e rd e nasl gsteriyorsunuz? MARTN: Evet lkemiz ABD gibi de il. ki ya da filmle halkm zn d n ce le rini d e i t i rebi li ri z. Glntr, bu filml e r siyasi mcadelenin yaln zca bir eleman ; biz ABD'de bu mcadelenin filmini yapamayz. ABD'nin Orta Amerika'ya siyasi mdahalesi h zla artyor. Biz filmlerde bunlar anlatp, sava la ilgili belgeleri TAVIR

halka izletiyoruz. Ne yapabileceklerini d nyorlar. Orta a 'n etkisinde ol anla r sa va n g e re in e ekemiyoruz, bu olanaksz. GNEASTE: El Salvador'daki sinema gruplarn n birbirlerine yakla m nasl? Di er gruplarn politikalar farkl m ? MARTN: Film Enstits, gerekten farkl film trlerinde al yor. San yorum farkl ve gerekli deneyimlerin tartlmasna katl yoruz. Onlarn filmlerini ele tirebiliyoruz, onlar da bizi ele tiriyor. Salt ele tirmiyoruz. Biz onlardan, onlar bizden bireyler reniyorlar. Bu yntemle pek ok film yaptk. El Salvador'da ciddi al malar yap l yor, yine de filmlerimizi tm lkeye gstermeyi ba aram yoruz. Film Enstits'nn daha ok FPL (Halkn zgrlk Gc) ile ba var. FPL byk bir gerilla gcdr. Bylelikle Chalatenango blgesindeki halkn ne yaptn izlemektedirler. Biz Morazan'n ilkelerini savunuyoruz ve san rm bu ok nemli. nk iki blgede de izlenen yol farkl d r. Ama ko ullar ve deneyimlerden kaynakl d nsel farkl l klar olsa bile, Morazan'daki ve Chalatenango'daki devrimci gerilla hareketi olduka nemli benzerlikler ta maktad r. Baz siyasal farkl l klar ise Devrimci Gerilla Hareketi'nin muhalefetini olu turmakta. Bunun bir handikap oldu unu sanm yoruz. Zorunlu olarak farkl deneyimler olu tu u iin farkl al malar yap lmaktad r.

Venceremos Radyosu Film Birimi Ba kan Paula Martin, devrimci mcadelenin sinemasn bu ekilde anlatrken, Chalatenango'daki El Salvador Devrimci Film Enstits'nden 53

Jose Ponce de farkl bir konumda sorunun miheng noktasn somutla trmakta. PONCE: El Salvador gereini a a vuruyoruz, her eyiyle siyasal geli melere yan t aryoruz. Halkmza durumu anlatmay grev edindik. nce ABD'de, Meksika'da, son zamanlarda da Venezella'da nemli radyo, televizyon ve film al malar ba lattk. lkemizin Orta a 'a ait olmad gereini onlara izletiyoruz. CNEASTE: Di er gruplarla film ve video filmi konusunda ortak al malarn z var m ? PONCE: Siyasal rgtlenmenin yan sra ticari televizyon al malarna da ba lad k. lk nce ayaklanma blgelerindeki haberleri duyurmak istiyoruz. Porto Riko ve Kosta Rika'dan aldm z yardmla El Salvador, The People Will Win adl filmi ektik. CNEASTE: Film yapmaya nasl karar veriyorsunuz? PONCE: Siyasal zmlemeyle ba ladk. zleyicilerin gereksinmelerini tespit edip gerekli mesajlar verdik. rnein El Salvador, The People Will Win'de askeri durumu gsterirken, devrimci mcadelenin halkla btnle mesi gerekti ini vurguladk. nk ayaklanman n bastrlmas, El Salvador halknn aleyhine olacaktr. Halkn byk bir blm, ba ka blgelerdeki durumu ve o yrede ya ayanlarn ne istedi ini bilmiyor. Ki isellikten uzakla tka politik bilin kazan lmakta. Filmler a sndan bu yakla m ok nemli. The People Will Win filmi tarihsel bir geri dn arka plana al p, halkn ayaklanmasn a klamasa da Hintlilerin ve spanyol'larn ayaklanmasn n bastrlmasyla diktatrl e dnldkten sonraki durum ele tirel bir bakla a klanmaktad r. El Salvador'daki antiTAVIR

komnistler de var filmde. Pek ok ki i: "Komnist olmad m halde bu filme hak veriyorum" demekte. Bu bir bilin ifadesi. Filmin amac tarihsel perspektif ierisinde Salvador'daki geli meyi halka anlatmaktr. CNEASTE: Film gsterimini nasl organize ediyorsunuz? PONCE: Bitirilen bir filmi ayaklanma blgesinde gizlemek ok riskli. Normal olarak sper 8'lik video kamera kullanyoruz. Dnyann e itli yerlerine ula trarak gsterime sokuyoruz. Filmi halk da grmek istiyor. Gsterimden sonra protestoya ba lyorlar, nk milisleri gryorlar. Halka ba ka kltrel etkinlikler de ula abiliyor. Siyasal birikimler aktarl p birle tiriliyor. CNEASTE: El Salvador'daki di er gruplarn al malaryla sizin almalarn z arasnda ne gibi farklar gryorsunuz? PONCE: Gemi te baz farkl lklar vard. imdi iki grup arasnda ili ki var. Ne yazk ki siyasal ve ideolojik farkl lklar var, bir grubun d ncesi do ru, di erinin yanl olmas gibi. ABD'den sonra ilk deneyimimiz n The Name Of People'nin gsteriminde oldu. Siyasal ve kltrel bo lu un farkna vardk. Bir Amerika'l gibi n The Name Of People'nin yap mna karar verdik. Yanl anla lmasn, liberal film yapmaya al tk ancak politik uzla maya varmadk. Yaptmz filmlerin ABD'de gsterimi hem ABD, hem de Orta Amerika halklar iin nemliydi. CNEASTE: Farabundo Marti Ulusal zgrlk Cephesi Film Enstits ile neleri gerekle tirdi? Birlikte nasl al tnz? PONCE: Ortakl k... Film Enstitsyle bir ortakl k olmad . FMLN ile grubumuz birlikte ba arya ula may 54

amalamaktad r. FMLN'yle birlikte lke hakkndaki gerekleri rendik. n The Name Of Democracy'de ele tirel gzlem vard r. Latin Amerika stili demokrasi... Bizim iin nemli olan bir eyler olu turup, Amerikallar'a bunu anlatmaktr. FMLN brifinginden sonra ynmz belirledik. Askeri bir buyruk de ildi bu. Filmlerimizin amac siyasal gereksinmelerdir. Sren sava belgelemeliyiz. Uluslararas televizyonlara para karl filmlerimizi satabiliriz. CNEASTE: Halk sizin filmlerinizde grnmekte isteksiz, korkuyorlar. Kimlikleri bildirilmeden, do rudan yzleri gsterilecek mi? PONCE: Onlar bize ba ld r. Kontrol blgelerimizin d ndakilerle yolculuklarda grmyoruz. Hareketimizi filmler aracl ile ara tryoruz. Pek ok deneyim nda de erlendiriyoruz. Baz grnmleri ve karakterleri gizleyemiyoruz. Uluslararas gsterimler de riskli olabiliyor. El Salvador'daki gsterimler de gerillalar iin tehlikeli oluyor. Projeyi durdurduk, nk lenler oldu. Grmelerimizi de tamamlad k. Askeri komutanlar ve siyasal liderlerle yaptm z grmeler hkmet glerini harekete geiriyor. Kyller ve orta sn f, yaptmz grmelerde onlar korudu umuzu biliyor. CNEASTE: El Salvador, Guazappa, Roses n December, El Salvador, Another Vietnam ve di erleri Kuzey Amerika'n n bir numaral filmleri. Sizin bak a n za gre bu filmler nasl, farkl m ? PONCE: Sanrm, Kuzey Amerika filmlerinde Amerikan fantazisi farkl bir manzara iziyor. ABD toplumuna El TAVIR

Salvador iin derinlemesine yakla m getirmektedir.

bir

CNEASTE: Farkl siyasi zmler getiriyor musunuz? PONCE: Gereksiz. zleyicileri anlamak deneyimlerimizi geli tiriyor. Belki iki yl nce Roses n December gibi ele tirel filmlere ba layabilirdik. zleyicilere aklad m z herkese belirtmeliyiz. Siyasal konum belirtilip anlatlabilir. Bunun siyasal bir dn m oldu unu sanm yorum. Amerikan filmleri tutulmaya ba lad . Daha ok aba gstermemiz gerek. n The Name Of Democracy filmi iin Amerikal lar'a yard m etmek gerekiyordu. The Road Liberty filmini Amerikan halkna sunduk. Bu film kontrol altndaki blgede geni leme gereksinmesine yant verdi. (...) Bu film bu blgedeki kyllerin geli melerine yard mc oldu. ncelikle El Salvador, The People Will Win'i yaptk. Film, toplumsal geli mede devrimin tarihsel durumu ve deneyimleriyle yer ald . Daha sonra The Road Liberty yap larak di er lke halklarna izlettirildi. Bylece heyecanl bir deney ve yeni d nce yanstld . n The Name Of Democracy yalnzca Amerikal lar iin tasarland ve El Salvadorlularn demokrasi istemi anlatld . Farkl iki demokrasi d ncesi vard r. Biri ABD tipi, di eri silah n ucundaki gerek devrimci demokrasi. ev iri: Okan ST Bu syle i, Cineaste Dergisi'nin 1985 yl 14. saysnda Filmmaking Revolutionary El Salvador adl yazsndan evrildi. 55

OYUN METN

BARI KUU
OHS OYUNCULARI Bu oyun biri kad n olmak zere en az ki iyle oynanmaktadr. ANLATICI 17 Ocak 1991... sava ba lad. lkemizin her yan nda insanlar sava konu uyor. Okulda, i yerinde, fabrikada, atlyede, vapurda, trende, otobste, evde herkes sava konu uyor. (Elinde rg, sandalyede oturmaktad r). Gryor musun, ba m zda bunca dert varken bir de sava belasn karttlar. Do ru ya! Bizim derdimiz bize yetiyordu zaten. imdi bir de zamlar bindi mi tepemize gr sen o zaman halimizi. Sadece zam m ? Bak daha neler neler olacak. K tlklar, kuyruklar, karaborsa. al trrlar maa da vermezler bunlar. Sahi toplu szle meler ne olacak acaba? Grevleri yasaklarlar m ? Zenginlere birey olaca yok. Onlar bol bol stok yaparlar. Adamn bulup askere de gitmezler. Oh keselere bir kese daha. Bizim kemerlere bir delikdaha. Yand k valla. Yand k ki ne yandk. Ne olup bitti anlayamad k. Birden sava n iinde bulduk kendimizi. ler iyice karm . Binlerce doktoru, hem ireyi Do u'ya gnderiyorlarm. stelik istifa etmek isteyenleri de divan- harbe vereceklermi . u i e bak. Sen tut ambargo diye Irak'la btn ili kilerini kes, oradaki btn halk al a, hastal a mahkum et lkenden uaklar kalksn, Irak' bombalasn, sonra da "onlar bize saldrmadka biz sava a girmeyiz" diye deme ver. Bu ne demek! Sava ta biz de varz demek. Kimin ua nereyi bombal yor, valla hi birey

KADIN

ADAM KADIN

ADAM KADIN

ADAM KADIN ADAM KADIN

ADAM

KADIN

TAVIR

56

anlam yorum. Bir i ler dnyor ya. (Girer) Evet bir i ler dnyor. Hem de ne i ler... (Anlatc ba na uzun Amerikan bayra na benzeyen apkasn giyer, eline telefonu al r) SAM AMCA Alo Tonton... yiyim, iyiyim. Hadi bir bahane bul da yan ma gel. Sana syleyeceklerim var. TONTON (zerinde asker kyafeti, ko ar ad mlarla gelir) Yaylalar, Yaylalar... SAM AMCA Anlat bakalm Tonton askeri durumlar ne lemde? TONTON sleriniz kulan ma hazrd r. 700.000 Mehmetik petrol iin emirlerinize amadedir. SAM AMCA Gzel. Benden habersiz yaprak bile km ldamamal , rzgr esse haberim olmal. Benim aleyhime geli ebilecek en ufak bir hareket bile an nda bastrlmal . Anl yor musun? imdi syle bakal m. Halkn ne d nyor? TONTON Hi merak etme Sam Amca. Basn m zla, televizyonumuzla, sizin sevgili CNN yayn n zla Saddam' tek sald rgan ilan ettik. SAM AMCA Duydu uma gre senin lkende bile sava a hayr diyen ler varm . Aman Tonton kimse bilmemeli. Petrol iin sava tm z. , TONTON Hi merak etme Sam Amca. Onu hallederiz. SAM AMCA Nasl halledeceksin gster bakal m. TONTON (Televizyondan halka hitap eder gibi). Benim sevgili vatanda larm. Bakn z a k seik ifade edeyim ki, Frat'n sular petrolden daha nemli ve Saddam bize saldrmak zere. Byle bir durumda bizi yaln z brakacak de ilsiniz ya. Bakn z imdi her zamankinden daha ok millete bir btn olmal yz. Hem bir koyup alaca z. Dostlarmza kar yzmz kara kartmayalm. yleyse hep beraber cepheye. De il mi benim sevgili vatanda larm? (Cevap gelmez) Evet gnll olan yok mu? (Cevap gelmez. Hmla seyircilerin yan na gider, birine sorar) Sen, sen de mi gelmiyorsun- Ya sen, peki sen, sen de mi? Vatan millet Sakarya. Ne, ne oldu size byle? Sizler Fatih'lerin, Yavuz'larn torunlarsn z. Muhta oldu unuz kudret damarlarnzdaki asil kanda mevcuttur. Hadi aslanlarm benim do ru cepheye. (Sinirli bir ekilde bakakal r. Seyircileri tehdit eder). Hele bir sava ksn sorarm ben size. (Sam Amca'ya) Sen bunlara bakma Sam Amca. Bunlarn hepsi vatan haini. Frsat bu frsat hepsini kuruna dizece iz. Hem sen bana gven. 2 trilyon harcadm z em-niyet te kilatm z, jandarmamz, kanunumuz, kararnameleANLATICI TAVIR 57

ri miz var
SAM AMCA TONTON SAM AMCA TONTON SAM AMCA TONTON SAM AMCA TONTON SAM AMCA TONTON SAM AMCA ANA ANLAT ICI Aferin Tonton. imdiye kadar ne sylediysem hep yaptn. Ambargo yapacaksn dedim. Yaptm. sleri aacaksn dedim. Atm. Ama biz de seni karlnda bo b rakmadk deil mi? Evet. 2 milyar dolar. Hem de nakit. Bitmedi. AT kap s a lacak, ucuz petrol de alacaksn. Tabii senden isteklerim de bitmedi. u Saddam'n i ini 2 gnde bitiririm sanm tm. Ama sand mdan sk kt. Bu durumda senin Mehmetikler'e i d ebilir. Sen emret. Ne de olsa biz cengaver milletiz. Sava lardan korkmayz. Sava a hayr diyen tabanszlardan deiliz biz. Biz ki Malazgirt, Kosova, ald ran, vatan, millet, Sakarya, Allah allah allah... (Sava a girer gibi ko maya ba lar). Hey kendinden getin. Gel buraya. Sava a gidecek olan sen de ilsin. Mehmetiklerin var ya. Feda olsun Mehmetiimiz, feda olsun halkmz. Sadece Trkiye halk de il tm dnya halk feda olmal . Bak Tonton e er plan m ba arya ula rsa, de il Ortado u'da tm dnyada artk kimse ba kald ramayacak bana. Kafam a rmayacak artk. Kafasn kald ran rahatl kla, ezece im. Tabii grevlerini yerine getirdike karl n alacaksn. te tm bunlar ba arabilmek iin (seyircilere i aret parma n uzatr) seni istiyorum, seni istiyorum... Savulun bar ku u geliyor. (Siren ve bomba sesi) (Elinde bir ka tla girer) Mehmeeettt!... Katiller... ehit olmu diyorlar (Tonton'la Sam Amca'n n kt yere bakarak) Olumu siz ldrdnz, olumu siz ldrdnz. Katiller. Ne iin o lum, ne ad na? "Sen daha bebek bebek sen daha baba baba canm o ul o kra topraklarmn yaban gl, yi idim Sen bydn de demek dtn o damar damar knal topraklara Tketmi im 20 yl can m o ul bir salkm zm gibi can m o ul gzel yi it al gel kanl gmleini sana nasl kydlar" (1) Evet bir hi u runa emeki, yoksul halkn ocuklar lyor. 58

TAVIR

Peki yok mu bu lmlerden kurtulmann yolu? (Anlatc bir i i gibi al maya ba lar. Dieri elinde bir ka tla girer. D nceli bir hali vardr.) I. ADAM N'oldu sana byle? l grm gibi bir halin var. II. ADAM l filan grmedim. Ama yaknda lebilirim. I. ADAM Hasta msn yoksa? II. ADAM Hayr. Cepheye aryorlar. I. ADAM Yapma yahu. Peki ne yapacaksn imdi? Gidecek misin? II. ADAM Bilmem. Gece gndz al tm z yetmiyormu gibi imdi de can mz istiyorlar. Zaten insan gibi ya amadk ki u dnyada. I. ADAM Eee peki ocuklar, yenge? Onlara kim bakacak? II. ADAM Bilmem ki. Peki sen olsan ne yapardn? I. ADAM Gitmezdim. II. ADAM Niye? I. ADAM Bu sava bizim sava mz deil ki. Amerika'nn sava . Bizi de kiralk katil gibi kullanmak istiyorlar. Dedim ya giymez-dim ben bu kiralk katil elbisesini. II. ADAM Hakl sn ama elden ne gelir ki? Vatan haini ilan ederler sonra. I. ADAM Ne yani Amerika iin sava maynca vatan haini mi olacam? Esas ba kalarnn karlar iin masum insanlar sava a so kmak vatan hainli idir. II. ADAM Peki ne yapmal ? I. ADAM Bak btn dnyada, Amerika'da bile sava kart gsteriler yaplyor. Bizim de lkemizde gsteriler, protestolar yapl yor. (Oyuncular oyuncu kimliinden syrlp anlatc roln stlenirler). I. ANLATICI Evet ne iin kim iin bu sava ? II. ANLATICI Amerikan emperyalizminin ve tm i birlikilerinin Ortadou'daki karlar iin. Ya bedelini kimler deyecek? Kimler lecek, kimler a layacak bu sava ta? I. ANLATICI imdiden grevleri ertelenen i iler, sava alan na gnderilen hem ireler, doktorlar. Sava zamlar ad altnda gn be gn ezilen emekiler. Yani sizler, yani bizler. ki yakasn biraraya getiremeyen, sabah dokuzdan, akam altya kadar ayba na ka gn kald n sayan memurlar. Evet, sizlerden cretsiz, izinsiz, gnboyu almanz isterlerse yapman z gereken bir tek ey var; "Sava a Hayr" deyin.

TAVIR

59

HABERL ER- YORUMLAR

DAL'DA EKLER ATI

Gnlerden perembe. Tavr Dergisinin Ankara irtibat brosu... Yine co kulu, yine kp r kp r bir gn ya an yor. Grup Ekin, Tavr al anlar e li inde trkler sylyor. Yeni say yayna hazrlan yor. Baz yazlar zerinde yo unla yor tartmalar. Dergiyi ziyarete gelen okuyucular da katl yor bu tartmalara. Sava , emperyalistlerin saldrsn konu uyoruz. Emperyalizmin yenilmesini ummal yz. Sessiz kalmamal yz, tavrsz kalmamal yz. Birtan' an yoruz... Diren ie ini. Ankara Emniyeti Siyasi ube zindanlarnda halkn , insanl k onurunu sevdi i iin katledilen Birtan'. Sinsice geldiler. Nazi'leri and rr bir vah etle sald rd lar. K rd lar, yktlar, talan ettiler... Svdler, kustular. Grup Ekin, di er Tavr al anlar ve konuklarm z... dal ndan ie i koparr gibi/ gtrdler bizi itip kakarak/ konurken hcrelere/ haykryorduk al kla fkemizi y zle rine .. . Midemiz bo ama yre imiz dopdolu, k sa yor gzlerimiz. Hcreleri bilincimizle ayd nlatyoruz. Sessizli i trklerle y rt yo ru z. Konu maktan, d nmekten, retmekten yorgun d yoruz tek ki ilik hcrelerde. "Of d e yin ce d a la r ykan/ yld zlarda trk yakan/ buram buram fke kokan. .. sra, neferi iin, Birtan iin beste yap yoruz Dal'da. kenceler.... ask, elektrik, haya burma... l klar, lklar... Birtan' ve direni imizin trksn sylyoruz biz ve vuruyoruz tekmeyi o a a l k khne krsye..." Do acak sabah n/ o mthi / o vazgeilmez sevdas iin" Kararlyz, e er basna ve T.V'ye karl rsak yzmz halkm za dnece iz ve zafer i aretlerimizle hakl l m z haykraca z. A a l k bir komplo ile kar la yoruz. Polis arivi iin bizzat polisler taraf ndan video ekimi yap l yor, yine ariv iin g slerimize yaftalar i neliyorlar ve T.R.T'de "yasa d rgt yeleri" diye gsteriyorlar. Oysa al k grevimiz zaferle sonulanm t, tutanaklar, dzmece ifadeleri imzalamam tk. Susmakta kararl yd k ve kazanm tk. Ama solistimiz Metin Turan ve ki iyi tutuklam lard . Evet bunlar ya and 24 Ocak - 6 ubat 1991 aras. Bu saldrn n faturas Grup Ekin'e kt. Trklerimizin su smayacan bili yo rla rd . Trklerimizden korkuyorlar. fkelerini, h nlarn enstrmanlarm zdan almaya al m lar. Bateri, balama, gitar, keman ve davulu paralamlard . Solistimiz Metin Turan' tutuklad lar. Ama kaset al mam z durdurmak, konserlerimizi engellemekti. Halktan yana kltr ve sanat susturmaya al yorlard ama unu bilmiyorlard ki "Bir ulusun trklerini yapanlar, yasalarn yapanlardan daha gldr." Gn "Kavgay Setim" demenin gn artk. Ve bizler biraz daha ustala tk ta krmakta. Grup EKN

Grup EKN solisti METN TURAN serbest brak ls n. Okurlarmz Ankara Merkez Kapal Cezaev i, 4.Kou Ulucanlar/Ankara adresine mektup yazarak Metin Turan'la dayan maya a ryoruz. TAVIR 60

SAVA A KAR I SANATI EYLEMLER

21.1.1991 Gazeteciler Cemiyeti lokalinde bir araya gelen sanatlar: Grup YORUM, FOSEM, Halil ERGN, Bekir YILDIZ, Ayta ARMAN, Nur SRER, Bilgesu ERENUS, Mtak ERENUS, Hale SOYGAZ, lyas SALMAN, P nar KR, Hasan KIYAFET, Leyla ERB L, Sad k GRBZ, Orhan Y LER, Gl Sevil ERDEM, zdemir NCE, Edip AKBAYRM, Grup KIZILIRMAK, Orhan ALKAYA, Ataol BEHRAMOLU ve Sungur SAVRAN, "Emperyalist Sava a Kar" neler yap lmas gerekti i konusundaki d ncelerini a klad lar. Devrimci Sanatlar ncl nde aylar sren yorucu abalar sonucu Emperyalist Sava a Kar Sanatlar Platformu'nun kurulmas ba arlmt. B kmadan, usanmadan aranmt sanatlar, ikna edilmeye al lmt. Ne yazk ki az sayda sanat bu abaya destek vermi ti. Toplantya, Devrimci Mcadelede Sanatlar ad na katlan Grup YORUM ve FOSEM yaptklar konu mada; "Ortada haksz bir sava , emperyalist bir sava var. Ortada emperyalistler tarafndan kiral k katil elbisesi giydirilen bir Trkiye var. Bu noktada, biz kltr ve sanat adamlarn n yapmas gereken ey; insan m zn halklarm zn duyarl l n , yaratcl m zn tm gcyle anti-emperyalist bir l a dntrmektir" dediler. Devrimci Sanatlar, sembolik gaz maskeleriyle belli yerlere yrmeyi ve FOSEM'in "Haksz Sava lara Hayr" adl dia gsterilerini sava a kar duyarl l arttrmak iin yeniden gsterime sokmay nerdiler. Bu arada "ikinci Cepheye Hayr, ABD Ortado u'dan Dar" ba l kl bir ilan metni imzaya a ld . Toplantya katlanlarn hemen hepsinin imzalad bu ilan metni daha sonra Cumhuriyet gazetesinde yaynland. lan metninin imzalanmasndan sonra "Emperyalist Sava lara Son" yazl ka t pankart ABD Konsoloslu u'na verilmek zere imzaya a ld. 22.1.1991 Sanatlar saat 11.00 sularnda ayr yerlerde toplanan iki grubun birle mesiyle konsolosluk nnde bekleyen evik kuvvet ve grevlilere ra men konsolosluk TAVIR kap sna do ru yrye getiler. Pankartn a lmas iin gsterdiimiz tavr kitleyi cesaretlendirdi. Polisin mdahalesine kar koymada Nur Srer ve Halil Ergn'n olumlu tavrn da belirtmek gerekir. stikll Caddesi'nde . devam eden yrye SHP l Ba kan Ercan Karaka da katlmt. Polisin gzaltna almak istemi karsnda "biz gideriz" diye yant

verilmesi sanatlar" arasnda direnme gelene inin yayg nla trlamad n gsterdi. Devrimci Mcadelede Sanatlar'n, "Sava a kar kma me ru bir haktr, direnelim" tavrna kar "biz renci eylemi yapmyoruz, gidip bu eylemi neden yaptmz anlatabiliriz" diye d nenlerin fa izmin yzn ve lkemizde ya anan ac deneyimleri vakit ge olmadan kavrayabilmesini umuyoruz. kenceci, fa ist glere kar mcadele sloganlarndan me ru haklar savunup ifade vermemekten yani direnmekten ba ka bir tavrmz olamaz. DGM bu olaydan bir sre sonra baz sanatlar hakknda soru turma ba lattn a klad . 23.1.1991'de HD'nin Tabibler Odas'nda sava a kar dzenledi i basn toplantsna sanatlar da katld. Ayd n ve sanatlarn bu eylemleri, kendilerini sorgulama ve ifade etme abalar geleneksel edilgen tavrn d nda olumlu bir geli medir. Umuyoruz ki lkemizde de ayd nlar ve sanatlar kendi glerini kullanma cesaretini gsterecekler, rgtlenme gere ini kavrayacaklardr. 61

AMATRLERN SAVA A VE TRT'YE KARI TEPKS

stanbul'da al malarn srdren bir grup amatr foto raf ve sinemac TRT Genel Mdrl 'ne gnderdikleri dilekede sansre, T.B.M.M. Ba kanl , Kltr Bakanl ve Ba bakan Y ld rm Ak-bulut'a gnderdikleri ok imzal dilekede ise sava a kar tepkilerini dile getirdiler. TRPye gnderilen dilekede "Sava istemiyoruz. Sava tan nefret ediyoruz. Sava bilen sava tan korkar. Sava biliyoruz. Bunun iin yllarca cephede vuru mu olmamz gerekmiyor. Sava biliyoruz, nk dedelerimiz, ninelerimiz ve onlarn bykleri yzyllarca devletle "asker verme" temelinde temas ettiler, bilmedikleri tanmad klar uzak lkelerde can ve rdile r. ( stanb ul'dan Amatr Foto raflar, sinemaclar ad na brahim Akyrek)" denildi.

"TAYAD KAPATILAMAZ" ADLI FOTORAF SERG S

14 Ocak 1991 gn, Dnya Sinemas fuayesinde "TAYAD KAPATILAMAZ" adl foto raf sergisi a ld . Sergide yer alan foto raflar, 1986'da cezaevlerindeki ocuklarn n haklarna sahip kmak iin aileler tarafndan kurulan TAYAD'n (Tutuklu ve Hkml Aileleri Yard mla ma Derne i) insan haklar mcadelesiyle ilgiliydi. Sergide yer alan 32 foto raf TAYAD'n mcadelesini anlatmaya yetmiyor. Ancak TAYAD'n mcadelesinden habersiz olanlara ya da grmezlikten gelenlere ok ey anlatabilir. Sergiyi aan DEMKAD (Demokrasi in Kad n Derne i) Genel Sekreteri Ayegl Ican a l ta yapt konu mada TAYAD'n kapatlmasyla ilgili dncelerini yle sralyordu: "1986'da cezaevlerindeki ocuklarn n haklarna sahip kmak iin aileler tarafndan kurulan TAYAD, her tr insan haklar ihlallerinin kar snda oldu. Cezaevlerinde i kenceye, daya a, insanl k d uygulamalara kar ykseltilen mcadeleye TAYAD'l lar da d ardan omuz verdiler. Copland lar, dayak yediler, cezaevlerine gnderildiler. Ancak analar, babalar, e ler, artk direni i, mcadeleyi renmi lerdi. Artk hi bir g onlar bu mcadeleden al koyamazd. Al koyama-m tr da. TAVIR

Bugn kapatlan sadece TAYAD'n bulundu u binad r. TAYAD'l larn mcadele sayfas kapanmam tr." Ayegl Ican konu masn bitirdi inde foto raflar dudak bkerek seyreden iki ki i soruyorlar birbirlerine "kim bunlar, bu kad nlar..." Onlar nizamiye kap larnda, tel rgler ve kum torbalar arasnda uzanan sng ularna, coplara, kurunlara, ku atmalara kar direnen, onlar alanlarda, cenaze trenlerinde, pankartlar ye halaylaryla kol-kola omuz o muza haykran, onlar ak ba rtlerine, salarna karl rzgrlar,

62

ya murlar, sar scaklar ve inad na krmz, karanfil baharlar taktiimiz analarmz, yarimiz. Onlar lkemizin sevdamzn kor yrekli l klard r. Onlar (Kendi a zlarndan) "12 Eyll'n gelmesiyle birlikte 'aydn m, demokratm" diyen tm insan haklar savunucularn n evlerine ekildi i dnemde biz tutsak aileleri sokaklara dklerek ocuklarm zn hakl mcadelesinin destekleyicisi olduk. Biz de evlatlarm z gibi gzaltna al nd k, i kence grdk, cezaevlerinde yatt k. Anlatmakla bitmeyen mcadele srecinde TAYAD' kurduk. Sre ierisinde

mcadele alan n geni leten TAYAD, lkemizdeki tm hakszl klara yani zorbal a kar kt. Bizi hi mi hi ilgilendirmeyen haksz sava a hayr dedi. Sava a hayr dedi i iin yarg lanan Nermin Alkan lara sahip kt. te TAYAD bu ve buna benzer nedenlerden dolay kapatld. Gereke soruldu unda "sava hali uygulamas" denildi." (TAYAD Genel Sekreteri SADYE UYAR). iki gn sonra "TAYAD Kapatlamaz" adl foto raf sergisi Dnya Sinemas yneticileri ve polis taraf ndan sakncal bulunup kaldrld .

"R"
nsancl dergisinin Trkiye Yazarlar S e n d i ka s sa l o n u n gerekle tirdi i " iir" adl etkinlikte Ataol Behramolu'nun konu masn n yaynlad mz blmlerinin gen air arkada lara yararl olacan d nyoruz. Ataol BEHRAMOLU Bugnk fiirimizde grd m baz eksikliklerden sz etmek istiyorum ksaca. Gnmz iirinde eksiklik olarak grd m (zellikle de gen arkada larn iirinde) nokta, gelenek konusunda bir bilgisizliktir. Ben de divan iirimizi zellikle ok ge tan d m ve-bunun zntsn ta yorum iimde. Divan iirinden, zellikle ses unsurlar bakmndan, ses bilgisi bakmndan, vezin bilgisi bakmndan renecek ok eylerimiz oldu unu, e itim problemimiz oldu unu d nyorum. Genliimde byle d nmezdim a kas. Ama gelenek, gelene i taklit etmek demek de ildir. Gelenek, bir altyapd r. Bir bilgi hazinesidir. Bir e it simgecilik gryorum ben, air arkada larda. Bir eyi a ka sylemek yerine dolayl olarak sylemek. "Kalbimde gelincik tarlalar" dese, bu devrimci birey olacakm, veya "beyaz bir gvercin aydnlatyor karanl n gecenin" deyince, "barl gnler gelecek" falan. Ne diye doTAVIR layl konu al m byle? Bu bir e it simgecilik. Ve bana gre son derece geri bir ey. Geri bir yntem. nsan syleyece ini a ka sylemeli. iir olmas iin bir szn ille de simgelerle anlatlmas m lazm? Bence de il. imdi bir de imge meselesi var. Bu simgeden farkl . Benim iirlerimde "gvercin kanatl afak" diye bir sz yoktur. imdi bu, simge de il. Bu bir benzetme. yle bir ey yayg nla yor. sim ta mlamas gibi, sfatlarla kurulan tamlamalar. Mesela, "sabah n bitimsiz ufuklarn n kanadnda". 4-5 tane kelimenin yanyana gelmesiyle ve o u kez de birbiriyle pek de ilintili olmayan kelimelerle yaplm tamlamalar. Yani servet-i fnun tamlamalar gibi. Bu bence imge falan de il asl nda. Yani bunu kolayl kla herkes yapabilir. air olmak bile art de ildir. mge bence, yo unla trlm bir d nce, duygu. z bu. mgenin bir z olmal . Herhangi bir duygumuzun, d ncemizin yo unla m olarak ifade edilmesi. Ki zaten, iirin kendisi oluyor bu. Ritsos'un sz udur bu konuda: " mge, iirin vcududur" diyor. Yani imge iire taklm bir ey de il. iirin kendisidir. Bir de msracl k ald yrd. Btnsel iir deil de, stste bulu . Divan iirinin bir zaafd r bu. mgenin z yo unla trlm 63

bir anlam. Bunun e itli bilimsel yntemleri olur tabii. Benzetmeler, mecazlar, alegoriler, a rmlar burada nem ta r. Gndermeler, ba ntlar, szn sessel unsurlar, szckler, msralar, iirin iselli i btn bunlarn btn imgeyi olu turur, imge iirin iindeki bir arp c benzetme de ildir. Seslerden sz ettim, buna biraz de inmek istiyorum. Orada bir lde Rit-sos'dan ayrl yorum. Ritsos'un imge ile ilgili tan mn syledim. Ba ka bir, ok drst, ok insanca bir yakla m var. Diyor ki; Rit-sos " iir olabildi ince yal n ve dnceye dnk olmal ki evrilsin ba ka dillere ve evrensel bir sz olabilsin". iirin ba ka dillere, evrilmesini zorla tran eylere kar kyor. Bir sohbetimizde bana da sylemi ti. Sonra yazlarnda da grdm. Byle birey olmasn gnl ister fakat tam kat lamyorum. iirde sessel enin nem ta d na inan yorum. Yani dilin musiki haline gelmesi dedi i ey Yahya Kemal'in, buna katl yorum. iirde ezgisellik nemli. Ezgiselli i olu turan eyler de ses uyumlar, nller, nszler, bunlar arasndaki ba lantlar, tekrarlar, bunlar iirin vazgeemeyecei eyler. iiri salt d nceye, salt anlama indirgeyemeyiz. Bu elerin d nda varolamaz iir. Bunlar da ne yapal m ki ana dillerle ok ilgili. Ortaky Halk Sahnesi ile Foto raf ve Sinema Emekileri 28.1.1991/10.2.1991 tarihleri arasnda 'Bar Ku u' adl oyun ve slayt gsterisini Belediye Memurlar Sendikas (Bem-Sen)'n n dzenledi i etkinlikler erevesinde Ayaza a mar Mdrl , Aksaray SK , Be ikta Belediyesi, Kad ky Belediyesi mar Mdrl ve mraniye Kltr Merkezinde sergilediler.

evrilme zorlu u da i te buradan geliyor. Yani bir benzetmeyi evirebilirsiniz. Bir anlam evirebilirsiniz fakat ezgiyi evirmek bazen imkansz. Bir kere air, syleyece ini do ru drst sylemeli. lle de ben bunu nasl yapsam da byle dolambal syleseme hi gerek yok. Bu iire yakla trmaz bence, bir gen ozan . iirden onu uzakla trr. Ama nasl yo unla trabilirim d ncemi, zerinde durmal zaten, iirsel bir d ncenin ya da duygunun da k itibariyle bir drt olarak yo un bir d nce ve duygu drts oldu unu d nyorum. iir anlaym a a yukar bellidir. Hayat adland ran, zaten genel anlamda d ncem hayat adland rmak ya da bir anlamn altn izmek yani sradanla m bir olay, sradanla maktan kurtarmak, yani sonu olarak hayata ait bireydir benim kafamdaki iir. Kitaplarda rmek zere b raklan birey de il. Hayatla al veri i olan. D ncem ok a k. iir ne kadar ok insan n yre ine giderse o kadar byk, o kadar nemli, bu inkar edilmez. Her airin bence bu ideali olmal . Asl sylemek istediim u. Byle dnme m benim kimi yntemleri reddetme me yol amyor.

Grevdeki Aselsan i ileriyle dayan ma amacyla Gemlik'e giden Grup Yorum, yakla k 1500 i iye konser verdi. Buradan Yalova'ya gidip, ayn sendikan n dzenledi i moral gecesinde de 1000 i iye grev trklerini syledi.

DZELTME Tavr say 5, sayfa 29: "ama ekilmez bir da nklk ve anla lmaz bir ku kuyla..." yerine "... bir kurguyla..."

TAVIR

64

VATANLAR
I Bir zaman vatanlar ku lar, a alar, insanlaryla; bir zaman vatanlar dostlar, dmanlaryla ya arken; ordularla geldiler tanklar, toplaryla; havadan, sudan, karadan, nce ehirler dt lkeler dt arkadan; oban kulbeleri, kyler, ku yuvalar dt. Elleri hamurdayd hamurkrn, frn yanar kald . Bir mit kald ayakta al al, moru mor. akr, mavi, ela bakyor a k kald kara zm gzleri. Ve artk ekme e lzum kalmad ; uzanm ller selamet zre ne ackr, ne r; yklsn frnlar, gelsin zemheri. II Bu insan irisi pehlivand , kndesiyle me hur nce omuz ba ndan, kolundan yaraland ikincide, ncde aln ndan; ve bu son elensede ya dan kayd pehlivan, yoksa yenilmezdi.

MASALI/BR
Sonra bu kzan, ayva ty dklmemi bu ocuk: ald da mavzerini onbe inde, yani sevda ya nda, yani ba nda kavak yelleri esen, nar tanesi, nur tanesi, bu civan; vatan ve gayrisi yalan bilip, unuttu sevdi ini, sevdiklerini, Dnya bir yana, sen bir yana dediklerini; benim de paym var, benim de dedi bu kurunda, bu lmde; ve yrd alaylarn nnde. Ne anas a lad , ne kalanlar. Sadece yalan oldu, yalan oldu, yalan. Bir arkl k, ve en ok bir sevdal k civan mrmz. Velakin dnya, kahrolas dnya hergn daha taze, hergn daha tatl , Ve yle byk, yle yeter ki: paym zla bir dnya kurabiliriz. Yeter ki ayrlmasn ayam z topraktan. NYAZ AKINCIOLU