Helenizam HELENIZAM period od Aleksandrove smrti 323. g. pr. Kr. do dolaska Rima (ili 146. g. pr. Kr.

pad Kartage i Korinta ili smrt Kleopatre i osvajanje Egipta) osnovno obiljeje: - uspostavljenje grkih kraljevstva na velikom podruju od Grke i Egipta do Afganistana osnivanje novih gradova osiguravaju dominaciju grke kulture nadmetanja helenistikih kraljevstva poticaj administrativnom i vojnom razvoju Uspon Makedonije Makedonija kraljevstvo od kraja 8. ili poetka 7. st. pr. Kr. dinastija Argeada jezgra drave dananja Donja Makedonija 7. i 6. st. zatvorena vanjska politika Aminta I. (540. 498. g.): poetak vanjskopolitike orijentacije Makedonije vazal perzijskog kralja Darija za vrijeme Aleksandra I. (498. 454. g.): irenje kraljevstva na sjever obnova samostalnosti nakon perzijskog poraza kod Plateje 479. g. pribliavanje klasinom grkom svijetu Arhelaj (413. 399. g.) gradnja cesta razvoje trgovine nastavak pribliavanja grkoj civilizaciji ratovanja s Ilirima i Dardancima Aminta III. (cca. 393. 370. g.) proirenje drave na sjever: juni dio dananje Makedonije ratuje s Ilirima veze s Atenom helenizacija drave uz zadravanje arhajskih osobina: nasljedna monarhija, palaa kao vladarsko sredite, poligamija, sustav slian feudalnom Aleksandar II. i Perdika III. kratka vladavina Perdika pogiba u borbi s Ilirima Uspon Makedonije Filip II. Filip II. trei Amintin sin vlada od 359. g. pridruuje sve gornjomakedonske kneevine kraljevstvu reforma vojske makedonska falanga pobjeda nad koalicijom Ilira, Traana i Atenjana posljedica: raspad 2. atikog saveza 356. g. osvajanja na istoku Halkidika, Trakija uspjean rat protiv Fokiana i Atene: 356. 346. g. Filip smjeta stalnu vojnu posadu u savezniku Tesaliju postaje doivotni arhont Tesalije: 342. g. pod makedonskom kontrolom sjeverna i srednja Grka, Epir Filip eli ujediniti Grke u osveti Perzijancima za rat osvajanja 480. g. sklapa savez o nenapadanju s Perzijom napada Bizancij 340. g. ugroava dobavu ita s Crnog mora posebno ugroeni atenski interesi Atena okuplja novi protumakedonski savez Teba i Beoani se pridruuju 338. g. bitka kod Heroneje u Beotiji poraz Atenjana i Beoana Filip postaje gospodar cijele Grke Korintska liga Aleksandar 336. g. pr. Kr. Filip ubijen u atentatu Aleksandar dolazi na vlast ratuje s Ilirima i Traanima na zapadu i sjeveru vraa pod kontrolu grke polise koji su izali iz Korintske lige nakon Filipove smrti razaranje Tebe 335. g.

1/7

Helenizam 334. g. nastavak oevih planova napad na Perziju prelazi Helespont Granik pobjeda nad perzijskom vojskom ostvarena heterskim konjanitvom pod Aleksandrovim vodstvom u grkim gradovima na maloazijskoj obali Aleksandar doekan kao osloboditelj Milet se odupire daljni prodor kroz Malu Aziju: Likija, Pamfilija, Pizidija (Gordij), Kapadokija, Kilikija (Tars) 333. g. perzijski plaenik Memnon (Grk s Roda) umire na Lezbu kraj pohoda perzijske flote na Grku u ljeto 333. g. Darije osobno vodi vojsku protiv Aleksandra bitka kod Isa u Kilikiji poraz Perzijanaca zarobljeni Darijevi majka, ena i djeca Darije bjei ostavljajui vojsku prodor u Siriju Aleksandar kod Damaska zarobljava perzijsku ratnu blagajnu Fenikija predaju se Sidon i Biblos sedmomjesena opsada Tira opsadni strojevi i nasip od 800 m 332. g. Aleksandru se predaje Egipat u Memfisu proglaen faraonom gornjeg i donjeg Egipta posjet oazi Siva 331. g. Darije III. skuplja vojsku kod Babilona priprema bojno polje za kola sa srpovima kod Gaugamele (Arbele) no prije bitke makedonska vojska se odmara perzijska ostaje na poloajima poetni uspjesi indijskog i perzijskog konjanitva prodiru u makedonski logor Aleksandar s konjanitvom odbija napad u borbu ulazi skitsko i baktrijsko konjanitvo te kola sa srpovima makedonsko hetersko konjanitvo prodire kroz procjep u perzijskim linijama Darije bjei raspad i unitenje perzijske vojske vojna skuptina proglaava Aleksandra kraljem Azije Mezopotamija i Babilon osvojeni bez borbe u Suzi prisvojena carska riznica novac puten u opticaj daljnji prodor prema istoku teke borbe kroz zimu 331/330. osvojen i spaljen Perzepolis u proljee 330. g. u Ekbatani Aleksandar proglaava rat zavrenim rasputa saveznike snage vojnici koji ostaju u vojsci postaju plaenici Darije bjei kod medijskog satrapa Besa koji ga svrgava i zarobljava Aleksandar ih progoni Bes daje ubiti Darija Aleksandar ga sahranjuje u Perzepolisu uz poasti Bes se proglaava kraljem podravaju ga istoni satrapi bjei dalje na istok 329. g. Ptolemej uhvaen i pogubljen u Zariaspi Aleksandar nastupa kao novi perzijski kralj prima u slubu Darijeve azijske vojnike i grke plaenike do 327. g. pokoreni odmetnuti istonoperzijski satrapi Baktrija organizirani otpor: Spitamen 328. g. Aleksandar ga pobjeuje na sogdijanskoj granici Spitamena ubijaju Skiti s kojima bjei kraj ustanka u Baktriji i Sogdijani enidba Roksanom ljeto 327. g Aleksandar kree iz Baktrije na Indiju Hinduku kabulska dolina 326. g. prima 5 000 vojnika saveznikih snaga u dananjem Pakistanu

2/7

Helenizam na rijeci Hidasp bitka s kraljem Porom 200 ratnih slonova na indijskoj strani teko ostvarena Aleksandrova pobjeda Por postaje vazalni vladar rijeka Hipasis (Sutlej) krajnja toka Aleksandrovog prodora planira krenuti prema Gangesu i oceanu pobuna vojske Aleksandar u rujnu 326. g. nareuje povratak iz Bukefale niz Hidasp i Ind Nearh vodi novosagraenu flotu Krater i Hefestij vode vojsku uz rijeke pokorena dolina Inda nove satrapije 325. g. Nearh plovi od delte Inda do ua Eufrata istraivaki znaaj puta Aleksandar kroz pustinje Gedrozije (Beludistan) Krater kroz Arahoziju teki gubitci Aleksandrovih snaga na povratku bolesti, e, glad u oujku 324. g. susret flote i vojske u Hormuzu povratak u Mezopotamiju Aleksandrov kraj 324/323. g. Aleksandar u Pasargadi i Suzi pobune makedonskih i perzijskih satrapa uspjeno smirivanje situacije Aleksandar uspostavlja apsolutnu vlast po perzijskom uzoru orijentalni dvorski ceremonijal Babilon: nova prijestolnica drave simbolino povezivanje istoka i zapada enidba 10 000 grkih i makedonskih vojnika s Perzijankama nezadovoljstvo i pobuna grkih i makedonskih vojnika Aleksandar otputa veinu veterana Aleksandar planira novu ekspediciju oko Arabije do Egipta moda i na zapad Afrike umire 13. 6. 323. g. godine nakon kratke bolesti malarija, groznica glavni izvori za Aleksandra: Arijan i Diodor Sicilski Aleksandrova ostavtina: - veliki teritorij i tradicija monarhije - model za sva helenistika kraljevstva - dijadema (simbol kraljeva) i titula kralj = utvren model kraljevstva i kraljeve osobe STANJE NAKON ALEKSANDRA ubrzo poinje uruavanje drave 323/322. ustanak u Grkoj pod vodstvom Atene Lamijev rat uguen nakon poraza ustanika na kopnu (kod Kranona) i moru (kod Amorgasa)

kontrolu i vlast u dravi preuzimaju Aleksandrovi vojni zapovjednici dijadosi borbe roaka i generala za nasljedstvo Aleksandrove drave - propali pokuaji do 275. g. pr. Kr. utvrena tri kraljevstva koja dominirala ist. Sredozemljem do dolaska Rima: - Egipat s Ptolomejeviima, Seleukidi, Makedonija s Antigonidima

Borbe dijadoha Aleksandrova majka Olimpija pokuava maloljetnog Aleksandrovog sina postaviti za makedonskog kralja daje ubiti Filipa III. Arhidaja (Aleksandrov brat)

3/7

Helenizam kontrola nad dravom sve vie u rukama dijadoha poinju podjele i sukobi izmeu njih oko teritorija i prevlasti 321. g. pr. Kr. Antigon i Kasandar (Antipatrov sin) dijele dravu Antipatar: dravni namjesnik u Grkoj i Makedoniji Perdika: regent Aleksandrovom maloljetnom sinu Atena ponovno samostalna od 317. do 307. g. oligarhija: Demetrije Faleronski zadnji uspon Atene 316. g. Kasandar ubija Olimpiju preuzima kompletnu vlast u Makedoniji Antigon pokuava ujediniti dravu pod svojom vlau bez uspjeha podjela Aleksandrove drave: Kasandar Makedonija, Grka Antigon Mala Azija i Medija Seleuk Sirija, Mezopotamija, dio Perzije Ptolemej Egipat, juni dio Sirije Lizimah Trakija izmeu dijadoha izbijanje estih sukoba i prekrajanje granica 310/309. Kasandar ubija Roksanu, Aleksandra mlaeg i Herakla (Aleksandrov nezakoniti sin) 309. 306. g. rat Ptolemeja i Antigona za Grku Antigonov sin Demetrije Poliorket poraava Ptolemejevu flotu zauzima Atenu kraj atenske samostalnosti 306. g. Antigon se proglaava kraljem za njim isto rade Kasandar, Lizimah, Seleuk i Ptolemej 301. g. bitka kod kod Ipsa Lizimah i Seleuk (s 400 slonova) pobjeuju Antigona (s 75 slonova) koji pogiba u bitci podjela Antigonove drave: Kasandar: Makedonija i Grka Lizimah: velik dio zapada Male Azije Seleuk: Armenija, Kapadokija, SJ Sirija Plistarh (Kasandrov brat): Kilikija, Karija Ptolemej: juna Sirija kraj svih mogunosti postojanja jedinstvene drave 280. g. ubijen zadnji dijadoh Seleuk tri nove dinastije: Antigonidi u Makedoniji (Antigon Gonatas) Seleukidi Antioh I (sin Seleuka Nikatora) Egipat Lagidi (Ptolemej II.) Makedonija 298. g. pr. Kr. umire Kasandar 294. g. Demetrije Poliorket osvaja Atenu pridobiva makedonsko prijestolje epirski kralj Pir i Lizimah mu 288. g. otimaju kraljevsku naslov 281. g. Seleuk pobjeuje Lizimaha smatra se makedonskim kraljem 280. g. Seleuka ubija Ptolemej Karaun stradava slijedee godine u keltskom napadu na Makedoniju i Grku Antigon Gonatas (sin Demetrija Poliorketa) na makedonskom prijestolju (276. 239. g.)

4/7

Helenizam dinastija Antigonida na vlasti do Rimljana 266. 261.: nova grka pobuna hremonijadski rat neuspjeh ustanka makedonske vojne posade razmjetene po Grkoj 229. g. Atena ponovno stjee nezavisnost jaanje Etolije Ahejci vode novi savez u kojemu su Korint i Arg kriza u Sparti samo 700 punopravnih graana Kleomen 226. g. rui efore oslobaa helote daje im puna prava pokuaj uspostave nove spartanske hegemonije rat Sparte i Ahejskog saveza 222. g. poraz Spartanaca kod Selasije Makedonija: pod pritiskom Etolaca, Ptolemejevia i Seleukida Filip V. (221. 179. g.) novi maked. kralj 220. 217. g.: suzbija etolsko gusarstvo rimski ratovi s Ilirima i njihov prodor u Ilirik nova opasnost za Makedoniju 215. g. ugovor Filipa V. s Hanibalom poinju makedonski ratovi posljedica: Rimljani ulaze u Makedoniju, Grku, Malu Aziju i Egipat 215. 205. g.: prvi makedonski rat 200. 197. g.: drugi makedonski rat opadanje makedonske moi sve vei rimski upliv na Balkanu Filipa V. nasljeuje sin Perzej (179. 168. g.) 3. makedonski rat 168. g.: konani poraz kod Pidne 148. 146. g.: ustanak protiv rimske vlasti u Makedoniji i Grkoj poraz ustanka unitenje Korinta osnovana provincija Makedonija: Epir, Makedonija, sjev. dio Grke, juna Albanija Sparta i Atena zadravaju samo formalnu samostalnost zapravo pod rimskom vlau Lagidi i Seleukidi Lagidi Ptolemej I. preuzima apsolutistiki sistem vladavine vlada kao faraon prijestolnica u Aleksandriji postaje kulturni centar osniva se Muzeion sukob sa Seleukidima zbog sjevernih granica u Siriji i kontrole nad Ciprom i egejskim otocima etiri sirijska rata od 278. do 218. g. od Ptolemeja V. (278. 217. g.) poetak opadanja drave sve jai utjecaj Rima posljednji Lagid Kleopatra najdue postojea dijadoka drava Seleukidi Seleuk I. eni se baktrijskom princezom od 312. g. babilonski satrap od 305. g. samoproglaeni kralj Arahoziju i Gedroziju daje indijskom kralju andragupti u zamjenu za ratne slonove 281. g. pobjeuje Lizimaha Antioh I. (280. 261. g.) pobjeuje Kelte (Galate) u Maloj Aziji za Antioha II. (261. 246. g.) od drave otpadaju dijelovi Male Azije (od 263. g. pergamsko kraljevstvo) OSNOVNE KARAKTERISTIKE HELENIZMA - irenje helenistike kulture = nametanje preko moi kraljeva osnova: -osnivanje novih gradova (neki stari s novim imenom i ustavom)

5/7

Helenizam - ustav modeliran po grkom - dominacija Grka nad starosjediocima = jaka gr. kultura - kljuna institucija = gimnazij (promovira i fiziku i intelektualnu kulturu) - starosjedioci iskljueni iz grad. institucija (njeguju vlastitu kulturu; primjer Egipta) - stvaranje novog gr. jezika, koin (nestaju dijalekti) - opravdanje = kulturna superiornost grke kulture nad barbarima Aktivni otpor helenizaciji samo u Egiptu, Perziji i Judeji (jaka tradicija, temelj je religija)

Administracija: - sve se odvija preko dvora; uglavnom se sastoji od Grka - Seleukidsko kraljevstvo podjela na provincije s namjesnicima - Egipat vea i sloenija administracija (samo 3 gr. grada; preuzeli faraonsku organizaciju zemlje = podjela na 4 okruga/podruja/naselja svaki svog slubenika; uveli novu organizaciju vojske i sloeniji porezni sustav) - Ratovanje: - osnova (legitimitet kralja ovisi o vojnom prestiu a ne u potpunosti na tradiciji) - povean opseg ratovanja (ulog i nagrade su vee = veliki teritorij; sudjeluje vie vojnika) = posljedica: - promjene u vojnoj organizaciji - Filip reorganizira makedon. vojsku (unaprijedio teko naoruanu pjeadiju, falangu = jezgra vojske) - postaje profesionalna vojska - vea vanost plaenika (najee lako naoruane trupe) - sofisticiranije tehnike borbi - sloeniji i impresivniji brodovi (trirema zamijenjena kvinkviremom) - promjena tehnika opsade (moda od najvee vanosti) - torzijski katapult (Filip), opsadni tornjevi (Aleksandar), formule za kalibraciju teine projektila i udaljenosti meta (Ptolomej II) - uzrokuju unaprjeivanje tehnike zidanja bedema ivot u gradovima: -demokracija idealno ureenje, ali u biti vlast u rukama bogatih (gradovi ovise o njima; posrednici kralja i grada) - opadanje demokracije (vea mo magistrata i vijea nad skuptinom) - i sudovi u rukama bogatih - u skuptinu i dalje mogu svi pa ustroj i dalje formalni demokratski - pojava gradskih kultova kraljeva (karakteristino i za Rim) - pokuaj povezivanja kralja i grada (ukljuivanje u osnovnu simboliku grada; primjer Teosa/Antioh i Hiosa/Roma) Kultura u helenistikom razdoblju novi centri kulturnog u drutvenog ivota gradovi u helenistikim dravama zajedniki jezik helenizma grki koin u upotrebi duboko u Aziji, meu idovima i prvim kranima -

6/7

Helenizam proimanje pridole helenske i starih istonjakih kultura filozofi, pjesnici i umjetnici esto na dvoru helenistiki vladara odmak od ivot ranijih polisa kao centara kulturnog ivota u sreditima gradova: gimnaziji vjebalita graditeljstvo jonski i korintski red graenja tolos u Epidauru veliki hramovi u Joniji slikarstvo na vazama nestaje novi stil ukraavanja keramike Gnathia stil plastika Nika sa Samotrake, Afrodita s Mela ilirsko i epsko pjesnitvo Kalimah, Teokrit, Apolonije Rodski filologija Zenodot i Aristofan iz Bizancija prirodne znanosti, matematika, medicina i tehnika Euklid, Arhimed, Ktezibije, Aristarh iz Sama, Eratosten filozofija: Zenon iz Kitiona

7/7