MERHABA

ryen, kmekte olan hibir yap yeni ve ileri bir seenek sunamaz. Hal-k zulm ve smr altnda tutmaktan baka are (sizlik)i olmayanlar halkn sorunlarna zm retemezler. Baskyla, terrle, hak gaspyla tehir olan, yz eskiyen siyasi ktidar, yeni maskeler takarak seim yaryla kitleleri kendi snrlar iindeki seeneklerle aldatmaya alyor. Oysa emeki y
nlar dzen partilerinden umudu kesmi durumda. Devrimci seenek giderek ne kyor: Hayatn her alannda hak alma mcadelesi yrtmek. Mevcut hibir stat tanmayanlar, devrimci mcadeleyi, her alanda dzene alternatifler yaratarak srdrenler, azgnca saldrlarn hedefi haline geliyorlar. nk siyasi iktidarn kendisi dnda hi-bir yerde hibir seene
e tahamml yok. Dersane koridorlarnda, anfilerde adm adm gelece
in niversitelerine gidenler de bu saldrlardan payn alyor. Seher ahin, TDEF'in at
Rehberlik ve Dayanlma masalarndan birinde alrken polisler tarafndan dvlp camdan atlarak drld. 18 yandayd. Hayat bir yel gibi cokulu ve dinamik yaad. "Seher Yeli"yle anyoruz onu. ehitlerimiz, yeni insann, zverinin, cesaretin simgeleri olarak tarihe yazlrken, ehit analar da eme
in, gerek insan sevgisinin, metanetin simgesi olarak katlyorlar tarihin yazlna.Yarnlara duyulan zlemin nasl o
ul-kz acsn yendi
ini, cenaze trenlerinde bartlerine ba
ladklar kz l bantlaryla, skl yumruklar, fkeli baklaryla "ak stm helal olsun... Byle binlerce o
ul-kz bytece
im* szleriyle arpyorlar karanlk bak-llarn yzlerine Onlar yarnlar do
uranlar . Kapa
mz onlara ayrdk. 12 Temmuz ehitlerinden Nazmi Tkcan'n, "Aydnl
a Gzlerini Kapayanlara" adl iiriyle zer etin'in "Gne'in ocuklar in" adl iirini birlikte yaynlyoruz. Paabahe'de yllarn sessizli
i srecin en ileri ii eylemiyle krld. Cam isileri iten atlan arkadalar iin alterleri indirip fabrikay igal ettiler. Kurulan adrlar, yardm kampanyalar, yryler ve halaylarla tm Paabahe halk direnii ba
rna bast . Denizler ald, yollar yrnd, polis barikatlar krld... Ve "Cama Can Kalanlar" tm stanbul'a can kattlar Gzlerden rak bir yerde. orum'un Bayat ilesinde, iverenin keyfi uygulamalarna ve sendikaszl
a son diyerek da
a kt madenciler. Ve da
n adn kendileri de
itirdiler: Direni Tepesi. Bir kent kurdular orada. Do
ruyu-yanl, mcadeleyi tanmaya baladlar. "Direni e Te-pesi'nde Yangn" var. FOSEM ve foto
raf sanats Sevil zrek, foto
raf ve ykleriyle direniileri anlat yorlar bize. Seluk Hazinedar, Munzurlarn ete
inden Erzincan (Cezaevinden yazyor. "fkenin bilenip balland
" bir kavgadan geliyor sesi. Yazmak iin gerekesi var;... Ve tm namuslu, iyi ve gzel eyler iin aarz yre
imizi am sakz oban arma
an ne varsa paylamaya dostlarla, insanlkla." Ylmaz Gney 11 yl sonra, yeniden halkyla. Ancak tahrip edilen ya da yasaklanan onlarca filmiyle. Gerek zgrl
ne henz kavumu de
il. Onu gerek an lamda zgrl
e, eksik yanlarn da grerek ancak ilerici zn boaltmadan sahiplenerek kavuturabiliriz. ebnem a
lar'n Ylmaz Gney zerine bir yazsn sunuyoruz. Bir tarih yayoruz. Emperyalizm, yeni dnya dzenini, yklan duvarlarn zerine kuruyor. Sosyalizmin onlarca ylda yaratlan de
erlerini ve dnya halklarn bir rpda emperyalizmin sahte vaadlerine satanlar, son olarak Lenin'e saldrmaya baladlar. Onu halklarn belle
inden silmeye alyorlar. Oysa Lenin'i ve sosyalizmi sonuna kadar savunacaklar var. nk neleri ykarlarsa yksnlar, tarihin ve toplumun yasalarn de
itiremezler. Smr, bir sistem olarak var olduka Sosyalizm ve Devrim de emeki y
nlarn umudu olarak var olacaktr .Nazm' n "Lenin'le" iirini ve Castro'nun, bir devrim sorunu olarak sanat-aydn ve halk ilikisini konu alan "Aydnlara Szckler" adl yazsn "Lenin'le ayn trkden, ayn rmaktan, ayn siperden, ayn yap yerinden olma"nn kvancyla yaynlyoruz. Dostlukla

TAVIR

SEHER YEL
DOAN GLER

Piknikteyiz. Byk bir am a

acnn altnda diz dize oturmuuz. A
alara pankartlar aslm. "Onlar ki soylar tkenmeyen birer ahindirler" yazyor birinin zerinde. kimizin de elinde kk birer dal paras var. Bir yandan topra
a anlamsz figrler iziyor, di
er yandan syleiyoruz. Bir ka metre temizde ekilen halayla sarslyor yer. Cokuyla sylenen trkler, anlarda atlan zlgtlar a
alarn dallar arasndan gkyznn mavili
ine karyor. Yaklan zgrlk ateini evreleyen beyaz bartl ehit analar ak stm sizlere helal olsun" dercesine kucaklyor halaydakileri. - Buradaki herkesi o kadar seviyorum ki... diyorsun. Belle
imi yokluyorum. Senin le, Dnya Kadnlar Gn'nde niversitenizde tanmtk. Kutlama iin bir program hazrlamtnz. Bu program erevesinde biz de lkemiz ve dnya emeki kadnlarndan, lkelerinin kurtuluu iin gerilla mcadele si veren kadnlara dek uzanan grntlerden oluan bir dia gsterisi sunacaktk. Sen bir konuma yapacaktn. Gsteri bitti
inde heyecanlydn. seslenecek olmann verdi
i tatl bir duyguydu yaad
n. Elini tuttum, dosta glmsedin. 8 Mart'n tarihesinden baladn sze.

- 1857de New York'lu 40.000 kadn iinin greve gitti

i gn olan 8Mart, 1910'da Dnya Emeki Kadnlar Gn olarak kabul edilmitir. Konutuka heyecann eriyip gidiyordu. Szckleri bir yanl anlamaya izin vermemek iin zenle seiyor, yre
inin tm inanml
yla konuman srdryordun. - lkemizde kadn ikinci snf insan konumundadr.  yerinde smrld
yetmezmi gibi bir de evde smrlmektedir... Ve biz diyoruz ki kadnn kurtuluu, kadn erkek omuz omuza mcadele etmekten geer. Arkamzda halay ekenlerin tili-li sesleriyle anlardan syrlyorum. Soylar tkenmeyen ahinlerin, sarsl maz bir kararllkla lm yendikleri gnn yldnmnde, ayn ama do
rultusunda mcadele edenlerin blraraya gelip, cokuyla, sevgiyle ve inanla lme yeniden gzda
veriyor olmas ne gzel. Yaamn sona ermesi, insano
lunun a
lar boyu en byk korkusu. Oysa insanlarn kurtuluu iin, smrsz, sevgiyle o
alan bir dnya iin o korkulan so-nu Toplulu kucaklamak
a lm ne kadar de
ersiz klyor. Gzlerin dalyor bir ara. niversiteye ilk geldi
in gnlerden sz ayorsun.

TAVIR

- Biliyor musun, ilk alt aym sadece evremde olup bitenleri gzlemlemekle geirdim. Bir niversite rencisi olarak sorunlara duyarl davranmak onlara sahip kmak gerektiini biliyordum. Ama birlikte yryeceim arkada lar da iyi semem gerekiyordu. Teorik eksikliim ba langta bu seimi yapmam zorla tryordu. Bu yzden ben de bu sorunlar kar snda hangi anlay doru tavr alyor onu izledim. Beklememe de dedi dorusu; z sz bir olanlar ayrabildim. Sonuta buradaym i te... Buradaki herkesi o kadar seviyorum ki... Sevdii insanlarla birlikte olmann mutluluunu siyah gzlerinin ltsndan okuyabiliyorum. Yine de o ltnn ardnda daha nce hi grmediim gizli bir hzn ta yor gzlerin. Dayanamayp soruyorum. - Ailemden ayrldm... Geen hafta memleketime gitmi tim. Onlara her eyi aka anlattm. Bu lkede halkmn ezilip, smrldn evremde olup biten hakszlklara mdahale etmeyip gzlerimi kaparsam mutlu olamayacam syledim. Tatil dneminde de stanbulda al malarm srdrmem gerektiini belirttim... Aslnda onlar da biliyor dzenin pisliini, irkinliini, Mcadele etmeden hibir eyin de i meyeceini de biliyorlar. Benim ba ma herhangi bir olay gelmesin den ekiniyorlar. zellikle annem gitmeme kar kt Babamn gemi te baz siyasi deneyimleri olduu iin, daha lml yakla t. Biraz da sa-

vunduu d nceler dorultusunda yeterince mcadele verememenin ezikliiyle engellemek istemedi. Kararllm grnce de daha fazla stelemedi. On sekiz ya ndasn demek ? Ya n rendiimde a tryorum. Konu manla, davran larnla daha olgun gsteriyorsun. Mcadelenin iinde pi en olgunla an iyi bir rnek olarak duruyorsun kar mda. - karken babam, "kendine dikkat et" dediinde, dikkat ederim. Ama bildiin gibi ben rgtl bir insanm, beni arayp soracak, zor anlarmda yardmc olacak, beni koruyacak binlerce arkada m, yeni bir ailem var. im rahat gvenle ayrlabiliyorum evden. Oysa sen rgtsz bir insansn, senin daha fazla kemline dikkat etmen gerekir" dedim. Kavgana kendini adam ln, gnn her saniyesini devrimci mcadeleye verebilmek iin gze aklklarn vgye deer tavrlar. Senin gibi o kadar ok arkada m var ki. Senin zelinden karak, yolda lk balarn aile balarndan stn tutanlara bir iir yazmak d ncesi uyanyor kafamda. Gemi ten bugne o kadar ok ey dei ti ki. Artk kzlarmz yurtlarna sevdalanyor ve onun uruna evlerinden ayrlabiliyor. Kadn erkek birlikte gsleniyor, d mann saldrlan; gzaltlar, i kenceler birlikte ya anyor; trkler, mar lar birlikte syleniyor, halaylar ekiliyor omuz omuza. Kadn-erkek birlikte dikiliyor d man burlarna kavga-

TAVIR

nn bayraklar. "Soframzdaki yeri, kzmzden sonra gelen'ler birlikte yerine getiriyorlar halkn adaletini. Kadn-erkek birlikte atlyor gzel yarnlara giden yolda admlar. Bir szck srs delice uuuyor kafamn iinde, szckler bir iirin ilk dizeleri olarak konuyor ak ka
da zamanla. Kmr gzl kz Sen de sevdalara dtn demek Dtn de daldn yangnlara Yerin hazr Haydi katl halaymza O gnk piknikten sonra iki kez daha karlkl oturup konutuk seninle. lki Paabahe iilerinin direniine destek vermek iin gitti
imiz gnn ertesiydl. ilerle birlikte direni havasn solumann gzelli
inden sz etmitin. Bir de fabrikadan ayrlrken polisin otobsnz durdurup iindekileri indirerek gzaltna almaya altklarm. Siz inatla otobsten inmeyi reddetmitiniz. Polis de kararll
nz grp sizi indirmekten vazgemiti. Herkesi indirdikleri halde size dokunmamlard, bylece yeni bir gzalt durumunu savuturmutunuz... Sen bunlar anlatrken iirin tamamlayabildi
im ikinci blm geldi aklma. Gece sal kz Sen de yarnlarn aldn demek Aldn da girdin dalgalara Liman yakn Haydi dayan boranlara

niversitelerin almasna ksa bir sre varken yeniden karlamtk. almalarnz yo
undu. Bir ay iimlik zamanda "Bu yl mcadele ok daha sert geecek bunun bilincinde iyi bir ekilde haz rlanyoruz yeni akademik yla. Mevzilerimizi mutlaka daha ileriye tayaca
z" demitin. Siyasi polis tarafndan niversite binasnn nc katndan atld
n
rendi
imde, belle
imden gn
na kan duygu ve dnceler btn bunlar. Kck yaamna o kadar ok erdemi s
drdn ki devrimci kararllk, onur. dayanma, paylama, sevgi adnla anlr oldu.

Seher yeli kz Sen de anadan getin demek Getin de kotun sevdalna Yurdun damat Haydi sarn ak duvaa

Piknikteyiz. Byk bir am a

acnn alt nda diz dize oturmuuz. A
alara pankartlar aslm "Onlar ki soylar tkenmeyen birer ' AHN'dirIer" yazyor birinin zerinde. Halaylar ekiliyor, trkler syleniyor. - Buradaki herkesi o kadar seviyorum ki... diyorsun Biz de seni seviyoruz, yllarla tkenmeyecek, gelece
e tanacak, tandka o
alacak bir sevgiyle seviyoruz seni.

TAVIR

AYDINLARA SZCKLER (1)

FDELCASTRO

Hi phe yok ki hayata kar devrimci davran olmayan sanatlar, hem de iyi sanatlar vardr. te Devrim bu sanat ve aydn grubu iin bir sorun olmaktadr. Para iin yazan ya da drst olmayan sanatlarla aydnlar iin Devlim hibir zaman bir sorun deildir-yleleri ne yapacam, neyin kendi karna olduunu, yolunun ne oldu-

halkn ounluu, yani bask altnda olan, smrlen snf olacaktr. Biz her eye u gzle bakarz: Halk iin iyi olan neyse bizim iin de iyi olan odur, onlar iin soylu, gzel, yararl ne ise bizim iin de soylu, gzel, ya rarl odur. nsan halk iin ve halk adi na d nmezse yani insan smrlen byk halk ynlar iin d nmez, onlar iin hareket etmezse dev-

unu ok iyi bilir. "Sanat yanlar devrim- rimci davran a sahip deildir. Gerek sorunla, ha- ciliklerinden daha ar Biz her hareketin iyiliini, yata kar devrimci basan insanlar tpatp yararlln, gzelliini bu davran lar olmabizler gibi d nemezler. adan bakarak inceleriz. yan ama aslnda na nsan n bunu anlad halde muslu olan sanat ve aydnlar kar la maktadr. Byle kimselerin dev- bu uurda sava amadn kabul etrimci obalar da olmasalar da, sanat mek durumunda kalmasnn ok ac olsalar da olmasalar da hayatta birta- okluuna inanrz. Bizler devrimciyiz, ya da yle km erekleri, amalar vardr; hepimiz kendi kendimize bu erek ve olduumuza inanmaktay z. Sanat amalarmzn ne olduunu sormal- yanlan devrimciliklerinden daha ar yz. Devrimciler iin bu erek ve basan insanlar tpatp bizler gibi amalar var olann dei tirilmesine, d nemezler. Biz herhangi bir i insann kurtulu una ynelmi tir, at masna kaplmadan insanlk iin Eer biz devrimcilere, bizleri en ok ura r, amacmza varacamz bilineyin ilgilendirdii sorulursa buna riz. Bizim ba lca ereimiz halkt r. halk cevabn vereceiz, her zaman Kendimizden nce halk d nmek ball diyeceiz. Gerek anlamnda zorundayz; zaten gerek devrimci halk, yani halkn ounluu, sm- davran da budur. Bu davran a sarl m olan. ihmale uram olan hip olmayanlar ya da olamayanlar, halk. Bizi en ok ilgilendiren daima

TAVIR

ama gerekte namuslu olan insanlar iin Devrim bir sorundur; ama Devrim onlar iin nasl bir soruma, onlar da Devrim iin sorundurlar. Devrimci olamayan namuslu yazar ve sanatlarn Devrime yardm etmek istedikleri ve Devrimin de bunlarn yardmna ilgi gsterdii gerei ortadadr. Bunu ak bir rnekle anlatmak yerinde olur: Biraz nce bu krsden bir Katolik yazar konutu. Kendisini pheye dren sorunlar byk bir aklkla dile getirdi. Kendi idealist gr asndan bir sorunun zmn yapp yapamayaca n, ya da o gr asn savunan bir eser yazp yazamayacan sordu. Bir devrim ynetimi iindeyken bu duygularna uyumlu olarak yazp yazamayacan ak olarak sordu. Karlat sorunu rnek diye ele alnabilecek bir biimde ortaya koydu. Kendi duygularna gre ve Devrimin inanlarna tam uymayan kendi inanlarna gre yazlar yazp yazamayacan sordu. Kendisi iktisadi ve toplumsal konularda Devrimi onaylyor, ama felsefe bakmndan Devrimden ayrlyordu. Bu aklda tutulmas gereken bir rnektir, nk bu, Devrime kar olumlu bir davran gsteren ve Devrim iinde duygularn ne dereceye kadar zgrce aklayabileceklerini renmek isteyen yazar ve sanatlarn durumunu yanstmaktadr. Devrimi bir sorun olarak gren, te yandan kendileri de Devrime bir sorun olarak grnen bu sanat ve aydnlarla ilgilenmek Devrimin grevidir. nk Dev-

rim ynetimi, yalnzca devrimcilerin, devrimci yazar ve sanatlarn kendisine katlmasndan daha fazla bir eyler ister. Gerek devrimci davrana sahip olmayan kadnlarla erkeklerin halkn ounluunu meydana getirdii bir gerektir; devrimciler halkn ncleridir ve btn halkn kendileriyle birlik olmasna almaldrlar. Devrim, yazar ve sanat olsa da olmasa da. btn namuslu insanlar kendisine katmak amacndan vazgeemez. Devrim, halk ounluunu kendi dncelerine inandrmal, halkn ounluuna dayanmas gerektiini unutmamaldr, yalnzca devrimcileri deil, btn namuslu vatandalar, devrimci olmasalar da, saflarnda toplamaya almaldr. Devrim yalnzca umutsuz gericilerden, kar devrimcilerden vazgemelidir. Btn teki aydnlara ve yazarlara, olumlu bir politikas olmaldr. Devrim gerek durumu kavramal ve devrimci olmayan btn sanat ve aydnlarn Devrimde alacak ve yaratacak bir yer, devrimci olmamalarna ramen yaratc ruhlarn onaya koyacak frsat ve zgrlk bulmalarna imkn vermelidir.

Devrimin temel ilkelerinden birisi sanat ve kltr hazinelerimizin gerekten halkmza ait olabilmesi iin, sanat ve kltr gelitirmek olduundan. Devrim bu alandaki gelimeleri bomaya kalkamaz. Halkmz iin maddi anlamda olduu kadar, ruhsal ve kltrel anlamda da daha iyi bir hayat bimekteyiz. Devrim halkn btn maddi ihtiyalarn karlamak iin btn koullarn ve

6 TAVIR

da halkn da daha ok ve daha iyi anglerin geli mesini ama edindii lamasna yardm etmeye al malyz. gibi, halkn btn kltrel ihtiyalarn Bu lkenin hibir sanatnn amacna kar layacak ko ullar da hazrlamak kar olduuna inanmyorum. Hele ister. Halkmz n kltr dzeyi insanlarn ada lar iin yaratmalar d k mdr? Bu yla kadar halkmzn gerektiini gz nne alrsak. byk bir ounluunun okuma Yalnz ve yalnz gelecek ku aklar iin yazmas yoktu. Halkn byk bir o yaratmaya al an sanat olaunluu alk ekiyor ya da sefalet mayacan sylemek istiyoruz, niinde ya yordu. Yine halkn oun k bize kalrsa byle d nen bir luu ihtiyalar olan maddi mallar sanat kendini kandrmaktan ileri dan yoksundular, biz halkmza bun gidemez.. lar salayacak koBu, ada lar ullar yerle tirmeye "Btn yarat c iin al an faaliyetlerde halka al yoruz. sanatyanamak gereklidir. Ayn ekilde nn eserinin Ama ayn zamanda btn kltrel faaligelecek ku aklara halkn da daha ok ve yetlerin halka ula kalmayaca daha iyi anlamas na mas iin gerekli koanlamna gelmez. yardm etmeye a ullan da getirmelink bir sanat lmalyz''. yiz. Bu, sanatlarn nn, ada lar eserlerinin sanat deerlerini feda iin etmeleri anlamna gelmez. Bu, yaratt eserler, ada tan kendisini sanatnn halk iin yaratmasna ster anlam ister anlamam olsun, abalamamz demektir ki, tarihsel ve evrensel deerler kazankar lnda halk da kendi bakmn- m lardr. Biz Devrimi gelecek ku akdan kltr dzeyini ykseltip sanat- lar iin yapmyoruz. Gelecek ku aklaya yakla abilsin. Bu konuda genel ra olacak faydasndan ve tarihsel bir bir kural koyamayz: biz burada ko- olay olmasndan bamsz olarak biz nu urken hepsinden ayn ey gibi bu ku ak ile ve bu ku ak iin Devrim SZ etmemize ramen btn sanat yapmaktayz; bu Devrim bugnn erfaaliyetleri benzer deildir. Genel kek ve kadnlar iin, bugn iin olbir kural koyamamamzn bir nedeni duundan gelecekte de nem kazanacakt r. de u sorular sormak zorunda oluGelecek ku aklar iin Devrim umuzdur. Sanat halka yakla ma yapsaydk bizimle kim yola kard? abasnda nasl bir anlatm ilkesi kulBiz, sanatnn lmsz ne lanmaldr? Halk sanatdan ne istesahip olma azmini krmadan melidir? Bu sorulara genel bir kar - amzda ya ayanlar iin al yor lk veremeyiz phesiz. Vermeye al- ve onlar iin yarat yoruz. rsak konuyu basitle tirmi oluruz. DPNOT: Btn yaratc faaliyetlerde halka ya1) Bu yaz ilk kez 1968'de Yeni Der-gide,1980'de Sanat na mak gereklidir. Ama ayn zamanEmei'de yaynland.

TAVIR

NAZM TRKCAN

AYDINLIA GZLER N KAPAYANLARA

Biz kt
mz bu yolda her geride brakt
mzda geici yol arkadalarmz daha bir arnm daha bir grlemi olaca
z Hor grmyoruz onlar hanetle kucaklaana dek ama Sanmasnlar ki ho grecegiz nk onlar, terkederek saflarmz gemi oldular kar saflara Unutmayaca
z ve haykraca
z dmana sklmayan her kurunu kendimize sklm sayaca
z Ve seslenece
iz Karanl
n hsmndan korkup aydnl
a gzlerini kapayanlara Zulm kapnz bir gn mutlaka alacak Ve siz bir kez daha yklacaksnz aresizlik emberinde. Oysa biz yeniden do
aca
z lmlerde.

TAVIR

ZER ETN

GNE N OCUKLARI N

Alaca
z ocuklar Bitmemi bir trknn vakitsiz bir gecenin ortasnda alacak kapmza kara haber Radyolardan ekranlardan okunacak matemimiz korkak ve sinsi sesleriyle vurulaca
z cellatlarn foto
raflar yaynlanacak gnein ocuklarnn Kzl kor bir k olacak gzlerinde atei grece
iz Durmayaca
z

Varsn kurunlu yuvalar alsn g

slerimizde E
er koyduysak adn bir kez ktysa a
zmzdan sz Bundan byle Her temmuzun onikisinde karanl
n cellatlar a
layacak bu lkede

TAVIR

CAMA CAN KATANLAR

SEVL ZREK Bahenin iinden, tel rglerin d nda kalan krmz giysili ocua, objektifimi dorultup, yakla yorum usulca. ocuk sakin, kk, tepkisiz, kafas hafif ne eik, ama gzleri yukar, bana bakyor. Aramzda tel rg, tel rgnn ardnda kalan blnm , grntsyle bir ka kare fotorafn ektikten sonra kuruluyor dostluumuz. ocuk bir derya. Anlatyor bir dolu. nce karde ini tantyor "zcan". Babasnn "cama can* kattn. Ama "cama can katmann" bedelini i ten atlarak dediini. Onlarn burada, kapnn nndeki bu adrlarda i ilere destek olmak iin bulunduklarn anlatyor. Nurcan, kck azndan beklenmeyen byklkte szlerle. Geen arabalarn "el aklatmak" iin kornaya bastklarn. Yani i ileri desteklediklerini, kendisinin de bu yzden "el aklattn", bir de hep evde zcan'la birlikte ezberledikleri, ama zcan' n buraya gelince unuttuu "babalar i siz, ocuklar a" diye bardn anlatyor dolu dolu. Bir de evlerinde yalnzca ay bardaklarnn ve su bardaklarnn olduunu. Nurcan, srdryor tel rgnn d ndaki desteini. Tel rgnn iinde, fabrikadaki dinamizm ise, bu destein yerine ula t n gsteriyor. Nurcan biliyor mu desteinin nemini.  iler anlatyor bu kez nasl "cama can" kattklarn. "Makine onlar, robotlar, gryoruz robotlarn rnlerini, yamuk yumuk. Benzer mi insann i irmesine hi". Ama zordur cam i irmek. Nefes bu. Kolay deil. "Hani o koca damacanalar var ya, i te onlar i iririz insan nefesiyIe, robota versen yle dzgn karamaz". i makinalara gvenmiyor, sevmiyor. Canndan veriyor cama, zene bezene. Kanon kutulardan ev yapm lar, barnak yapm lar kendilerine Pencere bile am lar. Evlerine konuk ediyorlar ziyaretilerini. Cam bardaklardan ikram edilen ay iiyoruz. "Var ya abla. yirmi-drt saat vardiyal al rz biz, ay-sigara iemeyiz ara verip de. Her birimiz makinann bir di lisiyiz. Birimiz ara versek, her- ey altst olur." "Bunlar var ya. yemekhaneye geldiklerinde nce yourda ve suya saldrrlar" diyorlar hammaddede al anlar iin. Biri geliyor "Hseyin ziyaretin var. kapda, seninkiler gelmi ." "Beklesinler hele, al tlar nasl olsa gelip gitmeye, brek getirmi lerdir yine." Karadenizli olmak, "cama can" katmak ortak zellik. "Biz burada bir kent gibiyiz, glyz, desteimiz var, esnaf-halk hep birlikteyiz. Kasap haber yollam zaten, etler kokacak diye." Beykozluluk ortak zellik. Tpk Zonguldakllk gibi. "Ah, i te bilmiyoruz ki, o zaman Zonguldak'ta grevler olduunda alter indirmek varm ". "Destein ne olduunu imdi anlyoruz." "Sahi, Maga'da ne yaptlard?"

TAVIR

11

Maga'da da fabrika igal edilmitiMaga'da da iilerin tanmalar igalde olmutuMaga'da da vardiyalarn yemek saatleri ayr ayryd tannmasnlar, glenemesinler diye- Maga'da da direni yaayarak
renilmitiMaga'da da ii gcnn farkna, direnerek varmt. Gece iniyor Paabaheye. Karanlk m? Hayr. Gece l l. Gece mahallelerden gelen konvoylarn mealeleriyle aydnlanyor. Bir belediye otobs geiyor avaz avaz. ofr elleri havada, direksiyonu brakm iiye el sallyor. Konvoyun en nnde zgr, bebek arabasnn zerindeki dvizden okuyoruz adn "Btn bunlar neden oluyor anlamyorum. aylk ZGR". "Kargaa kmayaca
n bilsem, yarn da gtrece
im yrye" diyor baba- m. Gece ilerliyor, ate gibi genler, ertesi gne hazrlanyorlar. Yryn ilkeleri, dzeni konuuluyor. Bir yandan tanacak dvizler hazrlanyor. Sabaha kadar sryor bu dinamizm... Sabah aydnlanyor yava  yava Her gnk sakinli
iyle kahvaltsn ediyor ii. Zeytinini, peynirini, domatesini, bir de evden gelen bre
ini yiyor. Sabahn erken saatlerinde balyor polis helikopteri semalarda gezmeye. Parkta kadnlar, kafalar havada izliyorlar. "Niye bu kadar aa
dan uuyor ki!" "Polis var galiba iinde" "Yok canm, bu yandaki normal adam" "a
layan olmasn" "Ate ederlerse" 'Skar biraz"

"Yok canm, n'aparsn?" Yola koyuluyor Paabahe. nce iskeleye, sonra denize. ki gemi var o gn Marmara'da ba
rarak ilerleyen. Bir tarih yazlyor Marmara'ya. Gemiden gemiye ddkle destek gidiyor. "Bas kaptan, bas". Basyor kaptan dd
ne stanbul'u izliyor Paabahe denizden. Hisarlarn, camilerini Nihayet Beikta'a yanayor tm heybeliyle gemiler. Kadnlar iniyor nce. En n saftalar ellerinde dvizler: "Yaasn Paabahe direniimiz". "a
layan, Paabahe sana babandan m kald?" "Babalar isiz, ocuklar a" (Nurcan el aklatyor mu, diye aranyorum. Nurcan yok, getirmemiler herhalde) "iyiz, haklyz, kazanaca
z." Beikta'taki polis barikatn aarak yryor Paabahe. Kzgn gnein altnda ellerinde su ieleri, yals-genci, kadn-erke
iyle yryor Paabahe. Ve tm heybetiyle grnyor Cam Han. Can katlan camdan han. tm stanbul yansyor sanki cephesinde Genel bir grnt almak istiyoruz. iisiyle-polisiyle-Cam Han' yla tarihi saplamak istiyoruz. Bir binann st katlarndan birinin ziline basp "zin verirseniz pencerenizden foto
raf ekmek istiyoruz" diyoruz. Kapy aan ona yal ortlu bayan, beyine sormak iin giriyor ieri, kapy kapatarak. Bir sre sonra orta yal, beyaz sal, ortlu bey geliyor kapya "(zr dilerim, byle bir sorumlulu
u alamayaca
m" diyor bize. Ve kibarca ve yavaa kapanyor kap yzmze. Kapnn aral
ndan grnen salonun kesinde, iirinde, kristalleriyle l l Paabahe Tpk Nurcan gibi...

TAVIR

13

DREN TEPESNDE YANGIN

SEVL ZREK Bir masal ky Karakaya Ahap evleri, rengarenk ocuklaryla. O yeil evin nnde elini ykayan simsiyah bykl adam, bir de o kadnn rengarenk elbisesi. Bir yanda topra
n, yeilin, gbrenin kokusu. Bir yanda jandarma Karakaya'dan de
ilse bile, kimbilir hangi scak kyden gelmi. Saat, aksam saati. Evin iindeki k lo, duvarlardaki, yerdeki ve sedirin stndeki hallarn krmzl
vurmu insanlarn yzne. Yumurtal drm yeniyor ayla birlikte. Sohbet gzel, insanlar candan. Jandarma sklyor darda beklemekten. Hep birlikte toparlanp, veda ediliyor ev halkna. Gece karanl
nda yry balyor. Serin ama temiz bir rzgar, bir yandan toprak kokusu, da
larn kokusu. Koklayarak yryoruz. Derken dardan grnyor "Direni Tepesi"nin kvlcmlar Muhammed, bu kvlcmlardan biri sanki. Biri tututuruvermi onu. "Ben krksekiz gn burada direnmiim, buraya Direni Tepesi demiim" Tepeye ulat
mzda, atrtlar duyuluyor odun ateinin. Demokrasi yanyor Direni Tepesi"nde "lkede demokrasi mi yok, insan haklar m yok diyorum" "nsan ana avrat kfreder mi, diyorum. Sen olsan yapar msn diyorum. Yok, diyor. Ben yapmam, diyor astsubay. Sen de ona yap diyor." Muhammed bu, susmuyor anlatyor. "Daha nce de burada sendika kurulmaya allm ama baarlamam. Be tane ocak var, ayr ayr. Ocaklardaki vardiya avularyla grtk, yapabilir miyiz diye. Hereyden mahrumuz burada, isterse avu bile beni iten atabiliyor. Ben sendikal oldu
um zaman, bana bunu yapamaz, defol git diyemez.. veren bile, yz kzartc hareket bulmadktan sonra, iten atamaz. Att
zaman da sosyal hakkn verir, tazminatn verir." Bayrama giderken Yenice, aycuma, Bartn, Devrek ve Zonguldak'n eitli kylerinden olan iiler, otobs tutup, otobste herkese ak ak anlatmak zere hazrlanyorlar. "verene -biz sendika kuruyoruz- deseydik, baaramazdk." Mengen'de kimlikler sendikaya veriliyor ve yelik gerekleiyor. veren kzgn, ate pskryor "kimse elebas ne ksn" diye ba
ryor. "ii komple kt" diye glyor Muhammed. "Ben sendikal ii istemem, hepiniz .... olun gidin" szyle, antalarn alan iiler, nce iyerinin yaknlarndaki dzlkte direnie balyorlar. Sonra iverenin snrlarn igal etmeme dncesiyle "Direni Tepesi" efsanesi balyor. Yalnzca zerlerindeki gmleklerle direnie balayan iiler, zamanla burada bir da
kenti kuruyorlar. Derken bir ge-

TAVIR

14

ce, bir araba geliyor, aaya yolun bana nce arabann farlar yanyor, sonra snyor. Derken bir kurun uuyor havada, bir iinin montunu delip geiyor. Demokrasi ate ediyor Direni Tepesi'nde. "
u dalan oymular ine maden koymular Maden iileri direnite Onlar daa komular" Her biri birer da adam, sasakal uzam . Neredeyse her biri birer air. orap ve pantolon eskitmek bir keyifse, o keyfi yayorlar. Olmas gerekeni oldurabilmek iin. 20 yy. bitiminde, 21. yy'a girerken. Buras Trkiye, orum Bayat ilesi, Karakaya dalar ... Karakaya ky, scac k, rengarenk bir o kadar da yoksul. Az tesindeki dalarda yz madenci. Birine bile ne yapabilir bu kck, scack ky. "Ana avrat, oluk-ocuk,

"Er meydan buras diyor, skysa kn karma diyor." "Biz her eyi yasalarla yapmak istiyoruz. Yoksa onun on tane adam varsa, biz yz kiiyiz." Gece atei klleniyor sabaha kar. Gn aydnlanyor yava yava. Naylon ad rlardan tek tek kyor yorgun yzler. aylar hazrlanyor, odun ateiyle kararm aydanlklarda. Bir araba geliyor jandarmann yanna. inden ekmekler iniyor uvallarla. Srayla gidip tayor iiler aadan yukarya uvallar. Bir gzel ylyor hepsi yere. Pay ediliyor bir gzel. le vakti, tencereler kaynyor adrlarn nnde. Kapkara tencereler, tpk aydanlklar gibi, tpk Hakk Kse'nin yrei gibi. Gn bir, gn iki,. gn k rksekiz, gn krkdokuz. Neler renmi bu srete madenci "ekonomik olarak dokundular bize ve harekete getik. Ne kadar da dokunsan, liderlik olmadka hareket yrmyor.

Mcadeleyi zaferle bitirsek de, dier ii snfna kt rnek olmasak, diyoruz." Bir gmlekle yola kld, ekmek uruna balad kavga.
imdi naylon adrlar, aalardan yaptklar azlktan, battaniyeleri, bir de simsiyah-kapkara tencereleri var. Bir aydanlktan, de doruyu-

kundakta yatan bebee bile yahu. ou o zaman alamt yahu" Demokrasi kundaktaki bebee kfrediyor Direni Tepesi'nde. "Biz ona frsat vermemek iin bir-ey yapmyoruz. Yahu dua ediyormu, yamur yadyd geenlerde, tek tek lleri gelsin sel sularylan Bayat'a diyormu . ilerin yani."

yanl, insan haklar nn ne demek olduunu biliyorlar imdi.

TAVIR

16

SELUK HAZNEDAR

GEREKEMDR
nce dalara buulu bir morluk ker.. koyu glgeli bir ferahlk. Gne kavu makta, ezeli-ebedi ak amlardan birisi daha ya anmaktadr i te. (yine de her ak am tek kendisidir) Yapraklarda rpertici bir dirilik ve ine ucu bir sz paymza d en... Oralarda, taa derinliklerde ba ka renkler ba ka sesler. kar rlar birbirlerine... Ne olduklarn sen de kestiremezsin.. ne kadar umut. ne kadar ne e ne kadar hzn... ne kadar gemi , ne kadar gelecek, ne kadar imdi... ne kadar soyluluk, ne kadar irkinlik, ne kadar sonsuzluk... Ve yryorsundur te kar dalarda kahverengi-sar-krmz kar m renkler belirmekte.. Sonbahar.. btn grkemiyle.. Hafiften yoklar yine sz.. giden biraz da ya amdr bilirsin. Yryorsundur . Yapraklar dklr... pe inden gz yamurlar sulu sepkenler Ve k ... Her yer bembeyazdr artk... Her ey karlar altndadr Umut gibi... beklentiler gibi... Geri ekilen ve biriken fke gibi Yitirdiimiz ve kazandmz gzellikler gibi Her eyin biraz da hep acya yazgl olmas gibi corafyamzda. Mapusluk, ayrlk, gidilemeyen dostlar, rselenen sevgiler gibi. Gzbebeiyle ya da byk altndan, ama hilesiz glme gibi Pusuda d man bekleyen gerilla gibi. Sararan ve sarardka oalan yitip gitmi dost fotoraflar gibi En a alk ortamlarda bile dimdik kalan soyluluk gibi...

TAVIR 18

Derken Bir lklk ker... Damlalar... ku cvltlar... rltlar. I

n ve gnein sesi Brt bcek uyanr... balklar, aylar, ylanlar... Yaam geri dnmektedir, Nar, kays, erik iekleri... kardelenler, smbller, mor - pembe kr menekeleri. Hibir ey yitmez, unutulmaz... dostlar, anlar, hesaplar... aklar. Kar ekilir ve herey dner gelir yine... salarda uslanmaz aklar, yzlerde yorulmam izgiler, gzellemi yara - berelerle Demlenmi sevdalar, bilenmi - ballanm fkeler, krlmaz umutlarla... dner gelirler bir yerlerden. zerlerinde ook eskilerden bir Sandio-Bedreddin-Mahir .. Deniz kokusu Gzlerinde o uzak geleceklerin tanmlanamaz mutusu Gereken yerlere koyun bizi, yerletirin derler. Alanlardan, zindanlardan, da
lardan, idam sehpalarndan, fabrikalardan, yeminlerden, szlerden, yenilgilerden, zaferlerden, unutulmuluklardan, kahredici yalnzlklardan, tarifi mmknsz ikencelerden, kalleliklerden, trklerden, iirlerden, ocuk glcklerinden, yreklerinden, namuslu ve sapna kadar aklardan, tan atlayaca
sabrlardan, o eski stanbul arklarndan, ie ileyen o Krt uzun havalarndan geliyorlardr. arr hafiflersin yaamca - zamanca do
rulanr, mutlanrsn. Bizi bilin, hatrlayn, koynunuza kavganza, beyninize yre
inize aln - katn derler uzun yollardan, unutulmazlklardan, gelinciklerden, yi
itliklerden onurun inceli
in bilgeli
in ve yldzlarn o ebemkuakl iklimlerinden gelirler Mektuplardan, demli aylardan, sohbetlerden, kitaplardan, ortak yaanmlklardan, amalardan, umutlardan... Yani insandan, yani yaamdan Dahas uzun gemiten, o byk ve soylu gelecekten gelirler. (Bilirsin gemi yoksa gelecek de yoktur, imdiyse hi olmaz zaten) Bamz zerine deriz.. Ve tm namuslu, iyi ve gzel eyler iin aarz yre
imizi am sakz oban arma
an ne varsa paylamaya dostlarla insanlkla. Duyana, karlayana, okuyana, paylaana... ve dahi paylamayana selam olsun! te ol nedenle yazyorum Ol nedenler gerekemdir.

TAVIR

19

ASIM GNEN

B Z MD R BU DORUKLARI SAAN SEVDA

ne sade kmrd ocaklardan kan ne de damardaki kan ate kalplarnda insand madde ve biim ve insanda yangnd yaanan nasl gizlenir artk durmadan arklara verip kendini durmadan metalaan nasl gizlenir canndan kopup cann nasl gizlenir ili
inden saraylar yapan byle yaratt bu serveti ekme
in klesi viranelerden defineler sa
d klhan srlp rn rn geldik topraktan meta meta o
aldk vitrinlerde tkendik insan insan bu klelik yoksullu
un eseri de
ildi kleli
in eseriydi bu yoksulluk bizimdir kahredip bu zulm artk bu doruklar sa
an sevda bizimdir bir lohusa gibi sanclanp yeni bir aleme bizimdir snfsz bir yaama gebe kalan onlar emeksiz paylatlar btn hasatlar igal edilmi g
smzden varidatlar sa
ldk zgrlkleri oldu esaretimiz budur dediler hakknz bu baklar kan renginde magmalar akdr budur dediler hakknz bu anofel aksamna bir bakire gibi soyunmaktr ambarlar tanrsyd etlerimiz ayaklarmz dikenler stnde plak uluyan a
zlar iin kurtlarn puslu havalara srlm, kuzulardk hayata dar gelen bir urbadan kar gibi ktk kabu
undan bu rml
n hakll
mavzer mavzer kuandk ve kurnalarndan dipdiri bir yaam akan zulmsz bir aleme yaz ldk

TAVIR

20

KRT ULUSAL KLTR VE DEVRMC TUTUM

TUNCAY AKAR Krt ulusal kltr konusunda, Trkiye'de ok nemli bir yaznsal kay nak yoktur, biriktirilememitir. Bunun en bata gelen nedeni, elbette Krt ulusu zerinde uygulanagelen milli bask politikalardr. Bu nedenle Krt ulusal kimlii halkbilimde, mzikte, edebiyatta, resimde vb arptlarak ele alnm tr. Sanat eserlerinin satr aralarna ise Trk damgasn sktrlan bazlarna rinden biridir. Devletin zor aralar , gerek Trk aydnlar nn Krt kltryle ilgilenmeleri, gerekse Krtlerin kendi kltrIerini faaliyetler, geli tirmeleri devletin kar snda snrlar caydrc bir rol oynuyordu. Bu alandaki icazet ierisinde ekilleniyordu. Bu durumda, Krt aydnlar kendi dillerini, kendi kltrlerini geli tirme yerine, Trke rnler vermeye yneldiler. Buna bir de asimilasyon erozyona eklenince, mitir. Krt Feodal deerleri dinamikleri verilmemi , verilmeyen zunuma ile Krt sonucu uram Krt kendi Krt dillerini aydnlar geliim ulus unutmu, ulusal kimlikleri byk oranda kltrnn

ovenizmi-kltr

vurmutur. Krt ulusal kltrne solun yaklamnn da teori ve pratii ile devrimci bir perspektif tad ne yaz k ki sylenemez. TC'nin bask, asimilasyon ve yok sayma politikalar srm tr. Krtlerin ulusal kltrlerini geli tirmelerine, kendi dilerinde yayn eitim yapmalar na, basn faaliyetlerinde izin

dinamikleri byk oranda kan kaybetkltr, egemen kltr tarafndan da yamalanmtr. sistemin korunmutur. gelimesine ulusal Krt Bu kltrel Kendi izin de erleri, halkna deerler

bulunmalar na

trkletirilmeye al lm tr. TCnin Krt kltrne ynelik engelleyici, eritici tutumu ve ezen ulus kltrnn hakim kltr olarak gerek krt-ler, ok gerekse kesim dier kesimler gzard zerindeki etkisi, Krt kltrnn pek as ndan grmezden edilmesine, yol at. Gerici, faist parti ve younluklar bir yana, siyasi zellikle gelinmesine

egemen ulus kltr tarafndan bouratlarak yabancla tr lm tr.

egemen ulus kltrn halka empoze eden aralar haline dntrlmtr. Krt folkloru, zel olarak da halk oyunlar figrlerine giysilerinden, dek hi mziinden bir ey

deitirilmeden, tabela de itirir gibi Trk Folkloru ad yla. Trkiye ve dnya kamuoyuna sunulmaktadr. Sistemin ok basit bir mant var: Trkiye'de Krt kltr yok, Trk klt-

Kemalizmin sol ve aydnlar zerindeki ideolojik etkisi, Krt kltrne ilgisiz kalmann nedenle-

TAVIR

21

r var" dr; o halde Krt Halk Oyunlar da Trk Halk oyunlardr, bu durumda, rnein Diyarbakr Halk Oyunlar, "Diyarbakr yresi Trk Halk Oyunlar" olarak nitelendirilmektedir. Krt mziinde durum biraz daha farkldr. Sorun isim dei iklii ile zmlenememi tir. Zira mziin Krt kimliini ele veren "dil" olgusu vardr. te yandan Krtenin ya amasn, gn na kmasn engelleme, resmi ulusal bask

Krt kltrnn egemen kltr tarafndan bozunuma uratlmasnn pek ok rnei verilebilir. Newroz, son rneklerden biridir. Resmi TC politikas, Newroz'u Trk bayram olarak ilan etmi , olay "Bozkurt Efsanesi'ne dayandrlarak dn trlm tr. Yine Krt halknn toplumsal ili ki ve ya antsnn, Trk sinemas, edebiyat vb. sanat diliyle verili i saylabilir. Krt gereinin Trk sanatlarca ele alnmasnda elbette saknca yoktur. Ancak sorun, Krt gerekliinin Trk kltr olarak yanstlmasdr. Denilebilir ki, yan yana ya ayan halklarn kltrlerinin ii e gemesi doal ve engellenemez bir olgudur. Yan yana ya ayan halklar, pek ok adan birbirleri ile etkile im ierisinde olurlar. Anadolu kltrel bile eni byle bir mozayii ifade eder. Bu durum olumlanabilir, geli tirilebilir. Ancak, bugn her iki halkn kltrel ili kilerinde belirleyici olan, ezilen ulus kltrnn bask altna alnmas, asimilasyona tabi tutulmas, geli iminin engellenmesidir. li kinin bu muhtevas gericidir ve tasfiye edilmesi gerekmektedir. te yandan ezen-ezilenin olduu yerde karde e ili kilerden sz edilemez deyip, kltrel al veri i reddetmek ilkel, milliyeti bir tutumdur. Bizler yarnn e itlik ve karde lik temelindeki dayan ma, i birlii ve al -veri inin biimlerini bulup karmal, bunlar geli tirmeliyiz. ki kltr arasnda ili kiyi geli tirir22

politikasdr. Bu iki olgu birle ince, trklerin dili dei ir; Krt Halk Trkleri, Trke szler yazlarak Trk Halk Mzii eklinde lanse edilir. Olayn tuhaf bir yan da bu i in, ounlukla Krt sanatlar tarafndan gerekle tiriliyor olmasdr. Son d nemde yine Krt Mzii, arabesk mziin nemli beslenme kaynaklarndan biri olmu tur. Bu geli me sadece TC snrlar iinde kalmamakta, Irak ve Suriye'ye dek uzanmaktadr.

TAVIR

ken, asimilasyon ve bask politikalarnn srmesi ile her iki ulusun e it ve karde e dayan mas arasndaki izgi net, ak bir ekilde izilmelidir. Bu izgiyi belirleyecek olan doru devrimci politikalard r. Biimsel sorunlar zamanla ve grenile renile, zerine gidile gidile a lanacaktr. Krt kltrnn geli mesinin, onun bir btn olarak bamsz geli me srecine girmesine sk skya bal olduunu bilmek gerekir. Krt kimliinin, onun dilinin yasakland yerde, kltrnn geli me olanaklar son derece snrldr. Bu ko ullardaki geli melerin nemli bir blm de arpk bir ekillenmeye sahip olacaktr. Geli im, Krdistan'n bamsz ekonomik dinamiklerine kavu mas, yllarca kreltilmi bu dinamiklerin hzl bir tempoya sokulmasna baldr. kinci olarak, bams z, zgr ve demokratik bir siyasa] yaplanmaya, devlet dzenine (bamsz, zgr ve e it haklar temelindeki bir federatif devlet organizasyonunu da bu erevede deerlendirmek gerekir.) sahip olmaldr. Krt kltrn geli tirecek temel ko ullar bunlardr. Ancak, "hangi ko ullarda olursa olsun bir Krt ulusa] kltr olsun" bak , bizim bak mz olamaz. Nasl Krt halknn gerek kurtulu u proletaryan n nderliinde bir devrimle mmknse, Krt kltrnn kendi dinamiklerine dayanarak zgrce geli imi, devrimci proleteryann kltrel damgasn vurmasyla

mmkndr. Dier yakla mlar snfsal deil, ulusal veya emperyalizmle i birliine dayanan yakla mlardr. Krt ulusal kltrne sosyalist kltrn temel halkasn yakalam , bugnden ona doru yryen admlarla yakla malyz. Krt ulusal kltrnn geli iminin gerek yol acs proletarya nderliindeki halk devrimidir. Ancak krt kltrne kar sorumluluklarmz erteleyemeyiz. inde bulunduumuz artlarda gcmz orannda yapacaklarmz vardr. Krt kltrn yok etme politikalarna kar mcadele etmeliyiz. Kurt ulusal kltrne ait deerler korunmaldr. Ancak burada u d nlmelidir: Bugn Krt ulusal kltrnn belirleyicileri, feodal yapla ma-

lar

ve

buradan

gelen

gelenekler,

emperyalizmin yoz-kozmopolit kltr ve Trk egemen burjuva kltrdr. Bu adan. Kurt ulusal kltrne sahip karken, olur olmaz her trl eye sahip kamayacamz gibi, bunlar nasl olsa feodal de-

TAVIR

23

erler, emperyalist kltrn etkileri, Trklerden karm. Araplardan gemi vb gerekelerle nmze geleni de kaldrp atamayz. Burada snfsal bak asn ve Krt kltrnn yok edilme tehlikesiyle kar karya olunduunu akldan karmamalyz. Temel grevlerden biri, Krt ulusal kltrn eritme, yok etme politikalarn tehir etmektir. Her iki halk ierisinde yrtlecek propaganda ve bilinlendirme faaliyeti, uluslara uygun olarak bimlenmelidir. Bu aralarn bulunup karlmas, gelitirilmesi yaratc almalarn bir parasdr Krtenin szde serbest gerekte ise yasak okluu, Krte eitim ve sanat yapma, yayn faaliyetinde bulunma olanaklarnn bulunmad, Krt kimliinin ortadan kaldrlma abalarnn srdrld gnmz koullarnda Krt ulusal kltrn ilerletmek, gelitirmek mmkn mdr * Bu soruya "Hayr" yantn vermenin sosyal pratikteki karl pasifizimdir. Sbjektif durumumuz ve objektif artlara baI olarak Krt kltrn gelitirme olanaklarmz genitir ya da dardr; ancak u veya bu ekilde bu olanaklarmz her zaman vardr; az ya da ok baarabileceimiz eyler olacaktr. Hi bir adm kmsenmemelidir. Bu bir sorumluluktur, bu sorumluluun bilincinde olmalyz. Dn ve hareket sistemli yasal ereve ile snrlanamaz Yaanlan koullarda, at lacak admlan egemen snflarn icazet snrlar ierisine hapsetmek re-

formizmdir. Legal olanaklar, kukusuz son derece nemlidir ve ondan sonuna dek yararlanmasn bilmek gerekir. Ancak bu yndeki hareket kendi meruluu ile yasal snrlar aarak ilerleyecektir. Krt kltrne ynelik birikimi salamann yollarm bulmal, gelitirmeliyiz. Krt kltr ve diline ynelik her aba akademik deil, somuta hizmet edecek ekilde ele alnmaldr. Basit, ilkel, kaba da olsa eitli sanat dallarnda Krt dili ile, Krt motifi ile rnler vermenin admlarn bugnden atmak, bu ynde cesaretli olmak gerekir. Krt dili ve motifleri ile yrtlen sanatsal faaliyetlerde de iinde yaad gereklii, kar karya bulunduu sorunlar, gelenek ve grenekleri, toplumsal ilikileri vb ile, Krt gereklii tespit edilmelidir. Bunlar asimilasyona yol aabilecek tehlikelere dikkat edilerek, Krt kimlii bulanklatrlmadan, snfsal bir bak asyla, ak, net ve ne karlarak yaplmaldr. Krt halknn ulusal kimliini yaratma ve gelitirmenin, emperyalizme ve ibirlikilerine kar kurtulu mcadelesi srecinde olanakl olduunu sylyorsak, bugn yaanan sre, Krt ulusal kimliinin geliimine tank olmaktadr. Krt ulusal kimliinin yok etme politikalarnn panzehiri ise, mcadelenin grevlerine sk skya sarlmak ve kurtuluu yaknlatrmakla yatmaktadr. Ancak her ey kurtulu sonrasna braklamayacana gre, bugnden Krt kltrne, Krt kimliine sahip kmak, devrimci bir grevdir.

TAVIR

24

HAZAL TUN

DURJ
Geni bir vadi uzanr, kayalardan tepeler, sarp yamalar arasnda Gittike kapanr, kuytularnda derin rmaklar saklayarak; bir izgi gibi kvrla kvrla grnmez olur Durji. nlerine kurulan bentleri bkmadan, usanmadan dvmlerdi eski zamanlardan akp gelen bu rmaklar. Ala, yeile boyamlard, ileyle dokunmutu kuma... sertti, vahiydi kuma. Her tersyz oluta yeniden g toplamt bu sular. Yeniden g toplamt yenmek iin aclarn tarihini. Bugn yerini da
smbllerine, nergislere, erguvanlara brakmak iin a
r rtsn eriterek cokuya dnen kar sularna kavutular. Sktler ylgnl
n tohumunu; ektiler cesaretin bereketini. Attlar o irinli al boyunlarndan. Varsn upuzun uzansn kayalarn koynuna krt kzlar; bir grgen gibi kapaklansn delikanllar silahlarnn zerine. Oynaya kpre sarveriyor topra
; bentleri yarp gelen sular. Kah cvl cvldr onlar. Zafer iaretleriyle. zlgt sesleriyle doluyorlar sokaklara, meydanlara. Kah sa
rdrlar, krdrler... alterleri indirir gibi indiriyorlar kepenkleri. afakta geti zulm Hacbey ayn; helikopter sesleriyle yrtarak geti sar bir top gibi duran gnein parltsn. Sa
taraftaki tepelerin ortasndan kayan elikten bir ylan vadinin derinliklerine do
ru szlyor. Szlyor engerekler, pepee; atal dillerinden ateler saarak. Zehir kusuyorlar da
smbllerinin kl gzlerine. Duman iindedir kar da
lar, tepeler; toplar, havanlar altnda. Duman iindedir kamp yeri. Knal kayalar, akmak talar arasnda ceylanlar gizlenir. Her ot, her yaprak bir dehliz gibi aar kollarn.. Varsn alc kular dne dursun tepelerinde. Yerin grnmez yollarna dalyorlar, g
n iekli kollarna. Varsn zebaniler bbrlensin. "Tututu" bir kere "Dicle'nin sular"; da
larnn rzgar yakyor btn Krdistan'

TAVIR

25

SANATIN ASL UNSURLARI, SANATSAL YNTEM VE AKIMLARIN TUTUMU

AY E SEZG N
Sanat bir btn olarak ok de
iik yanlaryla zmlenebilir. Yine de esas olarak drt asli unsur tarafndan tayin edildi
ini sylemek mmkndr. Birbirleriyle etkileme-etkilenme, belirleme-belirlenme ilikisi ierisinde olan bu unsurlar, toplumsal yap, sanat yaratcs, sanat yapt ve sanat tketicisidir. Ve her biri bir di
eriyle ilintili olmaktadr. Sanat, iinde varl
n srdrdft toplumsal yap tarafndan belirlenir, onun karssnda bir tutum alr, ona eylemiyle etkide bulunur. Eseri bir anlamda sanatnn eylemidir; topluma etkide bulunma, kendini ifadelendirme biimidir Bu yanyla eserin belirleyicisi sanatdr. Yine de sanat eseri onaya kp tketicisine ulat
nda hatta retim srecinde yaratcsndan grece bir ba
mszl
a sahiptir; iine girdi
i toplumsal sre tarafndan yeni bir hale getirilerek, ters ynde sanat zerinde de
iik dzeylerde etkiye ular, btn bu unsurlardan baka kendine ait ayr bir yapdan da szetmek gerekir. Sanat tketicisinin, sanat hakkndaki bilgisi, onun sanat yapt karsndaki konumuna etkide bulunur Sanat, kars karya bulunduftu tketici kitleye gre kendi faaliyetinde dzenlemeye gider. Sanat yaratcs, sanat yapt, sanat tketicisi ve toplum olgular arasndaki iliki ve etkileim ok daha farkl boyutlar ile de ele alnabilir Bunlar yalnzca baz ynlerini tekil etmektedir. Tarih boyunca onaya kan sanatsal yntemler, akmlar, ekoller vb. oluumlar o
unlukla, sanatsal srecin bu drt asli unsurunu bir btn olarak ya da herhangi bir parasn kavray, ele al veya de
erlendirie ilikin olarak kendilerini ekillendirmilerdir. Bu adan bakld
nda, ister yalnzca sanatsal srecin bu drt asl umurunu bir btn olarak dikkate alsn, isterse yalnzca herhangi bir paras ile ilgilensin, akmlar, ekoller, sanatsal yntemler, hatta sluplar sonuta bu halkalardan herhangi birine a
rlk vererek, yakalad
herhangi bir esas halkadan yola karak oradan di
er ynlere bakarak ya da tamamen gzard ederek sreci de
erlendirir.

TAVIR

26

Sanat Yaratcsn Merkeze Alan Tutumlar Sanat yaratcs orjinli d n ve yaratra yntemleri dei ik dzeylerde kendilerini ortaya koymu lardr. Gndeme geldikleri ko ullarda dikkate alndnda farkl akmlarla da balant ve kprlere sahiptirler. zlenimcilik, d avurumcu luk, romantizm, varolu uluk vb. akmlar dahil edebileceimiz bu yakla m iin sanatsal faaliyet, esas itibariyle sanatnn kendini anlatmdr. Sanatsal rn. bu ne denle, d dnyann etkileriyle de olsa sanatnn kendi ruhsal, duygusal dnyasnn bir ekilleni idir. Ku kusuz bu, kaba bir belirlenimle byledir. Bu adan en ak ekilleni ini "d avurumculuk" (ekspresyonizm) da bulur. XIX. yy. sonlar ve XX. yy. ba larnda ortaya kan bu akm iin nemli olan tek ey sanatnn kendi ruh ve hayal dnyasn ekillendirmesi, a a karmas dr. D dnya ile ilintiyi en aza indirme abasndadr. Bu ruhsal i dnyann yanstl nda gerek dnyan n biimleri herhangi bir snrlayc nitelik ta mazlar. XIX. yy.'n ikinci yarsnda ortaya kan izlenimcilik (empresyonizm) d avurumculua gre d dnya ile daha dorudan ilintilidir, ancak bu ilinti, dnyann sanat yaratcs zerindeki etkileri ile ilgilidir. zlenimcilie gre sanat, duyusal alglan kaydetme aracdr. Dnya yaln zca, onun sanat zerindeki duyusal etkileri; bu duyusal etkilerin kar m olarak ekillenir. Bu bakmdan nesne-zne ili kisi, dnya ile sanatsal yaratm ili kisi ok ksa sreli ve daha dorudan bir yanstl ifade eder. Fischer' in dedii gibi; "yalnzlna kapanan birey, kendi iine dnerek dnyay bir takm sinir uyar clar , titre-

en bir kar klk, benim ya amm, 'benim' duyu um olarak alglar." (1) Romantizmi, Kafka benzeri yazarlar, gizemcileri bu ereve ierisinde deerlendirebiliriz. Yine de bunlar, sanat yaratcs n sanatn odana oturtan yakla mn kar lkl d kulvarlar gibidir. Romantizm, bir yanyla gerekilie balanr, hatta romantizmi gerekilerin ncl, yahut gerekilerin iinde bir akm olarak grenler de vardr. Gizemcilik vb izgilerle bu kesim modernist akmlarla kprler kurar. Romantizm, burjuvazinin ykseli dnemine takabl eder. Onun ykseli heyecann ve co kusunu ta r. Ancak bu, her zaman burjuvaziden (genel olarak) yana olmak anlamna gelmemektedir. Sanat eserinin znn, onun yaratc snn duygularn anlatmas olduunu belirten romantiklerin, yoksuldan, ezilenden yana tutum aldklar da grlr. yi-kt, gzelirkin net izgilerle ayrlr, tipler idealle tirilir. Bu anlay a gre, eserin bykl sanatnn byklnden doar. Eserdeki insan davran lar, toplumsal olgular, renkler, izgiler, olumlu-olumsuz zellikler sanatnn ki iliinde onda ierili olan ya da onun bu alemde sahip oldu u yeteneklerin izlerini ta r, bu niteliklerin ya da yeteneklerin yansmas olur. Bu ynden bakldnda romantikler, sanatya, toplumdaki dier insanlara nazaran farkl nitelikler atfederler, onlar iin sanat dahidir, stn insandr, insan davran larn kendinde bulabilmi ve bunu sunabilmi tir. Kafka ve benzeri sanatlar kapitalizmin d anda, k anda domu lardr. Romantiklerin umutlu, co kulu duyarll, duygusall yoktur onlar-

TAVIR

27

da. Kapitalizmin yabancla may toplumun btn hcrelerine soktuu bir cada Kafka gibiler ezilmeyi, k , yokolmay gryorlar ancak, herhangi bir k a inanmyorlard. Onun iin romantiklerdeki gl birey, Kafka gibilerinde ezilmi , basit bir makina paras haline gelmi nesne bireydir.. Sanatsal olmaktadr artk. Bu sisteme duyulan tepki, giderek sonrakilerde her eyin inkarna, gizemcilie vb. yolaar. Sanatn Odana Sanat Eserini Koyan Tutumlar Kapitalizmin k e yolalmasyla birlikte, dnya sorunlar kar snda zmszlk, karamsarlk, yabancla ma giderek inkara, nceki yaratlm ahlak, ideolojik, estetik vb. deerlerin. lkelerin, kurallarn reddine yol aar, d avurumculuktan gizemcilie, oradan simgecilik, soyutuluk, srrealizme vb. geilir. Dunlar bir anlamda, sanat yaratcs merkezli gr lerden, her ey sanat eserinin kendisidir diyen gr ler arasnda gei kprleri gibidir. Sanat yaratcs kendini ifadelendirmede bir k) noktas olmaktan kar, her ey biime dahas geli igzellie ya da matematiksel uyumlu bir biim ura sna dn r. Burjuva k sanatnn ana kollarndan biri buradan yrr. Feodalizmin k , dneminde ortaya kan a r sslemecilik, barok, sanat, rokoko kaybolan feodal snfn zevklerine hitabeden a r incelmi , kendi kurallarna sahip bir sanat anlay n ifade ederken, burjuvazinin k sanatlar tam bir ba bozukluk ve yozlukla gelir Genel olarak biimcilik (formalizm) ya da modernizm iersinde toplanabilecek bu akmlar geli igzel renk lekelerinin ya da geometrik ekillerin biraraya getirilme-

siyle eseri ekillendirmeye al an her trl tasarmlamay reddeden soyutuluk, her trl gnlk e yann, konserve kutular, gazoz kapaklan, kese katlar, ambalaj malzemeleri, e itli makina paralar vb. e yalarn keyfe ba l olarak bir araya getirilmesiyle sanat yapan popartclk ftrizm, eserin gereklik kar snda her trl zgrln neren, olgularn arptlmasn esas alan gerekstclk (srrealizm); btn biimleri ematikle tirip geometrik biimlere dn tren kbizm gibi anlay ve akmlar hep bu erevede deerlendirilebilir. Sanatta btn dikkatini sanat eserine veren akmlarn ana kollarndan biri de yapsalclktr. Doa ve toplum olaylarnn kendi ii yaplan bunlar belirleyen kanunlar ve kurallar vardr. Yapsalcln hareket noktalarndan biri budur Dilin kurulu u, sistem ve yapsna ili kin kurallarn ara trlp ortaya konmas iin ura an dilbilimle (lenguistik) meydana gelen geli melerin etkisi ile bir blm sanatlar eserin kurulu ve sistemine ait kurallar bulma ve bu kurallarla hareket etme abasna girmi ler, giderek btn ura bu nun zerine kaydrm lar, eserlerini bir anlamda matematiksel kurallar btnyle olu turmaya al m lardr. Onlar iin, bir eserin toplumsal yapy doru verip vermemesi, okuyucuya, sanat tketicisine doru ya da yanl herhangi bir mesajn iletilip iletilmemesi nemli deildir; nemli olan belirlenmi yapsal kurallara uyup uymaddr ya da kendine ait bir sistem kurup kurmaddr. Sanal Tketicisini Merkeze Alan Tutumlar: Bu bak asnn en belirgin temsilcileri hazclar (hedonistler) ad verilen

TAVIR

28

kesimdir. Bunlar, hazz insanolunun en nemli yeri olarak ele almaktadrlar, bundan dolay, sanatsal faaliyetin amacnn, sanatn znn sanat tketicisinde estetik duygular uyandrmak, zevk vermek olduunu ne srmektedirler. Onlara gre, sanatsal faaliyeti, bilgi edinmek ya da ba ka bir ama iin kullanmak, bu faaliyeti arptmaktr, geli mi bir estetik tutum eserin ieriiyle, ununla-bununla ilgilenmez, yaratt haz duygusu, zevktir nemli olan, bu tutum giderek, insanolunun sanat olaylar kar sndaki her trl duygulanmn sanat tketicisinin zevk almas olgusuna indirgemeye yolam t r. te yandan emperyalizmin yoz kltr anlay nn, sanat eserlerinin metala mas ile de birle mesi sonucu, sanat eserlerini pazara ynelik olarak retme ve sanat tketicisinin tketimine gre veya olu turulmu bu tketim kalplarna uygun olarak hazrlama tutumunu da bu erevede deerlendirmek mmkndr. Aptalla trlm , geri braktrlm , bilinleri arptlm ynlarn bu eilimlerine ynelen sanat reticileri durmakszn macera, korku, heyecan, seks, keder, iddet, dinsel duygular, sahte, gerekle mesi mmkn olmayan umut-hayal, lgnlk vb. duygulan sanat eserlerinin ekseni haline getirip, inanlmayacak boyutlarla ynlarn zerine ykmaktadrlar. Yanstma Kuram Bu genel yakla mn esas, sanat toplumsal bilginin kavrammn bir alan olarak grmektir. Temel olarak, insann d dnya ile arlkla da toplumsal sreler ierisinde onunla ilintilerini, toplumsal geli meleri aa karmak, bunlarn gerisinde yatan nedenleri onaya koymaktr. Yine de btn bunlarn gerekle tiril-

mesinde ayn tutum iinde deillerdir. Natralizm bu akmlardan biridir. Ona gre sanatnn ve sanat eserinin grevi d dnyay gstermektir. Yalnz bunu yaparken sanat devreye girmemelidir; eser doay olduu gibi yanstmaldr. Sylenildii gibi, sanat doadaki gzellikler ve irkinlikler aynaya olduu gibi yansr, o nedenle aynadaki olumlu ya da olumsuz eyler ondan ileri gelmez, amur varsa o doaya aittir, aynann bir kabahati yoktur, onun grevi bunu yanstmaktr. yi eser bu ayna grevini en iyi ba arabilendir. Bu yzden natralist eserler bitmez tkenmez ayrntlarla doludur. Ayrntlar ne kadar oksa eser o kadar yetkindir. Natralizmin temsilcilerinden E. Zola syle demektedir: ".... Artk zevk olsun diye, tasvir iin tasvir etmiyoruz. nsann evresinden ayrlamayacan, elbisesi, evi, ehri, lkesi ile tamamlandn kabul ediyoruz. Bu bakmdan beyninin ya da yreinin tek bir olayn, evrede onun sebeplerini ya da tepkisini aramadan tesbit etmeyeceiz." (2) Ancak nla laca gibi yzeysel nedenlerle ilgilenilmektedir. Natralister toplumsal olgularn gerisinde yatan kanunlarla, geli menin dinamiindeki nedenlerle ilgilenmezler dahas giderek bu noktadan bilinmezcilie ula rlar. Onlar iin eserin d sal geree benzerlii ana ldr ve bu yeterlidir. Ele tirel gerekilik, burjuva dzenine kars ele tirel bir tutum olarak ortaya km tr. D dnyann, nesnel gerekliin ona uygun iyaplar ile, onun gerisinde yatan nedenlerin kabaca ortaya konmas ile kendisini belirlemi tir Burjuva dzenin adaletsizliklerine kar , emperyalizmin yozluuna ve talanna kar de

TAVIR

29

mokratik ve insancl bir tepkinin dile getirilmesi olan ele tirel gerekilik, kapitalist toplumun insan ezen yanna, insanszla maya, yabancla maya i aret etmi -tir. Buna kar n tutum olarak ele tiricilik erevesinin d na ta mas, daha ileriye gitmesi mmkn olmam , toplumsal geli menin ynn, ana dinamiklerin neler olduunun gsterilmesinde eksik kalm tr. Toplumcu gerekilik, bilimsel sosyalist dnya gr ne organik bir biimde baldr. Bu gr , sanatya tarihsel olaylarn derin anlamn retir, toplumsal evrimin yeni yneli lerini gsterir. Sanatnn ideolojik konumu bu gr le nitelik ve aklk kazanr.(...) Toplumcu gerekilik yntemi, gerein tarihsel ve somut tasarmlanmasna, ya amn hakikatine tutarl bir ballk ilkesine dayanr. Toplumcu sanatn yarat ynteminin bu tanm onun zn tmyle ortaya koymaz yine de nk, toplumcu gerekilik yntemini izleyen sanat gerein yanssyla yetinmez; onun ya ama etkin bir biimde kar mas, halkn yeni bir toplum kurmasna sanatn aralaryla yardm etmesi gerekir Sosyalist sanat, gelecein perdesini amak zorundadr, bu amala;, ya am devrimci geli imi iersinde tasarmlayacaktr. Gorki yle diyordu: Sanat u gerei; gemi i, imdiyi ve gelecei kavramak zorundadr; gelecekteki konumlardan kalkarak gncel dnya zerinde d nebilecek gte olmaldr. Ya am devrimci geli imi iinde sezip kavramak ve tasarmlamak, i te Gorki iin prikaz, yani dnemin ykledii grev buydu." (3) Sonu olarak Toplumsal geli me iersinde ora-

ya kan sanatsal olu umlar, sanat tarzlarn, ele tiri ve yarat m yntemlerini, ekol ya da akmlar halinde ayr trlarak deil, bir btn olarak sanatn asli unsurlarna, temel eksenlerine yakla mlar ya da kendi tutumlarn hangi eksene oturttuklar erevesinde aldk. Sorun, sanatn asli unsurlarn ve sanatsal olu umlarn bunlar kar sndaki tutulmalarnn kaln izgilerle ve ku bak grmek olmu tur. Kategorilendirmelerde her zaman ematizme d me tehlikesi sz konusudur. Buradaki belirlemelerle daha ok yakla mlarn asli muhtevas ve temel halkalar ynnden baklmaldr Sanatn farkl yanlar, detay noktalar ele alndka yahut ele al perspektifleri dei tike ayn grupla malar iersinde yeralan olu umlar gittike birbirinden farklla r, bazan taban tabana z t hale gelebilir, dier gruplarla iie geebilirler. Yine ama ve hedeflere, o anki problemler iin kolaylklar ta mas bakmndan ya da ba kaca nedenlerle sanatsal olu umlar farkl grupla malar iersinde deerlendirebilirler, zmlenebilirler. Bu bakmdan rnein, kimilerinin yapt gibi, gerekiler-gereki olmayanlar olarak ayrlabilirler, bireysel olanla genel olan kar sndaki, ierik ile biim kar sndaki tutumlarna gre ele alnabilirler. znelcilerle nesnelciler ayrmna gidilebilir, politikaya, halka ve ideolojiye kar tutumlar vb. ile deerlendirilebilirler. Ancak herhangi bir akmn, yntemin, tarzn asl deerlendirmesi elbette ki onun iinden kt  tarihsel ko ullarla bir btn olarak gr leri, tutumlar ile birlikte yaplabilir. DPNOT: 1) Eric Fischer, Sanatn Gereklilii, sf. 81 2) eviren: Rauf Mutluay. Edebiyat Bilgisi, sf. 273 3) Avner Ziss Estetik, sf. 242 - 243

TAVIR

30

COMEDI MUNDIA

Comedi Mundia Fransa'nn gneyindeki Forcalquler kasabasndaki (Longo-mai) kooperatifinin kltrel etkinlikleri ierisinde yer alan 11 kiilik bir grup, Mzii basklara kar koyma arac olarak gren grubun kemancs Martin ile arkadalarmzn yapt  syleiyi mzik tartTavr : Yaptnz mzik trne ilikin neler syleyeceksiniz? Martin : Bunu olduka geni tanmlayabiliriz ama daha ok igan mzii. Daha ok srekliliinin olmasn dnerek mzik yapyoruz.
arklarda kullan lan szler ve ifadeler ayn zamanda bizim de dncelerimiz. te yandan iganlarn dnyasn dndnzde, yaanlanlarn dnsel bir ifade biimi "hayatn kendisi" diyebiliriz. Ayrca igan melodilerini seviyoruz. Bize gre hayatn neesiyle kurulu bir atmosfer. Ayn zamanda baskya kar koymann da bir biimi. Bu birinci yn, kincisi ise bugnk haliyle daha politiklemi bir mzik tr. rnein Fransa'daki bir ok arkadamz n yazd paralar reniyor ve sylyoruz. (Reneau) Ayrca komik ve gariplikleri de iinde barndryor. Buraya gelen baka insanlardan ve kltrlerden de reniyoruz ve sylyoruz; rnein Madagaskarl grup MAHALEO. Repertuarmz bu ynyle olduka geni. Tavr: Sizin yabanc bir ok lkeden arklar sylediinizi biliyoruz bunun nedenini aklar msnz? Martin : Bunu ksaca sevgi diye aklayabiliriz; buraya gelen insanlarla ve yeni kltrlerle tan yoruz.
arklarn reniyoruz, gzel bulduklarmz sylyoruz.
ehirlerdeki kylerdeki kltr oluumlar yla ilgileniyoruz. Bir insan gerekten sevdiinizde dilini de reniyorsunuz. Tavr :
arklarnzda daha ok neleri iliyorsunuz, yani sosyal mi politik mi? Martin : Daha ok ey etrafnda younla yor. Sevgiyi anlatan eyler bu ak. kincisi biraz hznl eyler. ncs ise dans etmek iin. Bence basklara kar bir eyler yapmalsn, yapmak zorundas n. En youn basknn ortasnda bile daha neeli eyler bulabilmelisin. Tavr : Bunu baskya kar bir tavr olarak m dnmeliyiz? Martin : Tabii, ayn zamanda

TAVIR

31

bunu baskya kar akayla kark da yapabilirsin. Sana yaama sevinci katmal. rne
in lmcl bir hasta yarn lece
ini bilse bile hayat sever. Bu syledi
im mzi
in gcnn bir ifadesi; igan mzi
inde de Rus mzi
inde de bu belirgindir, insann kafasna kafasna vurur "tak tak". te biz bunu seviyoruz bu yzden
reniyoruz, daha da
renece
iz. Tavr :Politik mzik yapan gruptan tan yor musunuz, tanyorsanz nasl de
erlendiriyorsunuz? Martin tanyoruz, arkadalarmz var. rne
in ili'den lntiIllimani Radyomuzda ok yer veriyoruz, sk sk alyoruz.. Di
er dnya lkelerinden baz gruptan da tanyoruz. Bir o
u da buraya geldi. Tavr :Grup Yorum 'Mzik m cadelenin bir aracdr diyor bunun iin neler syleyeceksiniz? Martin : Do
ru, her zaman mcadelenin aracyd, rlanda mzi
ini dnn Arplarnn yakld
dnemlerde arp almasn daha da iyi
rendiler. Mzik bir dil, hem de herkesin anlad
bir dil. Kelimelerle bir ey ifade etti
inde onu anlayabilmek iin bilmen gerekiyor. Yani o kelimelerin yazld
dili bilmelisin. Ama bir melodi ald
nda kulak ver: Latin Amerika'dan

mek yeter. Bunu herkes anlyor ite. Bylesi bir gce sahip. Dnyadaki rejimlerin bir o
u bu gten korkuyor. Tavr : Size ait olan retti
iniz paralar da var m
7

Martin : Var elbette, ikizi arkadalarmz daha ok politik ieri

e sahip arklar yazyorlar. Ayrca Bert-holt bir Brecht'ten oluturdu
umuz

repertuarmz var. Tavr: Smrge ve az gelimi lkelerdeki kltr neler syleyeceksiniz. Ya da neler yapyorsunuz? kklerini korumaya dejenerasyonu iin

Basknn ortasnda mziinle de bir eyler yapmalsn, ona kar duracak kar gelecek eyler. Bylece yaadn hissetmelisin, kafann henz koparlmam olduunu bilmelisin.
Martin : Henz

alan ve varl
n srdrmeye alanlar tm olanaklarmzla izlemeye alyoruz. Yardm srekli bu zaten. etmeye alyoruz. rne
in Madagaskarl grup Mahaleo ile ilikilerimizi klmaya Amerikan alyoruz. Kokoko-lasnn Gnmzdeki en byk sorunlardan biri oldu
u her yerde karmza kyor. Bence az gelimi diye bahsedilen bu lkeleri kmsemek budalalk, bir nevi fakirlik.nk onlardan
renece
imiz o kadar ok ey var ki. Belki sahip oldu
umuz olanaklara sahip de
iller ama daha ileri kltrel de
erlere sahipler, bu yzden onlardan
renece
imiz ok ey var.

TAVIR

32

R ZERNE
BRAH M KARACA

iirin birinci yeni, ikinci yeni, yenibtn gibi k lklarla ifade edilmesi, benim iin fazlaca bir anlam tamyor. Bu konuda kayda deer teorik aratrmalar ya da zmlemeler yapmadm. nk bu adland rmalardan herhangi birine giren air ya da iirlerden be tanesini okumak, ne olduklarn anlamaya yetiyor. (Tavr Dergisi'nin Austos tarihli 10. say snda yer alan As m Gnen imzal yazy okumanz salk veririm.)
iir kimin iin ve niin yaz lr? Bizi iir yazmaya ten ey nedir?
iir yazmann bir duyarllk ii olduu sylenir. Evet, iir yazmak bir duyarllk iidir. retilen iir ise, dizginlenemeyen bu duyarlln ritm ve sese dnmesidir. Akla, sevdayla rlmeyen iir yavan kalr. Sesi vardr belki, ama bouk, hrltl ve anlalmazdr. Veya ses adna grlt vardr iinde. Bana, iir nedir diye sorulduunda, yant vermeye Ozan Telli'nin dizeleriyle balarm: "Dncenin duygunun dn szdr iir

In rengin sesin zn zdr iir lk yazn san gzn sanak yamurlar yla Ykanp gne km yarin yzdr iir..." Ne kaderci, yitik bir sevda, ne de kupkuru ve sert dizeler. kisine de yer yok benim anladm iirde. nk bizim kkmzde Yunus, Karacaolan,Pir Sultanlar var... nmzde iz vuran Naz m, Ahmed Arif, Hasan Hseyin, Glten Akn, Enver Gke'ler var. O kadar yaknz ki, elimizi uzatsak Ritsos'a, Neruda'ya deeriz... nk yaamn znde umut, sevda ve kavga var. "Umutsuzluk, kmekte olann, yklp gitmekte olann ideolojisidir. Domakta, ykselmekte olan. yedeimle umut tar. Umutsuzluk; lmn, salks zln, boyun emenin yoldadr..." (Ataol Behramolu) Demirle pasn kavgas, varolma kavgasdr. Birinin egemenlii, dierinin tutsakldr. Ozann bu kavgay ilememesi eksikliktir. Fazla do-

TAVIR

33

lambal yollara sapmadan, sla d meden, anla lr bir biimde, a kla damtarak. Ne iir imgeye kurban edilecek, ne de imge iire. Salepteki tarn, orbadaki tuz gibi duracak imge. lke bir ate emberinden geerken, iiri kendi bunalmlaryla oyalayan aire ne derler? O, hayatn iinde grnse de gerekte d ndadr. Syledii en iyi ey, "ar ambay sel ald, bir yar sevdim el ald"dr. Onun ar ambalar hep sel altnda, sevdii ise ellerdedir. D lerinde bile yarini sahiplenecek gc bulamaz kendinde. Ylgn, bitkin, biaredir. Onun iin hayat, "bir yar sevdim el ald'da kilitlenmi tir. Oysa hayatn yz devrime dnktr. Devrimci ise, hayat n elleridir. Hayat, bu ellerle rpar yzne devrimin t lsml sularn. Canlanr, ayaklar stnde dorulur. Ayaklar halkt r, tlsml sular bilin. Kileri suya gtren ey ise sevdadr.  te bu, lmszlk andr. El olmadan ayaklar cansz, sular duraandr. Her devrimci ayn zamanda ozan, ressam, aydndr. Kiminin alt alta yazldr, kiminin eylemidir iiri. Kiminin tuvalden yansr, kiminin yeryzdr tablosu. zlem, retenin yneten olduu bir dnyadr. Bu zlemin yannda yer almak ise namuslu olmakla e anlamldr.

FIRAT'IN TRKS
Uurtman yana trp indiinde Sanki Bir para gne kzlydn Yznde oban ate ten Gzlerinde akarsular vard Ve karanlk kuytularda Karanfil renginin Gl kokusunun Ve yrek sevdasnn hesabn verirdi Avularnda kimbilir ka yzyllarn izi Ayaklarn hangi yolculuklara gebe Ho geldin Frat bebe Yreinde dz ovalar, yksek dalar Dalarnda trklerin var... BRAHMKAKACA

TAVIR

34

YILMAZ GNEY ZER

NE
"
yi Sinema Yapma Amac Dnyay Dei tirme Amacmz
in Aratr" EBNEM A LAR Trk sinemas bugn, bir takm korsanlarn elinde. Maldn snflarn temsilcileri, sinemada da hkm sryorlar. Toptan iyi sinema yapmak imkan bugn yok, bu nedenle ben, boyun een adam olmadm Ama zlenen bir sinema ancak. daha iyi bir dzende yaplabilir" (1) Atilla Dorsay'n Ylmaz Gney'le yapt rportajdan alnan bu szleri, sinemac Y. Gney hakknda anlatlacaklarn bir zeti sanki. "Sinema, devrim kavgasnda birikim salar. Devrimci glere destek olur." Trkiye'nin bu hzla dei en ve kaynayan grntsn ok iyi simgeleyen bir yre. Adana, Yenice ky.
lk ve ortaokul dnemlerinde, rgatlara suculuk, apa ekiminde atlk, pamuk toplaycl, ba bekilii, simit ve gazoz satcl yapan Ylmaz Gney, alakgnll deyimiyle anlatlamayacak yoksullukta bir aileden gelme, mevsimlik i i bir babann 7 ocuundan biridir. Eitim yllarnda edebiyat ve sinema ile ilgilenir. 19 ya nda gen bir adam olarak ilk kez
stanbul'a geldiinde koltuunun altnda iir ve yklerle dolu bir dosya vardr. O yllarda sinema dnyasyla ilk ili kisini kuracak. Atf Ylmaz kendisine oyuncu olarak ilk frsat verecektir. Trk sinemas llerine gre, irkin fizie sahip olan Ylmaz Gney, Trk sinemasnn normlarndan tamamen uzak bu sinema heveslisi uzun sabrl bir sreten sonra, kendine has oyunu, mimikleri ve halka yakn grntsyle ksa srede seyirciyle zde le mi tir. Polisiye filmler, melodramlar, Trk usul "western"lerde rol alm olsa da, sinema onu emeki snflara, sokaktaki adamdan her kesimden insana kadar halka yakla tracaktr. Kendi aralarndan kan, iyilerin hakkn gzetip adalet datan bu kahraman her kesimden insan ilgiyle izlemektedir. Egemen gler belki de ileride verecei rnleri, sezip korkmu lar ve Gney'i 1957 ylnda yazd bir ykde komnizm propagandas yapt gerekesiyle 2 yl sreyle tutuklu brakarak, sinema yapmasn engellemi lerdir. Geen bu 2 yln ardndan Ye ilam'a dnp birok seyirlik film yapan Ylmaz Gney, halk arasndaki yerini alyor. Ve halk onu nce "irkin Kral", daha sonra da star yapyor. Gney, sinemada istediklerini yapabilmek iin" 1968'de Seyyit Han'la ynetmenlie ba lyor ve 1970 yl Trk sinemas ve Ylmaz Gney iin bir dnm noktas oluyor. Umut ve dierleri... imdiye kadar yaplan Trk filmlerinden ayrlan, bamba ka konulara eilen, daha gereki olan bu filmler, hem Trk sinemasnn geli imi iin atlm birer adm hem de dnya sinemasnn Trk sinemasna bak n dei tirir niteliktedir. Umut bir dnemetir. Ancak Gney, ylda 200' a kn film yiyen, her star oyuncunun seyircisini ve nn yitirmemek iin ylda en a a yarm dzine filmde gzkmeyi zorunlu sayd bir piyasada nemsiz baz filmler yapmay da srdrr, bir yandan da istedii nitelikte filmler yapar. Syleyeceklerini sinema yoluyla aklar: "
leriye ynelik bir sinema yapacaz. Toplum srekli bir dei me iinde bulunuyor. Ve ister istemez bu durum sinemaya da yansyor. al an insann, emekinin, bunun sava n veren ki inin filmi-

TAVIR

35

ni yapaca
z. Sinema sadece iinin, kylnn de
il, tm snf ve tabakalarn ve bunlarn de
iiminin rmesinin, kendi yok olu larn n sinemas nnde emeki halkmzn karlarn gzetecek. Dnyay de
itiren, zenginlikleri yaratan emektir. Btn sinemamz da eme
in kurtuluu iin bir aratr" (2) Ylmaz Gney 12 Mart darbesin den sonra cuntaya kar direndi
i ve devrimci harekete yardm etti
i iin tutuklanr. Dnya kamuoyu, Gney'in durumu ve yalandan ilgilenmeye balamtr Paris'le 13 lkeden 170 sinemacnn imzalad
. Gney'in ba
lanmas konusunda bir bildiri hazrlanm tr.. 14 ay srecektir tutuklulu
u. 1974 Mays'nda zgrl
ne kavuacaktr Ancak Gney ksa bir sre sonra tekrar tutuklanr. Bu kez adli tutukludur Yumurtalk Hakimi Sefa Mutlu'yu ldrmtr Bundan sonra Ylmaz Gney almalarn tutukluluk koullarnda srdrecektir. Kendisiyle yaplan bir rportajda ikence gere
ine de
inir "Ben ikence grmedim Benim grmemem bir takm arkadalarn grmedi
i anlamna gelmez Kontgerilla'dan ok kt artlarla geen arkadalar tanyorum Baz aklamalar yapld . kence, geirdi
imiz son 2.5 yln en belirgin zelli
idir. Bugnk koullarda ikence, a
ddr deniyor. Bir takm arkadalar bu deyimi kullanyorlar. Ayn kany paylamyorum nk yaplan kenceler a
datr kence bir dnem Trkiye'sinin gerek yzdr " Uzun hapislik sresinde Gneyin birok filmi, yurtdnda yanklar uyandrmaktadr. Dnya sinemas ilk kez Trk sinemasna bu denli ilgi gstermitir. Ylmaz Gney, her zaman grsel sinemac oldu. Bu ayn zamanda yazar ve senarist olan bir sanat iin elikili grnebilir. Ancak onun edebi yan. grsel yann etkilemitir. Gney, grntlerden yola kan bir sinemacdr. rne
in, Umut gibi nemli dnm noktas oluturmu bir filmde kendi syledi
ine gre k noktas, bo bir arazide atnn cesediTAVIR

ni brakmak iin uzun bir yrye kan arabacnn grnts olmutur. Gneyin sinemas temelde grseldir. Film ekmekten keyif duyan, duydu
u zevki duyumsatan, gzlemleyen, gzlemlemeyi seven sinemacdr. Her eyi yzleri, bedenleri. nsanlar, yalnzca insanlar de
il, yasayan hereyi gzlemler Betimleyici gzlem sinemas. Trk sinemasna en nemli katklarndandr. Devrimci demokrat sanatmzn bir paras olan sinemay, Ylmaz Gney gibi yol aan. ulusal ve uluslararas dzeyde rnler verebilmi bir mirasa sahip karak, snf mcadelesinin hizmetine sokmaly emperyalizminin ve ibirlikilerin zerine ne kadar yeni damgalar basarsa bav sn halkmza verebilece
i de
erleri yoktur. aaal grnen rnlerin hepsi ya insanl
n umutsuzlu
a, karamsarl
a srklenece
i umacsn yayar, insan ilikileri yerine hayvan ilikileri ve sapk bir cinselli
i, pornografiyi iler, ya da insanlar gemie srkleyen ve gemite yaatan nostaljik duygularla gnn keskin snf elikileri gere
inden uzak tutmaya alr Bugn, rnek olan baz filmleri taklit etmeden, emeki halkn sinema dilini yaratmak iin u
ra verilmelidir. 47 yanda ld
nde 53 filme senaryo yazm, 110 filmde oynam , 17 film ynetmiti. 4 roman, yzlerce yks var. Devrimci sanat olmay savunan Ylmaz Gney'in politik grleri tartlabilir Ancak yine de yaasayd ve zgrl
kazanaca
mz zaferi grseydi kimbilir neler anlatrd. Her sanat dal bir dnya grnden kaynaklanan bir duygunun, bir dncenin, bildirinin, bir yorumun kitlelere ulatrlmas iin aratr. Bizim iin sanat, dnyay de
itirme mcadelesinde dikkatle ve nemle, rgtl ve disiplinli yerini alr. Sanat da bu de
itirme mcadelesinde, sanatn ilevi iinde dnlmelidir. DPNOT: 1) Atilla Dorsay -Ylmaz Gney Kitab 2)A.g.e 36

KAR KATR SANATINDA ARABESK ANLAYI

IN ELE
T R S (2)
ARABESK KAR KATRN KARAKTER VE VARDII SONU : KL N K KAR KATR

AK F ZKAL Klinik karikatrde manzara kadnn a aland espri, izgi ve "hikayelerle rlm tr. Belli bir kastla mann hkm srd bu alanda, hkmdarlk sahipleri olu turduklar manzarann "i aclyla, iktidarlar yla ne kadar vn-sek azdr! ' Kafas belden a a al anlar' iktidar olarak adlandracamz bu anlay n kabinesinde yer alan bakanlar ve "icraatlarnn" yaynland  "Resmi Gazeteleri" sorgulayarak "vaka"ya bakmaya al acaz. a)Cinsellik Cinsellik klinik karikatrn ba k esinde oturuyor. Daha nce de deindiimiz gibi. arabesk karikatrde kadn rgs, burjuva kafas yla cinsellik ne kar larak gerek "bilim kurgu" dedikleri izgi romanlar (sadizm, vah ilik, sapk nlk ve sapknca fantezilerle donatlm tr) gerekse tek tek "esprilerle i lenir. Somutlamaya al rsak: Kapitalizmin kadna yakla mnn bir yans mas olan bu anlay n kadn ve onun cinselliini tm boyutlaryla "espri" konusu yapp a alamas, buna tepki olarak ayn arabesk "sosyal" kafayla "Biz By kszlar n yer yer ho olmayan bir tepkiyle "karikatre yenilik gtrmeleri belirgin rneklerdir. b) Biimci Yaklam ve Klinik Karikatr Arabesk karikatrn soysuzla masna bir ba ka adan baktmzda karikatrn biime, esprinin de sululua indirgendiini grrz. Yani hem biimde, hem de zde bir arabeskle me sz konusudur. Karikatr biime indirgeyen bir saplantyla izginin a r biimde deforme edilmesidir. Sz ise, bu a r deformasyonun "sulu" bir destekisidir. Savunduklar bu anlay ve geleneksel bunalmlar sonucu e itli gariplikleri, gerekst fantazileri ve Freud'u zmlemeleriyle ylesine baya eyler yakaladlar ki, "yaratclklarna" kendileri bile a rr hale geldiler. Artk insanlara ynelik arabesk retim, kendilerini tatmin etmez hale geldi. Kendileri tatmin olmuyorsa, toplum da tatmin olmuyor demekti. Bylece arabesk izgiye yeni bir "soluk" getirmek zorunda kaldlar. Bu hem biimde biraz daha yozla ma hem de zde yeni bir adm anlamna geliyordu.  te arabesk karikatrn vard son durak: "klinik karikatr" tam da bu noktada ba lyor. "Klinik vaka" haline geli in somut rnekleri, izgi romanlarda ve dier "yaraclklarnda" bolca vardr: sadizm, yrtclk, bilinsiz iddet ve cinsellik.. Basit bir

TAVIR

37

rnekle mant bir kez daha vurgulayalm: Beyni karlm ve yerine insan pislii konulmu bir portre izmekle biz topluma ne mesaj verebiliriz? Ancak verilen mesajdan ok, izerin insanlarn bilinsizliini ve tepkisizliini kmseyi ini ve nefretini vurgulamak gerekir. nsanlarn beyin lerini alp yerine insan pislii koyularak onlarn, bununla tanmlanabilecek kadar a alk olduklar resmedilmi . Niyeti ne olursa olsun, izer, szde dzenin bask cenderesini ele tiriyor ama gerekte insanlara olan nefretini, ksknln byk bir kibirle d a vuruyor. Sekinler, insanlar n tepkisizliiyle mcadele edeceine, oturduu yerden kzyor. stelik kendisi de tepkisiz olduu halde. Dzenin insanlara ya att d nsel erozyon ele tirilecekse, bunu insanlar n beynini insan pisliine dn tren bir abartyla yapmaya gerek yoktur. ok daha zengin biimler yakalanabilir. Byle bir kurgu insanlarda, verilmek istenen mesajdan ok. zararl ve kaba tahribatlar yaratacaktr Bylece izdikleriyle kendi hastalkl dnyalarn topluma lanse etmektedirler. Bu, "klinik bir vaka"nn toplumu da klinik bir vaka haline getirme abas dr ve arabesk karikatrn, yeni biimlerle, toplumu mcadele kar snda hastalkl bir tepkisizlie motive etmede stlendii misyonun sonucudur. c) Lotarya Sayfalar Dergilerde yer alan "iei burnunda", "okur k eleri", "arka sayfa"lar sanld gibi gen izer yeti tirme zemini deil tam tersine, ncelikle kalc tketici yaratma ve genlerin rnnn yaynlanma-

s zlemi zerine oturan lotarya sayfalardr. Bu sayfalar, burjuva te vik hesaplar yaplarak ald. Genler burada hem rnlerinin yaynlanmasnn tadna varacak hem de her yaynlanan rnn kar l olan "bilmem ka TURGUT alacaklard. Ho bir grnt ama lotarya mant ta yan bu mantn cazibesine kaplarak, binlerce insan ekillendi. Bu arada belirtmeden geemeyeceiz: Szn ettiimiz sayfalarn cazibesine kaplan insanlarn ve yaygn tketicinin nezdinde dergi sahibi holdinglerin de reklam oluyordu En geli mi ilk ifadesini "Grgr" da bulan bu sayfalar, gzle grlr biimde tiraj pompalaynca, gnlk burjuva basn da okuyucuya a k mizah karikatr sayfalar amaya ba lad. Bu sayfalar bir dnem tiraj etkiledi ancak bas nda yer alan arabesk karikatr haddinden fazla dzeysizle ince, kendini tekrardan teye gidemedi ve i levsizle ti. Bu arada hemen belirtmek gerekir ki bizlerin okurlarla ileti im sayfalarna yakla mmz, insanlarn geli im ve desteklenmesine hizmet etmek amacyla kullanldnda olumlu olacaktr. d) Tiplemeler Bu konuda sylenecek ok ey olmas na kar n genel olarak deineceiz. ncelikle birka kez vurguladmz "izginin a n deforme edilmesi'ni belirtelim. Buna biimle rt en z de eklemek gerekir. Bunun d nda en nemli ve tehlikeli nokta, halk d manlarnn irin, sevimli, tonton izilmesidir. Bu izimin yannda bu tipleri "cingz ve uyank" olarak karakterize etmeleri, adeta bu zelliklerini

TAVIR

38

tavsiye eder gibidir. Genellikle tiplemelerde grlen, yallarn "kokana", genlerinse "cinsellik dkn" olmalardr. Tabi tm bunlar ya macera romanlar iinde ya da bir eyleri" eletirirken" yaplyor. Tiplemelere bakt
mzda, halkn hanesine yazlacak, olumlu, sevgiye dayal bir ba
bulamayz. Oysa halk dman cephenin yararna, koskoca bir kltr sanat bombardman bulabiliriz karmzda. Belirgin bir baka zellik de karikatr ve bant karikatr adna, kitlelerin arabesk e
iliminde ilgi bulacak izgi-romanlarn yaratlmas ve bu yolla, dzeysizlik, seviyesizlik retilmesidir. ok ksa ve kesin olarak ifade edelim; bu retimin karikatr sanatyla ve mizahta bir ilgisi yoktur. zet olarak, "klinik karikatrn" tiplemelerinde en belirgin zellikler unlardr, bunalml, insanlara dman, gerekst, tatminsiz, hastalkl fantaziler reten, hilkat garibesi biimli vs... Bunlarda, izerin klinik vaka olan duygu dnyasn yakalamak mmkndr. e) Di
er zellikler rgtsz oldu
undan sessiz kalan toplumsal tepkiyi yumuatmaktan, zmszletirmekten baka bir eye hizmet etmeyen "esprileri" bolca grebiliriz. Bu, zamlar, ikenceyi, faist terr vs. tam da siyasi iktidarn istedi
i gibi kiiselletirme, "mnferit olaylar" indirgeme anlamna gelmektedir. Dolaysyla arabesk anlay, elikileri sulandrarak kendi apnda toplumsal sbap ilevi grmektedir. Halk dmanl
tescillenmi popler simalara, eletiri grnts altnda, dosta "taklma"lar en nemli zellikleridir. Oysa ne halk dmanlar ve onlarn politikalar dosta taklnacak eylerdir,

ne de onlarn insanl
a kar olularnn komik bir taraf vardr. Karikatr sanatnn dosta taklma olmad
n, yazmzn giriinde vurgulamtk. Tekrarlayalm: Karikatr, sanld
gibi bir "sululuk" tamaz, tersine halka ve insana dman hereyin sorgulanp eletirilmesinde, eskiyenin, tarihin pl
ne at lmasnda gl tekmesini vurmay bilmelidir. nsanl
a dman olan acmaszca eletirmek, tehir etmek karikatrn sorumlulu
udur. Ayrca bugn, yaz ve konuma diline girmi argo edebiyatnn sorumlularndan biri de arabesk karikatrn kulland
"yaratc" yaz dilidir. rnek olarak stadyum argosunu topluma tamalar gsterilebilir. Arabesk anlayn oluturdu
u statlerden bir di
eri ise, karikatrn sadece, haber ve yazlan destekleme ve ssleme arac olarak grlmesidir. Ne yazk ki bu, ciddi kltr-sanat dergilerinin kimile rinde de grlyor. Oysa karikatrn gc, tek bana verilmek isteneni arpc bir biimle verebilmesindedir. Yeri geldi
inde karikatr, sayfalar dolusu bir yazy arpc bir abartyla tek karede anlatabilir. Bylesi bir, en ksa yoldan anlatabilme avantajna sahiptir. Entel-Arabesk Karikatr Karikatrde arabesklemenin zel bir biimi olarak niteleyece
imiz bir baka klinikleme rne
i, entelarabesk karikatrdr. Tabi bu tr, misyonu itibariyle di
er arabeskilerden biraz daha farkl de
erlendirilmelidir. Necdet en ve komusu Kemal gibilerini bu anlayla somutluyor ve zerlerine bir ka sz sylemek istiyoruz. Entel-arabesk karikatr, yaanan genel arabesklemenin ifrada varm biiminin "I2 Eyll tokat 'yla birlemesinden

TAVIR

39

domutur. Bunlar ak faizm koullarnda ortal bo bulan kk burjuva ylgn aydnlar ordusunun en zavall tipleridir. Bunalml dnyalarnda, gzelden yana bir boyut olmadndan aydn kaprisiyle donanm saldrganlklarn anlamak zor deildir Elbette ki tehiste olduu gibi yeri geldiinde tedavide de zorluk ekilmeyecektir. imdilik bu tip vakalarn kimi zelliklerine deinmekle yetinelim. ncelikle dier arabesk zelliklerin byk ounluunu (cinsel saplant , argolama, yozlama, apolitiktik, tatminsizlik vs.) bnyelerinde tadklarn belirtmek gerekir. izgi dnyalarnda sekin olmann getirdii kibirlilik hkm srer. Bu zelliklerinden dolay da, ayn kategoride olmalarna karn kendi aralarnda pek anlaamazlar. Ne de olsa "bireyi" kefetme gibi bir evrim geirmilerdir? Belirleyici zellik olarak; olaylar sosyal, siyasal, ekonomik temellerinden soyutlayarak subjektif olarak yanstmalar ve bu zellikleriyle "entel" dnyalarn, tatminsizliklerini tatmin etmeleri sylenebilir. (Sanrz ancak bu yolla, 20. yzyln son eyreinde yaadklar "modern-cahilliklerini da vurabiliyorlar. Zaten 12 Eyll'le birlikte donandklar yeni ideolojileri, burjuva ideolojisiyle rtt iin, "entel"liklerinin bu biimi bize artc gelmemeli.) Dier arabesk izerler yer yer ikencecilerle (kiiseletirerek de olsa) urarken, entel izerler ikence madurlaryla urama yolunu seerler. izgi dnyalarnda, ikencecilerden ve sistemin dier zulm, yntem ve kurumlarndan uaka bir korku grmek mmkndr. Onlar bu kadar zavalllatran da fobi boyutundaki bu korku deil midir?

Sanattan algladklar, kendi i dnyalarnda yaadklar bunalmlar utanlarndn olsa gerek bakalarna yanstmadr. izdiklerinde yer alan fantaziler, zlemler, tutkular temelde byle bir bunalmn davurumudur. Bugn sermaye izgisinde yer almalar kk burjuvalklarndan kaynaklanmaktadr. Halk bir sel gibi akmaya halaynca saf deitirecek kadar bukalemunlukla donatlmlardr. Bu tipler, burjuvazinin iletiim aralar ile lanse edilmenin getirdii poplerliin sarholuuyla, kendilerini "byk sanat" zannederler. Oysa onlarn poplerliinin belirleyicisi sanat deil, devrimcilere ve halka kfretmeleridir Sanat adna retim fukaral ekenlerin byle lanse edilmesi burjuva kokumuluun tipik gstergesidir. Sonu olarak faizm karsndaki ylgnlklarn, uslandklarn, uaklklarn egemenlere kantlamak iin, onlarn ideolojilerine drt elle sarlarak, halka, devrimcilere ve onlarn deerlerine saldrma misyonunu stlenmilerdir. Bitirirken; gnmzde karikatr ve mizah adna nemli dzeyde olumsuz anlaylar, toplumun bilincine kaz nm durumdaysa, bunun ba sorumlusu arabesk anlaytr. Bu olumsuzlua karn herey yitirilmi deildir. Bir tablonun olumlu yaratln toplumsal mcadelenin geliimiyle birlikte, iradi bir abayla gerekletirmek zor olmasa gerek. Bu, kitlelere yaylacak her ura gibi, halkn zengin dnyasnda, zaman iinde gerekleecektir.

TAVIR

40

"ONLAR KEND KALEMLERNE HANET ETTLER"

"Biz Bir Aileyiz" ve "Kalemlerin haneti" adl kitaplarn yazar Zeki Saral ile Rportaj: TAVIR : imdiye dek iki kitabnz yay mland ; "Biz Bir Aileyiz" ve "Kalemlerin haneti". Her iki kitabnzda da imdiye dek sol anlaylar tarafndan ok fazla eletirilmeyen Cumhuriyet gazetesini hedef alyordunuz. Bunun nedeni neydi? Cumhuriyet gazetesinin iyzn tehir etmek iin neden bu kadar aba sarfediyorsunuz? ZEK SARAL : Birinci kitabm yazmadan ner benim ve benim gibi d nen insanlarn Cumhuriyet gazetesini Uur Mumcu'sundan Oktay Akbal'na. lhan Seluk'undan Mustafa Emeki'sine kadar putla trdn grdm. Bu ise sadece bu gazeteyi okuduu iin dayak yiyen, i kence gren insanlara bir hakaret saylrd. Bence Cumhuriyet'in okuyucu kitlesi buna layk deil. Cumhuriyet gazetesinin Hrriyet, Milliyet, Tercman gibi gazetelerden hibir fark yok. O da dierleri gibi bir dzen gazetesi, ticari bir gazete ... Sonuta bu insanlar para kazanmak istiyorlar; para kazanmann yolu be belirli haberleri yontarak, devlet politikasn zorlamadan yayn hayatn srdrmektir. Burada bir rnek vermek istiyorum: 12 Eyll'den nce Cumhuriyet gazetesine i verenlerin bir "ilan boykotu" vard . Uzun sre ilan ambargosu uygulad lar. Bu ambargo 12 Eyll'e kadar devam etti. 12 Eyll'den sonra ise dier gazetelerle kar la trldnda, Cumhuriyet gazetesine bir ilan ylmas olmu tur; yani ambargo kalkm tr. Peki niye kalkm tr? Cumhuriyet gazetesi mi politikasn 12 Eylllere uydurmu tur; yoksa sanayiciler, i verenler mi Cumhuriyetin izgisine gelmi tir? Sonu u: Birincisi Cumhuriyet gazetesi sanayicilerin, i verenlerin izgisine yakla m tr. kincisi ise devlet Cumhuriyet gazetesi d nda, Trkiye'de sol bir gazete kmasn istememektedir. nk Cumhuriyet gazetesi onun her zaman elinin altndadr, bu gazetenin neyi, nasl, nereye kadar yapacan ok iyi bilmektedir. Ama yarn byk kitlelere ula acak sol bir gazete ktnda o gazeteye devletin hakim olmas ok g olacaktr. Bu nedenle Cumhuriyet gazetesinin ncelikle ekonomik olarak dzle kmasn salamak gerekiyordu. Darbeden sonra 12 Eyll'cler i verenlere gerekli ikaz yapm lar ve Cumhuriyet gazetesinde bir ilan ylmas gndeme gelmi tir. Hatta o dnemde lhan Seluk'un yazlar bile bu ilan ylmas yznden ift stundan tek stuna inmi tir. Yani ksacas 12 Eyll srecinde Cumhuriyet gazetesi en byk reklam gelirine sahip olmu tur. Btn bunlarn sonucunda anla laca gibi Cumhuriyet de dier dzen gazeteleri gibi kr amacyla karlan ticari bir gazetedir. TAVIR Cumhuriyet gazetesinin demokrat insanlar n eitli beklentileri zerinden para kazand
n syleyebilir miyiz? ZEK SARAL : Evet, ok doru. Bu-

TAVIR

41

rada unu da belirtmek istiyorum; Cumhuriyet gazetesi ille de okumak iin srar edilmesi gereken bir gazete deildir. Bu gazete artk e itli DK'lerin haberle tikIeri bir gazete haline gelmi tir, rnein Aydn Cezavi'nde bir alk grevi gndeme geldiinde, herkes gidip ona ilan verdi. Burada hemen bir rnek daha vermek istiyorum Aydn Cezaevi'ndeki alk grevinin sanyorum ilk haftas doluyordu. O gne kadar bu konu ile ilgili Ankara'dan haber yazlmasna ramen gazeteye girmedi. Ne zaman ki "Aydn Cezaevi'ndeki direni i destekliyoruz" ierikli ilk ilan geldi, o zaman bu ilanla birlikte haber de kt. lan gelene kadar beklediler, bu konuda yazlan haberi kullanmadlar. lan geldi, ondan sonra haberi kullandlar. Ayrca Cumhuriyet gazetesi imdiye kadar verilen lm ilanlaryla, ldrlen insanlarn zerinden para kazand. nk unu iyi biliyor ki; insanlarn gidip alabilecei ba ka bir gazete yok. Biliyoruz, 12 Marttan sonra lhan Seluk Ziverbey K k ne alnnca gazete tarafndan i ine son verildii aklanm t. Ayrca Nadir Nadi de gazetedeki grevinden alnm t. nk Cumhuriyet ynetimi dzenle uzla acakt. Fakat o gnk okuyucu sanyorum bugnknden daha bilinliydi ki, bu gazeteyi satn almama protestosuna ba lad. Gazetenin sat epey d t. Baktlar ki byk bir yanl yapyorlar, hemen ardndan "Bir yanl anla lma oldu, Nadir Nadi Bey yine gazetemizin ba yazardr, lhan Seluk'un da i ine son verilmemi tir" diye bir yaz yay nladlar. Btn bunlardan sonra gazete yeniden yava yava eski tirajna ula maya ba -

lad. Ama bugn toplumun byle bir ans da yok sanyorum. Bugn birok sol dergi kyor ve hepsi de gnlk sol bir gazeteye ihtiya olduunu sylyorlar.En azndan bu dergiler bir araya gelip asgari m tereklerde gnlk bir gazete karabilirler. Gazetecilik anlamnda bulu acaklar bir nokta vardr mutlaka. TAVIR: Uur Mumcu, Nadir Nadi, lhan Seluk, Oktay Akbal gibi yazarlarla Ergun Gze, Nazl Ilcak, Ahmet Kabakl, Kurban Felek gibi yazarlar arasnda nasl bir fark olduu (ya da olmad) kitabnz okunduunda tam olarak anla lmyor. Sizce bu yazarlar arasnda nas l bir ayrma gidilmesi gerekiyor? ZEK SARAL : Aslnda bence aralarmda pek bir fark yok. Ben mesleimde de, kitaplarm yazarken de tarafl davranrm. Tarafsz insan olmaz. Bu bir safsatadr, buna inanmyorum. Ben kitabm da, haberimi de yazarken gcm yettiince tarafl yazyorum. rnein Nazl Ilcak'n o dnem birok "demokrata" yazlan vard.Fakat ben bunlar zellikle kullanmamaya al tm. Nasl ki Demirel 12 Eyllden sonra "demokrat" olduysa, Nazl Ilcak da yle "demokrat" oldu. Bunlarn yarn iktidara geldiklerinde ne yapacaklarn iyi biliyoruz. Bu anlamda Nazl Ilcak gibi k e yazarlarnn en iyi yazlar yla, Uur Mumcu, lhan Seluk gibi yazarlarn en kt yazlarn kar la trdm. Aralarnda hibir fark yoktu. Varsa eer yle bir izgi vard: Cumhuriyetin yazarlar srekli "dzenle birlikte deiliz" mesajlar veriyorlard. Dzenle anla mam gibi grndler. Oysa 12 Eyll srecindeki yazlar-

TAVIR

42

na baktmzda aralarnda pek bir fark olmad grlebiliyordu. TAVIR : Sayn Saral, 12 Eyll srecinde btn aydnlar m byleydi? rnek bir tavr olan kimse yok muydu? ZEK SARAL: Genelde byle olmasna ramen rnek gsterilebilecek istisnalar da vard mutlaka, rnein smail Be iki .. Kendinden bile ekinen mtevazi bir grnme sahip olmasna ramen ok yrekli bir insan. Hibir eyden taviz vermeyen gerek bir aydn kategorisine giriyor bence. nanlarnn kavgasn sonuna kadar veriyor, ya amnn 11 y ln bu uurda cezaevlerinde geirebiliyor. Bence o, Trk aydnnn yzak. Ama biz ona sahip kamyoruz. (Trk aydnlar iin sylyorum. Krt aydnlan iin deil.) Trk aydn smail Be iki'yi pek fazla sevmiyor. nk Be iki'de olan birok deer kendilerinde yok. Onu grdklerinde, kendi yzlerinin ne kadar kara olduunu gryorlar. Be iki, kendi aydn ki iliinde onlarn kara yzlerini bir ayna gibi yanstyor. Bu yzden onu grmemezlikten geliyorlar, onun varlndan habersizlermi gibi davranyorlar. Bence Be iki aydnlarn namusunu kurtaryor. TAVIR : 12 Eyll darbesine destek veren btn bu k e yazarlarnn snfsal karakterleri nedir sizce? Sovyetler Birlii 'ndeki darbeye kar hep bir azdan koro olu turan k e yazarlar, oysa 12 Eyll darbesinin gnll savunuculuuna soyunmu lard. Darbe ak aklna soyunman n nedenleri neler olabilir? ZEK SARAL : Kitapta anlatmaya al tm; Trkiye'de darbe oldu. 27 Ma-

ys darbesini solcular destekledi, saclar darbeye kar kt. 12 Mart'ta ise sol basn ve hatta devrimciler ilk gnlerde darbeyi desteklediler, sa basn ise kar kt. Aradan ok ksa bir sre getikten sonra baktlar ki darbenin nitelii farkl; sol kesim darbeye kar kmaya ba lad, saclar darbeyi desteklediler. Fakat 12 Eyll, Evren'in de dedii gibi, "birlik ve beraberlii" basnda da salad. Yarn pa alardan biri yine kp da "Tamam, bugnk mesainiz buraya kadar" dediinde, ben inanyorum ki, onu da yine destekleyeceklerdir. Darbelere baktmzda, 27 Mays'ta genelde politikaclarla ura m lardr. 12 Mart'ta ise aydnyla, yazaryla, poIitikaclaryla yani birok kesimden insanlarla ura m lardr. Ama onlar da ders alarak geliyorlar. Dikkat ederseniz, belirli aydnlara dokunmalarna ramen, fazla zerlerine gitmediler. Yazarlarn ouna dokunmadlar Tabi bunlarn ne kadar aydn olduklar tart lr ama bu byle. nk bence bu insanlarn kendi d ncelerindeki denizleri bile bitmi tir; hala karada kula almaya al yorlar. TAVIR : Hemen burada kitabn zn adna ili kin bir ey sormak istiyo rum: "Kalemlerin haneti" diyorsunuz. Madem bu kalemler 12 Eyll ncesinde de onlar n kalemiydi; o halde bu kalemler kime nas l ihanet etmi tir? Kendilerinin kalemleri 12 Eyll sonras farkl ko ullarda, farkl biimlerde yine kendilerini savunmam mdr? Bu anlamda neden "Kalemlerin ihaneti'? ZEK SARAL: Bence dnyann neresinde olursa olsun normalde burjuvazi

TAVIR

44

darbelere kar kar. nk onlar her eyi kendilerine gre rayna oturtmu tur. Bu anlamda onlar da burjuva yazarlar, burjuva-aydnlar (U. Mumcu'sundan tut da N. Ilcak'a kadar) olarak grdmzde burjuva mantyla d np, bu an lamda bile darbeye kar kmalar beklenebilirdi. Oysa onlar kendi yasalarna bile sahip kmam lardr. Adam gelip senin tepene vuruyor, fakat sen yasal olarak su saylmasna ramen buna da kar gelemiyorsun. Bu anlamda, burjuva mantyla d nldnde bile onlar kendi kalemlerine ihanet etmi oluyorlar. Bu mantkla kitabm "Kalemlerin haneti" diye isimlendirdim. TAVIR: Sizce aydnlarn, yazarlarn 12 Eyll darbesine kar tutumlar ne olmalyd? ZEK SARAL : O kadar byk kavga, grlt yapmalarna hi gerek yoktu. Barikatlar kurmalarna da gerek yoktu. Bir eyler vardr yaplacak, rnein o gn gazete bo kabilirdi. Bu bir tepkidir. spanya'da bir gazete var. O gazetenin adn bulamadm iin bu rnei kitabmda kutlanamadm. Gazetenin tandans, bizdeki Hrriyet gibiydi. (Franco) orada darbeyi yaptnda bu gazetenin man eti aynen yleydi. "Ey halkm, demokrasiye sahip kn". Aksam gazeteyi kapatyorlar, hi nemli deil Bugn bu gazete spanya'da en ciddi, en tutarl, ve en ok tirajl gazetedir. D nebiliyor musunuz. Hrriyet tipi bir gazete spanya'da darbe olduu gn, spanyol halkn demokrasiye sahip kmaya aryor. Bizde ne yaplyor? Bunlar Kemalisttir. Atatrkdr, bunlardan zarar gelmez, bunlardan zarar gre-

cekler komnistlerdir, vatan hainleridir, Krtlerdir vs. deniyor. TAVIR Sayn SARAL, Cumhuriyet ke yazarlarnn zellikle ilk srelerde 12 Eyll darbesini 27 Mays darbesine benzetme abalar var. Bu darbenin Kemalist nitelii olduunu vurguluyorlar sk sk. Bakalarna (gerici-sa ke yazarlarna) "baz evreler siyasal iktidarlarnn tabiat nda bulunan niteliklerinden yararlanarak vg politikalar arasnda 12 Eyll rejimini kendi isteklerine gre baz yollara itmek iin rpnmakladrlar. Bu abalarn baarl olamayacana inanyoruz..." deseler de, aslnda bunu yapan kendileri oluyor. 12 Eyll'n 27 Mays'a benzediine gerekten inanyorlar m? Yoksa yle olmasn istedikleri iin mi bunu srekli vurguluyorlar? ZEK  SARAL : ok ak, kendilerine bir zarar gelmesini istemedikleri iin srekli byle sylyorlar Aslnda bu darbenin Kemalist bir niteliinin olmadn kendileri de biliyor Ayrca bu yaptklaryla darbeyi yapan cuntac 5 General'e de bir mesaj veriyorlar; "Siz srekli Kemalist olduunuzu syleyin, kimse size bir ey yapmaz" demeye getiriyorlar. Yazdklarn sadece darbeciler okumuyor ki, onlara verdikleri mesaj ise u; "Bunlar Kemalisttir, Atatrkdr, bunlarn yapt klar her zaman dorudur, korkmayn, bunlara kar kmayn" Yazdklar yazlarla zaten e itli konularda darbecilere srekli yardm etmi lerdir. Nadir Nadi "bu kadar parti enflasyonu olacan ben bilmiyordum. Trkiye'nin ba na ne geldiyse enflasyondan gelmi tir" diyor. Bu yaz dan bir sre sonra Evren, Bolu ve Sakarya'daki konu 45

TAVIR

malarnda Nadir Nadi'nin yazsn anlatyor. Diyor ki "biz parti kurun dedikse bu kadar demedik, yerden mantar biter gibi parti kmaya ba lad. Sanmasnlar ki hepsi seime girecekler". Oysa Evren'in bu konu masn bir sre nce Nadir Nadi yazm . Cumhuriyet yazarlarnn verdii sinyallerin hepsi yerlerine ula m . Bu anlamda Eyllcler Kemalizmi ok iyi kullandlar denebilir. TAVIR: Bugn 12 Eyll sayfas kapanyor bizce. Artk kitleler tutmuyor, hereye boyun emiyor. Hak arama mcadelesi her geen gn daba da boyutlanyor. Darbeden sonra zellikle ilerici kisveli gazeteciyazarlarn tavrlarnn ortaya serilmesi anlamnda nem ta yan kitabnzn yaymlanmas biraz gecikmi saylmaz m? ZEK SAKAL : Ben Cumhuriyete girdiimden itibaren anekdotlar tutarken, kitap yazmak gibi bir d nce yoktu aklmda. Ama "Uur Aabeyin", "lhan Aabeyin" ya da "Erbil Aabeyin" bir gn Cumhuriyet in "ok iyi bir gazete" olduunu anlatan bir kitap yazmalar durumunda, tuttuum notlarla onlara yardm edebilir miyim d ncesiyle ba ladm bu i e. Ama o sre ierisinde bu gazetenin umduum gibi olmadn, "aile" olmadmz anlamaya ba ladm. Artk anekdotlar tutma i ini daha fazla ciddiye alyordum. Ancak kitab ne zaman yazmam gerektii konusunu hi aklma getirmedim. 1967 ba larna doru kafamda ekillendi ve 91'de de tamamlad m. Benim en nemli amacm, kitabm Cumhurtyet'te al rken yaynlatmakt. Yoksa kitabm zellikle oradan ayrldktan sonra yaymlatmak gibi bir d ncem yoktu. Etrafmdan in-

sanlarn srekli Cumhuriyet gazetesinden yaknmalarna tank oluyordum. Cumhuriyet'e ilan verirken hala kimlik sorulduundan, haberlerin gazetede yer almadndan sz ediyorlard. Cumhuriyet gazetesi hakknda bir kitap yazmak bu sre ierisinde kafamda ekillendi. Yakla k onbirbin k e yazsnn alt aya yakn bir sre iinde sadece fotokopilerini ektirdiimde bunlar tek tek okudum Bu kitaplar bylesi bir al mann sonucunda ortaya kt. Benim amacm daha ok kitaptarmn ileriye dnk bir belge nitelii ta yabilmeleriydi. Bu benim grevim diye d ndm. Srecin gerisinde miyim ilerisinde miyim diye hi d nmedim. Aslnda d nlmesi gereken bir olgu TAVIR : Son olarak sylemek istediiniz bir ey var m? ZEK SARAL : Biliyorsunuz 12 Eyll'den sonra baz doktorlar i kence grm insanlara "salam" raporu verdiler. Byle doktorlar vard. Ya da insanlar savunmaktan ekinen, korkak hukukular vard.  te bence, Tabibler Odas'ndan bir "deli" kp baz doktorlarn o dnem yaptklarnn zele tirisini yazmaldr. Ya da Barolar Birlii'nden bir "deli" kp o dnem devrimci demokrat insanlar savunmaktan korkan veya i kencecileri savunma onursuzluunu gsteren hukukular yazmay bilmelidir. Bu konuda zele tiri kitaplar yazlmaldr. Ben kitabmla basnn zele tirisini yaptm iddia etmiyorum ama gelecee bir belge olarak katmas anlamnda btn bunlar yazlmas gereken eyler. Te ekkr ederim.

TAVIR

46

ZGRLK SAVAILARI

EBNEM A LAR YN: Lino BROCKA OYUNCULAR: Philip SALVADOR Gina AJAAR YAPIM YILI: 1989 LKE: UYRUKSUZ. lar" Fransz uyruuna kabul edilmedi. Bylece Fransz Devrimi'nden miras kalm .
nsan Haklarnn kutland 1789'un 200. yldnmnde insan hakk kazanmlarn konu alm bu film reddedilmi oldu. Filmin jeneriinde verilen bu ara yaz filmi seyretmeden nce insan haklar ve demokrasi savunucusu lkelerin gereini aa karyor. Film, Aquino ile gelen szde demokrasinin uygulamalaryla devam ediyor. Kitle ileti im aralarnn (basn-tv) her kesime almasn, kar t gr ten in sanlarn TV'de forum programlarna kmasn, rportajlar ve cezaevindeki siyasi mahkumlarn serbest braklmasn izliyoruz. Bir yanda olduu iddia edilen demokrasi dier yanda sivil muhaf zlarn terr, reformizm ve kilisenin sahte yz. Btn bunlar ele tirel tarzda Aqulno ynetiminin getirdii demokrasiyi sergiliyor. Siyasi mahkumlarn serbest braklmasyla birlikte, filmin ba rol oyuncusu eski rahip, illegal rgt yesi Kodero da serbest braklyor. Her eyin dei tiine, Filipinlerde art k demokrasi olduuna inanyor. Ve yepyeni bir demokraside, yepyeni bir hayat, bir aile kuruyor. Bu arada, sivil fa ist muhaf zlarn terr ve antikomnist gsteriler yeni ko ullarda devam ediyor. Fa ist saldrlar 47

Marcos devrilmi . Yollar, gei ler tutulmu . Kimlik kontrol yaplyor. Sivil fa ist muhaf zlar devriye geziyor. Aqulno ile birlikte herkesin kendini inandrd szde demokrasi hakim
nsan Haklar savunucular, gizli fa ist eteler tarafndan ldrlyor. Gzaltlar, kayplar, lmler hi dei memi cesine srmekte... Film, dneme ait ksa fakat etkili belgesel grntlerle ba lyor. (Ancak filmin btnnde de belgesel grntlere yer verilmeliydi). Ve asi olduu ileri srlen bir kylnn ve rahibin ldrlsyle devam ediyor. Bir yandan esen sahte demokrasi rzgarlar ve devrimin getirdii yenilikler sralanrken dier bir yanda fa istlerin uygulad vah et apa k sryor, lmcl kavga belki de imdi ba lyor... Lino Brocka'nn "zgrlk Sava lar" Pillpinler'de gizlice ekildi ve bir Fransz irketi tarafndan finanse edildi. Bununla birlikte bu film uyruu olmayan bir filmdir. Le Centre National de Cinematographio
zin Komisyonu' nun oy birliiyle akl karar uyarnca "zgrlk Sava -

TAVIR

aa karp, yarg makamlarna ikayet etmeye al an bir grup demokrat, insan haklar savunucusu yine bu makamlarda sivil muhafz askerleri ile kar la maktadr. Sorumlularn da onlara kar aldklar tavr lkemiz gereiyle benzerlikler ta yor. Bu ara trma grubuna Kodero da (ba rol oy.) katlyor. Ve lkeye geldiine inand demokrasinin aksine Filipin'lerdeki geree tanklk ediyor. Anti-demok ratik, fa ist uygulamalar devam ederken, yeralt mcadelesinin ehir eylemleri de geli iyor. Filmin en etkili fakat ksa sahnelerinden biri olan cezalandrma sahnesinde, halkla ehir gerillalarnn uyumu, aralarnda geli en sessiz anla ma ve tepkinin sarsc etkisi verilebiliyor. Dier yanda sren fa ist saldrlar kar snda kiliseye snan ky halk orada da ayn baskyla kar la yor, kilise bombalanyor, insanlar l drlyor. lerinden bir kadnn szleri, Filipinler'deki yeni demokrasinin gerek yzn ortaya koyuyor: "Tanrm bunlar gerekten ya anyor mu?" Evet btn bunlar gerekten ya anyor. Dei en hi bir ey yok. Sistem Amerikan Emperyalizminin desteiyle i liyor. nsanlarn karlp sorguland, i kence grd ve tecavze urad barakalarn duvarlarna aslan Rambo resimleri ve ABD bayraklar sistemin i leyi inin birer gstergesi. Sivil fa ist muhaf zlarca karlanlar arasnda Kodero'nun yeraltndayken ili kide olduu kadn ve ocuuna yaplan i kence ve tecavz sahnelerini izliyoruz. Cevapsz kalan sorgulamalar, kadnn ve ocuun direni i ve kadnn sivil

muhafz cezalandr , (Sinemada bu srada alk lar var) bu direni in ardndan kadnn, ocuun ve sorgulanmak zere bekleyen dier insanlarn katledilmesi (en etkili sahnelerden birisiydi). Fa ist muhafzlar tarafndan katledilen insanlar grntleyen TV, olay istedii ekilde yorumluyordu. Karsn ve olunu bulan Kodero, askerlerin oluna dokunmasna izin vermeden onu kucana alyor ve kilisede uzunca bir sre barna basarak kendisiyle i hesapla ma ya yor. Bu sahne dier sahnelere oranla olduka uzun. Kilisenin nnde ise TV, fa ist muhafzlarn liderlerinden biriyle rportaj yapyor. Yaplan aklama hi de yabancs olmadmz bir aklama: - kan at na sonucu lm lerdir. Kasti bir olay sz konusu deildir. lkede demokrasi hakimdir. Bir ka asi bunu dei tiremez. Kodero kararn vermi tir. Eve dner, kars ve ocuu uyumaktadr. Yapmas gereken ey yeniden yeraltna dnmektir. Silahn alr.Ve anla tklar gibi (kod adyla) arkada n arar ve not brakr. -Ben Danton... Film bu mesajdan sonra bitiyor. Geriye sorular kalyor. Alnan bu doru karar iin byle bir bedel demek mi gerekiyordu? Filipinlerde hergn ayn eylerin ya andn, onlarca insann katledildiini anlamas iin olunun lmesi mi gerekiyordu?

TAVIR

48

HABERLER-YORUMLAR

MOBL PETRODOLARLARINDAK KANI TEMZLEYEMEYECEK

lkemiz bir sre nce emperyalist tekellerin ve petrol eyhlerinin karlar iin sava ateinin ortasna atlmak istenmiti. Emperyalizmin kiralk katili olmamzn istenmesinden sonra bugn, Mobil Trk romancl
nn ulat
aamay yanstan" 7500 dolarlk bir dl veriyor ABD emperyalizminin Ortado
u'yu kan golne evirmesini destekleyen petrol tekellerinden Mobil, krfez savanda kazand
petrodolarlardaki kan temizlemeye alyor. Mobil Halkla likiler Blmnn reddetmesine karn dln krfez sava sonras Trkiye'de verilmesi bizce tesadf de
il. Grlyor ki Mobil, sanat des tekleyerek 'savasever de
il, barsever" imajn vermeye alyor. Bu dl emperyalist tekellerin sistemin sreklili
ini sa
lamak iin yaptklar mdahalenin somut bir rne
i. Smr dzenine kar olan sanat n nn t kamann bir yolu da dzen yanls rnlere dller vermektir. ok uluslu tekeller sanat alnp satlacak bir meta olarak grp dllendirir. Mobil bu dlle Ortado
u'yu kan golne eviren petrol savandan sonra soygun imparatorlu
unun gerek yznn gizlemeye alyor. Sanat dllendiriyor gibi grnerek sanatlardan aldktan destekle karlarn artrmay umuyorlar. irket dl olarak roman ingilizceye evirtmeyi ve yazarn Amerikan kamuoyuna tantmay stlenmi. Dolarlarn cazibesi, tantm kampanyalar TYS ve birok yazar etkilemi olmal ki elikanl ok uluslu tekele kar tavr alamyorlar. TYS bakan Oktay Akbal "Bu bir yarma deTAVIR

il. Yaynlanm kitaplar arasnda yaplaca

iin hibir sakncas yoktur. Kar de
iliz." gibi bir aklama yapabilmi. Akbal'a soruyoruz. Yarmaya karsnz da bir petrol tekelinin aktan sanata mdahalesi olan bu olaya nasl kar de
ilsiniz? Sradan bir demokrat bile yeni smrge bir lkede bu tr dllere kar kar. Bu tavr gsteremeyenleri knyoruz. Kltr ve Sanatta Tavr Dergisi, Yazl Gnler Dergisi'nin yapt
ve nsancl Dergisi'nin destekledi
i a
rya katlyor; "MobiI sanat destekler" slogannn "petrol irketleri sava sever" slogann silmemesi iin: "dl Seici Kurul yelerini stifaya, TYS ve PEN Yazarlar Derne
i'ni ve ba
msz kltr edebiyat dergilerini, seici kurul yelerine ve aday romanclara kar duyarsz kalmamaya, "Bar in Dizeler"ce katlan, "Savaa Hayr" kampanyalarna imza atan yazarlar ve airleri bu dle ve sermayenin sanata mdahale etmesine kar tavr almaya a
ryoruz. (I)" Diyoruz ki, dnya halklarna kar iledi
i sulardan dolay sicili bozuk olan emperyalizmin, bugn barl maskeyle sanata mdahale etmesine kltr emekileri olarak tavr alalm. Satlk kalemleri tehir edelim, bu dln verilmesini engelleyelim.

DPNOT: 1) Yazl Gnler Dergisi, Haziran 1991 50

HABERLER- YORUMLAR

Aydn, Yazar, Bilimadam

SMA
L BE
K
Y
NE TUTUKLANDI

smail Be iki yine tutukland . Bu kez Temmuz 1991'de piyasaya srlen "Ortadou'da Devlet Terr" adl kitab ndaki gr leri gereke gsteriliyordu. Anti-demokratik uygulamalar ile adn duyuran Ankara DGM Savcs Talat alk bu kez de
smail Be iki'nin iddiana-mesini hazrlad. Be iki'nin 5 yla kadar ar hapis, 100 milyon liraya kadar da ar para cezasna arptrlmasn istedi. Hz -n alamam olacak ki, Yurt Kitap-Yayn'n sahibi nsal ztrk hakknda 100 milyon liradan az olmamak zere 1.200.000 TL'ye kadar para cezas istemiyle dava at Btn bunlarn yasal dayana Terrle Mcadele Yasas. Be iki'nin 'Ortadou'da Devlet Terr' adl kitab 'Devlet Terr Yasas' tararndan yarglanmaya al lyor.
smail Be iki'nin ilk tutuklan deil bu. 1969da " Dou Anadolu'nun Dzeni Sosyo Ekonomik Ve Etnik Temeller" isimli kitab ndan dolay Atatrk niversi-tesi'ndeki grevine son verildi 1071 'de ise Siyasal Bilgiler Fakltesi'nde al maya balad. Ayn dnem yine tutuktand.3 yl cezaevinde kald. 1974'de aftan yararlanarak tahliye oklu. niversiteye kabul edilmedi 1979'da bilim yntemi, kavram ve bu yntemin Trkiye'de uygulanmas ile tipli al malarndan dolay yargland 1981-1967 aras 6 y l cezaevinde kald. 1989da 'zgr Gelecek' dergisinde yaynlanan aklamasndan dolay yine yargland 1990'da "Devletleraras Smrge Krdstan' isimli kitab ndan dolay tutukland. 1991'de Serxwebun dergisinde yaynlanan bir yazsndan dolay tutukland Btn bu yarglamalar, tutuklamalar O'nu yldrmad. Be iki, hakl olana me ruiyet kazandrma mcadelesini yine srdryor.
smail Be iki'nin tutuklanmasn n ardndan Ankara ZGR-DER liler bu konuda bir imza kampanyas ba lattlar imza kampanyas metninde "d nceyi yasaklayan yasalarn kalkt iddia edilen lkemizde
smail Be ikinin (...) tutuklanTAVIR masn kn yor, serbest brak lmasn istiyoruz* deniyordu. Ayrca Ankara ZGR DER Uluslararas Af rgt'ne ba vurarak Be iki'nin izlemeye alnmasn istedi. ABD'de faaliyet gsteren
FADE ZGRL VAKFI' nn kendisine verdii 10.000 doladk dl 'dayan ma duygularyla yazarlara yardmc olmaya al- an, onlara g veren ciddi ve etkili bir kurum olduunuzu da yakndan biliyorum. Bu etkiyi ABD'nin ad , rk ve smrgeci politikalara ve uygulamalara destek veren politikasn de tirerek de gstermek gerekir" diyerek reddeden ay-dn yazar ve bilim adam
smail Be ikinin yaptklar bizlere daha da yol gsteri-ci olmald r.

"BOYUNE MEYECE
Z DED

M
ZDE KAZANDIK"
AFOG yesi Mehmet zer'in "Boyun Emeyeceiz Dediimizde Kazandk ." adl fotoraf sergisi Ankara Z GR-DER'de ald Ankara ZGR-DER Geici Yne-tim Kurulu'nunu al ta yapt aklamada.12 Eyll karanlnda direni bayrann yere d medii, devrimci mcadelenin kesintiye uramad vurgulanyordu Mehmet zer, foto raf sanat ve i -le i zerine yapt aklamada, fotoraf sanatnn tarafsz ve tavrsz olamayacan, sanatnn snftan yana tavr alp, kavgann ona verinde olmas gerektiini syledi. 'Fotoraf sanat kavgann devamlln syleyen ve eyle mi miz i gelecee aktaran en etkili silahlarmzdan biridir" derken, bireysel abalarn ufuklarn n geni olamayaca, ya amn karma klnn tek ba na kavrayamayacan sanatnn ya- am btnsel olarak dei tirecek rgtl-ln bir paras olmas gerektiini vurgulad. Sergide. 12 Fyll'den gnmze i i hareketi ve Krt ulusal hareketini i leyen fotoraflar yer alyor

51

HABERLER - YORUMLAR

"12 EYLL KARANLI INDAN YERYZNE, AKI VE D

RENC
TAIYANLARA SELAM OLSUN "
12 Eyll'n yldnmnde
HD Ankara ubesi e itli etkinlikler dzenledi. Bu etkinliklerden biri de, Ankara
mar Daire Ba kanlnda alan "Fotoraf, karikatr ve resim Sergisi idi. Al treni arasnda polis serginin al na gelenlere cop ve yumruklarla saldrd 22 ki inin gzaltna alnd olaylar srasnda sergi binasnn camlar krld ve yaralananlar oldu.
HD Ankara ube Sekreteri Av. Hsn ndl yapt aklamada "silahsz, saldrsz bir toplant (sergi), cop, yumruk ve cam krklaryla sslendi" diyordu. Bu arada fotoraf sanats Mehmet zer de polis kordonu altndaki sergi salonunda "Eyll Karanlndan Yeryzne A k Ve Direnci Ta yanlara Selam Olsun" adl dia sunusunu gerekle tirdi. Sergiye gelen izleyiciler, polis ku atmas kalktktan sonra salonu terk ettiler.

AVAT KONSER
KORKU DA LARI MI SARMI?
25 Austos 1991 gn iin Artvin av at'tan konser teklifi geldiinde sevinerek kabul etmi tik, Uzun bir aradan sonra Karadeniz'in bu uzak noktas na gitmek ayr bir mutluluk olacakt. Konser gn erken saatlerde av at'laydk Grup Yo-

rum'un tarihinde ilk kez ya ayaca bir olayla kar kar ya idik. Konserin resmi ba vurusunu yapanlar ortalkta yoktu. Bir sre ile sokaklarnda dola p konuyla ilgili arkada lar aradk. Grup Yorum'u seven, sahip kacak birilerini bulduumuzda ancak durumu kavrayabildik. Arkada larn anlattklarna gre resmi ba vuru yapanlar, Grup Yorum'a konser dzenleme cesareti gsteremeyeceklerdi. Konser gndeme geldiinden beri hep sorun karyorlard. Bir ka saat sonra nihayet muhatap olabilecek insanlar bulduumuzda, "Bugn yakn bir ky karakolu basld, olaanst durum var, biz. konseri yapamayacaz" dediler. Valilik, kaymakamlk, emniyet deil, ba vuran insanlarn kendi korkular yasaklam t konserimizi. Kendine ve halka gveni kalmam , mcadele etme niyeti olmayanlarn bir takm deerleri savunuyor grntsyle kar mza kamayacaklarn belirttik. Ve bylece konseri gerekle tiremedik. Ayn gn Fndkl'ya dndk ve gittiimiz bir dnde istek zerine sahneye ktk. Bu garip gerekeyle konserden vazgeenleri kendi korkularyla ba ba a brakyoruz. Karadeniz gezimizde 30 Mart 1972'de Kzldere'de katledilen Cihan Alptekin'in mezarn ve ailesini ziyaret ettik. Mezar ba nda yaptmz anmada ehitlerimizin yaratt gelenein yolumuzu aydnlatan lmlerini "Bize lm Yok" parasyla dile getirdik. Daha sonra ailesinin evine gittik.
lk andaki a knlktan sonra ok scak bir ilgiyle kar landk. 2 saat sren konukluumuz bir dahaki geli imizde tekrar urama sz ile son buldu. 52

TAVIR

HABERLER - YORUMLAR

RUH SU ANILDI
21 Eyll gn, 6 yl nce yitirdi
i miz Ruhi Su, mezar banda anld. 100'e yakn Ruhi Su dostunun katld
anma, sayg duruuyla balad. Bertan Onaran'n, Ruhi Su'nun yaamndan zel ke sitlere de
inerek srdrd
konumasnn ardndan, Dostlar Korusu da 4 para seslendirdi. Ruhi Su'yu ortaya koydu
u olumlu de
erlere sahip kmak anlamnda anmay her sene bir gelenek haline getiren Grup Yorum, Ruhi Su'nun tutarl aydn tavrn anlatarak, aydnlar yaanan basklara kar sessiz kalmamaya ve birlikte mcadele etmeye a
rd. Grup Yorum'un syledi
i "Bize lm Yok" adl parayla anmann hznl havas cokuya dnt. GRUP YORUM KONSERLER 7 Temmuz gn, Fatih ehir Ti yatrosunda, "SHP" Fatih Genlik Komisyonu'nun toplantsnda sahneye kan Grup Yorum 300 kiiye seslendi. 2 A
ustos gn, Babaeski'de mcadele trklerini syleyen Grup Yorum'a byk ilgi vard. Tarm Festivali kapsamnda yeralan Grup Yorum'u gece saat 01'e kadar bekleyen 3000 kii, saat 03'te hala halay ekiyordu. Defalarca konser izni iin bavu rulmasna ra
men, izin vermeyen zmit Emniyet Mdrl
, 7 A
ustos'ta "zmit Fuar'ndaki Grup Yorum konserine yasak koyamad. 2000 kiinin cokulu katlmyla konser sona erdi. 3 yldr stanbul'da Grup Yorum'a konser izni vermeyen ve skdar katibim Festivali'ni ncesinden engelleyemeyen polis, konser ortasnda slogan atld
gerekesiyle Grup Yorum'un merulu
unu glgelemek amacyla, hibir uyar TAVIR

yapmadan, 3000 kiilik kitlenin zerine yrd. Konserin yarda kesilmesinin yananda, festival kapsamnda sahneye kan Ortaky Halk Sahnesi Oyuncular da gzalt na alnmak istendi. Grup Yorum'un ikinci kez katld
anakkale Troya Festivali, 11 A
us tos'ta, 1500 kiinin kat lmyla gerekleti. Ayn gecede konser veren Grup Gnola, polisin kaldklar evi kuatmasyla sabaha kar  gzalt na alnd. Grup Gnola'nn Irak'taki Krtlerin grdg basky protesto eden mesajn hazmedemeyen egemen gler, areyi Grup Gnola'y gzaltna al makta grdler. 6 Eyll'de ili Belediyesi'nin dzenledi
i "snnet leni'nde Grup Yorum, snnet olan ocuklar n da aralarn da bulundu
u 500 kiilik kitleye konser verdi. 7 Eyll Bursa HEP enli
i'nde birok Krt sanatyla sahneye kan Grup Yorum, konserin sonunda 5000 kiinin cokusunu doru
a ulatrd. Divri
i Kltr Derne
i'nin 8 Ey ll gn dzenledi
i pikni
e Grup Yorum bir Konser verdi. Ayn gn, Adapazar 'nn Pamukova ilesinde dzenlelen Belediye enli
i'nde, ilk kez tartmasna ra
men Pamukova halk Grup Yorum'un scak mzi
iyle kaynat. Zonguldak'ta grev sonras ilk kez konser veren Grup Yorum, sendika salonunda dzenlenen konserde, 700 ma denci ve ailesine seslendi. Grev ierisinde oluturulan "Madenciden" paras boyunca " Haklyz Kazanaca
z" slogan atld. 25 Eyll gn Ankara zgr Der'in yeme
ine katlan Grup Yorum, Grup Ekin'le birlikte ayn sahneyi paylat. Basn Mzesi'nde FOSEM'in "G Yollar " adl sergisinin almasnda Grup Yorum mini bir dinleti verdi.

53

HABERLER - YORUMLAR

SMAL BE K SERBEST BIRAKILMALIDIR

"nsanlar e
er syleyecekleri bir eyleri varsa, bunlar ak, net sylemelidir. Sanki bu maddeler, kstlamalar yokmu gibi davranmaldr, yle dnmelidir. Cezai bir yaptrmla kar karya kalrlarsa, dncelerini ilgili makamlar nnde yine savunmaldr. Dnceyi yasaklayan yasalar, ancak byle bir sre sonunda etkisiz hale gelir. Ve ancak, bylesi kalc ve sa
lkl olur."(i.Beiki) Dnceyi yasaklayan yasalarn kalkt
iddia edilen lkemizde SMAL BE K'nin Ortado
u'da Devlet Terr" adl kitabndan dolay tutuklanmasn

Ataol BEHRAMO LU, Kemal ZER, Nur SRER, I l ZGENTRK, Ylmaz ZAFER Ahmet TELL
, Dr.
ldeniz KURTALAN, Bilgesu ERENUS, Murat D
NER,nal PEKER, Ali Fuat ULAY, Cengiz ZKAN. Mehmet KKKESK
N, Kaya KKNDER, Cem ZER, Atilla ERGR (r.Gr.), Gnay ATALAYAR (r. Gr.), Mehmet SALIO LU (r, Gr.), zanay ONUR (r. Gr.)Metin AH
NO LU (r. Gr.), Hsn NDL,
smail GL
EK(Daarck Halk Bilim Ara t rma EiDer Y. Kurulu B k.),
stanbul Sahnesi Oyuncular, ada Oyuncular, Tiyatro Ara, Yurt Kitap Yaynclk, Grup Yorum, Grup zgrlk Trks, Grup Ekin. Ortaky Halk Sahnesi, Fosem, Kltr ve Sanatta Tavr Dergisi.

FOSEM MCADELE ALANLARINDA

Fosem'in kameras, objektifleri mcadele alanlarnda. Paabahe- iecam ve orum- Karakaya direnileri srasnda gerekletirilen almalarn, Dia Gsterileri ve Ksa Metrajl Film etkinlikleri ile kitlelere ulatrlmas amalanyor. Gazetecilerin bile fabrika evresine yaklatrmad
, zaman zaman gzaltna alnd
koullarda sinema ve foto
raf almas yapmak mcadelenin iindeki sanatlara has bir ayrcalk.

TAVIR

54

HABERLER - YORUMLAR

YILMAZ GNEY YENDEN HALKIYLA

Ylmaz Gney, yllardan sonra ilk kez 7 Eyll 1991 Cumartesi gecesi yeniden kitlelerle birlikte oldu. Yaklak 5000 kiinin cokuyla izledi
i gecede Gneyin "Arkada" filmi gsterildi. Bunun yansra 'gece'ye katlan sanat ve aydnlar, Gney hakknda eitli konumalar yaptlar. sanatnn iir, yk ve mektuplarndan rnekler okudular. A
rl
n filmde olmasna ra
men bu tr rnlerle ok ynl bir tantma gidilmesi, sanatnn kimli
inin tanmlanabilmesi asndan olumlu bir abayd. Harbiye Akhava Tiyatrosu'nda gerekletirilen 'gece'. Fato Gney'in giriimleriyle oluan Gney Vakf 'nca dzenlendi. Asl kayg, byk bir sinema adamna konan yasa
n sona erdirilmesi ve halkyla arasnda yllarca sren zlemin giderilmesi oldu
undan, bir balang olarak olumluydu.

Ancak bir takm olumsuzluklar, Ylmaz Gney'in anld

bir geceye yakmyordu. Devrim ehitleri iin sayg duruunun ihmal edilmesi byk bir eksiklikti, (daha sonra izleyicilerin mdahalesiyle sayg duruu gerekleti) Bir sre sonra da Seher ahin iin yaplan anonstaki eksikli
i gidermek iin sahneye kan bir
renciye mdahale edilmesi, sansrcl
n, yasakl
n tehir edildi
i bir geceyle uyumuyordu. stelik sanat yaamnn en verimli dneminde, sansr ve yasaklamalarla halkndan koparlmaya allan Ylmaz Gney nezdinde bu olayn yaanmamas gerekiyordu. Bu gibi eksiklikler, Gney'in yaam kavraynn ve yaptlarnn ilerici zn bir yana koyup salt bir sinemac gibi de
erlendirmek, ieri
ini boaltmak anlamna gelecektir. Oysa tam da tersine ne karlmas gereken yan Ylmaz Gney'in dntrc eylemidir. Unutulmamaldr ki Ylmaz Gney'i gerek zgrl
ne kavuturacak olan, Trkiye halklarnn tavrdr.

TAVIR

55

HABERLER - YORUMLAR

GRUP EKN "BZE LM YOK" KASET ANKET

1. "Bize lm Yok" kaseti ierik, biim ve mzikalite olarak daha nceki kasetimiz olan "Kavgay Setim"e gre ileri bir a ama m? 2. En ok hangi para ho unuza gidiyor? 3. Ho unuza gitmeyen paralar hangileri? 4. erik olarak sreci, mcadeleyi ve "ekmekten a ka kadar" gnmzn ya antsn aktarabilmede, yorumlayabilmede sizce ne kadar ba arl olabilmi iz? 5. lk dinleyi te szler anla labiliyor mu? Szler aklda kalc m? 6. Kaset, teypte alarken paralara e lik edebiliyor musunuz? Hangilerini daha kolay syleyebiliyorsunuz? 7. Paralarmzn iinde "i te bu para beni anlatyor" dediiniz para var m? 8. Kasette yeterince co ku ve dinamizm var m? 9. Kulanz rahatsz eden bir ses (enstrman, vokal vs.) var m? Solistlerin sesine gitmeyen para var m? nerileriniz neler? 10. Kaseti rahata dinleyebiliyor musunuz? Dinlerken yoruluyor musunuz? Duygularnz nelerdir? 11. Anneniz, babanz ya da benzeri evreniz kaseti beeniyorlar m? 12. Bu kaseti evrenize dinlemeleri iin nerebilir misiniz? evrenizde minibslerde, kahvelerde, kalelerde, kantinlerde, kynzde vb. yerlerde bu kasetin alndn duyuyor musunuz? 13. Mzikle ne kadar ilgilenebiliyorsunuz? Herhangi bir enstrman alyor musunuz? Paralarmzda kullanl olarak ho unuza giden enstrmanlar hangileri? 14. kinci kasetini yaptktan sonra, Grup EKN'i nasl deerlendiriyorsunuz?

Grup EK N'in bu anket sorularn verilecek yantlarn Smer 1 Sokak 20/17 Demirtepe Kzlay ANKARA adresine gnderilmesini rica ediyoruz.

TAVIR

56