Eliacık, Muhittin - Osmanlı Arsiv Belgelerinde Kalıplasmıs Zarf, Sıfat, Edat VD İfadeler

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer
2012, p. 1123-1158, ANKARA-TURKEY
OSMANLI ARV BELGELERNDE KALIPLAMI ZARF, SIFAT, EDAT vd. FADELER Muhittin ELAIK*
ZET Trk dili ve edebiyatnn nemli kaynaklarndan birisi olan Osmanl ariv belgelerinde birok kalplam kelime kullanlmtr. Bu kelimelerin ou Arapa olup, Farsa ve Trke kark hlde kullanlanlarn says da az deildir. eitli zaman ve mekanla rda yazlm milyonlarca ariv belgesinde ortak bir dil kullanlm ve bunun sonucu olarak da kalplaan birok kelime ve ibare bulunmutur. Bunlarn arasnda zarf, sfat, edat vb. kelimeler nemli bir yer tutmaktadr. Bu almada milyonlarca ariv belgesinin her fonundan mmkn olduunca yararlanlm ve kalp kelimeler tanklaryla birlikte ortaya konulmutur. Belgelerde sk kullanlan zarf, sfat ve edatlar yaygnlk kazanarak belgeleri okuyan ve dinleyen iin abuk, tasarruflu ve ksa yoldan bir anlatm salamtr. Bu kelimeler, Osmanl Trkesinin , hatta daha da ok dilden kelimelerle kurulmu vokabler zenginliini daha da artrmtr. Her birisinin mazisi en az 34 asr olan bu kelimelerden ounun bugn gnlk dilde de kullanld grlmektedir. Her ne kadar bu kelimelerden bir ksm sadece belgelerde kullanlm ise de, ounun zamanla edeb hayatta ve toplumda da yerini almakta gecikmedii grlmektedir. almamzda her kullanlan kelimenin deil, yaygnlk kazanp kalplam olanlarn seilmesine zen gsterilmitir. almada, belgelerde geen kalp zarf, sfat, edat vd. ifadeler alfabetik srayla, tanklaryla ve dipnotlarda fonlar veya alndklar eserler gsterilerek verilmitir. Kelimelere gsterilmesi gereken tanklar epey fazla oldu undan her kelimeye birer tank vermekle yetinilmitir. Anahtar Kelimeler: Osmanl ariv belgesi, kalp sz, zarf, sfat, edat.
THE MOLD ADVERBS, ADJECTIVES, PREPOSITIONS AND OTHER EXPRESSIONS IN THE OTTOMAN ARCHIVAL DOCUMENTS
ABSTRACT In the Ottoman archival documents which were is a important source of Turkish language and literature is used many the word stereotypes. Most of these words are in Arabic, Persian and Turkish are in use from mixed to very many. At various times and places written in millions of archiving document a common language used and as a
*
Prof. Dr., Krkkale meliacik63@yahoo.com
niversitesi
Fen-Edebiyat
Fakltesi,
Trk
Dili
ve Edebiyat
Blm,
El -mek:
1124
Muhittin ELAIK result mold was made from a number of words and phrases. Among of these adverbs, adjectives, prepositions and similar words have an important place. In this study utilized as possible from each fund of millions of archive document, and the mold words is shown together with witnesses. Adverbs, adjectives and prepositions which were used frequently in documents and widespread and to reading and listening has provided a narrative for the quick and short way. These words, increased the wealth of multi-language vocabulary of Ottoman Turkish, three, or even further words was established. Each one of these words that many of the past century at least 3-4 are used today in everyday language. Although some of these words are used only the documents, most of them over time, the literary life, and was quick to take its place in society. We each used the word, but took care to choose one's widespread. In our study, mold adverbs, adjectives, prepositions, etc. phrases in alphabetical order, showing works of witnesses and received funds or given in footnotes. Every word was a witness to show that a lot of witnesses. Key Words: Ottoman archival document, mold word, adverb, adjective, preposition.
Giri Osmanl ariv vesikalar Trk dili ve edebiyatnn mhim kaynaklar arasnda yer almaktadr. Bu vesikalarda, kalplam birtakm kelime veya kelime gruplarna rastlanmaktadr. Dil ve edebiyat almalar iin byk nem tayan bu kalp szler, vesikalarn doru anlalp kavranlmas iin de ok nemlidir. Vesikalarda kalp hle gelmi zarf, edat, sfat ve dier kelimeler, vesikalar zerinde biraz mesai harcanldnda hemen dikkati ekmektedir. Kullanla kullanla kalplam olan bu kelimelerin ou Arapa olup, Farsa ve Trke olanlar da epey bir yekn tutmaktadr. Bu kelimelerden bazlar, vesikalarla aynileip zellemitir denilebilir. Osmanl ariv vesikalarnn dil, slup ve ifade zellikleri gnmzde byk lde diplomatika bilimi kapsamnda ele alnmaktadr. 17. yzyldan itibaren batda bamsz bir bilim dal hline gelmi olan diplomatika, veska veya belge bilimi eklinde ifade edilmekte ve slm geleneinde ilm-i in veya fenn-i kitbet ad da verilen ilimle yaklak ayn konular ele almaktadr. Hukk ve idr ynden nem tayan belge ve resm kaytlar malzeme ve muhtev ynnden inceleyen bilim dal eklinde tanmlanan diplomatika, Greke diploma kelimesinden gelmi ve ikiye katlanm ey veya kat anlamnda, eski Yunanda iki levha arasna yazlm hukuk akd iin kullanlmtr. Ortaada diploma kelimesi yerine berat, mektup, belge anlamlarna gelen charta, epistola, littera, pagina, briet ve urkunde kelimeleri kullanlm, daha sonra diploma kelimesi daha farkl bir anlamda resm dile tekrar girmitir (Ktkolu 1994:2). slm devletlerinde Asr- Saadetten itibaren, zellikle yabanc lkelerle yaplacak resm yazmalarda gzetilmesi gereken kurallara byk nem verilmi ve bunun iin her biri bir diplomatika eseri hviyetinde olan birok in ve kitbet eseri kaleme alnmtr. stanbulun fethinden sonra, Latin diplomatikas ile bir etkileim iinde olan Osmanlda da bu sahada birok eser yazlm, brokraside evrak ve defter kullanma sistemlerinde byk gelimeler olmu, Tacizde ve Cellzde Mustafa elebinin atklar yol Okuzde ve Ramazanzde gibi mniler tarafndan devam ettirilerek Tanzimata kadar bir ekol olumutur (Gk 2008:739). Osmanl diplomatikas iki ana devreye ayrlmakta ve birinci devre Krml Hafz Hsamn Teressl, Ahmed-i Dnin Teressl, Feridun Beyin Mnets-seltn, Sar Abdullahn Mnet, Yahya
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer, 2012
Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler
1125
bin Mehmedin Menhicl-in gibi eserlerinin yer ald mnetlar devresi; ikinci devre ise, modern anlamda Osmanl diplomatikas devresi olup bu devrede belge yaynlar, Osmanl ariv ve tasnif almalar ve Cumhuriyet dnemi ariv almalar yer almaktadr (Gk 2008:738 -740). Mnet eserleri dnda Osmanlda ilk diplomatika almalar, tasnif ve belge neri almalar eklinde balam ve ncelikle arivlerin kurulmas ve korunmas zerinde durulmutur. 1909da Trh-i Osmn Encmeninin kurulmasn mteakip bu kuruluun yayn organ olan mecmuada Abdurrahman eref ve Musa Kzmn makaleleri Osmanl diplomatikasn ele alan ilk almalar olarak kabul edilmitir (Ktkolu 1994:7). Avrupal bilim adamlarnca Osmanl belgeleri zerinde ilk almalar 19. yzyln ortalarnda balam ve genelde Macar, Romen ve ksmen de Avusturyal aratrmaclar tarafndan yaplan bu almalar dier bilim adamlarnn da dikkatini ekmitir. F. Kraelitzin almasyla (Kraelitz 1921) Osmanl belgeleri ilk defa diplomatik ynden kritie tbi tutularak Avrupa belgeleri ile kyaslanp diplomatik unsurlar bakmndan benzerliklere dikkat ekilmi, Osmanl diplomatii zerinde Avrupa diplomatiinin etkisi olabilecei iddia edilmitir (Gk 2008:740). Osmanl Arivi tasnif almalar Cumhuriyetin ilk yllarnda Hazne -i Evrakn snrl sayda personeli ve Marif Vekletince grevlendirilen kiilere braklm, ciddi hibir alma yaplmad gibi, stanbul Defterdarl maliye arivi evraknn bir blm 1931 ylnda ok czi bir fiyatla Bulgaristana satlmtr. 1932de Muallim Cevdetin bakanlnda oluturulan bir heyet Cevdet Tasnifi adyla bir katalog hazrlayp 220 bine yakn belge tasnif edilmi, 1935te Trkiyeye davet edilen Macar Lajos Fekete Babakanlk Osmanl Arivi ile Topkap Saray Mzesi Arivinde provenance sistemi (belgelerin ilem grdkleri tarihteki asl dzeninine gre tasnifi)ni uygulamtr. Bu dnemde Osmanl diplomatikas zerine nemli almalar da yaplm olup Polonyal Zajackowski ile J. Reychmann birlikte hazrladklar alma (Varova 1955), Boris Nedkovun almas (Nedkov 1966), onun talebesi Bulgar Asparuh Velkovun mliye belgeleri zerinde yapt almalar, Valery Stojanovun almas (Berlin 1983), bu almayla ilgili A. brahim Savan tantm (Sava 1995), Halil nalckn makaleleri (nalck 1980, 1988), M.Tayyib Gkbilginin almalar (Gkbilgin 1979) bunlarn banda gelmitir. Mbahat ve Bekir Ktkolunun almalar da bu sahada yaplan en kapsaml almalardandr (M.Ktkolu 1994, B. Ktkolu 1986). Ayrca, Sait ztrk (1996), Ali Akyldz (1995:221 -237) ve Muhittin Eliak (2000:178-201)n almalar da burada anlmaldr (Gk 2008:740-742). Osmanl Belgelerinde Kalp Hle Gelmi fadeler Bir dilin sz varl, serbete seilen eler ve her zaman belirli biimde kullanlan atasz, deyim, ikileme ve kalp szler eklinde iki ana gruptan olumaktadr. Kalplam dil birimlerinin yaygn ekilde kullanmnn bir sebebi olup, bu yaygnlk, kalplam elerin szl ve yazl iletiim srasnda ok fazla aba gerektirmeden, ksa zamanda sylenip anlalabilmesinden kaynaklanmaktadr (Wray 2002; 18). Osmanl belgelerinin yazm ve alglanmas srecinde de bir abukluk ve tasarrufun bulunduu ve bunun da byk lde kalplam ifadelerle saland sylenebilir. Osmanl ariv belgeleri eitli tasnifleriyle muazzam bir hazine olup, bu belgelerde kullanlm birok kalp sz ve ifade nemli bir dil ve slup zellii olarak karmzda durmaktadr. Bu almada bu ifadelerden daha ziyade, zarf, sfat ve edatlar zerinde durulmaktadr. Bu ynde yaplm benzer baka almalar (Sava 1996) olsa da, kalp szleri tanklaryla birlikte ele alan bir alma ise bildiimiz kadaryla yaplmamtr. Belge lerde sk geen kalp zarf, sfat, edat vb. ifadelerin ou, devletle i ie olan Divan airlerinin eserlerinde de aynen grlmektedir. Slif'z-zikr, tiy'z-zikr, mrrl-beyn, mrr'z-zikr, nif'lbeyn, el-hlet hzihi, kem-kn, mehm-emken, f-m-ba'd, min-ba'd vb. sfat, zarf veya edatlar hem ariv vesikalarnda, hem de manzum veya mensur her trl edeb eserde kalp hlde kullanlmtr. Osmanlda iirle devletin i ie olduu ve airlerle devlet grevlilerinin ou defa aynilemi hlde bulunduu bilinen bir husustur. Padiahlarndan ou Divan airi olan bir devletin
Turkish Studies
1126
Muhittin ELAIK
resm vesikalar Trk dili ve edebiyatnn ilglendii kaynaklarn banda gelmelidir. eitli zaman ve mekanlarda yazlm milyonlarca ariv belgesi, sultani belgesinden vilayet defterine kadar yaklak ayn dil ve slup iinde yazlm ve ortak bir dil kullanlmtr. Bu ortak dil malzemesinin iinde yle kullanmlar vardr ki kalp hlde karmza kan diplomatik ifadelerden farkl olarak, bir dil ve slup zellii olarak dikkatimizi ekmektedir. Bu kelimeler, Osmanl arivlerinde altmz yedi yllk bir srede ve sonrasnda binlerce belgeler arasndan szlp dimamza oturmu rnlerdir. Dolaysyla bunlar bir ydigr olarak ortaya koymay bir grev telakki ettik ve bu almay hazrladk. almamzda, belgelerde sk geen zarf, edat, sfat ve dierleri bir araya getirilmeye allmtr. Amacmz, belgelerde yaygn biimde kullanlarak kalplam kelimeleri tanklaryla birlikte ortaya koymaktr. Belgelerin diplomatik yn elbette ok incelenmi ve neredeyse hibir boluk braklmamtr. Ancak, belgelerdeki belirttiimiz bu kalplam kelimeleri ayrntl ve tanklaryla birlikte inceleyen bir alma bildiimiz kadaryla mevcut deildir. almamz eksiklikten hl ve mkemmel olmayp, grmeyip atladmz kelimeler de olabilir. Tespit ettiimiz kelimelere verdiimiz karlklar ncelikle belgelerdeki kullanma ait olup, bazen lgat karl da belirtilmitir. Kelimelere karlk olarak nerdiklerimizden makul karlanmayanlar olabilir; bunlara iyi niyetle yaklalmasn umarz. Tanklar bir kitap oluturacak kadar ok olduundan her zarf, sfat veya ibareye vesikalardan seilen birer tank verilmi 1 ve nereden alnd gsterilmitir. almamzda milyonlarca ariv belgesinin her fonundan mmkn olduunca yararlanmaya altk. Yararlandmz belgeler Dvn- Humyn ve Bb- saf defterleri (mhimme, ahkm, nme-i humyn, tahvl, rs, med, terft, sadret mektub, reslkttblk vs.), Defterhne-i mire defterleri (tahrir, tapu tahrir, timar ve zemet tevcih vs.) Maliye defterleri (37 kaleme ait defterler), Sadret defterleri, Yldz Saray arivi defterleri, nezret, vilyet, mfettiliklik defterleri vd. arasndan seilmitir. Ayrca, her ne kadar resm belge olmasalar da, eitli devlet grevlilerinin yar resm durumdaki yazlarndan da tanklar verilme yoluna gidilmitir. nk, bu tr yazlarda da belgelerdeki kalp szleri rnekleyen birok nmune bulunmaktadr. Osmanl ariv vesikalarnda Arapa, Farsa, Trke kelimelerle kurulmu birok zarf, sfat, edat vb. ifade ve ibare kullanlmtr. Bu almada, Osmanl arivlerinin farkl fonlarndaki belgelerden her kelime ve ibare deil, sk kullanlp yaygnlam olanlar seilmitir. Mesel: elhlet hzihi, hod-be-hod, refte refte, min-hays'l-mecm, min-ba'd vb. zarf veya sfatlar Osmanl resm belgelerinde yaygn kullanlm ve belgeleri okuyan ve dinleyenler iin abuk ve ksa yoldan bir anlatm salanm, bir tr sz ayklama ve anlam oaltma ilemi yaplmtr. Belgelerde elbette birok zarf, sfat, edat kullanlmtr. Ancak, her kullanlan deil, birden ok belgede kullanlarak yaygnlam olanlarn setiimizden, Osmanl belgelerinin konsantre ifadelerle salanm edeb zenginlii de bylece grlm olmaktadr. Bu kalp ifadeler, secin kapsamna da giren alliterasyon ve asonantlarn da yardmyla ariv vesikalarnda baaryla uygulanm ve resm ilemler yaplrken edebiyatla da i ie olunmutur. almamzda ele aldmz kalplam zarf, sfat, edat, baz kalp szler ve bildirme ifadeleri alfabetik srayla, tanklaryla ve dipnotlarda fonlar veya alndklar eserler gsterilerek aada uzun bir liste hlinde verilmektedir. Arapa zarflar2 Bilindii zere zarf, Arapa bir kelime olup, gramer anlam: fiil, fiilimsi, sfat veya baka bir zarfn anlamn yer-yn, l-miktar, durum, zaman, soru gibi bakmlardan aklayan kelimelerdir. Osmanl belgelerinde kalplam hlde kullanlan zarflarn ou Arapa olup Farsa
1 2
Seilen kelimelerin tanklar ok fazla olduundan birer tankla yetinilmitir. Kelimenin ncelikle tanktaki anlam verilmitir. nceki dipnotta belirtildii zere, seilen kelimelerin tanklar ok fazla olduundan tek tankla yetinilmitir.
Turkish Studies
1127
ve Trke olanlar da oktur. ou birka kelimeden oluan bu zarflardan sk rastlananlar dilden kullanma gre tasnif ederek yle sralamak mmkndr:
adml-imkn: mkansz. Levzmt- sireden klliyyen hl ve hn-i zuhrlarnda bir tedrke destres olmak adml-imkn ve eyym- bahr dahi karb olmala..3 ahren: En son olarak. "Rusyalularn ahren tadl -i hudd ile istedikleri arznin nokta -i ahresi Serahs'a iki bin kadem kadar takarrb eylemekde olduundan 4 ahynen: Ara sra. "...u kadar ki ahynen serkelikleri zuhur eyledikde..5 al-cenhil-isticl: Hemen, abucak. "..vezr-i mrn-ileyh dahi al-cenhil-isticl der-i devlet-medra arz u inh eyleye6 al-eyyi hlin: Her nasl olsa. "al-eyyi hlin bu gece skdar'a geip azmet etdirilecei malm hneleri buyurulmak in... 7 l-hlihi: Olduu gibi. hkmet-i mahalliyye Bosna ve Hersek'de hl-i hzr- mezhebiyyeyi l-hlihi terketnek istemeyip...8 l-hasbe'l-emr vel-fermn: Emir ve ferman gereince. "il hze'1-n cem-i umr u nda al-hasbe'l-emr ve'l-fermn amel ve hareket ile iftihar eder bende-i sadkatkr olup9 l-hidetin: Ayrca. "..der-i devlet-medra tevrd eden mektb-i mergbenizin al hidetin tafslen ecvibe-i meveddet-itimli ketb irsl olunmak zere10 al-kadri't-tka: G yettiince. cnib-i senkrlarndan al kadrit-tka zahre ve asker ile muvenet olunduu11 al-kavlin: ddiaya gre. "al kavlin sylemek iin ceneral-i mersm yanna gider iken; vesvese ile avdet ve firr etmidir.12 al-kilet-takdreyn: Her iki hlde. "hey'et-i mezkreye cihet-i askeriyyeden baka dhil olacak iki ztn mlkiyyeden veya ilmiyyeden mi olacann ve al kilet -takdreyn harcrhlar tesviye etdirilmek zere ismlerinin i'r ment- himmet-i atfleridir efendim.13 al-m-kn: Olduu gibi. "Ol fermn- kaz-cereynumuz al-m-kn mukarrer olman14 al-melei'n-ns: Herkesin nnde. "..refkleri tarafndan al-melei'n-ns ladere karyesinde derdest ve ba kesilerek kaza takld...15 al-mertibihim: Derecelerine gre, srasyla. On kadar vchdan kimesneye al -mertibihim esb-i mzeyyen ve sevb-i semmr virilp16 al-tarkil-muvzaa: Dankl olarak, zhiren. tarafeynden al -tarkil-muvzaa izhr- huls u dost kemlindedir. "17
3 4
BOA, Hatt- Humyn, nr. 1251-F. (1783) BOA, Yldz Sadret Huss Ma:rzt,nr.219/29.(yl 1888) 5 Mustafa Sami Efendi, Avrupa Risalesi, s.25-39 (yl 1840). 6 BOA Cevdet Hariciye, nr.1394, (yl 1723). 7 BOA, Ali Emr, I. Abdlhamid, nr. 963, (yl 1780). 8 BOA, Y Mtv, nr. 210/109, (yl 1900). 9 BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.5, ss.23-25, (yl 1688). 10 BOA Cevdet Hariciye, nr. 1394, (yl 1723). 11 BOA, Hatt- Humyn, nr.94-B, 94-L (yl 1776) 12 BOA, Hatt- Humyn, nr.36217 (yl 1827) 13 BOA, rde Huss, nr. 48. (yl 1900) 14 BOA, mhimme defteri nr.32, hkm 456 (yl 1578) 15 BOA, HR. SYS 2602-1/159-162. (yl 1920) 16 BOA, Hatt- Humyn, nr.1334 (yl 1785) 17 BOA, Hatt- Humyn, nr.333-B (yl 1783)
Turkish Studies
1128
Muhittin ELAIK
al-vechil-icml: zetle, zet eklinde. al vechil-icml beyn ve ilm eylemek epeyce fideyi mstelzim olacandan18 al-vefkil-merm: stenilene uygun olarak. ..eia -i n u kh- satvet-i enbh- ehenhlerin l-vefkil-merm bis-i istikrr- nizm u intizm eyleyp19 al-vechil-ahr: En iyi ekilde. ..tab'- hatrleri al-vechil-ahr mrt u istinb klnd hllde 20 al-vechi's-shha: Sahih bir ekilde. "Baron de Kalayn ahvle kesb-i ttl etmek zere eyletde devre km olduunu al-vechi's-shha ilm idp21 al-vechi't-tafsl: olmudur...22 Ayrntlca. her ne dinmi ise 'al -vechi't-tafsl malm- erfim
al-vechi'1-umm: Genel olarak. Evvel mhiyet-i insniyyeyi al-vechi1-umm mlhaza ve sniyen23 aled-devm: Dim surette. sy- dil-cy- kirmlerine olan huls- tmm mstelzim-i ezkr- 'aled-devm olmakdan n24 ale'l-esm: sim isim saylarak. ''alel-esm bir kt'a defteri tanzm etdirildikten sonra 25 ale'l-gafle: Gaflete drerek. ..mezbrlar hsn-i tedrk ile a1el-gafle ele getrp26 alel-huss: zellikle. "imdiye kadar ale'l-huss bizim ittihz eylediimiz tedbr ile haklarnda icr-y hkm ve te 'sre muvaffak olamadk. 27 ale'l-my: Kr krne. Yoksa ben babamdan veyahud stdmdan byle grdm, byle yaparm diyerek ale'l-my alp ihtirt- ceddeye sarf- efkr etnez ise28 alel-tlk: Genellikle, mutlaka. ...mersm Aleksandri Hana hitb olan emr -i lde alel-tlk Grcistan musarrah olup...29 alel-infird: Birer birer. ..alel-infird yedlerinden memhrlu senedtlann it idp 30 ale'l-ittifk: Birlik iinde. ..bi1 -muhbere ale'l-ittifk mukbele etmemiz emr fermn buyurulduundan31 alel-ittisl: Aralksz. "..alel-ittisl ol cnibn ahvli ile shhat selmetnzi atebe -i ulyma ilm itmekden hl olmayasz32 alel-mfredt: Dkm hlinde, birer birer. ...sanduk muhteviytnn neden ibret olduunun me'mrlar tahtnda olarak ale'l-mfredt beyn edilmesi zmnnda.. 33 alel-umm: Hep, tmyle. ..mslmanlarn alel -umm nil-i sadet olmalar ve Ruslarla akd-i rite-i ittihd eylemeleri in34
18 19
BOA, lm-i Tedbr -i Menzil, Sahak Ebru, s.4-8 (1852) BOA, Hatt- Humyn, nr.36912 (yl 1826) 20 BOA, Hatt- Humyn, nr.58-B (yl 1785) . 21 BOA Y. Mtv. nr. 210/109 (yl 1901). 22 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:834(yl 1560) 23 Hoca Tahsin, Psikoloji, ss. 26-30, (yl l 894). 24 BOA, Hatt- Humyn, nr.58-B (yl 1785). 25 BOA, Y Mtv, nr. 120/109, (yl 1895). 26 BOA, mhimme defteri nr.6, hkm:1219 (yl 1565). 27 BOA,Yldz Sadret Huss Marzt, 175/23 (1883) 28 BOA, Mehmed erif, Mecma-i Fnn,s.333-337,(1862) 29 BOA, Hatt- Humyn, nr.36138 (yl 1828) 30 BOA,Cevdet Hriciye, nr.4681 (yl 1791) 31 BOA, Hatt- Humyn, nr.94-B, 94-L (yl 1776) 32 BOA, mhimme defteri nr.6, hkm:1152 (yl 1564). 33 BOA, Yldz Sadret Huss Marzt, 296/108(1894)
Turkish Studies
Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler ale's-sabh: Sabahleyin. ..ale's-sabh mihmndrlar bu hussa vkf olmular iken 35
1129
ale's-seher: Seher vakti, sabahleyin. "..ale's-seher Rastonie nm mahalde drt yz kadar ekyya bi't-tesdf36 ale's-seviyye: Eit olarak. "Cmlesinin ales-seviyye her bir klesine onar ake narh konulmudur.37 ale't-ta'cl: Hemen. "..gir alet-ta'cl yazup i'lm idesiz.38 alet-ta'cl bir gn ve bir sat tevakkuf itmeyp39 alet-tafsl: Ayrntlca. ..mm-ileyhimin takrrlerinden alet-tafsl ma'lm- lleri olacan ifde siyknda40 ale't-tekub olmayasz.41 ve't-tevl: Aralksz. ..keyfiyyet-i hllerin muttasl bildrmekden hl
ale't-tedrc: Tedricen. ...avdetine kadar rtbesi alet -tedrc terf olunman...42 ale'-t-tevl: Ard ardna. Rusya ahlsinden pek ou hkmet tarafndan ale' -t-tevl umr- ztiyyelerine vuk bulan mdhaleden dolay cidden ve bi-hakkin hondsuzluk gsteriyor.43 an-kadmil-eyym: Eskiden beri. bir nice timar var ki an-kadmil-eyym resm-i anm bizm idgi...44 an-asl: Aslnda, hakikatta. ..savb- ref-n- dverneleriyle an-asl miynede merbt u mstahkem olan huls- b-pyn ve sdk- mahabbet-i firvn muktezsnca45 nifen: Demincek. ..nifen zikr olunan mddeden sonra ferklik rtbesine nil oldum46 an-karb: Yakndan, ok gemeden. "..eyle olsa bu mannun vuk benm htr - trumda ankarb tamm ve mukarrerdr47 an-sammi'l-kalb: Gnlden. Anlar ile olan muvfakat ittifk olup an-sammi'l-kalb olmayup48 ba'dehu: Ondan sonra. ..ba'dehu ma'rifet-i erle kef olundukdan sonra 49 ba'del-yevm: Bundan sonra, artk. ...ba'del-yevm cem-i avrz- dvniyyeden emn ve muf ve msellem ola50 ..vusl buldukda bade1-yevm pen-yekden hsl olan akay kdvet'l-emcid Muzaffer zde kadruhu ma'rifetiyle yarar olanlar alup gnderesin.. 51 badem: Bundan sonra. Beylerden biri badem kendilerinin dahi sr - vefreden ber muttasf olduklar sadkat- kmile ile hizmet eyleyeceklerini temn etmidir.52
34 35
BOA, Yldz Sadret Huss Marzt, 175/23 (1883) BOA, Ali Emr, I. Abdlhamid, nr 1595, (yl 1783). 36 BOA, HR. SYS nr.250/1 belge nr.96. (yl 1892) 37 BOA, Tapu tahrir defteri, nr.157 (yl 1530) 38 BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.100 (yl 1501) 39 BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.54 (yl 1501) 40 BOA, Hatt- Humyn, nr.58-B (yl 1785). 41 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:458(yl 1559) 42 Yakovaki (Divan Tercman), Castera:Rusya Tarihi, 1246/1831. 43 BOA, Yldz Sadret Huss Marzt, 175/23 (1883) 44 BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.100 (yl 1501) 45 BOA, Hatt- Humyn, nr.94-B, 94-L (yl 1776) 46 Tezkire-i Napolyan, s. 2-8 (yl 1872) 47 BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.407 (yl 1501) 48 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:625(yl 1559) 49 BOA, Ali Emr, I. Abdlhamid, nr 1595, (yl 1783). 50 BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.154 (yl 1501) 51 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:742(yl 1560)
Turkish Studies
1130
Muhittin ELAIK baden-nazar: Bakp grdkten sonra. Baden-nazar bu hkm-i erfi elinde ibk idesiz.53
bades-sbt: Sabitletikten sonra. ..zerlerinde gzete hakk var ise bades -sbt tahvline den hakkn hkm idp b-kusr alviresin.54 bateten: Aniden. ..htta-i Krm' bateten istl eyledikleri55 belegan m-belg: ok kf derecede. "...bu beynt belegan m-bel bir tekzbnme dimekdir.56 bi-avnihi te'l: Allah'n yardmyla. "bi-avnihi te'l led-erefil-vusl f-m-bad dahi ne vechle haberi istim olunur ise57 bi-aynihi: Aynen. ..bi'l-farz bedende her ne kadar shhat u selmet olsa mterekkib olduu ecz derecelerine nisbetle ondan teessr edecei gibi bi-aynihi cism-i devlet dahi58 bi'd-defe't: Defalarca. "..end mhdan ber bi'd-defet Gence kalas mesfr rakli Han tarafndan asker-i vefre ile mahsr olunduu 59 bi-ecmaihim: Hep, btnyle. "ki kt'a kad bi -ecmaihim atebe-i ulylarna arz olunmala...60 bi-esrihim: Hep birlikte. "Mektb gnderip Ardahan kullar kethdas olan Aliden bi -esrihim kadya varup ikyet idp61 bi-eyyi hlin: Mutlaka. Vakt fevt olmadn bi-eyyi hlin imddlarna erimenz lbdd lzmdur.62 bi-eyyi tarkin(vechin) kn: Herhangi bir ekilde. bi-eyyi tarkin kn ehl-i fesd ele getrp 63 bi-gayri hakkin: Hakszca. bi-gayri hakkin mahkmiyetimiz cihetine gidilmesi 64 bi-hakkin: Tamamyla, hakkyla. Rusya ahlsinden pek ou hkmet tarafndan alet -tevl umr- ztiyyelerine vuk bulan mdhaleden dolay cidden ve bi-hakkin hondsuzluk gsteriyor 65 bi-hasebil-iktiz: Gerektii iin. bu esnda bi-hasebil-iktiz eref-efz-y sudr olat hatt- humyn- inyet-makrnum mcibince66 bi-hasebi'-er'(-i erf): eriat gereince. bi-hasebi'-er' fesd zhir olanlarn67 bi-hasebi't-takdr: Kaza ve kader gereince. ...bi-hasebit-takdr dr- kaz olur isem68 bi-hasebi'z-zhir: Zhiren. imdilik bi-hasebi'z-zhir sr- istikll Baban Han tarafnda nmdr olmala..69
52 53
BOA, Yldz Sadret Huss Marzt, 162/57 (1879) BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.22 (yl 1501) 54 BOA, mhimme defteri nr.6, hkm:1001 (yl 1564). 55 BOA, Nme-i Humyn defteri, nr. 9, s.221-222 ( 1788) 56 BOA,Yldz Mtenevvi Marzt, 205/25 (1900) 57 BOA, Hatt- Humyn, nr.324-G (yl 1783) 58 Tercmn- Ahvl, nr. 34, s . 1-3, (yl 1861) 59 BOA, Hatt- Humyn, nr.94-B, 94-L (yl 1776) 60 BOA,Cevdet Dhiliye, nr.15122 (yl 1783) 61 BOA, mhimme defteri 3, hkm nr:1382 (yl 1560) 62 BOA, Nme-i Humyn deft. nr. 5, s.219-220 ( 1696) 63 BOA, mhimme defteri nr.6, hkm:1001 (yl 1564). 64 BOA, HR. SYS nr.259/1 belge nr.66. (yl 1902) 65 BOA, Yldz Sadret Huss Marzt, 175/23 (1883) 66 BOA, A.DVN, nr.1/3 (yl 1767) 67 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:120 (yl 1559) 68 BOA, Hatt- Humyn, nr.6700 (yl 1797)
Turkish Studies
1131
bi-inyetillahi tel: Allah'n yardmyla. ...bi-inyetillahi tel kahr u tedmr ve def-i mazarrat- adda say u dikkat olunmak makl u mnsib grldin.. 70 bi'l-aks: Tam tersi. kesb-i salh etmek yle dursun bil-aks o derece vahim bir ekl srete girmidir71 bi'l-beyn: Bildirerek. Buralardaki mezhebdalarnn esretden kurtarlmas bir ittifk - sbit ve sahha mtevakkf olduunu bil-beyn..72 bi'l-etrf: Ayrntlca. Ahl-i merkmenin ihtiycat ve dtlarn ve i'tikdt - mezhebiyyelerini bi'l-etrf tedkk eylemek lbddr.73 bil-farz: Olduunu kabul ederek, faraza. "bil-farz bedende her ne kadar shhat u selmet olsa mterekkib olduu ecz derecelerine nisbetle ondan teessr edecei gibi bi -aynihi cism-i devlet dahi...74 bil-fil: Gerekten, fiilen. ..bil-fil irvan han olan.."75"..bil-fil kfirden alnan kadrga ile..76 bil-iktiz: Gerektii iin. "...ve eger bi'l-iktiz verilmek lzm gelse77 bi'l-istifde: Yararlan(l)arak. "..havlarn msadeli olmasndan bil -istifde hemen avdet eylemesine..78; "..ihtill-i dhilden bi'l-istifde Van'a duhl eden Rusya'nn dahi bi'l -umm ahl-i slmiyyeyi katlim eyledikleri.. "79 bi'l-isti'lm: Bilgi istenilerek. "Talca Mutasarrflndan bi'l -isti'lm cevben imdi alnan telgrafnmede..80 bi'l-istidll: Deliliyle anlayarak. "Gazeteler talya iin bunda bir telf -i m-ft ciheti olduunu karinden bi 'l-istidll"81 bi'l-istzn: zin istenilerek. "Meclis-i Mahss- Vkel karryla bi'l-istzn eref-sdr olan irdei seniyye-i cenb- pdih mcebince..82 bi'l-ittifk: Birleerek. "a'd-y limn kahr u tedmrinde mktez -y vakt hle gre bi'1 -ittifk temr-i sid-i dikkat ihtimm eylemeleri..83 bi'l-klliyye: Tmyle. "..bi'l-klliyye perkende ve mteferrik olup..84 bi'l-maiyye: Birlikte. "Yoldalaryla bi'l-maiyye me'mriyyet-i lzimesini f ederdi.85 bi'l-mzkere: Grerek. "..ve sir iktiz edenler ile bi'l -mzkere cevblar verilmek muhtc ve taraf- hmynuma arz oluna "86 bi'l-umm: Btn. "..ihtill-i dhilden bi'l-istifde Van'a duhl eden Rusya'nn dahi bi'l -umm ahl-i slmiyyeyi katlim eyledikleri.. "87
69 70
BOA, Hatt- Humyn, nr.6700. (yl 1797) BOA, Nme-i Humayn defteri nr.5, ss. 19-22. (yl 1688) 71 BOA, HR. SYS, nr. 258 1. belge nr. 37-58. (yl 1902) 72 BOA, Y. Mtv. nr.39/50. (yl 1889) 73 BOA, Yldz Sadret Hussi Ma'rzt nr.175/23.( 1883) 74 Tercmn- Ahvl. nr.34, s.1-3. (1861) 75 BOA, Nme-i Hmyn defteri nr.9. s.148. (1784) 76 BOA, A.DVN. nr.790, hkm 137. (yl 1501) 77 BOA, Hatt- Humyn, nr.31321. (yl 1829) 78 BOA, rde-Hriciye, nr. 9707. (yl 1860) 79 BOA, HR. SYS 2872/2. belge nr. 19-33 (yl 1916) 80 BOA, Y.A. Huusi, nr. 497/21. (yl 1905) 81 BOA, Y.A. Hususi, nr. 525/70. (yl 1908) 82 BOA, Y.A. Hususi, nr. 526/142. (yl 1909) 83 BOA, Nme-i Hmyn defteri nr.8,ss.l23-124( 1743) 84 BOA, A.DVN. nr.790. hkm nr.182 (yl 1501) 85 Yakovaki (Divan Tercman), Castera:Rusya Tarihi, 1246/1831. 86 BOA, Ali Emr, I.Abdlhamid, nr. 760 (yl 1783) 87 BOA, HR. SYS, 2872/2, belge nr. 19-33 (yl 1916)
Turkish Studies
1132
Muhittin ELAIK
bi'l-vch: Tm ynleriyle. "umr- ciznemiz bi'l-vch ind-i erflerinde tarf tavsiyeden mstan olup.. "88 bi-mennihi te'l: Allah'n yardmyla. "bi-mennihi te'l hidemt- dn Devlet-i Aliyyede temr-i sid-i ihtimm olunduu bi-itibhdr."89 bin'en: -den dolay. "..aded-i skkn 248105 adam ilvesiyle kesb-i tezyd etmi olduu melhz olduuna bin 'en."90 bin'en al-hz: Bundan dolay. "..bin'en al-hz protokoln t'dli emrinde vuk bulacak teebbst ya adem-i muvaffakiyetle neticelenmek veyahud altnc mddedeki ahkm- nfiann feshi mukbilinde netce-pezr olmak muhtemel olduundan... 91 bin'en al-zlik: Bundan dolay. "..bin'en al-zlik tabiat- tife-i insniyn bu minvl zere yaratm olduu hasebiyle.."92 bin'en aleyh: Dolaysyla. "..bin'en aleyh ol dahi Aa Muhammed Han kendyi taleb eyledikde gitmeyp..93 bi-nefsihi: Bizzat, kendisi. "..eyle olsa sana itimd - tmm oldu ecilden binefsihi mezbr snurun zerine varup.."94 bi'n-nefs: Bizzat. "..dmen-dermiyn- ihtimm olarak bi'n-nefs ser-huddumuz Ahilkelek'e azmet olunup.."95 bi'n-nisbe: Bir dereceye kadar. "Mezkr iki eylet ahl -i slmiyyesinin hl-i hzr ile bi'n-nisbe slh- hlleri iin...96 bi't-tab': Tabi olarak. "Bu misill tedabrden dolay bi't -tab' mslmanlarn havf u ihtirazlar n-be-n tezyd eylemekdedir."97 bi't-taharr: Aratrarak. "ete efrd slm hnelerini bi't -taharr hnelerde bulduklar slm ve yahdlerin bkire kzlarna tasallut..."98 bi't-tahss: zellikle, hele de. "...mezkr hastahne gyet dayyk olup bi't -tahss tezhm-i enfs- kesreden hastegnn marazlar mtedd olmak ve digerlerine siryet etmek gibi mahzrdan dahi sli m olmadndan.."99 bi't-tahkk: behiyyeleridir.100 Aratr(l)arak. "..keyfiyyetin bi't -tahkk i'r mtevakkf- himmet-i
bi't-tahvl: evrilerek, dndrlerek. Hidemt - hasenelerine mebn blda ismleri muharrer Mrliv Mustafa Keml Paann hmil olduu ikinci rtbe mecd nin klnl birinci rtbe mecd ninna bi't-tahvl...101 bi't-takdm: Sunularak. "Msvedde-i mezkre bit-takdm meml-i nazar- evket-eser-i cenb- ehenh buyurulmu...102
88 89
BOA, Hatt- Humyn, nr. 324-B. (yl 1783) BOA, Hatt- Humyn, nr.94-B, 94-L (yl 1776) 90 Takv m-i Vekyi, nr. 57, (yl 1833) 91 BOA, HR. HM. O, nr.36/4. 30677. (yl 1912) 92 Hukk- Ns, Tasvr-i Efkr, nr.20. s. 4. (yl 1862) 93 BOA, Hatt- Humyn, nr. 6748-B. (1795) 94 BOA, A.DVN. nr.790, hkm 293. (1501) 95 BOA, Hatt- Humyn, nr. 1334. (yl 1785) 96 BOA Y.A. Hususi, nr.413/134. (yl 1901) 97 BOA Yldz Sadret Huss Ma'rzt nr.175/23. (yl 883) 98 BOA, HR, SYS 2872/2, belge nr. 92-98. (yl 1916) 99 Rznme-i Cerde-i Havdis, nr. 480-482 (yl 1862) 100 BOA, rde-Meclis-i Vl, nr. 6455. (1850) 101 BOA, Harbiye Taltf t-Tevch t, dosya nr.67/5( l917) 102 BOA, Hatt- Humyn, nr. 7620. (1802
Turkish Studies
Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler bit-tamm: Tamamen. "Suy bit-tamm zviyeye akdasn.103
1133
bit-tanzm: Dzenlenerek. "Slifl-arz be mddeyi hv evrk- tahkkiyye nhiyenin erf ve ahl-i mu'tebernndan bit-tahkk anlalm olmala ibu evrk- tahkkiyye bit-tanzm tasdk klnd..104 bi't-tav'i ve'r-rz: steyerek ve raz olarak. "bi't-tav'i ve'r-rz mezbre Ayie Hatun ve yoldalarn katl gret itdklerin ikrr eylediklerinden sonra 105 bi't-tecribe: Tecrbeyle. ...veb hastalna karantina usl misill bi't -tecribe nice keyfiyyetler ve reler bulmaktadrlar.106 bit-tedkk: nceleyerek. Gmrk emni vekli izzetl beyefendi bit -tedkk cbn ifde eyleyesin dey buyuruld107 bit-tedrc: Tedricen. Ezmine-i kadmeden beri Hindistan'da cem' iddihr olunan esbb - servet smn bi't-tedrc ngiltereye intikl etmekde olup.." 108 bit-tefrk: Ayrarak. ..cesm mektebleri bit-tefrk onlarda mmkin mertebe kulak dolgunluu olmak iin109 bi-tevfkihi tel: Allahn yardmyla. Bi-tevfkihi tel her hussda b v eslflarndan ziyde mes-i hamde ve mesir-i pesendde zuhra getirmege..110 bi-vechin minel-vch: Herhangi bir ekilde. ..kffe-i hukk- rsm- rfiyyesine bi-vechin minel-vch kimesne dahl u taarruz itmeyp 111 biz-zarre: Zaruri olarak, ister istemez. "..bi'z-zarre be on gnlk askerlerinin taynt verildikten sonra...112 dimen ve mstemirren: Daima. "Devlet-i Aliyyemin dimen ve mstemirren niam ve eltf- cezlesine mazhariyyete...113 eben an-ceddin: Kuaktan kuaa. "..kadmden eben an-ceddin Devlet-i Aliyye-i ebedddevmn bende-i drnelerinden olup114 ecil: in, dolay. Siz dahi kadm'l-eyymdan atebe-i ulymuza sadkat u ihls ile intisb u ihtiss etmi kadm dostumuz olduunuz ecilden 115 ekalln minel-kall: Gayet az. Tertbt- mezkre ekalln minel-kall ve Krm ordusu be-herhl tedrkt- kaviyyeye mevkuf olmakdan n..116 el-n: u anda, hlen. ..mm-ileyhin taht- tbiiyyetinde olup..117 el-hlet hzihi: imdi, hlen. ..el-hlet hzihi fermn- erfimiz zre mrn-ileyh serdr askir-i nusret-ir ile bi-inyetillahi tel irvan'a dhil olduklar i'lam olunman.. 118 el-yevm: Hl. El-yevm dern- Tiflis'de klliyyetl Moskovlu olmayup...119
BOA, ADVN nr.790, hkm 204 (yl 1501) BOA, HR. HU 2878/66. 105 BOA, mhimme defleri nr.3, hkm 441. (yl l559) 106 Mustafa Sami Efendi, Avrupa Risalesi, s.25-39. ( l840) 107 BOA, BEO-AMKT, nr. 15/40. (yl 1844) 108 Vahan, Mecma-i Fnn, nr. 8, s.343-353. (1862) 109 Takvm-i Vekyi, nr 176. (yl 1838) 110 BOA, Nme-i Humyn deteri, nr.6, s.98-100.( 1704) 111 BOA, ADVN nr.790, hkm 328 (1501) 112 BOA, Hatt- Humyn, nr. 1334. (yl 1785) 113 BOA, Nme-i Humyn defteri, nr. 9, s. 221-222. (yl 1788) 114 BOA, Hatt- Humyn, nr. 94-M (yl 1776) 115 BOA, mhimme defteri nr.32, hkm 456. (yl 1578) 116 BOA, A.DVN, nr.1/56. (1778) 117 BOA, Yldz Esas Evrak, ksm 14, nr.382. (yl 1880) 118 BOA, mhimme defteri, nr. 32, hkm 456. (yl 1578) 119 BOA, Hatt- Humyn, nr. 339. (yl 1783)
104 103
Turkish Studies
1134
Muhittin ELAIK
fe-emm: Ne var ki. ..fe-emm parkan- mezbrun binsna mberet olnmadn fevt olup120 fe-l cerem: phesiz. "..fe-l cerem bu makle bateten zuhr etmi byle bir hdise -i garbenin inhsnda mecbriyyet-i kernem olduu, ancak...121 fevkal-de: Olaanst. "cnib-i saltanat- seniyyeden Afganistan'a yle fevka'l-de bir sefr i'zm olunur ise..122 fevkal-gye: Son derece. ..ana ve olunun fevkal -gye bis-i mesrriyyet mbhtlar olacak bir keyfiyyet olmakdan n..123 fevkal-hadd: Fevkalde. ''.Rey fevkal -hadd zulm u hayf itmidr diy itdgi bidatleri defter idp..124 fi'l-asl: Aslnda. "Gence kalas dern- Azerbaycan'da kl- sireye kys olmayup fi'l-asl Devlet-i Aliyye'nin bins ve metn mstahkem bir kal'as olup... 125 fi1-cmle: 1. Hsl- kelm. Fi'l-cmle bunun yirinde olan kovandan ve koyundan ne mteveccih olursa hkm idp alviresiz. 126 2. Hep, bir hayli. ..fi'l-cmlemiz size davc oluruz.127 fi'l-hakka: Gerekten. Mr-i mm-ileyh fi'l-hakka red fehm bendeleri olup..128 fi'l-vki: Gerekte, hakikaten. ..fi'l-vki Devlet-i Aliyyenin han- mesfr zerine sefer eylemege emr-i erfleri olur ise129 f-m-ba'd: Bundan sonra. ..f-m-ba'd dahi her hlde sdk- niyyet ve huls- taviyyet ile dn-i mbn ve Devlet-i Aliyyemize muvfk hidemt- celle ve mes-i cezle melhz- humynumuz olmala130 f-nefsil-emr: in aslnda. f-nefsil-emr Revan kalas ziydesiyle metn olup.."131 f-vaktin hz: Zamanmzda. ...milel-i temeddine miynnda mevcd olan ulm ve sanyii tefahhusa mecbr olarak f-vaktin hz dnyda en ilk millet olmulardr.132 halefen an selef: Kuaktan kuaa. Han- mm-ileyh halefen an-selef ol diyrn hkmdr olmayup133 hliy: Hlen. ..hliy yle arz olundu ki.. ..hliy bunlardan nesne taleb idp taadd iderlermi.134 huss: zellikle. ..avlar kurt ve tilki ve huss kz kadar beyaz ay imi.. 135 icleten: Hemen, acilen. "..fil-hakka mrn-ileyhe icleten klliyyetl aka irsli muktez idgi..136
120 121
BOA, mhimme defteri nr. 3, hkm 342. (yl 1559) BOA, Hatt- Humyn, nr. 6722-E. (yl 1798) 122 BOA, rde-Hriciye, nr. 16642/3. (yl 1877) 123 BOA, Hatt- Humyn, nr. 36138. (yl 1828) 124 BOA, mhimme defteri nr. 3, hkm 220. (yl 1559) 125 BOA, Hatt- Humyn, nr. 94-M (yl 1776) 126 BOA, A.DVN nr.790, hkm nr.41 (1501) 127 BOA, HR.SYS 2877/5, belge nr.1,3-6 (yl 1919) 128 BOA, Hatt- Humyn, nr. 94-B, 94-L (yl 1776) 129 BOA, Hatt- Humyn, nr. 860-M (yl 1784) 130 BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.7, s 65-66./1723 131 BOA, Hatt- Humyn, nr. 860-M (yl 1784) 132 Tarih-i Amerika (terc. Ali Rza), vrk.2a-3b (1858) 133 BOA, Hatt- Humyn, nr. 36547. (yl 1713) 134 BOA, A.DVN, nr. 790 hkm 98. (yl 1501) 135 Cerde-i Havdis, nr.151. (1843) 136 BOA, Hatt- Humyn, nr. 9992,9978. (yl 1790)
Turkish Studies
1135
il-hzihil-n: Bu ana dek. ..il-hzihil-n cem-i umr u nda al-hasbel-emr vel-fermn amel ve hareket ile137 il-inkrzi'd-devrn: Kyamete dek. ..il-inkrzi'd-devrn mye-i mbht olacak vechle..138 imdi: Artk, imdi, yleyse. ..imdi yapdurup itmma iridrmesin emr idp buyurdum ki.. 139 imtislen lil-emr: Emre uymak iin. ..imtislen lil-emr ve tahslen li-rzikm 'l-l..140 inde'l-cb: Gerektiginde. ..inde'l-cb kendi kumandanlarna ve me'mrlarna bil -tehr lzm gelen mezniyyeti i't eylemekliini imdiden taahhd ederler.. 141 inde'l-iktiz: Gerektiginde.Bosna muhcirlerinin inde'l -iktiz havl-i huddiyyeye bad mevkide iskn edilecekleri tabdir.142 kadml-avmdan: Eskiden beri. ..kadml-avmdan il-hzihil-n mbeynimzde olan hsn-i sebkat ve vfr- mahabbet muktezsnca143 kyinen m-kn: Olup bulunan. ..h ehad kyinen m -kn mni mzhim olmayup..144 ke-ennehu: Sanki, gya. ..mzkere olunan eylere ke-ennehu ittifk- r ile karr verildiine zehb olunmakda ise de145 ke-en-lem-yekn: Hi yokmu gibi. "..fevkal-de mnbit ve hem de vsi olan arzsine nisbeten ahl-i mevcdesi ke-en-lem-yekn hkmnde olup muhcirn iskn hlinde muhassent derkrdr.146 kel-evvel: Eskisi gibi. ..ke'l-evvel miynede merbt olan taahhdleri zerinde sbit -akdm olduklar..147 kem fi1-evvel: nceki gibi. ..lkin muhafz- mm-ileyh icr-y tedbr ile krbn- Revan celb tergb etmekle kem fi'l-evvel med-d zere olduklar..148 kem fi's-sbk: Gemite olduu gibi. "..ebn-y sebl ve tccr Hoy zerinden gidip gelmekde ve kem fis-sbk al veri etmekde olduklar..149 kem hiye hakkh: Hakkyla. "...m-badet-tabiyyenin agrzna kem hiye hakkh muttali olduuma teekkren..150 kem hve fis-sbk: Eskiden olduu gibi. ..muvenet-i mddiyyenin kem hve fis-sbk bdir buyurulmasn istirhm eylemek mniyye -i yegnesiyle gelmidim.151 kem hve hakkhi: Hakkyla. ..bu kaziyyeyi dahi kem hve hakkhi teft tefahhus idesiz.152 Kem yenbag: Gereince. ..mugyir-i er-i erf hltn vuka getirilmemesine kem yenbag say gayreti akdem-i umr add eylediimden..153
137 138
BOA, Nme -i Humyn defteri, nr.5, s 23-25. (yl 1688) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.7, s 237-239.(yl 1731) 139 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 585. (yl 1559) 140 BOA, Hatt- Humyn, nr. 7093. (yl 1796) 141 BOA, Muhedenmeler, nr.56/15. (1879) 142 BOA, HR.HMS O, nr.29/2-4, belge 18/2 a, b. (1910) 143 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 893. (yl 1560) 144 BOA, A.DVN, nr. 790 hkm 47. (yl 1501) 145 Meclis-i Ahkm- Adliyede meveret usl lyihas, Takvm-i Vekyi, nr.188. (1839) 146 BOA, Y.A. Hus., nr.1763/32. (yl 1884) 147 BOA, Cevdet Hriciye, nr. 4681. (yl 1791) 148 BOA, Hatt- Humyn, nr. 860. (yl 1784) 149 BOA, Hatt- Humyn, nr 6748-B. (yl 1795) 150 Eb Ali Sn (Abdlkerim Efendi), s.2-5. (yl 1862) 151 BOA, Yldz Esas Evrak, ksm 14, nr.382. (1880) 152 BOA, A.DVN, nr. 790 hkm 420. (yl 1501) 153 BOA, rde-Hriciye, nr. 9707. (yl 1860)
Turkish Studies
1136
Muhittin ELAIK
kem-kn: Eskiden olduu gibi. Dastan hanl kem-kn han- mm-ileyhin uhdesine tevch ihsn- humyn buyurulmu olduundan..154 ke-emsi f-vasatin-nehr: Gn ortasndaki gne gibi (ak). bu kadar adnn mlknze tasallutu ke-emsi f-vasatin-nehr zhir ikr iken..155 keyfe m-ye: Diledii gibi. ..bunlar keyfe m-ye tazyk eylemekde bulunmudur. 156 keyfe mettefak: Hangisi olursa, nasl rast gelirse. "Taraf- hkmetden keyfe mettefak nasb olunan res-i ulem hkmetin arz ve evmirine tammyla munkddr. 157 klliyen: Tamamen, bsbtn. "..levzmt- sireden klliyen hl ve hn-i zuhrlarnda bir tedrke destres olmak adml-imkn ve eyym- bahr dahi karb olmala... 158! l-ale't-ta'yn: Rastgele. ..l-ale't-ta'yn bir mes'ele-i dveliyye zuhr edince nn almaa alyorlar..159 l-ilc: aresiz. "..her ne kadar ki ihtimm olundu ise de l -ilc bir mikdr mrur etmiler..160 la-siyyem: zellikle. "..ve l-siyyem her bir snf- allin ve emrz- sriyye ashbnn baka olarak velhsl her bir ehir ve kasabada ve baz karyelerde bile zkr u ins iin mteaddid ve muntazam hastaneler olup..161 l-yenkat: Durmadan. "..Lezgi tifesi han- mesfrun Kht lkesini l- yenkat nehb gret idp..162 led erefil-vusl: Varp terif ettiinde. "nallahu tal led erefil -vusl mr-i mm-ileyh fi'l-hakka red fehm bendeleri olup end mhdan ber bu havlnin cmle keyfiyytna vkf olmala mantkndan ma'lm- lleri buyurulur.163 ledel-hce: Gerektiinde. ..ve askir-i mrettebe sefyin-i muntazamalar her-br talm taallm zere olup ledel-hce hzr u mde sretinde bulunup.. 164 ledel-cb: Gerektiinde. Bosnada mevcd askirin lede'l-cb talm etmeleri in...165 ledel-iktiz: Gerektiinde. "..ledel-iktiz huddda bulunan vzer ve mr -i mrna..166 ledel-kre: Okunduunda. "..melfflaryla Meclis -i Vkelda ledel-kre zikr olunan talmtnme mnderict muvfk grnm..167 ledel-vusl: Varp ulatnda. ..ledel-vusl inyet ihsnm olan zhiremi hutuvt- tazm icll ile istikbl ve iktis eyledikden sonra 168 hilat- fhire kisve-i
lede'l-vrd: Geldiinde. "Slih Bey kullar ldr valisi vezr -i mkerrem Sleyman Paa tarafna lede'l-vrd..169
154 155
BOA, Hatt- Humyn, nr. 31321. (yl 1829) BOA, Hatt- Humyn, nr. 40705 -E. (yl 1827) 156 BOA, Y. Mtv. nr.210/109. (yl 1901) 157 BOA, Y. Mtv. nr.210/109. (yl 1901) 158 BOA, Hatt- Humyn, nr. 1251-F. (1783) 159 BOA,Yldz Mtenevvi Marzt, 205/25. (1900) 160 BOA, Hatt- Humyn, nr.6702-B. (yl 1804) 161 Mustafa Sami Efendi, Avupa Risalesi s.25 -39.( 1840) 162 BOA, Hatt- Humyn, nr. 58-A. (yl 1785) 163 BOA, Hatt- Humyn, nr. 94-B, 94-L (yl 1776) 164 Sadk Rfat Paa, Avrupa ahvli,Mntehabt- sr, s.1-12 165 BOA, HR.SYS 259/1, belge nr.26-31 (yl 1906) 166 BOA, Hatt- Humyn, nr 6748. (yl 1795) 167 BOA, BEO, dosya nr. 54/2, belge 342984.(1919) 168 BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.7, s 229. (yl 1730) 169 BOA, Ali Emr, I. Abdlhamid, nr 1595, (yl 1783).
Turkish Studies
1137
lede't-tahkk: ncelenip aratrldnda. ..Mehmed Efendi dleri tarafndan ledet -tahkk bunlarn zkr u ins on nefer olarak Rusya devleti himyesinde olup.. 170 leffen: Drl ve ilitirilmi olarak. ..dern- arzama leffen takdm Meden Aann varakasndan171 li-eclil-maslaha: icab. Bundan akdemce Hoy han tarafndan li -eclil-maslaha Der-aliyyeye vrid Hseyn Ali Beye..172 li-eclit-ticre: Ticaret iin. "talya Devteti tccr- mutebernndan olup li-eclit-ticre Buharaya gitmi olduklar hlde baz zan ve itibha mebn ahz u habs olunmu olan..173 li-maslahatin: icab. ale'l-usl hkmet-i idesinden evrk- mrriyye ahzyla li-maslahatin r-aktr- lemde seyhat ise hkmt- medeniyyeye mensb her ferde te'mn edilmi hukk - tabiyyedendir.174 maa hzih: Bunun yan sra. Hkmet-i mahalliyye inde'l-cb kend tasavvurtn sektedr edebilecek mstakil ve ma'a-hazih mtemevvil bir ksm mslimn ashb- emlkin vcdn arz etmediginden..175 maal-kasem: Yemin ederek. "..bi'l-hssa orduya id olan ilerinde mmnaat gsterdiklerini ma'a'l-kasem arzeylerim.."176 maal-mecbriyye: Mecburen. "..nihyet'l-emr Rusun Van huddunu tecvz etmesi zerine maal-mecbriyye maa-ile Vandan kdm.177 maa'l-mesrr: Memnuniyetle. ..bu bbda bir de komisyon - mahss tekl klnd maa'lmesrr istihbr klnmd.'178 maa-ile: Aileyle birlikte. "..nihyet'l-emr Rusun Van huddunu tecvz etmesi zerine maal mecbriyye maa-ile Vandan kdm.179 maa-hz: Bununla beraber. ..maa-hz Afganistan ahlsi ummen Hanefiyy'l-mezheb ve be alt milyon nfsdan mrekkeb olarak.. 180 maa-m-fh: Byle iken. "..firrlerin ta 'kbine geldiimizi ve maa -m-fh teleft- hayvndan baka bir ey olmadndan teslm olurlarsa mutasarrf beyin afvedeceini syledim.." 181 maan: Birlikte. ..cil tahrrtyla maan marz - atebe-i uly-y hneleri klnd,."182 maat-teessf: Yazk ki, esefle. ..mesele-i filiyyeye gelince; Trkiyenin vaziyet -i hzras bu adalarn bizde kalmalar midini maat-teessf bah etmemekte ise de..183 m-dme'l-hayt: Yaadka. ..bundan byle m-dme'l-hayt ol makm- mbrekde bilikme..184 m-tekaddem: nceleri. ..oullaryla m-tekaddemden Akpnar yoln grp gzedp..185
170 171
BOA, rde-Meclis-i Vl, nr. 6455. (yl 1850) BOA, Cevdet-Hriciye, nr.3629. (1828) 172 BOA, Cevdet-Hriciye, nr.9166. (1784) 173 BOA, rde-Hriciye, nr.11667. (1863) 174 BOA, HR.SYS 259/1, belge nr.65 (yl 1903) 175 BOA, Y.A. Hus., nr.413/8. (yl 1901) 176 BOA, HR.SYS 2872/2, belge nr.167-175 (yl 1916) 177 BOA, HR.SYS 2872/2, belge nr.19-33 (yl 1916) 178 BOA, Y. Mtv. nr.175/183. (yl 1898) 179 BOA, HR.SYS 2872/2, belge nr.19-33 (yl 1916) 180 BOA, rde-Hriciye, nr.16642/3. (yl 1877) 181 BOA, HR.SYS 2872/2, (yl 1916) 182 BOA, Cevdet-Dhiliye, nr.11750. (1780) 183 BOA, Ali Fuad Trkgeldi Evrak, 9/75/3 ubat 1922 184 BOA, rde-Meclis-i Vl, nr. 9114. (1852)
Turkish Studies
1138 matviyyen: Drl, sarl olunmala..186
Muhittin ELAIK olarak. "..tahrrtn tercemesi dahi matviyyen arz u tesyr
mebn: in, dolay. "..cem-i zamnda mersim-ihtiytiyyeye riyet dikkat kavid-i mer'iyye-i mu'tebere-i dveliyyeden bulunduuna mebni.. 187 mehm emken: Olabildii kadar. '..nfz- lsini Avusturya devleti kend menfiine muhlif bir mecrya sevketdirmemek iin mehm emken Devlet -i Aliyyeye karu bir mlk-i itidlkrde bulunma..188 melffen: Sarl olarak. ..bu defa dern- arza-i kerneme melffen hk-i py-i devletlerine irsl olunmala..189 merreten ba'de uhr: Birbiri ardnca. Amerikallar dnyann kffe -i milletlerinden ziyde cebn ve zarfl-kalb bir millet iken merreten ba'de uhr spanyalulara alel -gafle hcum idp..190 min ba'd: Bundan sonra. .min ba'd mnzaa ve mtlebeye medd bir hlet kalmamak zere...191 min-ciheti'l-mecm: Toplamda. ".min ciheti'l-mecm saray ve kense ve hne ve mahzen ve dkkn misill takriben yz bin ecns- ebniyeden ibret olduu hisb u tahmin olnup..192 min-cihetin: Bir ynden. ..amm insf olunsa min-cihetin mazr bulunmulardr. 193 minel-kadm: Eskiden beri. "ngiltere ahlsi minel-kadm iki frka olarak birine Tory ve dierine Whig tabr olunup..194 min gayri resmin: Adet d olarak. Sefr-i mm-ileyhin kang gn ve ne vaktde min-gayri resmin mbeyn-i humyn- hne cnib-i erefine azimeti emr fermn buyurulur ise..195 min haysl-mecm: Toplam. "...nki bu iki komite min-haysl-mecm bir milyon iki yz bin ahlnin vekili olduundan..196 min kllil-vch: Her ynden. "Bu serhaddin hussu ve umr - mahlas min klli'1-vch enzr merhamet-evliy-y ni'amye muhtc olmala..197 mirren: Defalarca. ..mirren ahkm- erfe ve kullar gnderp emr itmi idm. 198 muaccelen: Hemen. "...muaccelen mezbrile bildresin. 199 mu'ahharen: Sonradan, bilhere. "Kont Zi tarafndan mu'ahharen Bb - l'ye teklif olunan mukvelenme hakknda..200 mukaddem: nceden. mukaddem Ndir h vaktinde Gence kalasna ecddnz vezr shak ve Yusuf Paa merhumlar tarafndan kemliyle muvenet olunduuna binen.." 201
185 186
BOA, A.DVN nr.790, hkm nr.244 (1501) BOA, Y.A. Hus., nr.412/8. (yl 1900) 187 Sadk Rfat Paa, Avrupa ahvli, Mntehabt- sr, s.1-2 188 BOA, Y.A. Res., nr.117/77 (1902) 189 BOA, Hatt- Hmyn,, nr. 6686 (1802) 190 BOA, Trh-i Amerika (ev.Ali Rza) vrk.2a-3b(1858) 191 BOA, Cevdet Hariciye, nr. 1349, (yl 1731). 192 Takv m-i Vekyi(Londra zerine), nr. 57, (yl 1833) 193 Marife dir, Tercmn- Ahvl, nr.34, s. 1-3, (yl 1861) 194 Seyhatnme-i Londra, s 53-55, (1852). 195 BOA, rde-i Dhiliye, nr.60716(1877). 196 BOA, Y Mtv, nr. 210/109, (yl 1900). 197 BOA, Hatt- Humyn, nr.324-B(yl 1783). 198 BOA, A.DVN, nr.790, hkm 257 (1501) 199 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:210(1559) 200 BOA, Muhedenmeler, nr.56/8. (1909) 201 BOA, Hatt- Humyn, nr.94-B, 94-L(yl 1776).
Turkish Studies
1139
muttasl: Aralksz, biteviye. "Keyfiyyet-i hllerin muttasl bildrmekden hl olmayasz.202 mceddeden: Yeniden, tekrar. "..ibu rs-y kebr bin yz on drt sene -i bahriyyesi Reblevvelinde mceddeden ta'mr olunmudur. 203 mcerred: Sadece, yalnzca. Avrupallar bu lisn- dil-pezrin tahsiline cn u dilden arz-ke olduklar hlde mcerred beyn olunan yolsuzlukdan neet eden subet hasebiyle renemeyip... 204 msraaten: abucak. "rsli muktez olan akann icleten ve msraaten Der -aliyye'den hazne-bend ile ordu-y humyna irsl buyurulmas.." 205 mevvel-hl: Hli perian. Rey, zulmlerinden mevvel-hl olmulardur diy arz itdi..206 mttefekun-aleyh: zerinde birleilmi. Mtekaddimn indinde mttefekun -aleyh olduu vechle..207 nevan-m: Bir bakma. "Geri bu meveddetin temd edecei Ermeni fesedesini iyiden iyiye safaht- teemle daldrd nevan-m r-nm idi..208 nihyetl-emr: in sonunda, nihayet. ..nihyetl -emr Rusun Van huddunu tecvz etmesi zerine maal-mecbriyye maa-ile Vandan kdm.209 reyel-ayn: Kendi gzyle grerek. ".adem-i muhlefetlerin reyel-ayn mhede etmi olduu..210 sbk: Evvelce. sbk zerme yazlm msellemlik iftlime Emirze nm kimesne niz idp..211 tebdlen: Deitirilerek. "..ve bir yzbann mevcd beinci rtbe mecd ninnn yerine tebdlen drdnc rtbe mecd nin i t edilmidir.212 teberrken: Uur ve bereket olarak. "Kagar ile civr memlikde lihye -i sadet-i cenb- risletpenh bulunmadndan bahisle teberrken bir lihye -i sadet ihd v its istidsna dir..213 vakt: Ne vakit (ki), o zaman. "..vakt mezkr tiyatronun duhliyyesi elli be gurua olup.." 214 vakten minel-evkt: Herhangi bir zaman. "..her bir ahz u itlarnda sened ve temessk tahrriyle vakten minel-evkt diye-i tezvr inkra ugramakdan masn olurlar.215 vechen mine'1-vch: Hibir ynden. "..bu makle hudd - Devlet-i Aliyyeye tevrd eden olur ise vechen minel-vch kabl olunmayarak.."216 vech-i merh(zere): Aklanan tarzda. "Bir sreti Revan han Mehmed Han'a vech -i merh zere...217
202 203
BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:458(1559) stanbulda Kapalar giri kapsndaki sultani yaz. 204 Tercmn- Ahvl, nr.34, s. 1-3, (yl 1861) 205 BOA, Hatt- Humyn, nr.9992, 9978(1790). 206 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 2. (1559) 207 Mnif Paa, (Sokrat zerine) Mntehabt- sr- Osmniyye, s.39-45. (1871) 208 BOA, HR. SYS 2872/2, belge nr.56-62 (1916) 209 BOA, HR. SYS 2872/2, belge nr.19-33 (1916) 210 BOA, Hatt- Humyn, nr.339(1783). 211 BOA, A.DVN, nr.140, hkm nr.257 (1501) 212 BOA, Harbiye Taltf t-Tevch t, dosya nr. 67/5 (l917) 213 BOA Yldz Sadaret Huss Ma:rzt,nr.337/133.(1895) 214 Seyhatnme-i Londra, s 53-55. (1852) 215 Mustafa Sami Efendi, Avrupa Risalesi, s.25-39. (1840) 216 BOA, Hatt- Humyn, nr.6686(1802). 217 BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.9, ss.221-222. (1788)
Turkish Studies
1140
Muhittin ELAIK
vech-i muharrer: Yazld zere. "Hnn- mm-ileyhimin vech-i muharrer zre ittihd u ittifklar ber-keml olduundan...218 ve ill: Aksi hlde. Sebeb-i man in her biri her cnibe perkende olmular ise fe -bih, ve ill bir yerde cem'iyyet ile konmayup basret zre olasn kim...219 yevmen fe-yevmen: Gnden gne. Mukaddem Dastandan celb olunmas emr fermn buyurulan Lezgi tifesinden yevmen fe-yevmen ellier ve altmar nefer piyde ve svr vrd ederek.. 220 zeylen: Ek olarak. Sefret-i mrn-ileyhdan bu kerre zeylen vrd eden...221
Arapa-Farsa zarflar Belgelerde sk geen zarflar arasnda Arapa-Farsa olanlar da ok kullanlmtr:

n-be-n: Gittike, yava yava. Srbiye ekyasnn n-be-n tecvz-i hudd ile hayvnt gasbetmek gibi ef'l-i kabhadan asl fri olamamalar...222 ba'd-ez-n: Ondan sonra. "Ba'd-ez-n mersm Ebethar Acem tarafnda olan kprye drt yz nefer soltat gnderp..223 ba'd-ez-n: Bundan sonra. "..bi-mennihi tel rehn-i ilm-i erfleri oldukda ba'd-ez-n dahi ibrz- sr- muvlt-krye himmetleri memml-i hlisnemizdir.224 b-huss: zellikle. ..ve b-huss el-eyu tenkeif bi-azddih mfdnca..225 b-vcd ki:: Bununla beraber, byle iken. "b-vcd ki tapuy ben dahi virrem diy bildrdi.226 be-gyet: Son derece, hayli. "..ve odalarnn be-gyet pk u temz ve etime ve nnlarnn keml mertebe ihtimml ve hs olmasna mtehayyir olmuumdur. 227 be-heme-hl: Elbette, mutlaka. "..cism-i memleket be-heme-hl helk veyhd b-mecl olur.228 be-her-hl: Her hlde. n..229 ber-karr- sbk: nceki karar zere. "min-bad ber-karr- sbk her kanda diler ise anda ikmet idp..230 ber-minvl-i merh: Akland zere. ..ber-minvl-i merh bir mddede ekseriyyet-i r bulunmayup da..231 ber-minvl-i muharrer: Yazld zere. "Bir sreti mer-i Dastandan Zozan Bey'e berminvl-i muharrer.."232 "Krm ordusu be-her-hl tedrkt- kaviyyeye mevkf olmakdan
218 219
BOA, Hatt- Humyn, nr.6748-A(1795). BOA, mhimme defteri nr. 3, hkm 863. (yl 1560) 220 BOA, Hatt- Humyn, nr.860 (1784) 221 BOA, Y.A. Hus., nr.412/8. (1900) 222 BOA, HR. SYS, 250/1, nr.184. (1876) 223 BOA, Hatt- Humyn, nr.6677-A. (1803) 224 BOA, rde-Hriciye, nr. 15225. (1872) 225 Mnif Paa, Mecma-i Fnn, nr.14, s.74-77.(1863) 226 BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.42. (1501) 227 Mustafa Sami Efendi, Avrupa Risalesi, s.25-39. (1840) 228 Mehmed Said, Mecma-i Fnn, 5/186-196. (1862) 229 BOA, A. DVN, nr.1, hkm 56. (1778) 230 BOA, A. DVN, nr.790, hkm nr.91. (1501) 231 Takv m-i Vekyi, nr. 188. (yl 1839) 232 BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.9, ss.221-222 .(1788)
Turkish Studies
1141
ber-mceb-i: Gereince. "..mevcd olanlarna ber-mceb-i defter hediyye-i pdihneyi teslm ve.. "233 ber-mu'td: Alld zere. "Nevrzda ber-mutd hey'et-i sfer ile huzur- hye kldukda..234 ber-tafsl: Ayrntl olarak. ..f-m-ba'd kendilerine mut bulunacamz ber -tafsl syledik ise de..235 ber-vech-i t: Aadaki gibi. "Novel Press Liber gazetesinde mnderic bendin bir fkras bervech-i t derc ve nakl edilir.236 ber-vech-i bl: Yukardaki gibi. "ber-vech-i bl arz olunan havdist menbi-i mevskadan mehz olmala ol bbda..237 ber-vech-i emnet: Emanet eklinde. Tayn eyledgn kimesneye iltizmla m virilmidr, yohsa ber-vech-i emnet mi virilmidr?238 ber-vech-i isticl: Hzlca, abucak. "..mukayyed olup ber-vech-i isti'cl kesdrmek bbnda ihtimm eyleyesiz.239 ber-vech-i merh: Akland ekilde. ..imdilik Revan tarafna dir bir mlhaza edecek hlt olmadn ber-vech-i merh iln ederek..240 ber-vech-i muharrer: Yazld zere. "Mesdt- mezbreye ber-vech-i muharrer msade buyurulduu sretde..241 ber-vech-i tahmn: Tahminen. ..ber-vech-i tahmn yz elli kselik emvli zikr olunan mihmndrlar marifetleriyle ldr valisi mm -ileyh tarafna nakl teslm olunmu oldun..242 ber-vech-i zr: Aadaki gibi. ..marzt- lzime-i bendegnemi ber-vech-i zr hulsa ederek..243 b-vech: Sebepsiz. ..b-vech almak isterse men def idp aldurmayasz. 244 end defa: Birka defa. ..birka mh zarfnda han - mesfr tarafndan end defa mahsur u tazyk olundukda..245 end rz: Birka gn. ..inallahu tel end rz zarfnda vilyetlerine mdfaalar myesser oldukda..246 end rz mukaddem: Birka gn nce. Trh-i sennmeden end rz mukaddem yine kala -i mezbre ahlsinin mahsus taraf- senkrlerine vrd etdigine binen..247 defa be-defa: Defalarca. Serhadd-i mansrenin kffe-i umrnda defa be-defa netyic-i hsn-i himem-i hnleri zuhryla..248
233 234
BOA, Ali Emr, I. Abdlhamid, nr. 1595. (1783) BOA Y.Mtv, nr.14/28 (yl 1884) 235 BOA, HR. SYS, 2872/2. (1916) 236 BOA, Yldz Sadret Huss Ma:rzt,nr.177/50.(1884) 237 BOA, Yldz Sadret Huss Ma:rzt,nr.219/29.(1888) 238 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 398. (yl 1559) 239 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 463. (yl 1559) 240 BOA, Hatt- Humyn, nr.860.(1784) 241 BOA, Hatt- Humyn, nr.324-B.(1783) 242 BOA, Ali Emr, I. Abdlhamid, nr. 1595.(yl 1783). 243 BOA, Yldz Esas Evrak, ksm 14, nr.382. (1880) 244 BOA, A.DVN, nr.790, hkm 93. (1501) 245 BOA, Hatt- Humyn, nr.94-M.(1776) 246 BOA, Hatt- Humyn, nr.1334.(1785) 247 BOA, Hatt- Humyn, nr.94-B, 94-L.(yl 1776) 248 BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.5, ss.220-222. (1696)
Turkish Studies
1142
Muhittin ELAIK
der-akab: Ardndan, akabinde. ..der-akab han mesfr tarafna zim olduunu dahi mhede etmi olduu..249 evvel-be-evvel: Her eyden nce, evvela. bu husslar evvel-be-evvel cnib-i erflerine tahrr ve ifde-i lzime-i umurdan idgi..250 ez-n-cmle: O cmleden olarak, mesela. ..ez -n-cmle mevvik-i hicret crmyle ithm edilenlerimiz alt mh habs cezasyla mahkm olmu.. 251 ez-cmle: Mesel; zetle. ..ez-cmle baz kerre ahl-i slmiyyenin muhcereti tevik ve bazen men olunduu gibi..252 ez-her-cihet: Her ynden.. ..sefretinde sebt olmayup ve olmad ez-her-cihet mesm- diynem olup..253 mdde-be-mdde: Madde madde. "Tesyr olunan evrk mdde be-mdde hulsa ve iktizs blsna srhle iret ve takmyla atebe-i ulylarna arz olundu.254 mahal-be-mahal: Yer yer. ..mahal-be-mahal tesyr sli cnib-i muhlisye emr fermn buyurulan aty ve hedy-y humyn..255 minvl-i merh: Akland zere. "..inallahu tel vuslnde minvl -i merh zere hsn-i himmet-i hnleri meczmen melhz- humynumdur.256 minvl-i muharrer: Yazld zere. ..mezbre Saf Hatun ber minvl-i muharrer ilel-veft mutasarrfa olup..257 yek-dil yek-cihet: Birleerek. ..cmlesi yek-dil yek-cihet olarak..258
Farsa zarflar Belgelerde geen kalp zarflarn bir ksm da sadece Farsa kelimelerden olumutur:
bin-ber-n: Dolaysyla."..bin-ber-n hrriyet-i ticret dahi elzemdir.259 c-be-c: Yer yer. ..cnib-i muhlisnemiz c-be-c mrvvet-i eslbleriyle yd u tezkr buyurulmak meml-i muhlisnemizdir.260 r-n-r: aresiz, ister istemez. ..eksersinin telef helkini grdkden sonra r -n-r Ruslarn taht- tasarrufunda olan Hokand kt'asna iltic eylemee mecbr oldum.261 dem-be-dem: Daima, srekli. ..ile dem-be-dem izdiyd u itidd bulmak myesser ola.262 ez-cn u dil: ten gelerek. ..uur- dn-i mbn ve devlet-i ebed-rehnimizde ez-cn u dil sarf- tb u tkat edecei..263
249 250
BOA, Hatt- Humyn, nr.339.(1783) BOA, Hatt- Humyn, nr.6679-A.(1800) 251 BOA, HR. SYS, 2592/1, nr.66. (1902) 252 BOA, Yldz Sadret Huss Ma:rzt,nr.175/23.(1883) 253 BOA, BEO-A.DVN DVE, nr.11/41. (1866) 254 BOA, Hatt- Humyn, nr.1164.(1788) 255 BOA, Hatt- Humyn, nr.58-B.(1785) 256 BOA, Nme-i Humyn deft., nr.5, s.219-220. (1696) 257 Antep eriye sicili, nr.103 (yl 1727) 258 BOA, Yldz Esas Evrak, ksm 14, nr.382. (1880) 259 Mnif Paa, (Bedyi-i Edebiyye), s.363-383.(1910) 260 BOA, Hatt- Humyn, nr.58-B.(1785) 261 BOA, Yldz Esas Evrak, ksm 14, nr.382. (1880) 262 BOA, Nme-i Humyn deft., nr.5, s.197-198. (1710) 263 BOA, Nme-i Humyn deft., nr.9, s.148. (1784)
Turkish Studies
1143
ez-ser-i nev: Yeni batan, yeniden. ..slle-i Cengiziyeyi ez-ser-i nev ol havlde itihr-yfte-i glibiyyet etmek vdsinde olduna nazaran..264 gy: Sanki. ..gy biribirleriyle yarn muhrib olacaklar gibi umr - nizmiyye-i askeriyye ve sir mhimmt- seferiyyelerine leyl nehr ikdm gayret ederler.265 hh n-hh: ster istemez. .hayme-nin olan ayirin Karsdan gayri melceleri olmadndan hh n-hh hudd- Karsa firr u ilticlarnda.. 266 hemvre: Daima. Bk hemvre eyym- sadet ikbl-i ebediyyl-ittisl bd.267 her i bd-bd: Ne olursa olsun, ister istemez. "Bu miynda kudreti olanlar her i bd --bd kudreti olanlar haytn kar iine atyor, atamayanlar Emeni klnlarna boyunlarn uzadyordu. 268 her-br: Her zaman, her defa. ..ve askir-i mrettebe sefyin-i muntazamalar her-br talm taallm zere olup lede'l-hce hzr u mde sretinde bulunup.. 269 hod-be-hod: Kendi kendine. .hod-be-hod Rusyaluya mukvemet ve mukbele edemeyecekleri malm- sadetleridir.270 hodkmne: Bencilce. "..Franszlar hodkmne ve drtne hllere devm ile.. 271 m-be-m: nceden inceye. ..elilerinin takrr-i shhat-pezrlerinden m-be-m muht- ilm-i lem-r-y veliyyn-niamneleri buyuruldukda..272 p-ber-c: Sebtkr, devaml. ..ve taassub- dn-i eriat- Muhammedde p-ber-c-y istikmet olmalarn'273 pey--pey: Birbiri ardnca. Bundan sonra dahi tedrk olunan ahbr u havdist pey --pey hk-i py-i llerine tahrr olunmakda kusr olunmayaca.. 274 pey-der-pey: Birbiri ardnca. ..tark-i Anamuru gd etdirdikden sonra pey-der-pey kendye muvenet ve klliyyetl takviyet verildiinden.. 275 refte refte: Gittike, gitgide. ..ve bu kide ile refte refte z-kudret hnedn hnednzde oalup..276 rz-be-rz: Gnden gne, gitgide. ..beynlerinde buz u advet ve rz -be-rz itidd- kdretleri vki olup..277 rz u eb: Gece gndz, daima. ..cmlemiz rz u eb du-y pdihyle megl olarak..278 sl-be-sl: Yldan yla. Ellerine ol vechle temesskler virildi ki sl-be-sl ta'yn olunan hsllarn shib-i tmra ber-vech-i nakd ed ideler.279
264 265
BOA, Hatt- Humyn, nr.7616. (1802) Sadk Rfat Paa, Avrupa ahvli,Mntehabt- sr, s.1-12 266 BOA, Hatt- Humyn, nr.9932. (1791) 267 BOA, Nme-i Humyn deft., nr.6, s.197-198. (1710) 268 BOA, HR. SYS, 2872/3, nr.66. (1916) 269 Sadk Rfat Paa, Avrupa ahvli,Mntehabt- sr, s.1-12 270 BOA, Hatt- Humyn, nr.94-B, 94-L. (1776) 271 BOA, HR. SYS, 2544-16/16. (1920) 272 BOA, Hatt- Humyn, nr.58-A. (1785) 273 BOA, Hatt- Humyn, nr.94-B, 94-L. (1776) 274 BOA, Hatt- Humyn, nr.40705-E. (1827) 275 BOA, Hatt- Humyn, nr.94-B, 94-L. (1776) 276 Sadk Rfat Paa, Avrupa ahvli, Mntehabt- sr, s.1-12 277 BOA, Hatt- Humyn, nr.6680-B. (1800) 278 BOA, Yldz Mtenevvi Ma'rzt, nr. 14/95.(1883) 279 BOA, Tapu Tahrr Defteri, nr. 211. (1542)
Turkish Studies
1144
Muhittin ELAIK
ser-i m: Kl ucu kadar, zerrece. Bu kullar hidemt - aliyyede nakdne-i cn- n-tvnm sr etmekde ser-i m tehvn teksl eder deilim." 280 s-be-s: Her yanda. "..s-be-s kahr- tedmr-i a'd-y dallet-ittisf ile..281 yegn yegn: Birer birer. "..alenen itle-i dest-i tasarrufdan hl olmad yegn yegn havnn-i mm-ileyhimin marztlarndan ve elilerinin takrr-i shhat-pezrlerinden m-be-m muht- ilm-i lemr-y veliyy'n-niamneleri buyuruldukda.. 282
Trke-Arapa-Farsa kark hlde geen zarflar Kalplam zarflarn bir ksm da dilden kelimelerle kark biimde kullanlmtr:
a b-ilc: A ak, perian. A b-ilc buralara kadar geldiimizi ve o hin kr Moskoflarn ne kadar alak ve cn olduklarn maal-kasem arz eyleriz.283 bir n akdem: Bir an nce. Bir n akdem itmm u ikmline isticl olunaca.. 284 bundan akdemce: Bundan nce. Buhara hkimi Haydar h tarafndan bundan akdemce sdde -i mekrim-udde-i hnelerine musdakat-nme tebline memren Krmdan sefne ile der-br- saltanata bast- kle-i sefret iden eli..285 bu hllde: Bu arada. "..bu hllde hn- mersm resde-i dereke-i bi'se'l-masr olup..286 cihetle: Dolay, iin. "Mahall-i mezkrda mikdr- kifye peksimed mevcd bulunmad cihetle..287 end mhdan ber: Birka aydr. "end mhdan ber bi'd -defet Gence kal'as mesfr rakli Han tarafndan mahsr olunduu..288 end rz akdemce: Birka gn nce. "..bir kt'a mufassal darat -nme-i bendegnem trh-i arza-i ubdiyetimden end rz akdemce takdm-i atebe-i felek-mertebe-i veliyy'n-niamleri klnmidi.289 end rz ilerce: Birka gn nce. Tiflis han dahi han- mm-ileyhin zuhrndan end rz ilerce ihtid eyledii askeriyle kal'adan tara alt sat mesfede Hasan suyu ta'br olnur mahalde otururken..290 end rz mukaddem: Birka gn nce. "..pgh- veliyy'n-niamlerine inb zmnnda end rz mukaddem Necb Efendi bendeleri tarafna iret klnm olman.. 291 end mddetdir: Ka zamandr. ..ilc idesine memr olup end mddetdir Kars muhfz Mehmed Paa kullar nezdinde beyhde ikmet zre olan Abdullah Han'n dahi idesi paa -y mm-ileyhe tahrr olunduu..292 end sene akdem: Birka yl nce. Bu deri bundan end sene akdem taraf- Hicza azmet ve farzullah ed eyleyp..293
280 281
BOA, Hatt- Humyn, nr. 1251-F (1783) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr. 5, s.23-25.(1688) 282 BOA, Hatt- Humyn, nr.50-A. (1785) 283 BOA, HR. SYS 2872/2. (1916) 284 BOA, Hatt- Humyn, nr.908. (1784) 285 BOA, Hatt- Humyn, nr.7618. (1802) 286 BOA, Hatt- Humyn, nr. 1743. (1798) 287 Mhendis Fik, Seyhatnme-i Bahr- Muht, s.25-32. (1868) 288 BOA, Hatt- Humyn, nr. 94-B, 94-L. (1776) 289 BOA, Hatt- Humyn, nr. 6722. (1798) 290 BOA, Hatt- Humyn, nr. 6694. (1795) 291 BOA, Hatt- Humyn, nr. 34805. (1827) 292 BOA, Hatt- Humyn, nr. 6702-B. (1804) 293 BOA, HR. SYS, nr.4/1. (1849)
Turkish Studies
1145
gn-be-gn: Gnden gne. "..ancak ma maddesine bundan byle baklmayup gn -be-gn akdan tevch ile tekessr etdike verilmekden kalup..294 ..pervszca icr klnan vahet tevl ve gn-begn teeddd etmekde bulunduundan.. 295 gne gibi zhir: Gne kadar ak. ..yz bin amele ta'yn eyleseler on sene mddetde araba yrr yol aamayacaklar gne gibi zhir iken..296 kadm'l-eyymdan: teden beri. "Siz dahi kadm'l-eyymdan atebe-i ulymuza sadkat u ihls ile intisb u ihtiss etmi kadm dostumuz olduunuz ecilden.. 297 mukaddemce: nce, nceden. Bu defa kendden mukaddemce Tebrize gnderdii Sleyman Han maiyyetinde..298 mlbesesiyle: Mnasebetiyle. bu vki olan takrrini kaleme almas sipri olunmak mlbesesiyle Fransiyyl-ibre olarak kaleme alup..299 onat (vechle): yi bir ekilde, gzelce. Bu hususlar onat fikr idp..300 Onat vechle tefti tefahhus idesiz, gresiz.301 imdiki hlde: Hlen. imdiki hlde sen ki sancak begisin..302 yek-dil yek-cihet: Birlik ve btnlk iinde, mttefikan. Cmlemz yek-dil yek-cihet olup hsn-i ittihd u ittifk ile..303
Sk geen kalp szler Bu tip szler mstakil bir almada incelenecek kadar oktur. rnek olmas iin en sk geenlerden birkan vermekle yetiniyoruz:
Huda ne-kerde:. Allah gstermesin. Srblularn bu sretle gelp geenlere de tfenk etmeleri Huda ne-kerde bi'l-hire tarafeyn ahlsi beyninde bir fenlk zuhurunu medd olaca.. 304 inallahu'l-eazz: Yce Allah dilerse. inallahu'1-eazz beglerden ve sir kullarumdan her kimn hidmet ve yoldal sebt ide..305 lehl-hamd: Allaha kr ki. Asyada ittihd - slm farizasn fi'le getrmee muvaffakiyyetin esbb- kaviyye-i manevyyesi lehl-hamd mevcd iken..306 li'llahi'l-hamd ve'l-minne: kr ve vg Allah'adr ki. li'llahi'l -hamd ve'l-minne keyfiyyet zamnmz gibi olmayup..307
Sk geen bildirme ifadeleri Bu tip kullanmlar zarf ve edatlarla i ie ve genellikle bildirme eklinde gemektedirler:
sde-hl ve mreffehl-ahvl: Hli ve durumu iyi. Eyym- adlet-encm- hsrevnemde rey v bery sde-hl ve mreffehl-ahvl olup..308
294 295
BOA Hatt- Humyn., nr. 31321. (1829) BOA, HR. SYS, nr.2877/55. (1919) 296 BOA, Hatt- Humyn, nr. 437(1783) 297 BOA, Mhimme defteri, nr.32, hkm 456. (1578) 298 BOA, Hatt- Humyn, nr. 6748-B. (1795) 299 BOA, Hatt- Humyn, nr. 36547. (1713) 300 BOA, Mhimme defteri, nr.32, hkm 1134. (1564) 301 BOA, A.DVN, nr.790, hkm 30. (1501) 302 BOA, A.DVN, nr.790, hkm 21. (1501) 303 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 60. (1559) 304 BOA, HR. SYS, nr.250/1, nr.95. (1876) 305 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 22. (1559) 306 BOA, rde-Hriciye, nr 16642. (1877) 307 BOA, Ali Emr, I.Abdlhamid, nr. 552. (1784) 308 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 196. (1559)
Turkish Studies
1146
Muhittin ELAIK
azher mine-ems: Gneten daha ak. ..memlik-i hneye dahi darr- kll olaca azher mine-emsdir.309 bi-dir (buyurul-): Esirgenmeyen. Muvenet-i mddiyyenin kem hve fis-sbk b-dir buyurulmasn istirhm eylemek mniyye-i yegnesiyle gelmidim.310 b-gmndr: phesiz. Bir vechle kil rz olmayacaklar b-gmndr.311 b-itibhdr: phesizdir. Bi-mennihi tel hidemt- dn Devlet-i Aliyyede temr-i sid-i ihtimm olunduu b-itibhdr.312 cy- itibh deildir: phe yoktur, phesizdir. Dernuna Rusyalu duhl etmek lzm gelr ise kll-i memalik-i mahrseye dahi olduu cy- itibh deildir313 cy- ekk bhe deildir: ek ve pheden uzaktr. Ekrd meselesinde dahi Rusyalu ile hemefkr olmas cy- ekk bhe deildir.314 cy- teessf ol- : Esef verici. Milel-i slmiyye menfi-i mstakbelesinin p-i nazar- dikkat itinya alnmamas cy- teessf olduunu..315 derdest: Elde, grlmekte. Okses zerinde Potahisar nm mahalden Terhan gediine bir kpr ins derdestdir.316 derkr: Ak, belli. Fevkal-de mnbit ve hem de vsi olan arzsine nisbeten ahl -i mevcdesi ke-en-lem-yekn hkmnde olup muhcirn iskn hlinde muhassent derkrdr.317 destres ol-: Ulamak, elde etmek. Levzmt- sireden klliyyen hl ve hn-i zuhrlarnda bir tedrke destres olmak adml-imkn ve eyym- bahr dahi karb olmala..318 r-nm (ol-): Yz gstermek, meydana kmak. Lkin gvurlarn fesd u isyn mddesinde ummen kldan geirinceye kadar r-nm olan ahvlleri..319 r-gerdn (ol-): Yz dndrrmek. Taazzz-i nefs in anlardan r-gerdn olarak..320 vreste-i itibh (ol-): pheden uzak. Hkmet-i mrn-ileyhnn kta-i mezkreyi memlikine ilhk esbbn teshl in bir zemn-i mnsib tehyiesine gayret etmekde olduu vreste -i itibh bulunduunu iddi etmekle berber..321 vreste-i kayd u zhdr: zah gereksiz, gayet aktr. Bir beynnmenin irsl ve burada nerine msade-i celleleri yn buyurulduu takdirde ahlyi havf u dehetden tahls edecei gibi hicretin tesknine tesr-i kllsi olaca vreste-i kayd u zhdr.322
Sk kullanlan sfatlar Belgelerde kalplam hlde geen kelimelerin en sk grlenleri, zarflardan sonra sfatlardr. Bunlarn da ou Arapa olup, dilden mstakil veya kark olanlar da kullanlmtr:
309 310
BOA, Hatt- Humyn, nr. 94-M. (1776) BOA, Yldz Esas Evrak, ksm 14, nr.382. (1880) 311 BOA, HR. SYS, nr.259/1, nr.92-99. (1901) 312 BOA, Hatt- Humyn, nr. 94-B,94-L. (1776) 313 BOA, Hatt- Humyn, nr. 94-B,94-L. (1776) 314 BOA, Yldz Sadret Huss, nr.167/45. (1881) 315 BOA, Yldz Sadret Huss, nr.167/45. (1881) 316 BOA, Yldz Sadret Huss Marzt, nr.167/29. (1888) 317 BOA, Y.A. Hususi, nr. 176/32. (1884) 318 BOA, Hatt- Humyn, nr. 1251-F. (1783) 319 Pertev Paa, Lyiha-i ttihdiyye. (1853) 320 Sadk Rfat Paa, Mntehabt- sr, s.2-37. 321 BOA, Y.A. Hususi, nr. 507/5. (1906) 322 BOA, Yldz, Kmil Paa evrk, nr.3433. (1910)
Turkish Studies
1147
nifl-arz: Biraz nce bildirilen. Bu suretle on sekiz ay bil-ticret srf nifl-arz maksadn huslne s bulunmu iken..323 nifl-beyn: Demin bildirilen. nifl-beyn mddede mevcd olan sadkat ve salhiyyete istinaden..324 nifz-zikr: Zikredilen. nifz-zikr nc mddenin tadli emrinde vuk bulacak teebbstn..325 tiyl-arz: mutazammndr.326 Aada arzedilen. Esn-y ricatlerindeki vukt tiyl-arz fecyii
tiyz-zikr: Aada zikredilen. Gazzet d Frankfurt gazetesi Belgrad muhbirinden ald beyanyla tiyz-zikr malmt dercediyor327 bil-cmle: Btn. Bil-cmle eklm-i meskne ve dvel-i mtenevvia vuktn..328 bu gne: Bu ekilde, bu trde. Rusyalu tarafndan bu gne eliler ve tahrrt zuhur etdi. 329 gn--gn: Trl trl. Gzel kadnlarn nmsunu lekedr etdikden sonra irkin olanlar gn -gn mezlim ile ldryorlard.330 hric ez-defter: Defter d.331 Hl ve hric ez-defter olan mezraalar erbb- tmrdan bu kimesnelere virilmein..332 her gne: Her trl. ngilterelnn ise teden ber Rusyalunun Asyaca olan her gne terakkiyytna mmnaat etmekde olduu hlde.. 333 kffe: Hep, btn. ..veyhd rz-y vlideyniyle kffe-i m-melekini ol hastahnelere vakf eylemeleri..; ..merkm Seyyid Hac Mehmed dahi fevt olup kffe -i emvl u eys veresesine badelinhisr.. 334 kr-gzr: bilir, becerikli. stne-i sadet-iynemizin umr-dde ve kr-gzr olup..335 ktbe: Hepsi, tamamen. Ol bbda ve ktbe-i ahvlde emr fermn hazret-i veliyyl-emr velihsn efendimizindir.336 kesrl-lutfi vel-kerem: yilik ve yardm ok. Ol bbda ve her hlde emr fermn ve lutf u ihsn devletl inyetl mrvvetl merhametl atfetl veliyyn-niam kesrl-lutfi vel-kerem efendim sultnm hazretlerinindir.337 kstal-yevm: allmayan gnler iin kesilen para. "..sonra bizden kstal -yevm ml taleb idersiz dey arz olunmasn taleb idp.."338 klliyyetl: ok,bol. El-yevm dern- Tiflisde klliyyetl Moskovlu olmayup..339
323 324
BOA, HR. SYS, nr.259/1, nr.92-99. (1901) BOA, HR. HM O, nr.29/2-1, 14/1-2, S. (1913) 325 BOA, HR. HM O, nr.29/2-4, 1 a,b,c. (1911) 326 BOA, HR. SYS, nr.2872/3 .(1916) 327 BOA, Y.A. Hususi, nr. 389/74. (1898) 328 Sadk Rfat Paa, Mntehabt- sr, s.1-12. 329 BOA, Hatt- Humyn, nr. 324-D. (1783) 330 BOA, HR. SYS, nr.2872/3 .(1916) 331 Yeni arazi tahririnde eski tahrire gre fazla kan nfus ve arazi. 332 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 39. (1559) 333 BOA, Yldz Sadret Huss,nr.167/45. (1881) 334 Mara ahkm defteri, vrk. 61, hkm 2. (1786) 335 BOA, Nme-i Humyn defteri, nr. 5, s.19-22.(1688) 336 BOA, Yldz Esas Evrak, ksm 14, nr.382. (1880) 337 BOA, Hatt- Humyn, nr. nr.1743. (1798) 338 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 398. (1559) 339 BOA, Hatt- Humyn, nr. 339. (1783)
Turkish Studies
1148
Muhittin ELAIK
l-yuadd ve l-yuhs: Saylp dklemez. Bu esnda binlerce tfenk sads ve l -yuadd ve lyuhs Mslman cenazesine rst gelmi olduunu.. 340 malml-esm: Adlar belli. ..Neme ve spanya ve sir malm1 -esm devlet ve hkmetler..341 mrrul-arz: Bildirilen. "Mrrul-arz kylerin iine girerek ey ve mevsini cebren gasb ederek gtrmdr.342 mrrul-beyn: Yukarda bildirilen. mrrul-beyn mazbata ve evrk yine savb - sm-i sflerine ide klnm olmala..343 mrruz-zikr: Anlan, zikri geen. Mrruz-zikr hnn biribirleriyle akd-i revbt- ittifk idp..344 mebhsn anh: Kendisinden bahsolunan. Mdde-i mebhsn anhnn feshini cb idecek bir tarka gidilemeyecei..345 men-leh'l-emr: Emretme yetkisi olan, hkmdar. ..malm- lleri buyuruldukda fermn hazret-i men-leh'l-emrindir.346 meriyyl-icr: Yrrlkte. ..veyhd mer'iyyl -icr olmaz ise ol memleketde hbir vaktde rhat u huzr ve hkmdrnda dahi sebt itminn olamaz. 347 mu'temedn aleyh: Gvenilir. "..yarar ahvle vkf sika ve mu'temedn aleyh drt nevbet mtekiben demler gnderp.348 mcerrebl-etvr: Ahval ve tavrlar denenmi. Devlet-i Aliyyemizin mu'temedn aleyh ve emekdr ve sadkat-ir ve mcerrebl-etvr olup..349 mmkinl-husl: Olmas mmkn, olabilir. Merkmun mmkinl -husl olmayan bir artn fsna tbi tutulmayacaklarna nazaran.. 350 mttehidr-rey: Ayn dncede olan. Az-y meclisden bir ztn reyi dier mttehidr -rey olan birka ztn efkrna muhlif olarak..351 rz-merre: Her gnk. '.Harem ve mahdumuyla dokuz nefer tebeasnn rz -merre masrflariyn.352 sbkuz-zikr: Anlan, zikredilen. Sbkuz-zikr olan cmi-i erf ile musally bil-klliyye ibtl idp..353 slifl-arz: Arzedilen. Slifl-arz be mddeyi hv evrk- tahkkiyye nahiyenin erf ve ahl i mutebernndan bit-tahkk anlalm olmala ibu evrk- tahkkiyye bit-tanzm tasdik klnd.354 slifl-beyn: Beyan edilen. bu Ramazn- erifin evhirinde slifl-beyn Gke yayla sahrsna vusul ile..355
340 341
BOA, HR. SYS, nr.2872/3 .(1916) Mustafa Sami Efendi, Avrupa Risalesi, s.25-39. (1840) 342 BOA, HR. SYS, nr.2878/44 .(1920) 343 BOA, rde-Meclis-i Vl, nr. 9114. (1852) 344 BOA, Hatt- Humyn, nr. 6748-A. (1795) 345 BOA, HR. HM. O, nr.36/4. (1915) 346 BOA, Hatt- Humyn, nr. 437. (1783) 347 Sadk Rfat Paa, Avrupa ahvli,Mntehabt- sr, s.1-12 348 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 413. (1559) 349 BOA, Nme-i Humyn defteri, nr. 7, s.71-77.(1724) 350 BOA, HR. HM. O, nr.29/2-1, belge nr. 1/1,2. (1919) 351 Takv m-i Vekyi, nr. 188. (1839) 352 BOA, rde-Meclis-i Vl, nr. 9114. (1852) 353 BOA, mhimme defteri nr.6, hkm 1204. (1565) 354 BOA, HR Hu 2878/66
Turkish Studies
1149
slifz-zikr: Zikredilen. Slifz-zikr hanlarn keyfiyytna Devlet-i Aliyyenin vkf olmas..356 slifetz-zikr: Zikri geen, anlan. Makle-i slifetz-zikrin baz fkartn nakl ve baz tefsrt ilvesiyle ner etmektedirler.357 tahamml-fers: Dayanlamaz. Vki olan taarruz ve tecvzleri pek ziyde yn - esef ve tahamml-fers bir dereceye vsl olmudur.358 umr-dde: Tecrbeli. "sitne-i sadet-iynmzn umr-dde ve kr olup..359 vcibl-ittib: Uyulmas vacip olan. Hkm-i erf-i vcibl-ittibum vusul buldukda..360
Edat ve balalar Belgelerde kalp hlde getii sylenebilecek edat ve balalara da birka rnek vermek istiyoruz:
bery: in. "..memnnen avdet eyledikleri bery- malmt marzdur.361 ber: Beri, itibaren. Bu bbda hayl vaktden ber burada sefret -i seniyyeye teblgt- mkerrere icrsyla..362 birle: le. "Yehd milletinin Avrupaya gtrdkleri ulm ve fnn - nfiay mlhaza birle..363 dahi: Daha ..ber-mceb-i emr Sulumanastra varlup grldkde fi'l-hakka kensenn keleri kadim olan kehnelerine muttasl hliy bir kehne dahi ihds eyleyp.. 364 gayri ez..:..den baka, ..n dnda. ..gayri ez-ey altm yetmi bin guruluk altun iddisyla..365 m-ad: ..den baka. ..yollar mnsedd olduundan m -ad..366 misill: Gibi. "Veb hastalna karantina usul misill bit -tecribe nice keyfiyetler ve reler bulmaktadrlar.367 kald ki: Bununla birlikte, bundan bakaca. ..kald ki Dersadete gelen sefre kapuda olan kullar ve taraflarndan h ferd gitmeyp.. 368 minel-cmle: Mesel. ..bu bbda dahi mlhazt - lzimeyi muhtev ve minel-cmle protokoln tadli zmnnda vuk bulacak talebin..369 yle ki: Aklarsak.. Bundan on sene evvel Kazan sanca dhilinde vki Tatar mektibi mfettii ile Kazandaki ulem ve mderrisn beyninde bir ihtilf zuhr eylemidi. yle ki, mfetti -i mmileyh medreselerde birer Rus muallim bulundurmak hussunda srr idp.. 370 u kadar ki: Ancak, ne var ki. "Zikr olunan bahelerde diledikleri vechhle get gzr idp u kadar var ki ahynen serkelikleri zuhur eyledikde..371
355 356
BOA, Hatt- Humyn, nr 6748-A. (1795) BOA, Ali Emr, I. Abdlhamid, nr. 1595. (1783) 357 BOA Y.A. Hus. Nr. 411/115. (1900) 358 BOA, HR. SYS, nr.2555/3, 99-101. (1919) 359 BOA, Nme-i Humyn Def. nr.5, s. 19-22. (1688) 360 BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 329. (1559) 361 BOA, DH.KMS, 53-3/15. (1919) 362 BOA, Yldz Sadret Huss, nr.167/45. (1881) 363 Tarih-i Amerika (terc. Ali Rza), vrk.2a-3b (1858) 364 BOA, mhimme defteri nr.6, hkm 1200. (1564) 365 BOA, Hatt- Humyn, nr.339.(1783) 366 BOA, mhimme defteri nr.6, hkm 1013. (1564) 367 Mustafa Sami Efendi, Avrupa Risalesi, s.25-39. (1840) 368 BOA, Hatt- Humyn, nr. 6720. (1805) 369 BOA, HR. HMS. O, nr. 36/4 (1915). 370 BOA, Yldz Sadret Huss, nr.175/23. (1883) 371 Mustafa Sami Efendi, Avrupa Risalesi, s.25-39. (1840)
Turkish Studies
1150
Muhittin ELAIK
Sonu Osmanl ariv belgelerinin Trk dili ve edebiyat iin nemi ok byktr. Bu belgelerde abuk ve ksa yoldan anlatm salayan ba z kelimeler kullanlm olup, bu tr ifadeler belgeler zerinde mesai harcandka daha abuk farkedilmektedir. Kalp hle gel mi olan bu ifadeler daha ziyade, zarf, edat, sfat vd . olup yzyllarca kullanlarak yaygnla mtr. Bu tr kelimelerin ounluu Arapa olup, Trk dilinin yzyllarca iliki iinde bulunduu Farsa ve Arapa mterek hlde kullanlm olanlar da oktur. Bu durum Trk dilinin ifade ve ibare zenginliini daha da artrmtr. Ancak, resm ariv belgelerinde geen bu kalp kelimelerin kullanm alan nispeten dar kalmtr. Dolaysyla bu tr kelimeleri ariv belgelerine mahsus kullanmlar olarak tanmlamak pek yanl olmaz. Fakat, ou, devletle i ie olan Divan airleri iin bu yarg pek geerli olmayp, Divan iirinin ve airlerinin devletle ve belgelerle i ie olmas, belgelerde geen kalplam kelimelerin edebiyata ve topluma yaylmasn da beraberinde getirmitir. Osmanl belgelerinde kalp szler birka kategoride incelebilir. almalar daha ziyade diplomatika asndan ele alnmakta ise de, diplomatika dnda da epey bir kalp kullanm grlmektedir. Bu almada belgelerde sk geen zarf, sfat, edat vd. kelimeler ortaya konulmaya allmtr. KAYNAKA A. Babakanlk Osmanl Ariv Kaynaklar BOA, Hatt- Humyn, nr.94-B, 94-L (yl 1776) BOA, Hatt- Humyn, nr.36217 (yl 1827) BOA, Hatt- Humyn, nr.1334 (yl 1785) BOA, Hatt- Humyn, nr.333-B (yl 1783) BOA, Hatt- Humyn, nr.36912 (yl 1826) BOA, Hatt- Humyn, nr.58-B (yl 1785) . BOA, Hatt- Humyn, nr.36138 (yl 1828) BOA, Hatt- Humyn, nr.324-G (yl 1783) BOA, Hatt- Humyn, nr. 324-B. (yl 1783) BOA, Hatt- Humyn, nr.6700 (yl 1797) BOA, Hatt- Humyn, nr. 7620. (1802 BOA, Hatt- Humyn, nr. 94-M (yl 1776) BOA, Hatt- Humyn, nr. 339. (yl 1783) BOA, Hatt- Humyn, nr. 6722-E. (yl 1798) BOA, Hatt- Humyn, nr. 860-M (yl 1784) BOA, Hatt- Humyn, nr. 36547. (yl 1713) BOA, Hatt- Humyn, nr. 9992, 9978. (yl 1790) BOA, Hatt- Humyn, nr. 7093. (yl 1796) BOA, Hatt- Humyn, nr 6748-B. (yl 1795)
Turkish Studies
1151
BOA, Hatt- Humyn, nr. 31321. (yl 1829) BOA, Hatt- Humyn, nr. 40705-E. (yl 1827) BOA, Hatt- Humyn, nr.6702-B. (yl 1804) BOA, Hatt- Humyn, nr. 58-A. (yl 1785) BOA, Hatt- Humyn, nr.6686(1802). BOA, Hatt- Humyn, nr.6748-A(1795). BOA, Hatt- Humyn, nr.860 (1784) BOA, Hatt- Humyn, nr.6677-A. (1803) BOA, Hatt- Humyn, nr.860.(1784) BOA, Hatt- Humyn, nr.6679-A.(1800) BOA, Hatt- Humyn, nr.1164.(1788) BOA, Hatt- Humyn, nr.7616. (1802) BOA, Hatt- Humyn, nr.9932. (1791) BOA, Hatt- Humyn, nr.58-A. (1785) BOA, Hatt- Humyn, nr.6680-B. (1800) BOA, Hatt- Humyn, nr. 1251-F (1783) BOA, Hatt- Humyn, nr.908. (1784) BOA, Hatt- Humyn, nr.7618. (1802) BOA, Hatt- Humyn, nr.168. (1786) BOA, Hatt- Humyn, nr. 6722. (1798) BOA, Hatt- Humyn, nr. 6694. (1795) BOA, Hatt- Humyn, nr. 34805. (1827) BOA, Hatt- Humyn, nr. 324-D. (1783) BOA, Hatt- Humyn, nr. nr.1743. (1798) BOA, Hatt- Humyn, nr. 437. (1783) BOA, Hatt- Humyn, nr. 6720. (1805) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.5, ss.220-222. (1696) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.5, s.219-220. (1696) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.5, s.197-198. (1710) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.5, ss.23-25, (yl 1688). BOA, Nme-i Humayn defteri nr.5, ss. 19-22. (yl 1688) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.6, s.98-100.( 1704) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.6, s.197-198. (1710) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.7, s 65-66./1723
Turkish Studies
1152
Muhittin ELAIK
BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.7, s 237-239.(yl 1731) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.7, s 229. (yl 1730) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr. 7, s.71-77.(1724) BOA, Nme-i Hmyn defteri nr.8,ss.l23-124( 1743) BOA, Nme-i Hmyn defteri nr.9. s.148. (1784) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr. 9, s. 221-222. (yl 1788) BOA, Nme-i Humyn defteri, nr.9, s.148. (1784) BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.100 (yl 1501) BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.54 (yl 1501) BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.407 (yl 1501) BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.154 (yl 1501) BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.22 (yl 1501) BOA, A.DVN, nr.1/3 (yl 1767) BOA, A.DVN. nr.790, hkm 137. (yl 1501) BOA, A.DVN. nr.790. hkm nr.182 (yl 1501) BOA, A.DVN. nr.790, hkm 293. (1501) BOA, ADVN nr.790, hkm 204 (yl 1501) BOA, ADVN nr.790, hkm 328 (1501) BOA, A.DVN nr.790, hkm nr.41 (1501) BOA, A.DVN, nr. 790 hkm 98. (yl 1501) BOA, A.DVN, nr. 790 hkm 47. (yl 1501) BOA, A.DVN, nr. 790 hkm 420. (yl 1501) BOA, A.DVN nr.790, hkm nr.244 (1501) BOA, A.DVN, nr.140, hkm nr.257 (1501) BOA, A.DVN, nr.790, hkm nr.42. (1501) BOA, A. DVN, nr.1, hkm 56. (1778) BOA, A. DVN, nr.790, hkm nr.91. (1501) BOA, A.DVN, nr.790, hkm 93. (1501) BOA, A.DVN, nr.790, hkm 30. (1501) BOA, A.DVN, nr.790, hkm 21. (1501) BOA, A.DVN, nr.1/56. (1778) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:834(yl 1560) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:458(yl 1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:625(yl 1559)
Turkish Studies
1153
BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:742(yl 1560) BOA, mhimme defteri 3, hkm nr:1382 (yl 1560) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:120 (yl 1559) BOA, mhimme defleri nr.3, hkm 441. (yl l559) BOA, mhimme defteri nr. 3, hkm 863. (yl 1560) BOA, mhimme defteri nr. 3, hkm 342. (yl 1559) BOA, mhimme defteri nr. 3, hkm 220. (yl 1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 585. (yl 1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 893. (yl 1560) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm no:210(1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 398. (yl 1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 463. (yl 1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 22. (1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 196. (1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 39. (1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 413. (1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 2. (1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 329. (1559) BOA, mhimme defteri nr.3, hkm 60. (1559) BOA, mhimme defteri nr.6, hkm:1219 (yl 1565). BOA, mhimme defteri nr.6, hkm:1152 (yl 1564). BOA, mhimme defteri nr.6, hkm:1001 (yl 1564). BOA, mhimme defteri nr.6, hkm 1204. (1565) BOA, mhimme defteri nr.6, hkm 1200. (1564) BOA, mhimme defteri nr.6, hkm 1013. (1564) BOA, Mhimme defteri, nr.32, hkm 1134. (1564) BOA, Mhimme defteri nr.32, hkm 456 (yl 1578) BOA, mhimme defteri, nr. 32, hkm 456. (yl 1578) BOA, Yldz Sadret Huss Marzt, 175/23 (1883) BOA, Yldz Sadret Huss Marzt, 296/108(1894) BOA, Yldz Sadret Huss Marzt, 162/57 (1879) BOA Yldz Sadaret Huss Ma:rzt,nr.337/133.(1895) BOA, Yldz Sadret Huss Ma:rzt,nr.177/50.(1884) BOA, Yldz Sadret Huss Ma:rzt,nr.219/29.(1888)
Turkish Studies
1154
Muhittin ELAIK
BOA, Yldz Sadret Huss, nr.167/45. (1881) BOA, Yldz Sadret Huss Marzt, nr.167/29. (1888) BOA, Y Mtv, nr. 210/109, (yl 1900). BOA Y. Mtv. nr. 210/109 (yl 1901). BOA, Y Mtv, nr. 120/109, (yl 1895). BOA,Yldz Mtenevvi Marzt, 205/25 (1900) BOA, Y. Mtv. nr.39/50. (yl 1889) BOA, Y. Mtv. nr.175/183. (yl 1898) BOA Y.Mtv, nr.14/28 (yl 1884) BOA, Yldz Mtenevvi Ma'rzt, nr. 14/95.(1883) BOA, Y.A. Hu. nr. 497/21. (yl 1905) BOA, Y.A. Hus., nr. 525/70. (yl 1908) BOA, Y.A. Hus., nr. 526/142. (yl 1909) BOA Y.A. Hus., nr.413/134. (yl 1901) BOA, Y.A. Hus., nr.1763/32. (yl 1884) BOA, Y.A. Hus., nr.426/15. (yl 1903) BOA, Y.A. Hus., nr.413/8. (yl 1901) BOA, Y.A. Hus., nr.412/8. (yl 1900) BOA, Y.A. Hus., nr.511/48. (1907) BOA, Y.A. Hus., nr. 176/32. (1884) BOA, Y.A. Hus., nr. 507/5. (1906) BOA, Y.A. Hus., nr. 389/74. (1898) BOA Y.A. Hus. Nr. 411/115. (1900) BOA, Yldz Esas Evrak, ksm 14, nr.382. (yl 1880) BOA, Y.A. Res., nr.117/77 (1902) BOA, Yldz, Kmil Paa evrk, nr.3433. (1910) BOA, HR. SYS 2602-1/159-162. (yl 1920) BOA, HR. SYS nr.250/1 belge nr.96. (yl 1892) BOA, HR. SYS, nr. 258 1. belge nr. 37-58. (yl 1902) BOA, HR. SYS, 2872/2, belge nr. 19-33 (yl 1916) BOA, HR. HM. O, nr.36/4. 30677. (yl 1912) BOA, HR, SYS 2872/2, belge nr. 92-98. (yl 1916) BOA, HR. HU 2878/66. BOA, HR.SYS 2877/5, belge nr.1,3-6 (yl 1919)
Turkish Studies
1155
BOA, HR.HMS O, nr.29/2-4, belge 18/2 a, b. (1910) BOA, HR.SYS 259/1, belge nr.26-31 (yl 1906) BOA, HR.SYS 259/1, belge nr.65 (yl 1903) BOA, HR.SYS 2872/2, belge nr.167-175 (yl 1916) BOA, HR.SYS 2872/2, (yl 1916) BOA, HR. HMS. O, nr. 36/4 (1915). BOA, HR. SYS 2872/2, belge nr.56-62 (1916) BOA, HR. SYS 2872/2, belge nr.19-33 (1916) BOA, HR. SYS, 250/1, nr.184. (1876) BOA, HR. SYS, 2592/1, nr.66. (1902) BOA, HR. SYS, 2872/3, nr.66. (1916) BOA, HR. SYS, 2544-16/16. (1920) BOA, HR. SYS, nr.4/1. (1849) BOA, HR. SYS, nr.2877/55. (1919) BOA, HR. SYS, nr.250/1, nr.95. (1876) BOA, HR. SYS, nr.259/1, nr.92-99. (1901) BOA, HR. HM O, nr.29/2-1, 14/1-2, S. (1913) BOA, HR. HM O, nr.29/2-4, 1 a,b,c. (1911) BOA, HR. SYS, nr.2872/3 .(1916) BOA, HR. SYS, nr.2878/44 .(1920) BOA, HR. HM. O, nr.36/4. (1915) BOA, HR. HM. O, nr.29/2-1, belge nr. 1/1,2. (1919) BOA, HR Hu 2878/66 BOA, HR. SYS, nr.2555/3, 99-101. (1919) BOA, Ali Emr, I. Abdlhamid, nr. 963, (yl 1780). BOA, Ali Emr, I. Abdlhamid, nr 1595, (yl 1783). BOA, Ali Emr, I.Abdlhamid, nr. 760 (yl 1783) BOA, Ali Emr, I.Abdlhamid, nr. 552. (1784) BOA, rde Huss, nr. 48. (yl 1900) BOA, rde-Hriciye, nr. 9707. (yl 1860) BOA, rde-Meclis-i Vl, nr. 6455. (1850) BOA, rde-Hriciye, nr. 16642/3. (yl 1877) BOA, rde-Meclis-i Vl, nr. 6455. (yl 1850) BOA, rde-Hriciye, nr.11667. (1863)
Turkish Studies
1156
Muhittin ELAIK
BOA, rde-Meclis-i Vl, nr. 9114. (1852) BOA, rde-i Dhiliye, nr.60716(1877). BOA, rde-Hriciye, nr. 15225. (1872) BOA, rde-Hriciye, nr 16642. (1877) BOA, rde-Meclis-i Vl, nr. 9114. (1852) BOA,Cevdet Dhiliye, nr.15122 (yl 1783) BOA, Cevdet-Dhiliye, nr.11750. (1780) BOA Cevdet Hariciye,nr. 1394, (yl 1723). BOA, Cevdet Hriciye, nr. 4681. (yl 1791) BOA, Cevdet-Hriciye, nr.3629. (1828) BOA, Cevdet-Hriciye, nr.9166. (1784) BOA, Cevdet Hariciye, nr. 1349, (yl 1731). BOA, BEO-AMKT, nr. 15/40. (yl 1844) BOA, BEO-A.DVN DVE, nr.11/41. (1866) BOA, BEO, dosya nr. 54/2, belge 342984.(1919) BOA, Muhedenmeler, nr.56/15. (1879) BOA, Muhedenmeler, nr.56/8. (1909) BOA, Tapu tahrir defteri, nr.157 (yl 1530) BOA, Tapu Tahrr Defteri, nr. 211. (1542) BOA, Harbiye Taltft-Tevcht, dosya nr. 67/5 (l917) BOA, DH.KMS, 53-3/15. (1919) BOA, Ali Fuad Trkgeldi Evrak, 9/75/3 ubat 1922 Antep eriye sicili, nr.103 (yl 1727) Mara ahkm defteri, vrk. 61, hkm 2. (1786) Dier kaynaklar: Cerde-i Havdis, nr.151. (1843) Eb Ali Sn (Abdlkerim Efendi), s.2-5. (yl 1862) Hoca Tahsin, Psikoloji, s. 26-30, (yl l 894). Hukk- Ns, Tasvr-i Efkr, nr.20. s. 4. (yl 1862) Meclis-i Ahkm- Adliyede meveret usl hakknda lyiha Mehmed Said, Mecma-i Fnn, 5/186-196. (1862) Mustafa Sami Efendi, Avrupa Risalesi, s.25-39 (yl 1840). Mhendis Fik, Seyhatnme-i Bahr- Muht, s.25-32. (1868)
Turkish Studies
1157
Mnif Paa, Bedyi-i Edebiyye, s.363-383.(1910) Mnif Paa, Mecma-i Fnn, nr.14, s.74-77.(1863) Mnif Paa, Sokrat zerine, Mntehabt- sr- Osmniyye, s.39-45. Pertev Paa, Lyiha-i ttihdiyye. (1853) Rznme-i Cerde-i Havdis, nr. 480-482 (yl 1862) Sadk Rfat Paa, Avrupa ahvli, Mntehabt- sr, s.1-12 Seyhatnme-i Londra, s 53-55, (1852). Takvm-i Vekyi, nr. 57, 176, 188 (yl 1833, 1838,1839) Tarih-i Amerika (terc. Ali Rza), vrk.2a-3b (1858) Tercmn- Ahvl, nr. 34, s . 1-3, (yl 1861) Tezkire-i Napolyon, s. 2-8 (yl 1872) Vahan, Mecma-i Fnn, nr. 8, s.343-353. (1862) Yakovaki (Divan Tercman), Castera:Rusya Tarihi, 1246/1831. B. Bibliyografya
AKYILDIZ, Ali. Tanzimat Dneminde Belgelerin ekil Dil ve Muhteva Ynnden Geirdii Baz Deiiklikler (1839-1856),Osmanl Aratrmalar Dergisi 15, 1995, s.221-237. ELAIK, Muhittin. Osmanl Belgelerinde Yakn Anlaml (Sinonim) Kelimeler, Trk Dili, Austos 2000, s.178-201. GK, Necdet. Osmanl Beratlar Kapsamnda Diplomatika lmi veya lm-i n, Seluk ni., SBE Dergisi, 2008/20, s.731-746. GKBLGN, Tayyip. Osmanl mparatorluu Medeniyet Tarihi erevesinde Osmanl Paleografya ve Diplomatik lmi, stanbul: 1979. NALCIK, Halil. Osmanl Brokrasisinde Aklm ve Mumelt, Osmanl Aratrmalar Dergisi I, 1980, s.1-14; NALCIK, Halil. ikyet Hakk:Arz- Hl ve Arz- Mahzarlar, Osmanl Aratrmalar Dergisi VII-VIII, 1988, s.33-54. KRAELTZ, F. XV.Yzyln kinci Yarsnda Trke Yazlm Osmanl Belgeleri, Viyana, 1921. KTKOLU, Bekir. Mnet Mecmualarnn Osmanl Diplomatii Bakmndan Ehemmiyeti, Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri-Bildiriler, 30 Nisan-2 Mays 1986, Yayn, 1986. KTKOLU, Mbahat. Osmanl Belgelerinin Dili (Diplomatik), stanbul:Kubbealt Akademisi, 1994a. KTKOLU, Mbahat Diplomatik, IX, DA, stanbul: 1994b. NEDKOV, Boris. Osmanoturska Diplomatika i Paleografiya I, Sofia:1966. ZTRK, Sait. Osmanl Ariv Belgelerinde Siyakat Yazs ve Tarihi Geliimi, stanbul: 1996.
Turkish Studies
1158
Muhittin ELAIK
SAVA, A. brahim. Valery Stajanovun Osmanl Diplomatikas ve Paleografyasnn Douu ve Geliimi Adl Eseri Hakknda Bir nceleme, Toplumsal Tarih, Temmuz, stanbul: 1995. SAVA, A.brahim. Osmanl Trkesi ile Yazlm Eserlerde Geen Sfat Grubu Kelimelerin Kullanm zellikleri, Trk Dili- zel Say-, 1996, s.307-314. STOJANOV, Valery. Die Entstehung und Entwicklung der osmanisch-trkischen Paleographie und Diplomatik, Berlin: 1983. WRAY, Alison. Formulaic Language and the Lexicon, Cambridge: Cambridge University Press, 2002. ZAJACKOWSKI-REYCHMAN, J. Zarys dyplomatyki osmansko-tueckiej,(ngilizce tercmesi: Handbook of Ottoman-Trkich Diplomatics, The Hague-Paris,1968), Varova: 1955.
Turkish Studies

Eliacık, Muhittin - Osmanlı Arsiv Belgelerinde Kalıplasmıs Zarf, Sıfat, Edat VD İfadeler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eliacık, Muhittin - Osmanlı Arsiv Belgelerinde Kalıplasmıs Zarf, Sıfat, Edat VD İfadeler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer

2012, p. 1123-1158, ANKARA-TURKEY

Prof. Dr., Krkkale meliacik63@yahoo.com

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

1138 matviyyen: Drl, sarl olunmala..186

Muhittin ELAIK olarak. "..tahrrtn tercemesi dahi matviyyen arz u tesyr

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Arapa-Farsa zarflar Belgelerde sk geen zarflar arasnda Arapa-Farsa olanlar da ok kullanlmtr:

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

Osmanl Ariv Belgelerinde Kalplam Zarf, Sfat, Edat vd. fadeler

You might also like