MERHABA

Egemen glerin halka at sava tm hz yla sryor. Gzaltlar, ikenceler, yasaklamalar, bask nlar, demek kapatmalar ve yargsz infazlar gndelik olaylar haline geldi. Egemenler, toplumun tm kesimlerine "Bana muhalefet edeni hi bir yasa, kural tanmadan yok ederim" mesajn vermeyi amalyor. Bu saldrlardan dergimizin avukatlar Murat Demir, Bedii Yaray c ve gazeteci Deniz Teztel de nasib-lerini aldlar. Diyarbakr'da bir yurtseveri gece yars basknyla ka rp kurunlad lar. Yetmedi, cenaze trenine saldrdlar. Beikta'ta bir devrimciyi, ardndan yine ayn blgede on devrimciyi bombalarla, otomatik silahlarla katlettiler. Doymamlard. Cinayetler Ankara'da iki devrimcinin ldrlmesiyle srd. Ne var ki unuttuklar birey var. Sonunda lm de olsa, kurulacak yeni dnya iin kendini lmn kucana atacak onlarca devrimcinin gelenei Kz ldere'lerde, idam sehpalar nda, lm orularnda mayalanmt.
ehitlerimiz, o byk gnde yanmzda olmak zere imdilik aramzdan ayrldlar. Onlar sayg iIe anyoruz. Karanln sahiplerinin, vargleri ile yok etmeye al t klar, direnii, ba-emez tavrlar yla yar nlara olan inana peki tirdi. Kuatlan yrekler dn olduu gibi bugn de susmad, susmayacak. "O evlerde parlayan k bir yldz gibi kayarak yoksullarn, ezilenlerin gzlerine umut par ltlar olarak yerle ti." TAVIR "Yedi kat yerin dibinde, gzler balyken zifiri karanlkta; bir kvlcm olup akanlar da vard . Her ak nda harlanan, alev alev yrekleri saran, sardka yrekleri zgrlk ateiyle, fke ateiyle yak p kavuranlar da." Yakp, kavuranlar anlattk, "Bir entik Daha" adl yazda, "Gelenek Tohumu," "Phoenix" adl  iirlerde... Getiimiz aylarda OHS oyuncular Eyll Analar adl oyunlar n birok yerde sergilemilerdi. Devrimci tiyatronun sahnelenmesi anlamnda nemli bir adm olan bu oyun, doal olarak ele tiriler alacakt. Eletiriler gelitirici ve n yargdan uzak olduunda de erlidir." Ele tirmi Olmak in Ele tirmek Ya Da Subjektif Bir Ele tiri rnei" adl yazda, OHS'nin bu yndeki srarl ikna etme abas n bulacaksnz. Bu saymzn arka kapa n enternasyonalist sava CHE GUEVERA'ya ay rdk. Dnyadaki geri dn srecine, kar devrimci dalgaya kar yrekli bir ses ykseliyor Kba adasndan. Bu sesin sahibinin kararlln, cokusunu payla mak iin CHE'nin "Fidel'e Trk" adl  iirini de yaynlyoruz. "Geerken en zorlu snavlardan Aclarnzla direnirken suskun dilleriniz En koyu karanlklarda Yalnz deildiniz, nk birlikte arpl yreklerimiz." Dostlukla...

YREKLER KUATMADA...
TAVIR

Kara bulutlar kaplam gkyznn maviliini. Bulutlardan da kara, le kargalar dneniyor havada. Kulaklar trmalayan sesleri, kpeklerin ulumalar na kar yor. Tutulmu kebalar. Gne gibi parlayan evlerin ndan gzleri kamaanlar, daha da sk sarlyorlar karanlklara. Kuatyorlar drt bir yandan gnein evlerini. Bomak istiyorlar , hep srsn istiyorlar tarihin maaralardaki rahat ya amlar . Yrekler kuatmada...Gecenin iinde gne gibi parlayan evlerden sklan kurunlar alev toplar olarak dyor karardn brne...ok zorlu bir yoldan geliyorlar...Eriterek bileklerindeki kelepeyi; trnakla, kanla yazarak napushane duvarlar na direnmenin tarihini...ok uzun bir yola doru yryorlar...Mhendislik hesaplaryla planladklar etin, dolambal bir yola doru... Yorgun, hasta yzler uzun bir kuyruk oluturmular hastane kaps nn nnde. ocuklar, kadnlar, erkekler, yal-gen bir sr insan, sk ntl bekleyii iindelere ertesi gnn. Sabahn olmasyla birlikte, ne kadar zaman sonraya verilecei belTAVIR

li olmayan muayene kayd iin isim yazdrabilmenin umudunu ta yorlar. Hastanenin ila kokular na isteksizce katlanan uykusuz gzler, arada bir sedyeyle tananlar izliyor. Salar sakallar aarm bir adam, yllarn yorgunluunu tayan sesiyle yaknyor yanndakine...benzeri yak nmalar, baka hastanelerde, baka koridorlarda da srp gidiyor. Yrekler kuatmada...Karanln bekileri, var gleriyle yok etmeye alyorlar evlerin n. Ayr bir yerde, ayr bir zaman boyutunda, hep birden d halayna duranlardan kopan alev toplan dn alan na eviriyor ortal. Kucakla tklar , ellerini sardklar yoldalarn dnyorlar...Ala yatarak lme koanlar ; vurulup denleri varolarda, s r vermeden ikencehanelerde menzile ulaanlar dnyorlar. Bir sevgi kprs kuruyorlar; coku deniziyle birleiyorlar korkusuzca idam sehpalarna kanlarla. Do acak dnyay dnerek gzgze geliyorlar, yrek yree veriyorlar. Dyor gnlleri yeniden uuldayan sesine meydanlarn; dalar n yakc rzgarlarna kar yorlar. 2

Ufack ellerinde, toza bulanm yznde byyp de klmenin aclarn tayan bir ocuk, otobse binmeye abalayan yolcularn etrafnda dolanarak "bilet var, bilet" diye bar yor. Yal bir kar -ko-ca ellerindeki bastonlardan ve birbirlerinden destek alarak, yerlere dklen sebze ve meyvelerin yenilebilir olanlarn toplamak amacyla henz dalan pazar yerine doru ilerliyor. Overloku bir kz, yaamn gereiyle yk lan hayallerini, gelece e ynelik kayglarn iliyor kumaa, kurua satt emeiyle. Yrekler kuatmada...I k saan evlerin birindeki kmr gzl k z yreini sryor namluya, skyor, skyor... ardarda d mann zerine. Umut iekleri ayor mermilerin dt her yerde. Sesler rzgarla birlikte, varolara, fabrikalara, okullara, dalara tanyor. Tandka oalyor, oaldka gleniyor. Omuzlar km , elmack kemikleri belirgin, yanaklar sakala vurmu bir adam, "evim" dedii derme atma yapnn eiine oturmu tespih ekiyor. "Bu grdnz yerler biz gelmeden evvel ta toprakt. Diimizden, trnamzdan arttrp bamz sokabileceimiz korulular yaptk. Hayvan balasan durmaz burada. Ama n'aparsn baka aremiz yok. Buray da ok gryorlar bize, gelip yk yorlar." "Dayanacaz" diyor kaln bykl adam. "Biz buraya lmeye geldik, dnmeye deil" diyenler gibi. "Korkarak hatrlasn bu geceyi zebaniler. Bedenlerimizde aacak kan glleri yeni bir dnyay yeerten rmaklar olsun." Sesi TAVIR

grd, berrakt; o ok sevdii "ekerolan" halay na durmu gibiydi yoldalaryla, ayn parlak yz gibiydi gzleri; elleri alev alev...Sevdayd dokuduklar hayatn gergefine, halka ballkt, zafere inan...Omuz omuza durmu gibiydiler; elele tutu mu gibi; halayda, zeybekte, horonda..sarslmaz bir kararllk, ykselen bir cokuyla mar sylyordu gen kadn: "atldk kavgaya yryoruz en nde..." Bir ii nas rl kocaman elleriyle, alnna biriken terleri siliyor torna banda. "18 yllk iiyim. Aldm para karnmz doyurmaya yetmiyor. Be nfus, a sefil dolayoruz. Ka zamandr eve et gtre-miyorum, tadn, kokusunu unuttuk artk." Yrekler kuatmada...Her bir yrek silahn fra etmi, duygu ve dncelerinden szlp gelen en gzel renklerle boyuyor siyah tuvali. Gkkuann altnda iek tarlalarnda kovalamaca oynayan, ip atlayan ocuklar belirginleiyor ar ar. Grkemli bir nar aacnn glgesinde kurulan sofrada, yzlerce, binlerce, milyonlarca insan karnlar n doyuruyor. Yarnlara duyulan gvenin, payla mann sevincini yaayan yzler, saygyla, sevgiyle bakyorlar ressamlar na tuvalin iinden. Sarp kayalklarn dzlkle birletii kyde bir ana, yurdu iin len kz nn ellerine knalar yakyor. Yok say lan bir halk, yediden yetmie kinini haykr yor duymak istemeyenlerin kulana, zafer iaretiyle ssledii ellerini sokuyor grmek istemeyenlerin gzne. Kayplar yaanyor,

basklar zulmler, ky meydanlarnda dayaklar, alanlarda kur unlanmalar. Kepenkler paralan yor, vitrinler kr lyor, yine de kylerin, kasabalarn, ehirlerin ayak sesleriyle sarslyor toprak. Yrekler ku atmada...Gittike hzlanyor at ma, k z tka artyor n iddeti, arttka a kna dnyor karanln bekileri, szck szck dize dize ya am savunan, reten oaltan bir iir yazyorlar. Kmr ykl vagonlarn pe i sra yryenlerin, dkm tezgahlarnn ba nda, ar firnlar n kar snda kavrulanlar n; khne yaplarda, tahta s ralarda, uzun otobs kuyruklarnda bekle enlerin kuraca  o grkemli yapnn harcna bir krek daha salar gibi ayn sevgiyle i liyordu parmaklar tetikte... Biri elini uzatyor gsne, par lts asl kalyor geceye yanan fitilin. Alanlara yryor memurlar gn be gn artarak, harman yerinin hasat sonras co kusuyla halaylar ekiyorlar. "Biz sizden sadaka deil, emeimizin kar ln istiyoruz, grevli toplu szle meli sendika istiyoruz" diyorlar seslerine suskunlarn sesini de katarak. Yrekler ku atmada...Korku iinde bar yor karanln ba bekisi emrindekilere "Sndrn, ne yapp edin sndrn u ." Zehir makinalar, kusmaya devam ediyor silah silah arp an evlerin zerine. "Ne byk umutlarla gelmi tim niversiteye. Annem babam, i i, belki memur ya da ifti ne farkeder halk ocuuyum i te. rendiklerimle halkmn mutluluu, rahat iin elimden geleni yapacaktm. Geldiim yerin ticarethane, hizmet etTAVIR

mem gerekenin emperyalistler olduunu grdm. Halk ma ihanet etmemi bekliyorlar benden." Yrekler ku atmada...Bombalar yayor; pe pe e patlyor...Kesif bir sis saryor ortal, ev grnmez oluyor bir an. "Kahrolsun Fa izm" diye haykrarak basyorlar tetie, slogan sesleri derin ama co kulu, kin dolu haykr lar aralayarak sis perdesini, saplan yor karanln ortas na. Kazmalar n, kreklerini omuzlarna alan madenciler, ar ar gn na kyor. Kadnlar ve ocuklar da kanlyor saflarna. Halkn desteiyle koca ehir, tek beden oluyor. Yrekler ku atmada...kinci byk patlamayla birlikte, kmaz oluyor alev toplan gne gibi parlayan evden. "Sndrdk, sndrdk sonunda" diye lk atyor karanln bekileri sevinle. Uzun bir ayrlktan sonra sevdiine kavu ur gibi ula tlar lme, perek yoksullarn sofrasndaki ekmei, gecekondular n amurlu sokaklarn, dik kaldrmlar iekleyerek ula tlar lme. O evlerde parlayan k, bir yldz gibi kayarak, yoksullarn, ezilenlerin gzlerine umut par ltlar olarak yerle ti.

Ey eitliin zgrln sava lar....Sarsls n doa, ksn topraklar...Kopsun alev, ate anaklar ndan. Sk n s klabildiince; kaynasn derileriniz balta saplar na; bisin trpanlar, baak bier gibi. Rzgar savursun yang n, kasp kavursun; kabna smas n mermiler...

12 TEMMUZ DRENLERNE
imdi gne in ge ykseldie yerde direniiler gemilerini yakm alnlarna kz l bantlar takm lme kouyorlar Arkalarndan "nereye yoldalar" diye akn titrek bir ses barmyor Hayr lme gidenleri geri armyor Yrekler sras ndadr hemen lme koanlarn arkasndadr En nde yryenler yaama sevinci ile lme seve seve gidenlere balln boynunun borcu olarak eklediler. Yoldalar, menzildeyiz gideceimiz yere kadar tereddtsz peinizdeyiz Bedenlerimizde bayraklaan direniin yere dmesine hibir zaman izin vermeyeceiz. Onurunuz onurumuzdur kavganz kavgamzdr yreiniz yreimizdir savunduunuz herey yaayan bilincimizdir yanaklarmzdan szlen bir ka damla m? Hznl sevincimizdir.

brahim KARACA

PHOENX

Biz ki en sar kulaklara Sevdalar fs ldardk Sabah serinlii tard Ezgilerimiz Kan uyku infazlar iin Kaplar alndnda Burlar mzda beyaz kefenleri Kana bulayp Kollarna saldk rzgarn lm aresiz Kalp lklar Att Arkamzdan nk gn igal altndayd ve biz "pimi ekilmi bir yrekle" dalmtk ortasna karanln Dilimizde kurtulu trkleri mataramzda ab- hayat ve derken zgrlk renginde bir gl vard yanamzda...

TAVIR

TAVIR

BR ENTK DAHA

ENDER SELUK

nsanlar...
u boy boy aalar, rengarenk iekler, rzgrn getirdii yosun kokusu... Tklm tklm otobse dolumaya alan, kede simit satan, baran, koan, yryen insanlar...Grkemli yap nn mtevazi paralar. Dev gvdesiyle terek dnen arkn fark nda olan-olmayan insanlar...Farkedenlerin o arkn dililerinden geerek bilendii, farkedemeyen-lerin o diliden bu diliye yuvarland an be an eriyip gittii, bir dnya... Ar dnen; ama hzl ten; tt kadar eitmeyen ark, yllarn verdii khnemilikle, yeknesanlkla srdryor hareketini. Yedi kat yerin dibinde, gzler balyken zifiri karanlkta; bir kvlcm olup akanlar da vard.. Her ak nda harlanan, alev alev yrekleri saran, sard ka yrekleri zgrlk ateiyle, fke ateiyle yakp kavuranlar da. Uyumu gibi, hissetmeyen duymayan bedeni, tutmayan kollar yla zaman kavramndan uzak...Yak n olduu tek bir ey var; bildii, syledii, syleyecei, yreinin sesiyle haykrd tek bir cmlecik: Size syleyecek bir eyim yok! Yaamn aclar ve umutlarla snanm bilgisi yrrlktedir artk... Direnmek.. Trk sylemesini de beceremedim bir trl. Hcrelerdeydiler, can dostlar yla yan yana. Sadece karsndakinin yzn grebiliyordu. Sandaki, solundakileTAVIR

rin ise seslerini iitebiliyordu. Hcrelerde girilen bir yeni yl iin mazgal kutlamalar srasnda herkes trk sylyordu. Sra bana gelmiti diye dnd, ayn an yaar gibi. Zor birey deildi, hem can dostlaryd dinleyecek. Ama, dedi; hi sylemedim ki...Utandmdan da deil; niye utanay m. ylesine tatl bir manevrayla geitirdi ki, o an; ok gzel bir trk de sylese can dostlar n bu kadar honut edemez, espriye bo amazd. Tamam, dedi; sra bana geldi, kabul ediyorum. ok sevdiim bir trk var. Ben sylersem berbat ederim biliyorum. Ama sen sylersen benim ad ma, dedi bir can dostuna. lgin, tatl, espri ykl ve gl bu taktik karsnda aresiz kabul edildi istei. Bu ansn hatrladnda gld kendi kendine. Nasl da gei tirdim ama dercesine. Marlar da toplucayken syledim hep. Ama yok; bylesi daha ok deli ediyor onlar, devam, dedi ve dald engin denizin maviliine dalar gibi...alayan yreinin sesine. Tatl bir titreme hissetti. Taa yirmi yl ncesine doru akt gitti. Tekrardan ya-yormucas na arpt kalbi. ocuklukla delikanllk karm deli menliiyle, mertlik, yiitlik menkbelerini kiiliinde harmanlamaya nasl rpndn anmsad, gld. Da kynn doktor uramazln-dan yitip giden, mera snr kavgalarndan lp gidenleri grdke kahroldu. aresizliiyle ilehanenin ile Tekkesi'ne ko-

an ve gnlerce iinden kmayanlar grdke kinlendiini hatrlad. Niye, demi tim ocukluumla saf saf...Yokmu baka kurtulu yolu? diye sorduum soruya aldm cevapla balamt her ey. Her yolun bir ba olduu gibi.... Bilge tavryla cevaplamt kyn bilge kiisi: Onu u dalarda gezenlere sor. Aha u grdn dalarda dolayormu o yolu arayanlar. "Var" demiler. "Bu ileden kurtulu yolu var." bulmaly m yleyse onlar deyip vurmuum kendimi dalara. Bir kanat h rts...Kaldrdm bam; minicik, rengarenk bir ku. Sanrsnz gnein paras. Kklne bakmadan yle ykseklerde uuyor ki, neredeyse grlmeyecek. Bu kadar kk kuun olabileceini dnemiyordum. El salladm. Grd sanki. Hemen alald. Ama durmad, Acelesi varm, ya da benimle oynamak istiyormu gibi hzla umaya balad. O uarken pei sra komak zorunda kaldm, dere tepe...Bardm peinden: Nereye gidiyorsun? Ne biim kusun sen? dedim. Alald. "Ben gne kuuyum, gnee gidiyorum." N'olur yolu bana da gster. Ben de gideyim" dedim. Merdivenle klrm . "Krmz, sar, mavi...Hepsi ayr renkte basamaklardan oluan bir merdiven"mi ... "Engebeli, dolambal ve sarp"m. Olsun dedim. Olsun. Yol olsun. Engebesiz yol mu olurmu? Kurtulu yolu olsun. Gnee gitsin yeter ki...Merdivenin bana getirip brakt beni; bylenmi gibi kalakaldm yapayalnz. Bundan sonrasn ben kendim gitmeliyim dedim. Binlerce ku tr...Hepsi bir arada. lk gibi ykselen seslerden tutun, name gibi ruhu okayan blbl akmas , karga t...Birbirine karm sesler beynimin iini uultuyla dolduruyor. BuTAVIR

nalyorum; Anlayamad m iin, bunalyorum. Ka p kurtulmak istiyorum. H zla komaya balyorum. Srler halinde benimle birlikte geliyorlar. Kurtulamayacam anlyorum. Bir kurtulu yolu olarak renkli merdivenleri kmaya baladm. Birer ikier. Hzl hzl ktm. Bir mavilik, araf gibi uzanm. Bylyor beni. Deniz sanki. Ama yok. Deniz kadar byk deil bu. Bir baraj. Bildiim Almus Baraj. lerisinde yksek kayalar arasnda bir ky; Kz ldere Ky. Trmanmaya devam ettim. Son basamaa geldiimde yalnz olmadm grdm. Her bir koldan rengrenk merdivenler uzan yor. Ve bu merdivenlerden akn akn yryenler var. Gnee yryenler...Bir ellerinde bayrak, bir ellerinde silah. Tulumuyla, nlyle... Pamuk y n gibi, kar beyaz bek bek bulutlar gnein nnden resmi geitte gibiydiler. Bulutlar resmi geidi aralnda gkyz bombo kalyor. Alan boluktan bir ses ykseliyor; gkyzn inleten, dalarda yanklanan: "Buraya lmeye geldik, teslim olmak yok! Kab-rol-sun...." Ay tutulmas gibi kuruni bir renk kaplad gkyzn. Bir hazan mevsimine dnd gn. Zemheriye dnd Mart, goncalar ayaza kesti. Tomurcuklar dalnda soldu.
aknlkla kalakald m. Gkyznn kuruni boluunda bek bek ku srlerinin terk-i diyar ettiini grdm. Ac lklar patlatarak uzaklatlar. Anlayamadm niye katklarn. Benim gibi gnein yolcular da anlam veremez bak larla izliyordu bu ka. Fazla zaman gemedi kalarnn nedenini renmek iin: Srlerle yrtc , paralayc ku kaplad gkyzn. Akbabalar, kuzgunlar, yarasalar si-

ren yrtclnda seslerle. Bir bir kap p gne yolcular n, yosun tutmu kuytulara doldurdular. Uyumu, hissetmeyen bedenine inen tekmeyle kendine geldi. Kendine gelmesiyle Kah-rol-sun...Syleyecek bir eyim yok! diye barmas bir oldu. Mthi bir ac hissetti bedeninde. Midesinde bulant. Dnemez oldu acsn; alaya, aalay c sesi duyunca: "Eee Yusufuk, Yu-suuuf. Syle bakaym; gazeten var m yannda? Hatrladn m benim? "Bu sese a ina olduunu dnmt. Evet, evet. Bu o dedi. "Gestapo" dedikleri bu. "Syle hatrladn m? Ben sana, karsan eer, darda mutlaka karlaacaz, yannda devaml gazeten olsun. Bir sokan kesinde brakverdiimde zerini rtecek bir gazeten olsun demi tim. Hatrladn m? "Szn bitirir bitirmez atld Yusuf: Senin gibi aalk bir yarat nasl hatrlamam? Unutmad m ki hi...Biz sizleri hi unutmadk ki. Anlayamadn m bunca yldr? Bir kap a ld. "Gestapo" tekmil verircesine; "
ef dedi: "Bu hal akllanmam, ayn dikkafall stnde yine."
efin de kim olduunu kard, ksa bir bellek yok-lamasyla.
ef azn amadan ondan daha atak davranp;
ef bozuntusu, dedi, bilirim senin efliini, neler freceini, kiiliine uygun kfrlerini. Pein pein syleyeyim, ancak senin gibilerinin az na yakan kfrleri, dzece in yalanlar aynen, imdiden geri iade ediyorum. Eyll'-lerde, Mart'larda da byleydiniz hep. Ama ne oldu, o inlerinizde bile rahat uyu-yamyorsunuz. Bu iler byle. Bedelsiz deil hibir ey. Tezgahlar nz biliyoruz. Bu tezgahlar nza ramen varz. Ben hazrm bedel demeye. Ya sen...Ya siz... lgna dnd ef. Kollarndan prangaya bal olduunu unutarak kartal kap yTAVIR

la tutup duvara arpmak iin ulland stne. Yerinden kald ramaynca, ipinden kopar lm azgn bir boa gibi brerek yumruk, tekme, tokat giri ti. "Aln unu" dedi, hrltl, bouk, bitkin bir sesle. sterik bir krize tutulmu tu adeta ef. zerine saldrd. Elbiselerini yrtarcasna karmaya balad. Bir rpda belinden aas rlplak kald. Belinden stteki elbiseler prangaya bal bileinde tortop oldu. ryan kalakald Yusuf...Prangadan zld, Gestapo ve dierleriyle birlikte kargatulumba bir masaya yatr ld yzkoyun. Elleri arkadan baland. Duvara zel olarak monte edilmi boruya da bir kirie balannca alttaki masay ektiler. Vcudunun tm arl kollarnda topland . Meer ne kadar armm diye dnd Yusuf. Oysa, dedi; ne kadar elimsizim, zayfm, kilom az diye hayflanrdm hep. Kollar nda, omuzlar nda, karnnda korkun aclar balad. Barmamakta, lk atmamakta yemin etmi gibi, sessiz kinini korumakla deli edeceini biliyordu. Bu ac snn yannda "arr" sesiyle alan musluun anlamn kavrayncaya kadar tazyikli suyun nefessiz brakan etkisini hcre hcre hissetti bedeninde. Farknda olmadan kasld. Ayrdnda olamad bir zaman diliminden sonra su kesildi. Tm vcudu gevedi. Tekrar balad, tekrar kasld nefes nefese. Bilincini yoklad. Dnemiyordu. lm geldi aklna bir an. lm dndnde "buraya lmeye geldik...lm nereden ve nasl gelirse gelsin..."naralar imek gibi yalad beyin hcrelerini. Suyun sesi kesildiinde bedenindeki arlarla babaa kald. lm dnd bir kez daha. Niye lm dnyorum hep diye kzd kendi kendine. Yaamak varken ve gzel eyken. Yaamak kutsal bir hak deil mi? Yaam savunmak gre-vimken...Ve onu gzelletirmek varken. 10

Bunun yoluda yaamaktan gemiyor mu? Duraklad bir an. Aclan tekrar hissetti iliklerinde. Ne yapyorum ben, dedi kendi kendine. Dehet bir ey. Ne ile kar karyaym ben? Ne istiyorlar benden? Ve ben neyi tercih ediyorum? Tamam, yaamak istiyorum desem, ne alacaklar benden? Solucan olmam istiyorlar. Srngen olmam yani...Koyun gibi yaamam; yemek, imek, uyumak ve "tsss tsss" nefes almaktan baka bir amac olmayan koyun gibi. Ya da bir bitki gibi yaamam yani... nsanca olmaktan uzak. dealsiz. Sefil. Evet, insann en paha biilmez varl hayatdr. Hayat bir kez verilir insana. En gzel, en gerek ey yaamak. Bunu biliyorum. Yaamn da bir bedeli; onurlu, insanca, zgrce bir yaamn ve onun kavgasnn da bir bedeli olmad m hep? Bu bedeller denerek yazlmad m tarih? Gzellikler byle yaratlmad m? Yaam ciddiye alarak...Ve gerektiinde; deerler, gzel dnyalar uruna, yzn bile grmediin insanlar iin, karlksz-beklenti-siz lebilmeyi bilerek. Ama gerektiinde...  te, dedi; u anda gerekiyor. Slk gibi yaamak m, insanca yaamak ya da insanca yaam iin lebilmek mi? kincisi, elbette...bu da yaamann, yaatmann bir baka boyutu deil mi...nemli, hayati kararlarndan birisini, zerine basa basa anlatyormu gibi, derin bir nefes ald. Gsn iirdi. "Ve bu hayat yle yaamal ki, hi bir amac, anlam olmadan yaanan yllar iin insan utan duymasn. Miskin, pis pis heveslerle geen gnler iin insan n yz kzarmasn ve hi deilse lrken kendi kendine diyebilsin ki; ben mrm, btn gcm dnyada en mkemmel olan eye, insanln zgrl e kavumas iin mcadeleye adayarak TAVIR

yaadm." (1)Peki, ben byle diyebilecek miyim, bu seenekle yaamay tercih etsem? Hayr, kesinlikle hay r. Onursuzlukla, yz kzararak yaamaya, ben yaamak demem. Yaamak, yaratmaktr, retmektir gzellikleri. Direnile lm de yaam retmektir. Yosun tutmu hcrelerin duvarlarnda yanklanan direnilerle B R-TAN'lar retmektir binlerce. Ser verip s r vermeyen.
u duvarlara "ben de, ben de Yusuf gibi, Birtan gibi direneceim!" iarlar kazmaktr. Bir yaam gelenei retmektir. Tohumu atlan gelene i zenginle tirmek, oaltmaktr en gzel yaam. Aclar, s zlar bir yandan bedenini korkun aclarla kvrandnrken tarih kadar sorumluluk ykl karar da beynini yormutu iyice. Ve tarihe, tarihi gelenee bir entik daha koymaya karar vermiti. Sok-rates gibi bald ran zehiriyle yaz lan tarihe, Bruno gibi hce hcre yanan "ONLAR" ca Kzldere gelenei ile, ilmik boyuna geirilmiken sloganlaarak yazlan tarihe bir entik daha...Dnmekten vazgemiti artk. Brak verdi lmszln koynuna kendini. Uzaklara, ook uzaklara bakar gibi dald. Tatl bir glmseme kaplad yzn. Krmz , sar renkli flamalaryla, bayraklaryla yryen...Yrdke kalabalklaan...Binlerce, onbinlere, milyonlara ulaan. oaldka coan... Cotuka haykran. Kollarnn zldn hissettti. Ar ekimli admlarla kouyor...Kouyor. Kouyordu. Ve cokun kalabaln iinde buldu kendini. Cokunun doruunda, onurlu bir ak la utu. Yr klerin derinliklerine Eri ti Yusuf...

Dipnot: (1) Ostrovski - Ve elie Su Verildi

11

ADNAN YCEL

GELENEK TOHUMU

Sokaklar kanarken iten ie kimsesiz Kentler alarken Ve ihanet tortular yla kirlenirken deniz Yryordu soluu rzgr bir adam Her adm bir gelece i kucaklar gibi Sonsuz klar ta yordu ufuklardan Yamurda toprak kokusuydu bak lar Yreinde kanatlanm bir heyecan Ykseliyordu sevginin gkyzne doru nanc iekleyen eylem doruklar ndan Bu sessizlie bir lk gerek diyordu Korkunun yreine korkular salacak lmleri aresiz k lacak bir lk Bir gelenei tohum tohum ekip topraa Enginleri ba tan sona saracak bir lk Prkpk co kulu bir nehirle birlikte Haykrd soluunu rzgr edip yryen  te gn-i te gne -i te biz Kar mzda sonsuzluu mavileyen deniz Sonsuzlu a varmayan ya am neyleriz Biz ki konu an dil Alan gl ve yaratan elleriz Yamur altnda l kuraklysa ya anan Btn lleri yreimizle selleriz TAVIR

12

O gn sevinli bir heyecanla kanatlanan Bir bahe dolusu iek nakliydi gne e Bac lar yoku undan gkyzne havalanan Ey stanbul-ey koca kent Ye ili beton beton boan Maviyi irkef irkef kovan kent Yine "Sis" vaktidir ya anan Her yer ihanet pusular ve duman Hain kselerdir ku larn ayaklar na tak lan

Havada yamur iseliyor ince ince Mzrak mzrak noktalyor sular Gkte bulutlar fkeli Denizde dalgalar kabaryor iten ie Yarla yar la geiliyor pusular iekler gne e naklediliyor sessizce

Bitmiyordu pusular-gitmiyordu duman

Ey Bac lar yoku u-Baclar yoku u lmszle en bir lmn tank yoku u Yoksa bu yry n geri dn Her ukurun bir siperdir artk senin Her penceren bir tanktr yar nlara Varsn bayrak olup ekilsin yreim Her in aatn bir kaledir artk senin

TAVIR

13

Durdu bir kuytuda soluu rzgr olan Sessiz bir grltyle seslendi dostuna Yklen bu baheyi geni omuzlarna Bu yk mutlaka gnee gtrmen gerek Karanlk brmesin diye yollar n Bu kalede sisleri durdurmam gerek Yarnlar bugnden korumam gerek Suskunlu un zincirlerini k rmam gerek

Bir k patlad fkeli bulutlar arasnda Gnee ulaan ilk iek selamyd yanan Rzgrn yelesindeki nehir oktan uzakla m t kanl pusulardan Ve kalesinde soluu rzgr olan lmeden indirmedi bayran burlardan

Bir tek kaya doruklamt o gn Al bir mendil sancakla m t o gn Elinde yre i silah bir adam Halk burcunda bayraklamt o gn

Yamurda toprak kokuuydu bak larr Dinmi ti iseleyen yamur Kabaran deniz durulmutu Dalda iek Gkte yldz vurulmutu Binlerce sesi katp kendi sesine lmszlk trklerine sz olmutu Konuamayanlara haykran dil Gremeyenlere parlayan gz olmu tu TAVIR 14

lm zlenen bir yard onun nanc oalan bir nard onun Her rzgra bir frtna katm t Soluu esen bir rzgrd onun

Sen rahat uyu ey en nde korkusuz giden Bir k adna btn gne i iekleyen Sen rahat uyu Bahendeki iekler oktan yay ld gkyzne Yedi renkli sevinler sayor imdi her biri Gzlerinde yol gsteren kutup y ldz Yreinde diren iei aelyalar Ve dilinde senin Adresi olmayan bir nice sorgular-sorgular

Sen rahat uyu ey en nde korkusuz giden Rzgrlara iek ykl frtnalar ekleyen Sen rahat uyu Ektiin gelenek tohumu elden eledir imdi Ye eren filizler glden gledir Dola r kent kent Okunur fabrika fabrika Yarattn destanlar dilden diledir Ve iimizde buram buram tten yar nlar Ki ilk sabah n gzellii seninledir

TAVIR

15

SANAT VE HALKA BALILIK

HAZALTUN

"Sanatta halka ballk, sanatn, halk kitlelerinin varl ve bilinciyle olan ilintisini ifade eden niteliidir. (1)" Toplumsal gerekliin bir yanss olmasna karn sanat eseri sanat nn dnyay kavray n da ierir. Her sanat eseri toplumsal bilincin bireysel ve zgn bir anlatmdr ve sanat nn istemlerinden bamsz olarak yaanan, tarihsel ve toplumsal sreci de yanstr. Ancak halka sanat ballk da Sanat toplumsal Sanat eserin bilinci eserinde toplumsal tarihi gelitirmeye alr.

ni ve zgn biimleriyle de il, belirleyici olarak emeki ve bir y nlarn onlar n arac karlarn iktidar olmasyla savunmas mcadelesinin devrimcidir. Sanatta toplumsal konum ve halka ballk halkn tanmyla da bantldr. "Halk kavram emeki kitleleri ve manevi retime katlan teknik, bilimsel ve sanatsal aydn kesimi de kapsar." Toplumsal gelime hibir zaman sadece bir kesimle snrlanmam tr. Toplumsal dei im tarihsel gelimenin her aamasnda nder ve ynetici rol oynayan kesimin tarihsel sreklilik iinde bal olduu dier kesimlerin birleik abalarnn bir sonucu olmu ; geni bir "toplumsal cephe" eylemi halinde gelimitir. Kaan; "sanatsal yaratmn ve sanatsal gelimenin de yalnzca toplumsal konumca varln ve onun bilincinin zelliklerine bal ama ayn zamanda da birden ok kesimlerin ortak kar ve ideallerini iine alan, ondan daha kapsaml bir toplumsal etkene emeki de bal olduunu" kesimlerin anlatr. ko"Byle bir ortaklaalk insanlk tarihinde, toplumsal numlar nda, psikoloji ve ideolojilerinde

gelime dinamiklerini ifade etmesiyle aklanabilir. insanlk boyunca bilinen ilevini srdrmtr. Bilgilendirir, eitir, manen dntrr. Btn bunlar bir estetik haz vererek yapar, ancak sanat hi bir zaman halk iin sadece elendiren bir ara deildir. Sanatta halka ballk halk oyunlar oynamaya, anonim trk sylemeye indirgenemez; eserin halkn yaants n canlandrmas yla, anla lr olmas ve sevilmesiy-le aklanamaz. Toplumsal gerekliin toplumu devindirici yan nn ifadesi olan devrimci sanat baz lar nn sand gibi ye-

TAVIR

16

ki asli benzerliklerin ifadesi olarak, btnlkle nesnel bir ekilde ortaya kar." lkel toplumlarda sanat "herkese ve herkes iin" yaplyordu. Sanat aydnlar snfl toplumlarn ortaya k yla birlikte ekonomik ve fikirsel - psikolojik bakmdan egemen snflara baml hale geldiler. ba land. Sanat da halk ve ilerici sanat ve profesyonel sanat diye snflandrlmaya Ekonomik yani toplumsal ettikleri olduktan ve burjudn mlere dnemlerde, dnemlerde nderlik aristokratlarn

emeki halk ynlan ya adktan ekonomik ve toplumsal ili kilerin sonucu olan yzeysel, gerici bir kltre (arabesk kltre) mahkum edilmi tir. Devrimcilerin, btn enerjilerini siyasi iktidar ele geirmeye ynelttii bir mcadele srecinde de bu mcadelenin kltr, sanat ve edebiyat yaratlabilir. Bu eserler kurulacak yeni dnyann kltrnn Ancak kltr) nvelerini iktidar toplumsal sonra olu turacaktr. (sosyalist geirilip olarak dn mler ele kalc pro-leterya siyasi ve kltr

ekonomik

vazinin sanat demokratik bir karakter kazanarak halka kar t d memi tir. Ancak bu sanatlar retici glerin geli me seyrine bal olarak yozla m ve gericile mi -tir. Emperyalist ada dnya bir pazar olarak emperyalist Yeni geli mesiyle geli mi tekellerce smrgecilik iselle en ileti im payla lm tr; pazarlar denetim altnda tutulmaktadr. ili kilerinin emperyalizm,

salandktan

kurumla abilecektir. Ve tarihsel geli me iinde sosyalist toplumda btn dier egemen snflardan farkl olarak retim aralarnn kollektifle tirilmesi ve toplumsal dn mlerin gerekle tirilmesiyle birlikte proleterya s nf olarak kendini yok edecektir; snfl toplumlardaki egemen snf kltr ve anlay ortadan kalkacaktr. Sosyalist halkn yeterli retiyi benimsemek, sanat karlarn saylamaz. savunmak, Emeki

aralaryla birlikte kltrel ve sanatsal boyutta da denetimi sa lamaya al maktadr. Emperyalist kltr yaygnla m tr. Yeni smrgelerin ekonomik ve toplumsal yapsna has yeni bir kltr de geli mi tir. Emperyalist sanat ezilen olduktan ada profesyonel iin kltrel eitilmi emeki iin insanlar ynlarn, snrldr.

devrimci bir ara olarak kullanabilmek iin ynlarn arasndan karak toplumsal geli me dinamikleri iinde yer alabilenler devrim iin sanat yapabilirler. Tuvali ve rengi, iiri ve oyunu mcadelenin silah haline getirebilmenin bir n ko ulu da emeki ynlara ula abilmektir. DPNOT: 1) Kaan

yaplmaktadr. Geim sknts altnda dzeyide, eitim olanaklarndan yoksun Emperyalist kltr hegemonyas altndaki TAVIR

17

MAGA DREN
SEVL ZREK

"Sonra birden babam kayboldu. Bu sefer bir iiyi yakalamlar, baheye gtryorlar, asacaklarm. Biz hep birden ko maya balyoruz. Sonra nmze birden bir kpek kt. Beni kovalyordu, kamaya baladm." "Yakalad m?" "Yok, orda uyand m." "Neyse, d mandan kurtulmuun." Buras, Maga (yar ak) Deri Fabrikas Kadnlar Kouu. "Bana enayi diyorlard , derlerse desinler, gnlerdir buradaym. Daha da srse yine buraday m, hakkm almadan dar admm atmam." MAGA'da zgn bir direni sergilendi getiimiz aylarda. Haksz yollarla, yasal tazminatlar denmeden karlmak istenen iiler iki ay sreyle iyeri yemekhanesinde yatp kalktlar. Yemek masalar, yere yatrlm elik dolaplar zerine serilen battaniyelerle yataklarn olu turdular. Ali
en'in nceden konuklar n arlad yemek odas , kadnlarn sna oldu. "Artk bizim buras, saolsun Ali
en bize verdi" diyorlar. "Krk yanday m, 17 yldr burada iiyim, aldm para 280 bin lira. lk balarda kad nlar gn dayanamaz bu direnie diyorlard . Bugn hala buradayz." Kzgn deillermi Ali
en'e balarda belli ki. Biraz krgnlk varm o kadar. Ama artk kzgnlar. "Jandarma gndermi zerimize, gelsinler bakalm. iyi zorla

tutuyorsun diyorlar sendikaya, gelsinler de grsnler ii zorla m duruyor." Kk bir kent kurulmu Maga'da. Teybinden televizyonuna, tpleriyle, battaniyeleri, aydanlklanyla sanki yllardr burada ya yormu gibi, srekli bir hareketlilik, aylar kaynyor, yemekler hazrlanyor. Temizlik yaplyor, amarlar ykanyor, rgler rlyor. Kadnlar burada iledikleriyle kermes aabileceklerini sylyorlar. Moralleri son derece iyi. A sndan ayakkab boyacs na kadar meslek gruplar bile olumu , fabrika ierisinde yerleik bir dzen kurulmutu. Koca yemek salonunun her kesi bir oda olmu adeta. Grnmez duvarlarla blnm gibi. Her odan n sakinleri yemeklerini, aylarn yapyor, ortak mutfakta da bulaklarn ykyorlar. Btn Ramazan ayn burada geirdiler. Orularn tuttular, namazlar n k ldlar, her akam iftardan nce ilerinden birisi ezan okudu. Yemekhane olan blm, nceden konfeksiyon atlyesi iken, binann n tarafnda yer alan Good Year fabrikasnn bacasndan kan dumandan dklen siyah tozlar, deri zerinde leke oluturduu iin yemekhaneye dntrlm. "Ali
en iisini sever, yeter ki deri lekelenmesin, yemek lekelense, ii zehirlense ne olur ki? i bunu anlad ya, biraz ge oldu." Geceleri uykusuzlua, soua, ayrla, direnie alt Maga iisi. Maga iisi dier Maga iisini tand direni sayesin18

TAVIR

TAVIR

19

de. Yemek saati farkl dzenlenen, "imalat iisiyle konumayn" diye uyarlan konfeksiyon iisi omuz omuza, birbirini tanmann, dayanmann, birlikte g olmann keyfni yaad ayn zamanda. Birlikte retmenin, birlikte direnmenin, birlikte souu, yemei, kavgay paylamann keyfini yaad. Gece uyumay seen ok az. Belki oru tutmann kazandrd bir alkanlk, belki her an gelebilir olan jandarmaya kar uyank olma nlemi. Ve nihayet bayram sabah. Yine dualarla balayan bayram konumas, derken "Haklyz, glyz, kazanacaz" sesleri ve ardndan yine aminler. Btn salonu dolduran bir kuyruk ve bayramlama sahnesi. Glmseyerek, ku-caklaarak balayan kuyruun sonuna gelindiinde hkrarak alayan insanlara rastlanyordu. Kadnl erkekli alamalar, kucakla malar. Bir gece nce horon tepen vcutlarda kaslmalar, birbirine bakmaya cesaret edemeyen gzler. "Bu da bayram m be? Allah kahretsin bayram bize zehir ettin Ali
en." Masaya inen bir yumruk, kolonyalar, kaslara masaj yapn, aln, havasz kalmasn sesleri, yal bir ii sakince baryor "sabr, sabr, bu kadar gn sabrettik, daha da sabredeceiz." Bir kede sessizce hkran kadnlar. Bir gece nce hep birlikte horon tepenler, imdi hep birlikte alyorlar. Onca gnn birikimi, bayram sabah boalyor. "Biz bir aile olduk burada, karde gibi olduk." "Ben evde babamla bile ayn odada yatamazdm, imdi burada 350 kiiyle gece gndz beraberiz" diyor bir gen kz. Kapnn hemen giriinde kendine mekan kurmu Mehmet Usta. ri yapl, sert grnml, kat bakl. Gz taklyor soba banda sessiz alayan kadnlara "haTAVIR

nmlar, ay ierseniz vereyim". "Yok" diyorlar sessizce. "Ellerinizi koynunuza sokmayn yle". Bu szlerle kadnlarn gzndeki yalar harekete geiyor. yle ki, bu insanlar oyun oynuyor denebilir. Byle bir oyun seilir mi? nsan souu, hastal, jandarma korkusunu, sinir kaslmalarn, hapislii oyun seer mi kendine? Derken ziyaretler balyor. Bayram ziyaretleri. Buras Maga (yar ak) Deri Fabrikas. Ak gr. Bu insanlarn suu ii olmak. Ceza srelerini kendileri belirliyorlar. "Ne zaman hakkmz alrz, o zaman karz buradan". Bir kadn baylyor yine, "evine git, dinlen" diyor biri. Bir dieri kar kyor hemen "hayr gitmeyecek, aylmamz da burda, baylmamz da, alasak da, glsek de buradayz." Kat bakl Mehmet Usta'nn ailesi geliyor. N'oldu Mehmet Usta'ya birden, neden gznden yalar akyor? "Romanlar varya, romanlar" diyor, "gelsinler bizi yazsnlar". "Bunca yllk hayatnda yle eyler yaadm. Ailemin karsnda alamadm bugne kadar." Neydi bu yaananlar, niye koptu bu aileler birbirinden? Kendilerine dram m yaratt bu insanlar? "Gece de darda kpek uluduydu, duydunuz mu?" "Kimin ban yiyecek ki?" "Bu gzyalar, bayram hzn deil bunlar. Bunlar baka bir ey. Kelimelerler anlatlmaz, gecikmenin, baz eyleri ge grmenin hzn bu." MAGA DER FABRKASI'nda ekilen ve brahim Akyrek ile Sevil zrek 'in fotoraflarndan olu an "MAGA'da 24 saat " adl sergi, May s 91'de Otomobil- Sendikas 'nda ald.

20

KARKATR SANATINDA ARABESK ANLAYIININ ELETRS (1)

"(....) Grsel sanatlarda, zellikle de grafik sanatlarda, insanlarn mizahi bir adan iziliine dosta bir taklma denilirken, yergisel bir ekilde izililerine, karikatr denmektedir. Buna dosta taklma denmesinin bir nedeni vardr: nk, byle bir ey iyi, hatta, okumu , sanat, oyuncu gibi byk insanlar n kk kusurlarn gln gsterirken, iinde bir scaklk, dostluk havas da tar. Buna karlk, karikatr, yaamda, hepsinden nce de, siyasal alandaki kar-olaylar aa sergiler. Yergi gibi, karikatrde mrn doldurmu , lmek zere olan her eyin, Saltikov Scedrin'in szleriyle, karanlklar lkesine gmlp gitmesini abuklatrr; bizim idealimize dmanca olan toplumsal ktlkleri tayan her eye kar bir nefret uyandr r bizde. (...)" (1) Karikatrde gncelliini srekli koruyan yaygn bir anlay n ve bu anlay  erevesinde sorgulanmasnn oluan statlerin gerekliliine lkede, dnemlerinde karikatrn geememiti. piyasann Osmanlnn grlmeye taklidinden Cumhuriyet olan son balayan teye yllaryla ve profesyoGENEL B R BAKI
a) Ekonomik ilikiler iinde ekillenme net bir anlaya sahip deildir. Pratik ilgi veya yaygnla ramen, konunun denk kuramsal boyutunun buna

dmemesi, nemli bir eksiktir.

karikatr sanat, ilk biimleriyle Bat'daki

birlikte basit taklitilikten ayrlma ihtiyac nelle meye gei balamtr.

Bu kn tarihi iinde zellikle ye-ni-smrgeleme srecinde yaanan ekonomik, sosyal elikilerle birlikte gelien toplumsal muhalefetin balangcyla, klasik tarzlarda srarl olan karikatr bunalm yaarken; toplumsal uyan yakalayabilen tarzlarda zenginleme yaand gzlendi. Olumluyu, zenginle meyi temsil eden cephe, zaman iinde, rgtszln ve toplumsal muhalefetten kopuk olmann "solculuunu" sancsn yaayarak

inanyoruz. Yazmz bu alanda bir ok noktada tartmaya neden olacaktr. Zaten amac mz da bir boyutuyla buna hizmet etmektedir. nk, lkemiz karikatr sanat, yaygn izerine ve izleyicisine karn teorik bir birikime, TAVIR

21

koruma kaygs n da ta yarak, -tpk dier burjuva bir izerler ksm gibikulvar iinde, dei tirip piyasa karikatrne yneldi. Bunlarn zaman ya adklar ruh haliyle tercihlerini szde "yeni bir anlay " olan, biimde ve zde a r deformasyo-na, rmeye, boyun ei e dayanan, arabesk karikatre ynelerek -burjuvaziden yana yapt. Bu bir bakma ka nlmazd. nk kapitalizmin arp k geli imi kozmopolitizmi, rmeyi, yozla may , kadercilii, bo vermi lii ve tketim toplumunu retiyordu. ster istemez, bunu sanatn her dalna tm boyutlaryla ta yacakt. Bugn youn bir pazar at mas ya ayan Grgr, Limon, H br gibi piyasa dergilerinde ifadesini bulan bu anlay , yeni smrge ili kilerin ekillendirdii ve sanat alan nda yaygnlk kazandrd tahribatn, bir ks m karikatr sanats nn izgilerinde ald  biimle, yava yava ortaya kt. Bu anlay , evrimini arpk kapitalist srdrmede ili kilerin srarl yaratt toplumsal tahribatn zemininde tamamlamay olunca, doal olarak srekli bir bunalm ya amaya ba lad. Bunalm ve aresizlik iindeki karikatr sanat toplumsal muhalefetin saldrarak devrimci karlarna da, devrimci toplumda d ecek dinamikleri, denk deerlerine var olan burjuvazinin biimde

olan piyasa karikatr anlay , hem (do-layl-dolaysz) i levi a sndan, hem de sanata d manlk ta mas asndan dzenin srekliliine hizmet eder. nk kapitalist retim ili kilerinin belirledii her tr sanat etkinlii, sanat adna deil, kapitalist pazann ihtiya duyduu rnn pa-zarlanmasna yneltilmi tir. Bu onun doas gereidir. Burjuva ili kilerde sanat, aslnda bir anlamyla zanaatlkla rt r ve halkn sanatna yabancdr. Her tr "sanatsal" retim, ya sistem iin tketilip kenara atlan, ya da ylland ka arap misali deeri artan ve vurgunlar vurabilecek krl bir yatrm aracdr. lkemizde bu durum, sanatn bir ok alanda batdaki gibi geli mi bir pazara sahip deilse bile, asgari ticari bir piyasaya sahip olu unda yansmas n bulur ve her geen gn bu piyasa, gereksinimine uygun anlay lar reterek tccar, geni lemektedir. patronu Bir k sm sanat da bu piyasan n emekisi, durumundadr. "Mallar nn" yksek sanat formasyonu normlar nca deil, piyasa normlar nca belirlendiini kabul ederler. Bunlarn en genel sonucu ise; lkemizdeki ili kilerin sanatlarn, bir ekonomik ya ama oturmaya karikatr denetiminde

boyun ediidir. Bunun iindir ki, yenismrgecilik alanlar nda ili kilerinin oldu u gibi, ba lamas na paralel olarak, tm sanat sanatnda da e itli zeminlerde 22

dumura uratmaya soyundu. Karikatr sanatnn ald son biim TAVIR

"karikatr bunalmda", "karikatr atlmda" vs. ifadeleri ska yazlr, izilir. Burjuvazi, kendi karna ileyen kltrel arpklk ortamnn, kitlelerde oluturduu tahribata denk decek sanat retme ihtiyacndan hareketle, yeni bir anlay  pompalar. Bu anlay , yaygn arabesklemenin karikatr-

gulayc

gzle

bak ldnda

giderilebilece i inancndayz. b) Bunalm ve Arlm Hissettiren Arabesk Anlay Arabesk karikatr, kendi

bunalml evrimi iinde, "zanaatlar yla" da, topluma ynelik srekli bunalm retti, rettike de tkand. Bu tkan , eitli dnemlerde ykselen devrimci mcadeleyle, kltrel siyasal planda kar karya gelince, daha da derinleti. Mcadele gelitike, her trl kar-devrimci gerileme ynelim, yozluk vs.

mizah cephesinde de kendini ifade etmesidir. Bylelikle, her alanda hzlanan yozlama, kendini bir ok sanat dalnda hissettirirken, "gelimeye" karikatr balar. sanat da, szn ettiimiz karaktere brnerek izgiyle mizah,

srecine

giriyordu.

Bunun

anlam, arabesk karikatrde tketim zemininin daralmas ve daha fazla bunalmd... Bu durum arabesk karikatrde varolan tkanmay, hzl bir ke yneltir. muhalefete gndeme darbe gelince, Devrimci-demokratik vuran 12 Eyll giden ke

karikatr vb. adna yaplan bu "komik", "gldren" retim, bir ok boyutuyla, olumsuz anlamda "yeni bir atlm" iinde bar ndryor ve klt-rel-sanatsal ke denk dyor, onun daha da derinle mesinin, eitli yaylmas nn koullarn haz rlyor. Arabesk karikatr ve mizah, dergi ve gazete zeminlerinde, dzenin yaratt uygun kanallara ve ortama kavuur ve geli me olana bulur. Mizah ve karikatre ilikin bu genel ifadelerden sonra, yazd mizah bir kenara koyup, yazmzn esas amac olan karikatr sanatna ve onun yaygn ifadesi olan arabesk anlaya deineceiz. Yaz nn btn iindeki baz anlatmlar mz izgiyle soyut gBunun, somutlanamad ndan, rnebilir; eletirisini bu

arabesk karikatr, bunalmn a mann gerici ortamna, kitlelerin karamsar, derbeder, umutsuzlua gml duygu dnyasna hitab edecek bir tketim zeminine kavutu. Muhalif kuun dahi umamas iin zel aba sarfedilen bir ortamda, arabesk karikatr dergileri, grn te muhalefet yaparak, aslnda toplumsal elikileri yumuatmaya, Dzenin giritiler.

sulandrmaya

kalcl iin, devrimcileri kaba, kana susam , dogmatik, fanatik terristler; halk, o kendini beenmi se-

ka nlmazdr. yapmaya

altmz

kincilikleriyle cahil; kad n ise, burjuvazi-

zeminlere, sor-

TAVIR

23

nin ahlak ve pazar penceresinden grerek "cinsel bir meta" anlay yla ele alarak, yazdlar-izdiler. rmenin had safhada seyrettii lkemizde, bu anlay ve ortam, uzun y llar srd, kendine nemli bir tketici taban yaratt. (Dnyada 3-4. olmakla ve 500 bin tirajyla bbrlenen arabesk anlay , ve baz "bams z" izerlerin, bir zamanlar "solculua bula m '' olmann getirdii rahatlkla, anlay , donanm vnebilir.) Bu sorunlu srecin uzun y llar kapsamas, ister istemez toplumda, "Karikatr demek, byk tirajlar yla vnen dergilerin lanse ettii arabesk karikatrdr" anlay dorultusunda bir stat olu turdu. Bu stat, 12 Eyll dneminde daha da netle ti. Arabesk karikatr, bu ortamda gdasn sosyoekonomik bunalma oturan; halk n aresizliinden, kaderciliinden alarak beslenir, bu olumsuz tablonun daha da boyutlanmas na hizmet eder (Ayrca bu yolla tketici taban n geni letebileceklirinin de bilincindedirler.) Bugn sokaktaki insandan, devrimcilere yaratt, tabanyla, daha bir pervasz saldrmasyla gncelle- en bu arpk bugn bilinle bile

lerici cephedeki bu etkilenme kendini iki biimde ifade etti: Birincisi, seeneksizliin zorunlu sonucu olarak arabesk etkilenme ve onunla btnle me. kincisi, bu olumsuzluun bilincine varp, doru seenek iin teorik ve pratik aba sarfetme. Birinci olgu, mcadelenin yayg nla mas na arln durum, ya ayan karikatrn ramen bir gnmzde koruyor. eli kileri de (Bu oranda

toplumsal

youn duygu statnn

insanlarmz n olu turduu

smrs zerine oturmu arabesk sonucudur. Gnmz devrimci sanatna d en grevlerden biri de bunu dei tirmektir. yaratabilecek gemektedir.) kinci olgu ise, gnmzde, hem ihtiyatan kaynakl ki isel abalarla ula amyorsonucu hem de snrl kalyor -doal olarak da yeterli formasyona rgtszln olarak, istikrarszlk biri-kimsizliin Yolu, doru bir alternatifi abadan kollektif

retiyor. Bir sre sonra izgi ve izer bilinsizliin, sonucu, burjuva snrlara saplanarak, "profesyonel sekin izerler" kervanna katlma abas na dn yor. Genel olarak, karikatrde olu an bu stat -stat bile olsa- duraanlk snrlarn, paralamak daha da gericile erek, Nitekim durumundayd.

bilinli kesimlere kadar hemen herkes, karikatr denince, piyasa dergilerinin sulu, arabesk anlay n ve biimini anlyor. Bu olumsuz geli meden, ilericidemokratla-nn gerektir. TAVIR da etkilendii bir

toplumda olu an bu tr her stat, bir sre sonra siste24

min

o alandaki ihtiyalarna yetersiz kalnca,

cevap zorunlu

"tketiciyi"

elde

tutabilmek

iin

vermede

orijinallikler bulunmal, insana ait gzel, iyi ne varsa, yozla maya paralel olarak bombard man edilmeli, bylece erezyon ya ayan tketici zemine, yeni biimler yaratarak ula lmalyd. Hem hastalkl tketici kl-tr-sanat zeminin piyasas nn geni lemesine hizmet edilecek, hem de ihtiyac kar lanacakt. Bu anlay la, kadnn cinsellik ekseninde edebiyat, a alanmas , toplumsal "terr" eli kileri

olarak "yenilik" adna admlar atmak zorunda kalyor. Bu "yeni adm" gerek anlamda bir yenilikten ok olumsuzluu, tkankl, bunalm ifade eden bir admd. Nasl ki sistem, srekli bir bunalm ya arken tkanklk retiyor ve bunu a mann "yeni admlarna ihtiya duyuyorsa kendisi de bunun bir yansmas olarak, srekli bir bunalm ya yor ve bunu a ma ihtiyacn srekli duyuyordu. nk esprinin, karikatrn, var olan stat eksenindeki arabesk retimi, bir sre sonra piyasa ihtiyalarn kar layamyor; tiraj ve kr kayb kaygs "yenilikle" soluk almaya zorluyordu. Ne yaplmas gerektiini piyasa dergilerini temel alarak somutlamaya al alm: ncelikle teden beri i lenen konulardan baz lar yava yava ne karlmal, yeni bir korumal" cephesini ortamnn yedii onun biimle zemini Tketici beslemeli, bu yeni biimle de"tketiciyi anlayandaydlar. geni letme ezip getii, "akl gerekliliini rmenin, gelip" kesime hastalkl yoz olmalyd bir ki

yumu atma, insanlar bo ura larla oyalama ne kar lyordu. Yine, garip izgi romanlar, toplumsal sorunlara Freud'cu yakla mlar yaygnlk kazand, "yeni ufuklara" doru ilerlendi... Kimi gereki rnlerin de deerlendirildii grlyordu.  te, devrimci-ilerici kitleyi yanltan da buydu. Hatta bu yanlg sayfalarnda, birka ele tirel rnn yer ald, arabesk bir dergiyi, 12 Eyll'den sonra "tek muhalefet oda" grmeye rnler kadar hem varm t. biimsel, iin, Oysa bu grnrde kar

ke fedip, gericiliin ya and fa izm koku mu luun iinde yzen, cuntadan tokatla ba na gemi ine ve devrimcilere kfreden, deerlerine Bu saldran yneli , yneldiler. saldrgan "yaratclk"la

eylerdi, hem de solcu okuyucusunu kaybetmemek tercman nsanlar, keiye misali, olma fa izmle kar ya kalm toplumdaki gizli tepkiye amacn ta yordu. yerde, derler" "koyunun Abdurrahman bunlarla olmad  elebi

bo atabiliyorlard.

kafalar n gemi e, topluma besledii duygulara tercman

Dorusu arabeskin "pir"leri, bu ko ullarda, toplum psikolojisini iyi yakalayabili-

arzulanana ula labilsin. Ksaca, TAVIR 25

yor ve sol gsterip sa vurmak suretiyle insanlarn bilincini nakavt edebiliyorlard. Bu, toplumu, sorunlar n gerek kayna na grntlere; bovermili e, olmaya amacyd. Bir sanat, yaptlar yla dnemin toplumsal elikilerini sorgular. Karikatr, arabesk anlay n ykledi i bir misyon olan "e lendirme" ve "gldrme" adna, bundan muaf tutulamaz. lkede a-lk, vahet, ikence lm kol gezerken esprileriyle, sanatlar karikatrle-riyle arabesk toplumu yneltmek tutuculu a kar yerine, olma dearj anlay n saldrmaya,

Halkmz n sanats ,

karikatr dzenin

ve

mizah kar

vahetine

mcadeleyi dlam bir "gldry", "e lentiyi" reddetmek zorundadr. Bizim gldrmz, e lentimiz, mcadelenin cokusuyla beze-nerek, insan e itmek, ona insans bir haz vermek, direnme, mcadele Dzenin azmi a lamak iindir. dalga olumsuzluklaryla

adna, insani de erlere ynelten

ahlaks zl a, arabesk

gemenin, yermenin ii doldurulur-sa anlam olabilir. Sanat , aydn, a na, halkna ve sorunlarna kar duyarl, olma-l,bu duyarll yla yaamna yn vermelidir. Vahete kar mcadele etme yerine, "teselli" ederek unutturmaya al mak, yeni vahetlere kap aaca gibi, insan boyun e meye gtren bir anlay n grmeli gcmz rndr. ve ve Bundan dolay arabesk karikatr "klinik vaka" olarak alternatif birikimimiz yaratmaya oran nda,

uyutmaya alrsa bu, objektif olarak, sistemin bekasna soyunmak ve gayriinsani toplumda uygulamalarn halkn onaylamak de il, anlamna gelir. Vahetin kol gezdi i bir teselliye alternatife ihtiyac vardr. Sanatnn grevi, nclk ve retmenlik etmek, edilgen ruh dnyas n yeniden ekillendirmektir. Olumsuzluklar n insan yaamnn bir paras haline getirildi i, burjuva toplumda, gldr, kafas toplumu akl da Yannda arlatanlklara burjuva soyunmutur. TAVIR uyutmaya banda izgisi yarayan sanat lar n

bugnden balamaly z.

yapaca ey de ildir. Bu, olsa olsa gibi deforme olmularn iidir. vahet ekmeye anak yaanrken, kulaklarn, gzlerini kapatp, dikkatleri alanlar, tutmaya vahetine

D
PNOT:

(1) KAAN, M., Gzellik Bilimi Olarak Estetik ve Sanat, sy. 184-185, Altn K. Yay.

26

M. ENDER NDE

EVL EVNDE
Deimem olur olmaz eylere yle Deimem her eye hcremi ben u solgun beyazl Suskunlu unu boyas dklm demirlerin, deimem! Kuatlacaksa drt bir yan m eer Sradan szcklerle yar n Ve ii bo bir kemik y nna dnecekse gsm Aldanp gzalclna basit teneke paralarnn. Deimem her eye, dei mem yle Olur olmaz eylere hcremi ben! Kilidin karasn Ezici mengenesini talar n bin yllk, dei mem! Onursuzluksa eer Konulan, tam karma Ve kapanmam isteniyorsa utanmadan aynalardan Kardelerimi ldrenlerin kanl ayaklar na. Deimem her eye, dei mem Deimem olur olmaz eylere hcremi yle ben Tutsakln hznn Yreimi daraltan ac sn ayrln, deimem! Aramam gerekiyorsa eer da bay r Uyuz bir y lan, bana hi dokunmayacak Ve yknmekle geecekse btn mrm apal suratl ebek maymununa. Deiir miyim hi? Dei mem! Eksik olsun! Topla kuyruunu haydi, atal boynuzlu aklaban seni! Baka kapya! Doyamad m yatmalara ben daha, uzatp yle ayacklarm Hey kurban oldu um Hazreti Yusuf, (1) sen syle! Hcre gibisi var m?..

DPNOT: (1) Her "zenaat'n bir "pir"i var. Mapushaneciliin ise -hep sylenir-Hz. Yusuf tur. Rivayet byle. !

TAVIR

27

TOPLUMSAL YAPILANMALAR VE R

ASIM GNEN

nsan toplumsal ya amay sonradan kuran ve ya amn bilerek byle gvence altna alan tek canl trdr. retimin toplumsalla mas , yani toplumsal i blm, insanln olu turduu en nemli a amalardan biridir. Yaln z, tarihsel olarak, eskinin yerine hedeflenen ve geirilen her yeni toplumsal yap lanma, kleci olsun, feodal ya da kapitalist olsun, bir ncekinden ilerici olmas na ramen, kendi i eli kilerini de beraber getirmi tir. Bir ncekinden rahats zlk duyan ve ona alternatif olan snf, bu durumdan rahatsz olan btn gleri de pe ine takarak, ya ama dar gelen eskinin yerine yeniyi geirirken, toplumsal olarak vaad ettiklerini, kendisi iin vaad edilmi e dn trr ve kendi egemenliini kurar. Bylece kleci beylerin yerine feodal, feodal beylerin yerine kapitalist olmak zere, insan n insan ve toplumun toplumu smrs bu dei ik biimlerde, gnmze kadar geldi. HER YEN TOPLUMSAL YAPILANMANIN SANAT ORTAMI: Sanat ura s elence olsun diye veya de arj iin deildir. Ya amsal eli kilerin insan ruhunda yaratt gerilim ve bunun duyarl alevlendirmesi, var olan durumu ve bunu de i tirme zlemini sanat biimde d a vurur. Bu durum toplumsal ortamla sk skya ilgilidir. Her byk sanat ann sorunlarn kavrar ve bu sorunlar yaratan gce kar , bu sorunlar ortadan kaldracak gten yana tav r tak nr. Bu ikilinin mcadelesinde sanat duyarl tarafs z kalamaz, vurdumduymaz olamaz. Burada sanatsal yetenek kendisini hakl olandan yana donatr. Hakszlk ve TAVIR

rm ln safnda olmak duyarl harekete geirmez ve insana sanat iin gerekli emek enerjisini vermez. Bundan dolay da bu anlay ve saflardan ortaya sanat kmaz. k yor gibi gsterilmeye al lsa da asl yoktur ve kalc olmu birtek rnei gsterilemez. nk haramn stnde gzellik iek amaz. Hakl olmann ve hakl olandan yana olmann konumu ve duyarl ise asla hakszln konumu ve duyarl ile kar la trlamaz. Burada duyarlk, emek verme, yeteneini insanlk uruna kullanma en byk a amasndadr. Bu durum sanat da en byk a amasna vardrr. Smrye dayal her toplumsal yaplanmada, rm lk, koku mu luk, retimin gerici ve payla mn karc olu u, toplumsal geli menin, insan zgrl nn, ihtiyalarn kar lanmasnn nnde engeldir. Toplumun ilerici dinamik gleri bu durumdan kurtulmak iin, tarihsel olarak bu koku mu luun yerine, smrlenlerin ihtiyalarna uygun ve adil olan geirme mcadelesine girerler.  te sanat ve sanat bu mcadeleyle kendini donatt oranda byr. Acy ve kaynan yenmek iin toplumun dinamik gleri, glerini en st dzeyde kullanmak zorunda kaldklar dnemlerde, acs nn kaynan olu turan gler de, buna kar olarak glerini en st dzeyde kullanmak zorunda kalrlar. Kar tlar n mcadelesi btn katl ile kendi gereini ortaya koyar. Burada eskiyi temsil edenler, gericiliini, zulmn, hakszln artk gizleyemezler. Ne lke, ne de insan ve toplum sevgisi vardr onlarn tarafnda. Bireysel kar iin btn toplumun feda edili ini, btn halk kolay-

28

ca grebilir. Onun iin bu dnemde, acnn temsilcileri zayf ve yenilecek olan tarafn temsilcileridir. Gszdrler, i dinamikleri yitmi tir. Ama alnna lm vurann pani
i ile saldrgandrlar. Bu ortamn ve bu ortama gelene kadar, bu gere
in mcadelesini veren sanatlar, hem gereklik bakmndan, hem duyarlk bak mndan hem emek verme bakmndan, yetene
ini en st dzeyde kullan rlar. Bylece ortamdan derinlemesine etkilenen sanat, o byk eseri ile ortam da derinlemesine etkilemi olur. HER TOPLUMSAL YAPILANMANIN SANAT GEREKL  BAKA BAKADIR Sanat ve sanat ya amn rndr, ve ya ama dayaldr. Kleci, feodal, kapitalist olsun her yap lanmann bir sanat gerekli
i olmu tur. Sanat akmlar bir ncekinden bir sonrakine gei in zelli
i olarak ortaya km tr. Masallar, mitolojik destanlar, toplumcu gerekilik, sosyalist gerekilik bu a amalara denk d en akmlardr. Alt yapnn kleci ili kilere dayand
krallklarda, o bilinmezlik, teknolojik eksiklik ortamnda insanl
n o zincirli ya amn bir gzler nne getirelim. Elbette toplum ve sanatlar do
a glerini tanr yapacak ve kurtulu iin bu gce manevi olarak s
nacakt. Bylece ola
anst glerle ilgili masallar, mitolojik sanat eserleri ortaya kacakt. Bilindi
i gibi Yunan mitolojisi, Yunan sanatnn sadece donatm deposu de
il, ama temelidir de ayn zamanda. Yunan mitolojisinin tabannda yatan do
a ve toplumsal ili kiler anlay , ortada otomatik dokuma makineleri, demir ve uak yolu a
lar, elektrikli donatm aletleri vs. varken mmkn olabilir mi? Yani Homeros bugn ya asayd yazaca
eser lyada olmayacakt. O dnem insanlar bir ileri a ama iin ola
anst gleri, kendi glerinin de stnde grerek, zm iin onlardan yardm istemek zorunda kalm lardr. ok tanrl dnemlerde her tanr ya egemen snfn bask unsurunu temsil etmi , ya da bu bask ya karTAVIR

olarak, bu baskdan kurtulman n manevi bir s

na
, medet umulan, bir ncekinin kar t olmu tur. Yani anaerkil, analk hukukunun hakim oldu
u ortamda, nasl ana kralie anaerkilli
in bir bask unsuru ise, Zeus da buna kar t olarak s
nma, yardm isteme tanns olmu tur. Tabi analk hukukunun bask altnda tuttuklar iin olmu tur bu. Bylece toplum gibi, ola
anst gler de snflara ayrlm , her snf, kendi karlarna uygun d en tanry yaratm tr. Feodal ya amda, klecili
e kar sanat daha gere
e yatkn olmas na kar n, mistik ve tek tanr l bir gce s
nma, bu dnem edebiyatnn gene ana
esi olmu tur. Tanr teke inmi tir ama s nflar n onu de
erlendirme biimi, kendi ya amlarna gre ayrcalk gstermi tir. Yani bu kez tek tanr da snflar kendi zlerini ayr ayr yanstm lardr. Yunus Emre'nin veya Pir Sultan'n tanr s, a
al
n tanr s ile hi ba
da mam tr. Nesimi, Yunus, Pir Sultan o dnemin koku mu lu
una ve bunun de
i tirilmesine tarikatlarla rgtlenerek nayak olmaya al m ve buna uygun d en duyarlkla sanat yapm lardr. Ama u bir gerektir ki, bu ustalar n yaratt
sanat, bu ustalar yaratan o zamanki ya am eli kilerinin ve ya am mcadelesinin rndr. Daha sonra zellikle Avrupa'da kendini gstermeye ba layan toplumcu gerekilik, nceki akmlar n yerine gemi tir. nk ya am de
i tirme mcadelesi, tarihsel olarak burjuvazinin ncl
ile sahneye girmi tir. Feodal koku mu luk belirginle tike, onun ba
rnda geli en yeni yaplanman n grntleri, siyasete oldu
u kadar sanata da yansm , bu yeni yaplanman n sanat akm byk dahileri ortaya karm tr. Stendhal, Vic-tor Hugo, Gothe, Tolstoy, Balzac vs. feodaliteden kapitalizme gei in sanc ve co kularnn yaratt
dahilerdir. Toplum bir sonra iin nasl bir yaplanmaya gebe ise ve bunu kim do
uracaksa, bunun duyarl
, sanat st yapsal olarak buna uygunluk ieriyor ve ncekine alternatif olarak ortaya kyor. 29

Gnmz burjuva bas nnda zellikle toplumcu gerekilikle sosyalist gerekilik ayn imi gibi gsteriliyor ve yasal nedenlerle bir ekinge olarak, sosyalist gerekilii yumuatp toplumcu gerekilikle sanki sosyalist gerekilik ima ediliyormu ifadesine gidiliyor. Bunlar asla birbirleri ile badamayan iki akmdr. Birinde burjuva snfnn kitlelere nclnn ve yaam bu snfn karlarna uygun decek biimde dei tirmenin cokusu vardr. Sosyalist gereki sanat eserlerinde ise, yaam dei tirme mcadele ve duyarl ii snfna ve onunla kardele meye devredilmitir. ernievski, Henrih He-ine, Gorki, Nazm, Bertolt Brecht gelecek toplumsal yaplanmaya uygunluk ieren sosyalist gerekilii gndeme getirdiler ve sanat, snfsal olarak bu z iin onlarla daha ileri bir adm atm oldu. Tpk sosyalizmin kapitalizm kars nda daha ileri bir adm oluu gibi. Dnya tarihsel ve teknolojik olarak bir lke konumu zelliine brnmektedir. Tm dnyada emperyalist sistem ve ibirlikileri, rekabetleri gizli kalmak zere, btnleiyorlar. Smren ve smrlen biimindeki kamplar netleiyor. Sanayi devriminin gerekle medii lkelerin kylerine kadar emperyalizme ba ml sanayi giriyor ve o lkelerin kendi z gcne dayal olmayan, o lkeleri emperyalist sistem ve ibirlikileri yararna smren bir teknoloji oluuyor. Bu balamda kylerde bile bu teknolojide alan, ama bu teknolojinin gtrdkleri gerei a kalan, yoksul ve modern bir ii s nf potansiyeli daha geni kapsamda alternatif oluyor. Nas l emperyalistler arasnda smr kamp olumusa, bu yoksul lke emekileri arasnda da bu kampa kar bir birlik olumaktadr. Her dilden emeki insanlar arasnda bu birlik, yaamn dayatt tarihsel bir zorunluluk ve sorumluluk olmaktadr. Daha nce sokaktaki isiz, kydeki isiz, imdi kendini a brakan ile, pratik olarak smrldnn bilince varyor ve somut olarak yaam kendine zindan edenleri, yanba n-dan en uza a kadar farkediyor.

imdi dnyan n tarihsel olarak vard bu konum kimin sanat larna duyarlk ile sanat rnn verecektir. Bir kez dikkat edilirse emperyalist lkelerden, sanayi devrimi aamasndaki devlerden, orada imdiki yaam gerei artk kmyor. Evet, haramn stnde gzellik iek amaz. Yaam her alanda byk bir duyarlkla, bilinle insanlkla kavrama ve da vurma, yoksul lke emekileri ile btnlemekten, onlarla kardelemekten geiyor. Yaamn bu biimde geliim gstermesi, yaam ve yaam deerlendirmeyi kar-makla tr yor. Bu karmakl gereki bir biimde ve bilimsel deerlendirme, daha detayl bir gr alan gerektiriyor. Gr alan da karmakla yor. Bu karmaklktan yararlanan burjuvazi, halk kaknlar, yaamdan kopuk sanat ak mlarn, yaamdan kopuk sanat aslnda "sanats zl" gerek sanat ak mnn ve as l sanatn nne koymaya alyorlar. Yaam deitirme mcadelesi hedef saptrc bulan klklarla kar karya kalyor. Onlara gre iir, dnceyle deil kelimelerle yazlr. Onlara gre estetik, iirin alfabesidir. Sanki estetik, estetii doruyor, sanki estetik, yaamn yaratt o byk duyarlktan gelmiyor. yi de, air her alanda doru bilinle kendini donatrsa, bunu dnce olarak iirden nasl soyutlar, byle bir iir nas l iir olur? Ona gre estetik olacak ve iir byyecek. Estetik estetii getirmezki, yine syleyeyim, estetik ya amn alevlendirdii duyarlktan gelir.
iirden dnceyi, siyaseti kovamaya alan, kar dnceyi ve kar siyaseti bu biimde savunuyor demektir. En byk sanat eserleri en byk doru dncenin, en net gr alannn rndrler. nk bilenle bilmeyenin duyarl, enerjisi ve zahmete katlanma azmi ayn olmaz. Doa iirleri, ak iirleri bile, airiken doru bir siyasetle kendini donatmsa, estetik olarak en byk mevkiye oturur. Grlyor ki estetikle, doru dnce, estetikle, politik bilin, birbirinden kopuk deil. Onlara gre asl olan, iiri kitlelerden ve yaamdan gelen duyarlkla, kitleler 30

TAVIR

iin deil, smrmeden gelen duyarlkla, burjuvazi iin yazacaksnz. Ama bunu dorudan byle sylemek, yanllar n ak bir biimde s rttrr. Bunu karma k biimde, toplumculuk pozu vererek sylemek, yanllarn gizlemek iin, son derece nemli. Yaln z yaam unu dayatyor artk. Hereye damgas n vuran, snf ilikileridir, snf mcadelesidir. Yeni Btn'n "ara kesit" anlay sanat ve sanatn dar kalplara sokmuyor-mu . Hibir gce bal olmamak sanat y zgrletiriyormu . Sanat yaamsal olarak zgr deilse, tavr olarak "ara kesitte" olmak onu nasl zgrle tirir? Siyasi ya da politik olmak iirin alann daralt-yormu . Diyelim ki derinlemesine bir siyasi bilinciniz var ve buna uygun den bir siyasi gle birlik iindesiniz. Bu konumda ak veya doa iiri yazmak iiri dar kalplara m sokar? Asla! Aslnda iirin o konudaki ufkunu da daha geni oranda aar.
airin iir iin malzemesini daha da bereketlendirir. Broy 89. say 3- sayfadan bir alnty inceleyelim. "Orada ya da burada kaybolu bilincini benimsetme ajitasyonu ise, ister genel oya bavursun, isterse iddete, sz konusu olan, terrize yntemdir eninde sonunda. Ve yaanacak olan, yenilgiden sonra da, yengiden sonra da derin bir aldatlmlk duygusudur. Kaybolu bilinci diye bir bilin yoktur. Burada, olmayan bir edilgenlikle kiinin kskaca alnmas nasl mmkn olabilir? Yenilgiden sonra da, yengiden sonra da; zellikle buras daha ilgin. Devrimi yapan snf, devrimden sonra da bir aldatlmlk duygusuna varacak! Burada inkar edilen ey tarih sahnesindeki btn devrimlerdir. Kiiyi aldatlmlk duygusuna gtren g acaba gcn nereden alyor? Hem kendi snfndan g alacak, hem de onu aldatlmlk duygusuna gtrecek. Bir alnt yine; "Politik dorultudan, insan n yaamna yn verme bilincini anlyorsak, insan, bu bilinci seemedii ve eyleme dnt-remedii yerde kimlik kaybna uramakla yz yzedir. Faizmin btn saldrs da TAVIR

tam bu noktada toplanm tr. Bununsa gereklemesi, insann kendini sorgulamaktan alkoymas yla olanakldr. nsan kendine soru yneltme yrekliliini yitirdii yerde, kimliini oluturma srecinden de yaltlmtr. Bu durumda bireyden ve seilmi politik dorultudan sz etmenin geerlilii kalmam tr" nsan, bu bilinci seemedii ve eyleme dntremedii yerde kimlik kaybna urar ve faizmin sald rs da bu noktada toplanrm ! Fa izmin btn saldrs ekonomik krizlerin derinle mesi, emeki insanlarn bu krizler karsnda siyasal ortam tehdit etmesi ve egemen snfn ka-lar nn tehlikeye girmesi ile ilgilidir.
u anda bilinsizlik eskiye oranla (eyll ncesine) ok olduu halde, insann kendini yarglamad halde, hi te 12 Eyll gibi bir olgu gndeme gelmiyor. nsan kendini sorgularsa kimliini bulur ve faizm saldracak nokta bulamazm. nsann kendini bilinle donatmas iyi de, kendini sorgulamas yerine, kendini ala mahkum eden gleri sorgulamas gerekmez mi? Baka bir alnty yukar da aklamaya al tm iin altna gr koymadan alyorum. Broy 28s say 9. sayfa, "Bu yzden gelenek deyince, sanatsal balamda ilk akla gelen siyasa deil dil, anlatm incelikleri, yntemleri, imgesel kavray n vardrl-d dzey, estetik kazanmlar olmak gerekir." Felsefenin Temel lkeleri adl kitabnda, futbol topunda bile siyaset vardr der Georges Politzer.
iir bilimle de ilgilidir ama, sosyal olaylar ve ortam iirin daha ok etki alan dr.
airin bir aata, bir dada bir insan yznde grd olumlu veya olumsuzluklar n tm siyasi gemiin ve gelecein yle ya da byle olmas ile ilgilidir. Btn sorunlan, toplum yararna siyasetler zeceine gre ve insan ruhunun btn uzantlan siyasi ortamlar n maddi ve manevi sonulan ile ekillenirken, iir bu sonularla kendini d a vururken, bu, iirde arka plana nasl itilir? "z dourur, biim yourur" demi Hasan H-

31

eyin. Naz m Hikmet, Ka yazsnda zn biim kars nda belirleyici olduunu vurgulamtr.
air, kendini doru bir dnya gr ile donatr. Bu doru bir siyasede donanmak anlamna gelir. Bu doruluk iirin zn olu turur. Bu bilin, dzeyinden hareketle ak, doa iirleri de yazar. Bu bilin onu dar bir alana hapsetmez. Aksine bu alanda airin kendini donatmas , dier alanlarda da ufkunun son derece almas ve iirin malzemesinin zenginle mesini getirir. Doru bir bilinle yetkinle mi bir ozan ile, bilinle yetkinlememi bir ozann bir iekte veya kurumu bir dalda ayn eyleri grmeleri mmkn de ildir. Burada, dar bir alan olarak gsterilen ey, aslnda iiri en byk detaya ve ok ynl gzelliklere gtren asl eydir. En byk airler, en byk iirlerine siyasi alanda yetkinletikten sonra ulamlardr. Neruda, spanya fa izmine kar yazdklarn o siyasi yetkinlik olmadan yazabilir miydi? Naz m, Trk Kyls iirinde, o siyasi bilince ulamadan, ne o duyarl yakalayabilir, ne de o byklkte bir iir yazabilirdi. Peki siyasi duyarlk, dier duyarlklara g katmaz m? Ak ve ak iirleri siyasi ortamlarla zml ya da zml olmayan durum deil midir? Bunu iirde arka plana itmek, yurtsever bir siyasi birlikten kamak anlamna gelir. Niin mi? Doru bir siyasi btnlk yerine, Yeni Btn, neden durmadan politik balama diye bir ifade kullanyor? Bu doru ve yurtsever bir siyasi btnlkten kamann en ince bir ifadesidir de ondan. Sosyalizme Do ru kitabnn 114. sayfasnda Asm Bezirci
yle yazm : "Egemen evreler toplumsal/siyasal bamszla, ou zaman, "zgrlk" adn verirler. Geri, kendi grlerine balananlara ses karmazlar, hatta gizlice el uzatrlar onlara. Ama devrimci gre balananlara zgrl ok grrler. O kadar ki, frsat bulurlarsa, bu zgrl k smaktan kanmazlar. Aslnda sanatsal

zgrlk, onlar n gznde, "sorunsuzlukla eanlamldr. 53. sayfada ise u aklamaya yer vermi. "Sosyalist edebiyat halka baldr, halk bir tutuma dayanr. Bu demektir ki o: - Bir avu smrcnn, baskc nn yannda deil, smrlen, ezilen emeki halk ynlarnn yannda yer alr. Fakat, bunu yaparken, poplizme kaplp halka dalkavukluk etmeye, ondan kar salamaya deil, onu snfsal bilinle zmleyip donatmaya, sanatsal/kltrel dzeyini ykseltmeye, sorunlarn, karlarn, zlemlerini dile getirmeye ynelir. Bunun iin, halk n en ilerici kesiminin ideolojisine balanr, gereklii onun dntrc bak asna gre yanstmaya giriir." te, balanma bu anlamda bilimsel ifadesini bulabilir. Yani halkn en ilerici kesiminin ideolojisine... Doru bilin, ilerici bilin, toplumun iinde bulunduu tarihsel artlar, bunun, toplumu ve kiiyi kavrayn, ekillendiriini ok iyi tahlil eder. Bu durumun yaam nasl belirlediini ve bu durumdan rahatsz olanlar n yaam nas l deitireceklerini doru tahlil eder. Onun iin doru dnce, kiilerle deil, artlarla daha ok ilgilenir. Buradan da bu artlarn koruyucusu veya deitiricisi snfsal glerle dncelerini yourur. Vehbi Ko'u Ko yapan ve iisini ii yapan tarihsel artlardr. Ne Ko'un kendisidir, ne de iisi. Yeni Btn'n srekli bireyi ne karmas , toplumun genel refah ve tarihsel artlan grmemezlikten gelmesi ile ilgilidir. Bu durumda sorunlar n zm, karanlkta el yordamna kalm demektir. Sosyalizm snf bilimidir. Onun snf bilimi oluu, onu dier bilimlerden koparmaz ve dar bir ereveye de hapsetmez. Onu kendi belirleyicii ile, dier bilimlerle balantlar sonucu ortak dorulara gtrr. Bu ise sosyalizme bilimsel katklar ekler ve gelitirir. Sosyalist gerekiliin, s n f edebiyat oluu, yukardaki duruma paralel olarak 32

TAVIR

onu dar bir alana hapsetmez. Burada kendini yetkinletiren air, yaamn btn alanlarnda en yetkin rnlere ular.
iire estetik bykl ve biimsel gzellii, en st dzeyde ykleyecek veri, bilinci, yaam deitirecek olan bu potensiyel ile donatmakla mmkndr. Burada, bu bilince ulamadan estetik olarak ok gzel iirle yazan kiilerden szedilebilir. Ama bu kii, o bilince ulam olsa idi, yazaca iirin boyutu o zaman ne boyutlarda olurdu? yle ise iirde siyasal bilinci kmsemek, arka plana itmek, iirde siyasal olmayan gzelliklere de engel koymak demektir. Yani ayn bak asndan hareketle, iirde bilinci gzelletiren estetik, lirizm veya imge deil, btn bunlar gzelletiren bilintir. SONU zellikle gnmzde iirin szde bilgileri, onu yaamdan ayr bir olaym gibi yanstmaya alyorlar.
iirin balangc da hayata balyd, eer bitecekse bitii de hayata bal olacaktr.
iiri bilinle yazan da, bilinsiz yazan da onu yaamdan gelen etkilerle yazar. Byk ustalar iire, balamak nemli, bitirmek deil derler.
iirin nedeni burada gizlidir.
air, yaamn herhangi bir parasndan etkilenir. Ya hemen ya da sre iinde etkileniin gcne gre iir bilinci altnda olumaya balar. Yani bu etkileni sre iinde bu i birikimini iir, resim, mzik vs. biiminde tamamlar. Bundan sonra onu da vurmak olan lezzetli bir doum sancs balar. Sanat istemese de, baka bir almaya ynetse de bu birikimin peinden gitmek zorundadr. Bu balamda air iiri peinden gtremez, iir airi peinden gtrr. Bu yzden iire balamak, isellikte olumu ve o lezzetli doum sancs balam demektir. Artk iiri bitirmek sorun deildir. O kendini bitirttirir.

te bu i birikimi salayan yaamn ileyi biimi, bu ileyi biimi sanatnn yorumlama durumu ve bu ileyi biim iindeki mcadelesidir. Bu balamda iiri yaamdan ve yaam doru yorumlamak olan doru bilinten koparmak, mcadeleden koparmak, iirin ayaklarn yerden kesmek demektir. Bunun anlam dnceden korkmak, mcadeleden korkmak ve doruyu arptmaktr. Dncesizlie alk tutmak ve iir iin dnceyle gelecek gzelliklere set vurmaktr. Buna kimsenin gc yetmez. nk yaam devam ediyor, mcadele devam ediyor, duyarlk varln yaama dayal srdryor. lkenin smrlmesi, insann insan tarafndan smrlmesi, retimin gericilii, paylamn karcl, btn bunlarn yaratt aclar, skntlar, bunun yerine, insanla uygun den, yaam deitirme mcadelesi, bu mcadelenin dinamik glerinin bu mcadele anndaki sorunlar, direnmeleri, cokulan, kardelikleri, duyarln motor gcdr. Bununsa hem bilimi, hem siyasi yaplanmas, hem sanat, tarihsel olarak olanca gereklii ile geerliini srdrmektedir. Durum byle deilmi gibi yaamdan kopuk, soyut, szde sanat akmlar olan birinci, ikinci yeni ve kendini bunlarla, yanllar dorultusunda edeer klmaya alan ve bunun poplerliine soyunan yenibtn, hibir iz brakmadan geip gittiler ve gitmeye de mahkumdurlar. Toplumlar ve dinamik gleri, kendi mcadelesine denk den duyarlklar benimsemilerdir ve benimseyeceklerdir. Eer ayr dokularla ayn amaca gidilseydi, Nasreddin Hoca'nn gl yourt tutard. Yani yaamn ekonomik alt yapsnda nasl ikilik, bunun mcadelesi ve kaypakl varsa, st yap kurumlarndan biri olan sanata yansy da buna benzer oluumlar iermektedir. 33

TAVIR

TAVIR

34

BZE LM YOK / D HALAYI

GRUP EKN Bu kasetimizde, yeni bir dnya kurabilmek iin lm hie sayanlarn, arab bir diki te ier gibi lme gidenlerin co kusunu anlatmaya al tmz "Bize lm Yok"la ba ladk. Kavgann alevli rzgarnn dalarn ba aklarn zerinde yaylp gidi ini, buday bereketi gibi beklenen gnlerin, dnlerin mu tucusu olduunu ve d enlerin, sava larn yreklerinden ykselen o co kulu ritmle ya ayacan anlatmaya al tk. lenlerin, ehit d enlerin ardndan artk at yakmayacaz, ama ya ammz, mcadelemizi, co kumuzu, trkmz onlara yak r klacaz. Daha zverili mcadele edeceiz. Ya ama daha ok sarlp daha fazla savunacaz. Co kumuzu, sevincimizi hi yitirmeyeceiz, gn be gn taptaze ruhlarla atlacaz yollara. Evet, belki de bizler erken leceiz, afaktan nce gne i kar layamadan. Assalar da, kur una da dizseler, gz altnda kaybetseler de lmeyeceiz. nk "BZE LM YOK". Hem erken leceiz deyip, hem de byle lmmszle mektir, "bizi basknlar gtrr gerillann ahdamar halkmza", "bize lm yok" diyebilecek kadar kararl TAVIR olmay anlatmaya al tk. Kimileri "bitti artk bu i , dnya dei iyor, devrimcilik ld" vs... tr szler sylerken, birileri de "dnyalar var kurulacak, zgrln, e itliin, karde liin dnyas" diye mcadele ediyor, sava yor. Bu uurda lyor, srasn tekilere b rakyor. lm sradanla trmyoruz. Bir devrimcinin lm, sradan bir olay olarak d nlemez. Ama halk uruna lm gze almay, hayata byle bal olmay yceltiyoruz. Gle oynaya bize lm yok diyebilmenin keyfi belki de gnmzdeki basklatn, dayatmalarn, katliamlarn hedefini bo a karabilecektir. Ya amn her alannda "Haklyz Kazanacaz" iaryla btnle mesi sonucunda da "Bize lm Yok" gerek anlamn bulacaktr. nk mcadeleyi omuzlayan insanlar co ku dolu olmal, her nokta koyu larnda gzlerinin ii glmeli. O parltlarla aydnlanan ya am sarabilmenin mziini yaptmza inanyoruz. Gecekondu halknn ya adklarn, umutlarn, sevdasn, direni ini anlatmaya al tk, "Gecekondu Sokaklar" adl paramzda. Onlar da vard o parltlarla aydnlanan ya amn ierisinde.

Gecekondusunu y ktrmamann gcyle haykr36

yorlard: "Biter bir gn aclar/ve son bulur kayglar/ Yalvarmaz direniriz/ellerimizde talar" diyerek yaam inanla savunmann trksn halknn sylyorlard. rnek K-karmutlu hatrlayp, direniini

mz. O koullar iinde bile retebilmenin, ikencede direniin, hcre hcre halay durmann dsel de olsa cokusunu yreklerimize alatabilmenin gzelliini yayoruz bu paramzda... Kasetimizin ikinci yz buram buram sevda koksun istedik ve ad yasaklanmaya allan bir lkenin ve halknn sevdasn anlatmaya ynelik Krte bir arkyla baladk: "Evin" (Sevda) Sen sevda Sen umut Sen hasret Sen inancm ve gvenim Ve yaam Seni kucaklamaya geliyorum Seviyorum seni Seviyorum seni lkem Giderek artk saflarn belirlemeye ve ulusal benliin farkna varmaya balayan, lkesi, halk iin savaanlarn duygularna yneldik. Krt halkna ve diline ynelik bask ve engellemelere kar karak Krte sylediimiz zdeerlerini "Evinle koruyup Krt onlara halknn sahip

gecekondu ykmlarna, zamlara, anti terr yasalar ve benzeri dier basklara kar tek yrek olmann gerekliliini vurguluyordu. Gecekondularn kabaran fkesini sokaklardan meydanlara tamalyz. "Diren iei" ve "Ateliyor Direnii" adl arklarmz youn basklar altnda tutulduumuz dnemlerde bestelendi. Bu iki arla, ikenceye kar direnii, birliktelii, paylam anlatyor. lm orularnda, ikencelerde yitirdiimiz yoldalara ynelik, o yce deerlerin insanlk tarihindeki grkemli yerlerini anlatyor. "Diren iei" adl iir, Adnan Ycel tarafndan, lm orucuna katlan, Aysel Zehir iin yazlmt. Bu paramzda anlatmaya altmz duygularn iine, gnmzn diren ieklerini de kalabildiimizi dnyoruz. "Ateliyor Direnii" adl paramz Ankara Emniyeti ikencehanesi olan "DAL'da gzaltndayken yaptk. Tek kiilik hcrelerde souk, slak beton zemin, beton duvarlar, ikence sesleri arasnda ve ikenceler altndayken ekillendi arkalmalarnn verdii hzn

kmann gerekliliini, halklarn kardelii ilkesinin gnmz koullarnda daha da fazla nem kazandn anlatmak istedik. Sevilecek bylesi daha nice ortak deerlerimizin olduunu ve paylalacak daha nice deerler yaratacamzn mesajlarn tamaya altk mziimize...

TAVIR

37

"De Be Aslan Karam", geenlerde yitirdiimiz ilerici ozan Ahmed Arif'in bir iiriydi. Gnlk yaamdan bir kesiti; bir insann yaadklarn boyutluluu, iinde bile sevdasn, ve sonuta sevgilisini, urad

a" olarak somutlanan bu isyan ateini, bu bakaldr ruhunu gnmze tamann gzel bir rneini sergilemi Ozan olaylar, Telli. Tarihimizdeki bylesi k direnileri

gnmze

ihaneti anlatan bir alma. Yaamn ok koullarn acmaszl baka

tutabilecek yanlaryla ilemenin nemini vurgulamak istedik. Tpk Pir Sultan Abdal gibi, Serdari,
eyh Bedrettin ve mridleri gibi dnemlerinin sorunlarna, halkna kar duyarl olan ve sorumluluk hisseden, bu uurda aslmaktan bile ekinmeyen bylesi ruhlara, dncelere bugnlerde olduka fazla ihtiyacmzn olduu da bir gerek... Kasetimizi, iyiden, dorudan, gzelden yana olanlarn, mcadelenin iinde, yannda, yaknnda, kysnda ya da kesinde olanlarn "artk yeter" diyenlerin, etrafndaki duvarlar ykp dvmeye erkeiyle, "D koanlarn, ocuuyla kadnyla, omuza

kavgadan

anlatlabilecek,

trkletirilebilecek

gereklerin de olduu ve ada halk mziimizin konusunun salt kavgayla snrl olmayp, "ekmekten, aka kadar" her eyi ileyebileceinin gzel bir rnei. Daha nce de yorumlanan bu iiri zne uygun ve baarl olduuna inandmz altk. bir mzikle anlatmaya ilerici,

Bylesi

trklerle

demokrat aydnlara ve rnlerine sahip kmak gerektiini de somutla-dmz dnyoruz. "Grev Atei" adl arknn, cokusu, dinamizmiyle mcadelesine inanyoruz. btnlemeye ii s nfnn denk Devrimci balayan gelien geliimle ii snf, dtne

omuz

yrek yree denlerin oluturduu Halay" ile kapatyoruz. a yoruz denizleri. Dmeyi yar eyleyenlerle, dmeyi huy eyleyenlerle ovalan, aacaz dalar,

kendisini gmbr gmbr bir ortamda hissettii an ve lkeyi genel grevlere tad zaman, "Grev Atei" de onlarla birlikte, davullarn vurulduu halaylar n ortasnda, hi snmeyecek bir ate olarak yanacaktr. Anadolu'da yaanan ve snfsal temellere dayanan bir isyan, " shaka". Baba shak ayaklanmas olarak tarihe geen, egemenlere kar "toprakta

Ceketimizi omuzumuza atp, halay ba eker gibi mendil sallayarak, "D hep

zlgtlarmzla ve tm scak ve iten duygularmzla Halay"mza birlikte insanlarmz aryoruz. nk

haykracaz

"baaramayacak-

snz" diye. nk biz vanz, nk biz halkz, nk biz "Haklyz Kazanacaz".

tohumca hak-

TAVIR

38

"ELE
T RM
OLMAK N ELE
T RMEK" YA DA SUBJEKT F B R ELE
T R RNE
- zgrlk Dnyas'nn "Eyll Analar" Oyunu Eletirisi (!) zerine OHS zgrlk Dnyas dergisinin 1991 Haziran tarihli 32. saysnda OHS'nin "EYLL ANALARI" adl oyununa ynelik bir ele tiri yazs yay nland. Yaz, hamasi, bilgi, kmseyici bir slupla ve herhangi bir maddi gereklie dayanmayan nyarglar silsilesi zerine kurulmu . zgrlk Dnyas yazan, en hafif deyimle ortaya bir yanl lklar manzumesi karmay ba arm . Yaz, Brecht, Meyerhold vb. zerine genel bilgilerin tekrarland bir tiyatro ve diyalektik dersi ile ba lyor. Ancak, yazda diyalektik adna hi bir eye rastlayamadmz gibi, devrimci tiyatro Vasf ngren'de cisimle tiriliyor. Subjektivizmini diyalektiin yerine koyduu yazsna diyalektik ve tiyatro zerine derslerle girmesinden anla ld kadaryla yazar, OHS yelerinin tiyatroya ve diyalektie dair herhangi bir bilgiye sahip olmadn d nyor...(1) Birtakm nyarglara sahip olabilirsiniz, hatta bir konuda bilgisiz de olabilirsiniz, ama bunu bir dergide yanstmaya kalkarsanz bu, i ve ukalaca bir davran olur; yapmamak gerekir. Yazarn gl nyarglar ve bir takm kalplar var. Beylik kalplardan biri de, bizim poplist olduumuzdur: "Devrimci sanatlar politik alanda tutulan illete, poplizm hastalna bu kez de sahnede yakalanyorlar." (A. g. d. sf.60) "Poplist" sulamasn ciddiye almyoruz. Halkn davas, halkn ekmei, halkn kurtulu u uruna, halkla birlikte mcadele edilmesi gerektiini srarla ve zerine basa basa sylyoruz. zgrlk Dnyas yazarnn aydn kendini beenmi liTAVIR inde olduu gibi, halk ve ynlar kmsemiyoruz. Dnyay bir kez de Trkiye'den sarsacak olann bu "Halklar" olduunu biliyoruz... Ne gariptir ki, bir dnem devrimcileri, ynlardan kopuk, bir avu ncyle devrim yapmaya al makla sulayanlar, imdi tam tersine, poplizm sulamasna yneliyorlar. Artk bir karar verilse... Bizi poplizmle sulayan yazar, i e nce "halk" kavramn izahla ba lyor: " i snfnn yansra onun mttefiki olabilecek yoksul kyllk, kk burjuvazinin memur vb. azgelirli kesimlerini kapsayan bir toplumsal yapnn ad" diyor; bir ka snf ve katman bir araya getirdin mi yetiyor. Oysa Marksist literatrde halk ba ka trl tanmlanyor; "karlar devrimden yana olan snf ve tabakalarn bir btn" olarak; bu btn, aa, ya anlan tarihsel dneme, lke ko ullarna ve devrimin karakter ve a amalarna gre dei ir. zgrlk Dnyas yazar diyor ki:" ....'halk kltr', 'halkn deerleri' kavramlar hala ortalkta dola yor... Sanatta da 'halkn deerleri', 'ahlak kltr' ('-halk kltr' olsa gerek -bn) laflan etmeye ba larsanz, halkn iinde gerici, feodal ve mutlaka tasfiye edilmesi gereken eilimleri gzard ederek... (gzard ettiimizi nereden karyor acaba? -bn) Trkiye'de bugn 'halkmzn deerleri' diye tutturmak gericilie davet karmak anlamn ta yor". (ab) Halk kltrne, tiksintiye varacak denli tepki duymak, ondan kamak kk burjuva aydn kibirliliidir. Halklanmz bylelerine; "civciv yumurtadan km da kabuunu beenmemi " 39

der. Bu arkadalar halkmza bu kadar yabanclatklarna gre, bu lkeye baka gezegenlerden mi geldiler diye sormadan edemiyoruz... Peki, "proletarya kltr", "proletarya ideolojisi" derken de, proletarya saflarnda grlebilecek geri ve tasfiye edilmesi gereken eilimleri gzard m etmi oluyoruz?... Teoriyi samala vardrmak iin yazar ok uram olmal!... "Halk"n, "Halk kltr"nn hesabn bylece grp, bir kenara atan zgrlk Dnyas yazar yine rahatlayamyor. Ne yazk ki, "viziteye kan ii hala bunu davul, zurna ile enlendiriyor"mu. Vah, vah, ne yazk!.. Yazar, etin Altan'dan ilham alp, vizite eylemleri yaplan yerlere piyano gtrerek, ii snfn bu "utan"tan kurtarmaldr. Ayrca iilere sylemeli; eylemlerde halay ekmek yerine "modern" danslardan yapp, zgrlk Dnyas yazarn sevindirsinler!.. i snfndan ve onun kltrnden de beklediini bulamayan yazara gre kabahatli devrimcilerdir. Vur abalya!.. Neden?. "nk kapitalizmin dayatt deerlere karlk devrimciler feodalizmin kucana snmlar'm!.. Yazarn kafa karklnn faturas bylece devrimcilere havale edilmi oluyor. Yazarn kafasnn ii gibi karmakark ettii baz dorulan tekrar yerine yerletirmek gerek: Bir; ne proletarya kltr, ne de halk kltr an bir kltr deildir, olmamtr, olmas da mmkn deildir. Halk snf ve tabakalarnn kltr kendi yaam koullan iinde, gemiten gelen gelenek ve birikimin zerinde ekillenir: Ama daha da nemlisi emperyalist, yoz kltr ile melez burjuva kltr ok eitli yntemlerle halk ve poreletarya kltrlerinin iine szarlar. ki; devrimciler yaanlan bu koulTAVIR

larda soyut bir halk kltr, soyut bir proletarya kltr savunucusu deillerdir. Bu kltrler ierisinde olumlu olan, yeniletirici olan tutma ve gelitirme, ryen, yoz yanlarn tasfiye etme dorultusunda aba sarfederler. Halkn kltrel deerlerine, feodal kltr deyip burun bkmezler. Ayrca geerken belirtelim ki, devrimciler, burjuva kltrn dahi tamamen reddetmezler. Bu kltrn iinden de olumlu olan , gelitirebilecek olan alrlar. Hi bir kltr kksz deildir. zgrlk Dnyas yazarnn "eletirmi olmak iin eletirdii" o kadar ak ki, sayfa tutan bir yazda oyuna ilikin birka "hata"ya deinebilmi yalnzca. Bunlara, ksaca yant verelim. Yazar, "Eyll Analar" oyununda tiplemelerin, iyiler ve ktler zerine kurulduunu, bunu bizim beynimize burjuvazinin tktrdn sylyor; "Bir tarafta ac ektikleri iin iyi, br tarafta ac ektirdikleri iin kt olan insanlarn yer ald idealist, poplist dnceye saplanp kalm, yanl, materyalizmden uzak bir anlay bu" (Agd. sf.6l) Zt renklerin ya da oluumlarn iki boyutlu kullanmnn sanatta baz ierikleri daha iyi verdii olgusu bilinen bir eydir. Bunu eletiri sahibinin de bilmesi gerekiyor. Snf atmasnn hi bir ara tona yer vermeyecek denli keskinletii yerlerden biri olan cezaevlerinde, iyi-kt, doru-yanl, gzel-irkin, siyah-beyaz net hale gelebilir. Hatta bazen cezaevleri byle anlatlmaldr. Yaand; kendilerini sol-cudevrimci olarak tanmladklar halde bu nitelikleri anlalmasn diye (!) ikence yapan subay ve askerler vard.
imdi bu asker ve subaylar bu niteliklerinden tr siyah-beyaz arasndaki hangi ara tona yerletirmek gerekiyor acaba? Ne diyelim, biz aramas n tavsiye etmeyiz ama, 40

zgrlk Dnyas yazar belki sevebilecei "iyi" bir ikenceci bulabilir. Kald ki, oyun byle iyi-kt ikilii zerine kurulu deil. Kiiler yaayan tiplerdir, herhangi bir abartmaya da gidilmemitir. (Gidilseydi de saknca szkonusu olmazd) Gerekleri arptmay i edinmi zgrlk Dnyas yazar, oyunda yaayan "en olumlu tip" olarak eski solcu, "yorgun demokrat" eniteyi bulmu. Ne diyelim, demek ki yazar "eski solcu"da kendini bulmu!... Yazar, "devrimci oyunlarn devrimci kiileri yar kstah, alayc, gzpek, romantik anlarnda Nazm Hikmet okuyan kiiler olmak zorunda mdr? Devrimci anlatm bu kadar basit midir?" diyerek, bizlere o "engin" bilgisiyle bir ders daha vermi. Devrimci kiilerin gzpeklikleri-ne dmanlarmz bile sz edemezken, yazarrn kukulu yaklamasn anlayla karlamak gerekiyor. Demek ki, yazarn tand "devrimci komnistler" gzpek deiller (bu kadar ardna gre...) Devrimci kiilerin kstah olmadn, eletiri sahibinin kstahlna bakarak anlamak mmkn. Romantik anlarnda Nazm okumaya gelince; bunda ne gibi saknca var diye sorabiliriz. Ama sormuyoruz. nk, bu eletirinin yapld sayfadan drt sayfa ileriye, 64. sayfaya gidiyoruz. 64. sayfada, zgrlk Dnyas'nn deimez kelerinden "Perdeci Bir Oyun Tasla'nda, siyasi mahkum yle konuturuluyor: (bu "siyasi" mahkum ihanet etmi bir "siyasi") "Demek af derken, antenler yalan sylyor... Ses yalan sylyor. Sz yalan sylyor ve ben artk buna seviniyorum..." (ab). Evet, alt izili yerler Nazm Hikmet'in "Elleriniz ve Yalana Dair" iirinden alnm. Bizim devrimcilerimize, NaTAVIR

zm Hikmet okumak yakyor, zgrlk Dnyas'nn "siyasi mahkumlan"na ise asla!... Yazda, "Ortaky Halk Sahnesi Oyunculan ok belirgin tarihsel hatalar yapyorlar" deniyor. Ama yazar baz yanllklan(!) sralarken kendisi "ok belirgin tarihsel hatalar"a dyor. "rnek mi?" diyor yazar, "12 Eyll sabah devrimci gen radyodaki bildiriyi dinledikten sonra gayet soukkanl bir ekilde 'Bir dnelim bakalm ne yapacaz?' diye dnmekteyse (bu sol rgtllklere bir hakarettir ama neyse...)". Oyunda, devrimci gen Hseyin'in konumas yazarn belirttii ekilde deil, annesinin olur olmaz szler sylemesi zerine, "Of be ana! Hele sus biraz da kafamz toparlayalm" eklinde geiyor. Diyelim ki, Hseyin yazarn syledii ekilde konumu olsun, bunun sol rgtllklere hakaretle ilgisini anlamak pek kolay olmasa gerek. 12 Eyll geldiinde bir ksm sol rgt/grup ve onlarn yneticileri yalnz yurtdna k dnrken, devrimciler "Ne yapmal? Ne yapacaz?" sorusunu hep sordular ve yapmalar gerekeni yaptlar: lmne mcadele ettiler.. Yazar, devrimci Hseyin'in annesiyle ziyaretteki grmesinde, "kendisini asamayacaklarn" sylemesini eletiriyor ve 12 Eyll'n ilk aylarnda Erdal EREN ve Necdet ADALI'nn idam edilmesini kant gsteriyor. 12 Eyll'n ilk aylarnda idamlarn balamas, Hseyin'in annesine korkmamasn sylemesine engel mi? Hseyin ne demeliydi annesine? "Beni asacaklar, kurtar beni ana!.." diye feryat-figan m etmeliydi? 12 Eyll srecini ve cezaevlerini, devrimci tutsaktar biraz tanyan, bilen biri byle yazmaz. nk, devrimci tutsaklar, 12 Eyll'n en karanlk gnlerinde bile soukkanllklarn ve ce41

saretlerini korudular; felaket tellall yapmadlar.

unu da hemen belirtelim ki, oyunda bu blm yle geiyor: "Hseyin- Bilesin diye syledim ana, bilesin diye... Korkma, korkma... Belli olmaz... Bak herkes iin idam istiyorlar... zlme, asamazlar herkesi... Bizi asmak isteyenlerin karsnda alama, yklma..." Bu arptma niye?... Eletiri drst insanlarn ii olmaldr... "Eer tarihsel bir dnemi anlatyorsak, her tr ayrnty dikkate almak zorundayz" deniyor. Biz, her tr ayrntnn dikkate alnmasndan yana deiliz, ama, hamasi bir ekilde "ayrntlar nemlidir" diyen biri yazdklarna kar sorumluluk sahibi olmay bilmelidir. Sorumsuzluk, zgrlk Dnyas yazarna unlar syletiyor:... "cezaevi kapsnda ana babalar bir anda birlik olabili-yorlarsa (birliin ne sancl olduu bilin-mezmicesine) (...) Cezaevi kapsnda birlik olma sreci brak n 81'i ancak 1984'e doru yaand." (ab.) Bilgisizlik affedilir bir eydir, ama, byle olduu halde ders vermeye kalkmak ekilir ey deil. Cezaevlerinde ailelerin birlikte mcadelesinin, "b rakn 81'i", 12 Eyll'den nce baladn yazar renmelidir. Austos 1980'de Davutpaa askeri cezaevinde ikencelerin balamas ile birlikte tutuklu yaknlarnn mcadelesi de balamtr. Yazarn" 1984' e doru birlik saland" sav "maalesef gerein tam tersidir. 1984 sreci, tutuklu yaknlarnn mcadelelerinde yollar n ayrld y l olmu tur. nk ierideki yaknlarnn tutumlar ayrmtr. zgrlk Dnyas anlaynda olan tutuklularn teorisyenliinde, tutuklu ounluu, bekledikleri "demokrasi" gereklemeyince, saldrlar karsnda areyi Tek Tip Elbise giyme politikas (zl-)nda bulmu tur. Devrimciler ise, drt TAVIR

ehidin verildii lm Orucu gibi eylemlerle Tek Tip Elbiseye ve kiiliksizletirme politikasna kar youn bir mcadele ierisinde olmulardr. Bu iki farkl tutum ister istemez, darya, ailelere de yansm ayrma yaanmtr. Nasl olmasn ki, bir ksm aile, "geri ekilme" taktisyeni "devrimci komnistlerin" akldaneliinde, "ocuklarmz Tek Tip Elbise giymek istiyor, idare vermiyor" diyerek Selimiye'ye, Genel Kurmay'a dilekeler vermek durumunda kalrken; bir ksm aile ise, "Tek Tip Elbise insan onuruna aykrdr, ocuklarmz Tek Tip Elbise giymeyecekler, giydiremeyeceksiniz" diye gsteri yapyorlard. Bu tr maddi hatalar, zgrlk Dnyas yazar iin normal karlamak gerekir. nk OHS Oyuncular'nn misyonuna poplist damgasn vurmak iin nyarglarla hareket eden yazara sayfa veren zgrlk Dnyas misyonunun tavr cezaevleri mcadelesinde hep "gerilerde tutunmak" oldu. Tutsak aileleri mcadelesinde hemen hi yoktular. "Poplist" diye damgalanmak istenen misyon ieride direni destanlar yazarken, darda da yalanlan mcadele veriyorlard. Ya zgrlk Dnyas misyonu tutsaklar nn yalanlar ne yapyorlard?... Yazmz yazarn kendisinden bir aktarma yaparak bitirelim: "Ancak bu yanl anlatmlar asla bilgisizlikten kaynaklanmyor. Kt olan yan da bu zaten. Nesnel gereklii gzard edip, onun yerine kendi grmek istediklerini koyan bir anlayn hatas bu".

D PNOT: (1) Yaz balnda OHS Oyuncular "Ortaky Halk Oyuncular Sahnesi" diye yazlm. ok "ciddi" bir eletiri yazs nda bylesi "kk" yanllklar geiyoruz. 42

EMEK TYATRO: TEMEL PRENSPLER VE GREVLER

ERWN PSCATOR eviren: D KMEN GRN Emeki tiyatro, anlatm ve yapm sadeliine ncelik tanyarak, ii snfndan oluan seyircilerini kesinlikle ve belirli bir ynde etkilemelidir. Sanat ynn ne kartan atlmlar btnn devrimci amacn asla geri plna itmemelidir. Bu ama, snf atmas kavramnn belirlenmesi ve yaygnla masdr. Emeki tiyatro devrimci harekete hizmet etmelidir, ve onun iin de devrimci iilere tahsis edilmitir. ilerden oluacak bir komite tiyatronun kltrel sorumluluklarn yerine getirmesini yakndan izlemelidir. Her zaman yazar n politik eilimlerine gre oyun semek art deildir. Gerek tiyatronun gerekse seyircisinin ortak noktalan "devrimci kltr" olduktan sonra, herhangi bir burjuva oyununu (bu oyun burjuva toplumun kn gsteriyor olabilir, veya kapitalist dzenin esaslarn belirleyebilir) snf atmas kavramn glendirecek biimde sergileyerek, devrimcileri tarihi geliimin gerektirdiini gstermek mmkndr. Bu tr oyunlara, seyirciden ters tepki almak olanaklarn ortadan kaldrmak amac ile, bir n konuma ile girilmesi faydaldr. Bazen oyunda deiiklikler yaplabilir (yazarn duygularn hesaba katmak tutucu bir davrantr): kartmalar, eklemeler, sylenmek istenen szn daha glenmesi iin prolog ya da epilog ilveleri. Bylelikle, dnya edebiyatnn byk bir oran devrimci emekilerin gayelerine hizmet etmek amac ile kullanld gibi ayn zamanda snf atmas kavramnn yaygnlamasnda da politik ynden rol oynam olur. Oyuncularn, yazarn ve ynetmenin tarzlar (alma biimleri) tamamen dondurulmu bir grnm tamaldr (btn gl duygusalln sadeliinde ve aklnda belirleyen duraan bir ritm). Her ey, ssten, tertipten, ekspresyonist ve deneysel izgiden uzak, devrimci amaca uyacak basitlik ve kesinlikte olmaldr.
u halde burjuva sanatlarn bireyci - anarist arzular ndan doan neo - romantik, ekspresyonist ve benzeri trleri ortadan kaldrabiliriz. Bu demek deildir ki bu akmlarla oluan bir takm teknik ve biimsel imknlardan gayeye hizmet iin yararlanmayalm. nemli olan, "devrimci sanat" iin kendi balarna birer tr olarak benimsenmemeleridir.
ekil tartmasnda kriter u olmal: Emeki seyirci bundan yararlanabilir mi, sklr m, yoksa hi anlamayp bir takm burjuva fikirlerle mi alanr? Son gnlerin sanat hareketlerini bu adan inceliyelim. Gnmz sorunlarnn ivedilii dnlrse Naturalizm burjuva amatrler tarafndan ekilmi resimler olmaktan teye gidemez. Bir projektrn sahne zerindeki bir aa veya kilise kulesini bir an iin aydnlatp sonra da ncesinden daha koyu karanlklar iersinde brakmasna benzer. Evet, evrenin anlatm yaplr. Fakat, olaylarn geliimindeki sosyal etkenleri anlamak, deerlendirmek, proletarya ile burjuva arasndaki duvarlar ykmak iin bir aba yoktur orta43

TAVIR

da. Bu noktalara deinmekten kandklarndan, artk herkesin azna sakz olmu ve bayatlam konulara ynelirler. Eskaza hcuma geecek olurlarsa da bunu ya duygusal bir biimde yaparlar ya da psikoloji veya felsefeden medet umarlar ki hi kimse edilen szlerden gocunmasn, kendine zarar gelmeyecek bir keye ekilebilsin. "Kltrl kiilerin mcadelesi" tek kelimeyle bir "hi" zerinde srdrlyor. Bu tr sanat kumardan daha sinir bozucudur. (Sanat severlerin ve sanatlarn ounun toplumun en zayf, ie yaramaz snfndan kmas bir raslant deildir.) Hayli nemlidir bu hususlar, nk toplumun shhatli snf, yani proletarya bir zamanlar bu rm rnekleri grd karsnda ve bilmeden benimsedi onlar. Sonu olarak da burjuva - Natralist bir kiilie brnd emeki sanat. Natralizmin bu deerlendirilmesi Ekspresyonizme daha yakndr: Sembolik ryalar, birbirine girmi uyumsuz renkler, izgiler, konular, kelimeler, dnceler, kapitalizmin kuyruuna yaparak proletarya ile ilikisini kesmi olanlarn zihniyetidir. Haa, bankaclar devirlerinin efendisiydiler. Bu adanlan braktlar nelerden holandklarna karar versinler, diye. "Renklerde bir ihtilal?" - "Neden olmasn," dediler koca gbeklerini kayarak "Szde ihtilal!" O glen de kim? Dada gld! Ve bylece sirk tam kadro hazr oldu. Dada, kkleri darda kalm sanatn nereye kadar gideceini bilmekle beraber tekilerden ayrlmad. Burjuva sanatnn artk syleyecei bir ey yok. Kltrel yaant tamamen ekilcilie yneldi. Herey ekilciliin kapsamna girerse de nemli olan zdr. Ancak z onu devrimci yapabilir. Gnmzde, kk burjuva sanatna dayanan bir z de reaksiyoner olmaktan teye gidemez. Devrimci sanat devrimci ii snfndan doar. Ancak halk eitimden geerek halklar iin mcadele verenler devrimci sanat yaratabilirler. Emekiler deer llerini direnlendiren i gdleri sayesinde politik ve ekonomik alanlarda TAVIR

olduu kadar sanat ve kltrde de hrriyete kavuacaklardr. u halde Emeki Tiyatronun balca iki grevi var: Birincisi, kapitalist geleneklerden kopmasdr. nk, iletmeciler, oyuncular, dekoratrler, teknik elemanlar arasnda eitlik ilkeleri zerine kurulmu. Ayn zamanda seyircilerle de aralarnda (ortak konular ve kollektif alma istekleri ynlerinden) bir eitlik var bu kiilerin. Gelecekte, emeki tiyatro, oyuncularn seyircileri arasndan seme yeteneine sahip olduka burjuva dzenin "profesyonel aktrlerine" de gerek duymayacaktr. Emeki tiyatronun amac "tiyatro"yu bir meslek olarak belirlemek deil kollektif atlmlar n bir paras olarak nitelemektedir. Buna gre de oyuncularn eskisinden ayr bir tutumlar olmas gereklidir. Aktr, bugne kadar olduu gibi ne rolne yabana kalabilir ne de onun etkisine girebilir. Siyasal, ekonomik, sosyal sorunlar tm insanln zgrl asndan incelemek zorunluundadr. Szlerinden davranlarna kadar hereyiyle emeki kavramn yanstmaldr. Emeki Tiyatronun dier grevi de propaganda yolu ile politik adan hangi izgide olduklarm, bunu hl bilmeyen toplumlar arasnda yaymaktr. Yani eitici bir ama gder. Hangi tarafa sapacaklarn kestiremeyen toplumlar burjuva sanatnn emeki bir dzende barndrlamyacan da bilemezler. Bu ikinci gayenin gerekletirilmesinde geleneksel edebiyatmza ynelmelidir. Geleneksel oyunlar herkese hitab eder. Propaganda bugn durumun nasl olduunu gstermekle balar ve nasl olmas gerektiini gstermee kadar gider. Yazarn grevi de ok nemlidir. Bugne kadar benimsedii otokrat kiiliinden syrlarak kiisel fikirlerini, bulularm ikinci plana itip toplum psikolojisinden alglad sade biimlere ynelmelidir. Politik liderlerden kitlelerin glerini nasl gelitirip btnletirdiklerini renmelidir. Emekinin kltrel geliiminin salanmasnda katalizr olmaldr. 44

BASINDAK HANETN  YZ:

"12 Eyll Basnnn kinci Yz KALEMLERN HANET" ETN BOA.

ngilizce'de "Journal", gazete ve dergi anlamn ta yor. "Journalism" gazetecilik ve "Joumalist" ise gazeteci anlamnda. Bizdeki gazeteci yazarlarn muhbirliklerine yllardr tank olduktan sonra, ister istemez Arapa'ya da bir gz atyoruz. "Muhabirin, haberler veren anlamn gryoruz. Dilimizde hainlere, itiraflara kar kullanlan baz szckler var: "Jurnalci, jurnallemek, ihbara, muhbir, haberci, haber ula tran, imzasz mektuplarla ihbar eden, vb." Bu yazya byle bir giri ten sonra, bizdeki muhbir gazete muhabirleri ya da jurnalci gazetecileri ibretle sergileyebilme yrekliliini gsteren "12 Eyll Basnnn kinci Yz KALEMLERN HANET" adl kitap zerinde durmak istiyorum. Bu kitap; daha nce "BZ BR ALEYZ" adl kitabyla, Cumhuriyet Gazetesi'nde olup bitenleri ba aryla kamuoyuna yanstm Zeki SARAL'ca kaleme alnm . 176 sayfalk kitap, Yurt Kitap Yayn'n 38. kitab. Kitapta gazeteci yazarlar iki kategoride ele almyor. Bunlardan birincisi 'ilerici kisveli gazeteci yazarlar' olarak adlandrabileceimiz CUMHURYET, MLLYET TAVIR

gibi gazeteci yazarlar; tekiyse 'gerici gazeteci ve yazarlar (yadanlk srs!)' diyebileceimiz TERCMAN ve HRRYET gibi gazetelerde al an gazeteci yazarlar kapsyor. Ben bu yazmda, ounlukla birincisi zerinde duracam. nk ikinci kategorideki dalkavuklarn, kimlerin yanlarnda olduklar apak bellidir. Onlar, burjuvazinin snfsal karlarna hizmet etmekte birbirleriyle yan an zavalllardr! Bir yanda lhan Seluk, Nadir Nadi, Uur Mumcu, Hasan Cemal, Oktay Akbal, Yaln Doan, Cneyt Arcayrek, Teoman Erel, Sami Kohen, Ylmaz etiner, Metin Toker, rsan ymen, Refik Erduran, Mmtaz Soysal, Emin la an, Mehmet Barlas ve etin Eme; te yandaysa Rauf Tamer, Ergn Gze, Burhan Felek, Ahmet Kabakl, Mukbil zyrk, Bedii Faik, Gneri Civaolu, Nazl Ilcak ve Oktay Ek i!..Bir de Cumhuriyet ile Milliyet'in ba yazlar. Ayrca, Cumhuriyet'te "Olaylarn Ardndaki Gerek" k esinde yazlanlar!.. Alntlarn en ok olduu ki iler; Uur Mumcu, Oktay Akbal, Nadir Nadi. Bu arada, kitabn yazan baz gazeteci yazarlara 45

de
inmemi ! etin Altan'n o nl dengesiz incilerini unutmu ! Sonra M erref Hekimo
lu'nun, Evren'e sanat ve kltr konusundaki uyaro
lu vgleri gznden kam ! Bir de Mustafa Ekmeki'nin, Evren'i sevimli gsteren satr aralan zerinde durmam ! Bir ba ka konu da; teki yaynlarnda gsterdi
i gzel zeni, bu kitapta pek gsterememi yaynevine, dosta ele tiriler. Baz dizgi yanl tan ve dil bozukluktan, bu nemli kitaba glge d ryor! zde ele tiriye u
rayan yukarda adlan geen gazeteci yazarlar, sonra kalkp kitapla ilgili biimsel ele tirilere kaarak, kendi gerek kimliklerinin hesabndan syrlmay deneyebilirler! Kitabn ksa srede yaplaca
na kesin gzle bakt
m ikinci basksnda, daha zenli bir dzeltmenin yaplarak bu olumsuzluklarn giderilece
ine de ayrca inanyorum. Bunu kk bir kusur olarak gryorum. Kitapta 13 Eyll 1980 ile 1 Kasm 1985 tarihleri arasndaki gazete yazlarndan yaplan alntlar ok arpc! Bunlardan en arpc olanlan buraya aktarmak istiyorum: U URMUMCU: "Silahl Kuvvetlerin, emir-komuta zinciri iinde ynetime tmyle el koymas ya
murun ya
mas gibi do
al bir olaydr!.." "Evet, kimsenin kimseye syleyece
i bir sz yok: Bu sonu srpriz de
ildi, bekleniyordu..." "Trk Silahl Kuvvetleri, ok partili ya ama admmz att
mz gnden bu yana olu agelen olaylar kar snda hibir zaman srekli ve kalc bir askeri ynetim kurmay d nmemi tir. Bu tutum de
eri

ok sonra anla lacak bir byk gvencedir..." "Nitekim, ok yerinde bir kararla, Orgeneral Evren'in Devlet Ba kanl
'n stlendi
i a klanm tr..." "Evren'in aklamalarndan iyice anla ld
na gre ve Trk ordusunun geleneklerine uyarl biimde, 12 Eyll Harekt, asla bir kan davas gtmemektedir..." "Bu d ncelerle Adana'da sol grntl terristlerce alaka ehit edilen Tank Yzba Blent Angn' rahmetle ve saygyla anyoruz..." "Biz bu yasaklara, bu snrlamalara uyuyoruz. Fakat Tercman Gazetesi, bu yasaklan, her gn gz gre i
nemektedir... Sa
basndaki arkada mza bu k ede bir ricada bulunalm:" "Bu da basnda "haksz rekabet"e yol ayor..." "Bunca deney ve bunca aclardan sonra, hele u gei dneminde yapay gerginlikler yerine, yapc ve kalc bar duygulan egemen klmak, hepimizin evet, hepimizin ortak grevi olmaldr..." "talya'daki "pi manlk yasas'nn bir inceleme konusu yaplmasn ve terr sulan ile ilgili byle bir yasann bizde de kabul edilmesini neriyoruz..." Zeki SARAL'n yorumundan baz satrlar aktarmak istiyorum: "Ama sayn Mumcu, emniyetin katlarndan aya
kayarak d p len ya da intihar etti denilerek ldrlen insanlarn durumlarn, 12 Eyll Cuntas tarafndan kabul edilerek aklanan KENCE olaylar-n; Mamak, Diyarbakr, Metris ve di
er cezaevlerinde ya anan ve mahkeme kaytlarna geerek belgelenmi olaylar; avukatlarn mvekkilleri ile senelerce gr eme46

TAVIR

diklerini, 12 Eyll Cuntasnn yapt yolsuzluktan yaynlamak sizin belgeci gazeteciliinize ters dm tr..." "Ama Mumcu, bunlar yazmaz ve grmezken; ilerici, yurtsever, demokrat, sosyalist ve komnistlerin anayasaya hayr demelerini; kampanya amalarn, uaklk ve satlmtk olarak grmesi ve gstermesidir uaklk ve satlmlk! Bu uakln ve satlmln kimler iin geerli oldu unu halkmz ok iyi bilmektedir. stadnz Nadir Nadi'nin bir zamanlar H TLER iin a ka yazd gibi!.." "Sayn Mumcu yaznn bir yerinde, iverenlere ak bir anayasa oluturulmak istendiine deinmi..." "Evet sayn Mumcu, neriniz benimsendi. eitli cezaevlerinde Pimanlk Ya-sas'ndan yararlanan itiraflar kt! Eski arkadalarn, davalarn, kendilerini tek tek anlattlar! Timlerin nlerine dp, srek avlarna ktlar! kencelere bizzat katldlar! Ahlak olarak o kadar dtler ki, " tiraf Koular'nda birbirlerine tecavz eder oldular!.. Bu neriniz ok tartma gtrr sayn Mumcu!.." NAD R NAD : "lkemizi ve rejimi dzle karmak grevini stlenen Olaanst Yeni Ynetime karnca kararnca yardma olmay, biz de balangtan beri vazgeilmez grevimiz bilmekteyiz. Grev anlaymz onlar yanlglardan korumaya almaktr..." "Skynetim Komutanlnn geni yetkileri vardr. Uygulamada hatal da bulsak, anlayla karlarz. Ama Atatrk'e dil uzatm olmamz bize yaktran Sayn KoTAVIR

mutana yrekten krldmz buradan belirtmeden edemedik..." "Devletimizin ba olarak Sayn Cumhurbakanna sayg duymak ve gstermek, elbette grevimizdir. Bu yalnz yasal bir zorunluluk de il, yzyllar boyunca kanmza ilemi ulusal geleneklerimizin bir gereidir..." "
unu hemen belirteyim ki, yaadmz koullar altnda ve yakn gemiimizden edindiimiz deneyimlerin nda birok yurttalarm gibi ben de ar parti bolluundan yurdumuza yarar gelmeyecei kansndaym..." "Sayn Blend Ulusu, gerekten bir paa idi. Bugn de paadr ve tutumu beklenmedik olaylarda deimezse, ad hep paa kalacaktr. 12 Eyll'den bu yana yl akn bir sre geti. Bu sre iinde lkemiz byk sarsntlara uramadan demokrasiye doru ad m adm ilerleyebilmi ve bugnlere ulaabilmise; bunda Sayn Ulusu'nun katksn azmsamamal-yz...Giden paamza bundan sonraki ya amnda da baarlar dilerim..." te byle 'gelen aam, giden paam' mantn ibretle gzlyorsunuz!..Yoruma pek gerek yok! nk 'Mal kendini okutuyor!..' OKTAY AKBAL: "Atatrk Devriminin yandatan, erleri, Atatrk ilkelerinin sahipleri byle bir duruma srgit gz yumamazlard elbet. Nasl 27 Mays 1960'da gz yummadlarsa, daha sonraki yllarda nasl zaman zaman uyan mektuplaryla anmsatmalar, iktidar ellerinde tutanlar Atatrk Devriminin

47

yoluna ardlarsa bir kez daha ayn kutsal grevi yapacaklard. Bu kanlmaz bir gerekti. yle de oldu..." "Sekiz ay sonra ynetime el koymak gerekliliini duymularsa, bunda aacak hibir ey yoktur. Gerekli olan buydu, yaplacak bir ey yoktu..." "Evet, Sayn Evren ok hakldr." "Zaten bize hep askerler getiriyor demokrasiyi ya da ona benzer bir yaam dzeyini. Telalanmaya, sabrszlanmaya hi mi hi kaplmadan..." LHAN SELUK: "Eski rejimin suyu ylesine snmt ki, 12 Eyll'de olmasa bile bir baka gnde kaynamas doald. Kentte ve kyde ou kii evinin kapsndan dar kamyor; kt zaman ldrlecei korkusuyla ya yordu..." "Ekonomik koullarn yaratt toplumsal patlama orduyu eylem zorunluluuna itiyor..." "12 Eyll Harektyla "Silahl Kuvvetlerin ynetime btnyle elkoymas" bu bakmdan yadrganmad..." "MGK'nn tm sorular yantsz brakmas ve yalnz ok partili ynetime koullarn elverdii en ksa dnemde dnleceini belirtmesi ANLAYI
LA, karlanmaldr. MGK, 12 Eyll Harektndan 7 hafta sonra "Geici Anayasa"y aklamtr. Bu hzl bir yry vurgular..." "Bu alanda toplumun sab rl olmas, saduyunun gerei saylmaldr..." Zeki SARAL, yle sesleniyor Seluk'a: " lhan Seluk yazdnda, susuz Mamak, Metris, DiTAVIR bu yaz sn binlerce insan;

yarbakr, vb. cezaevlerine ite kaka doldurulmulard. Bu insanlarn iinde suu sadece Sayn Seluk'un kesinin yer ald Cumhuriyet'i okumak olanlar da vard!.." CNEYT ARCAYREK: "Demokrasi kaldrlmad..." "Meseleye doru k tutmak iin syleyeyim: Cumhuriyet'ten Yaln Doan, hmanizm perdesi altnda belirli merkezlere bal bu komnist soytarlklarna bakt ve..." Hrriyet'ten Cumhuriyet*e gemi, sicili (d kaynakl) ok belli bu zat, Mumcu'yla birlikte ne gzel bir ikili olu turuyorlar!.. ORSAN YMEN: "Darbenin de bylesi grlm deil..." "Trkiye'de yeni ynetim, srail'deki ynetimin tam tersine ikenceyi knamakta ve cezalandrmaktadr. Tpk spanyadaki demokratik ynetim gibi. Ancak, yine tpk Franco spanyas 'nn geleneinde olduu gibi, 12 Eyll ncesi Trk demokrasisinin geleneinde de "
KENCE" vardr. Trkiye'nin siyasal yapsndaki rmeye yz tutmu kprleri atma ura iindeki 12 Eyll Ynetimi, bu eski al kanlklara da "dur" demitir..." Zeki SARAL zetliyor: "Bu ii yapmann da bir raconu vardr. 6 ay evvelden komutanlarla bir araya geleceksin. Darbenin gcn belirleyeceksin. Gereken yerlerden gerekli izinleri alacaksn. Ve bir geceyars emir komuta zinciri ierisinde mdahaleyi yapacaksn. 48

Gndz gzyle parlamentoyu basp ate etmek, dnyann neresinde grlm?.." CUMHUR YET "OLAYLARIN ARDINDAK GEREK" : "Baarl bir uygulama ile 12 Eyll'de balayan harekt, byk sorumluluklarn ve zorluklarn bekledii de aktr..." "Her eyden nce bu iin bir zaman sorunu olduunu anlamak ve anlay gstermek gere i aktr..." "Bylece Kemalizm'in yeni bir tazelikle gndeme getirildiini de gryoruz.
imdi Kemalizm'i tam bir aydnlkla ilemek, anlamm geni evrelere iletmeye almak, Kemalizm'le devrimcilik ve demokrasi kavramlarn bantlarn aklamak, fikir ve bilim adamlarnn gncel grevi olmaktadr..." "Devlet ve MGK Bakan Evren'in nceki gnk konumas bu bakmdan nemlidir..." "Hele "mecbur" olduu iin "ynetime btnyle el koymu" iki buuk aylk 12 Eyll iktidarndan eletiriler karsnda geni bir hogr beklemek, doa ve toplum yasalar na ters den bir mantktr. Bunun iin MGK Ynetimine olaanst dnemi ancaya dek YARDIMCI OLMAK GEREK R.." "12 Eyll Ynetimi, terr ve anariye kar ulusal dirlik ve dzeni sa lamak amacnda, yansz bir tutumla yolunda yryecek kadar gemi deneyimlerden yararlanm grnmektedir..." "Bu bakmdan sabrszlk gstermekte yarar yoktur. Demokrasi takviminin uygulanmas nda ve Anayasal Dzene dnte TAVIR

Askeri Ynetime yardma olmak doal bir ilevdir. nk i leri zorla trmak deil, kolayla trmakta "saysz yararlar" bulunmaktadr..." Cumhuriyet Gazetesi'nde "Olaylar n Ardndaki Gerek" bal altnda, Nadir NAD ve Hasan CEMAL, vb.nin yazdklar da herkese biliniyor!.. M LL YET - BA
YAZILAR: "12 Eyll'n Baars
arttr..." "Bu a lardan lkesini seven herkese yeni ynetimin hedeflerine baar ile ula masna yardma olmas dyor..." "Ama devletin ve demokrasinin sal iin aklanacak grlere birbirinden farkl olsalar bile, Orgeneral Evren'in gler yz ile bak lmasn bekliyoruz..." "Milli Gvenlik Konseyi hepsi ayn dorultuda birle mi, stelik aralarnda askeri hiyerari olan fedakr ve kendilerini lkeye adayan be komutandan oluuyor..." "Devlet Bakan'nn iaret ettii bir geree yrekten katldmz belirtmeliyiz..."

YILMAZ ET NER: (12 Eyll ncesinde, iilerin ii yavalatmalar ndan, uzun sren grevlerden dert yand  yazs ndan!..) "Ksa bir sre sonra ok salkl, mutlu ve zengin bir Trkiye'nin ortaya kmamas mmkn deildir..." Zeki SARAL, usta bir mizah yaklamyla unlar ekliyor: "Abdlhamit'in yadanlklar bile senden insaflyd!.."

49

REF K ERDURAN: "Basnda o uurda ibirlii yaplmal..." "O yndeki abalara tm gcmzle omuz vermeliyiz..." MMTAZ SOYSAL: "Trkiye'deki bu rejim, Trkiye bir i savan eiine yaklat, Trkiye'nin sokaklar yrnmez duruma sokuldu u iin istemeye istemeye, byk bir zveriyle geldi..." MEHMET BARLAS: "Evren'i anlyoruz..." "Bu bakmdan, eski politik kadrolar da Evren'e yardmc olmaldr..." "Bunu hem biliyorduk, hem de doru buluyoruz..." EM N LA
AN: "Devletin devlet olduu zaman neler yapabileceini Mamak Cezaevi'nde yaadk..." "Bu yeni dzende disiplinsizlie, laubalilie, kaytarmaya yer yok..." ET N EME: "Orada, niformasna efendilik sinmi demokrasi gnlls bir askeri gcn ynetime el koymas , aknlk yaratr..." 25 ARALIK 1990/M LL YET/"EVREN' N ANILARI": KENAN EVREN "Pisi pisine vurulmak istemiyorum. Konsey yesi arkadalara, "Beni ve sizlerden birini ldrrlerse; en kdemli arka-lar emir-komutay alr, suikast rgte mensup hkml ve tutuklular kuruna dizersiniz..." dedim..."

"KALEMLER N HANET 'nin yazar Zeki SARAL, burada hesap soruyor: "Evet Nadir Nadi, Uur Mumcu, Oktay Akbal, Hasan Cemal, lhan Seluk, Nazl Ilcak, Oktay Eki, Gneri Civaolu, Metin Toker, Mmtaz Soysal; ite sizlerin Kemalist, Atatrk liderinizin syledii szler... Sizler akan kanlan, ampanya gibi itiniz!..  te desteklediiniz ynetim!.." "Sizler "Hay r, yazdklar m doruydu..." diyorsanz, 12 Eyll ile birlikte, bir gn tarih nnde vereceiniz hesaba hazrlann..." "Uur Mumcu'nun 16 Ekim 1980'deki avuolu-Kozano luHisarbank ve YOLSUZLUK konulu yazs, Cumhuriyet Gaze-tesi'nin ald bir milyonluk iki ilan sonucu kesiliverir!..(Cumhuriyet, bir pazarlama irketi gibi paray grd m, susmasn biliyor!..) "zellikle Tercman Gazetesi ve yazarlarnn D SK'e amanszca saldrs na Cumhuriyet dahil btn gazeteler sessiz kalmay yelediler..." "Okuyuculara sorduktan masum (!) okur anketlerinin nasl kullan ldn gryoruz. Cumhuriyet Gazetesi'nin bir ticari kurulu olduunu, paray verenin dd istedii gibi kullanabileceini unutmuyoruz..." BEYLER, S Z N H YZNZ KIZARMAZ MI?...H SIKILMAZ MISINIZ?.. BUNLARIN HESABINI VERMEYE HAZIRLANMALISINIZ!... Evet, "12 EYLL BASINININ K NC YZ KALEMLER N HANET 'ni mutlaka okuyunuz. Uzaktan sayg duyar gibi olduunuz nice gazeteci yazarn i yzn ok net biimde greceksiniz!.. Okunmal ve ibret alnmal!.. 50

TAVIR

KTAP TANITIMI

ARDINDAN

brahim Karaca'nn "Ardndan" iir kitab getiimiz aylarda yay nland. 8186 yllarnda yazd iirlerden olu an kitaba, yamuru, ye ili ve deniziyle Karadeniz esintisi hakim. nce yo un bir hznle kar la yoruz. Yreinde iselle mi bir ac, kendisiyle ve okurla bir hesapla maya giriyor. D en "bin" dostun ardndan, bin kez de kendisi d yor. "Bir ak am balkonda oturup/lm gnn d nmek/ya amay sevmektir". Ancak bunca acdan, s cak taze bir umut damtmas n biliyor. "Ylgnlk bize gre deil/deil ya/deil sahil boylarnda alamak/(....) sen bakma gzmden akana/susuz bymyor tohum." "Umudu zora ayarla" diyor. Umudu en zorlu gnlere ayarlayp, inan ve sevda ykl bir yrekle bitiriyor dizeleri. Sanki, "su diye bakan topraklar" var diye sesleniyor okura ve d enlerin "ardndan bir sel" b rak yor.  te, gece vakti k rlarda yatan ve sabah seni serinleten iyler benim gzya larmdr. Yamura yazacam adn..

ARDINDAN

(ARDINDAN/brahim Karaca/Belge Yaynlar, Yeni Sesler Dizisi/ubat 1991/88s.)

TAVIR

51

HABERLER - YORUMLAR

BASIN TOPLANTISI YAPILDI: ANT TERR YASASI! 23 Temmuz 1991 gn Kltr ve Sanatta Tav r Dergisi Ankara Temsilcilii, Grup Ekin, Tiyatro Ara, Daarck Halkbilim Ara trma Eitim Dernei tarafndan Ankara Sanat Tiyatro'sunda (AST) bir basn toplants dzenlendi. zeri "Devlet Terr Yasas 'nn sonular olan katliam haberleriyle ilgili gazete kprleriyle rtl paralanm ceset maketiyle bu yasan n sonularnn so-mutlanmaya al ld toplantda, Grup Ekin "D enlere" adl arky, bu yasayla katledilen ehitler iin syledi. Anti-Terr yasasnn halka ve devrimcilere kar dzenlenmi bir "Devlet Terr Yasas " olduu ve bu yasann tm maddeleriyle iptal edilmesi gerektii belirtilen aklamada e itli 'reform' grntleriyle gndeme getirilen anti-terr yasas nn daha mrekkebi kurumadan gerek yz ortaya km tr. yle ki bu yasa daha imdiden en az 50 ki inin katili olmu tur. nk bu "Devlet Terr Yasas" yle bir 'terr' tan m yapmaktadr ki, tm halk "terrist" ilan edilmekte, hangi davran n, hangi eylemin "terrizm" saylaca belirsizle tirilmektedir. Bu anlamda bu yasann kurban salt devrimcilerdemokratlar deil, egemenlerin kolluk glerinin ho una gitmeyen herkestir. "... Son olarak stanbul ve Ankara'da toplam 12 devrimcinin dnya halklarnn katili Bush'a adeta kurban edilircesine katledilmeleri, bu yasan n son rndr. Oysa Bush, emperyalizmin eli kanl patronu, halklarn katili bir cellattr" denildi. Bas n aklamas ehitler iin yaplan sayg duru uyla sona erdi. Ankara'da sanatlar tarafndan yaplan bylesi bir toplantnn, lkenin gndemindeki sorunlara ynelik devrimci-demokrat duyarllk gsterilmesi as ndan nemi bykt. Kendini devrimci-demokrat olarak lanse etmede mangalda kl brakmayan "toplumcu gereki" birtak m dergiler ve sanat aydnlar halk zerinde terr estiren "Anti-Terr" yasasyla ilgili bir basn aklamas na bile imza koymayarak ne kadar "halk ", ne kadar "toplumcu gereki" olduklar n bir kez daha sergilediler.

TAVIR

52

HABERLER - YORUMLAR nin scaklnda halay ekebilmeli, can bedeli yrtlen mcadeleyi yreinde hissedebilmelidir. Bu zorlu s navlar gze alabilenler bir yanda, yrnecek uzun yolda geri dnenler, duraksayanlar, brakp gidenler bir yanda olacaktr. Yz halka, halk n aclarna, sevinlerine, yoksulluuna dnk olanlar, bunu yaama geirmenin huzurunu, cokusunu en kk hcrelerine kadar hissedecekler; bunu gze alamayanlar ise, hibir eyi gerek anlamda ilerinde yaayamayacaklar, yani kk insan olacaklardr..." ADAPAZARI KONSER: Her yl Adapazar'llarla birlikte olan Grup Yorum, bu y lda "evre
enlii" dolays yla Adapazar 'nda bir konser verdi. Belediyecilerin "TRKLER SUSMAZ, HALAYLAR SRER" pankartn astrmamas zerine izleyiciler pankart konser boyunca elde ele dola trarak mesajn yay lmasn saladlar. Binlerce insanla birlikte yaklak 2 saat sren konser byk bir halay emberiyle bitirildi.

GRUP YORUM AVRUPA'DAYDI ki buuk ay sren Avrupa turnemizden 11 Haziran gn dndk. Tav r dergisinin 9. saysnda Avrupa konserlerimizin ksa bir deerlendirmesini yapm tk. Paris, Hamburg, Hanover, Nrnberg, Strasburg, Amsterdam, Mannheim Konserleriyle birlikte Avrupa'da seslendiimiz kitle 60.000'e ulat. Trkiye'ye dndk, hak alma mcadelesinin bar na... Anti-terr yasasnn uygulanmasna tanklk ediyoruz. Avukatlar mz, gazeteci dostumuz Deniz Teztel gzaltna alnd, tutukland. Halkn hukukular ar ikencelerden getiler, sr vermeden. Trkiye'deyiz artk. ilerin, memurlarn avaz yla anlatyor trklerimiz sokaklar , meydanlar... Trklerimizde, marlarmzda mcadele edenlerin s cakl var artk. Trkiye'deyiz! Zebanilerin yerinde infazlar karsnda "Bize lm Yok" diye haykranlar n soluuna katacaz soluklarmz . Grup Yorum EDRNE KONSER: Krkpnar
enlii kapsamnda yer alan Grup Yorum, 4000 kiiye seslenme olanan buldu. Grup Kz lrmak'n da ayn gn katld konserde Grup Yorum'un verdii mesaj olduka nemliydi: "... Grup Yorum; mziiyle, kiiliiyle, yaptklaryla, yaam biimiyle, yeni bir kltr ve gelenektir. retimlerimiz kiilere deil, halka malolmaldr. Grup Yorum bu anlamyla halka ait bir deerdir. Bir Yorum'cu yeri geldiinde madencilerle omuz omuza yryebilmeli, grev ateiTAVIR

EREL KONSER: Ereli Halkevi'nin dzenledii Grup Yorum konseri, 700 kiilik bir katlmla gerekle ti. zellikle konserin sonuna doru kabaran coku seli, halaylarla dorua ulat. Zonguldak maden grevcilerinin de bulunmas yla konser ayr bir anlam kazand. zellikle konserin bandan itibaren srekli "Madenciden" parasn isteyen madencilere Grup Yorum bu parasn da tm madencilerle birlikte "doal komuyla" beraber syledi. 53

HABERLER - YORUMLAR e parknda dzenledii bir gsteride yaklak 500 ii ve ailelerine sergiledi. Ayrca Bem-Sen'li memurlar n Trkiye'de ilk defa gerekletirdikleri memur grevlerinde Grup Yorum'la birlikte SK , Bakrky, Kadky Eminn ve K. ekmece Belediyelerinde yakla k 4000 memura 15-16 Haziran oyununu sergiledi. Bu oyun Disk-Ma-den-i dayanma yemei, zgr-Der, ve iftlik halk nn dzenledii bir piknikte iir dinletileriyle sergiledi. Zonguldak Halk Kltr Aratrma Derneinin davetlisi olarak Zonguldak'taki madenci ailelerine "Madenci" adl oyunu sergiledi.

GRUP EKN TUNALI HLM KONSER

Grup Ekin, 7 Temmuz Pazar gn, Tunal Hilmi caddesinde bulunan Kuulu Parkta bir konser verdi. Ankara Byke-hir Belediyesinin Park Konserleri erevesinde dzenledii konser saat 15.30' da yapld. Daha nce konserin saat 18.00' de yap laca duyurulmutu. Konser saatinin 15- 30'a alnmas halkn byk bir blmnn izleyememesine neden oldu. Saat 18.00'de konser yerine gelenlerin says yzlerle ifade ediliyordu. Konserin ilanlarnn iki gn nce aslmas katlm dren bir baka etkendi. Tm bu olumsuzluklara ramen kitle cotu. Grup Ekin'le birlikte koro olu turdu. 1500 yrek haykrd: "Bize lm Yok, Bu yrek hi durmayacak, bu yrek hi susmayacak". Konser sonuna doru insanlar halaya durdu. Halay n ardndan konser hep beraber sylenen "1 Mays" mar ile son buldu.

AHMED ARF' YTRDK

4 May s 1991 tarihindeki "  te Trk, te
iir" gecesine stanbul valiliince katlmas yasaklanan Ahmet Arif'i 2 Haziran 1991'de yitirdik. O; "ad yasak lkesinin Botan'na, Ar's na, Glala'sna dein btn dalarna zgrln 'bahan gelsin'" istiyordu. O; Trkiye'de hasta iken; "ben buralarda, bu hastanelerde, bu topraklarda de il, gene oralarda Dicle kysnda bir adrda lmek isterim" diyordu. "Beni basknlar gtrr Gerillann ahdamar halkma Korkun ve soylu bir tutumdur dayatma

OHS OYUNCULARI ETKNLKLERN SRDRYOR

Ortaky Halk Sahnesi Oyuncular Eyll Analar adl oyunu Adapazar Belediyesinin dzenledii bir enlikte ve orlu Halkevi'nin davetlisi olarak, dzenlenen bir etkinlikte sergiledi. zgr-Der'in A khava tiyatrosunda Krt halkyla dayan ma leninde ve T'l rencilerin alternatif enliinde "Ad Yasak lke" adl oyunu yaklak 5000 kiiye sergiledi. 15-16 Haziran adl sokak oyununu Belediye-  I no'lu ubenin etkinlii erevesinde Grup Yorum ve Grup zgrlk Trks'nn katlmlar yla 15 i yerinde yaklak 3000 kiiye, Paabahe Cam Fabrikas grevci iilerinin PaabahTAVIR

Biz ki yar ny z halkn Umudu, yzak yz Hnc, namusu...

afaklar, Taaa afaklar Hey canm Kalbim, dinamit kuyusu... Bir halkn kalbi dinamit kuyusu. Cudi'deki patlama sesleri Cizre'yi yakar... 54

HABERLER - YORUMLAR

"ALANLARDAKSESMZ " ADLI FOTORAF SERGS AILDI

LIK'

SS KT D NCEYE
FOLKTUR, 'TANI IMDIR NSANadl sunusundan sonra 'SS KT D NCEYE' adl oyununu da Ankara'da sergiledi. Gemi ten bugne varolagelen din al ld
Halk smrsnn oyunda halk anlatlmaya al lyor.

AFOG yesi Mehmet zer'in "ALANLARDAK SESMZ" adl Foto

raf Sergisi Anadolu Sanat Merkezi

oyunlarna yeni bir yorum getirilmeye oyunlarndan esinlenilerek olu turulan yeni danslar tiyatral
elerle btnle tirilmeye al lyor. Kostmler ise, otantik halk oyunlar giysilerinden genel birlikte, tamamen farkl. Halk oyunlarna yeni yorumlar getirilmesini anlamyla elitiz-me olumlu kadar bulmakla varan,

(ASM)'nde ald. Serginin al i i eylemlerine denk d mesi dolays yla zel bir anlam ifade ediyordu. A l , yakla k gerekle ti. Demokratik zellikle de 100 insann katlmyla e itli ve

Milletvekillerinden, Kitle

rgtlerinden

anlatlmak istenenleri somut ve anla lr bir biimde anlatmamak ise ele tirilecek bir nokta. Sunuda, ele tirilebilecek bir di
er nokta ise sylenmek istenenlerin byk oranda benzerlikler kullan larak anlatlmasyd. reddetmemekle Bunu birlikte, bir tamamen olguyu,

sendikalardan

gelen

mesajlar dikkat ekiyordu. nk sergi, Otomobil- , Belediye-  1 nolu ube, Tmtis, Harb- , Basn-  , Likat- , ve Bel-dayder'in katklaryla a lm t. Serginin bir di
er zelli
i ise, polisin Rize'de ayn sergiyi fiilen

onun benzeriyle anlatmak, izleyiciye gerekli estetik hazz veremez. Sanat, var olan gerekli
i yeniden yaratma i idir. Benzetmede yap lan ise yeniden yaratm olmad
iin, do
al olarak ortaya kan eser estetik bir btnlk ta maz. Bu anlamda de ak c SS KT ortaya bir kan biimde DNCEYE'de ba tan sona

yasaklamasy-d. Bu ise bizlere egemen snflar n, bir sergi de olsa, var olan statlerin d na kldl
nda tavrlar nn nasl birden de
i ti
ini gsteriyordu. Mehmet zer serginin Rize'de yasaklanmas sylyordu: zerine Toto
raflardaki unlar sesimizi

nemli bir eksiklik, seyirciye kendini izlettirememe oluyor. Oyuna girilirken da

tlan bro rlerde "gemi ten alp, gelece
e aktarmak-

susturabilirler ama alanlardakini asla..."

TAVIR

55

HABERLER - YORUMLAR la ykml olduumuz her deerde, iinde yaadmz toplumun tm ynleriyle doru bir yanstlmas yaklam "biz kltr gerektiine getirilse hamal de, olmak trnden (halk mzii, halk el sanatlar, halk oyunlar gibi) yeterince yararlanlmamas bu arm daha da kuvvetlendiriyor. Btn bunlara karn halk oyunlarna yeni yorumlar getirme (ada Halk Danstan olunmas bulunabilir. yaratma) anlamnda, abas sunu iinde olumlu

inanyoruz" denilerek, kltr sorununa balktaki

istemiyoruz" sylemi daha ok, bize miras kalan halk kltrne gereken nem verilmek istenmiyormu gibi bir arm yapyor. Oyunda da halk kl-

ARI Onlar tarihin en byk hesaplamalarndan birinde gen cecik cbbeleriyle grmtk. Bir byk davay stlen menin onuruyla gerici dzenin hukukunu reddedip iki hu kukun karlkl hesaplamasndan sz ediyorlard. Onlar mah keme salonlarnda "" i daima yaam, ve gelecei savunanlarnn safndaydlar "Tarih en byk yarglaycdr" 13 Haziran 1991 gn gzaltna alnan ve gnlerce s -ren ikenceli sorgulardan geirilen, Av. Bedii Yarayc, Av. -Murat Demir ve en zorlu koullarda bile kalemini insan haklarndan emeki ynlardan ve devrimcilerden yana kullanan gazeteci Deniz Teztel'in tutuklanmasn protesto ediyor ve serbest braklmalarn istiyoruz. Okuyucularmz mektup ve telgrafla dayanmaya aryoruz. ADRES: Ankara Merkez Kapal Cezaevi Ulucanlar A NKA RA

G YOLLARI FOSEM'in, Kuzey Irak'l Krt halk nn yaad trajediyi anlatan "G Yollar" adl fotoraf (renkli) sergisi 27 Eyll 1991 gn Basn mzesinde alacaktr. TAVIR 56

FDEL'E TRK
Haydi gidelim, afan ateli ncs Ik dmemi, adm atlmam yollar boyunca Delice sevdiin o yeil timsah, Kba'y kurtamaya Haydi gidelim, zerimize yaan hakaretlerdir Marti'nin bakaldr dnceleriyle donatan iimizi O ldayan dnceler ki "Ya zafer ya lm" andn itirir bize Patladnda ilk silah Uyandnda gen bir kz hayranlyla btn lke Orada olacaz, soukkanl savalar Senin safnda Seslendiinde drt rzgara Haykrdnda adalet, ekmek, zgrlk ve tarm reformu Orada olacaz, yineleyerek szlerini senin safnda Ve sonu geldiinde Zalimden kurtulma harekatnn Orada olacaz, son savata Senin safnda Ulusallama oklarnn at yaralar Canavar yalad gn Orada olacaz, gururla Senin safnda Azmimizi zay flatabilir armaanlara kucak amak Bover sslenmi pireleri Tek isteimizdir bizim Tfek ve cephane bir de da kayal Ve eer bir mermi kacak olursa karmza Amerika'nn tarihine giden yolda Kba'nn gzyalarndan bir kefen isteriz yalnzca Gerilla bedenlerimizi rtmesi iin Che Mexico, 1956 eviri: A.R: D.Gler