MERHABA

Haydi 1 Mays'a!.. Bu saymz, her 1 Mays sabah eitli ynlerden 1 Mays alanna akanlara ithal ediyoruz; her afak vakti dnyay yeniden yaratp yaatanlara...Mehmet'l ere ithaf ediyoruz; silahlarn karsna tala, yreiyle karak direni geleneini ya ratanlara...Kahraman'lara ithaf ediyoruz bu saymz, lmleriyle dmana kar yapabileceklerimizi en plak haliyle gsteren mealelere, devrim ehitlerine, '"lm nereden ve nasl gelirse gelsin sava sloganlarmz kulaktan kulaa yaylacaksa, mavzerlerimiz elden ele geecekse, bakalar sava ve zafer naralaryla cenazelerimize atlar yakacaksa, lm ho geldi sefa geldi" diyenlere ithaf ediyoruz. Bir zgrlk savasnn, topraa den o kzl karanfilin, Kahraman Al -tun'un iki iirini yaynlyoruz. fsak yesi Sevil zrek'in "Fotoraf Anlatabilmek" adl yazs 1 Mays 1990" dan bir kesit. .... AB, Die Drltte-Well-Zcihrilt'ten evirdiimiz " Mizah Sadece Bir Aratr" adl yaz FSLN'nin "Baricada" dergisinin izeri Roger Sanchez'l e yaplan bir rportaj. Ahmet Y zak'n "Entelektellik ve Bilimsellik" adl yazsnn ilgi uyandracan umuyoruz. Ahmet Yzak'n "Krmz p" adl senaryosu film olarak ekilmeden nce devrimci evrelere ulatrl -yor, demokratik kadn rgtlenmesine ulayor. Sanat eseri kiisel bir yaratmdr ancak yaratm sreci ierisinde kol -lektif alma olanaklar da deerlendirilmelidir. Krmz p'in bu anlayn iyi bir rnei olmasn diliyoruz. Fosem, dier sanat dallarn da iinde barndran an sanat sinema iin, kltr ve sanat alannn mcadeleye sunaca en etkin silahlardan biri olacak sinema iin, somut nerilerde bulunuyor; "Devrimci Mcadelede Bir Silah: Belgesel Sinema" yazsyla. 7. saymzda yaynlanan "Kt Akl Ya Da Yoksulun Kr iddeti zerine Dnceler" adl iir zer etin'i ndi. airin 1 Mays adl uzun iirinin bir blmn bu sayda yaynlyoruz. Bu saymzda 10. stanbul Uluslararas Film Festivali'n de gsterime giren Panfliov'un "ANA" Filminin deerlendirmesini de bulacaksnz. Bu film Maksim Gorki'nin romann baarl bir sinema uyarlamas. Tavr dergisi bilinen ekonomik nedenlerden baka, gndemi yakalayabil me kaygsyla Nisan ve Mays aylar iin yaynlyor 8. saysn 9. sayda buluma dileiyle...

TAVIR

YAATMAK N...
TAVIR lmek iin yaadmz yeter Yaamak iin lelim biraz da"(!) Neden bu kadar ok lmden, ehit olmaktan sz ediyoruz? Yaamak, hem de "dolu dolu" yaamak varken, neden hep "lm ho geldi, sefa geldi" diyoruz. Neden lmeyi bu kadar ok arzuluyoruz, lmleri lm biimlerini bu kadar ok yceltiyoruz? Ve neden bazen bir saniye de olsa fazla yaamaya alyoruz? Yaamay ok sevdiimiz, insanl in-sanca koullarda yaatmay arzuladmz iin bu uurda lmeyi gze alyoruz. lm byle bir ideal uruna denmesi gereken bedelse, bunu demeye hazr olduumuzu sylyoruz, yoksa dnyevi ilerle btn ban koparm insanlar gibi, kefenimiz sandmzda azraili beklemiyoruz. Byle olduunu daha somut grmek isteyenler "Direni, lm ve Yaam" adl eserde, lm orucu gnlllerinin altml, yetmili gnlerde yaamakta nasl ayak dirediklerine, yaama ne kadar bal olduklarna, -deyim yerindeyse- azrail'e teslim olmamak iin lmle nasl boutuklarna tank olacaklardr. Ama ayn satrlarda, lm orucuna yatanlarn bir yandan da hedefe ulaabimek iin lmeleri gerektiini bilerek "neden hata lmedik?" dediklerini okuyacaklardr. Bu bir eliki deil mi? Hayr, asla deil Her devrimci aslolann yaamak ve yaatmak olduunu bilir ve zaten gzel, anlaml ve kelimenin gerek anlamyla dolu dolu yaamak, insanca, onurlu bir biimde yaamak (ve yaatmaktr btn abas. Ama yine, her devrimci de bilir ki, byle bir yaam/dnya kurabilmenin bedeli vardr, bu bedellerden biri de lm olabilir. te, bu noktada bir devrimci "yaamak/yaatmak iin lmek" gere kirse lmden kamaz. General Panflov, Stalingrad nlerinde askerlerine u emri verdi: "lmek iin, dmana lebileceinizi gstermek iin savamayn. Yaamak iin ate edin. anayurdumuzu kurtarmak iin savan! Devrimciler devrim yapmak iin savarlar. Her devrimci devrimin birer ustas, kalfas ve ra ve her ehit bu dev eserin harc, tulasdr. Bu bilinle savaan devrimciler iin lm, devrim eserinin bymesine katk olarak alglanr. Ki. bu bir baka boyutta yaamaktr. Tarihin hangi anda, dnyann hangi kesinde olursa olsun, ileriye doru bakan her devrimci yaamay anlaml bulduu iin, yaam kutsal bildigi, yaa-nacaksa anlaml ve gzel yaamak gerektii iin lm glerek karlayabilmi-tir. Bizler, bo bir yaam, anlaml klnamam bir yaam reddediyor, ideallerimizi savunmann ucunda lm de olsa

TAVIR

"ho geldi, sefa geldi" deme yrekliliini gsteriyoruz. Srngenler, solucanlar gibi, koyun veya midye gibi yaamak istemediimiz; yaamay nefes atmak, sade ce yemek, imek, olarak grmediimiz iin keskin kl srtndan gemekten sa-knmyoruz. Her devrimci bir yaam savunucusudur. Yaam savunacak bir ideali olmayanlarn gerektiinde gslerini siper etmeye cesaretleri yoktur. Oysa, yaam savunucusu devrimciler, "urunda lnesi idealleri iin lm de gzeletirirler. lm zerine gzellemelerimiz buradan kmaktadr. nk bizler, lm de bir "yeniden yaratma", bir "yeniden retme" olarak gryoruz. Bir eyleri yaratmak ve yaatmak iin lmek gerekiyorsa, bu uurda lmek, yaam yeniden retmektir. Yaama kendilerince anlam ykleyerek iini boaltanlar, anlamszlatranlar, onu bize kar koz olarak kullanyorlar. Yaam, kh sehpa oluyor ayaklarmzn altnda, kh urgan oluyor boynumuzda, kh kk bir ate topu oluyor gsmz delip geen... Bylesi anlarda gzbebeklerimizde korkuyu, lmn "dehe -ti'ni grmek istiyorlar; bouna! Hep bu korkuyla yaayalm, yaammzn her an de het iinde gesin, yaam bize zehir zkkm olsun istiyorlar... Yaam savunmaktaki kararllmz karsnda bize, "lmlerden lm be enmek" tercihini brakanlar, gn oldu zulm, ikenceyi zehirli kselerle dolu bir sofra gibi yayverdiler nmze, tatmaktan kanacamz sanarak! Gn oldu korkuyu, deheti yreklerimize kazmak iin yldrm basknlar dzenlediler; gn oldu ferman kt, katlimize... Zulm de, lm de her ey bizim iindi; onursuz ve kimliksiz yaamak da. "yaam an-

laml klmak iin", "yaam savunmak iin" lmek de... Ya lmekten, bedel demekten korkarak yaam tketecektik, ya da yaam gzelletirmek, zenginletirmek iin lm de dahil, btn bedelleri demeyi gze alacaktk. Bize tercih hakk braklmamt, bedel demeyi "boynumuzun borcu" bidik! Anlamsz bir yaam allayp pullayarak bezinganca sata sunanlarn aldatc, yalan szlerine kanmadk, mal ne kadar yaldzlanm da olsa dnpte bakmadk. Yaam, ahdamarnz kesmeye hazr keskin bir kl gibi tehdit unsuru haline getiridiinde hep unu sorduk: Canmz kurtarmak; onurumuzdan, yreklerimizin derinliklerindeki sevdamzdan, bilincimizin en gzel, en tatl ve en taze meyvalarndan koparlp tm bunlar altn bir tepside zalime sunmaktan daha m iyidir? Onursuz bir yaam, sevdasz bir yrek, inansz ve cokusuz, heyecann yitirmi bir beyin neye yarar? Bizler, yaamay ciddiye alyoruz. Ve her ciddiye alnan ey gibi deer veriyoruz. te, bir devrimciyi yeri geldiinde lm kucaklamaya gtren de yaama bitii bu "deer"dir. Deerlerimizi, insanlk ideallerimizi yaatmak uruna ehit dmeyi yce bir erdem olarak benimsiyoruz. Devrimci, dsel ideallerin insandr. Bir oklarnca d gibi grlse de, idealleri, devrimcinin avucunda btn nesnellii ile somut ve bilimsellik ile de dorulanmtr. Devrimciyi bu bilimsel nesnellikten hi bir g koparamaz. O, ideallerine byk bir akla baldr, "byk ak" Onu "deli"ye dndrmtr; yerleik anlaya kar kma cesareti gsterdii, "dnya dnyor" dedii, tanrlarn ateini ald iin"serdengeti'dir, "servenci'-dir". "asi"dir ve hatta "zr deli'dir. Devrim-

TAVIR

ciler tanrlardan ate almann, "dnya dnyor" demenin ne kadar g olduunu, ne ok bedel istediini bilirler. Dorular syleyerek "tanrlar" kzdrmadan nce eer Galile'nin engizisyon karsnda gerei ifade etmekten korkarak iine dt ac duruma dmek istemiyorsak, Sokrates gibi baldran kadehini imeye. Bruno gibi yaklmaya. Bedrettin gibi aslmaya; "sr vermemek iin ser verme'ye, "biz buraya dnmeye deil lmeye geldik" demeye, idam sehpalarna bamz dik, sloganlar atarak kp sandalyeyi tekmelemeye hazr olmalyz. Btn bunlara hazrsak, tarihin tekerleini ileriye doru dndrmeyi baarabiiriz ve ancak bu koulda;" Varsn hainleri gizlesinler souk bir ta altnda Drste yaadm ben; karlnda Yzm doan gnee dnk leceim (2) diyebiiriz. Ancak bu koulda "hr ve orman gibi kardeesine" bir yaam yaratp srdrebliriz. Bunun akaya gelir yan yok! Ciddiye hem de ok ciddiye almak zorundayz! "Yaamak akaya gelmez, byk bir ciddiyetle yaayacaksn (...) Yaamay ciddiye alacaksn, yani o derecede, ylesine ki, mesela, kollarn bal arkadan, srtn duvarda, yahut, kocaman gzlklerin, beyaz gmleinle bir laboratuvarda insanlar iin lebileceksin, hem de yzn bile grmediin insanlar iin, hem de hi kimse seni buna zorlamamken, hem de en gzel, en gerek eyin yaamak olduunu bildiin halde" (3)

En gzel, en gerek eyin yaamak olduunu bldikleri halde, yzn bile grmedikleri insanlar iin ehit den devrimcilerin ans nnde bir kez daha saygyla eliyoruz. Ve ehitlerimize, cenazeleri ardndan sava sloganlarnn kulaktan kulaa yayldn, mitralyz sesleriy-le atlar yakldn duyurmak istiyoruz. Bir eserde en byk pay, o eser iin en byk bedelleri demi olanlarndr. Bu anlamda, devrimimizde en saygn yeri ehitlerimize veriyoruz. Devrim onlarn kanlaryla sulad topraklarda yeere cektir. Ve urunda can verenler varsa, ancak o zaman devrim olanakldr. ehitlik ve ehitlerimiz ite bu nedenle "devrimci deerlerimiz" iinde en saygn yeri, ba keyi hak etmilerdir. ehitlerine sahip kmayanlar kksz aaca benzerler. Biz. kk derinlerde asrlk aalar olmak zorundayz; baka trl,baltalaryla gvdelerimizi paralamak iin saldranlara ve gl frtnalara dayanamayz.

DPNOT: 1) Peter Wess, "Saloz'un Maval" 2)Jose Marti 3) Nazm Hikmet

TAVIR

KAHRAMAN ALTUN

NESLME ARMAANIMDIR Hkm giydirdiler bana Ve astlar yal bir nar aacna Aln benden geriye kalanlar Aln kamburumu, nasrl ellerimi Vurun bana hkm giydirenlerin. Ki! Geride kalan kanl bir ceset olsa da Yourun acnz acmla Yourun kannz kanmla Di kenlidir bu yol unutmayn Sonunda lm olsa da ylmayn imdi ben erefimle lmenin doruundaym nann damarlarnzdaym Gemii unutmayn unutmayn szlerimi Bekliyorum, seyrederken gkyznn kanl afan Bekliyorum sizi... RAHAT UYU Yreim kan alyor Cenazene gelemedim diye gelemedim mezarna da Ama Yaamann arl altnda ezilip gitmedi lmn Sen lmedin, lmeyeceksin yerini aldn Hayatn lme gebe olduu kadar lmnde hayata gebe olduunu kantlayanlar arasnda Rahat uyu Doacak gneimiz akacak k selleri Kemiklerini szlatmayacak Kann su ettiin biricik fidanlarn

TAVIR

SANATTA ERK VE SANATININ TUTUMU

AYE SEZGN

Sanatsal yaratmda ierik kabaca, sanatnn algsal ve dnsel szgecinden gemi gerekliktir. Avner Ziss'in syleyiiyle; ".... nesnel gerekliin kendisi deil, sanatnn kendisinin grm olduu yaratc ve ideoloji dzlemde yeniden yorumlad gerektir" (!). Bu adan, nesnel gerekliin bir bildirimi, yanstl olduu kadar, ayn zamanda bu gereklik karsnda sanatnn bir tutumudur. Sanatnn, kar karya bulunduu nesnel gereklie ilikin ve bununla beraber faaliyet yrtm olduu sanata ilikin tutum, anlay ve yorumlamas ne olursa olsun ieriin bu ikili karakterinde bir deiiklik sz konusu olmaz. Sanat kavraylarnn doay ve toplumu herhangi bir yoruma tabi tutmadan onu yanstmak olduunu, hatta rnlerinin bir aynadan baka bir fonksiyon grmediini syleyen sanatlar iin de durum farkl deildir; bahsi geen ayna sonuta kendi dnsel yaplarnn yaratt aynadr. te yandan, herhangi bir sanatnn toplumsal ve siyasal olaylar karsndaki tutumuyla, sanatsal rnde ierili (ierik te varolan) tutumu birbiriyle eliebilir. Bilinen bir rnek olmas asndan Bal-zac gsterilebilir. Gorki, Balzac iin, "Balzac, burjuva toplum dzenini znel bir tutumla savundu, ama yaptlarnda

kk-burjuvalarn aalk ve ahlakd doasn, alas bir katlkla yerdi." diyor ve ekliyor; "Snflarnn ve yaadklar dnemin nesnel tarihileri olan bir ok yazar kmtr." (2) Bu bir yanyla, idealist bir bilim adamnn laboratuvara girdi-inde materyalist davranmasna benzer. Sonuta sanatnn kendi yapt ie kar namusluca davranmasn ifade eder. Buna karn, lkemizde ideolojik ve siyasal olarak aka burjuvazinin yannda yer alp, sanatnda bu namusluluu gsteren sanatlar bulmak zordur. Nedenle ri ise ayrca incelenmeye deerdir. Tersi bir durumda sz konusudur. Sanatnn siyasal ve toplumsal olaylar karsnda genel anlamda doru bir tutum ve kavray iersinde olmasna karn, sanatsal erikte bunun inkarna varan bir davranta bulunmas bilerek ya da bilmeyerek de mmkndr. ok eitli olmakla birlikte belli ballarna deinip, kimi sanatlarn genelde kendini sosyalist, devrimc i olarak tanmlamakla beraber, sanat yaratmnda bu tutuma kar sonular douracak bir tavr iinde olmasnn nedenlerini sralarsak: Sanat rnnn metalat kapitalist toplumlarda hayatn idame etmek durumunda olan sanat -baka herhangi bir gelir kayna olmad dnlerek- bu

TAVIR

eklemin mekanizmalarna gre ya da u veya bu dzeyde bu mekanizmann kuralarn dikkate alarak hareket eder. Tekellemi kapitalist toplumda sanal kapitalist iin dev bir sanayidir. Bu sanayide, sfrdan "dev" sanatlar yaratIr, "dev" sanatlar ksa srede sfr hale getirilir, bir kenara atlr. Tuvallerden, boya malzemelerinden, mzik aletlerinden, atlyelere, sergi, sinema, tiyatro, konser salonlarna; basn, TV, radyo benzeri iletiim kurumlarndan reklam organizasyonlarna, plak-kaset, basm-yayn sanayinden, eitim kurumlarna dek vb. daha saylabilecek pek ok yerde retim ve pazarlama kanallarna hakim olan tekeller sanaty kendi istei dorultusunda davranmaya zorlar ya da bu mekanizmann iinde hayat bulmaya alan sanat kendini bu koulara adapte eder. Nazm Hikmet geim zorluu nedeniyle srf piyasa iin rnler de verdiini, ama onlarda dahi kavgasnn aleyhine en ufak bir ey bulunamayacan sylyor. Belirli koullar iin mazur grebilecek bu durum, sanat iin yaam dorultusu haline gelmise bu artk, sanat ahlak, sanat namusu ile badamaz. Ticari kayglarla yaplan sanatn, halka ve onun mcadelesine hangi boyutlarda ve ne oranda zarar vereceini de kestirmek zordur. ster ticari kayglarla, ister popler olma hevesi nedeniyle, isterse, ne kadar ok insana ularsam o kadar yararl olur, iyi niyetli dncesiyle olsun, geni ynlara ulama amacyla, ynlarn geri eilimlerine, arptlm taleplerine taviz vererek ieriin karartlmas da bir baka durumdur ve benzer bir sonu retir.

Keza dzenin saysal organizasyonlarnn sansr benzeri kurumlarla yasak tutumu, basklar, hapis gibi cezalandrma yntemleri, yani, dzenin kendisi iin tehlikeli bulduu sanatsal faaliyetle-re ynelik terrc tutumu, sanatlar, ierii boaltmaya, dzenin icazetli, zararsz unsurlar, dahas onu tanmlayan, salamlatran unsurlar haline gelmeye zorlar. Hangi nedenle olursa olsun, sosyalist, devrimci olduunu iddia eden, prole taryann dnya grn savunduunu, halktan yana tavr aldn ne sren bir sanat, sanatsa l rnnde bu tavrn srdrmyor, somutlatrmyorsa, sanatsal ierii boaltp, onu arptyorsa objektif olarak dzenin bir sanats haline gelmi demektir. nk, sanatsal rn onun eylemidir, sanat iin son aamada esas tayin edici olan budur. Kald ki, sosyalist bir sanat iin, dnya gr ile meydana getirdii sanatsal rnn ieri i arasndaki eliki uzun sre varln srdremez. Birinden biri, dierini kendine uyumlu hale getirecektir. arptlm ierikle yryen sanat, sre ierisinde dnsel olarak da dzene adapte olur. Dzen snrlar iersinde yukarda belirtildii sekide kendine hayat bulan sanat, dzenle ideolojik v e kurumsal kprlerini atamaz, dahas, bu kprler giderek salamlar, kendi teorik izahlar ile birlikte gelir, sre iersinde maddi ve dnsel olarak kurumlar. Sonu tam anlamyla dzen sanatldr artk. Sosyalist, devrimci sanatlar asndan dnya gryle ierik arasndaki uyumsuzluu, elikiyi yaratan nedenlerden bir de, sanat kavraylarndan doan ierik arptmasdr.

TAVIR

Yapsalclk, davurumculuk benzeri akmlarn, dahas emperyalist kltrn yoz, dekadans anlaylarnn dolayl ya da dolaysz etkilerinin bir sonucu olarak biimsel kayglarn n plana alnd sanatsal almalarda, biimin ierikten giderek uzaklamas, anlalmaz-soyut hale getirilmesi tersi ynde ierikte, zellikle onun dsal katmanlarnda arpnmaya, bulanklamaya yol aar. Koyu bir sis perdesi altna gmlm, aransa da ne syledii bile bulunamayacak bir ierik iin dinamik, etkin bir sreten bahsetmek mmkn deildir. erik edilgin-le, ekilsizlemitir. te yandan objektivizm, sanatta tarafsz gzlemcilik, gerei sk skya "ballk", mcadelenin eksiklerine, yanllarna iaret etme, vb. gerekeleri ve yanl bak alar nedeniyle ieriin uyumsuzlatrlmas ya da hastalkl hale getirilmesi sz konusudur. rnein. Trkiye'nin herhangi bir yerinde, 197580 srecinde lks apartman dairelerinde yaayan devrimcilerde grlmtr diye sanatsal edimde ierii bununla yklemek, ben gerei anlatyorum demek, devrimcileri rahat, lks yaayan insanlar eklinde gstermek, en azndan, tam bir yoksunluk olaanst fedakarlkta mcadele etmi yzlerce, binlerce militana hakszlktr, sanat sorumluluu ve ahlak ile badamaz. kence karsnda sanatnn tutumu bu adan bir baka rnektir. kencenin zulmn, insanlk dl-

n tehir ve protesto edeceim diye ikenceyi alabildiine korkunlatrp, direnie deinmemek, ikence edilenleri zavall kurbanlar haline getirmek, bir yanyla zulmn ikenceden bekledii korku psikolojisinin yaratlmasna hizmet etmektedir. Yahut, ikencede cinsel saldrganln ierili olmasndan hareketle bunu tehir edeceim adna sanatsal rn mide bulandrc bir pornoya dntrmek de sanaty bekleyen tehlikelerden biridir. Baka pek ok rnek verilebilir. Katksz bir poplizmle ele alnm sradan, halktan insanlar; idealize edilmi, ulvi mertebelerde kahramanlatrlm devrimciler, hi hatasz, her eyiyle mkemmel tipler, tamamlanm, boluksuz srelerde sanatsa l rnn ierii asndan ok farkl sonular dourmazlar. Bu ekilde idealizasyona tabi tutulmu imgeler ve onlar yoluyla ne srlen sav ve dnce kuru, cansz iskeletlere kolayca dnebilmekte. giderek etkileyici, zendirici, bilgiendirici, vb. olmaktan te, itici, yabanc, uzak unsurlar haline gelmektedirler.

DPNOT:
1) Avrer Ziis, Estetik, sf.121., Do. yy. 2) M. Gorki, Edebiyat Yaamm, sf. 33. Payel yy.

TAVIR

SANAT VE SLOGAN
AKF ZKAL Devrimci sanat rnleri mekaniklik, kabalk, domatiklik ve sloganclk eletirileriyle karlamaktadr. Bu eletiriye kaynak oluturabilecek -zellikle 12 Eyll ncesi- kimi rnlerin varl yadsnamaz. Ancak devrimcilerin bu ikinci snf rnleri sahiplenmesi sz konusu deildir Bu olumsuz rneklerden yola karak sanatta politikay yadsmak, hatta slogan kapsamna giren ifadelerin sanat eserlerinde yer almamas gerektiini savunmak doru deildir. Sloganc sanata kar kmakla sanatsal metinlerde dorudan sloganlarn yer almas ayn eyler deildir. Bask ve depolitizasyon koullarnda devrimcilii iselletirememi, bilinli bir faaliyet ve yaam biimi haline getireme mi, kesimler yeni araylara ynetmilerdir. Anti-faist mcadeleyi destekleme eiliminde olan, ykseli dnemlerinde mcadele saflarnda yer alm kimi sanatlarda bu eilimin en arpc rnekleri olmulardr. Bu sanatlar ylgnln, kn ve arabesk tavrn boy att bu srete eskimi burjuva grlere yeniden kefediyormuasna sarlarak bireysel k yollan aramlardr. Sanat politikann boyunduruundan kurtarma adna biim araylarnda younlamlardr. Eski dncelerini reddedip, yeni konumlarn" merulatrmaya almlar, mcadelenin paras olan sanat rnlerinin yetersizliini ve devrimci sanat kapsam dnda kalan eitli rnlerin ierdii hatalar n plana kararak devrimci sanat karalamaya ynelmilerdir. Kendilerine k yolu bulma uruna burjuva z tayan biimci anlay sosyalist sanat, ilerici sanat olarak lanse etmeye almlardr. Sloganc sanat doru tanmlanmazsa politika sanat ilikisine yeterli bir aklama getirilemez. Sanat rnlerinde iletilmek istenen mesajn, hayatn gerekleriyle ilenerek ve bu gereklerin btnnden kan bir sonu olarak deil de, tepeden inme soyutlamalarla, plak, yavan, estetik beeni kstaslarna aykr bir biimde verilmesi, rn sradanlatrr, sanattan uzaklatrr, ierii ne olursa olsun her sanat eseri bu yanla debilir. Engels '...yazarn grleri ne denli gizli kalrsa sanat yapt iin o denli iyi olur " (1) derken sadece bir edebiyat eserinin sanatsal de erini nitelemiyor, politik mcadelenin baka alanlarnn grevi olan gnlk propaganda iinin sanata yklenmesine kar kyordu. Sanatsal iddialarla ortaya kan slogana rnler baarya ulaamayaca gibi birer dzeysizlik rne i oluturarak hizmet etmek istedikleri amaca zarar vereceklerdir. Bu anlayn hayatn ayrntlarndan karak hayatta karln bulan ve estetik beeni zelliii tamak yerine, doru bile olsa hayattan kopuk soyutlamalar yanstan, 12 Eyll ncesi

TAVIR

ve zaman zaman da gnmzde 'uyakl bildiri okumak' tan te gidemeyen rneklerine ve sk sk rastlanmaktadr. Ancak yanl rneklerden hareket ederek slogancla dlecei gerekesiyle politikaya kar kma da sanatta apolitik bir tavrdr. Sanatn insann faaliyet alanlar-nn tmne az veya ok nfuz ederek duygu ve dncesini, davrann ynlendirmesi, belirlemesi sanatta politikann yer etmesini kanlmaz klar. Aksini sylemek; politikadan kaynaklanan ve toplumu harekete geiren faktrleri grnmeyen gizemli gler gibi alglayp yanstmaya almak; dikkati kitlelerin aclarnn.,yoksulluun. dk yaam dzeyi ve karlat adaletsizliin kaynandan uzaklatrmaya almaktr. Toplumun snfsal bileimi iinde., iradi veya objektif olarak bir snfn yannda yer alan sanat, duyarlln ve sanatsal retiminin kayna olan toplumsal ilikileri, gerekleri ve bu listeler iersinde yer alan insan yanstrken de sanatnda politikaya yer vermek zorundadr. Politikayla birlikte, sloganc sanat nitelemesine kaynaklk eden bir dier yanl kstas da, sanat eserinde biim olarak slogan kapsamna giren tekil ifadelerin kullanlmasdr. Bu tr sanat eserleri sloganc olarak nitelenmekte 'sanatta slogana hayr' vb. ifadelerle reddedilmektedir. Btn sanat eserleri (szgelimi sz iermeyen resim de) slogan ola-bilir. Btn sanat dallarnda slogan niteliinde tekil ifadelere, motiflere vb. rastlanabilir. Ancak slogann dorudan yer alabidii iir ve ark sz asndan deerlendirmek konuyu daha anlalr klacaktr. Szck anlam olarak 'ksa ve arpc ifade' olarak tanmlayabileceimiz slogan, bir rnn pazarlanmasnda onu

cazip klmak iin reklam amacyla ortaya atlmasndan, topluluklarn ortak duygularn yanstan samimi ifadelere kadar pek ok alanda kullanlr. Politik mcade lede ise, slogann ilevi, politik grn, hedefin vb. bir veya bir ka kelimenin arpc ifadelerle younlatrlarak yanstlmasdr. iirler, ark szleri anlamn younlat ksa. arpc ifadeler, imgelerdir. Btn metinler deerlendirilirken dorudan sloganlarn kullanlmasyla sloganc sy-lem birbirine kartrlr. Eserde yer alan ksa ve arpc ifadeler nce iir ve ark sz olma zelliini tamal, hayatta karln bulan ifadeler olmal ve sanatsal yaratmn gerei olarak ortaya kmal, yaratlmaldr. Nazm Hikmet'in iirlerinde olumlu rnekler herkese kabul edilmektedir. Bir baka noktaya; yalnzca yeninin yannda yer alan ,coku ve umudu temsil eden, sanatn slogan kullanmad, onun karsnda yer alarak ylgnln ve rmenin sanatn yapanlarn da. szde politika-d sanat yapanlarn da ayn olumsuz ierikli sloganlara yaptlarnda yer verdiklerine dikkat ekmek gerekir. "Biz Devrimi ok Sevmitik"de, "Elveda Proletarya"da, "Kadnn Ad Yok"da. "Gkyz Herkesindir"de birer slogandr. Anlalaca gibi, 'slogansz" veya "politika-d sanat yapma iddiasnda olanlarn, bunu baarabilmek iin ok zel bir dikkat ve aba harcamalar gerekmektedir!

DPNOT: 1) Engels,Marx,Lenin,Sanatve EdebiyatSy71.

TAVIR

10

BR MAYIS

1 Mays bir acayip gn Ey benim kra altnda tan klarna ilk pcklerini veren glm Bilir misin, asrlardan kimbilir ka on asrdan kalma koca narm bahar akamlarm bulutsuz gkyznn kum frtnas ileke insanm stanbul'um bilir misin Bir acayip gn 1 Mays Durmam Ne Mays gnne sm ne mekana Zamansz, snrsz ve milletsiz bir lkede yrm Durduramam, duramamlar nnde ehit yreklerin ateiyle eritmi zalim namlular hi kimse llerini saymaya yeltenmemi ekik gzl, kara derili, kzl sal olmu saysz dilden konumu Bir acayip gn 1 Mays bir garip gl sa'dan sonr a 1969 ylnn stanbul'undayd gnl Kavga bitmedi daha kavga sryor Smad gne yine yeditepeye Karaky,Beyolu, Eminn emniyetinde stanbul birinci ubeden Zeytinburnu kavga yolu cenazeden Duvarlarda afi, niversite kapsnda talarla sokak gsterilerinde Samalclar mapusundan mahkeme kapsndan Bursa, Ankara, Adana ehrinden Altn yaldzl srgn ularn gnee serdi yeniden

TAVIR

11

imdi tarihin kalkanna vurmak zamandr. Susmasn kavga borusu, zafere koun yoldalar Dnyann btn kanatlar sizin olsun Al bir afak vakti gnee uun yoldalar

TAVIR

12

SONER KAYNAR

MEHMET'E TRK

. Yryorlar Yryor gece Yryor gndz Caddeler, sokaklar, patikalar Yryorlar Yrekler kuatmada II. fkeli bir yrekle sevdim seni lkem Toprann kokusunu, Kavgann yceliini biliyorum. Ve gurbetlik trkler syler gibi. Syledim ee dosta adn Dedim ki: sevdam. Dedim ki: kavgam. Bu vakit mahpusum sanki Drt duvar her yanm, Uzansam yan bana Srgn trkleri sylesem, Deniz, Ula Ulata gel rmak rmak lkbahar kokuyor ellerim III. Ve sen Mahir yreklim Alp koynuna yiit sevdamz Yrdn alnn ak Bedenin korumasz Direnci tkrdn yzlerine Dedim ki: srdam, Dedim ki: yoldam,

TAVIR

13

TA DEL YREKT ELMZDEK

1 MAYIS 1989
CEYHUN GLEN 1 Mays, ii snfnn birlik, mcadele ve dayanma gndr. 1896'da ikago'da cretli klelik dzenine kar Amerikan iilerinin yrtt mcadele btn dnyada iilerin hakllk bilincinin ve kazanma azminin sembol haline gelmitir; bayram olarak kutlanmaktadr. Bir Mays'a yasak koyma, yzyllk gerei ve gelenei hie saymaktr. Emekilerin smrlmesini istemek, emperyalistlerin halklar kleletirmesini onaylamaktr. 1 Mays'lara kar kma ikago'da, Taksim'de, Botan'da; baka lkelerin meydanlarnda, sokaklarda, dalarda, iilerin, emekilerin, ilericilerin katledilmesini onaylamaktr. Taksim, 1 Mays Meydan'dr; 1977'de kontrgerilla ajanlarnn katlettii 34 iinin ans yaayacaktr. Bu alan, her 1 Mays sabah ii snfnn birliini, mcadelesini ve dayanmasn sergilemek iin eitli ynlerden yryp etten duvarlar yarmak iin coplara, sopalara ve kurun yamurlarna direnirken; alan igal eden zrhl aralara, tepelerinde dnen helikopterlere gzlerinde ate toplayanlarn; karakollarda dayak yiyip ikence grrken, savclarn, yarglarn karsnda sorgu verirken "meru ve hakl olan biziz, 1 Mays engellenemezi" diye haykranlarn kararllndan alr adn. 1 Mays yzyllk mcadele geleneinin simgesidir. Topra ekip biip yine de a kalanlarn, makinalara canlarndan can verdikleri emekleriyle kleletirilen; isizlie, ala mahkm edilenlerin; yerin karanlna karp Yeni el-tek'te, Kozlu'da bir sabah gkyzne doru yryenlerin; Raman Dalar'nda, Divrii'de ter biriktirip yaralarna bastrlan ukurova pamuunu kaldranlarn gndr. Newroz'dur 1 Mays. ikago'da yaklan atein dalga dalga yaylp ilenmesidir; k seline boulacak doruklarn sevincidir. Ben bir iiyim. Ezilip smrlen, yaratt deerleri sahiplenemeyen; isizlik tehdidiyle kar karya kalanlardanm. Dnyann 116 lkesinde kutlanan bu gnde 1 Mays Meydan'na, 34 iinin ansna sayg duruunda bulunmaya gidiyorum. Baz durumlarda garip bir heyecan, korku, sevin ve coku kaplar insann iini. Yrrken kalbinin hzla arptn hissediyordum. Bu duyguyu iyi biliyorum. Frtna ncesi sessizlii... Ama bir frtna kopsun; ne heyecan, ne korku... Yalnzca yrmek vardr. Saat 10.30'a be var. Emek sinemasnn sokana giriyorum. Bir dakika geti sanrm. Bir grltyle birlikte polisler coplarla, sopalarla saldr-

TAVIR

14

ya getiler. Neye uradmz arm gibiyiz, panik iindeyiz. Bir sel gibi sokan kna doru akyoruz. Sokan az arabalarla kesilmi, st ste birikiyoruz. Bir yandan coplarn kullanyorlar. bir yandan da havaya ate ayorlar. Pankart sopalaryla karlk veriyoruz. Arabalar deviriyoruz. Ben gecekondudan geliyorum; yoksulluun, sefaletin iinden. Lam sularnn akta akt, yolsuz, susuz,

palarla kar koyuyorduk. Orada ok dayak yedim.Arkadalarla vur-ka taktii uyguluyorduk. Bir kii ayrlr kmeden, polisin birini yere deviriyor. Kitle alyor, vuran ieri dalyor, ardndan gelen polisler talarla sopalarla karlanyordu. Ortalk sava alan gibiydi, ilerleyen grubun iindeydim; adn bilmediin ara sokaklardan Tarlaba'na ktk. ihane'ye doru yrmeye baladk; polis otolarn talyorduk; polisleri talyorduk. Kitleyi datamaynca havaya ate

elektriksiz yerlerden, insanlarn hor grld, okula gitmek in ocuklarn bir saat yrmeyi gze ald yerlerden... Gecekondulardan yryorum 1 Mays Meydan'na doru... Bir ara sokaa girdik. Vahice saldryorlard. Yerde bulduumuz talarla, so

ayorlard. Her eye karn yrmeye kararlydk. Sloganlar atyorduk, marlar sylyorduk. Ben bir iiyim. Basnl alminyum dkm iisi. Yllardan beri alyorum. Ama ne ben, ne ailem birg n olsun rahat etmedik. Ekonomik sknt -

TAVIR

15

lar ve yoksulluk birgn olsun yakamz brakmad. Biz altka hayat pahalland, hayat pahallannca biz daha ok altk. Deien birey olmuyor, kim ne derse desin bu dzen byle iliyor. Bir avu kapitalist, birlik olmadmz iin daha ok eziyor, daha az onurlu almak zorunda kalyoruz. Onun iin yryorum 1 Mays Meydan'na doru. Morali ykseltmek iin bir eyler yapmalydk. Adeta dizginlerinden boand birden yzlerce ses: "Gnlerin bugn ge tirdii bask, zulm ve kandr..." Halk kaplarn nnde, bizleri alklyor, pencerelerden el sallyor. naat iileri haykr-yor "Yaasn 1 Mays, yaasn 1 Mays". O meydana giremesek bile yalnz deil-dik. Yine bulvara ktk, yol stnde dizil-dik. Mehmet'i orada grdm. Ben bir salk emekisiyim; gnde dokuz saat alan, haftada yirmidrt saat nbet tutanm. Ama ne fazladan altm, nbet tuttuum saatlerin parasn alrm; ne de nbetler karlnda izin yapabilirim. Ezilen, smrlen bir insan olarak yryorum 1 Mays Meydan'na doru. Yine bir cayrt koptu. Ate ediyorlar. Etsinler... biz yrmeye bakalm. p kovalarn deviriyoruz. Yry uzadka kortej yer yor dalma eilimi gsteriyor. Toparlanmak gerekiyor, herkesi kolkola sokuyoruz. ihane'ye yaklatk, nmz kesilmi. Yol stnde bir arsadan topladmz talar savuruyoruz. imdi yapacak iki ey var Bir grup sayca ok fazla olan polis srsn oyalarken, baka bir grupta aadaki aralar tahrip

ederek yol aacak ve Kasmpaa'ya yryeceiz. Anszn on kadar polis kt karmza. Elimde talar dona kaldm. Ancak bamn stnden kurunlar ge meye balaynca kendime gelebildim. Ellerimdekleri bir yayalara, bir arabalarna doru savuruyordum. Arabalar tahrip ettik, polisler ekiliyor biz de aa inmeliyiz.. Tam bu srada kurun sana balyor tekrar, taraftan birden. Kimi asfalta saplanyor, kimi arkadalarn bacaklarna. Ortan yere ykyor. Seri atlar, helikopter grlts... Ben onalt yanda bir isizim. Daha onbe yanda hayat beni okuldan alp ekmek kavgasna soktu. Hergn bykler gibi on saat alp yorucu iler yaptm halde aldm para hibir ihtiyacm karlamyor. Patrona sorarsan hem meslek retiyor, hem de stne para veriyormu. Aylma zam yaplmasn istediim iin iten atldm. Ayrldm iyerinde iilere yaplan hakszlklar grdm. ocuk emeinin nasl smrldn grdm. Btn bunlar beni 1 Mays Meydan'na doru yrtyor... Bir ehit vermitik. Ta atyordu, tam alnndan vurulup dmt". Sloganlar atyorduk. Yzlerce kii gzaltna alnmt. Kasmpaa'ya doru indik. Artk dalmal, kendimizi kaybettirmemeliydik. Ben oto tamircilii yapan bir iiyim; halaylarla, enliklerle trklerle kutlayacam birgn bu bayram... Ben bir konfeksiyon atlyesinde alyorum. Kumalar dokur gibi; kesip biip diker gibi kendi ellerimle kuracam bir dnya zlemiyle yryorum 1

TAVIR

16

Mays Meydan'na... Bama biriken on kadar polis ellerindeki kalaslarla, coplarla kafama, srtma, kollarma ve bacaklarma vuruyorlard. Daha sonra srklendiimi hissettim. Minibse atldmda yar baygn bir durumdaydm. Kan revan iinde insanlar grdm arabann iinde. Meydanlara tadmz cokumuzu, inancmz, kararllmz minibste de srdrp sloganlar atyor, marlar sylyorduk. Balkonlardaki, pencerelerdeki dkkanlardaki, sokaklardaki halk minibsten yaptmz zafer iaretlerine kendileri de zafer iareti yaparak karlk veriyordu. Ben Trkiye'deki milyonlarca ev kadnndan biriyim. Yoksulluu, sefaleti en ok yaayanlardan biriyim. Toplumun yarsn biz kadnlar oluturuyoruz. ilerin, memurlarn, ev kadnlarnn, rencilerin, meslek sahibi insanlarn, yani emekilerin emeklerine sayg duyulmasn istiyorum. Onun iin yryorum 1 Mays Meydan'na.. Beyolu Emniyet Amirlii'ne geldiimizde polislerin karlkl dizilerek dardan balayp drdnc kata kadar sren if t sral bir koridor oluturduklarn grdk. Elinde kocaman bir srail sopasyla iren suratl bir sivil, minibsn kapsndan karlar dvyor, brlerine veriyordu. Bu item polis koridorundan geip drdnc kata kana kadar devam etti. Tka basa doldurulduk hcrelere. yle ki oturacak yer yoktu. Karakolda tutulduumuz alt saat boyunca hi susmadk; sloganlarla, marlarla, trklerle nlattk hcreleri.

Ben bir renciyim. ifti bir ailenin ocuuyum, ocukluum kyde geti. Yoksulluk iinde srdrdm tahsilimi. Bir ay ocanda gnde dokuz saat alarak dersane masraflarn karlayabildim. Nihayet niversiteyi kazanabildim. Ancak niversitenin sanldnn tersine iyi bir gelecek vaadetmediini ksa zamanda rendim. niversiteli bir gen olarak toplumsal elikilerden kopuk olamam, emekilerin yanndaym. Onun iin 1 Mays Meydan'na doru yryorum. Daha sonra gruplar halinde Gayrettepe'ye, siyasi ubeye gtrldk. oumuzun ilk deneyimiydi. Karakoldaki coku artk yerini suskunlua brakmt. Ge ce boyunca uyumamza veya rahata oturmamza engel oldular; tuvalet ihtiyacmz rahat bir ekilde gidermemize engel olarak psikolojik bask kurmaya altlar. Akam zeri hcrelere daldk. Yava yava ikenceye alnma korkusunu zerimizden atyorduk. Yeniden trkler, marlar sylemeye baladk hep birlikte. Kararl tavrmz bize kurun skan katille -re ifade vermemekle, alndmz andan itibaren baladmz alk greviyle srdrdk... Ben bir emekiyim. Tm dier kardelerim gibi dnyay hergn yeniden yaratp yaatyorum. Bizler alma-sak sofralarda ekmek olmaz, hararetlerinizi kesecek bir bardak ay, iine atacak eker bulamazsnz. Hayat durur, caddeler bo kalr. Biz emekilerin gc dnyay her afak vakti yeni den yaratmaya ve bir anda alt st etmeye yeter. Bunu bildiim iin yryorum 1 Mays Meydan'na...

TAVIR

17

FOTORAFI ANLATABLMEK
SEVL ZREK

Byk bir salon dnn, dikdrtgen. Stunlarla blnm, ta zeminli bir salon. Salonun bitiminde bir bfe, vitrininde eit eit krakerler, biskviler. Ortada bir tenis masas, kar duvarda ise nceden zerinde televizyon olduu anlalan tahta bir raf. Bu salon, kullananlar tarafndan "gazino" diye adlandrlmakta. Bu salon, belli ki bugn iin zel olarak boaltlm. Bugn, gnlerden 1 Mays. Tm basnda ayrntlaryla izlediimiz 1 Mays. Ya da bir baka gn. Pek nemli deil. Siz, salonun sa tarafna dizilmisiniz, pekoklaryla birlikte. "k" diyerek oktrlmsnz ta zeminin zerine. Tam karnzda sra sra pencereler. Pencerelerin nndeyse ters kta yzle rini seemediiniz kaskl grevliler, yani polisler. Ik sizin yznzde, siz fotorafsnz. Bu salonda, makinasz fotoraflar ekiyorsunuz kafanzda. Ters kta grntler tesbit etmeye alyorsunuz. Enstantane, diyafram ayar yok. Bir gznz kapayp, kadraj yapmaya, an dondurmaya alyorsunuz. "Ah makinam olsayd" diyorsunuz. Sonra, antanzla birlikte dier antalarn zerine frlatlp atlan makinanz anmsayp yreiniz hop ediyor. Zarar grmemi olmasn umuyorsunuz. Gzleriniz yine tm insanlarn zerinde dolayor. Artk, konulu alyorsunuz. Alverie km, dolarken getiri-

lenlerin yznde korku, heyecan. Sinemaya gitmeye km iftler elele tutua biliyorlar hala, buna izin veriliyor. Evine haber iletmeye bile ekinen alamakl yzler. "Ah makinam" diyorsunuz. Kitlenin iinde gl, kararl gzler gryorsunuz. Deneyimli, rahat yzler gryorsunuz. Portreler, portreler. Ik yalnzca pencerelerden geliyor ve bir de salonun dip ksmnda yanan birka tane floresan lamba var. Pencerelerin nnde kaskl polisler. Yzlerinizden korkular, kayglar ve hatta kararll, yani duygular izle -ye bilen polisler. Ters kta baklarndaki kini, fkeyi, acmaszl gremediiniz yzler. Anlamszca kan seslerden bu fkeyi ve acmaszl sezebiliyorsunuz. Sa tokasndan, ayakkab bacna dek, tm eyalar su aleti olur kaygsyla toplayan eller. ten-kakan, skan ve tetikte duran eller. Anlatlamaz m fotorafla? Otobsten hmla aaya ekilen ve zerleri erkek polislerce acmaszca aranan bir gen kzn krgnl anlatlamaz m fotorafla? Tetikte duran bir parman fotoraf neler anlatmaz? "Ah makinam" diyorsunuz yine. Bir kede poetlere tktrlan eyalara bakyorsunuz. Sigaralar, kibritler, jetonlar, akmaklar, daha ok renci biletleri, kat mendiler, ilalar, para dnda ceplerden boaltlan tm eyalar. Bu pln fotoraf neler anlatmaz? Tm eyalar zerinizden alnmken, elinde akma ile ara

TAVIR

18

nzda dolaan bir sivilin fotoraf neler anlatmaz? ki kii konuurken yakla p kulan onlara dayam bir sivilin fotoraf neler anlatmaz? Neden ekilmez, neden ekilemez bu fotoraflar? Buras bir sinema m, yok hayr buras bir tiyatro sahnesi. Bu insanlarsa birer oyuncu. Srayla sahneye gelip, oynuyorlar. imdi sra kaskl poliste. "k" diye baryor yine. "Ayaklarm aryor, oturamyorum" diyor bir oyuncu. "Asabm bozma benim" diyerek gzaltndaki oyuncununu zerine yrmesi gerekiyor polisi oynayann. Bunu ok gzel canlandryor. Burada kitlenin hep birden kar kn duyuyorsunuz. Gl bir ses. Polisi oynayan geri ekiliyor. Oyunun bir blmnde en yetkili gelip "size kt davranan oldu mu?" diye soruyor rol gerei "Oldu" diyor kitle hep bir azdan. Kzyor en yetkili. Tm grevlileri baheye atyor. "kn dar" diye baryor. Grevliler krgn baheye kyorlar. Siz fotorafsnz. Gzlerinizle izliyorsunuz grevlileri. Evet bu bir oyun. Baheye kovulan grevliler nedense, dank yerlere yerleiyorlar Ardndan size baheye kp sigara ime izni veriliyor. EVET , BU BR OYUN. Bu oyun anlatlabilir mi fotorafla? Bu arada kantin alyor ve tm yiyecekler yarm saat ierisinde tkeniyor. EVET, BU BR OYUN. Bu gerek olamaz. Siz, bu oyunun gnlsz oyuncularsnz. Yaamnzn deerli oniki saatini anlamsz bir oyuna harcamaktan ylgnsnz. Bu ylgnl yllarla arparak, bu anlamsz oyunu oynamak zorunda kalan dier oyuncular dnyorsunuz. eidi zaman aralklaryla gelen grevliler bir takm isimler okuyup, onlar gtryorlar. Nereye olduu bilinmiyor. En sonunda uzun bir liste geliyor. Artk zgrlk haberciniz karnzdadr. Gece-

nin son, ertesi gnn ilk saatlerinde yeniden zgrsnzdr stanbul sokaklarnda. zgrln anlamn dnr, bulamazsnz. Sevin duyamazsnz. Bireyler yarm kalmtr. Nedir yarm kalan, nasl tamamlanr? "Ah makinam" dersiniz, artk kavu musunuzdur ona, korkuyla yaktnz film de iindedir. Oniki saat nce onu saklama gerei duymaktan, filminizi yakma gerei duymaktan utan duyarsnz. iek deildir ekmeye altnz, portre deildir. Anadolu deildir. Kanl-canl bir yaam grntlemek istersiniz. Taksim Meydan' nda fotora f makinas iIe gezmenin tehlikesini yaarsnz. Montunuzun iine saklarsnz makinanz. Ama kimseyi kandramazsnz, nk bir yanyla da "neden su olsun?" demektesinizdir. "Bu ne?" diye sorarlar. Yant aktr "fotoraf makinas". "Niye ekiyorsun?". Nasl anlatlr fotorafn ilevi, bu ani soruyla nasl aklanr? Siz, sadece bir fotoraf dernei yesi olmann ezikliini duyarsnz. Szcn iinde hem fotoraf, hem dernek gemekledir. Basn kartnn bile pek fazla gvence olmad bir gnde ye kartnza snamazsnz.. "Grevli misin?" diye sorarlar. "Evet, ben fotorafym ve yaamn her alannda, her annda fotoraf ekmek, belgelemek benim grevim" diyemezsiniz. O caddeden sradan bir vatanda olarak gemenin bile su olduu bir gnde basn dnda fotoraf ekmeye almann gln grrsnz. Boynuna fotoraf makinas asmann gvenini deil, korkusunu yaarsnz. En nemlisi de fotoraf yaarsnz. ekemediiniz, kafanzda keselediiniz fotoraflar yaarsnz. Ya da anlatrsnz. Evet, fotoraf anlatrsnz. Fotoraf, ne kadar anlatlabilirse!

TAVIR

19

E VR:

MZAH SADECE BR ARATIR

AB, DE DRTTE -WELT ZETSCHRFT

Burjuva eletirmenler sosyalist sanatlarn gnll olarak toplumsal-siyasal evrenin basksyla sanata siyaset boyunduruu taktklarn iddia eder. Bu durum yaratcl snrlayacaktr; nk devrimci sanatlar sanatn btn olanaklarn aratrmayacak, denemeyecek ve uygulamayacaktr. Oysa hayat kavrayp yorumlayarak dntrmeyi amalayan sosyalist anlay bunun tam tersini Bu eviri rportajyla lkemizde *erotik mizah* ve "argoyla" emekilerle sosyalizm arasnda bir kpr kurmay nermiyoruz. Bunu buradan tayin edemeyiz. Ama devrimci sanatlara, sanat emekilerine dnsel bir alm neriyoruz. "Erotik mizah" yaklamnn bir Latin gerei olduunu sylemeliyiz.

Devrimden sonra "Barricada" da alma ya balad ve 1961'den tibaren karikatristlii meslek olarak seti. SORU: Barricada'da almaya bala dnda karikatrlerinin uyandrd ilginin farknda mydn? SANCHEZ: Bildiiniz gibi insanlar gazetede yazan hereye inanrlar. Bende bunun farkndaydm. Bylece dndm ki yaptm i devrime canllk kazandracak bir yntem olabilirdi. Fakat henz mesleki tecrbem ve de geni bir kltr birikimim yoktu. SORU: Brokrasi, uramaktan en ok holandnz konulardan biri galiba.

FSLN'nin yaynlad "Barricada" isimli gazetede karikatrist olan ve "La Se-mona Comica" (Esprili Hafta) dergisini yneten Roger Sanchez. 1960'da Mana-gua'da orta halli bir ailenin olu olarak dodu. Mhendislik eitimi srasnda, 1978'den itibaren hayatn bir gazetede karikatrist olarak kazanmaya balad.

TAVIR

20

SANCHEZ: Esas problem brokrasi deil. nk bu kesin bir politik izgi tamamakta. Brokrasiyi kapitalizmde de sosyalizmde de grebilirsin. Gerek problem brokrasinin, bir ulusun geleceine, izleyecei yola karar vermede sz sahibi olanlarn silah haline gelmesiyle ortaya kyor bence. Ksaca sylemek istediim, temeldeki problemin ideolojik olmasdr. SORU: Kastettiinizi biraz daha aabilir misiniz? SANCHEZ: Sava sana dnme za-

taknmaktr. SORU: "La Semona Comica" da ortaya koyduunuz eletiri trn nasl deerlendiriyorsunuz? SANCHEZ: Bu yanllklar ortaya koymak amacyla yrtlen yapc bir eletiri Cephede o kadar ok insan var ki, devletin ileyii kontrol edilemiyor artk. SORU: Gnlk yaamla da ok igilisin.... SANCHEZ: Bence insanlardan verebileceinin fazlasn istemek hata olur.

man ve imkan tanmyor. u anda esas sorunumuz bu. Oysa sanatnn halk gerek anlamda anlayp, yanstmasnn yolu dnmeden geer. Aksi durum ise sanatnn halktan soyutlanmas sonucunu douracaktr. Sanatnn kendini halktan soyutlamas ise elit ve hakim bir tavr

An gelir, onlarla birlikte olmak, birlikte bireyler ortaya koymak, birbirimize yaknlamak zorunda kalrz. Bizler bu yaknlamay gerek anlamda baarmak zereyiz. nsanlarn igilenmeyecekleri, kendilerini bulamayacaklar bir yaz masasnn banda oturmann ne anlam

TAVIR

21

olurdu? Bence halka inmeye, onunla kaynamaya, nce kk problemleri zmekle balamak gerekir. Biz okuyucularmza sosyalizmi anlatmyoruz. Onlara kendilerini bulmada yardmc olabilecek, kk ve ulalmas daha kolay amalar gsteriyoruz. SORU: Bylece yine ideoloji konusuna geldik. SANCHEZ: Elbette kiinin cepheye bal olmas, mesleinden, uralarndan soyunmasn gerektirmez. Mizah bizler iin sadece bir ara. Esas olan arkasnda yatan felsefedir. SORU: Sandinist Cephesi'nin basmevi "Manguardia" geenlerde "erotik mizah" adl bir kitabn bast. Bunu gncel yaama alma olarak yorumlayabilir miyiz? SANCHEZ: Bence "erotik mizah"da bir eit politik ve ideolojik mizahtr. Erotik mizah yapmaktaki esas amacm, insanlar kzdrmak ve bylece dndrmek. Bu kadar tutuculuk, inan niye? Cinsel yaamn, gncel yaamn iinde, ayrlmaz bir paras olduunu gremiyor musunuz? Cinsel baskya devrimden sonra da devam etmekte olan toplumsal bask sebep olmakta ki, bu da dini basknn bir etkisidir. Kilise sadece rahiplerini deil, btn toplumu cinsel bas k artnda tutuyor. Bundan yola karak, erotik mizahn, insana zaten yabancla m olan dine kar kmak iin iyi bir yntem olduunu farkettim. Bu yolla halkn, kadnn, erkein, daha nemlisi insanln yeni bir grntsn izebiliyorsun. rnein bir gen, bata kendisini

sadece glmeye sevk eden erotik bir espri de yalanlar grebilecek ve bunu da onun kiliseye ve onun dnya grn sorgulayabilmesine yardm edecektir. SORU: imdi de kullandnz stilden bahsedelim... SANCHEZ: Ben karikatrn insanlar n dnmesinde, tartmasnda yardmc olmasn istiyorum. Bu yzden baz karikatrler bitmemi, yarm kalm gibi grnr. Ama ama okuyucunun sonuca ulamasdr. nsanlara "bu beyazdr" dersen onlar da nesnenin beyazlna inanrlar ve bylece btn yaratcl ldr m oluruz. SORU: "La Semona Comica"nn ne kadar okuyucusu var? SANCHEZ: Tiraj elli bin civarnda, ve okuyucularn ounu gen insanlar oluturuyor. Managua'da okullarda yaplan bir ankette 100 renciden 77sinin LS.C okuduu ve bu 100 n 54'nn dergiyi satn aldn ortaya karmtr ki bu da, genliin ciddi kayglar olduunu gsterir. Burada bize den grev, genlerin eitimine ne ekilde katkda bulunabileceimiz, onlar okumaya, rnein Marksizmi renmeye ne ekilde tevik edeceimizdedir. Biz LS.C Marks' mizahi bir yolla ortaya koyuyor, ve bu ekilde onu genlie yaknlatrmaya alyoruz. Dogmalar ya da Ortodoksluk olmadan, sadece argoyla. Bizler genleri Marks' ciddi ekilde okuyup anlamaya ynlendiriyoruz ve mizah yoluyla aralar nda bir kpr kuruyoruz.

TAVIR

22

ETN BOA

YAAMANIN HER MEVSM

ubat nice ilk genliin uup gittii bir rzgr.... Elli yedisinde bir air lr; bir demiryolu iisinin olu ve iirin en aydnlk gvercini. Onunla karalara brnr 1984, on yedi iek brakp da gzlerimize. Hep bizimle srdrr sesini; emein, barn ve zgrln... Aylardan mart, deli bir frtna hkmnde. O kpek dileri ensemizdedir. kap kap sarardmz gnler! Hayat izen bir lgnlk iin, bolukta uzayp giden bir lk! Denizlerle ilk uyan gzlerimin; lk rpn o anl yigitliin. Gzpek bir gerillann iirlerinde Sonsuzun trksn kim sylyor? Kim bu, salarn sokaklara drm? Doan, dal budak salan ve sonra umutsuzca lp giden aklardan; bugne kalan hznn ad ne? Bir gn bahar da gelir atar yreine. Gneli, plk ve sevinli bir nisan gn; her eyi ateleyebilir mi ne dersin? Ya da; mutluluun en gzel zaman maysla, syle unutulabilir mi aclar?..

TAVIR

23

Sen dostum yine yaz, bilmem ka mevsim neler geldi bana? Ka bin krek ekildi, bunalan o sularda? Ka kez tokatland duygular? Ardndan koar gelir ve hep buruk depremler getirir o zor lml, koca haziran! ki byk insan lr. ama hep yaar yreklerimizde; Nazm ile Orhan Usta. mrmzn tarihinde hi solmadan, hep aacak iki krmz gldr... Bir ocuun en scak addr temmuz, ncecik dleri sesimizle dokunur. Il l yanan bir insan cokusuyla savruluyoruz. Her bir yandan uzanan nehirler de kavuur, birlerce umudu koturan denizlerine.. Bularak akamlardan uzanm lklarla, baklanan kan iici geceler! te aylardan austos, scak ve kanl bir gzyana boulmu!.. Bir de: btn klarn kreldii, bir eyll sessizlii! Hayalin damarlarna geirilmi, bir pasl zinciri... Eyll 1980; lkemin tarihinde. bir kanl sayfa! Tutuklanm ve yaral binlerce fidan, ldrlm bir genliin en acl destannda! Aylar, yllar gese de; bir gn Kesin sorulur hesab!.. Sonra devrimlerin, en sevinli trkleri sylenir. Umutla, inanla, direnle; byr, oalrz yaamann her mevsimi Nice savalar yorgunluuyla kuatlsak da, kurtuluuna direnen bir gl zleyile; koar dururuz, bir gzel mrn be inci mevsimine Sil batan yaratrz hayat..

TAVIR

24

POLTK BR SLAH OLARAK BELGESEL SNEMA

FOSEM

Sinema, dier sanat dallarnn bileimi ve devamdr. Anlatm olanaklar dier sanatlara gre ok zengin ve deiiktir. Sinema, corafi yaylma yetenei ve ulaabildii insan says asndan evrensel bir yn sanatdr. letiim aralar ile bir anda evrensel yaygnla ulaabilir. Dolaysz bir anlatm arac olan sinemann dilde (nesne dili, grnt dili) somut ve evrenseldir. nk d dnyadan gelmi olsa bile grntnn kendisi somut ve evrenseldir. Bu zelliklerden dolay sinema toplumsal dnm salama ve sosyalist dnya toplumunu yaratmada etkili bir ara olacaktr. DEVRMC MCADELENN

ratc bir biimde yorumlayp filmlerle yaygnlatrrnak gerekir. Toplumsal hayat sosyalist anlayla sorgulayp yorumlamann en etkili ve gerekletirilebilir biimi be siyasal belgesel veya ksa metrajl filmlerdir. Sinemay yayn biimi olarak grmek ve propaganda krss olarak kullanmak kitlelerle iletiim kurulmasn salar. Hayatn her alanna ynelen hareketli bir kamera ve gerek kiiler sinemaya bilgilendirme, tantma ve eitim olanaklar tanr. MCADELEY GELECEK KU AKLARA AKTARMADA ADA BR PERSPEKTF Sinemann dolaysz betimleme gc, yaln cmleler yapma ve balayc sonulara ulama olana deerlendirilmelidir. Sinema, temposu ve d gcne ak olmasyla da kolayca ikna edicidir. Szl anlatma izin vermektedir. Sradan bir gzlem bile kamera ya da kurgu araclyla gl bir anlatm biimine dnebilir, Gerektiinde tek bir dnce, tek bir haber, tek bir an bile bir gecede bin-

NEML BR ARACI Televizyon, video, sinema salonlar burjuvazinin kontrol altndadr. Burjuvazi smrsn srdrmede endstri haline getirdii bu sanatn olanaklarndan faydalanr. Devrimci mcadele bu silah ancak karsnda daha gl bir alternatif kararak etkisizletirebilir. Gerei aklayarak, yknerek, sorgulayarak ya-

TAVIR 25

lerce kez yinelenip milyonlarca gze ulatrlabilir. Kamuoyu oluturmada ve mcadeleyi gelecek kuaklara aktarmada yeni bir perspektif, yeni bir olanaktr bu. YAAMIN SNEMASI? Kameralar, bamszlk, demokrasi, sosyalizm mcadelesine evrilmeli, kameralar niversitelere, fabrikalara, yoksul varolarna, maden ocaklarna, tarlalara, alanlara girmeli, mcadele bilincinin, moral deerlerinin ykseltilmesine belgelenip yaylmasna hizmet etmelidir. rnek. . vens ve Devrimci El Salvador sinemas. Bugn J.lvens'in belgesel sinemas ve Devrimci El Salvador Sinemas, sinemaya yaklam ve onu genel mcadelenin br paras, yaamn savunulmasnda nemli bir araca dntrmede, sinema perspektifimizin almnda bize yol gstermekledir. spanya i savandan, in Kltr Devrimi'ne, Laos ve Kamboya'dan Vietnam halknn onurlu savamna kadar her yere elinde kamerasyla koan enternasyonalist sinema adam J. Ivens. kamerann devrimci mcadelede bir silah olarak k ullanlmas gerektiini zellikle v urgular. spanya i sava ve Vietnam devrimindeki sinema servenine ilikin syledikleri u szler bizirn sinemaya yaklammzla akmaktadr: "Silahmzn etkin

ve gizli silahmzn kamera olduunu dndk. O anda kamera daha nemliydi. Balangta Vietnam'da bizden baka film eken yoktu Bu iin gerekten devrimci bir grev olduunu dndk. "spanya Topra" adl filmimizin sonlarna doru savunulmakta olan bir kpr var. Orada 15, 20 askerden meydana gelmi kk bir mfreze ile beraberdik. Uluslararas Tugayn subay emein yle demiti. "Ivens kameranla burada kal. Burada kalrsan bir tehlike olmadn sanacaklar. Kameranla burada olduunu grdkleri srece, bizde saat yediye kadar elimizde tutacanz yolu daha uzun bir sre tutabileceiz. Orada kaldk tabi Buda kameray bir baka biimde almak, hakldan yana almak". BELGESEL SNEMA YAKLAIMIMIZ Yaamn vazgeilmez deerlerini, bu "en nemli" iletiim aracnn imkanlaryla tarihsel bir ileyime - ileve dntrmek istiyoruz. Mcadelenin nemli anlarn, kitlelerin bilincine yerletirmede, bazen bir bildiriden bile etkili klnabilen bu nemli aracn kullanm alan snrszdr. Bu yanyla teknolojinin bize sunduu btn pratik - teknik biimleri renmek ten, denemekten ve kullanmaktan kanmamalyz. Video kameralarn (V-8) yardmyla hertrl konuyu aij t-prop dorultusunda ekip kurgulayp ve en geni biimde ya-

TAVIR

26

yabilmeliyiz. Kitleleri aydnlatabilir, bilgi lendirebilir, eitebiliriz. Ancak bunu sanatn, sinemann olanaklarn kullanarak yapmalyz. Her konuda (ekonomik-sosyal-siyasal-kltrel) alternatif video programlar hazrlayp, kitlelerin bilinlendirilmesinde nemi ve etkili bir gelime salayabiliriz-salamalyz. rnein: 1 Mays'n tarihsel nemi ve lkemizdeki yeri zerine bir video program hazrlayabiliriz. Elimizdeki bu konuyla ilgili (1 Mayslarda ektiimiz) filmlerimizi, slay filmlerimizi ve reproduktion almalarmzla, mzik efekt ve ara konumalarnda yardmyla kurgulayp bir "dkmanter fim" haline getirebiliriz. Yine bunun gibi projeksionlarn yardmyla, herhangi bir konu hakknda eitim amal programlar yapabiliriz. rnein: Faizm zerine sayfalar dolusu bir yazs okumaktansa, onu dtan ses, efekt ve mziin yardmyla, projeksion'dan videoya yansyan grntlere dntrebiliriz. Bu tip almalar ayn zamanda alternatif programclmzda gelitirecektir. Ksa fimler, konulu filmler de ekebiliriz. Mzik, tiyatro, fotoraf ve sinemann bileimiyle toplumsal gerekliin kitlelere ulatrlmasrda aklayc, dntrc bir rol oynayabiliriz. Alternatif video clip almalar yapp mziimizin kitlelerle kaynamasn kolaylatrabiliriz. Ayrca demokratik kurum ve kurulularla ortaklaa programlar yapp kitleselleme ye yardmc olabiliriz.

Evet, sinemann olanaklar sonsuz ve kalcdr. Devrimci sinemaclar olarak una kesinlikle inanmalyz ki, sinema sanatnn derinliine incelenen ve kavranan bir sinema dilinin ve ynteminin gelime si, ancak iinde yaadmz karanlk gnlerin sonunda balayabilir. Ancak yarn yaratabilmek iin bugnden zerimize deni yapmak kaydyla...nk bugn sinemann tam bir hzla gelimesi, gcnn tmn yok etmeye ynelik emeki ynlarn, yok etme amalarndan yaam ve yaratma amalarna dnecei gne, bu dil ve yntemlerin bugnden yarna uzanan birliktelii ile olacaktr. Sonu olarak, Yzyllar boyunca sren abalarn, bulularn yaratmlarn salad btn kltrel olanaklar, ite bu an iin biraraya getirmek gelitirmek zorundayz. "Gezici Sinema ve Fotoraf Gruplar" oluturulmaldr. Fotoraf ve Sinema emeki ynlarda bir estetik haz ve doyum yaratarak; gerek ileviyle aydnlatc bilgilen-dirici, eitici ve dntrc ileviyle halka ulamaldr. Grev yerleri, sendikalar, demokratik kitle rgtleri, gecekondular, semt kahveleri, ky kahveleri, ky odalar, mezralar bizim sergi salonlarnz, sinema solanlarmzdr. Kltr ve sanat ala nndaki rgtl alternatif aba bu tr gruptan organize etmeye ynelmelidir.

TAVIR

27

MER CVANO

NK BEN BR DENZDM ...

Upuzun bir denizdim/hkml Masmavi ufuktan savundum hep Gnee verdim dalgalarm Evrensel arklar sylerdi rzgarlarm Bar bulutlarna kardetim Ykadm, anttm tm bulank rmaktan Araya snrlar koymadm ormanlarla Kucakladm tm ieklerini dalarn nk ben bir denizdim... O simsiyah zifir dalar Zincire vurdu dalgalarm evirdi drt bir yandan maviliimi Kara bulutlarla kaplad sonsuzluunu ufkumun arklarm asl kald gkyznde Ben dostuyum gnein l savunmaktan tr Upuzun bir denizdim/hkml... Kara bulutlarn bayram gnyd Daraacnda upuzun bir denizdim Engeller ufakt kayverdi ayaklarmdan Uzadka uzadm sonsuzlua Gkyznde denizler ordusu beni bekliyordu Gne daha gneti Artk nabzm mavi mavi atyordu... Alt dudamdan dkld dupduru bir trk nk ben bir denizdim" denizlikten hkml...

TAVIR

28

FOTORAF YAAMIN TRKSN SYLER

TAVIR

Bu sylei AFOG (Amatr Fotoraflar Grubu)'dan Mehmet ZER ve Murat ZCAN ile yaplmtr. TAVIR : AFSAD'dan neden ayrldnz? Neden yeni bir fotoraf grubu kurma gerei duydunuz? YANIT : AFSAD 1900 yl ncesinde kartm olduu fotoraf dergilerinde gndemi srekli olarak ii snfnn ve emeki halkn kavgasndan yana belirliyor, buna duyarsz kalanlar eletiriyor, fotorafnn objektifini yaama, yaanlan bir kavgaya evimesi gerektiini vurguluyordu. Bu doru oland ve bugnde olmas gereken budur. 80'li ylla rn getirdii teslimiyet. AFSAD' bu amacndan ok uzaklara savurdu. Adeta srtn yaad topluma dnd. lkemizde ii grevleri, alk grevleri, insan haklar, cezaevleri iin yaam kavgas verilirken, toplumsal olaylar yaanrken btn bunlara duyarsz kalmasndan rahatsz olduk, ve o gnk ynetim tarafndan

adeta dlandk, ayrlmak zorunda kaldk. AFSAD bugn kurulu amalarnn ok gerisindedir. Kamu yararna dernek olabilmek iin verdii dnlerle fotora fn zn ldrmtr. Sanatn z bakaldrdr, devrimcidir. Ama bugn bu z boaltlmtr. AFSAD, Zonguldak'taki mcadeleye, savaa kar kaytsz kalmtr. AFSAD' n ve portre salgn sarmtr. Bugn kendilerine yaktrdklar "Fotoraf Sanatlar Demei" yaayan, haykran fotoraf retmekten ok kimlik aray iinde olan insanlarn snd bir adack haline gelmitir. TAVIR : Ankara'daki fotoraf sanatlar iinde AFOG'un yeri nedir? Bu gnk srete devrimci demokrat sanatla rn almas gereken tavr ne olmaldr? YANIT : Fotoraf sanats ya da sa nat, fotoraf dernekleri, ok kutlanlan adeta sihirli szckler. Bunu baka bir platformda tartmak isteriz. nk; fo-

TAVIR

29

toraf biraz bilgi ve bir fotoraf makinasyla retilen grnt deildir. Ayrca, bir ka dnem fotoraf dersi alp pikniklerde gecekondu mahallelerinde foto raf ekmekte deil. Fotoraf birden ok bilimin akt yerde ortaya kyor. Zorlu bir i. Dier fotoraflardan farkl yanmz bizim srekli olarak gndeme mdahale etmemiz, gelien toplumsal atmalara kar duyarsz kalmaymzdr. i eylemlerine, renci eylemlerine, savaa, Zonguldak mcadelesine olduu gibi. Sanatlar, fotoraflar kendilerini yaa d toplumun dnda tutamazlar, yaa mn yalnz dingin yan ile ilgilenip devinimlerle dolu yann grmemezlikten gelemezler. Fotoraf yaama ait hereyi estetik bir dzeyle yeniden reterek sunmak zorundadr kitlelere. TAVIR: Ksaca bugne kadarki almalarnzdan sz eder misiniz? YANIT : Aralksz olarak srdrmeye altmz fotoraf retimimizin zeini ii snf oluturuyor. elik iilerinin grevi bizlere ok ey retti. 137 gn sren grevlerinde yanlarndaydk. Bu grevi fotoraflarn, dialarn, eitli sendika ve kitle rgtlerinde, festivallerde gsterime sunduk. elik iisinin grev fotoraf sergisini, "Ekmek Yoksa, Banta Yok", Yol iilerinin genel kurulunda gsterime sunduk. ok olumlu tepkiler aldk. Tarm - , Otomobil . Aselsan iileri, Yeni ekek, Zonguldak maden-

cileri, gecekondu halk, kmr toplayclarnn yaamlarn, kavgalarn ulaabil diimiz en uzak yerlere tamaya altk. Fotoraflarmz, Almanya, Hollanda, svire, Danimarka'ya kadar ulat. 1966 ylndan gnmze yaanlan bir sreci reprodksiyonla geni ynla ra sunduk.renci genlii 60 ncesi srele tantrmaya altk. Bu gsteriler sonucunda iki arkadamz 3 ay tutuklu kald. Gerekesi cansz resimleri canlandrp halk isyana tevik etmekti. Cezaevleri ile dayanma sergi ve gsterileri yaptk. Zonguldak madenci direniini, "eltek'te ldk, Zonguldak'ta dirildik", iaryla maden iilerini, snf kardeleri ne sunduk. 8 Mart Dnya Kadnlar Gn'nde direnen emeki kadnlarmz ne karan sergimizi atk. Sava rzgarlarnn esmeye b alad gnlerde zellikle iileri sava konusunda aydn latmak iin bir reprodksiyon belgeseli altk. Kzlderili katliamndan gnmze, karaderililerin katliam, I. ve II. dnya savalar , Vietnam, Nikaragua, ili, ran - Irak Sava, Filistin, Halepe, Gney Afrika gibi bir dizi hakl ve haksz savalardan derledik. CNN muhabirinin hava bombardmann bir noel aacna benzetmesinin arkasndaki gerekliin hi te noel aacna benzemediini, ac lar, yoksulluklaryla lmleri tm plaklyla anlatan sergimizi ASM ve NSHETin katklaryla atk. yle sanyorum ki tm izleyiciler kafalarnda bir sava fotoraf ile ayrldlar sergiden. Bu sergi-

TAVIR

30

nin dialar sendikalarda, demokratik kitle rgtlerinde gsterildi. Haksz savalarda ekilen aclar, hakl savalarda denen bedelleri anlattk. "Savaa Ha-yr" sergimizi Daarck Halkbilim Dernei ve Grup Ekin ile dayanarak atk. Sava ve Zonguldak sergimiz eitli illerde hala sergileniyor. imdi "1886 ylndan bu yana Dnyada ve Trkiye'de 1 Mays Belgeseli'ni hazrlamaya alyoruz. TAVIR : Sizce sosyalist gereki sanat ierisinde fotoraf sanatnn yeri nedir? YANIT : Sanatn snflar st olmad na inanyoruz. Sanat ayaklarn nerede yere basyorsa, dnyay yle alglar ve alglad biimiyle retmeye alr. Biz toplumun en dinamik snf, iilerin yanndayz. air iiriyle, ressam resmiyle, edebiyat yazlaryla yaam savunmaya alr. Fotoraflar da fotoraflaryla savunmak zorundadr. Bu kavgann dnda olamayz. Yarglayan, reten, deitiren fotoraflar bugn yarna tayacak, yarn da bugnlerin tanmlanmasna yarglamasna tanklk edecekir. 'Bir grnt binlerce szcn anlat ttndan ok daha fazlasn anlatr.' Bu byk bir sorumluluktur. Bu bilinle fotoraf, yreiyle, beyniyle, fotoraf makinasyla halknn yannda yer almal ve grntnn ardndaki gereklikleri, gzellikleri estetik bir dzeyde yeniden reterek izleyicisine sunmaldr. Foto -

rafla iletilmek islenen mutlaka fotoraf diliyle sunulmaldr. Kuru saptamaclk, aktarmaclktan kanmaldr. Yani yaa yan fotoraf olmas gerekiyor. 'Fotoraf insan olunun onurunu haykrmal yaa mn trksn sylemelidir.' TAVIR : Biliyorsunuz. 12 Eyll srecinden sonra egemen yoz kltr hemen hemen tm sanat dallarn youn bir bi imde etkiledi. Bundan fotoraf sanat ve sanatlar nasl etkilendi? Bu yarala rn kapanmas iin neler gerekiyor? YANIT : Kltr ve sanat snf gereinden ayr dnemediimize gre, gerici, yoz kltrn de bir ilevi vardr Egemen iktidarn meruluunu salamak ve srekli klmak, alt yapdaki hrszl gizlemektir bu ilev. Emekilerin ka derlerine raz olmalar, kredip yetin meleri iin, halkn direnme geleneinin sevgi ve kavga trklerinin iini boalt maya alr. Newroz'u Trk bayram ilan etmesi, 12 Eyl l'd e idamla yargla dklarna bugn dl vermesi gibi. 80'den sonra fotoraf kefedildi. Vali liklerin, bakanlklarn yarmalar, sergile-ri sreklilik kazand. Baz fotoratlar ise adeta bu yarma ilanlarn takip ederek burjuvazinin parkurunda onun kurallaryla yarmadan yarmaya kotular. (Yarma mantna da kar olduumuzu belirtelim) Birka n ya da portre manzara, iek, bcek ekmekle fotoraf sanats olundu. Bu yarmalara o kadar kaptrdlar ki kendilerini, srekli

TAVIR

31

olarak gelien atmann dnda tuttular kendilerini. Sergiler, iki kadehleri arkasnda sunuldu izleyicilerine. Bugn bu tablo halen geerliliini koruyor. Ama; bunun dnda da fotoraflar vard ve daha gl biimde var olacaklardr. Ne yapmalyz! ncelikle tek tek tm fotoraflar biraraya gelmeli bu konudaki abalar, deneyler birletirilmeli ve ortaya ok gl bir retim biimi karma lyz. Allagelmi fotoraf tarzlarnn d nda yaayan, haykran izleyicisini retken klan fotoraflarn retilebileceini kantlamalyz. Bunu yaparken, kuru sap tamaclk, abartclk, kuru bir blgeselci likten kanmal retimlere mutlaka fotorafn dili verilmelidir.Fotoraf retirken kendimizi ve izleyicilerimizi de retmeli, oaltmal. Fotoraf bulunduu noktadan daha ileri gtrmek iin dnsel olarak da algsal olarak srekli almalyz. 12 Eyll'le birlikte sanat ve aydn erozyonuyla karlayoruz. Kimileri diz kp pimanlklarn dile getirirken ki milerinin kltr elisi olduuna tank olduk. Btn bu ihanetlere ramen dire-nenlerde vard ve gcmz direnenlerden alyoruz. Bu kavgann ressamlar, yazarlar, airleri, sinemaclar emekten yana devrimci sanatlardr. TAVIR : Getiimiz srete gndemi belirleyen hemen hemen her gelimeye kar, sanat kimliinizle tavr koydunuz. eitli sergiler atnz. Atnz ser-

gilerle neyi amaladnz"? Ve bunlara ula abildiniz mi? YANIT : Bugne kadar am olduumuz sergilerin ve yapm olduumuz dia gsterilerinin tm hem bizim hem de hedef semi olduumuz kitle iin retici sonular retti. elik iilerinin grevi ile ilgili sergimizi grev alannda atk. Tam bir kitle gsterisiydi. Binlerce ii sergiyi izledi. Birou ilk kez bir fotoraf sergisi geziyordu. Bir i; "bu fotoraflarn anlattklar yzlerce ciltlik kitaplara smaz" diyordu. Yeni eltek madencileri, "lm bizi kovalar, biz kmr toplarz, uzun souk gecelere kmr oldu umutlarmz, yaksnlar bizi ve bylece bilsinler" diyordu ve ylece anlattk snf kardelerine. Zonguldak madencilerinin, Tarm iilerinin, Otomobil iilerinin kavgasnn yannda olduk. Onlardan rendik, kavgalarn halka anlattk. 80 sonras renci genliine 80 ncesi gerekleri anlattk. Savaa kar am olduumuz sergi sendika ve demokratik kitle rgtlerindeki dia gsterimizle insanlar konferanslardan sava konusunda yazlanlardan daha ok bilgilendirdik ve haksz gerici emperyalist sava binlerce kez lanetlediler. Daha yolun bandayz, baa -rlacak ok iimiz, ekeceimiz binlerce karemiz var. Yaamn trksn syleyip insanolunun onurunu haykran fotoraflar retmek iin baardk demek erken.

TAVIR

32

REOUIEM; ZAMANDII SESSZLK SAAT ZERNE MECT NAL NEREYE?

Mecit NAL, cezaevlerinin kamuoyuna tantt airlerden biri. Devrimci, sosyalist konumlardan balayp, bugn de u veya bu ekilde de olsa bu idday srdren bir air. Varlan sonular asndan, son kitab "REOUIEM, Zamand Sessizlik Saati" zerinde durulabilecek bir rn. Sanatsal etkinlikler, direniilerin, 12 Eyll cuntasnn cezaevlerindeki kiiliksiz-letirme politikalarna kar mcadele arac oldu. Sanatsal faaliyeti politikadan kan bir arac haline getirme olgusu ska grlen bir durumdu. Sanatsal et-kinliklerin dmann elinde bir silah haline dnmesi deiik dzeylerde, oranlarda ve biimlerde yaand. M. NAL'n kitabn okuyup kapadnzda, kitaptan size edebiyatmzda fazlasyla var olan "bunalm"dan "aydn bunalmndan baka bir ey kalmyor; ben merkezci ve zmszlkler ierisinde kendisinden baka gidecek yeri kalmam. Ama "ard" dahi "uurum", "yz de imi"... Bilinmeyen bir yerde, bilinmeyen bir zamanda gidip gidip gelerek kendisine ulvi bir ak (urvilii nereden gelmise) tapna kurgulayp, gereklememi ve belki de gereklemeyecek aklar ardnda krk ve umutsuz dolanyor... Bu tapnan yrngesinden kurtulamayan, deniz ciplerinde, istiridye kabuu ierisinde bir birey olarak... Kitabn zeti bu. Yalnz bir birey. Yalnzlk, bizim aydn gele neimizin -dnyada da ok farkl olduu sylenemez- en gl duygu alanlarndan biri. Aydnlar yalnzlktan hem byk bir korku duyarlar, hem de ona kar tuhaf bir tutkular vardr. Mecit NAL nce halkla, halkn yre iyle, onun kendi byk gelecei iin srdrd kavga ile kprleri atmtr. Kavgaya, sosyalizme ve gelecek gzel gnlere dair sylenenler onun iin l szcklerdir. "glden ve ekmekten konuulduu zaman asp fkemi duvara hangi szce dokunsam l bir ku dyor avucuma, zayf incecik elli" (1) demektedir. Btn "yorgunlar" gibi, o her eyi grm renmi, olanakszln, lzumsuzluunu anlamtr, btn o yaptklar ocukluktur; kinse bir ey anlatmaya almamaldr: "bizo kitabokuduk okeski birark artk gl ve ekmek gnleri umarsz gri yamurlar var emsiyelerimizin bize akdenizlerden sz etme ocuk"(2"

TAVIR

33

Ogenliin, ocukluk hastalkar nedeniyle mahpusa dmtr, eldenne gelir, kader belle yipnamusbelasnaekmekgerekir! : "bizimde yaptmzbakabireyyokite yl oniki ay direnrnektenkimseyi sulmayalm birde olsa olsa yalanyoruz yattmz yerde. iyi peki ne yapalm yaam bu ite diyorum kederle bakp resimlere. byle eyter olacakt aldrma kalbim, haydi vur kendini araba kedere ve aka vur..." (3) Ama yine de kendinden yana phelidir: (gllerin suyuna aspirin koyarsanz). "uzun sre dayanrlar bir de beni duyanabilsen" (4) der, umutlu deildir, nk; "belki yangn seyretmeli nk kldr mrmz " (5). mr "boa" gitmitir; insanlar iki yzldr artk onun iin; "bu kent kendi yzyle deil kimse kendi yzyle hereyde bir yerinden edilmilik"(6) vardr. Kavgayla, gemi ve gelecekle kprleri atp, insanlarda sahtelikler bulunca geriy e bir tek kendi kalr: "ayn yzleriyle hergnk arkadalardan ve kendi yznden katka, gene kendinden baka gidilecek yer yoktur" (7) bir istiridyenin iki kabuu arasndaym "orda bin yllk deniz fenerinin dizi dibinde" yalnzdr, bir bana fakat; "Buradan kendisinin de arkas uurumdur" (8) Mecit NAL kendine de gvenemez, kendine de yaslanamaz; bu durumda sa-

rlacak bir tek dal vardr: Ak; artk btn her eyin merkezidir, somut olan, gerek olan tek ey aktr. "ama her yolun aykr bir yan var yaamda ve btn yollar dnyann ayn alana kar aka!"(9) nemle vurgular ve devam eder "Dokunulabilir, tututabilir lde somut olan tek ey, krmz bir gl... Bolukta geziniyor. Kadn ve erkek arada bir uzanyorlar bu gle tutamyorlar."(10) "ak iinden klmaz labirenttir. (1 1) Bu ulvi geree herkes eriemez belki de hi kimse eriemez'' Mecit NAL'da eriemiyor "cuma-cumartesi-pazar pazartesi-sal geti sen yoksun kederli bir ie dibiyim" (12) diyor. 'Kederli bir ie dibi olmak' kalyor Mecit NAL'a. baka aresi yok; nk; "Burada btn aklar umutsuz biter. Ve umutsuz biten her aktan sonra gene umutsuz bitecek yeni bir ak filizlenir." (13) Aktan da umut kesilmitir fakat baka are de kalmamtr; kadere boyun eilecektir. Sonunda gelinen nokta bu, ve herey bu ite. Kendini ilerici, devrimci, sosyalist olarak niteleyen birinin, dnyasn byle ykma uratmasn anlamak mmkn deildir. Belki rastlanlabilir bir ey; belki bir ok ynden sorgulanp aklamas yaplabilir. Ancak hereyin tesinde, sorunun can alc noktalarndan biri "kabul edilme" olgusunda yatyor olsa gerek. Kitapta, Angelika MECHTEL imzasry-la bir nsz yer alyor. airi almancaya

TAVIR

34

evrilmi iirlerinden, dzyazlarndan ve mektuplardan tandn belirten A. Mecthtel M. NAL'n "(henz) edilmese de" daha ileride, "20 ya da 30 yl iinde" Nazm Hikmet ile mukayese edebileceini ima etmekten de ekinmiyor, ilgintir ki M. NAL'da. yaynevi de bu szlere yer veriyor. A Mechtel gibi '"20 ya da 30 yl iinde" kprnn altndan hangi sularn akacan sylemek, mneccimlik yapmann tesinden bir ey olmayacana gre: olur olmaz herkesin, bugn veya ge lecekte Mazm HKMET ile karlatrlmas, stelik bunun ayakst gelip geerken yaplmasnn samal ve deersizli-gi ortada deil mi? Ama yine de rnek olsun. Nazm gl bir bireydir; gc onu kavgaya (darya) balayan balardan, davaya olan inancndan gelir. Yaad koullar ve tavr dikkate alndnda bu kolayca anlalr. En duygusal ak iirlerinde bile, yaln bir e kilde kavgasn bulursunuz. imdikiler zayf, krlgan, gvensiz, dahas apszdr. Krk gnlk yerdeki yapran kmltsna duyarl Nazm'la kolayca karlatrlabiliyorar, ama onlar, yanbalarnda gmbrdeyen kavga davullarna kulaklarn kapamlar; halkn haykrlarn, alayan nehrin se sini de duymuyorlar. Nazm HKMET dokunulmaz tabu deildir ama, bylesi rnlerle, Nazm'n iirleri arasnda bir nitelik seviyesi aramak bile Nazm'a hakszl olur. Mecit NAL'n bu nsze nasl izin verdiini -yoksa yaynevi mi atlatt- sor-

madan edemiyoruz. Bat hayranlnn sonucu tanzimat kafa yapsnn bir yansmas m, yoksa yayncnn ticari yaklam iinde vaka-i adiyeden saylan "kur nazlklarndan birisi mi? Ya da her ikisi mi? Hasl bu memlekette tuhaf iler srp gidiyor. Sonu olarak "Zamand Sessizllik Saati" karamsarln, umutsuzluun, bi reylemenin iiri olmu. Mecit NAL iin tam bir geriye gidii gsteriyor. Bu kitaba bir ok evreden vgler gelebileceini, hatta dl(ler) ve rilelebileceini sylemek olanakl. Ancak devrimci evreden birinin ii boaltlyor; sevinilecek bir yan yok, zlmek gerek. Mecit NAL'n bu geriye gidii sorgulamasn temenni ederiz Bu gerilemenin srmesini, baka duraklara da uramasn, o rm limana snn grmek islemiyoruz.

DPNOT: (1)Mecit nal; (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13)

Syf.24 Syf.25 Syf.26 Syf.84 Syf.100 Syf.25 Syf.9 Syf.10 Syf.36 Syf.73 Syf.39 Syf.39 SyfB 35

TAVIR

OLUM

Aksalarnaumudun ieini taktm olumAlabildiine kzl ve zgr Bilek lerindek i kelepeler Mavi boncuktan bilezik oldu.. Olum, kanmn akc Gnlmn al bezeli nak Nasl kyarlar sana Ben koklamaya korkarken Rzgar bir ho eser Fsltlar gelir kulama Diren ana Dayan ana Biz ateiz Biz yangnz Krkle ana.. Ak salarmda umudun iei byd olum oldu... Byd de Dal budak sald Bayrampaa'dan

Binlerce oul oldu, kz oldu Halay oldu, trk oldu, saz

TRKLERMZ
Vur saznn srma tellerine ellerin trksn afanda Reo'nun, Syle yreklere smayan sevgini mutlu gelecee Bil ki En byk pay senin olacak Sesin ve soluunla Nasrl Haykr gecenin Cemo'nun yksn Kavgan,

dlerini Dinecek birgn bu frtna Kavuacak insanlk

TAVIR

36

ENTELLEKTELLK VE BLMSELLK
AHMET YZAK

Ka ynl temkinlilii elde tutup, iyice irdeleyip yle yazmak..Sorun burada. Bu yazda bir senaryonun anatomisini irdelemeyi ve ameliyat masasna yatrmay iliyoruz. Senaryo; ksa film iin dnlm ve kaleme alnmtr. "Krmz p" ismi ta yan bu senaryo deiik toplum katmanlarndan tepki ald. Kukusuz bu tepkiler iinde n planda gelen kritiklerden birisi ierideki dostlardan gelendi. Ve ok gl bir alma idi. Senaryonun konusu yle; "Eski kocas ii olan bir Anadolu kadnnn - stelik retim iindeki - 2 ocuu ile krfez sularna kendilerini gmmesi idi." Bu intihar olgusu ksa film iin devirildi. Deiik grlere sunuldu. Byle bir yaznn konusu; yerli yerinde yaplan bir kritiin filmin ekimini durduracak kadar gl olmas nedeniyle

olumutur. Alternatif yaam dzeni iin can ve zgrlk bedeli deyen tm yiit insanlara adyarak bu filmi ekmeyi dnyorduk. Gnlerce masaya oturduk. Aratrma yaptk. Yol almaa baladk. Bir yandanda, oyunu; bir tercih olarak bu hikayede kullanacak insanlara bavuruyorduk. Tepkiler ok olumlu idi. Yrmee devam ettik. Bir kere, bu kadnn; 2 ocuu ile krmz ipi bellerine balayarak krfez sularna kendilerini gmmeleri toplumsald. nk her kesim bu olay ok iyi biliyordu. Aslnda intihar eden ve ocuklarn da bu ileve katan kadn; me sajn duyarllara iletmiti. Eyvallah....... Bir sanat olarak, bir Trkiye ve Dnya insan olarak, bir devrimci olan bu mesaj bize de ulamt. Algladk. Bu isimsiz kadnn, tarih iinde gml ilevi bize ulamt. Bayrak kousu gi-

TAVIR

37

bi, malzeme bize gemiti. Elimizden bayraa atacak durumda olmayan insanlardk. Bayra kaptk. Ama; ne yapacaktk? Ortaky kltr merkezindeyiz. Dnyalar tatls, kafasn mkemmele ulatrmak iin aba sarfeden / stelik krmz amar ipini ocuklarna balam o anne gibi bir kadn ve ocuk sahibi / bir arkadamzn "Eveeet" sz bize bir anda sorumluluumuzun ne kadar byk olduunu hatrlatt. Sinemacydk. Bu zgn teknik bilgi-lerle donanmtk. Bu isimsizlerin mesaj n ulatrma sras bize de gelmiti. Btemiz malum nedenlerle kstl idi. TV programlarnda dneklerin gn birlik klar gibi vize sahibi de deildik. Burjuvazi; klasik bilimde yerini tm zamanlarda asla yitirmemi olan kesimde bizi dllendirecek durumda olamazd. Yani kendi yamzla kavrulan, ama safmz-da tutmu bir sinemac idik. Bu konuyu ekmeliydik. Ksa veya uzun konulu bir film yapmalydk. Ama nasl? Ben, bu bencilik duygusundan arna-rak bir kadn konusunu her halde tek bana ilemek istemi tamyordum. Dei-ik alternatifler sonucu bir arkadamzla bu yaklam denemee karar verdik. Tam bu srada bayrampaa yarals olarak zgrl yeni yeni koklayan bir ocuk adm gndemde kendini tutuyordu.

lm aslnda zavall bir olgu. Tesirsiz kalaca o kadar ok insan varki. Bu vesile ile, zgrl tanmlamada bir frsat, yaklam deniyorum. Souk bir hava, her yannz mede, nnzdeki daktilo tularna severek ve anlatmak, ulamak iin basmakta, ve gerekten hava kurun gibi ar iken, ve nnzde kurun gibi bir renkle akan suda, a insanlar artrma belki dnmeyen martlar ac lklarn, alk alklarn, havaya tm canl birimlerine yayarken; tm dnya dostlarn dnerek - asl onlardan ayr kalmay aklnzn bir ucundan geirmezken Trilyonlarla belki llmeyecek canllk birimleri iin; zgrlk istiyoruz. Ertelenmeden ve somut. Yani hemen. "Hapishanelerin yasaktr." tmnde: yeil bile

stanbul'da tm kolayclarca; "Sosyalist dnce bitti, Devrimci savam -hh- iken" flas etmi stne szde alternatiflerini Ne ise? - koyarken kartlnz ve uzlamazlnz yazyorsunuz. Konumuza dnelim. Senaryo; ntihar yeleyen Bahar'n alternatif kendi hayali ile her yerde hesaplat ve finalde ocuklarn krmz ip ile kendi beline bala-

TAVIR

38

yarak krfez sularna atlamas trajedisinin sosyal yanlarnda veren bir yapdadr". Bahar arayn; aray temsilcisi Baran'da somutlatrmtr. Bu; ksa bir ka sahne ile Ksa filmin zgn artlar nedeniyle- filmin senaryosunda yer alm-tr. Senaryonun tmn buraya aktarmakta yarar grmediimiz iin ksa olarak getik. Bu pratik olarak okuyucuyu netletirmede bir yaklam olacaktr kritiklere geiyoruz: Boazii niversiteli baz kiiler; "Artk bu tip sosyal olgularn demode olduu gnmzde, srarla byle senaryolara eilmek bir nevi izofren belirtidir. Ky hikayelerinden artk gna geldi. Stop diyecek yeni sinemaclara ihtiya duyuyoruz. Onlarn ne yapt bizleri fazla igi-lendirmiyor. Daha grift konulara eilin ltfen." Metropolleri dolduran ii kesiminin byk bir ounluu ky kkenlidir. Ayrca ky hikayelerini reddetme modasnn somut bir temelide yoktur. Senaryo kr -kent karmnn yeni motiflerini ilemek iin yola kmtr. Entelektel sinema yazarlarnn tu kaka ettii ky filmleri yarglamalarna katlmyoruz. zgn olarak bu sosyal kesimde yerini koruyacaktr. Rengini zletecektir. Y. Kemal'in eserlerinin bir ou artk klasik tad vermee balamtr. Kadnlarn bize ulatrdklar; "Bahar'n araylarna yant verilmemitir. O;

yalnz bir konumda, her iki kesimi temsil eden erkeklerce dlanmtr. Birliktenlii gelitirmemilerdir. lm aslnda kurtulu deildir. Ancak yinede bu yolu seerek amza ve topluma bir mesaj vermei hedeflemitir." Destek beklenen kesim - erkekler yeterince glmdr? Onlarn da ap ile ilgili bir versiyon senaryoda yer almaktadr. Dz bir ii ile, alternatif dnya savamcs vurulan - iki erkek olaya katlmtr. Ancak, umuda gidecek yolun ok engelli oluu ve bilimsel savama katlmamann insan zerindeki kmazla -r aslnda film vesilesi ile gndeme getirtmitir. NEREYE? Bu sorulmaa allmtr. Gen bir devrimci sanat; "Baran'n aternatif kimlii net deildir. Baran devrimcidir. O halde net olarak bu istenmelidir. Onun vurulu sahnesi yle olmaldr. - Koan ayak sesleri, ddk sesleri, siren sesleri, Soluk solua ve terfi yz, elinde tabancas, silah sesleri. Baran'n karanla skt son mermi. Karlk atei. Glmsemeyle kark acl yz, yere den gvdesi, elinde smsk tutuu silah. Kanayan yreini tutan sol eli. Glmseyen ak gzler. /Mzik/ flulama ve Bahar' n vurulmay duyduka kulaklarn kapatt sahneye gei." Bir niteliin altn izmenin grsel bir

TAVIR

39

ok yolu okluunu biliyoruz. Kolayca, hi aba sarfedilmeden alnan mesajlarn yararna inanmyanlardan birisiyim. Kiilikleri ve olaylar yorumlayarak, kendilerinden yeni bir ey katarak alglanmasn rnler retmekten yana olunmaldr. Devrimci bir cann vurulmasnn mcadelesinin estetii de yaratlmaldr. Ancak, konu itibaryla bir kronolojik yaklamda gereklidir. Bu filmde asl olan isimsiz bir kadnn toplumun tm kesimlerine duyarllklarn gndeme getirme iin intihar sz konusudur. Bizse senaryoya kattmz suni bir temsilci ile ivme vermee altk. Ancak sonu engelleyeme-dik. Yani intihar. Yani bu toplumsal olay. Yani tm kesimlerin akln ksa bir sre igal eden kadn ve rnleri ocuklar yok etmesini. Biz tabi ki tercihimizi ana fikirdeki kahramandan - olayn sujesi - yana kullanmak zorunda idik. Ayrca bu bilimsellik iin bir yaklamd. Klasik bir olguyu- intihar- film yaparak toplumsallatrmak istei idi. Ve en byk bedel deyen dostlardan, zgrlkleri gasp edilmi ierideki arkadalardan gelen deerli ve yararl eletirileri sralyoruz: "Bahar"n gznde, Baran-Beyaz atl valyeye benziyorsa. seyirci gzyle de Baran'a benzeri duygularla baklmas salanyor. Baran; iyi, gzel, sevgi dolu. valye ruhlu bir insan. Nadir bulunan insanlardan Kim bu nadir bulunan insanlar? Bu

soru yantlanmadka eksik olan bir yan var demektir. Devrimcileri tam anlamyla tanmayan, grnen ynleriyle tanyan insanlar ounlukla yle sylyorlar. "Devrimciler peygamber gibi insanlar" Hayr. Peygamber deildirler. Grn biimlendiren devrimciliktir. zdr. Grnen yz bir sonutur. Dolaysyla biz peygamber tanm gibi devrimci tanm yapmaktan kanmalyz. Gerei vermek gerekli seyirci, dolaysyla Bahar, devrimci Baran' grebilmeli. Onun grnen ynn deil (ki grnen yz dahi net deil) Baran..... buralarda, bu byk ehir denen canavarda... sahte. Bir ok ey sahte. Baran'n bu deii sizce doru mu? Bizce deil. ...Bizim asl aradmz, intihara yol aan neden. Bahar'in sonra yaadklar, bu asl nedenin zerine binen baka nedenler.... Dostlar senaryoyu zenle irdelemiler v e deerli grlerini bize soru yamuruna tutarak gndermiler. Hemen deerlendirmee balyoruz. Film; ksa srede olay anlatacak bir yap iin ko-ullandrld. Ksa filmin baz handikaplarn tayor. Baz eksik ynlerinin de olduunu bu vesile ile anladk. Ancak genel olarak olaya yaklammz sonulandrmak istiyoruz. Bu konu. gndeme getirdii intihar olgusu ile iin fonunu, yani toplumsal yann gn na karmaly-

TAVIR

40

d. Ve ucuz bir kompirme ile de sinemada devirilemezdi. Bilimsel yarm sayfalk bir metin belki bu i iin yeterlidir. Ancak sinemada asla Sinema, grsellii ile izleyiciyi smsk sarmaldr. Birlikte beyin grilerine yol almaldr. nemli olan bu mesajmz ok ak deildir. Szlerimiz de. Bir bulmaca gibi senaryoyu ilemeyi, filmi ynlendirmeyi hesapladk, en nemlisi de senaryoda sayfalar dolusu cmlelerle anlatlacak bir ok detayn grsel olarak ksa bir pan ile kaydrma-bir ka saniyede anlatlabilir olabilmesidir. Devrimci bir insann ivmeci olduunu, frtnalara yol aabilecek, sz ve eylemleri, mimikleri ve tarzlar tadn, tamas gerektiini bu yk vesilesi ile gndeme getirmee altk. valye veya peygamber deimi yerine -frtnac, sarscdeyimini hemen koyma srarn tayorum. Filmdeki suje, intihara giden yolda, mayasnda olan yeniyi, insana zgy ararken, katalazrle karlar. Tanmlanamaz bir ba kk detaylarla onu sarabilir savmzla yola devam ettik. Ekonomik ve sosyal doyumlar intihar nler mi? Azaltabilir. Ama nleyemez. Patalojik olgular hep gndem dnda tutuyorum. Dz bir ii ile evlidir. Ancak, bu koullarn iinde yer alamyacak bir yapda olan Bahar, 5 yldr srd birlikteliin toplumsal yaama katlmada ona yeni bir ey getirmediini grm ve evlilii

bitirmitir. Toplum d kalmann u veyabu ekilde yakalanmas yeni olaylar da gndeme getirecei kukusuzudur. Ya Baran ile birlikte olsayd sorusunu hep gndemde tutmaa altk. Toplum di namiklerinden biri olan Baran, yol arkadan ksa zamanda toplumsal sava-mn ve mcadelenin iine ekebilirdi. ekmeyi ertelese bile, mayasnda aray tayan Bahar'n kendini bilimselliin kollarna atmas gecikmezdi. B. BRECT'ten katldmz bir gr aktararak yazy bitirelim. "Bu fim, kendini ldrmeyi, u yada bu (hasta) bireyin ii, ok zel bir olay olmaktan karyor, koskoca bir snfn yazgs haline getiriyor."(1) Eksiklerimizle, fazlalklarmzla bu yol da mesafe almaa alyoruz.

DPNOT: 1)B. Brecht, Sinema Yazlar

TAVIR YK

41

SUS
HAYAT AZM

Karl dalarn ayaza kesmi bir sabahndaym. Drt can dostum, bir de ben. Be candk. Karlara gmlmm. Pek derin olmayan bir ukurdaym imdi. Ne zaman ayr dtk birbirimizden. Bir zamanlar bedenimi dimdik tayan bu bacaklar benim mi? Ayazn, buzun souuna vurulmu ayaklarm. Bahar dlemek olas deil. Scak bir yatak istiyorum yine de ... Bunun bile gerei yok. Kuru bir ot yn... Ve buusu zerinde bir tabak kara lahana orbas. Kurun sesleri kesildi nicedir. Bir helikopter ahin olmu dnm dnm tepemde. Grm olabilirler mi beni? Sanmyorum. Yoksa oktan karga srleri gibi rlerdi. Parmam hala tetikte. Dayann diyorum parmaklanma dayann! Buza kesmeyin sakn ayaklarm gibi. Helikopterin patrtlar yok artk. Bir sessizlik kt dalarma. Bulutlar bile kprdamyor. Sessizlii bozmamak iin. uralarda bir yerler de allklar var biliyorum. Gitmeliyim! nce ellerimi uzatyorum kmadan dar. Tm gcmle avuluyorum karlar. Ve parmaklarmdan aldm gle bam uzatyorum. Srnerek gideceim. lk soluumu cierlerime ekmedim daha. Gzlerime ivilenmi bir ift gz. Beyaz yok bu gzlerin beyaz yok! Neden olmasn vardr elbet. O kadar yaknm ki bu gzlere gremiyorum beyazln. Yaamm boyunca tanmadm bir korku ve aknlkla donup kalyorum. Dalarmn buzulundan bir paraym artk. Titreyemiyorum. Beni izleyen bir kurt kpeisin sen. imdi grebiliyorum gzlerinin beyazln

TAVIR

42

Dimdik kulaklarn, kahverenginin deiik tonlarndaki diken diken tylerini de...Kazma dilerin ise eneme ha deydi ha deyecek. Arka ayaklarna vermisin vcudunun arln. Karlar sessizce kucaklayan n ayaklarn ellerimin dibinde. Gerilmi yay gibi duruunla, her an saldrdn saldracaksn.Kulaklarm, beynimi sryor hrlamalarn. pmeye hazr iki sevgili kadar yaknz birbirimize. Gzlerin gzlerime ivili. Betimsiz frtnalar esiyor...ylesine souk. yorum. Nasl da bana benziyor kahveye kesilmi gzlerin. Soluksuz yaanmyor elbet. Para para, ar ar...Kekik otuna konmu kelebein kanatlarn kprdatmak istemezcesine brakyorum soluumu. Soluumu brakmay tamamladm imdi. Nasl soluk alacam dnyorum. Ar ar, sessizce soluklanyorum. Duyumsuyor olmalsn, burun deliklerin biraz daha alyor. Burnunla kazma dilerinin arasnda kardn hrlamalar "kprdama'' diye uyaryor. Gzlerimiz hala birbirine ivi. "Onlar ki toprakta karnca, suda balk, havada ku kadar oktular ... te diyorum, ben onlardan biriyim. Biz ki frtna olup esmiiz. Esmiiz de dala-rn frtnas hi kalm. Sz kesmiiz kendimizle; gkkuandan daha bir parlak k olup yarnlara sarkacaz diye. Sz kesmiiz; karl yamalardan lk bir rzgar gibi eseceiz diye. Tanrsn, dalarn bin bir ieiyle harmanlanm kokumuzu. Ne o beni dinliyor gibisin? Biz ki onbinlercelik karanlk kuatmalardan, rmana akan yamur suyunun sessizliinde akp getik. Uaklarn,. bombalarn, topun tfein sarmalna, mavzerimizin tetiinden trkler syledik. Parmamzda zafer iareti vurulup dtmzde oldu boylu boyunca. Yangnlara sarnsa da yreimiz, ata durmadk hi. Menekelendi dtmz toprak. TAVIR 43

Yine ne oldu? hrlamaya baladn? Bylesi lmlerle kolkolaym ben. Ama u iki kazma diinin arasnda boazlanmay hi dnmemitim. Esir aldn beni. Kprdamay brak, soluklanamyorum. yle bir atlmak istiyorum boynuna. Var gcmle sarlmak, skmak, skmak... Algladn m dncelerimi, daha bir hiddetle hrladn? Sen de yle duracak deilsin ya. Ok gibi frlayacaksn stme. Ayaklarnla st me abanp, dilerini boynuma geireceksin. Veya olduun yerden kprdamadan bir aslan evikliiyle azn aarak yzmn yarsn koparvereceksin. Belki pei sra havlayarak onlar yardmna aracaksn. Karga srleri gibi koup gelecekler. Saysz namlular dayayarak alnma kurun yamuruna tutmalar daha bir olas. Sen de kotuk kotuk yrr, yaltaklanr dllendirilmeyi beklersin. Soluklanmak istiyorum. Snan nemli havasndan bam uzatp, sabahn serinliinden bir para koparrcasna soluklanmak. Ve derin bir nefes ekiyorum. Soluum soluuna karyor. Gzlerim kahveye kesilmi gzlerinde. "Onlarn ayaklar yeerecek ieklerin tohumlarn ezdiler." Sen de onlardansn. Haydi! havla artk. Havla da dikilsin tepene namlular. Havla da balasn kur un yamurlar. Konumalarn duyuyor gibiyim. Yaknlarndan bir yerlerden ayak sesleri...Geliyorlar. Elimi kaldryorum yavaa. Dilerinin arasndan geirdiim parmam dudama gtryorum. Ve sus diyorum sana sessizce. "Sus!" "Sus!" aknlk rzgarlar esiyor gzlerimde. Beklemiyordum aslnda bunu. Glmsedin de!.. Dilini tm slaklyla gezdiriyorsun yanamda. Ve havlayarak kouyorsun benden rak bir yne.

TAVIR

44

ANA
Roman : Maksim Gorki Senaryo : Ynetmen : Gleb Pantilov dlleri : Gleb Pantilov, 1990 Sovyelt - talyan Ortak Yapm Cannes ' 90 En iyi Sanatsal Katk dl Felix '90 En iyi Yardmc Oyuncu

Sosyalist mcadele tarihinin ve Byk Ekim Devrimi'nin proletarya kltr-ne kazandrd bir bayapt: ANA Snf mcadelesinin keskinletii kzgn dnemelerin, sanata esin kayna olduu ve parlak yaptlarn yaratlmasna neden olduu bilinir. Bu gerek, arlk Rusyasnn knn hzland Dnyay Sarsan On Gn"lere, yzlerce sanat yaptnn bilekesini oluturan byk zafere, Ekim Devrimine yneltiyor bizi. yk, 190 6' da tamamlanm. 1897 1904 yllar arasnda siyasal ve sosyal dalgalanmalarn yaand arlk Rusya s... Sormova kasabas, alkalanan koca Rusyadan kk bir para Yaam mcadelesi kasabadaki elik fabrikasnda

odaklanm. Votka, yoksul evler, amurlu dar sokaklar ve fabrikann zor koullaryla tasvir edilen kk bir kasaba. Y netmen aresizliin yoksulluun orta yerindeki Nilovna Ana'nn aclarn, umutsuzluklarn, oul sevgisini, olunun snf mcadelesinde yer almasyla yeermeye balayan direncini, i elikilerini, genel snf savam ve snf elikileriyle yourarak yerel ile evrenselin diyalektik rgsn baarl bir biimde sunuyor bize.

Pantilov da filminde bu kck kasabada yaanan olaylar RSDP (Rus Sos yal Demokrat i Partisi)nin mcadelesinin ve hatta Marksizm tarihinin bir paras olarak aktarm akta baarl anlatm teknikleri kutlanyor. Kamera yer yer kasa bann ufkundan ekime balayp sokak-

TAVIR 45

lar

dolaarak olaylarn

yaand

yere

eliki balangta yalnzca Pavel'e duyulan sevgi ve koruma duygusundan kaynaklanrken sre iinde evrilerek inanca ve kararlla dnyor. rne-in; nceleri Ana salt Pavel'in tahliye olabilmesi iin fabrikaya bildiri sokarken, geliimiyle birlikte filmin sonlarnda "yolda" olarak yaamda yer almaya ve seziden kaynaklanan kararl siyasi tavrlar almaya balyor. Bu tavrlarla Ana abartl ve kopuk olmayan bir anlatmla, bir insann nasl dnebileceinin ve devrim mcadelesine kazandnlabileceinin rnei olarak sunuluyor. 1 Mays sahnesinde, kitlelerin kararllnda politik nderliin ne denli nemli olduunu reniyoruz. Bu kararl ve uzlamaz tavr, ikencede ifade vermeme ve siyasi iktidarn mahkemelerinde devrimci hareketi savunma mekleriyle sryor. Ve siyasi bilincin pratik btnleyici eleri olarak bizlere ders veriyor. Evet, Ana roman 1904 Rusya'sn anlatmaktan kp yaklak yz yldr snf mcadelesi iindeki bireylerin devrimci deerleri kavramasnda bir ders kitab gibi deer kazand, ev-renselleti. Filmde, zellikle vurguladmz son olayda lkemiz "solunun" karmas gereke n dersler var. Bu yapt bize kazandran Ekim Devrimi'ne binlerce selam!

dnyor. Dnyann bir parasn izlemeye balyoruz. Derken kck bir sahne arpp geiyor izleyicinin bilincini: Karl Marks'n mezarn dzenlemekte olan Lenin'le bir yoldann dialou... Lenin, Sormova'da 1 Mays olaylarna ilikin bir makale yazacan sylyor!... Romandaki tadna doyulmaz tasvirler, tadn yitirmeden hatta yeni tatlar kazanarak filme yansyabilmi. Mekanlarn uzun plan ve ayrntl ekimleri romandaki tasvirleri yeniden canlandrabilmede gerekten ok baarl. Zaman zaman, zellikle fabrikadaki retim koullarnn tasviri bir belgesel tadnda. Bu uzun anlatmlar ve birbirinin tekrarym gibi grnen grntlerin bir sre sonra farkllamas, snf mcadelesinin keskinlemesinin ana-oul ilikisini ve kasaba yaamn nasl etkileyip dntrdn de yanstyor. Romana sadk kalarak hazrlanan filmin, olaylar kurgusundan karlacak birok ders var elbette. Pavol'de Yapt ve olaylar zincirini Ana'nn dier gznden ulatryor bize. Snfsal elikinin giderek kasabadaki insanlarda bilin dzleminde kavranmaya balamasyla kasaba yaamnn farkllatna ve Ana'nn elikilerinin derinletiine tank oluyoruz. Bu

TAVIR

46

TAVIR

47

NOTA

TAVIR

48

OYUN METN

1 MAYIS
OHS OYUNCULARI

(Bu oyun 3 kiiyle oynanmaktadr.) ANLATICI - Merhaba dostlar. Anlatacaklarm var sizlere. Biroumuzun bildii ve hatta yaad belki de. Yabanc deilsiniz ama, yine de dinlemenizi isterim sizden. (Seyircilere bakarak yerden gelen sesleri dinliyormuasna) Dinleyin...Yerin yedi kat altndan uultular geliyor, uultular. Siz de duyuyorsunuz deil mi?....Neyin sesleri bunlar ve ne oluyor acaba?...zleyelim bakalm!

(Sahneye 1886 ylnda idam edilen ii nderini simgeleyen iki ii girer. Kyafetleri de buna uygundur.) 1. - Bir ses! Ykleyip kendini umudun rzgarna Dolayor btn sokaklar, dabalarn, koyaklar Bunalan bahtsz tarlalar Yorgun fabrikalar, yoksul evleri Ve bir haber bekleyen herkese Fsldyor usulca; (Fsltya) YAKINDA!!! ANLATICI 2. - (Soru sorar gibi) Yaknda? - Evet yaknda... Makinasnn banda bir memleket trks sylyor iinin biri Dokunakl bir trk, ama diri: YAKINDA! Bir gen kz alyor sessizce amar ykarken gndelikte. Den her damla yala rperiyor su: YAKINDA! HEPS - Bir ses! Ykleyip kendini umudun rzgarna TAVIR 49

Dolayor btn sokaklar,, dabalarn, koyaklar Bunalan bahtsz tarlalar Yorgun fabrikalar, yoksul evleri Ve bir haber bekleyen herkese Mjdeliyor fsltyla. (Anlatc 1. iye, 1. i 2. iye. 2. i seyirciye dnerek ykselen bir sesle YAKIN-DA'y sylerler) ANLATICI - ikago'da bir meydan vardr. Haymarket Meydan. Bilir misiniz? 1886 ylnn yamurlu bir Mays sabahnda haykr-yordu iiler hep bir azdan, ikago'daki Haymarket Mey da'nnda. (iler cokulu bir ekilde barrlar) - 8 saat alma - 8 saat dinlenme - 8 saat canmz ne isterse - Ama.. Ama yamur amurlu akmaya balad bir sre sonra. Bir bomba patlad, sarsld alan. Bir gvercin havaland atdan. Yalad kan. Gren gz. duyan kulak vurdu davullarn en byne. Drt ii zerinde beyaz kefenler olmak zere karldlar idam sehpasna, iilerin zerine bomba atmak suundan. Aslrken yleydi son szleri. - Bombay atan biz deildik. Biz deildik bizi ldren. Sizsiniz iilerin katilleri. Siz burjuvalar! 1. - Bizi cani olduumuzdan deil, sosyalist olduumuzdan asyorsunuz. Ama sanyorsunuz ki bizler aslnca ezilecek ii hareketi...Yanlyorsunuz. Hem de fena halde...Ate atele, demir demirle dvlr. yi bilesiniz! Bilesiniz ki sabahn ilk zaferini kazananlar biz olacaz! Yaasn iiler! 2. - Sesimizi boduklarn sananlar...Uyaryorum sizleri sessizliimizin bugn boduunuz seslerden daha gl olduu gnler de gelecek. Yaasn iiler! Halkn sesi kendini du-yursun! - yle bir mezar kazacaz ki onlara, Tiran'lara yakacak. Yaknda, yaknda, yaknda!... - Astlaar onlar...Astlar...Cani olduklar iin deil-ki asl cani-

2. 1. 2. ANLATICI

(iler zerlerinde kefenlerle bir ykseltiye karlar) 2 .

I. 2. ANLATICI

TAVIR

50

ler asanlard sosyalist olduklar, zulme boyun emedikleri iin astlar. Umutlar ldrdklerini sandlar. Oysa len drt ii nderinin bedenleriydi. Ama inanlarn, yiitliklerini satlar bahar tohumlaryla yreklere, emee sayg duyan herkese. te byle dodu 1 Mays 1886'da 8 saatlik igc iin canlarn ortaya koyanlar proletaryann birlik, mcadele ve dayanma gcnn yaratclar oldular. Ve dnyann drt bir yanndan dalga dalga yayld mcadele sloganlar. Ve Trkiye!... On ylarca "Bahar Bayram" yutturuldu. 1 Maysta krlara ksn istendi insanlar. Eyll karanlnn sahipleri Bahar Bayram denmesinden bile rkp (aldrtacaklard takvimden. rkyor Trkiye'nin burjuvazisi. Ve rkt iindir ki kana bulamaktan ekinmediler 1 Mays alann. 1977de, I969'da. 1990'da. Ama haykryor, 1977'de CIA ile ibirlii yaparak katlettikleri 36 ii. (Sahnenin bir kesinde l durumunda yatan bir ii dorularak) 1. - Lanet olsun sana!... Lanet olsun!... Seni adam ezmesiyle geinen... Seni halkn ve gelecein dman. Cehennem zebanisi seni... Yokettiini sanma beni. Dimdik ayaktaym ite. nk halkm ben. Yeniden douyorum lmlerde... ANLATICI - Haykryor elindeki talarla kurunlara ve coplara yiite kar koyan Mehmet Akif Dalc. (Sahnenin dier kesinde ta atar durumundaki ii dorularak) 2. - Bitecek cehennem dolan. Soluklanacak topram Yunup arnacak kara basanndan lkem sesini bulacak Bitecek halkmn zlemi St, torna, toprak retenin olacak Bitecek yurdumun zlemi Yeni bir dnya kurulacak

TAVIR

51

ANLATICI

- Yl 1990... Tm yldrma politikalarna ve binlerce gzaltna ramen orada olanlar, iradenin zaferini kantlayanlar. te onlar. En bilgin aynalar, en renkli ekilleri aksettiren onlardr. Asrda onlar yendi, onlar yenildi. ok sz edildi onlara dair. Ve onlar iin" zincirlerinden baka kaybedecek eyleri yoktur" denildi. Ve imdi yl 1991... Neler mi olacak? Bana m soruyorsunuz? Esas ben soruyorum bu yl. Hadi anlatma sras sizde. Haydi, haydi sahne sizin, sz sizin. - (alrken) Srtmda patron smrr Disiplin kla gibidir Az maala gece gndz Am ekmek istiyorum!

(ki ii alr durumdadr) 1.II

2.

- (alrken) Grev yasak Yry yasak. i atmak, lokavt serbest Neler yapsak, buna neler yapsak?

1.2. ANLATICI LER ANLATICI LER ANLATICI

- Az hakkmz istiyoruz! - O halde zm ne? (ilere doru konuur) "Byle gelmi byle gidecek mi" demeli? - Hayr!! - O zaman "bu byle gitmez, smr devam etmez" diyerek glerimizi mi birletirmeli? - (Anlatcnn koluna girerek) Evet"

1.

- (Seyirciye) yleyse beklenen nedir? Gkten kurtarc beklemek bizim iimiz deil. Haydi yleyse bizi ezenlerin, posamz karanlarn suratna bir amar gibi inmek iin (iiler anlatc konuma girerler.) Zulme, smrye, baskya kar Onurlu bir yaamn onurlu yaratclar olmak iin "YETER ARTIK" demenin zamandr.

HEPS (Kolkola girerek) YETER ARTIK! YETER ARTIK! YETER ARTIK! 2. Zamandr alanlarda kavgay renmenin. Zamandr 1 Ma

TAVIR

52

ys' alanlara tamann. 1. - Bizler! Biz ki yaratan ve kahredenleriz!.. Biz ki miyarlarz!.. Biz ki almasak yaam durur!.. Biz ki haklyz!.. nanalm : Kazanan da biz olacaz!.. ANLATICI - Ve onlar! Kanmz emenler, asalaklar Bir avutur onlar, Tanyoruz onlar biliyoruz korkuyorlar bizden. 1 Mays'tan korkulan da ondandr. nk lm vurdu damgasn alnlarna. ryen di, dklen et Bir daha geri dnmemek zere yklp gidecekler. Ve dolaacaktr elini kolunu sallaya sallaya Dolaacaktr o en anl elbisesiyle, i tulumuyla bu gzelim memlekette HRRYET! 2. - Brakn onlar korksun. Korku onlarn olsun. Biz fkemizi haykralm, cokumuzu ... Yryelim stne stne karanln... HEPS 1. ANLATICI - ZAPTEDELM MEYDANLARI! ZAPTEDELM MEYDANLARI! ZAPTEDELM MEYDANLARI! - Zaptedelim 36 emekinin, Mehmet Akif Dalc'nn kanyla kzllaan alan. - (Sanki oyun yeniden balyormucasna seyircilere bakarak yerden gelen sesleri dinliyormucasna) Dinleyin..Yerin yedi kat altndan uultular geliyor, uultular. Siz de duyuyorsunuz deil mi? (Fondan 1 Mays cokusunu verebilecek bir mzik girer) (1 Mays paras vb) HEPS - Haydi dostlar haykralm hep bir azdan. GELYORUZ! 1 MAYIS'TA, 1 MAYIS ALANINDAYIZ!

TAVIR

53

HABERLER - YORUMLAR

"TANIIMDIR NSANLIK" BOAZ NVERSTESNDE SERGLEND

9 Mart 1991 tarihinde FOLKTUR (Folklor Aratrma, Turizm Ve Eitim Dernei) "Tanmdr nsanlk" adl gsteriyi Ankara'dan sonra, bir yl arayla stanbul'da Boazii niversitesi'nde sundu. "Halk danslarna zgn bir yaklam" olarak nitelendirilen bu almann, ilk bakta grsel ve iitsel anlamda gzel bir rn olduu ve insanlara "ho" geldii sylenebilir. Ancak eletirel bakldnda, z-biim ilikisi ve mesaj, mesajn verili biimi, seilen aralarla ilgili bir takm sorunlarn varolduu inancndayz. "Tandmdr nsanlk'" aydn kesim ierisinde bir anlamda, olumlu olabilecek, ancak halkn anlama dzeyinden uzak bir alma. Halkoyunlar olduka yanl deerlendirmeler kacak ekilde ele alnm. rnein; Artvin oyunlar, halkn direniini, savamn anlatmada ok uygun olaca halde, bu oyunun faizmi canlandrmas olumsuz bir yaklam. Gsteri boyunca ksr bir dngnn yaand, biimsel farkllklarn dnda zengin bir anlatmn olmad sylenebilir, zellikle kullanlan simgeler (pelerin, boyunlardaki renkli mendiller, beldeki kuaklar) asl malzeme olarak kullanlmas gereken, halkn rettii deerler ve rnler deil. Oysa devrimci sanat zde evrenselken, biimde ulusal olmak zorundadr. Danslarn seiminde gsterilmeye allan titizlik salt figrlerde kalm. Nazm', Pir Sultan', Promete'i, Bedrettin'i,...anlamak ok g. Szl anlatma kanlmaz bir gereksinimi hi ssettirecek denli ksr ve anlalmaz. Sanatmzn dili (hem biim, hem de z olarak) emeki ynlarla iletiim kurabilecek kadar anlalr olmaldr. nemli olan soyut imgelerle ykl ve anlalrl zor sanat rnleri ortaya koymak deil, varolan gereklikleri, iliki ve elikileri, estetik kayglar da gzard etmeden, ortaya koymak ve bu olgular zerine kafalarda soru iareti brakmaktr. Bu balamda "Tanmdr nsanlk" her ne kadar doru bir mesajla ykl de olsa bu biimiyle bizce halka ulaamayaca iin ilerici bir sanatn gerek ilevini yerine getiremiyor. Baz oyunlarn gerek anlamndan uzaklatrld, bazlarnnsa arptlm olduu gzlemleniyor. Bu da otantik danslar iyi bilsek de, genel anlamyla dans zerine olduka iyi bir akademik alma yaplmas gereksinimi kanlmaz olarak dayatyor. "Tanmdr nsanlk" oyunlarn, figrlerin anlam, hangi koullarda niye oynanyor olduu ve bugnk ada dans sanatnn kuramsal ve pratik ynlerinin pek aratrlmad kansn uyandrd bizlerde. Oyunun geneli baskya ve zulme dayal, smr mekanizmasnn ileyii ama ona kar direnie, kar koyua ok az deinilmi. Genellikle pasif ve kaderine raz bir halk var. Halbuki 1971'le birlikte lkemizde aktif direni ve savam hattn en zor koullarda da yaatabilen bir perspektif yaam bul-mutur. Dnce suu, smr sisteminden ve ona kar savamdan, onun kanlmaz zaferinden bamsz olarak e/e alnabilir mi?

54 TAVIR

HABERLER - YORUMLAR

" YAASIN TYATRO I"

"Vur patlasn, al oynasn, bu hayat byle geer hey..." 18 Mart 1991 gn TYAP'n dzenledii "Yaasn Tiyatro" gecesinde tiyatroya gnl veren Rutkay AZZ, Ali POYRAZOLU, Orhan ALKAN, Zafer DPER, Gazanfer ZCAN, Toto KARACA, Tevfik GELENBE, vb. tiyatrocular ilk kez biraraya geldiler, "...belki de ilk kez bylesine nl bir ok tiyatro yldz biraraya geliyor. Omuz omuza verip birey yapyor ve sonunda ayakta alklannca da ocuklar gibi 'baardk galiba' diye seviniyorlard. (1)" Sormak gerekiyor, neyi baardlar acaba? O "altn heykeli" dikilesi sevgili bakanlarnn kendilerine ltfettii lokale sahip olmay ve bunun iin biraraya gelmeyi mi baardlar? Ferhan ensoy'lar, Rutkay Aziz'ler, Genco Erkal'lar yasaklanan oyunlarna, Nejat Uygur'lar, Mjdat Gezen'ler siyasi iktidar eletiren oyunlarna ramen oluturamadklar birlii egemen glerin kanatlar altnda oluturmay baardlar. Oyunlarn yasakland, oyuncularn gzaltna alnd, kasetlerin tcplatld, in smail BEK 20 Mart 1991'de bir -kez daha tutukland. "Stuttgart Krt Kltr Gecesi'ne gnderdii bir mesaj ge -reke gsteriliyordu bu kez. Krt ulusunun gerekliinin, mcadelesinin uzun yllar yok sayld, terrle bastrld lkemizde her trl bedele ramen savunduu grleri aklamaktan geri durmayan, baemez tavryla olumlu rneklerden biri olan Beiki'nin, Krt ulusunun varlnn en yetkili resmi az larca tartld gnlerde tutuklanmasn "Demokrasicilik' oyunun bir paras olarak deerlendiriyoruz. TAVIR

sanlarn emniyetin camlarndan atld bir lkede sanatlar duyarl bir birlik buldular. Yaanan srete, kendisi iin tehlike haline gelen unsurlara kar, her trl basky uygulayan egemen gler dier yandan TYAP erevesinde birleen sanatlara kamu hizmetlerinden yararlanma imkanlar, lokal, bar, maddi destek vb. vaadederek demokrasicilik oyununa devam ediyor. Bylesi politikalara alet olunmas siyasi iktidarn demokrasicilik oyununu rahata oynamasna olanak salyor. Sanatlarn lkemizde yaanan bask ve ikencelerin sorumlusu siyasi iktidarn politikalarna hizmet eden bir birlik yerine bylesi olaylara kar duyarl, bu tr politikalarn gerek yzn ortaya koyabilecek bir birlik kurabilmesi dilei ile. DPNOT: (1) : Muhteem Gece. eitleme. Haldun DORMEN. Gne Ga zetesi. 22 Mart 1991 Kltr ve Sanatta Tavr"n Austos 1990'da kan 1. says blclk yapt gerekesiyle toplatlm ve dava almt. 7 ay sren yarglama sonucunda "Mahkumiyete yeterli kesin deliller sabit grlmediinden" beraatine karar verildi.

55

DUYURU
6 ubat 1991 den bu yana Ankara Merkez Kapal Cezaevinde tutuklu bulunan GRUP EKN Solisti

METN TURAN

SERBEST BIRAKILSIN.
Grup Yorum, Grup Ekin, OHS, FOSEM

DZELTME

Tavr say 7, sayfa 13.

Ve bir idem kadar hrsl yreim evkatle seyrediyorum dnyay. "yerine, Ve bir idem kadar hrsl yrein evkatle seyrediyorsun dnyay ." Tavr say 6. sayfa 52 (ek)

(G edenler ve kalanlar ayaa kalkp sahnenin nne ilerlerler) I. II. ADAM - I. KADIN : Kimimiz burada, kimimiz ran'dadr. ADAM - II. KADIN : Kimimiz Suriye'de, kimimiz Irak'tadr.

III. ADAM - III. KADIN : Derler ki saldrya urarsak savaa gireriz. TOPLU : Biz zaten savatayz, sonuna dek de savaacaz.

- IIK SNER Tavr 7. sayfa 53 " diye balayan paragrafn nnde, "Nehirler boyunca git..... ozan" nehirler gibi aka aka derleyin" Nehirler gibi yaayan der yola denlere. Yolcu Derim ki sana: Nehirler boyunca git............

TAVIR

Bask: Eko Matbaas

STANBUL1991

56

GR YARGILAMAYA ELEVEREN BEKLEMEN GEREKSZ

Bekleme kurulmasn mahkemenin Yarg olmay bekleme yarglamak iin bir elevereni yarglamak nk a kavuturmaktr yznu glgede yaar nk o, kuytulara snr ktaysa durmadan sulanacaktr rplak kalsn durmadan bir bcek gibi grnce senin her eyi bilen gzlerini yoluna k, dikil her frsatta karsna unutulmadn hatrlat baklarnla eksik etme stnden iaret parman durmadan hatrlat gtrlmeyi gece yars anlasn ter iinde uyand zaman kurtulamadn alnndaki damgadan anlasn ki yargsz kalmayacak yaama kar dmanla almak KEMAL ZER