a y l k

Merhaba

s a n a t

d e r g i s i

Zulm imparatorluunun Pirus zaferleridir bugne kadar tarihe kaydedilenler. Ezenin ve ezilenin ortaya kndan, snflarn kavgaya tutumasndan bugne... Artk rmlerdir. Kazandklarn sandklar her zafer, bitileridir aslnda. Ankara yollarna dm tutsak analarnn, babalarnn, elerinin, ocuklarnn sessiz admlarndan... Paabahe Devlet Hastanesinin bahesine kurulan kck bir adrda, ii iin, ekmei iin, tek bana ama ardnda milyonlarla direnen kadndan... Aln tam ortasnda yllar deviren, alt metrekarelik hcreleri ierisinde lp de teslim olmayan tutsaklardan... Taksimi, 1 Mays Meydann gmbr gmbr ayak sesleriyle, grleyen sesleriyle zapteden on binlerden... rkyorlar. Korkuyorlar. Titriyorlar... Tarihin nne geilemez hkmdr. Ksa p uzundan hakkn alacak, haka bir dzen mutlaka kurulacak, tarih yeniden yazlacaktr. Ve adalet elbette yerini bulacaktr. Bir tek buday tanesinin bile hesab mahere kalmayacak, tek bir damla gzyann bile hesab sorulacaktr. Kstah ve pervasz yalanlar dkld zulmn pespaye muktedirlerinin azndan... Demokrasi vcut bulacakt, halk eer evet basarsa barna oy pusulalarnn... nsan haklar, Avrupa normlar, zgrlkler havada uuacakt, herkesin azna bir parmak, deil efendim petek petek, kovan kovan bal alnacakt. Herkes bir ryadan uyanp gerein kollarna atlacakt. lkem mesut ve mutlu olacakt. Yalan oratoryosuna kimler inanmad ki? Su sende deil demenin de pek yeri deil aslnda. 12 Eylln zulmn grp de, imdiki iktidarn 12 Eylln sivil devamcs olduunu bilip de, gereklere bal gibi vakf olup da sanda koanlar ve bir de gerekten derya ire olup suyu grmeyenler, aydn olup etrafna tek bir mum bile drmeyenler, zalimden hala demokrasi dilenenler... Asl fke bunlaradr. Alet olmulardr. Bilerek ya da bilmeyerek zulme ortak, faizme yanda olmulardr. Her eye ramen umut, ak denizlerdeki yolculuunu srdryor pupa yelken. Gzleri her eye ramen parlyor daha stten kesilmemi bebelerin. Yz hala gnee dnk, tek varl ocuklarn topraa vermi ve zindanlara atlm babalarn. Buza kesmi karlar delip, gkyzne merhaba diyor hala iekleri kardelenlerin. Velhasl umut her dem taze, her dem yemyeil olmutur bizde. Bize has bir duygudur bu tam 30 yldr sayfalarmza yansyan. Bize yarna dair inan, gelecei kurmak iin g veren... Festival cokumuzla hepinizi selamlyoruz. Bir sonraki saymzda grmek umuduyla... Dostlukla...

Sahibi Tavr Yaynlar adna Bahar Kurt Genel Yayn Ynetmeni Gamze Mimarolu Sorumlu Yazileri Mdr Yeliz Ylmaz Yazma Adresi stanbul Mahmut evket Paa Mah. Mektep Sk. No: 4-B Okmeydan - ili - stanbul Tel: (212) 238 81 46 Faks: 238 82 49 e-posta: tavir2007@gmail.com www.tavirdergisi.com Ankara dilcan Kltr Merkezi irintepe Mah. 8. Cad. No:222 / B Mamak Ankara Tel: (312) 390 38 05 Hesap no (TL) 1042- 30000 596147 Gamze Mimarolu Bankas Parmakkap/ST. Hesap no (EURO) 1042- 3010000 129062 Gamze Mimarolu Bankas Parmakkap/ST. Fiyat (DVZ) Almanya: 5 Euro Fransa: 5 Euro Hollanda: 5 Euro Avusturya: 5 Euro svire: 7.5 Frank ngiltere: 4 Sterlin Bask Ezgi Matbaa Sanayi C. Altay Sok. No:10 obaneme /istanbul Tel: 0(212) 452 23 02 Yayn tr: Yerel Sreli

NDEKLER

10 /2010

3 6 12 15 17 20 22 24 27 34 35

MAKALE ergn kavakl referandumla ortaya kan aydn tavr ZLENM filiz tanya daraac ile sylei MAKALE ibrahim karaca mslman ve solcu olmak HAPSHANEDEN mustafa seyhan onunla beynimi ve yreimi beslerim ELETR

36 39 42 45 47 50 53 54 57 58

sinan gm
u2 ve hazine bonosu R cigerxwin pembuwe me ye le em tazi ne MEKTUP tutsaklar yrmek ANI niyazi ylmaz tam iki ay sonra BYOGRAF mete ylmazer alakgnll, partili bir ozan: pablo neruda R metin demirta enver gke ve pablo neruda AYIN FOTORAFI FOSEM

62

MAKALE mit ilter faizci haramiler DENEME sevgi grses sarp kayadan geen yola merhaba! TYATRO glnaz bak kafes YK umut sezer bulant YK korhan kara hayal hrsz ZLENM tavr lm kampna bir gezi R hasan hseyin soluk solua MAKALE mehmet esatolu ynetmen beklan algan geldi geti R metin demirta byledir bu iler ZLENM tavr yeni insan, yeni bir dnya yaratma mcadelesinde 30 yln cokusuyla... HABERLER

makale
makale

referandumla ortaya kan aydn tavr

ergn kavakl
Kilim gibi dokumada mutsuzluu Gidip gelen kara kular havada Saflar tutulmu top sesleri gerilerden Tabannda depremi kara gllelerin Duymuyor musun...? Rfat Ilgaz

Kavram olarak aydn olmann, bu kavrama gereklik kazandran-cisimletiren aydn tipinin ve aydn gereinin yeniden izaha muhta olduu bir sreten geiyoruz. Sreci ana hatlaryla zetlemek gerekirse; 12 Eyll faist darbesi ve darbe sonras halka zorla onaylattrlan cunta anayasasnn AKP eliyle yeniden egemen snflar lehine reforme edilerek halka demokrasi ovlar eliinde kabul ettirilme srecine tanklk ettik. Referandumun kampanya sreci, siyasal planda 12 Eyll faist darbesinin halk kitlelerinde yaratt maduriyeti ve fkeyi, AKPnin tam da zihniyetine ve varolu artna yakacak ekilde faist propagandann bilinen en klasik yntemleriyle istismar ettiini belirtmek gerekir. ktidar olanaklarn, yayn tekelini elinde bulundurmann verdii pervaszlkla ok kaba bir istismar ve aldatmaca kampanyas yrtt iktidar. Faist anayasann zne ve ruhuna dokunmayan bu ksmi deiiklikler halka byk bir yalan kampanyas eliinde sunuldu ve bunda da byk lde baarl oldu egemen snflar. Bu baarnn sac ayaklar yalan, istismar ve suistimalse; aktrleri de aydnlar olmutur. Bizi bu ya-

zy yazmaya iten sebep de aydnlarn, bu yalan ve istismar kampanyasna grleriyle, aklamalaryla, bilinli ya da bilinsiz ortak olmalardr. Yetmez ama evet, Eksik ama evet, AKP ye hayr, referanduma evet ya da askeri vesayetin karsnda sivil bir anayasaya evet, 12 Eyllden ok ektik, ok aclar yaadk, artk yeniliklere kaytsz kalamayz, 12 Eyll gidiyor, yeni bir anayasa geliyor gibi AKPnin ov anayasasndan adeta bilinsiz, cahil braklm kesimler gibi hayranlkla bahsedenlere, Rfat Ilgazn dizeleri ders vermeye devam ediyor... (...) Kaldr ban kan uykulardan Byle yrek byle atardamar Atmaz olsun Ses ol k ol yumruk ol Karayeller bana indirmeden atn Sel sular bastn topra dnm dnm Alp gtrmeden byk denizlere abuk ol (...)

Peki; hayr diyenler, evet diyenlerden ok mu farklyd? Nitelik olarak farkllklar tayabilirler ancak, gerekte ayn oyunun, ayn politikann bir paras olmulardr. Yani yukarda, bata bahsettiimiz bu referandum aldatmacasnn, oyununun kitleler nezdinde meru klnmasnda, gndemin haftalar boyunca yalanlarla, aldatmacalarla igal edilerek kitlelerin bu konuyla uramasnda, kafa karkl yaamasnda n ayak olmulardr. Faizm; bundan bir sre nceki alm tartmalar srecindeki gibi, yine lkemiz sanatlarn kullanarak, onlarn da beyinlerini teslim alarak kendi propagandasn yapma/yaptrma frsatn bulmutur. Bunlar yaparken de yine sol deerleri kullanmtr, stelik kendine solcuyum diyen birok aydnn, partinin, kurumun alklar, hayran baklar eliinde. Aydnlarn, aydn olmann toplum iindeki rol her zaman tartma konusu olmutur. zellikle toplumu derinden etkileyen bunalm dnemlerinde bu bir kat daha nem kazanmtr. Referandum sreci byle youn ve bunalml bir dnem olmasa da, bugnk halk gerei ierisin-

EKM 2010 | TAVIR | 3

de, halkn gerekleri, dorular grmeye ihtiya duyduu bir dnemdir. lkemizin hali hazrdaki aydnlar iin de bir snav olmutur. Halklarn bin yllara varan yaam tecrbesi, zulm karsnda sergiledikleri tavrlar, onlarn kavramlar, sfatlar, durumlar deerlendirirken nne amaz ller ve ilkeler koyan zengin bir deneyime sahip olmasn salamtr. Aydnlar, snfl toplumlar tarihinin her dneminde ve tarihin o kesitinde ykselen snfn, ilerici snfn szcleri olarak ilerici taleplere sahip kmlardr. Bu durularyla her dnem egemenlerin yok edilmesi ve etkisizletirilmesini istedii boy hedefleri olmulardr.
ylmaz odaba

Bugn; snflar gerei aydnn snfsal konumu ve fonksiyonu orta yerde durur-

oral allar

30 yldr zulmle, baskyla ynetilen lkemize yaplan ksmi anayasa deiikliiyle sanki demokrasi gelecek, yoksulluk ortadan kalkacak, zulm son bulacakm gibi referandumun propagandas yaplamaz. ktidarnn 8. ylnda lkeyi 12 Eyll kurumlar ve politikalaryla yneten AKP deilmi gibi, AKPden 12 Eylln hesabn soraca beklentisine girilemez.

ken, ok az sayda devrimci, ilerici aydn dnda, lkemiz aydnlar herhangi bir snfa yaknlk duymadklarn, kendi dilleriyle ifade edelim; toplumun her kesimine eit mesafede durduklarn bkp usanmadan tekrarlayarak kendilerini egemen snflara kantlamaya almlardr. Referandum sreci de byle gelimitir. Bu durum ne yazk ki, Nazm Hikmetlerin, Ylmaz Gneylerin, Ruhi Sularn, Rfat Ilgazlarn yurdunda yaanmtr. 30 yldr zulmle, baskyla ynetilen lkemize yaplan ksmi anayasa deiikliiyle sanki demokrasi gelecek, yoksulluk ortadan kalkacak, zulm son bulacakm gibi referandumun propagandas yaplamaz. ktidarnn 8. ylnda lkeyi 12 Eyll kurumlar ve politikalaryla yneten AKP deilmi gibi, AKPden 12 Eylln hesa-

bn soraca beklentisine girilemez. Yzn Avrupaya dnm ithal edilecek bir demokrasiyle yanp tutuan, halkn mcadelesine yabanc, terrizm yaygarasnn szcs, iddet kart aydnlarmz iyi bir snav vermemilerdir. Yaad aclar yeni kuaklarn yaamasn istemeyen Ylmaz Odaba; 12 Eyllden ok eyler ektiini uzun uzun anlatyor televizyonlarda, gazetelerde, sitesinde... Ve sonra, Tek bir madde bile deise bu nemlidir, bin kez gelse evet derim diyor. Peki gerekten maddeler deiiyor muydu, yoksa aldatmacalarla, halkn, ezilen kesimlerin hakknn daha fazla gasp edilmesinin nn byk bir kurnazlkla ayor muydu? Yoksa tekellere ve burjuvaziye, bir de kendi politikalarna kolaylklar salayan maddeler deil miydi birou ayn zamanda?

sezen aksu

4 | TAVIR |EKM 2010

Sonra Roni Marguliezden alnt yapyor szlerinin arasnda Odaba: En azndan halkn, askerin yapt bir anayasay kendi tercihiyle deitiriyor olmas ok nemli bir eydir. Benim iin anayasann deiecek olan maddelerini uzun uzun tartm olmak nemli deil. Bir madde olsun, yarm madde olsun, deitiren her adm ben desteklerim. Kald ki deitirilen maddelerin hibir tanesi mevcut halinden daha kt bir ey getirmiyor. Bu dnceleri okuduunuzda kendi iinde gayet gl bir mant olan cmleler. Byle bir anlatm sistemi ierisinde sonucun da byle olmas gayet mantkl. Fakat gerekler byle mi? Burada yazar, ne halk dman olarak gryoruz, ne de niyetini sorguluyoruz. Yazarmz bak olarak AKP propagandasndan etkilenmitir. Bu, deiiklik tayan maddeleri onaylad ve gerekten deitiine inand, uzun uzun tartm olmak benim iin nemli deil, kald ki deitirilen maddelerin hibir tanesi mevcut halinden daha kt bir ey getirmiyor cmlelerinden ortaya kyor. Referandum aldatmacasndan, byle bir gereklikten uzak dnyor. AKP iktidar bir yandan btn anti demokratikliiyle, uygulad hak gasplaryla, katliamlaryla, ekonomik, politik, sosyal basklaryla ortadayken, bu madde deiiklii aldatmacasn fark etmiyor. Yani neredeyse, nasl deiirse deisin (tabi aldatmacalarla) yeter ki deisin noktasnda taklp kalnmtr. Birok yetmez ama evetinin mant byle almtr. Sezen Aksu, Her ey geleceimizin daha iyi olmas iin... diyor. Muhsin Kzlkaya; 12 Eyll anayasnn tek bir virglnn bile deimesini, bir sosyalist, bir demokrat olarak olumlu gryorum. Bunu CHP de, MHP de getirseydi yine evet derdim. diyor. Orhan Pamuk, 12 Eyllle hesaplamann yolunu aan bir kapdr. diyor. Oral allar, yine benzer bir mantkla yaklayor meseleye. Btn bu dncelerin altnda ayn ey yatyor. Egemen, smrc glerin, getirdii sahte demokrasiden medet umuluyor. Tabi byle bir propagandaya katk saladklar iin de, Tayyip Erdoandan kran mesajlar alyorlar. Erdoan, referandum sonras yle demiti: Bu sre ierisinde her

trl mahalle basklarna aldrmadan, her eyini ortaya koyan sanat camias ierisindeki tm temsilcilere huzurlarnzda ayrca kranlarm sunuyorum. Yine hayrc aydnlar; AKP kartl etrafnda birletiler. Ayn maddeleri CHP getirseydi muhtemel ki evet diyeceklerdi. Yani bugn evet demek de, hayr demek de yine bu aldatmacay merulatrmaktan teye gitmiyor. Kald ki, hayr diyenler de bir ekilde 12 Eyll anayasasn kabul etmi duruma sokuluyor. te lkemiz aydn da, iine itildiimiz bu durumda saplanp kalm, ynn tespit edememi, dolaysyla halk karsnda da aydn, ilerici olma misyonunu tayamamtr. ktidar gzel bir demagoji malzemesi olarak kul-

lanmtr bu durumu; ki tek tek grlerini evet olarak aklayan aydnlardan izin isteyerek onlarn evetlerini topluma bakn adeta aydnlar benden yana mesajn vermitir. Rfat Ilgazla baladk, onunla devam ettik, onunla bitirelim: (...) Yollar kesilmi alanlar sarlm Tel rgler evirmi yreni Frl frl alc kular tepende Benden geti mi demek istiyorsun A iki kolunu iki yanna Korkuluk ol J

EKM 2010 | TAVIR | 5

izlenim
izlenim

daragac ile sylei

filiz tanya
Ve cellat uyand yatanda bir gece Tanrm dedi, bu ne zor bilmece ldke oalyor adamlar Ben tkenmekteyim ldrdke Ataol Behramolu

Denizin, Yusufun, Hseyinin, Erdal Erenin, Necdet Adalnn... toplam 20 devrimcinin asld daraac bulundu. Ankara Ulucanlar Hapishanesinde. Daraac, hapishanenin deposunda duruyordu. Sessiz. Daraac, utan mzesinde sergilenmek zere istendi ama yneticiler vermediler. Daraac bir depoda tutsak! Onu koyduklar eski psk deponun krk kapsnn kenarndan soru dolu gzlerle bakyorum. Anlyor neyi sorduumu. Daraacndan fsltlar yaylmaya balyor: Bakma bana yle. Ben hep byle miydim sanyorsun? Ben kocaman bir ormanda yaardm. Tm aalar ve hayvanlarn birlikte yaad kocaman bir ormand. Ben de kaynlarn kestanelerin kavaklarn arasnda yaayan bir grgen aacydm. Bir gn ormana eli baltal, testereli birileri geldi. Daha nce de grmlm vard. Aramzdan birilerini keser gtrrlerdi. Her seferinde acaba sra hangimizde derdik. Korku ile bakarken, bir gn benim zerime doru geldiler. Benim gvdemin salam olduuna bakmayn, eri brdr her yanm, hibir iinize yaramam diye yrtndm. Ama sesimi duymuyorlard. Bir baltaya verdim boynumu, bir testereye dallarm. Hem de saplar benim gibi aa olan.

Uzak bir yere gtrdler, e ayrdlar gvdemi. Parampara olmama ramen bana hala aa diyorlard. Ama daraac! Drt taraf kaln duvarlarla evrili kk bir avluya koydular beni. Artk yeil yapraklar, dallar olan bir aa deildim. Kular bile dnp bakmyordu. Ne su istiyordum, ne gne nk can alacak bir daraacydm ben. Avlumda kavak ve leylak aalar var; su isteyen, gne isteyen. Onlarn yeil dallar var. Kularn gelip konduu. Kkleri var topraa tutunduklar ama ben topraksz ve kksz bir biimde kaln duvarlar arasnda yaamaya mahkum bir daraacydm. in banda daraac ne ie yarar bilmiyordum. Saa sola sormaya kalktm. Kavak susuyor, leylak ise yz eviriyordu benden. Durduum yerden uzun bir koridor grnyor. Koridora alan bir sr kap var. eriden deiik sesler geliyordu. Konumalar, barlar, lklar... zellikle lklar ykseldike irkiliyorum. Artk ormanda bir aa deildim. Boynumu vermitim bir cellada. Artk bana ne yapabilirlerdi ki? Koridorda ise sesler devaml sryordu. Bu seslerde gaddarlk vard, ac vard, vahet vard, isyan vard. Bir mays gecesiydi, gkyz prl prl ve plak. imdi kklerim toprakta olsayd yapraklarm ayn ve yldzlarn yla parlard bu gecenin gnde. Gece yars koridorda hareketlilik balad. Bir sr insan gelip gitmeye balad. Avluya doru yaklatlar. Bir masa tayorlard. Hem de benim gibi aatan. Masaya bakp saf saf, Bana bir arkada geldi dedim. Masay uzun ayamn tam ortasna koydular. Dier bir adamn elinde yal urgan vard. Urgana ilmek atyorlard. Biri tekine dedi ki, Aslacak olan iri ve gl bir adam; ip kopar falan, ift ilmek at... Anlamamtm ne demek istediklerini. pi taktlar boynuma, aa doru sarkyordu. Masann zerine bir tabure koydular, o da benim gibi ayak. Koridorun kaplarndan biri alp biri kapanyor. Bir odadan teki odaya geip duruyorlar. Yere srtnen zincir sesleri duyuluyor. Koridorda kendi kendine dualar mrldanan karalar giymi bir adam. Sonradan rendim adna imam diyorlar. ylece kendi dnyasna kapanm duruyor. Herkes hareketli, bir tek o durgun. Kklerini yllar yl o avluya salm olan kavak, Biri lecek bu gece gn domadan dedi. Ardndan koridorda karartlar grn-

d. Avluya bir sr insan dolutu. In iinden aya postall ve zincirli, zerinde bembeyaz uzun bir bez olan uzun, yapl birisi geldi; adn okudular. Ad Deniz, soyad Gezmi. Etrafnda bir sr insan var. Kimi ta suratl, kimi acdan yz kl gibi. yle duruyorlar gecenin ve karanln ortasnda. Ne olacan anlamaya alyorum, kavaa bakyorum, leylak aalarna ve duvarn atlana sinmi gvercine Hepsi avluya bakyorlar. Hepsi sanki biliyor ne olacan. Bir ben habersiz. Gelip nmde durdu Deniz Gezmi. Elleri arkadan bal. Masann zerine kacak belli ama zerine giydii ayaklarna kadar inen beyaz uzun bez hareketini kstlyor. Gardiyan yardm etti kmasna. Masann zerinde duran tabureye kt. evresindekiler kimi fkeyle, kimi acyla, kimi gururla ona bakyor. O ise her eyin dnda adeta. Taburenin zerindeki bu adam kim? Herkesin gz neden onun zerinde? Herkes bu kadar telalyken o neden byle sakin? Sorularm yant bulamadan yle ortada kalyor. Boynumdaki asl yal urgana ban geirmek istiyor ama kendi geiremiyor. Elleri arkadan bal. Gardiyan ift atlm ilmii biraz gevetiyor, boynuna takyor. O vakur, o cesur adam birden gk grlemesini andran sesiyle, Yaasn Tam Bamsz Trkiye! Yaasn Marksizm-Leninizmin Yce deolojisi! Yaasn Trk ve Krt Halklarnn Bamszlk Mcadelesi! Kahrolsun Emperyalizm! diye haykrrken karanlktan biri, ek tabureyi ek! diye baryor. Tabureyi kendisi tekmelemek istiyor ama tabure bir trl devrilmiyor. Ben, Ah kklerim olsa topraa tutunur gibi tutunsam sana ey masa, tut beni diye inlerken, arkadan celladn biri vuruyor tabureye. nce taburenin ln duydum, sonra yal urgann. kisinin de lklar yrtyor ortal. Kendi boynumun vuruluu geldi birden aklma. Baltaya, Sen beni kesemezsin ama ne edeyim sapn benden dediim geldi aklma. Kendi soyundan birine kyann yalnzca baltann sap olduunu sanrdm. O gece rendim ki insan da yok eden cellat kendi hamurundanm. pin ucunda asl gencin ayaklarnn ucu masaya deiyordu. Masa inim inim inliyor: Nedir benim bu kaderim, bir aa olsaydm dallarm ge uzatr gibi uzansaydm sana ey Deniz

EKM 2010 | TAVIR | 7

barp aryor. Kimi gzleri yal onun son szlerini kada geiriyor. o kadar uzad ki tam o srada buna dayanamayan avlunun gvercinleri kanat rparak oradan uzaklat. Karanlktan kimileri korkuyla baktlar bu kanat seslerine. Bu kanat rp avludakilerin bazlarnda byk bir korku yaratt. Dnyaya hkmedercesine baryorlar, aryor. Capacanl bir insan ldryorlar. Ancak bir kanat sesi yetiyor korkudan titremelerine. On dakika sonra beyaz nlkl birileri gelip Denizin nabzn yokluyor. Hala yayor diyorlar. Cellatlar skntl. pe ift ilmek attklarn sylyorlar. Birileri fkeleniyor buna. Bunun ikence olduunu sylyorlar. Beyaz nlkllerden biri, zlmeyin sandalye ekilip dme meydana gelince boyun krlr, beyinle balant kesilir ve artk ac duymaz diyor. Herkes bo gzlerle dinliyor bu aklamay. Ben dallarma aslm Denizi duydum, ac duymad, korkmad. Ben ondan daha ok korktum, daha ok ac duydum. Onu asanlarn korkusu ise o kadar bykt ki daraacnda bile onu kelepeli tutuyorlard. Deniz uzun bir sre ipte kald. Onun cann almak kolay olmad ama onu asanlar mrlerinden mr yitirdiler onun lmesini beklerken. Denizin boynundaki ilmei kestiler, ardndan kesik ilmekle alp gtrdler, zerimden bir yk kalkt m, kalkmad elbet. O an dnyann en ar ykn tadm sanyordum. Bilmiyordum ki eziyetim daha yeni balyordu. Kavak aac ve leylak konumuyordu benimle. Kavan dallarna tnemi gvercinler de. Gvercinlere seslendim, Benim suum nedir bunda, kanatlarm yok ki sizin gibi uup gideyim, nereden bilirdim bir daraac olacam? Birden bir ses, sanki Denizin sesi geldi kulama; Su senin deil elbet, seni buraya daraac yapanda. Bu beni rahatlatt m, rahatlatmad m o an zemedim. Ben bu hesaplamay yaarken bir gardiyan geldi masay yerine itti, tabureyi de masann stne Ortal topluyorlar sandm ama baktm koridorda yine bir hareket var. Birisini daha getiriyorlard. Demek dedim kendi kendime, dolmam daha ilem. Bu baka bir genti. Az nce aslan Denizin can yolda Yusuftu. Kendini toparlamaya alyordu. nk bir pencereden arkadann asln seyrettirmilerdi ona. te o an insanolunun acmaszl karsnda dehete kapldm.

derken, kalpleri korkudan dar frlayanlar masay da ekmeye altlar. Masa ayak diredi ama kkleri yoktu tutunacak. Yal urgann ucunda ar ar sallanyordu gen adam. Urgan boynunu incitmemek iin rpnyor ama ift ilmek atlm bir kere, elinden bir ey gelmiyordu. Sadece ba ve postallar grnyor. Gz kapaklar iniyor yava yava. Sonra alt duda sarkyor. Gvdesi silkinmeye balyor. Urgan lklar atyor. Urgan da, aslan gen adam da tayan ben, hibir ey yapamyorum. Ne zor bir geceydi. Topramdan sklrken bir kere ldm derken bama bu da m gelecekti? Balta, testere sap olmadm, kendi trmn cellad olmadm diye sevinirken, insana m cellat olacaktm? Kavak aacna bakyorum, leylaklara bakyorum hibiri ses vermiyor. Bir ey syleyin durdurun unu diye sesleniyorum, daha lmedi duyuyorum kalbinin atn diye yrtnyorum. Ama nafile. Denizin gsne beyaz bir karton astlar. zerinde bir eyler yazyor. Kk avlu trl eitli giysiler giyinmi insanlarla dolu. Hepsi ayr bir eyler yapyor. Kimi yazyor. Kimi nefretle etrafa

8 | TAVIR | EKM 2010

Ben iimde deheti yaarken Yusuf birden taburenin stnde boynunda yal urganla haykrmaya balad: Ben lkemin bamszl ve halkmn mutluluu iin erefimle bir defa lyorum. Sizler, bizi asanlar erefsizliinizle her gn leceksiniz. Biz halkmzn hizmetindeyiz. Sizler Amerikann hizmetindesiniz. Yaasn Devrimciler, kahrolsun faizm! Yusuf haykrrken ta kesip onu dinledi orada olan herkes. stlerine alndlar m bilemiyorum ama bu szler bana syleniyormu gibi ar duydum. Evet o erefiyle bir defa lecekti, bense her gn nfaz savcs, Denizde olduu gibi, ek tabureyi ek diye baryor, cellada iaret ediyordu. Yusuf tabureyi tekmelemek isterken, cellat tabureyi hzla ekti. Bu sefer masa da tabureyi tutmak istedi ama baaramad. Hepi topu hepimiz birer odun parasydk nihayetinde. te o zaman anladm baltay, o zaman affettim. Katillerin elin-

de oyuncak olmak kolay deilmi. Hele bizim gibi eli kolu bal, kk dal kesilmi bir odunsan. Artk bitti derken masann tekrar yerine konulup, zerine taburenin konulmasyla isyanm balad... Kulaklarmda bir iiri artran szler yanklanyor. Tanrm bu ne zor bir gece, ldrdke oalyorlar, bense tkenmekteyim ldrdke. Gece hzla ilerliyordu. Sabah olmak zereydi. Kavak ve leylan yapraklar acdan solmutu adeta. Gvercinler ise artk yoktu. Kanatlarm olsa ben de bir an bile durmaz uar giderdim bu avludan. Uzaktan yeni birini daha getirdiklerini grdm. Bunun adysa Hseyindi. Masann zerine ktnda bir an duraklad. Tabureye k diye bard biri. Hseyin, Sabrl ol, kacam dedi. Tabureye kmadan masann zerinde yksek sesle

EKM 2010 | TAVIR | 9

son szlerini syledi: Ben ahsi hibir kar gzetmeden halkmn mutluluu ve bamszl iin savatm. Bu bayra bu ana kadar erefle tadm. Bundan sonra bu bayra Trk halkna emanet ediyorum. Yaasn iler, Kyller ve Yaasn Devrimciler! Kahrolsun Faizm! Szlerini bitirdikten sonra tabureye kt, ilmii boynuna taktlar. Tabureye bir tekme att. Tabure artk son direncinde, dmyor. Olmayan kkleriyle masaya tutunuyor, masa da adeta ona yapm. Hseyin tabureye bir tekme daha vurdu; taburenin Hseyinin tekmesine direnci yoktur artk, savruluyor bir tarafa. Dayanma gcm kalmad. Bu son olsun diye yrtnyorum. Duyan yok. Haykrm duyan kavak aac acyarak bakt yzme. Ben yllar yl burann aac isem, herkesten ok ben kk salmsam buraya, bilirim yetmez bu aclar, bu insanoluna yetmez dedi. O zaman anladm ite. Benim cehennem azabm yeni balyordu. Yllar nasl geti hatrlamyorum. Hapishane srekli doldu boald. Sesler, lklar hi bitmedi. Geri o ara ben hep depoda kapal kaldm. Aslan olmad. Bu byle geip gidecek sanrken bir gn yeniden balad adam asma oyunu! lkede askeri darbe olmutu. lkede binlerce kii iin idam isteniyordu. Elli iki kiiyi idam ettiler. O dnemde benim de kollarmda 17 gen ld. Kimi adli suluydu, kimi de siyasi tutsak... Hepsinin her an hala zihnimdedir. Kimi idam edilirken alad, kimi haykrd. Kiminin bacaklar titredi. Kimi meydan okudu onu yok edenlere.

* Biz bakalarnn aclarna bakabildiimiz kadar varz. O yzden devrimciyiz. Bir daraacnn acsna da bakmak bize dyor yine. Bu daraacnda 12 Eyll 1980 gnlerinde on yedi gen, 12 Mart 1971 darbesi gnlerinde ise 3 gen idam edilmi...

lerinden biri vard ki, en byk yaradr iimde. Henz 18 inde bile deildi. Ben bilirim o yatakiler daha ocukturlar. Ama o ocuk, yreiyle, dleriyle eit ve zgr bir dnyay kurmaya karar vermiti. Ad Erdald. Havalarn ka vurduu bir gecede asld. Avukatlarna, glmseyerek gz krpt ve dimdik geldi lme. O ocuu grnce eski aclar geldi birden aklma. Baladm yeniden yrtnmaya. Gelme ocuk, gelme. ok yiit kt bu sehpaya ama sen ok gensin. Olmaz ocuk gelme, ka! dedim. Duymad. Ben bir cansz bir aa parasydm. Nasl duysun beni? Kavak sen canlsn, leylak, gvercinler bir ey yapn, bu daha ocuk... diye yeniden haykrdm. Gvercinler uup kat, kavan yapraklar acyla hrtlar kartt ama nafile. Erdal Eren sehpaya ktnda avludaki sessizlik derinleti. Hepimiz ne yapacak diye bekledik, kasn kurtulsun diye bekledik. Ama geri dn yoktu. p boynuna geirildi. Yal urgan alyordu, ilmik ilmik kopmak istiyordu. Birden Erdal Erenin bu sessizlii yrtan korkusuz ve przsz sesi duyuldu; Kahrolsun Faizm! diye haykran sesi. Sehpay ektiler. Tm liflerimin koptuunu duydum. Gencecik bir fidan sallanyordu barmda.... Ulucanlar Hapishanesinin deposunun penceresinden bakyorum. Karmda bin defa lm bir zavall bir aa eskisi var. Tutsak bir eski aa. Ona sordum: Erdal seni affetti mi? Affetti ya, affetmez mi insan? O tepeden trnaa bir insan, affetti tabi ama ben affettim mi kendimi, etmedim. Vicdan azabm dindi mi, dinmedi. Dediler ki bir gn dam cezas kalkt. Senin de iin bitti daraac. Ve bu depoya attlar cezam ekeyim diye. damlarn sorumlusu benim ya, bu cezay ekmek de bana dt. Benimle birlikte kavak aac ve leylak da ok ekti. Nefes aldklar havadan utandlar. Ama benim kadar utanmamtr onlar. Benimki bir baka. nk ben bir daraacydm. Gryorsunuz hala tutsam bu hapishane deposunda. lenler bir kere ldler, erefleriyle ldler, bense her gn lmekteyim bu depoda. * Biz bakalarnn aclarna bakabildiimiz kadar varz. O yzden devrimciyiz. Bir daraacnn acsna da bakmak bize dyor yine. Bu daraacnda 12 Eyll 1980 gnlerinde on yedi gen, 12 Mart 1971 darbesi gnlerinde ise 3 gen idam edilmi... Deniz Gezmi, Yusuf Aslan, Hseyin nan, Necdet Adal, Ser-

dar Soyergin, Erdal Eren, Veysel Gney, Ahmet Saner, Kadir Tandoan, Mustafa zen, brahim Ethem Cokun, Seyit Konuk, Necati Vardar, Ali Akta, Ramazan Yukargz, mer Yazgan, Mehmet Kambur, Erdoan Yazgan, lyas Has, Hdr Aslan onlarn yreimize kazdmz adlar... Hepsinin ayn daraacnda aslmaktan baka bir ortak yanlar daha var. Hepsi birbirlerinden ayr zamanlarda, ayn eyleri dleyerek lme gitmilerdir. Gidenlerin gzlerinde, yreklerinde en ufak bir korku olsayd bugn burjuvazi tm kanallarnda bunu gzmze soka soka gsterirdi. En kkleri Erdal 17 yandayd ve bir dnyay omuzlayacak kadar cesaret rnei gstermitir. dam sehpasn tekmelerken szckler haykrd. O szckler havada asl kalmad elbet. Hepsinin tanklar vard, avukatlar, kavak aac, gvercinler, gkyz ve daraac. Onlarn idam sehpasnda syledii son szler onlarn vasiyetleridir. Ve onlarn yoldalar, devrimciler bu vasiyeti yerine getirmek durumundadrlar. lm soyut bir eydir, yzlerce devrimci cezaevlerinde katledildi diyoruz. Gidenlerin her biri bir bana ordu gibiydi hem bilgin, hem irade, hem kararllk.. sanki her biri tek tek toplanmt zerlerinde. Onlar katillerini sevindirmedi, biz katilleri sevindirmedik. Onlar piman olup, af dilemedi ve balarn emedi, bu yzden kimseyi sevindirmedik. Alam olsaydk, balanmay dileseydik sevinirlerdi. Onlarn bu tutumlar gelecei kurmutur. Bir gn daraalarna ihtiya duymadmz bir dnya kuracaz. O zaman tm aalar zgr olacak. Bugn onlar da, bu iktidar srdrenlerin elinde oyuncaktrlar. Ne zaman unutursak onlarn dlerini, ne zaman unutursak onlarn gllerini ite o zaman lm olacaklar. te o zaman onca yol da bouna inenmi olacak. Bunca yolun boa inenmediini gstermek iin onlarn gllerini hatrlayalm. Onlarn dlerini gerek klmak iin biraz daha aba sarf edelim. Adlarn unutmayalm o zaman kazanmak iin bir ansmz olacak. *Mehmet zerle yaplan syleiden alnmtr.

EKM 2010 | TAVIR | 11

makale
makale

mslman ve solcu olmak

ibrahim karaca
Yeni mi eski mi bilmiyorum, ama, daha nce pek duymaya alk olmadmz kavramlar artk duyacaz gibi geliyor bana. Sapla samann karmas, Amerikann yeniden kefi, uzun yllar nce tartlm ve bitirilmi konulara yeniden dalnmas gibi abukluklara da rastlayacaz. nk bizim bitirdiimiz mevzular birileri yeni tartyor ya da duyuyor veya kefediyor. Geenlerde, kendisini Mslman Solcu olarak tanmlayan bir delikanl ile ayak st biraz lafladk. Delikanl, cuma gnleri namaza gidiyor (ben gitmediim iin, bir yl kadar nce iten atlmtm), gidebilir. Kendini Marksist olarak gryor grebilir. Zaten Marksizm hi kimseye ya grev adr, ya cami demiyor. Bu delikanlya sylediklerimden aklmda kalanlar yle: Karl Marx; kapitalizmin tahlili iin oturduu masadan kalktnda, kucanda KAPTAL adl bir ocuk vard. Bu ocuk, topraa elleriyle deil ayaklaryla basmay neriyordu. Bir toplum projesi vard ve gcn gklerden deil toplumsal dinamiklerden alyordu. Btn derdi, kendine nasl bir isim verileceinde deil, hayatn tokatn her gn yznde hisseden ulsuz ve uyuturulmu kalabala tokatn geldii yn ve sahibini iaret etmekti. O bir projeydi. 1917 ylnda Leninle ilk tecrbesini yaayan bir proje. Onu douran ey din olmad gibi, o da dine alternatif olarak domad. O bir elma idi, din ise dikenli bir al (dikenli al bir kmseme sz deildir. Gl de bir dikenli alda yeerir). Marksizm, somutu inceler ve tahlil yapar. Bilimseldir. Dinlerin byle bir derdi yok. Marksizm, ezilenlerin kendini daha iyi hissedecekleri bir toplum iin kafa yorar; dinler ise iyi insan olun, iyilik yapn, iyi insan olmak iyidir gibi karikatrize edeceimiz laflardan teye geemez. kisi de iyiden sz ediyor diye ayn yn gstermez. Bu baln alt farkl cmlelerle dolar. Herkesin iyisi kendince iyidir. ilerin kann ien bir patron da iilerine iyi olmalarn tleyebilir. Bu nedir? Hak aramayn, verilenle yetinin, ocuunuza iki deil bir ie st gtrn, grev kafirliktir, akll olun, namaznz kln, hakknza raz olun gibi laflar eder, iyi ii olun der. Ona iyi gelen budur. Ne yapalm yani? Snf kavgas iyi ile kt deil, ezen ile ezilen arasndaki bir kavgadr. Din dindir, siyaset de siyaset. u dorudur ama: din, bir dnemin toplumu gelitiren iktidar d tek siyasetidir. Hangi dnemin? Bir g olarak belirdii tarihten balayarak, egemen snflarn elinde bir bask aracna dnene kadar, iyi kt kendi gbeini kendi kesen, toplumu ikna ederek evirip eviren bir siyaset. Sonras ise, yoksul kalabalklar iin sadece bir kltr ve ruhsal arnma(dinginlik)dr. Egemenler iin ise hala sadece bir ara. Olay u veya bu din diye deil, dinler olarak kurguluyorum. Bir dindar kiinin solcu (veya sosyalist) olup olamayaca sorusu sama bir sorudur. Bu soru, bir insann lahmacun yerken Franz Schubert dinleyip dinleyemeyeceini sormaya benziyor. Felsefi (veya kltrel) dnyas dinsel sylemlerle biimlenmi bir iinin, kendinin ve ocuklarnn geleceini sosyalizmin nerdii bir ii devletinde grmesi neden mmkn olmasn? Bu iinin, sosyalistlerin rgtledii bir hak alma mcadelesinde yer almas neden kt olsun? Ama, hak alma mcadelesindeki bir militann dindarlk vurgusuyla yol almas veya bunu ne karmas anlamszdr. nk kavga bir dini iktidara tama deil, bir snf zincirlerinden kurtarma kavgasdr. Bu snf ise inan veya kltrel adan homojen olmak zorunda deildir (ayrca mmkn de deildir). Kba dalarnda arpan Camilo Torres, papaz olsa da olmasa da bizimdir. Alnterinin alnmad bir dnya kavgasnda kimin inancndan kime ne? Kimin etnik kknden kime ne? Kimin orumlu veya Boginal olmasndan kime ne? Bunlar, sonu nefret sylemine varacak subjektif deerlendirmelerdir. Nefret sylemi ise, Marksistlerin reddettii bir sylemdir. Marksist, sosyalizmi rgtleyen kadrolar arasnda Alevi, Snni, Musevi, dinsiz, Budist olmu kime ne? Bu kadrolar her eyden nce devrimin kadrolardr. Peki, dinin iktidarnda bir dinsiz veya Marksist veya ecinsel veya feminist kendini nasl hisseder? amzda hala bir din devletinin peinde koulabilir mi? Koulmal m? Daha gzel bir dnya iin din iktidar m olmal? Din yle ya da byle hi iktidardan indi mi ki? Bir dinin iktidar iin verilen referans nasl bir referanstr? Egemen snf ideolojilerinin dmen suyunda ilerleyen, yeniden

12 | TAVIR | EKM 2010

ocuu olsun diye karsnn veya kznn taciz edilmesine gz yuman insan nasl ve kimlerin elinde bu hale gelmitir? Burada; Hristiyan, Musevi veya Mslman ayrm yapmadan soralm: nsanlara inan diye benimsetilen ey gerekte kimin inancdr? nananlarn yzde ka neye inandn bilir? Seilen din veya tarikat gerekte kimin seimidir? nand dine, uzun irdelemelerden sonra dahil olan ka kii vardr? nan boyutundan karlp, insanlar siyasal bir kalba dkme arac olarak kullanlan din nasl bir dindir? Devletler neden zel bir dini zorunlu olarak (zorla) retir? Konumaya bile dili yeni dnen be yandaki ocuu; cinler, periler ve cehennem atei ile korkuttuktan sonra, daha dnyann dnya olduunu bile bilmeyen beynine bir inan monte etmenin adn ne koymalyz? Gnl ve vicdan bunun neresindedir? Bu ekilde kafalanan kalabala, dinimizde bask yoktur, ne mutlu bize eklinde vaaz vermek neye yarar? Tutulan takm da, ideoloji de ocua byle aktarlyor demesin kimse. Bunun cevab bu deil. Bu sorulara cevap aramak, tartmay kendi i dnyalarnda yapmayanlar ve gemite dnyay dinsel referanslarla aklayanlar iin daha ok gereklidir. Mesela kim? Dinleri sadece afyon boyutuyla alglayp, din d kalmay solculuun tek kstas sayanlar iin. Mesela kim? Solculuu sadece din d olma boyutuyla alglayp, sola dmanlk etmeyi iyi Mslman olmann ilk art sayanlar iin. Mesela kim? nancn abdestli kapitalist snfn elinde tannmaz halde grenler ve eyhin bokunda keramet aramayanlar iin. Bu konuda, aykr cmleler kuran bir ilahiyat var: hsan Eliak. Diyor ki; Marx da, slam da zet olarak ayn eyi sylyor. Marxn snfsz toplum diye formle ettii ey, slamn topyas olan cennet ten farkl deildir. Eliaka gre, Kurandaki baz ayetler komnist nitelikli ayetlerdir. slamiyet, bir devrimci genlik hareketi olarak dodu. Mlkiyet Allahndr demek, mlkiyet toplumundur demektir. Peygamberin en byk snneti, mlkiyetsizliktir. Bir tarafta yoksulun, emekinin, iinin ezilenin sesi olduunu syleyen bir dnya var ama iinde Allah yok. te tarafta Allah diyen bir dnya var ama iinde yoksul, ii, ezilen, emek yok. Zenginlerin dinine dnm. Biri slam dnyas, dieri Marksist dnya. Bu iki dnya, karlkl olarak birbirine a yapmaldr. slam dnyasnn, Bu Allahsz dinsizlerden ekonomi-politik mi reneceiz? demesi samadr. nsanlar snfsz tek toplumdu, aralarndaki kin ve ihtiras yznden paraland ve snflar ortaya kt. Sonra Allah, tekrar o snfsz topluma dnmek iin peygamberleri gnderdi. Trkiyede slamn art e indirilmi vaziyettedir: Birincisi sa-

ernesto cardenal

retilen ve ona hizmet eden din ile, yoksullarn gnlndeki din aslnda ayn deildir. Halkn dini insanidir. Halk, btn insani duygu ve zlemlerini dine katarak onu zenginletirmitir. Dinin orijinal metinlerinde olmayan baz motifler, halkn inancn ssler. Gnmzde halkn dini, folklorik zellikler tar. Byle olmasayd, yaayamazd. eriatnn siyasal slam ile halkn slam arasndaki kan uyumazl bu yzdendir. Bakmayn siz byle bir uyumazln olmadn syleyenlere. Devlet imkanlaryla siyasal slamclk yapanlar, laik diktatrlk tarafndan kendilerine sunulan bu imkanlar kullanmay gururlarna yediremeyip kullanmyoruz desinler bakalm ne olacak? Ayn iktidar halkn temiz gnlnde kendi imkanlaryla kurabilecekler mi? Byle bir durumda byyen slam kimin slam olacak? Halkn yaamakta olduu folklorik elerle zenginlemi slam m, yoksa eriatnn ortodoks slam m? Buraya kadar yazdklarm okuyanlar, yle bir soruyla karma kabilirler: Buraya kadar yazp sylediklerin kulaa ho geliyor, ama, eyhinin bokunda bile keramet arayan bir tarikat mridine sen ne anlatacaksn? nancnda folklor olsa ne olur, olmasa ne olur. nsan bazen bir mevzu zerine konuur, tartr, zaman geirir. Konumay bitirse de konutuklar bitmez, kafasnda dner durur. Sz bitmemitir. Din ile kontan tarikat veya eyh araclyla salayan vatanda, teslim olan vatandatr. Teslim olma duygusu, korku ile kark bir duygudur; tarikat ise, dinsel (ama, siyasetin gbeinde) bir fraksiyon. Halkn inan dnyasnda elbette ki folklorik motifler olacaktr. Yerel halk kltrnn inanlara girmesi ok doaldr. Bu kltrel eler dinsel inancn kendisinde olmayan elerdir. Hayatn iinden kmtr, ileri ve geri ynleriyle halkn yorumunu iermektedir. Kltrel gelime, bu ileri ve gerinin zaman iinde birbirini alt etmesiyle salanr. Her galip gelen eyin iyi ve doru, her unutulan eyin yanl ve kt olmadn sylemek lazm. Doktor yerine frkye koan,

EKM 2010 | TAVIR | 13

nn teli gzkmeyecek ekilde ban rtmek, ikincisi herkese gstererek be vakit namaz klmak ve ncs de anti-komnist olmak. Bunu yllarca ilediler. Dinin hem afyon yz, hem de vicdan yz vardr. Din nce vicdan olarak doar, sonra afyona dntrlr. Bu sadece din iin deil, her ey iin, hatta Marksizm iin de geerlidir Nikaragual Katolik bir papaz olan ve niversite yllarnda iirlerini ezberlediimiz air Ernesto Cardenal, Kurtulu Teolojisi adl hareketin nemli bir temsilcisidir. Sandinist Devrimden sonra kltr bakan olan air, Almanya Sol Parti kongresinde bir konuma yapmt. Teori ve Politika adl derginin evirisine gre zetle diyordu ki: Aslnda ilk Hristiyanlar ilk komnistlerdi. Hristiyanla daha sonra anti-komnist bir yn verilmesi, byk bir tahrifattr. Mminler bir arada bulunuyor ve ortak bir yaam sryordu. Hristiyan olmak bireyin kendi zgr kararyd. Zenginler, ncilde adil olmayanlar diye geer. ncile gre zenginlik, hrszlk ve soygun yoluyla biriktirilir. Bu nedenle; zengin, hakszn ta kendisidir. Onlar, adil olmayan bir dzende yasal bir biimde hrszlk yaptlar. Kapitalizm, srekli soygundur. Biz Hristiyanlar, Marksizme ge geldik, ama kalmak iin geldik. Grld zere, Eliak ve Cardenal birbirine benzer eyler sylyor. kisi de yeni ve yabana atlmayacak eyler sylyor. kisinin bak as da ilahi deil. Toplumsal sreler ilahiyatla aklanamaz. kisinde de doru ve yanl taraflar var. Panelin dier konumacs (Metin Kayaolu), Eliakn getii aydnlanma konusunu eeliyor. Diyor ki; Aydnlanma denen, insan toplumlarnn bana bela edilmi bir melanet var dinin kiisel bir sorun olduunu sylemek aydnlanmann grdr, dine kar konumlanmaktr Aydnlanmaclarn ya da aydnlanmac Marksistlerin dnd gibi olsayd, aydnlanmadan beri geen yz ylda dnya cennet olurdu. Bunu, Mslmanl solcu iken kefeden biri sylyor. Neden sylyor? Aydnlanma dncesi ile dinsel inan birbirini kyasya eletirdii iin. Peki, hangi din dnyay bir karde sofrasna evirebildi? Hangi dinin buna gc var? Var myd? Marksizm aydnlanmay dlar m? Aydnlanma derken ne anlyoruz? Marksizm, laiklii benimsemez mi? Sosyalist laiklik ve aydnlanma dncesiyle Burjuva laiklik anlay ayn eyler mi? Bu sorularn her biri ayr yaz konusu olacak iddial konular. una dikkat etmek gerekir: Bir din hakknda dnce retirken, onu dinin snrlarn aan payelerle donatmamak lazm. Bu donatma hareketi onu yceltmez, gcne g katmaz, gzellemez. Sonra bir yanl vurgulamak iin diyor ki, Onlar ellerine Allah sancan alp ykseltiyorlar, biz de Allahszlk sancan ykseltiyoruz. Marksizm genel olarak halk kitle-

lerinde vcut bulmu olan dnya gr dzlemindeki eyleri karsna almaya tenezzl etmez. Bu anlamda, st dzey Marksizm ateist deildir. Tamam, Marksizm eylemsel bir yapdr. Bunun dinle ne ilgisi var? Biz zel olarak Allahszlk bayran ykseltmiyoruz, byle bir derdimiz yok, ama oumuz Allahszz. Ne var bunda? Miting alanndaki bir kalabala seslenircesine slamiyeti en iyi Ulusal Solun savunduunu syleyen Trk Solu evresi ise; ateizmi savunan Marksistlerin, din olgusunun toplumsal gelimedeki roln materyalist bir biimde deil, idealist bir biimde ele aldn sylyor. Onlara gre, bu tip bir sol anlay ateizm ad altnda kendi dinine ve slamiyete dmandr. Bktran bir M. Kemal nostaljisi yapmay ve artk MHPnin bile sylemedii kaba rk Krt kart laflar etmeyi sol olarak sunan bu vatandalara sormak lazm: slamiyeti en iyi savunmak size mi der? slam kimi ynlerden kyasya eletirmek, Filistin intifadasnda ayn tekbirli slogan haykrp ayn yne ta frlatmaya engel mi? Frlatlan bu ta slam savunmak deil, bir halkn kurtulu kavgasna omuz vermektir. slama (veya bir dine) bakarak kimi yerinin pl, kimi yerinin sapl olduunu sylemek ona dmanlk etmek midir? Kendimizce grdmz sap ve p iaret etmediimizde onu savunmu mu olacaz? Bir din olarak slam savunan savunuyor zaten. Kendilerini Mslman Solcu olarak tanmlayanlar (yani solu Mslman iken kefedenler), Mslmanla bir sol a gerektiini sylyorlar. Byle bir ann, slama (reel slama deil) oksijen tayacan dnyorum. Mslman Solcular ve Solcu Mslmanlar, sola da bir din asnn iyi geleceini sylyorlar. Sosyalist sol byle bir dinsel aya ihtiya duyar m? Materyalist bak as; ona dine din, siyasete siyaset olarak bakmay retmitir. Onun derdi din deil, snf mcadelesidir. Onun, insan insana kul eden kapitalist smr dzeniyle bir hesab vardr. Sol szc kendisine konumay rendii gnden beri en byk kt olarak benimsetilen Mslman da ayn snfsal zincirin altnda ezilen bir yoksuldur. Snf mcadelesine katlmas kendi bilecei itir. Bunu bilsin bilmesin, verilen kavga onu da kapsyor. Kitleler snf mcadelesine katlmaya can atmazlar hayat emreder, mecburen katlrlar. Solun grevi, inan ve rengine bakmadan ezilen kitleleri bu ynde uyarmak, rgtlemektir. Sosyalist sol, dinin iinde kendine uygun bir manevi eksen aramaz. Bunu bir problem olarak grmez. Byle bir a, yoksul Mslmanlara snf mcadelesine katlmann dinden imanndan vazgemek olmadn retebilir. nemli saylmaldr. Sol, bir toplumun vicdandr. Btn dnya genelinde egemen snflarn elinde gericileip vicdann yitiren slama yaplacak byle bir ann tutmas, en bata akl banda slamclarn abalarna baldr. Mslmanln dnen yeni yz olarak grdm bu arkadalara baarlar diliyorum.J

14 | TAVIR | EKM 2010

hapishaneden
hapishaneden

onunla beynimi ~ ve yregimi beslerim

mustafa seyhan
Benden selam olsun Bolu Beyine kp u dalara yaslanmaldr Ok gcrtsndan kalkan sesinden Dalar selam verip seslenmelidir

Bolu Yemyeil dalarla evrili bir kent... Glleriyle, ormanlaryla mehur.. Ve bir de BEYleriyle Ve bir de O BEYlere meydan okumu, boyun edirmi Kroluyla Ve Krolunun ismini verdii yeil dalaryla mehur BOLU. O dalar ki, hala Krolunun naralar yanklanr, hala asidir doruklar, hala korku salar karanln efendilerine... O dalar ki, hala grz ve kalkan sesleriyle inler O dalar ki, ok gcrtlaryla seda verip, Krolunun diliyle naralanr! Zira, ezilenlerin tarihsel mhrdr vurulan, Krolu tarafndan o yemyeil dalara. Ondandr ki, zalime hala geit vermez kayalklar var Krolu dalarnn Birok kentte olduu gibi, Boluda da bir Mecburiyet Caddesi var. Adnn mecbur olmas, oradan mecburiyetten geiliyor olmasndandr. Zira, Bolunun da kenti ikiye blen tek bir ana caddesi var. Bizi mahkemeye gtrp-getiren ring arac da zorunlu olarak o Mecburiyet Caddesinden geer. Birka ay nce mahkemeye gitmitim Bolu merkeze Gidip gelirken, ring arac tam da Krolu heykelinin nnden geiyor. Oradan geerken Krolu heykeline bakmamak olas deildir; zira tm heybetiyle karlar gelip geeni Haliyle ben de, tam o hizaya gelince kalkp mutlaka Krolu heykeline bakp selam akarm yle bir te bu gidiimde de bakmtm. yle bir manzarayla karlatm: Belediye temizlik iileri, zerlerinde turuncu takmlaryla, ellerinde temizlik fralar ve bezleriyle K-

rolu heykelini tertemiz silip bir gzel parlatmlar ki, bakmaya doyum olmaz.Ve iin dier gzel yan u ki, heykeli parlatan temizlik iileri tam dibinde oturup bir gzel dinleniyorlar, ellerinde cigaralar.. Sanki yle der gibiydiler: Krolu bizimdir; parlatr, dibinde oturur, dinleniriz! yle gzeldi ite *** Dman geldi tabur tabur dizildi Alnmza kara yaz yazld Tfek icad oldu mertlik bozuldu Eri kl knda paslanmaldr Aslnda farkndaydlar ya da deildiler, parlattklar umutlaryd O umut ki, her gn canla bala besler bytrler.. Yreklerinin en gzel yerinde tutar saklarlar onu Bir le gnei altnda parl parl parlyor Krolu heykeli Bilirler ki, yoksulun ekmeidir umut; onunla, doymayan karnlarn doyururlar... Zemherilerde onunla strlar yreklerini, benliklerini En zor anlarnda ellerini attklarnda sol yanlarna, ah damarlar kadar kendilerine yakn bulduklar odur: UMUT! Bir le gneinin avkyla prl prl parlamaya devam ediyor

EKM 2010 | TAVIR | 15

Krolu heykeli Yreklerindeki atein krdr umut; krkledike o umuda kor kor akar. Sndrmemecesine o atei, daima umut flerler O, Prometheusun tanrlardan ald atetir Ve gn gelmi Krolunun grznden kan kvlcm, gn gelmi yreinin tellerine dokunan mzrabn kard ate olmu, yoksul Anadolu halklarnn direngen damaryla gnmze tanm ulamtr. Bilirler ki, o kurtululardr Bilirler ki, o gelecektir Bir gn mutlaka Krolu akar, inletir dalar, zulmn BEYlerinden hesap sorar... Beylere, paalara, smrgene, uursuza korku salar.. Bilirler ki, UMUT Krolunun dilindeki meydan okumadr: Heyy de heeeyyy!

Bilirler ki, UMUT Krolunun kr atdr Bilirler ki, UMUT Krolunun sazdr. Bilirler ki, UMUT Krolunun kendisidir. Krolu der mi yine anndan Ayrr ounu er meydanndan Krat kpnden dman kanndan evrem dolup alvar slanmaldr. UMUT, kimi zaman Krolu heykelinden gzlere yansyan, parlayan bir k hzmesidir. Onunla beynimi ve yreimi beslerim!..J

16 | TAVIR |EKM 2010

eletiri
eletiri

U2 ve hazine bonosu
sinan gm

Demek ki bizde de ciddi gelimeler yaanmaktayd demokrasi ve insan haklar adna(!) Zamanla konser yeri ve tarihi de netleti. Konser 6 Eyllde yaplacakt. Yer ise stanbul Olimpiyat Stadyumuydu. Konser iin stanbuldaki en byk stadyumun seilmesi, grubun ne kadar iddial geldiinin de bir iaretiydi adeta. Konser tarihi yaklatka haber says artmaya, bu konudaki haberler arka sayfalardan n sayfalara doru kaymaya, sayfa iinde bu habere ayrlan yerler bymeye balamt. Adm adm bir U2 rzgar estirilmeye balanyordu. Devletin en st katlarndan en alt katlarna kadar byk bir heyecan ve sevin vard. Burjuva basnmzn Erturul zkk gibi nemli kalemrleri de bu sevince ve heyecana ortak oluyordu. Bugne kadar hibir konsere, hibir sanatya gsterilmeyen bir ilginin merkezine oturuyordu U2 isimli bu mzik grubu. Peki ama neden? Neydi onu bu kadar ekici klan? Hazrlklar yaklak bir sene ncesinden balad. nce Devlet Bakanmz Egemen Ba yapt grmeyi. Ve akt mjdeyi: Dnyann en byk rock grubu U2 Trkiyede konser vermeyi kabul etmiti! U2nin bu konseri lkemize bahetmesi(!), lkemiz basnnda nemli haberler arasnda yer bulmutu. Dile kolay, yllarca bu lkede ciddi insan haklar ihlalleri olduu gerekesiyle konser vermeyi reddetmilerdi. Geri bir yandan bunu yaparken, dier yandan Amerikann Ortadouyu kana bulamasna aldr etmeden ABD turneleri yapmakta saknca grmemilerdi. Ve nihayet, burada da kabul etmilerdi konser vermeyi. Hayat milli gr mmetilii ile gemi, rock mzik ile bugne kadar uzaktan yakndan alakas olmad her halinden belli kimi bakanlarn, slamcsndan burjuvasna tm basn organlarnn az birlii etmiesine U2 grubunu dnyann en byk rock grubu olarak taktim etmesi nereden kyordu? Bunu nereden biliyorlard? Bu karar kim, neye gre veriyordu? Ya da yle grlmesini mi istiyorlard? Sene iinde dnyaca nl birok sanat ve mzik grubu lkemizde konserler verdi. Hatta bu gruptan daha byk kitleye seslenenleri de oldu. Ancak hibirisi basndan bu ilgiyi grmedi. Bu farkn se-

EKM 2010 | TAVIR | 17

Grup elemanlar grubu kurduklar 1976 ylnda henz 16-17 yalarndadrlar. Ve yle politik bir durular da yoktur. 1980li yllarla birlikte daha politik bir sylem iine girerler. zellikle War albmlerinde Sunday Bloody Sunday isimli arklarnda Kanl Pazar olarak bilinen, 30 Ocak 1972de ngiliz Ordusunun Kuzey rlandadaki Derry ehrinde insan haklar yry yapan halka ate aarak 13 kiiyi ldrd katliam eletirirler. Secondsda ise nkleer silahlanmay eletirirler. Bu dnemde grup dnyadaki insan haklar ihlallerine, evre sorununa ve zellikle Afrikadaki ala dikkat eken arklar syler. bebi neydi? Bunu anlamak iin, gelin grubun zgemiine birlikte bakalm. Grup 1976da rlandann bakenti Dublinde 4 arkada tarafndan kurulur. Grubun nl solisti Bono da kurucular arasndadr. Grup, kurulutan ok ksa bir sre sonra ayrlan bir yesi dnda, bu gne kadar herhangi bir eleman deiiklii yaamaz. Her ne kadar bir rock grubu olarak biliniyor ve takdim ediliyorsa da, bu konuda istikrarl bir izgisi olmaz grubun. nemli denilebilecek besteler yapm olmalarna ramen kendi ekoln ve tarzn oluturamam bir gruptur U2. Bu konuda srekli bir deiim yaadklarn sylemek abart olmayacaktr. Kurulduklar 1970li yllarda punka yaknken, 80li yllarla birlikte funk ve rocka yaklarlar. 80li yllarn sonlarna doru grubun ritimlerinde dans mzii elerine rastlanmaya balar. Bir sre sonra blues etkileri grubun mziinde kendini ciddi biimde hissettirirken, 90lara gelindiinde synthesizer ve elektronik mzik ritimleri kullanan bir gruba dnmlerdir. 2000lerden itibaren sadeleen tarzlar bugn rocktan ok pop eleri ieriyor denilebilir. Yani bir akmn, bir trn temsilcisi olmann tesinde srekli olarak bir arayn grubu olur U2. Ve hatta her dnem, o dnemin en popler olan trlerini deneyen ve bu nedenle hep tutacak arklar yapma peinde olan bir grup olurlar. Bal bana bir ekol olmu, tamamen kendine zg ve ok byk yanklar uyandran tarzlar yaratm birok grup ve sanatnn var olduu dnldnde, mzikal adan dnyann en by mertebesine oturtmak byk bir abartdan teye gitmiyor. Mziin biiminde durum buyken, ieriini de ayrca ele almak gerekir. Grup bugn politik bir tutumu olan tek rock topluluu olarak gsterilmekte, asl gcn de buradan ald ifade edilmektedir. Ama durum gerekten bu mudur? 1985te Etiyopyann alk eken halkna yardm iin dzenlenen Live Aid konserine katlrlar. Bir sene sonra Uluslararas Af rgt yararna Stingle birlikte Amerika turnesi yaparlar. Band Aid ve Live 8 gibi Afrika lkelerindeki ala dikkat eken etkinliklere katlr, bu konuda arklar sylerlar. Afrikadaki AIDS sorunu iin yaplan hemen tm kampanyalara katlrlar. Grubun byle bir pratik iinde olmasnda, solist Bononun zel bir rol vardr. Kiisel olarak da birok kampanyaya katlr ve aklamalar yapar. Grubun 90larn ortalarndan itibaren dnya apnda ivme kazanmaya balamasyla gelen megastarlk ve bununla birlikte olumaya balayan byk maddi birikim, grubu nce daha statkocu bir noktaya eker. Grup ve Bono bu politik tutumdan uzaklap liberal bir tutum iine girmeye balar. Ve zamanla bunun da ok ok gerisine deceklerdir. rnein Afrikadaki alk sorununa kar ok hassatrlar ama bu hassasiyetlerini ortaya koyarken kendileriyle ciddi olarak elimeye balarlar. Bono, Afrika lkelerindeki aln zm iin emperyalist lkelerin yneticilerinden yardm istemeye balar. Bir sanat duyarllyla davranarak, Afrika halklarn ala, sefalete mahkum eden, azgn bir smry ktann her bir santimine yayarak yoksulluu yaratan emperyalist lkelerin yneticilerini protesto etmek yerine, bu kiilerle davetlerde, kokteyllerde, yemeklerde bir araya gelerek kulis yapmay ve onlardan yardm istemeyi, hatta deyim yerindeyse dilenmeyi tercih eder. rnein ngiltere Babakan Tony Blair yakn arkadadr Bononun. Ve dostluklarnn hatrna Afrikadaki yoksul lkelerin borlarn bir kereye mahsus silmesini ister Blairden. Blair de onu kracak deil ya(!), siliverir bu borlar. Bono kadim dostunun ne kadar nemli bir insan olduunu anlatabilir artk bbrlene bbrlene. 2004te ngiliz i Partisi kongresine katlarak Tony Blaire methiyeler dizer. Bu methiyeleri dizdii

18 | TAVIR |EKM 2010

srada, ngiliz Ordusuna bal askerler Blairin emriyle Irakta yeni canlara kymaktadr. Ama bunlar grmez Bononun politik gzleri. 2002de Bush, ABDnin d yardm btesini aklarken, yannda Bono vardr. Onunla birlikte vermektedir mjdeli(!) haberleri. Ayn yl Bono, Bushun Hazine Bakan ONeill ile birlikte Afrika turuna karak ona yoksulluu gsterir ve merhamet diler. Obama, ynetimi devralrken byk bir kutlama yaplr. Kutlamalarda sahnede Bono ve grubu U2 vardr. Bono, ABDnin de tm dnyann nefretini kazanan politikalarn grmezden gelmektedir. Herkesin nefret ettii yneticiler ile kol koladr artk. Bono artk kapitalizmin insani yzdr. Kapitalizmin de insan haklarna saygl olabileceinin, insana deer verebileceinin propagandasn yapan bir figre dnmtr zamanla. Ona gre, alk gibi yoksulluk gibi sorunlar vardr ama bunlar yine kapitalizm iinde zlebilir ancak! O da hakkn olan ske ske alarak deil, merhamet dileyerek Kendilerinden nefret eden halklara kar imajn yenilemek iin d yardm ovlar yapan Bush da, yoksul brakt lkelerden birka kuru silerek ne kadar merhametli olduklarn gsteren Blair de, bunu yaparken Bonoyu kullanmlardr. Bono kendisini emperyalist efendilerin bir oyuncana evirmitir artk. Kendisini neden byle paavraya evirdiini anlayabilmek iin biraz daha yakndan tanmak yeterli olacaktr Bonoyu. Bir Gney Afrika ziyaretinde Ona kim olduunu soran bir fabrika iisine, U2 irketinin genel mdrym demitir aka yollu. aka maka ama gerekten de artk para basan irketlerin patronudur Bono. Bugn 2 milyar dolarlk bir yatrm ynetmektedir ve bunun iinde Facebook ortakl da mevcuttur. Eiyle kurduu giyim markasnn rnleri Afrikadaki fabrikalarda retilmektedir. te Afrika ilgisinin nedeni de yava yava ortaya kmaktadr. U2 LTD. olarak rlandada sicile kaytl olan irketlerini, vergiden karmak iin Hollandaya taynca, rlanda kamuoyunun byk tepkisini ekerler. Bu rlandada ilk tepki ekileri deildir. Kanl Pazar iin yaptklar arky okuduklar bir konserde, RAnn bamszlk savana da en az ngiliz Ordusunun katliamlarna kar olduklar kadar kar olduklarn aklamlardr. . Ve son olarak 360 Tour ismini verdikleri turne geldikleri noktay gzel zetliyor. Gemiteki tm evreci eylemlerine ramen, bu konser nedeniyle kurulan devasa sahnenin taklp sklmesinde oluan grlt ve projenin yaratt karbon salnm nedeniyle, Dublinde Croke Park Stadyumunda yaplacak olan konser halk tarafndan protesto edilir. evreciler stadyumlara kurulan sahnenin harcad olaanst miktarda elektrik ve havayoluyla tanmas srasnda sarfedilen yakt nedeniyle mthi

bir karbon salnm yarattn savunarak bir dizi eylem yaparlar. Punk bir isyanclktan, evreyi kirleten, egemenlerle kolkola olan ve protesto edilen bir irkete dnen bir U2 vardr artk. te bugn geldii nokta budur U2 ve Bononun. Ve ite bu Bono bugn gklere kartlyor Babakanndan tm medyasna kadar. ABDden ngiltereye emperyalizm, halklarn gzn boyamak iin onu kullanrken, bu kervana Tayyip Erdoanda katld. Bylesine byk, protestocu, politik bir tavra sahip bir grupla yan yana olmak, almlar yapan, lkemizi demokratikletiren AKP iktidarnn tam da arad trden bir konser olacakt. Ve lkemize geldiinde Erdoan onunla zel olarak grt. Bir iir okuduum iin iki ay hapis yattm diyen Tayyip Erdoan kahkahalarla dinledi Bono. Bu lkedeki hak ihlallerinin bu kadar basit krntlar olduunu dinledi nk. Merak ediyoruz, F tipi hcrelerin 122 insann cann aldn, bu lkede insanlarn diri diri yakldn, ikenceleri, infazlar da dinleseydi ayn kahkahalar atabilir miydi acaba? Haline zld Erdoann iktidarnda tersanelerde, maden ocaklarnda yaanan ii cinayetlerini, ikencede dvlerek ldrlen Engin eberi, tedavi etmeyerek katlettikleri Gler Zereyi de duysayd ayn kahkahayla m karlk verirdi? Mazlum ve madur edebiyat taslayan bugnn zulm ahbaz Erdoann elindeki kan grseydi o eli skar myd, konserinde ona ve bakanlarna vgl szler syler miydi? Irakta en ar katliamlar yapt ve tm dnyann nefretini kazand bir dnemde Bushla kol kola gezen, Bushun Iraktaki en byk su orta olan Tony Blairin hem de o vahetin en youn yaand dnemde ne kadar nemli bir insan olduunu syleyen Bono, bunu yapmazd diyemiyoruz. nk politik-protest bir tutumdan hzla uzaklaan, para kazandka dilini deitiren, balangta karsnda olduu kapitalist efendilerin bugn insani(!) yz olan bir Bono var artk. Politik olmay, bu alandaki boluu ve ihtiyac grp bir pazar olarak deerlendiren ve samimiyetsizce kendisini bu ekilde pazarlayan bir Bono var artk. Bono ve U2, byle olduklar iin tm hkmet yetkililerinden vgler alp durdular. Byle olduklar iin basn tarafndan iirilip durdular. Byle olduklar iin geldiklerinde yollar kapatld, yaya olarak geilmesi herkese yasak olan Boaz Kprs onlara ald. Ama byle olduklar iin yaratlan tm o sahte havaya, o iirmeye ramen, tribnlerinin byk blm bo kalan bir stadyuma konser verip, evlerine dndlerJ

EKM 2010 | TAVIR | 19

iir
iir

pembuwe me ye le em tazi ne
cigerxwin

Te av ddn ey pembu! B hestre ave xwe Te xwe dkn, ge dkn, b van dest u gaven xwe. Xebat hemi l ser me d dest me de tevr u ber, B zar em te pek tenn pae dghe xwedi zer. Ev kaniyen hemi zer j rex gunden me ten der, Zend u benden me pr xurt em tev cotar u karker Dxebtn ev u roj erm e he ji bri ne, Welat l ser nave me le em te de be ci ne!.. (...) Dewlemenden polperest tm tm dxwn male me, Pademayi belengaz, tev be xwedi dxwn ew. Ew qereja deste me dxwn l me naprsn Em tev tazi u bri ew j xwede natrsn. (...) Ev xwedana mlen me te, j wan re dki zer, Heta yar nebn tm ew l jor u em l jer. yar dbn hn b hn em b zore dbn yek, Hndk maye bkenn sere axe sere beg. (...)

D ve re de em nebn weke er u weke mer, Ev pembu u ev genm j bo we re dbn zer. Gunden me ji xwe dbn, dbn qesr u ronahi, Xwendegah u sinema, hemi av u inahi Ev hasn u terektor te de dbn male me, di nabn gej u kor pr xwe dbi hale me. B serbesti, dlxwei bkn kar u bare xwe Mer u jn u ke u kur ruge hern kare xwe. Ne hestr u ne gri, ne kutn u ne talan, Weke xuk u bra bn dewlemend u xwedevan. D nav me de nemenn ne axa u ne ji beg, Deste xwe em bdn hev d her tti bbn yek. B epk u lilandn, b devken u xwedti, Hemi bejn b hev re: bji, bji yekiti

Diwana Duwemin, Sewra Azadi, 1954 Cigerxwin

20 | TAVIR | EKM 2010

Pamuk Bizim plak Olan da Biziz Ey pamuk, seni gzyalarmzla sularz! Seni gzelletiren sana atlan admlar, dokunan ellerdir. Elimizde kazma, krek, seni yeertip, byten emek, Hep bizdedir, lakin sana sahip olan da zenginler. Bu altn kaynaklar kymzn yan banda doar, Kol ve bilekleri gl olan ifti ve iiyiz. Gece, gndz alan biz, yine a kalan da biziz, Vatan bizim admz tar, yeri, yurdu olmayan yine biz! Emeimizi yiyip gaspedenler, paraya tapanlar, Halimize acmayan imansz ve vicdansz patronlardr. Nasrl ellerimizin emeini sormadan yiyenler, Allahtan korkmayan bizi a ve plak brakanlardr. Aln terimiz olan emeimiz onlara altn olur, akar, Bilinlenip eit olmadka, onlar hep zengin, biz fakir. Zor da olsa bilinlenerek uyanyoruz artk, Bey ve aalarn saltanatlarn balarna alacaz. Bu yolda aslan ve kahramanlar gibi kalkn, O zaman ektiimiz buday ve pamuk bize olur altn. Gzelleir kylerimiz, saray gibi aydnlanr, Okul, sinema, su ve yeilliklerle donanr. Bu aletler, traktrler tmden olur malmz, Kr ve sersem kalmaz, dzelecek bizim halimiz. Serbeste, gnlnzce koun i ve gcnze, Erkek ve kadn, kz ve olan neeyle gidin iinize. Artk ne gzya, ne alama, ne lm, ne de yama, Karde gibi olun, bolluk ve bilgi iinde yaayn. Kalmasn aramzda ne bey, ne de aa, Elele verelim, her eyde birleelim. Alk ve sevin sesleriyle hep beraber, Haykrn, deyin: Yaasn, yaasn birlik!.. kinci Divan, zgrlk Devrimi, 1954

EKM 2010 | TAVIR | 21

yrmek

Cmleten Merhaba! Ve nce iir diyerek Nazm Hikmetin 1935 ylnda yazd Yrmek iirini paylaalm: Yrmek; yrmeyenleri arkanda bo sokaklar gibi brakarak havalar boydan boya yarp ikiye bir mavzer gz gibi karanln yzne bakarak yrmek Yrmek; dost omuzbalarn o omuzlarnn yannda duyup kelleni orta yere yreini yumruklarnn iine koyup yrmek Yrmek; yolunda pusuya yattklarn arkandan elme taktklarn bilerek yrmek Yrmek; yrekten glerekten yrmek Nazm bu iiri yazdndan bu yana 75 yl gemi ama, hala her dizesi yerini buluyor. nk hala yryenler var. iirin lmszl ite budur. lmsz olan harflerden oluan kelimeler, kelimelerden oluan dizeler deildir tek bana. mgelerdir, anlamdr. Ki yryenler verir anlamn iire. Yrmek, adm adm byyen bir umut servenidir elbette. Eski ama eskimeyen bir marmzn diliyle Yryoruz dalgalar gibi... diyebiliriz. Ki zorluklar, zahmetleri, zorbalklar aarak yrnyor ite . Dalgalar gibi... Yrmek, srl bir aynadr hi kukusuz. Her adm ayna tutar doruya ve yanla, geree ve yalana, fidanlara ve duvarlara, insanla ve zorbala... Sz verip tutmayanlarn yzszlne tutulmu bir aynadr her adm. Ki krmak isteyileri bu nedenledir. Yrmek, Glsmanlarn o byk yryne adm eklemektir. Ve her admda 122lere bin selam vermektir bu yry. Ki ancak byle srer kr duvarlara kar insanln onur taarruzu...

Yrmek, her admda hayata sunulan armaan bytmektir. Ki air hakldr: Onur dediin ey / hayata sunulmu bir armaandr Ve o armaann mayasnda fedakarlk vardr. Fedakarlk ise insanlk onurunu ahlandrmaktr... Yrmek, hakll zamann yzne, hnc da hakszlarn yzszlne yazmaktr her admda. Ve hakllk, yrye getiinde tarih denir artk zamana. Yrmek, bozkra umut yamuru olmaktr. Ki her bir adm besler diren ieklerini. O iekler solmadlarsa bunca zaman, ite bundandr... Yrmek, her bir admda tecrit duvarlarna balyoz indirmektir. Ki sarslr o zaman beyaz lmn kara krallk taht. Her bi admda byrken hayat denilen kavga, o admlarn kesintisizliinde hisseder yok oluunu sessiz lm... Yrmek, umarszln ortasna dayanmann kvlcmn drmektir. Ki her bir admda rlr dayanmann nak, ilmek ilmek hayat... Yrmek, dalmak iin rzgar bekleyen suskunlua sesimizi tamaktr. Her adm bir avazdr imdi, Edirneden Karatatan, oradan buradan bir avazdr her adm. Ve boulmak istenen sesimizi tar hayatn iine. Ki sessizliin perdesini yrtar her adm... Yrmek, sahiplenmenin ve yalnz brakmayn ve unutmamann oca olan vicdann imzasn atmaktr yollara. Ki vicdan yrye geti mi, o byk insanlk nefes alr her admda Yrmek, kanksama zehirine kar direncin panzehirini tar zamana. Ve zaman kurtarr ylgnlktan. Acy umuda, alacakaranl afaa ve aresizlii dirence evirir adm adm. yle bir yrytr ki bu, yedi kat beton ve demir altnda olsa da yreimiz, hisseder onurun admlarn. Hisseder her bir adm kalbinin her atnda. Ve o yolda ve bu voltada atlan her adm, omuzumuza atlr bu macerada. te yle...J

Tutsaklar rgtlenmesinin TAYADa mesaj

an
an

tam iki ay sonra

niyazi ylmaz
En zorba hapishane, insann kendi kafasnn iinde kurduu hapishanedir. eyh Bedreddin

Yer Bursa... Tiplerden H... Modeli zel... 19 Ekimi 20 Ekime balayan geceydi... Uzun bir yolculuun arifesinde son hazrlklar yaplm, Boranlara en gzel elbiseleri giydirilmiti... Dnbayram tadnda ve havasnda yolculua balanacakt. En gzel, en sevilen yemekler yendi o gece En gzel, en sevilen trkler sylendi o gece En gzel, en sevilen iirler okundu o gece Ve o gece en gzel oyunu Murat oynad

Onlar! O halk dmanlar Hep beraber retin biz olmadan ama sadece biz tketelim, bizim olsun her ey. dediler. Halka ve hakka dmandlar onlar Biliyorlard ki, bir arada bulunmann, hep beraber retip hep beraber tketmenin de yarin yanandan gayr bir ortaklk kltr vard, ki bu kltr koullar icab dlard zel mlkiyeti Ama kleletirdikleri insanlarn bir arada zorla altrlmalar sonucu elde edilen zenginliklere el koymaktan geri durmadlar. Zorla kleletirdikleri insanlar sadece retimde bir araya getirdiler, balarna silahl adamlar koydular. Olmaya ki bir araya gelip isyan etsinler

Sras gelince naz etmeden att kendini sahneye. erkes havas eliinde, ayaklar ritmik erkes oyununa dalverdi Keskin ve kendinden emin admlar ard ardna dvverdi yeri Murat bir kuu gibi zarif ama daha ok bir kartal gibi heybetli, kararl ve atlgan Dalarcasna kavgann orta yerine, ekercesine patlamaya hazr yreinin pimini Ve o gece en gzel oyunu Murat oynad. *** lk insanlar bir arada olmann gcyle dev hayvanlar avladlar. Hep beraber davranmann, gerekliliin ve zamanlamann yaratt kolektivizmin tadna ve gcne vardlar. Ne zaman ki zel mlkiyet ortaya kt.. O zel mlkiyetin sahipleri, bir arada bulunmann, birlikte hareket etmenin, birlikte retip hep beraber tketmenin en byk dman oldular

Daima korkular byk oldu nk haksz yere ve zorla klelerin emeine el koyduklarnn onlar da farkndayd Biliyorlard... Grnrgrnmez balarla dnyadan, birbirlerinden soyutladar, tecrit ettiler kleleri Olmaya ki, bir araya gelip glerini birletirip SYAN etsinler! *** Murat bir kez daha serte vurdu ayan Titretti zindan Uuldayan bir depreme dnt, yayld yayld erkes efsanelerinin mitolojik kahraman Pharmata kesti her yan Pharmat gibi avulad atei Tamak iin ezilenlere Yedi Yllk Yolu aydnlatan mealenin ateiydi elindeki lk atei ***

24 | TAVIR | EKM 2010

O kleler ki, kk aylarn byk nehirleri besledii gibi fke biriktirdiler. Vakti zaman gelince, bir nehir gibi kabaran kin ve fkeleriyle efendilerden intikam almak iin Yz yllar boyunca, belki de binlerce yl sabrla krklediler, beslediler yreklerindeki o fkeyi, ta ki efendilerin, kafalarnda yaratt korku dalarn ykmak; efendilerin, korkuyla kafalarnda rdkleri tecrit duvarlarnda gedikler amak iin, ilerinden Spartaks adnda Trakyal bir kle gladyatr kp, onlara isyann yolunu gsterene dek Yz akn Romal (Lejyoner) yerde yatyordu. Kle saldrs bir an dururmu gibi oldu ve ardndan iki kat iddetle yeniden balad. Yarm yamalak silahl (yar plak) adamlar (kleler) kendilerini Romallarn kllarnn zerine frlatyorlard. Bedenini kl delip gemi bir kle, zerine saldran askerin boazna sarlm onu bomaya alyordu (1) zel mlkiyet O insan kirleten melun, haset, haris davran ve duygu Ezelden beridir kolektivizmin, dayanmann, birlemenin, bir arada olmann yaratt gce, srt srta vermenin yaratt iradeye dmandr. O zel mlkiyet ki, bir kez ortaya knca yaps ve ona zemin sunan maddi koullar geceyi bencillii retir, besler. O bencilliktir ki, bir kez ortaya knca, yok oluncaya dek yaratcs zel mlkiyeti besleyen bir hal alr.Ve odur kleyi yaratan, son serfimarabay ve sonra proleteri mparatorlar, krallar, paalar, padiahlar, ahlar ile beyler ve az salyal burjuvalar hep Onu korumak iin kan dktler, zulme, ikenceye ba vurdular Ve sefalete mahkum ettikleri ezilenleri ba kaldrmasnlar, bakalarn uyandrmasnlar diye tecrit ettiler. Kafalarda korku dalar yarattlar Kafalarda beyinleri hapsetmek ii korku duvarlar rdler Yetmedi yedi kat yerin dibinde, ssz adalarda, ku konmaz kervan gemez llerde zindanlar, hapishaneler ina ettiler ve fiziksel olarak tecrit ettiler. ***

Sras gelince naz etmeden att kendini sahneye. erkes havas eliinde, ayaklar ritmik erkes oyununa dalverdi Keskin ve kendinden emin admlar ard ardna dvverdi yeri
Murat mziin ritmiyle keskin bir dn yapp kartal kanat at kollarn Ba dik, marur Muktedirler, Kr hcreler! dedike, o bir dizini yere vurup Umut hcrelerinize smaz diye haykrd. Muktedirler, Gngne grmez hastalkl hcreler! dedike o, O yklr bir gn khne duvarlarnz, zira omuzdan dmeyi gze alm ba yenecek g, hapsedecek duvar, tecrit edecek hcre yok dnyada! diye haykrd. Pharmatn olu diren kesildi her yanyla Ve mziin ritmine uygun, o gece, meydan okumaya devam etti Murat *** nce korku dalar yaratrlar; beyinlerini korku duvarlarnn

Murat bir kuu gibi zarif ama daha ok bir kartal gibi heybetli, kararl ve atlgan Dalarcasna kavgann orta yerine, ekercesine patlamaya hazr yreinin pimini Ve o gece en gzel oyunu Murat oynad.

EKM 2010 | TAVIR | 25

*** (Balarnda Spartaks) Batan aa zrhl, uzun Etrsk kllaryla silahlanm yz gladyatrlk kuvvet, dank Roma hattna dev bir yumruk gibi indi, sonra dnp tekrar indi. () Etraftaki Gladyatrler kkrediler () ve be dakikalk sre iinde, Gl Savanda Clodiusn bana geldii gibi Furiusun yarm lejyonluk gc de tam bir bozguna urad. bin kiilik ( Romal) kuvvetin sanca ele geirildi (kleler tarafndan ) ve sapndan koparlp amurlarn iinde ezilerek paraland. (2) yleyse her hcre duvarna Bir gn mutlaka bu karanlklar kacak aydnla. Yazalm. Paralayalm tecrit duvarlarn. Birleerek var olmann sevincine varalm. Neden tecrit ederler? Neyin korkusudur bu? Bir gn yoksullarn, sefalete itilenlerin yarattklar glerinin, onlarn dnyasn yerle bir edecei gereinin korkusudur. Tecrit ederek dnyalarn koruyorlar. Mesela, tek tek, elimsiz, beceriksiz, ne yapacan bilmeyen iilerin, kitle hareketi iinde nnde durulmaz bir g olduu grlr. Tpk Spartaksn kle ordusu gibi *** murat zdemir... 19 aralk 2000... bursa zel tip hapishanesi... yoldalar iin kendini feda etti... iine hapsederler halkn Sonra insanlar kendi kck hcrelerinde yaamaya zorlarlar. O kk hcrelerinde, insanlar gnlk ilikilerinin en kk ayrntlarnda boulurlar nemsiz kk sorunlar dnyann, yaamann odana oturturlar dnyalarnda, lkelerinde, ehirlerinde, mahallelerinde, evlerinde tecrit edilen insanlar. Artk herkes kendi hcresinde yaar duruma gelir. Gnlk maiet derdi, evresinde olup bitenle ilgilenmesinin nne geer. Elli metre tesinde ikenceye yatrlm, coplanan, bangr bangr baran, ikence odalarnda a-susuz bekletilen insanlar grmezden gelirler! Ekonomik, sosyal, siyasal ve fiziksel tecritin sonular, korozyana uram, paslanm demir ile ayndr insanlarn zerinde O pas her gn biraz daha kemirir, yok eder onlar. Her gn kendi hcresinde yaayp, gzleri grnmez balarla bal, ellerayaklar grnmez zincirlerle zincirli olanlar, bir gn birer gerek (smrye) tutsak olduklarnn bilincine varacaklar! Ve o gece 19 Ekimi 20 Ekim e balayan gece En gzel sz Murat syledi:

Ben bir erkes kamasym, Saplarm kendimi brne dmann. Krlrm, ama eilip bklmem nk ben bir erkes kamasym. Sznn eriydi Murat Tam iki ay sonra. J

----- o ----(1) Lewis Grassic Gibbonun Spartaks adl eserinden. (2) A.g.e.

26 | TAVIR | EKM 2010

biyografi
biyografi

alakgnll, partili bir ozan: pablo neruda

mete ylmazer

Gelin de grn sokaklardaki kan Gelin de grn Akan kan sokaklarda Gelin de grn kan Sokaklarda akan Pablo Neruda

Kavgada kazanlan adalet gnnde Sizler sessizlik iinde dm kardeler Bu ulu gnde Ulu kavgada beraber olacaz.(Pablo Neruda) Evet, hep beraber olduk bu ulu kavgada, yrei vatan sevgisiyle dolu, szn kl yapp kuananlarla Gn oldu, armha gerilmi bedenlerimiz en zalim zamanlarda onlardan g ald. Gn oldu, kurun yamuruna siper ederken bedenlerimizi, iir tadndaki yaamlarmz bugnden yarna tayanlar; tarihin gergefine binbir renkli oya gibi ileyenler biraz da onlard. Onlar ki Nazm, Ahmed Arif, Aragon, Mayokovski, Neruda Onlar ki bizim bir yanmz, cokun akan selimizdir Heybetli dalarn mahzun tepeleri, kuytu vadilerin yaln narlar, yer altnn biriken fkesidir. Ki hayatn bizzat ortasnda, Ayaklarmz yeryzne basyor. Bu kalc topraklarda yryeceiz. Bir srra varmyoruz, sr biziz diyen lmszlerdir.

Ki ad Pablo Nerudadr O lmszlerin en nde yryenlerinden iir gibi yaanm bir hayatn ta kendisi

Doaya Sevdal Bir ocuk Ozan, Pasifik Okyanusun lgn dalgalarna gs geren ilinin Parral kasabasnda yaama merhaba der. Henz yzyln badr. Tarih 12 Temmuz 1904 gsterir. Ailesi adn Naftali Ricardo Reyes Basoalto koyar. Smrgecilikten kalma bir gelenektir bu; uzun, upuzun isme sahip olmak. Ancak iirlerini, babasnn kzacan dndnden Pablo Neruda adyla yaynlar.Ve tm dnya onu bu adla tanr. Babas Jose Del Carmen lkenin en ar ilerinden demiryolunda memur olarak alrken, annesi Rosa Naftali Basoalto ilkokulda retmendir. Yoksul ve emekidirler. Her yoksul gibi, alnteri ve emeini satarak yaarlar. Annesi doumundan ok ksa bir sre sonra yoksul hastal veremden lr. Babas bu kasabada daha fazla kalmayarak Yeni Topraklar dedii Temucoya yerleir. Burada yeniden evlenerek kendini toprak ilerine verir. vey annesi Trinidad Candiay, vey anne demeye dilim varmad kadn diyerek sayg ve sevgiyle anar. Smrgeci spanyollara kar uzun yllar mcadele etmi, ykma ve yamaya uram Temuco, adeta gemii olmayan kentlerdendir. 1910 ylnda eitimine burada balar. ocukluundaki yalnzln, doa ve hayvanlarla i ie yaayarak gidermeye alr. Ki, Bugn air Neruday hazrlayan nitelikler bence tabiat sevgisidir. diyecek kadar doaya sevgi duyan air; lkbahar, bakaldrnn ta kendisidir. der.

EKM 2010 | TAVIR | 27

Tellerinden arklar yerine kanlar akan spanya gitarlarna ilk kurunlar atldnda, benim iirim bir hayalet gibi sokaklarda dolayordu. Sonra yava yava iine kkler sokuldu. Ve damarlarnda kan akmaya balad. te o gnden sonra herkesin yolu benim de yolum oldu. Yalnzln gneyinden kuzeyine g ettiimi gryorum. Orada yayor insanlar, benim alak gnll iirimi kendine kl yaparak, byk straplar arasnda terini silecek mendil diye aacak ya da ekmek savanda silah olarak kullanlacak (Pablo Neruda)
ocukluu yalnzlklarla geen Neruda, sk sk odasna, kendi i dnyasna kapanr. Yalnz kaldnda defterine aklna gelen dizeleri karalar. Kk kk dizeler birikmeye balamtr. lk iiri annesine yazar. Yazd iiri okuyan babas, kad Nerudaya uzatrken, Nereden kopya ettin bunu? diyerek tepki gsterse de; bu ayn zamanda iirine ynelik ilk eletiridir. Sk sk kendisine ilk iiri ne zaman yazd sorulan Nerudann cevab, airce olur: () Beni arayan iir / birden geliverdi. Bilmiyorum, nereden geldi, / ktan m, bir nehirden mi, bilmiyorum. / Kim bilir nasl ve ne zaman, / hayr, sesler deildi, szckler / deildi, ne de sessizlikti gelen, / ama bir sokaktan arlyordum, / gecenin dallarndan, birden bire baka yerlerden, / azgn yangnlar iinden ya da bir akam dnerken, / orada yzm bile belirsiz, / gelip bana dokunuverdi Bu air ocuk, henz 12 yandayken air Gabriela Mistrol ile tanma frsat yakalar. Kz okulunda mdire olarak grev yapan bir air Mistrola kar ilkin ekingen davranr. Fakat ok gemeden onun ne kadar insan sevgisiyle dolu olduunu grr. Mistrol, okumas iin kitap verir. Rus edebiyat ile ilk tankl bu sayede olur. Okuma sevgisi adeta bir tutkuya dnr. Ktphane, hayatnn ayrlmaz bir parasna dnrken; babasyla birlikte sk sk yk trenleriyle tanmad blgelere yolculuk yapar, buralar tanr. Demiryolu iilerinin hayatn, alma koullarn gzlemler. Bu hayat tandka, lkesinin gerekliini grdke siyasi tercihlerinin ilk biimlenii de ortaya kmaya balamtr. iirinin ana temasnda bir sre sonra grd bu gereklerin etkilendii hayatlarn izleri grlmeye balayacaktr.

Gen Nerudann bu yllar yoksulluk iinde geer. Daha 16 yandadr. Ancak eitli evrelerde airlii duyulur. Dz yaz ve iir denemelerini adeta kendini ifade etmenin bir arac haline getirir. Kendi deyimiyle onun iin, iir, durmadan akan bir nehirdir. Temucodayken ayn zamanda datmcln da yapt ilerici yayn organ Claridadda yazlar yaynlanr. ok gemeden devlet yanls etelerce renci Birliinin brosu baslp tahrip edilir. Yasalar kimden yana? sorusu karlarna kar. nk, birliin brosunu basp tahrip edenler deil, renci birliinin yeleri sulu bulunup tutuklanr. Gen ve yetenekli bir renci olan Gomez Rojas grd ikenceler sonucu ldrtlarak ldrlr. Bu lm gen Neruday derinden etkiler. Ve zaman akar Bu sevgi dolu air gen byr. Artk niversiteye gitme zamandr.

niversite Yllar Babas okuyup bir meslek sahibi olmasn, bunun iin niversiteye gitmesi gerektiini dnr. Ona gre bir kariyer sahibi olabilmek iin okumak arttr. Fakat Nerudann hayalleri ok farkldr. O hayat dolu dolu airce yaamann derdindedir. Onun dnyasnda kitap ve iirler vardr. Aklar, deli-dolu kavgalar, bitimsiz servenler onu beklemektedir. Elinde kitap dolu teneke bavulu, zerinde ince elbiseyle bakent Santiagoya doru yola kar. Yl 1921i gsterir. Bakentte 513 Nolu diye adlandrd bir odaya yerleir. Bu yllarda yaadklarn asla unutmaz. Zorlu gnler geirir. A kald gnler olur. Ancak bu gnlerde dahi onun hayalinde hep iir vardr. Deiik airlerle dostluklar kurar. Farkl etkinliklere giderek iirler okur. renci Birliinin iir yarmasnda, binlerce iir arasnda birinci olur. Bu iiri herkes onun kendi sesinden dinlemek ister. Fakat o kendi iirini heyecandan okuyamaz. niversitede Fransz Dili ve Edebiyat okuyan Neruda, bir sreliine anarist evrelerden etkilenir. Fransz anaristlerin eserlerinden eviriler yapar. Akam Alacas adn verdii ilk iir kitabn, 1923te evinin mobilyalarn ve babasnn verdii saati satarak yaynlatr. Ardndan Yirmi Ak iiri ve Umutsuz Bir ark kitaplaryla lkede tannmaya balar. niversite yllarnda lkesini boydan boya gezme frsatn yakalar. Bu gezi; lkesini, lkesinin insanlarn daha yakndan tanmasna yardmc olur. Halknn her eyi dinlediini fakat iiri dinlerken yaad heyecan ve cokuyu fark eder. Bu yllarda ilideki kltr-sanat yaam, Avrupann, zellikle de Fransann etkisindedir. nemli yazarlar Pariste yaar. yle ki Franszca iir yazmak adeta ayrcalk olarak grlr. Edebi-

28 | TAVIR |EKM 2010

Sorunun cevab kendindedir: Bu andan itibaren politika, yava yava iirlerime girmeye, hayatm etkilemeye balamtr. iirlerime, sokaa alan kapy kapayamazdm, tpk gen air kalbimden, aka, hayata, sevgiye ya da zntlere alan kapy kapamayacam gibi. (Yaadm tiraf Ediyorum / Syf. 83) Kaplarn hi kapamad. Hep o kapnn arkasndaki halkla i ie olup onlarn sesini soluunu haykrd. Yine de olgunlamasna biraz daha vakit vardr. Onun iin zaman henz erkendir.

air Bir Konsolos Ozan, 1927den sonra pek ok lkede konsolosluk grevinde bulunur. Rangoan, Colombo, Bativia (bugnk Cakarta), Cavra, Singapur, Barselona, Madrid, Meksika, Buenos Aires, Paris... konsolos olarak grevli olduu ehirler arasndadr. Konsolos olarak grevli olduu yerlerde halkn yaam onu derinden etkiler. Grdkleri, politik bilinlenmesine etkide bulunur. ahit olduu tablo dnyann her yannda benzerdir. Bunu bir kez de kendi gzleriyle grm olur. Daha sonra yazd dizelerde burada grdklerinden izler bulmak mmkndr. Konsolos olduu blgenin insanlaryla i ie olur. Onlar daha yakndan tanmak ister. Onlarn yaad yerlere gidip lokantalarnda yemek yer. Batl smrgeci dostlar onun bu tavrn dosta uyarmay ihmal etmez. O bylesi smrgeci bakla yaplm dosta uyarlar dinlemeyerek, yalnzln halkla i ie yaayarak gidermeye alr. Neruda, Asya lkelerinde bulunduu srada iir ve an yazmay ihmal etmez. Bu gnlerde yaayacaklarn tatl, dokunakl yer yer ackl anekdotlarla kaleme ald yeryznde konaklama eserinde dile getirir. Bir airin lm, Bir airin Doumu Neruda, PENin Arjantinde Ruben Dario ansna dzenledii bir etkinlie katlr. Burada Federico Garcia Lorca ile tanma frsat olur. Toplantda Lorca ile birlikte doalama bir det yaparlar. Bu ayn zamanda dostluklarnn da balangc olur. Bu arada iktidara halk bir hkmetin gelmesiyle Neruda spanyann Barselona konsolosluuna, sonra da Madrid konsolosluuna atanr. Ve ok gemeden iki dost spanyada yeniden karlarlar. Dostluklar burada devam eder. spanyada pek ok sanatyla dostluklar kurar. Dostlaryla iir in Yeil At adl bir dergi karrlar. Derginin tam 6. saysnn hazrlklar yaplrken, Afrika garnizonundan Frankonun ayak sesleri ykselmeye balar. ki dost 19 Temmuz 1936 gecesi birlikte bir sirke gitmeye karar verirler. Fakat Lorca bulumaya gelmez, gelemez. Neruda onun kuruna dizilmek iin faistler tarafndan gtrld-

yat evrelerinde, bir yazarn tannmasndan sonra mutlaka Avrupaya gitmesi gerekir eklinde bir anlay hakimdir. Yirmi yanda ilinin en tannm airlerinden biri olduu halde o bu anlayn etkisine kaplmaz. Kahvelerde festivallerde, renci toplantlarnda iirlerini okur. O, hayatn ortasndadr. iirleri dilden dile yaylr; pavyon fedailerinden devrimci muhaliflere; emekilerden renci genlie, gen aklara Latinlerin o ularda yaayan insanlar, onun iirleriyle coar, neelenir, hznlenirler Onlarn dilinden, yreinden anlamakta; ses, sz olmaktadr lkesinin insanna Ozan, bu yllar anlatrken daha sonra, niversiteyi, bitiremedim der, nk niversitede politika beni tamamen kendine ekmiti. iirlerine Szmaya Balayan Gerekler Ozan, lkesini ve halkn byk bir akla sever. Yaad duygu younluu lkesindeki politik atmosferin deiimi ile gl bir dnme uramaya balar. renci genlik politize olurken, ii grevleri, gsteriler hayatn doal bir paras haline gelir. sizlik artar. Halk tepkisini bir ekilde ifade eder. Bakr ve kkrt madenlerinde alan iiler binler olup bakente akarlar. Sol, sosyalist gazetelerin saysnda belirgin bir art grlr. Halk muhalefeti giderek glenir. Tm bu gelimeler zerine bir air olarak halkn yaadklarn yreinde hisseder. nk beslendii kaynak halk pnardr. Onun yaad aclar, yokluk ve yoksunluklardr. Fakat bunu iirlerinde nasl yanstacaktr? Eski tarz iirler yazmaya devam m edecek, yoksa halknn yaadklarna tercmanlk m edecektir?

EKM 2010 | TAVIR | 29

amak mmknd. spanyada dost edindii ve etkilendii dier bir air de Miquel Hernandezdir. Anlarnda bu dostlua dair ise unlar syleyecektir: Onu tandmda kendi ayakkablar ve kyl pantolonuyla, lkesi Orihveladan yeni gelmiti. Kynde kei obanl yapt syleniyordu. () benim evimde kalyor ve burada iirler yazyordu. Baka ufuklar ve baka dnyalarn izlerini tayan benim Gney Amerika iirim yava yava onu etkiledi ve deitirdi. (Age / Syf. 177) Neruda da onun salndan, yaam tarzndan, cokunluundan etkilenir. Bu kei oban air, balayan i savata yerini almakta gecikmez. Halkn yannda faizme kar savaa katlr. Faizme kar coku dolu iirler yazar. Bir elinde silah, bir elinde kurtulu dizeleri savata, yenilginin belli olduu gnlerdir. Dostu Nerudann ili konsolosluundan uzaklatrld ve Fransada olduu gnlerde ili eliliine snmak ister. Fakat elilik onu kabul etmez ve tutsak der. Frankonun zindanlarnda veremden lr. Neruda bir yakn dostunu byle yitirir. spanyada faizm, i savatan galibiyetle kt. Fakat Neruda, yaad ve grdklerini asla unutmaz. Onun iin hibir ey eskisi gibi olmayacaktr. Tarihin bu annda, faizme kar bu sava kaybedilmi olsa da, Neruda kendi iindeki savan galibidir. Tellerinden arklar yerine kanlar akan spanya gitarlarna ilk kurunlar atldnda, benim iirim bir hayalet gibi sokaklarda dolayordu. Sonra yava yava iine kkler sokuldu. Ve damarlarnda kan akmaya balad. te o gnden sonra herkesin yolu benim de yolum oldu. Yalnzln gneyinden kuzeyine g ettiimi gryorum. Orada yayor insanlar, benim alak gnll iirimi kendine kl yaparak, byk straplar arasnda terini silecek mendil diye aacak ya da ekmek savanda silah olarak kullanlacak (Age / Syf. 140)

n daha sonra renecektir. Ve artk 1 milyondan fazla gen-yal insann ld, yz binlerce insann mlteci olarak yurdunu terk etmek durumunda kald spanya Sava balamtr. Ozan bugnlere dair iirimi deitiren bu spanyol Sava, benim iin bu airin lmyle balar. diyecektir. Ve air dostu Lorcann ardndan, onu adeta iiriyle lmszletirir. Issz bir evde, / korkudan alayabilsem / Gzlerimi karabilsem de / yiyebilseydim / Senin sesin iin yapardm, / bunlar / Yal portakal aac sensin / Senin iirin iin yapardm, / bunlar / lk la fkran iirin / Baksana, / maviye boyuyorlar hastaneleri, / senin iin / () / Brak seni dleyeyim bir tala / Sen, saln ve gelinciklerin ocukluu / Sen saf genlik, zgr kara bir k gibi ey / Sz aramzda Federico / imdi kimseler kalmad kayalar arasnda / Brak da basit olsun szlerimiz, / sen ve ben gibi basit / iir neye yarar iyler iin yazlmazsa / Bu gece iin yazlmazsa / () Neruda, deerli dostu Lorca iin, spanyadaki airler arasnda en ok sevileni, en ok beenileni ve o neesi ile en ok ocuu andryordu. diyerek u vgleri yapacaktr: Ne mkemmel bir air! Onda grdm yreklilie ve dehaya, heyecanl bir kalp ve duru sese bir daha hi rastlamadm. Federico Garcia Lorca, eli ak bir sihirbazd bir nee kayna idi. inde tad yaama sevinci ile bir yldz gibi parlad. Soy ve komik, esiz mzisyen, parlak pandomimci, ekingen ve batl inanl prl prl ve iyi yrekli Lorcada spanyann bir an ya-

Kalbimde spanya spanyada kald gnlerde de iirler yazmaya devam eder.

30 | TAVIR |EKM 2010

Bugnlerde yaad youn duygular iirlere dker. Onun yrei hep spanya halknn yannda faizme kar savatadr. Mcadelelerini destekler. Bu dnemde yazd iirler Kalbimde iirler adl kitabnda toplanr. Kitap; yrekli bir ozan iin, bir sosyalist iin hayat boyunca kvanla anaca ekilde yokluklar iinde cephede baslr. Terk edilmi bir manastr, basmevi olarak kullanlr. Kitabn basmnda bir mcadele ve azmin yannda iirin savataki etkisine de rnektir. Bask iin kat yoktur. Eski bir deirmende kat yaplr. Dman birliinden, yaral askerleri kanl elbiselerine kadar ne bulunduysa kada malzeme yaplr. Bu koullarda kitap baslr. Savan sonuna doru ou insan yanna yiyecek almak yerine bu kitab almay tercih edecektir. Bu bir airin yaayabilecei en byk onurlardan biridir. Neruda, Fransada olduu gnlerde spanyadaki faizme kar mcadeleye destei devam eder. Burada Paul Eluard ve Aragonla tanp dost olurlar. Dostluklar geliip glenir: Her ikisi de vazgeilmez sadk dostlarmdr. Sanrm onlarda en ok houma giden ey byklklerini inkar etmeleriydi. (Age / Syf. 192) diyecektir sonraki gnlerde bu dostlar iin. Fransadaki gnlerinde spanya iin mcadeleye devam eder. spanya Savandan etkilenmi Fransz air Nancy Canord ile derleme bir iir kitab hazrlar. Kitabn adn Dnya airleri spanya Halkn Savunuyor koyarlar. Deiik yazarlardan iirlerin yer ald kitap, Nancynin Fransadaki evinde baslr. Basmnda Neruda da yer alr. Bunu kendine bir onur sayar. Ki o gnlerde bu iki yazar gibi pek ok air, edebiyat ve sanat, aydn faizme kar mcadele eden spanya halknn mcadelesine destek olur. ki arada durup tarafn sememek, faizme g vermektir. Bugn olduu gibi gemite de byledir. Bu, kiilerin niyetlerinden bamszdr. Ya halktan yanasn, ya da smr ve zulm dzeninden... Ortas yoktur. zellikle bu snav aydnlar iin daha bir zorunludr. Yan bandaki katliamlara, ikenceye, faist saldrlara sessiz kalmak su ortaklna tekabl eder. Bu snavda onlar byk ozan, air, sanat, aydn yapan ann bu anlamda tan olmas ve halknn yannda, onlarla birlikte saf tutmasdr. te Neruda bylesi bir dnceyle hareket ederek kendisi gibi air, sanat aydnlar faizme kar bir araya getirerek eylemler yapar. Bu amala spanya halkna destek iin bir araya geldikleri aydnlarla, trenle Madride gitmeleri bunlardan sadece biridir. Neruda, spanyada i sava kaybedilmi olsa da Franko faizminin zulmnden kaan mltecilerle ilgilenir. Bunu kendisine kar vicdani bir sorumluluk olarak grr. Yz binlerce insan Fransaya mlteci olarak gemitir. Fransadaki gerici iktidar ise bu mltecileri faizmle su ortakl yaparak ya hapishanelere, ya da llere gnderir. ilideki halk hkmet Neruday bu gmenleri iliye getirmesi iin grevlendirir. Neruda bylesi bir greve gerek bir mutlulukla balayarak hzla kollar svar. nne deiik zorluklar, engeller karrlar. Pek ok hain ve alaklklara tanklk eder. Hibiri grevini yapmasna engel olamaz. II. Paylam Sava balamadan ou yal, kadn, erkek

ve ocuklardan oluan binlerce mlteciyi iliye gndermeyi baarr. airin Senatrl Yrei halkn yannda bir air halkn yaad yoksullua, ezilmilie sessiz kalamaz, olanlar grmezden gelemez. Bu plak gereklerden kimse kaamaz. Bir gazetecinin dedii gibi, Bu lkede air karara varmaldr. Ya Cadillaclar, ya da ayakkabsz ve okulsuz insanlar! Evet, bunun aras yoktur. Bu gerekleri grp de hala kendi fanuslarnda iir, roman yazmaya ve sanat yapmaya alanlarn eserlerinin hibir anlam yoktur. Neruday, bylelerinden ayrp lmsz klan onun halknn yannda saf tutmasdr. Halknn yaadklarna sessiz kalmamasdr. 1943te Meksikadan lkesine dndnde halk iin bir eyler yapmak ister. Senatrlk iin aday olur. iirlerini ve yreinin de alp halkn yaad blgelere gider. Hepsinin yank yzleri vard. Yalnzlklar ve terk edilmilikleri karanlk bir donukluk gsteren gzlerinde dile getiriyordu. lden tepelere kmak, yoksul evleri tek tek dolamak, insanlktan uzak bir yaanty tanmak ve inzivaya ekilmi insanlarn tek midi olarak ortaya kmak ho bir sorumluluk deildi. Bununla birlikte iirim bana onlarla iliki kurma yollarn at. iirim, halkm ve onlarn g yaantlar arasnda dolaabiliyor ve onlar tarafndan lmsz bir karde olarak kabul edilebiliyordu. (Age / Syf. 260) Yrek diliyle halknn zlem ve aclarna tercman olur. Dizelerinde emeki halkn fke ve taleplerini dile getirir. Gitmedii ev, ayak basmad amurlu yol, tozlu sokak brakmaz. ilerin lmne altrld madenlere iner. Yoksul sofralarn paylar. Sendikalarda iilerin canl sohbetlerine ortak olur. Bu uzun yolculuklarm boyunca en yoksul evlerde, kulbelerde ve bozkr insanlarnn barnaklarnda gecelemeye altrdm kendimi. Her gittiim yerde beni iiler, ellerinde kk bayrakla karlyordu. (Age / Syf. 263) ilinin yoksul emekileri kendinden grdkleri bu insan utandrmaz. 4 Mart 1945te senatr seilir. Byk bakr ve gherile ocaklarndaki binlerce emekinin kendisine gvenip oy vermi olmasndan her daim gurur duyar, onurla anar. Partili Bir Ozan Nerudann en belirgin zellii onun partili bir ozan olmasdr. Daha sonraki yllarda partili/rgtl olmasyla ilgili unlar syler: airin grevlerini mantki sonularna ulatrarak doru ya da yanl, karara vardm: Toplumda ve hayatta ykmllm alak gnll bir partilininki olmaldr. Bu karar parlak baarszlklara, kimsesiz zaferlere, sersemletici yenilgilere tank olduum halde verdim. Kendimi Amerikann mcadeleleri iinde bir aktr bularak, anladm ki, insan olarak grevimi, yeteneklerimi, birleen halklarn kabaran gcne katmaktan; onlara maddi ve manevi olarak, tutku ve umutla katlmaktan baka bir ey deildir. nk yalnzca o kabaran selden, yazarlar ve halklar iin

EKM 2010 | TAVIR | 31

gerekli ilerlemeler doabilir. (iir Bouna Yazlmayacak / Nobel Konumas / Aktaran: Latin Amerika Bakaldryor / Syf. 405) Nerudann bu rgtl tavr esasnda rgtl olmann yaratcl ldreceini syleyenlere de bir cevap niteliindedir. Neruda aksine partili/rgtl olup ok gzel eserler retmenin addr. Bu yanyla bireyci bohem retimler iinde olan burjuva ve kk burjuva sanatlara ideolojik bir darbe de indirmi olur. Ki Nerudann iirlerinden, sanatlndan, ok iyi bir air olduundan sz edip de onun komnistliini, rgtl olmasn gizlemeye ya da bu zelliklerini grmezden gelmeye almalar da bouna deildir. Onun byk air olmas ve lmszl, dnya grnden ve rgtl olmasndan gelir. Neruda, ili Komnist Partisi (Partido Comunista de Chile / PCC)ne 5 Temmuz 1945te ye olmasna ramen kararn esas olarak spanya Sava srasnda vermitir. Bu anlamda spanya Savann zerindeki derin etkisine tank oluruz. Ona gre airler iirleriyle bir bayrak gibi egemenlere kar halknn yannda savamaldr. Bu da ancak rgtl olabilecek bir savatr. Yreinden fkran dizelerini her daim halkn mcadelesine sunar. O bir komnisttir. Tpk Nazm Hikmet gibi Firari Ozan: iir syandr Neruda demokrasi vaatleriyle iktidara gelen, ayn zamanda eski arkada olan, Gonzales Videlann ak bir ihanetini yaar. Videla giderek bask ve terr arttrr. PCCyi yasaklar, demokrat ve ilerici evrelerde baskdan paylarna deni fazlasyla alr. Hapishaneler dolup taar. Neruda da yasaklananlar arasndadr. Tutuklama emriyle aranr. Hatta bana dl koyulur. Neruda iin yasal mcadele olanaklar kalmaz. Soru udur: Neruda bu durumda ne yapacaktr? Bu soruya Nerudann cevab net olur. Onun air yoldalar nasl ki faizme teslim olmadlarsa, o da Videlann basklarna, tehditlerine boyun emeyecek, teslim olmayacaktr. Ve Neruda kararn verir. Yeraltnda, illegal olarak mcadelesine devam eder. O gnlere dair anlarnda unlar syler: Hemen hemen her gn baka yerde kalyordum, Her yerde beni saklayacak insanlar kaplarn seve seve ayordu. Bunlarn ou hi tanmadm kimselerdi, birka gn iin de olsa beni saklamay arzu ettiklerini sylyorlard. ster bir saat, isterse bir hafta iin olsun vatandalarm bana kollarn ayordu! Bylece saklandm; limanlarda, tarlalarda, ehirlerde, depolarda, kyllerin, mhendislerin, avukatlarn, denizcilerin, doktorlarn ve maden ocanda alan iilerin evlerinde. (Yaadm tiraf Ediyorum / Syf. 269) O iindeki duygu younluunu, air kendini lkenin her yannda grr. diyerek tanmlar. Halkn direncinden sahiplenme duygusundan, yksek kavga azminden beslenmektedir. Bu zorlu koullarda da bo durmaz. Halknn iinde retmeye devam eder. En gzel kavga iirlerini msralara dker. Gzaltna alnp tutuklama, kuytu bir kede katledilme risklerini dn-

medenyazar. Bana dl konularak arand bu zor gnlerde en nemli kitaplarmdan dedii Byk Trk adl eserini yazar. Nerudann etrafndaki ember gittike daralmaya balar. Halkn moral deeri Nerudann lkede kalma koullar neredeyse kalmamtr. lke dna kmas gndeme gelir. Fakat bu karar kendisi deil, partisi alr. nk o partili bir ozandr. Parti, Nerudann lke dna kmas iin almalarn hzlandrr. 1948de vatanna ve halkna ak ozan iin srgn gnleri balar. Ancak bilinir ki bir air iin lkesinden ayrlmak ok zordur. Ac vericidir. Zorunlu bir srgne gidiyor olsa da, lkesine bir gn dnecek olmann inancn And Dalarndaki tahta bir kulbeye yle yazar: Yaknda grmek zere, anavatanm. Gidiyorum ve seni beraberimde gtryorum. Arjantine salkl bir ekilde ulatnda tm dostlar sevinir. nk ilideki iktidarn onu katletmi olduu dnlmtr. air Safn Semelidir Bugnn dnyasnda herkes gibi airler de seimini yapmak durumundadr. airler ayrcalkl, tarafsz, arabulucu gibi kendilerini gsteremez. Ben airim, iirlerimi yazarm, politika beni ilgilendirmez. diye dnemez. Bu dnce esas olarak burjuva ideolojisine dayanr. Neruda bir kez safn semitir. mr boyunca halknn safnda dmanlaryla mcadele etmitir. Gnmzde hala safn belirlemeyen, zalimlerden icazet bekleyen, onlarn dzenine u veya bu ekilde su tayanlara u szlerle seslenir. Biz bugnn airleri, semek zorundayz. Seeceimiz ey gl tarhlarnda deil. Korkun ve haksz savalarn, parann gittike artan basksn, ilerleyiini ve btn hakszlklar avucumun iinde gittike daha apak gryorum. Koullu zgrlk, seks konular, zorbalk, aylk taksitlerde kolayca denebilecek sevinler, eskimi sistemin ekici tuzaklardr. (Age / Syf. 404) Neruda sadece ar yapmakla yetinmez, uyarr. Burjuvazinin nlerine kard tehlikelere de dikkat eker. airler zelinde tm sanatlara seslenen u uyarlar yapar: Kimi airler mistisizme, ya da saduyu ryasna snrlar. Bakalar genliin o kendiliinden ve ykc gcyle bylendiler, onlarla yaayan insanlar oldular. Gnmzn sava dnyasnda byle bir denemenin hep nleyici ve korkun aclara gtreceini hi dnmeden(Yaadm tiraf Ediyorum, Aktaran: Latin Amerika Bakaldryor / Syf. 404) Onu byk air yapan sosyalist bir dnya gr sahibi olarak halknn kavgasnda saf tutmasdr. Kalemini vicdannn emrine vermesidir. Halkn mcadelesini inan ykl satrlarla lmsz bir silaha kavuturmasdr. O silah ki her daim ozann dilinde patlamaya hazrdr:

32 | TAVIR |EKM 2010

Yreim bu kavgann iinde / Kazanacak halkm / Btn halklar kazanacak bir bir / Bu aclar bir mendil gibi / Kumlar arasnda / ehit duraklardan / karacak her eyi / anl gnler yakndr nk / Kinler kusacak bir an / Ceza veren eller(Muzaffer Halk / Aktaran: Latin Amerika Bakaldryor / Syf. 397) Neruda iin bir airin tanm bellidir. Bir ozan olarak kendini en mtevaz haliyle halkndan ayr tutmaz. nk bilir yaratan ve yaatann o byk okyanus olan halkn olduu gereini. Ben her zaman syledim, bence en iyi air, bize her gn ekmek sunan frncdr; kendisini tanr olarak hissetmeyen frnc. O mtevaz ve heybetli olan iini yapyor. Her gn ekmein hamurunu youruyor, frna atyor, piiriyor ve insanlarn ihtiyacn karlamak iin nlerine sryor. (Nobel Konumas / Aktaran: Gney Dergisi / Syf. 56) Ozan, ite byle mtevazdr. Yapt ii, sorumluluklarn abartmaz. Kendisini var eden koullar grmezden gelmez. Bunun sonucudur ki, Burjuvazi gereklere gittike yabanclaan bir iir istiyor. Can ekien kapitalizm airin, ekmee ekmek ve araba arap, demesini bile tehlikeli buluyor. Bir airin, Huidobronun deyimiyle, kendisini Kk bir Tanr saymasn, kapitalizme daha uygun gryor. Bu kan ya da davran, egemen snflar hi tedirgin etmiyor. (Yaadm tiraf Ediyorum / Syf. 446) diyen ozan kalc olmak isteyen air adaylarn nlerindeki tehlikeler iin uyarrken; halkn iinde, halk iin yaamay yaam felsefesi haline getirmeleri iin uyarmadan edemez. Biz airler ancak, dier insanlar gibi olmay becerdiimiz zaman, iire o byk enginlii - her dnem daraltlm olan, bizzat kendimizin durmadan daralttmz enginlii - geri verebiliriz () (Nobel Konumas) Neruda, seilecek bu yolun kolay bir yol olduunu syleyerek, pembe tablolar izmez. Ama unu syler. Mutluluk ve bir air iin gurur ve onur dolu bir yaam ancak bu yoldadr. Bu konuda kendinden rnek verir: Ben strap ektim ve savatm, ben sevdim ve arklar syledim. Dnya blnrken ben yendim ve yenildim, ekmein ve kann tadna vardm. Baka ne arzular bir air? Alamaktan pmeye, yalnzlktan kalabala tm duygular iirimde kanat rpm, iinde yaamtr. Ben iirim iin yaadm, iirimle sava verdim. (...) Estetiin g ve yazl szlerin labirentinde yaptm aratrmalardan sonra halkmn airi olmuum. Benim kazandm en byk armaan ite buydu. (Yaadm tiraf Ediyorum / Syf. 231-232) Kanser hastas olduunu bilmiyordu. Temmuz 1974te 70. doum gn kutlama treni hazrlanyordu. Ancak Yanki emperyalizmi lkesinin stne karabasan gibi kmt. Pasifik manzaral evinde her sabah yapt gibi radyosunu atnda tarih 11 Eyll gsteriyordu. Neruda ite bu anda dostu bakan Salvador Allendenin Yurttalar! diye balayan son konumasn dinler:

() Yurdumun emekileri! Ben iliye ve onun geleceine inanyorum. Benden sonrakiler, ihanetle zorla getirilmek istenen bu ac karanlk an aacaklar. Eninde sonunda geni caddelerde gerek insanlar daha iyi bir toplum ina etmek iin yrye geecekler.

Yaasn ili! Yaasn halk! Yaasn emekiler! Bunlar benim son szlerim. dediim bedelin bo olmayacandan eminim. Bunun en azndan korkakla ve ihanete indirilmi ahlaki bir tokat olacandan eminim. Amerikanc faist cunta lkede darbe yapmtr. ehirle balant kesilir. Evinin etraf askerlerce sarlmtr. Tm lke toplu gzaltlar ve cinayet haberleriyle kol geziyordu. Stadlara, solcular, sosyalistler, sendikaclar, devrimciler dolduruluyordu. 18 Eyllde atei ok ykselir. Hastaneye kaldrlr... Meksikaya gtrlme talebine ise kar kar. Artk lme doru kotuunu bilir. Yoldalar ve halknn ektii aclar biliyorken kendisine sunulan ayrcalklar tmyle reddeder. Ei Neruday Meksikaya gtrmek iin harekete getiinde otomobile el konulduu, evinin yamaland, ofrn tutukland sylenir. Meksika devlet bakan zel uak gndermitir. airi almak iin. Yok, hayr der Son anlar hep sayklamalarnda Onu katlediyorlar, onu katlediyorlar. diyen ozan, bakanlk saraynda direnen yiit dostunun, bakan Allendenin katledilmesinin okunu daha atlatamamtr. 23 Eyll 1973te tm bu yaadklarna ozann kalbi daha fazla dayanamaz... Faizmin zulm, yal, yorgun bedenin son direncini de krmtr. Halk sokaklar doldurdu. iler vard. renciler, memurlar Yzlerde fke ve faizme nefret doluydu. Mezar banda bir niversiteli, bir yazar, bir retim grevlisi konuma yapar. Halk mezarla yaklatnda ykselen Pablo Neruda Yayor! slogann, kararllkla haykrlan Enternasyonal mar izler. Zulme inat binlerin sahiplendii byk ozan o gn orada halknn, halklarn kalbine gmlr: Halkm ben, parmakla saylmayan / Sesimde prl prl bir g var / Karanlkta boy atmaya / Sessizlii amaya yarayan / l, yiit, glge ve tuz, ne varsa / Tohuma dururlar yeniden / Ve halk, topraa gml / Tohuma durur bir yerde / Buday nasl filizini srer de / karsa topran stne / Gzelim krmz elleriyle / Sessizlii burgu gibi deler de / Krmz elleriyle / Biz halkz, yeniden doarz lmlerdeJ
YARARLANILAN KAYNAKLAR Yaadm tiraf Ediyorum / Pablo Neruda Altn Kitaplar Yaynevi 1976 Basks Latin Amerika Bakaldryor topya Yaynlar Gney Dergisi Ocak ubat Mart 2005 31. says

EKM 2010 | TAVIR | 33

iir
iir

enver gke ve pablo neruda

metin demirta
Odada bir masa ve gaz lambas. Scak trtlarla yanan soba. ivide asl ceket, pantolon, palto. Solmu rengi paltonun Ve sinmi stne Hznl kokusu yoksulluun. Darda kurtlarla bir olmu uluyor frtna. Donmu dal ularnda, Kar iekleri zemheri souunun. Enver Gke, Eilmi stne masann, Yznde izgileri ileli bir hayatn, iirlerini Trkeye eviriyor Pablo Neruda'nn. Kap aralnda karanln ayak sesleri. Dzenin bekileri, Hmla dalyorlar ieri. Kararp kalyor Neruda evirileri. Oullar len analarn trklerini, Federico Garcia Lorca'ya yaklan at, Karl doruklar Ant Dalar'nn, Pampalarn rzgarla oynaan otlarn, Mau Piu'nun mavi ieklerini, Egin'in ela gzl trklerini Dolduruyorlar bir torbaya. Bakp kalyor arkalarndan Enver Abi, Yavrular uvala doldurup gtrlen Anne kpek gibi. Soba ve lamba snyor. Oda lo ve souk. Umarsz brnyor yorganna. Neruda grnyor bir at stnde. zlme karde diyor, Bilirsin iirimiz yedi canldr. Paralasalar, yaksalar da, Yeniden gverir kllerinden. Beni kederlendiren bu deil! Senin inenen gz nurundur beni kahreden enver gke

34 | TAVIR | EKM 2010

ayn fotoraf
ayn fotoraf

FOSEM

EKM 2010 | TAVIR | 35

makale
makale

faizci haramiler...
mit ilter

yle kat kat faiz yemeyin, Allahtan korkun... Ali mran Suresi 130. ayet

1 Allahtan korkmaz, kuldan utanmazlar. Katbekat faiz yemelerine ramen Mslman geinmekten de vazgemezler. Oysa onlarn kblegah BORSAdr. Borsa, kapitalist dzenin faiz karhanesidir. yle bir kbledir ki bu, olan olmayan her eyden nce ya da sonra, kapitalist dzenden beslenen asalaklarn gz oraya bakar: Borsa dt m, ykseldi mi

Kapitalizmin kblegah olan borsann zn faiz ilemleri oluturur. te tam da bu yzden, borsa ile slamiyet arasnda amansz bir eliki vardr. eliki, kapitalizm ile slamiyet arasnda ve uzlamaz cinstendir. slamiyet ile kapitalizmin uzlamaz deil, uyumlu olduunu iddia etmek mnafklktr. nk slamiyet faizi yasaklamtr. eriata aykr kazan olarak grm ve haram saymtr. Ve bu konuda hibir esneklii yoktur slamiyetin: Faiz haramdr. te o kadar... Haram olan bir eyi yapmak ise Al-

lahn buyruuna kar gelmek, gnah ilemek demektir. 2.. slam nanlar Szlndeki FAZ maddesine bakmak, konuyu daha da aydnlatc olcaktr: FAZ : dn verilen paraya kar alnan kar Birbirlerinin yeniletiricisi ve gelitiricisi olan byk din (Yahudilik, Hristiyanlk, Mslmanlk) tarafndan yasaklanm ve haram klnmtr. rnein; Bakara Suresinin 275. ve onu izleyen ayetleri yle der: Ey faiz (Riba) yiyenler, ancak eytan

36 | TAVIR | EKM 2010

arpm gibi kalkarsnz. Faiz alm satm gibidir dersiniz, Allah alm satm helal ve faizi haram klmtr. Her kim ki faizden vazgeerse gemii onundur. Her kim ki faize dnerse ateliktir (cehennemliktir) ve orada sonsuza kadar kalacaktr. Allah faizi eksiltir, sadakalar arttrr (E deyile: Faizin bereketini kaldrr, sadakalarn bereketini arttrr). Allah nankrlkte ve gnahkarlkta (E deyile: Faiz almakta devam etmede) bulunanlarn hibirini sevmez. Ali mran Suresinin 130. ayeti yle der: Ey inananlar, faiz yemeyin. Allahtan saknnz ki felah bulasnz Rum sresinin 39. ayeti yle der: Artmak zere (E deyile: Faiz getirmek zere) insanlara verdiiniz mallarn Allah indinde hibir bereketi yoktur. K-

leci retim dzeninin zorunluluu gerei yasaklanan faiz, kapitalist retim dzenin temel belirleyicisi olduundan her dinin ballar da birtakm dinsel hile (hiyle-i eriyle)lerle bu yasaktan kurtulmann yolunu bulmulardr. nk faizi ortadan kaldrmak demek kapitalist retim dzenini ortadan kaldrmak demektir (slam nanlar Szl / Orhan Hanerliolu / Remzi Kitabevi / Syf. 96) Gayet ak biimde grld gibi, faiz ile slamiyet uzlamazlk iindedir. Ancak Mslman geinen haramilerin faiz ile hibir uzlamazl olmamtr teden beri. Bu yanyla asl uzlamazlk, bir yandan Mslman grnp br yandan faiz yiyen haramilerle slamiyet arasndadr. Ki bu riyakar ha-

ramiler, faizci yzlerini maskelemek iin ellerinden geleni yapmlardr. Bavurduklar hilekarla gz atmak iin yine slam nanlar Szlne bakacaz: HYLE- ERYYE : Dinsel yasaklara kar bulunan kaamak zellikle rem (faiz, riba) konusunda yaplmtr. Faiz almak, slam dininde kesinlikle yasaklanmtr; Yahudi ve Hrstiyanlk dinlerinde de byledir. Tarihsel srete bunun ekonomik gerekeleri vardr ve bellidir. Ama zamanla deien toplumsal ve ekonomik dzen gerei para kazanmak iin eri hiylelere bavurulmas zorunluluu domutur. Bu hiyleler ilkin anlam pek ak olmayan (slam hukukularnn diliyle: yi teyid edilme-

EKM 2010 | TAVIR | 37

mi) Peygamber szlerinden (hadis) yararlanmakla balamtr. rnein; Buharinin Halife Hz. merden naklettii 601 numaral hadiste peygamber yle der: Altnn altnla deiilmesi faizdir ve haramdr, meer ki ikisi de al sana ver bana diye pein ola.Buday, hurma ve arpa da byledir.Peygamberin baka hadislerinde bunlara gm, hurma, tuz kuru zm, tereya ve zeytinya da katlmtr. Faizsiz yaayamayan kimi Mslmanlar faiz yasan sadece bunlara zg sayarlar ve bunlarn dnda kalanlardan faiz alnabileceini savunurlar. (Oysa bu hadislerin doru yorumunu yapan slam hukukular, altnla gmn arlkla ve tekilerin lekle saptanan mallara rnek olarak sylenmi bulunduunu ileri srmlerdir, Kurann ak yasa karsnda baka trl de olamazd.) Bu dinsel hiyle faizcilerin gnllerini pek rahatlatamad iin yeni bir yola bavurulmu ve ift satn alma szlemesi (muhafara) ortaya atlmtr. Bu, tam bir slam faizcilii icaddr ve Ortaa Avrupallarnca Mohatra biiminde kendi dillerine alnarak olduu gibi uygulanmtr. Bu hiyle birka biimde yaplmaktadr: Ya verilen borla birlikte istenen faizin tutar deerinde bir mal da satlr ve zaman geldiinde bor parayla birlikte geri alnr, ya faiz tutar karlnda deersiz bir mal satlmak kouluyla bor para verilir, ya da rehinli bir satn alma szlemesi yaplarak bor verilen parann faizi miktarnda deeri bulunan bir eyin kullanma hakk alnr (Age. Syf: 162-163) Haramilerin slamiyetin kesin buyruuna ramen faizin tadndan vazgememek iin bylesi hinlikler icat etmeleri, sadece Ortaada kalmad. ok daha hincesini kapitalist dzenin slami faizcileri imal ettiler: Ve adna da katlm ortakl , faizsiz bankaclk dediler. Oysa, kapitalist dzende faizsiz bankaclk yapmak, imkanszdr. Eyann doasna aykrdr.

Bu riyakar haramilerin yapt son model hilelerin birisinin ne ve nasl olduunu 1 Eyll 2010 tarihli bir gazeteden okuyoruz: ... Mevduat munzam karl nedeniyle faiz geliri elde eden katlm bankalar, Prof. Hayrettin Karaman zorunlu olarak alnan bu faiz, faiz deildir diye fetva verince ylda 487 milyon liray bulan paray btelerine katt (01 Eyll 2010 / HaberTrk Gazetesi-Ekonomi Eki) Bu ada ve modern hiyle-i eriyyenin istisna deil, kurumsal bir ileyi olarak srdrldn de ayn haberde okuyoruz: Katlm bankalarnda biriken fonlar artp faiz geliri de 48 milyon TL gibi nemli bir tutara ulanca faizsiz bankaclk yapan kurumlar bu faizin hesaplara katlmasnn dinen uygun olup olmadn dnyada dier slami bankaclk yapan kurumlarda ad eriat Kurulu olan ancak Trkiyede bu adn kullanlmasnn hassas olmas nedeniyle Danma Kurulu olan kurula sormaya karar verdiler. Trkiyenin en byk katlm bankasnn danman olan ve ayn zamanda Avrupa Uluslararas slam niversitesinde retim grevlisi olan lahiyat Profesr Hayrettin Karaman, Merkez Bankasndan alnan faizde bir seim olmad ve bir zorunluluk nedeniyle faiz alnmas nedeniyle bunun faiz olarak adlandrlamayaca ynnde fetva verdi. Bunun zerine katlm bankalar alnan faizleri rahat rahat kullanmaya balad.(01 Eyll 2010 / Ayn haber) Kurmular tezgahlarn, besledikleri ulemadan fetva alp rahat rahat, tkr tkr faiz kullanyorlar. Ki bunlar riyakardr. Bu riyann, bu arkn ne denli normal sayldn, ne denli sradanlatrlp dndrldn yaplan resmi aklamalarn pikinliinde gryoruz. Katlm bankalarnn dine uygunluk gr almadan hibir konuda hareket etmediini vurgulayan Katlm Bankala-

r Birlii Genel Sekreteri Osman Akyz, Her bankann bir danma kurulu var. Bankalar genellikle Hayrettin Karamann grne gre hareket ediyor. Munzam karlk konusunda bir zorunluluk olduu iin faiz saylmyor. Katlm bankalar dardaki din adamlarndan da gr soruyor. Ancak bizim insanlarmz Trkiyeden din adamlarna daha ok gvendii iin Hayrettin Karamann gr geerlik kazanyor. dedi (Ayn haber) nsanlarmzn dini duygularn, gvenlerini istismar etmenin itirafdr bu. Parayla besledikleri alimlerden aldklar fetvalarla faizciliklerini merulatrmaya alyorlar. Ve utanmadan yedikleri faiz iin faiz saylmyor diyebiliyorlar. Neden faiz saylmyormu peki? nk, besleme ulema yle fetva vermi Ki onlarn ii bu zaten. Danma Kurulu ad altnda bylesi fetvalar versinler diye beslenip semirtiliyorlar. Ve yalan sylyorlar. Al glm ver glm yaklam iinde kirli arklarn dndryorlar. te bunlar haramidir. leri gleri haram yemektir. Ki faiz haramdr. 3. Kapitalizmin kblegah olan BORSAda ileme giren btn o irketlerin fonlar, bonolar, tahvilleri hisseleri haramdr. nk BORSAnn kendisi faizciliin, tefeciliin SARAYI demektir. IMFnin kendisi dnyann en byk tefecisidir. Ve kapitalizmin temellerinden birisidir faizcilik. te be kez, bin kez gitseler bile Umreye, haramiliklerini merulatramazlar. Parayla besledikleri o ulemann uyduruk fetvalar da cehennemlik olmaktan kurtaramaz onlar. Gn olur devran dner, faizci haramilerden de hesap sorulurJ

38 | TAVIR | EKM 2010

deneme
deneme

sarp kayadan geen yola merhaba!*

sevgi grses

nsana yaraan, bir lk gibi olmaktr; sen bunu biliyorsun. Bir lk gibi keskin, bir lk gibi asi, bir lk gibi onurlu ve ykan karanlklar... Ve bir lk gibi direnen... Trkan Albayrak, bir iinin gr ldr imdi... Tekim demeden, tek bir insann neler neler yapacan bilerek dt yola. Hem iini geri almak hem de arkasndan gelecek olanlara l l bir yol brakmak iin... bir bana olmak nemli deil bir gl, bir gl brakabilmek arkadan gelenlere tek bana bir mum devirir geceyi tek bir can neleri neleri devirmez ki? Elbette biliyordu. Sarpt kayalklar, uzundu bu yollar. G isterdi, umut isterdi yolun sonunu grmek... Ama o, inand mcadelesinin sonundaki a. Ve bu uzun uzun, dall budakl, akll tal yola umutlu bir merhaba ile balad. karanln sonu bir ulu afak sarp kayadan geen yola merhaba Sana seni anlatmak zordur Trkan Albayrak. Bunun iin seni tarihin derinliklerindeki dorularda aradk. Bu lkenin yiit y-

reklileri gemilerdi daha evvel bu yollardan. Biz sznden dnmemeyi Pir Sultandan rendik. Tek bana kalsak da direnmeyi Pir Sultanlardan ve onun gibi daha nice kahramandan rendik. koyun beni hak akna yanaym dnen dnsn ben dnmezem yolumdan yolumdan dnp mahrum mu kalaym dnen dnsn ben dnmezem yolum Direniinden rendin sende. Kurduun adrn hem senin hem de tm iilerin okulu imdi. Sen diyorsun: Buradaki adra sahip kalm. Bu direni adr sizin ve dier taeronda alan iilerin i gvencesinin yolunu aan bir direni adr olsun. Direniin 42. Gn (direni gnlnden): Bugn de akam oldu. Direni adr her gn bana yeni bir ey retiyor; direnmenin kazanmann bir yolu olduuna dair. Geen her gn benim direncime diren katyor. Dmanlarm aksini umuyor, umduklarn bulamayacaklar. Karlatm hibir zorluk beni yolumdan edemez. Biran nce ekilin yolumdan ki ezilmeyin.

EKM 2010 | TAVIR | 39

grev adr nnde bir ii dimdik duruyor grev adr nnde kzl bir ate yanyor bir ii on bin oluyor dalga dalga grevlerde grleiyor oalyor ate snecei yerde kr gecenin akallar ate snecek sanyor Beni iten atnca kolay kurtulacan sanan zihniyet, kadn olmamdan dolay eve gider direnmez sand; kocas, babas, oullar ona engel olabilir sand. Saylar az da olsa bu dzene kar kan kadnlarn olduunu gzard ettiler. Cenneti bu dnyada halkmzn ayaklar altna sermek isteyenlerin yolu hapishanelerden geti hep. Ve hapislii alnnn ak cefas sayp, sava orada da bytenlerden gelen mektubu basarsn barna sen. Bugn beni en fazla mutlu eden bu mektuptu. dersin. nk onlar der ki Direnenlerin kazanma umudu vardr. Direnmeyenlerin hibireyi yoktur. Ve tarihi yazan direnenlerdir. Senin direniin kadar umutludur zgr tutsaklar. Nerede bir direni varsa, kalpleri orada atar. Gzleri oradadr, mutulu haberler bekler kulaklar. senin defterinde yazar onla-

rn szleri: Direniin 41. Gn (direni gnlnden): Bu direni benim ilklerimle dolu. lk defa hapishaneden mektup aldm bugn. Devletin hakszla kar kanlar kapatt zindandan... Devletin taeronlama sistemiyle isiz brakt isiz direniiye mektup geliyor: kiilik bir hcreden yazyorum, kr ve sar olmay reddettiimiz iin, sesimizin boulmas amacyla konulduumuz kr ve sar hcrelerde de olsak, direnenlerin sesini duymamz kimse engelleyemez.... yrei delinip batmadan, arks tkenip bitmeden, cennetini kaybetmeden, yatar Bursa kalesinde. Velhasl tek banasn, tek bana direniyor ve yryorsun. Ve bu tek bana gsterdiin direnile diyorsun ki cmle aleme: Hepbir azdan trk syleyip Hep beraber sulardan ekmek a, Demiri oya gibi ileyip hep beraber, Hep beraber srebilmek topra, Ball incirleri hep beraber yiyebilmek, Yarin yanandan gayr her eyde Her yerde Hep beraber!

40 | TAVIR |EKM 2010

Ve kendilerine solcu diyen ve hala solcu olduunu iddia edip pankartl yrylerde heyecanlanmayan ve sokakta grp inaat iisine, pye, bakkala bir kolay gelsin demeyen ve senin adr nnde bekleyiini yreinin ta iinde duymayp, sana destek olmayp da direniten bahsedenlere diyorsun ki: Sende i yok be kardeim? Alnndaki izgilere, gzndeki ltya? Borlusun sen yaamn kendisine Ve bu tek bana direniinle zalimlerin suratna tkryorsun. Hasan Hseyin misali, Dilinin en grkemli? ve dilinin bandodavul svglerini? sralayp sallamamsn deyyuslar saltanatna. diyorsun. Trkan Albayrak aylardr direnmeye devam ediyor. Ona dayatlan isizlie kar, onursuzlua kar direniyor. Umutlar tkenmesin diye direniyor. ten atlmalar olmasn, isizlik son bulsun diyerek direniyor. Bu kr olasca kahpe dzene kar direniyor, kaderini reddediyor. aln dili olmaz yoksulluun vatan kr olasn, kr olasn, kahpe devran

ten atlmalara, isizlie kar direniyor. Umutlarn tketilmesine kar direniyor. sizlik kader deil onun iin. O kendisine reva grlen bu kt "kader"i yere almak iin direniyor. onlar vermez alacaz gibi oalacaz soygun talan tezghn skp yere alacaz Ve herkesi bu direnie aryor: hakkn ara sor da gel adrlar kur da gel dn olsun grevler davullara vur da gel dalga dalga by gel grev grev yr gel kavgadan kamak olmaz yreini al da gel * Yaar Kemal J

EKM 2010 | TAVIR | 41

tiyatro
tiyatro

kafes
glnaz bak

Tecrit ikencedir!, Tecrit insann insana yabanclatrlmasdr!, Tecrit insann yalnzlatrlmasdr! vb. szleri bizler yaammzda hemen her gn duyarz ve hemen aklmza F Tipi zindanlarnn 8 m2lik hcreleri ve orada tecrit ikencesine direnen, onurumuz olan zgr tutsaklar gelir. Oysa, tecrit yalnz F Tipi Hapishanelerin hcrelerinde deil darda da vardr. Tecrit eit eittir: 1) Bir insann kendi kendisini tecrit etmesidir, 2) Toplumun baz kesimlerinin, baz kesimleri tecrit etmesidir. Kapitalizmin en yksek aamas olan emperyalizm anda, gzn kar hrs bryen kapitalizm iyice pervaszlam, insa-

ni deerlerin tmn yok etmi ve toplumdaki her eyi yozlatrmtr. Bu yozlatrma her toplumsal ilikide kar temel alr. Bu yoz ilikilerden rahatsz olan ve bunalan baz insanlar, bunlara kar, kendileri gibi bu yozluklardan, hakszlklardan ac ekenlerle birlik olup onlara kar mcadele etmek yerine kendi kendilerini tecrit ediyorlar. Kendileriyle yaknlar ve toplum arasna duvarlar ryorlar. Ve kendilerine tek kiilik bir dnya kuruyorlar. Oyunun ba kiisi Christiano da insanlarn ikiyzllklerinden, karclklarndan bunalm ve kendisini bir kafese kapatmtr. Evde bu kafesin etrafnda bulunan ailesi; annesi, kz kardei, abisi ve abisinin ei Chiara ile birlikte yaamaktadr. Kendisini onlardan tecrit etmitir. zellikle, annesi onun bu durumuna zlmektedir. Ama Christiano kendisine yardm etmek isteyen herkese kar kar, kimseyle iliki kurmaz. Byle davranmasnn temel nedeni umutsuzluktur. Gelecekten midini kesmektir, insanlardan midini kesmektir. Hem kendisine hem de dier insanlara gvenmemektedir. Bu umutsuzluk ve gvensizlikle kendisinde mcadele gc bulamamas, toplumdaki sorunlar yok etme cesaretini ve kararlln gsterememesidir. CHRISTIANO: Hibir gelime mmkn deildir... Harcadmz btn abalara karn insanolu, asla olduundan daha iyi olma-

Chiarann kurtuluu bireysel ve bencilce bir kurtulutur. stelik, kendi bireysel kurtuluu iin, insanlara gvenmeyen ve umutsuz bir insan

kullanmtr. nsanlara gvenmedii iin kendine tecrit uygulayan Christianoya eini ldrtmtr. Onu kullanarak, tam da ehova uyan bir trajedi yaratmtr.

42 | TAVIR | EKM 2010

mtr. En byk yardm giriimi bile ie yaramamtr; boa zaman harcamaktan te bir ey deil. nsanolu, gerei, gzellii, iiri her zaman reddetmitir. Ben de onlar reddediyorum. Bunlar kendi kurduklar dnyada da, kendilerine dayanacak, tutunacak bir dal buluyorlar. Ve bu dala tutunarak srekli yaptklarnn doru olduunu kantlamaya alyorlar. Christianonun da bu tecritte dayand tek ey ehov ve ehovun eserleridir. ehov da eserlerinde toplumdaki sanc ve skntlar gsterir ama umut vermez. Christianonun kz kardei Nellann nianls Sergio da, ehov iin Tamam ehovun dnyas hep byledir; trajik ve umutsuz. der. Devrimciler, snf bilinci olan emekiler, kendi kendini toplumdan tecrit etmi, yalnz ve mutsuz insanlara yardm etmek isterler. Onlar yeniden topluma kazandrmak, topluma yararl bir insan haline getirmek ve onlara umut vermek isterler. Oyunda da sendikal bir ii olan ve Christianonun kyl diyerek kmsedii Segio, Christianoyu kendi kendisine yaratt tecritten kurtarmak ister. Ona sendikann ktphanesinde bir i ayarlar. SERGIO: Sen okuyorsun, alyorsun ama bunun kimseye yarar yok. Ben de okuyorum, ama ayn zamanda birilerine ya-

rarm dokunuyor. Dar kyorum, insanlar gryorum, onlarla fikir al-veriinde bulunuyoruz. nsan ancak verdii eylerle deer kazanr. Sonu olarak, elbette her insan kendi hayatn ve mutluluunu bina eder. Tecritte ya da kafeste bulunan baz kiilerin de buralardan tek bana mcadele ederek kma gc yoktur. Onlar bakalarnn mcadeleleriyle ve bakalarna bedel deterek kmaya alrlar. Kendi kurtulular iin bakalarn kullanrlar. Bakalarnn sevgilerini smrrler. Bu bencilce yaklamlaryla ne yazk ki ehovun ktmser grlerini hakl karrlar. Oyunda Chiara, Katolikliin kurallarna gre evlenmitir. Bu yzden, sevmedii, kendisini aalayan ve kt muamele eden kocasndan ayrlamamaktadr. Bu nedenle hem dinin, hem einin hem de einin ailesinin tecriti altndadr. Chiara bedeli ne olursa olsun bu tecritten kurtulmak ister. Bu isteini gerekletirmek iin nce ehovun yklerini okuyarak, Christiano ile tartarak onu kendisine balar. Sonra da, Christianoya kocasn ldrtr. Bu olay u szlerle aklar: CHIARA: Hepimiz bir kafesteyiz, Christiano... Ama, dar kacak cesaretimiz yok. Birinin, kafesi bizim iin amasna ihtiyacmz var...

EKM 2010 | TAVIR | 43

Tecrite kar mcadelede 122 devrimci karanfilleti. Bunlardan, Glsman, enay, Canan ve Zehra Kulaksz darda direnie katlarak yldzlara uurlandlar. imdi de tecrite kar mcadele eden, yalar 50 60 arasnda deien ve 15 Haziran 2010 gn tutuklanan TAYADllar tecrit hcrelerindeler. Toplumdaki yozluklarla mcadele etmek ve toplumu deitirmek iin kendi kendini tecrit etmek yerine toplumsal mcadelenin iinde yer almak gerekir. Tecritten kurtulmak iin bakalarn kullanmak ve bireysel areler aramak yerine tecriti yaratan nedenlere kar rgtl mcadele vermek gerekir. Mario Frattinin yazd Ali Gkmen Altuun ynettii oyunun dramaturgluunu Hilmi Zafer ahin, sahne ve kostm tasarmn Aysel Doan, k tasarmn F. Kemal Yiitcan, efekt tasarmn Ersin Aar yapt. Kafeste Mert Turak, Tolga Cokun, Hikmet Krmk, Esra Ede, Murat Takent, Caner andarl, Senan Kara rol alyor. Oyunculardan Christianoyu canlandran oyuncu oyun metninde saf, duygusal, hassas bir gen olan yalnzca oyunun sonunda Chiarann kkrtmasyla, Chiarann eini ldren Christainoyu oyunda zaman zaman gergin ve saldrgan karakterli birisi gibi canlandryor. Bu metne ters dyor. Oyuncunun performans yksek ama metinle byle bir elikisi var. Chiaray oynayan oyuncu ise ok baarl. Rol iinde rol yapan yani sahnede Christianoyu ok seviyor gibi grnerek onu kendine ak eden ve kullanan, batan karc kadn roln ok baarl oynuyor. Anneyi oynayan Hikmet Krmk yine rolnn hakkn veriyordu. Dier oyuncular da candan kutlamak gerekir. Oyunun dekorunda bir skklk var. Sahnenin tam ortasnda byk bir kafes var. inde Christianoyu oynayan oyuncu ve kitaplar var. Bu kafesin nerdeyse sahne trafiini engelleyen bir grnm var. Sahnede, izleyiciye gre solda dipte mutfak, sada Sergio ve Chiarann yata ve onu salondan ayran bir perde var. Kostmler orta halli bir ailenin gnlk kostmleri Chiarann batan karc rolne uygun ak beyaz bir elbisesi var. Ik kafesi iyi aydnlatarak oyunun merkezini belirtiyor. Gnmzn en temel sorunlarndan birini, deiik ynleriyle de olsa grmek, sahnedekiyle gerek yaamdaki tecriti btnletirmek, tecritin ve tecritten kurtuluun farkl ynlerini ve ekillerini izlemek isteyenlere stanbul ehir Tiyatrolarnda geen sezonda sergilenen ve eer nmzdeki tiyatro sezonunda da oynarsa Mario Farettinin Kafes isimli oyununu grmelerini neririz.. J

Bunun bedelini demeye istekli birine. Sen, ok kk bir bedel deyeceksin, Christiano, nk sen, delisin... akl hastas... Sana kimse bir ey yapamaz. Chiarann kurtuluu bireysel ve bencilce bir kurtulutur. stelik, kendi bireysel kurtuluu iin, insanlara gvenmeyen ve umutsuz bir insan kullanmtr. nsanlara gvenmedii iin kendine tecrit uygulayan Christianoya eini ldrtmtr. Onu kullanarak, tam da ehova uyan bir trajedi yaratmtr. Oysa, bir de bizlerin tecritle mcadelesine bakalm. Bizler de, tecritle mcadele hem ieride hem de darda veriliyor. Hapishanelerde zgr tutsaklar zulme, ikenceye direniyorlar, bizler de darda onlarn sesi olmaya alyoruz.

44 | TAVIR | EKM 2010

yk
yk

bulant
umut sezer

a a

zmn iinde kavruk yaz gnlerinden kalma, souktan sersemlemi sinekler Karasinekler. Yar baygn, azmn duvarlarna arpp dilimin stne den, besili, iman karasinekler var. Midem bulanyor dan da te Midem kopuyor! Balk istifi dolmutan inip yol kenarna kotum. Derinlerimden bir yerlerden bir brt koptu. Korkuntu. Kusamadm. Azm atm, yl yl karasinekler dar admlarn bile atmadlar. Parmam soktum azma, olmad. Barsaklarm gerildi. Gzlerim yaard. Dorulup etrafma baktm, yurda doru kan kambur yolun ortasnda herkes durmu bana bakyordu tiksinerek. Azmn ii karasineklerle dolu diye bardm onlara, azm ap havaya diktim. rkerek kat izleyiciler. Gzlerimi sildim, azm, yzm sildim gmleimin koluyla. Kambur yolu trmanmaya baladm. Ben trmandka o daha da kamburlat, arlat. Bam dnd, decektim, tuttum kendimi. Kaldrmda, arkadaki aalarn kuru dallarnn altnda

kt mendil, ekerli sakz ve tek sigara satan drisin yanna yetitim, oturdum kaldrma. Ooo dedi dris alay ederek, okulda yangn m kt Erkencisin bugn Kzdm ona, bardm. ocuk gcendi, kst hemen. A caraaaa diye bard yoldan gidip gelenlere, yerde serili kartonun zerindeki ak sigara paketlerini gstererek. dris gel yanma otur sana bir ey syleyeceim dedim. Dnp pheyle bakt, ne oldu der gibi. Azmn iinde karasinekler var dedim ona, aptal, yar baygn, asalak sinekler var! Geldi yanma oturdu. zlmt. urdan bir cigara yak, geer dedi. Sigara yaktm, duman azmn iinde tuttum, dndrdm, braktm. Gemedi. Duraa bir dolmu geldi. Okuldan gelen renciler indi, erli beerli glp konuarak yurda doru yrdler. Pervasz bir rzgr esti. Kucanda kitaplaryla geen bir kzn etei havaland. Sakz gibi beyaz donu gzkt. dris cotu. Rzgr baba

bir daha Rzgr baba bir daha Kz kkrdad, drise gz krpt. Ben yerin dibine getim. Terbiyesizlik yapma dris Utan utan dedim. Daha ondrt yandasn Aldrmad ocuk. Rzgr baba bir daha Rzgr baba bir daha Kalktm, ben gidiyorum dedim. Gitme dedi, bir cigara daha i Yaktm bir tane daha. Kt mendil aldm, hapurdum, burnumu sildim. Smmn iinde mendile yapm l bir sinek vard. drise gsterdim, gld. Yurttan yoku aa gelen drt be ii grnd. atlar onarmaktan geliyorlard. dris onlara doru kotu, gitti, ileeer Aabeylerim! Yine rezalet karacak diye dndm. Beni iaret edip, u gariban aabeyimin aznn iinde iman, baygn sinekler varm dedi adamlara. Elinde eki olan biri yanma gelip kt, elini omzuma koyup gzlerimin iine bakt. Baklar sertti. Birden yumuad. Vah olum vaaah dedi. Korktum onun byle i geirmesinden.

EKM 2010 | TAVIR | 45

foto: ferhat eybolu

Demek tandn sen de zenginleri Niye ki, onlar tanmayla ne alakas var azmdakilerin? ok alakas vaar oook dedi bilgece. Midem buland yine Zaten hi durulmamt. Koup aalarn arkasnda brdm. Ne yapsam kusamadm ama. Vah olum vaah! dedi yine ayn ii. Bir kez tandn, anladn m, yandn Zaman gemi her ey gibi mide bulandrrlar deyip yrd gitti yanndakilerle. Gk grledi, grileti, grileti, karard. imekler akt. dris yerdeki kartonun altndan katlanm naylonunu kard. Ularndan dallara balad naylonu. Beyaz byk naylon havaland. Dier ularna ta balad. Kotu, aalarn arasnda kayboldu. Az sonra kucanda odunlarla geri geldi. Odunlar dizdi. Yakt. Ate dumanlanp dumanlanp parlad. Eilip krk gibi fledi fledi Tututu odunlar. Ellerini ovuturdu dris. Kaldrmn zerinde ba-

da kurup oturduk. Yamur balad. Sessiz sessiz yad adrn zerinde birikti, gl oldu. dris naylona bir tekme att, sular boald, sald. Atee odun attk. Grleti. Duraa bir dolmu daha geldi, durdu. Yurda gidecekler indi. emsiyelerin altnda sevgililer pt. Benim hi emsiyem olmad dris dedim. Bir sigara daha ekip yaktm. dris Krte bir trk mrldand. nmzden geen birka renci yamyam taklidi yapp alay etti bizimle. dris de onlara Krte svd sayd. Ben de ark syledim, kfrettim. Zaten ancak o kadarn bilirdim kendi dilimle. nmzden kzlar geti. Rzgr baba bir daha Karanlk kt. Yamur hzland. Ben gidiyorum dris deyip kalktm. yi Git, ben de gideceim Bir ey de satamadk ki, rzgr yanmza kar kald Kalktm. Naylonu topladk dris tezghn, naylonu koltuunun altna sktrd. Rzgr yanmza kar kald! Yurda doru yrmeye baladm ar ar. dris ardmdan seslendi, Benim de hi emsiyem olmad! Hi de olmayacak diye sylendim. Yur-

da girdim. Doruca odama gidip kurulandm. Ranzama uzanp gzlerimi tavana diktim. Ali kt geldi az sonra. Srlsklam olmutu. Yemek yedin mi? dedi. Yok dedim, ben artk yemek yiyemiyorum, midem kaldrmyor Gmleini kard, beyaz teninde sar sar ayva tyleri dikeldi. yorum dedi temiz gmleini giyerken. Ali dedim, benim azmn iinde karasinekler var, iman aptal, uyuuk eyler Yemek yiyemiyorum gnlerdir iler dedi ki Tamam dedi Ali. Szm keserek, anladm! Ciddileti. Yz gerildi. Bilge ii gibi bakt yzme. Gmleinin dmelerini ilikledi. Birazdan gevedi. Glmsedi. Tamam dedi yine, anladm Gitme vakti geldi Kafam kart, Nereye? diye soracaktm, vazgetim. Hadi kalk dedi, iini bulandrma. Hepsi geecek gidince Kalktk gittik. Rzgrdan baka eyler de bulmak iin.J

46 | TAVIR |EKM 2010

yk
yk

hayal hrsz
korhan kara

h h

avada asl rzgr ve toprak kokusu, az sonra boalacak olan yamur zerrelerinin kokusunu tayordu ehrin varolarna bir anlamda. Yamur boalmadan havadaki nemden slanmt krk kiremitli atlar, yamal yollar, tam p tenekeleri Kadnlar, sava hazrlndaki halk gibi aceleyle ieriden eyalarn topluyorlar, kucakla-

rnda oluan yn artarken de komularna veryansn ediyor, ocuklarna rtkan kular gibi haber veriyorlard. Yamuru sevmez yoksul nk, yoksulluu bu sevgiye izin vermez. Yldz, komu kye sava iinde hava saldrsn haber verme hzyla okula doru kouyordu Niye kotuu bilin-

mez, yart nedir anlalmaz. Islanmamak, sradanlamamak iin mi, yoksa kuru kalmak, farkl olabilmek iin mi? Bilinen ve grnen oydu ki kayarcasna, iin iin kouyordu ardndan bala dnecek topran zerinde...

iman yamur bulutlar, gl bir hykrle ana avrat kfrederek kusan bir sarho gibi boaltt iini yoksul sokaklara. Yamur, Yldza yetiememiti Okul merdivenlerini ar ar karken solukland nce ve snfa retmeninden -be saniye nce girdi. nnden kayarcasna kaan Yldzdan da farkl girmemiti ieri retmen. Smestr tatiline girmeye bir hafta kalmt. Daha snfndaki ocuklarla tanamadan veda etmenin dersi olacakt retmen iin bu son ders. Ksa fasl tanmadan sonra, teneffs zili almadan Bu benim son ve ilk dersim, zgnm! Yalnz bu vedaya veda demeyeceim,

EKM 2010 | TAVIR | 47 foto: ferhat eybolu

Sahili silip spren bir dalga gibi yemeini yedikten sonra odasna ekildi. Yatana yorgun bir evsiz gibi srtn dayad, hayallerinden atlam svasz duvarlara dald. Bir okulumuz olmal! Bu okulda ben mdire olmalym. Benim okulumdan ocuklar, genler, retmenler koarak kamamal. Okulumda eitim cretsiz olmal. diye dnerek... Yldz, okulunu zihninde ina etmeye balad. nce zor bir oya gibi dikilecek olan aalarn cinsini, aralklarn, lavabonun, tuvaletin dizaynn, ktphaneyi, iindeki blmeleri, kitap seimlerini, snflarn bykln, en ufak detayna kadar renciye hizmet edecek boyutuyla dnd... Bu hayalini daha nce birok kere kurmutu aslnda. Baka hayalleri de vard. Bildii, yoksul mahallesi ve okuluydu. Bir szc kuman zerine diken ine gibi Yldz orada mekik dokuyordu, bitirdiinde kurtulmu olma midiyle. Bu hayalindeki okulu yoksulluun sebebi olan bu sistem veremezdi, gerekliin de farkndayd. Hayali gerek olabilir, hayalden onu aata kalm bir ocuu indirdii gibi kendi ayaklar zerine dikilebilirdi. Ayr ayr kondularda, ayr ayr dncelerde ayn ortak hayali kurmak, eitlik, adalet istemek var myd hakikati anlatacak bir ey? Byle gl bir hayal, gcn ancak gereklikten alr. Yldz o akam hayaliyle beraber bu hayale hayat verecek farkl bir yaam biimi de kurmutu kafasnda. Zaten vard byle bir yaam hayallerin lkesinde... Admlar duyuluyordu, tm hayaller onu bekliyordu meydanlarda, sokaklarda, fabrikalarda, dalarda, kylerde Ya bu hayali gerekletirmek iin aa mahalledeki ablalar, aabeyleri gibi yapacakt, ya da yaacak yamurdan bile kaacakt

foto: ferhat eybolu

merhaba ile anacam. Sizleri tanmak istiyorum ocuklar, bu benim retmen olarak ilk senem, anlalan o ki sizler de liseye veda edeceksiniz. nmzde koca bir yar dnemimiz var. Sizlerden bu 15 gnlk tatilinizde bir kompozisyon hazrlamanz isteyeceim, bunu dev olarak alglamayn, Bu komposizyonda sizin hayallerinizi grmek istiyorum. leride okul sonras ne yapmak istiyorsunuz? Yreklerinizi kpr kpr ettiren hayallerinizi, kaleminizle satrlara dkmenizi istiyorum. Sizin hayallerinizi istiyorum ocuklar, hayallerinizi. O an snfa hakim olan kargaa sradanlnn iinden, bir k parldar Yldzn sol kann altnda saklanan gznden ve gz retmeni bulur. Hafiften ban kaldrr retmeniyle yz yze gelir. Yz, gz, sz karartlr. Bir an elektriin gitmesi, n snmesi gibi snf kararr, ses yiter.. Parldayan sadece iki ift gzdr. Teneffs zili alar, karanlk ortadan kalkar k gelir, her renci grr, yaam kald yerden devam eder. Bir moloz ynnn kamyondan dklmesinin sesiyle sralar yerinden oynayarak renciler dalr, tatil snftayken balar

Sava sonras yaral Beyrut sokaklarnn grntsndeki, slak, gri, harap mahallesine yol alr Yldz. Bu mahalleyi hi ama hi sevmiyordu... Ama ne kadar kaarsa kasn bu hesaplamay her gn yapyor, hibir zaman uzaklaamyordu buradan. Utancndan kamyordu mahalleden... Ezikliinden, yoksulluundan, yoksunluundan uzaklamyordu mahallesini ardna aldnda. Okul sonras harap mahallesine mahcup bakan pencereli kondulara vurgun yemeyi gze alan bir dalgcn derinlik sarholuuyla dalarcasna girmeyi yediremiyordu kendine. Yldzn annesi, zgn gzleri, glen yzyle Her eyi biliyorum da ne yapabilirim? dercesine karlad kzn kap nnde. Yldz, her eyin farkna varmaya baladndan beri annesinin gzlerine uzun sre bakamyordu. aresizliin sorumlusu olduunu hissettiriyordu annesinin o gzleri, iini titreten sesi...

48 | TAVIR |EKM 2010

Yldzn hayali 20 sayfa tutar, bitirdiinde beraat eden mahkm gibi sevin yakr yzne Tatil biter okullar alr, edebiyat dersi gelir atar. Hayaller bir bir, sra sra retmenin eline iskele giesine braklan cret gibi braklr. Bir hafta sonra retmen, rencilerin hayallerini kendilerine teslim eder, her birinin srasna bizzat kendi brakr. Ders sonras Yldz, retmenin yanna bastrd fkesini yanstmak iin nefeslerle soutmaya alt yanaklarn saklaya saklaya yaklar, demir atar: Bana neden sfr verdiniz? retmen; Yalnz sana deil, ok kiiye sfr verdim. Hem o sfr da ben vermedim, sen hak ettin! Ben sana hak ettiin notu verdim. Hem bu, okulda grdnz herhangi bir ders deildi, hayat dersiydi Benim hayalim sfr alacak kadar kt m? Senin hayalinin gereklemesi imknszd. Her imkansz ey de koca bir sfrdr, Yldz. Seni bu hayalden vazgeirebilirsem ne mutlu bana, ayrca bunu sana rettiim iin teekkr etmelisin. Ben nceden de uyarmtm oysaki sizleri. Gerek olsun, peinden gidilmeye deer olsun. Byle hayalleri daha nceleri de birok kez dinledim, okudum Boaz kurumutu Yldzn. Unuttuu nefesleri pe pee almay, kuru boazn slatmak iin yutkunmay denedi. Her yutkunduunda aresiz fkesi yzne bir kez daha yansd. retmeni bunu fark etti, ilk nce gzleri, sonra kalar ve az kenarna bir sinek gibi yakmayan bir glmsemeyle son noktay koydu.. fke cesarete, cesaret merulua dnt ve o meruluk snmemecesine Yldz parlatt O sfr benim deil bizlerin hayaliydi. Onu dize getirdim, dile getirdim, biim

verdim. Hayalperest de diye bilirsin bana, hi nemli deil. Sizden istediim o sfrdan asla vazgemeyin, ben de hayalimden asla vazgemeyeceim. nan, gremediine inanmaktr, biz inandk. Size o hayali gsterdiimizde de, siz hayal hrszlar, grdklerinize inanamayacaksnz der ve sfr ald hayalleriyle beraber, meruluunu ardna alarak uzaklar. retmen Yldzn ardndan bakarken onun yzne syleyemedii ama iine gmecei szleri iinden bararak haykrmaya balar: Dur gitme! Ben senin gibi cesur olamadm, hayalimin peinden koamadm, bir bir aldlar onlar benim elimden, benliimden Sahip kamadm. Artk d dahi kuramyorum, ebedi yanm kaybettim, edepsizliim bundandr. Dlere saldrmn, hayalleri almamn nedeni budur. Ltfen affet beni ltfen. Bu cesareti nereden alyorsun bunu dahi soramadm Okul iindeki kahkahalarn, kouturmann, curcunann iinde tek hareket etmeyen ey retmendi. ylece denizci elerini uzaklara gtren geminin ardndan zlen kadnlar gibi aresizce bakt yitip giden zlemine Ezilenlerin lkesine, hayaller diyarna yllar sonra nihai sonu olarak devrim gelir, hayaller bir bir gerekleir, insanlar artk eittir. Tm haklarndan yararlanrlar. A yoktur, akta kalan insan yoktur. Glmek bir az dolusu tka basa baslm elma dolusu az gibi glmek her ocuun hakkdr. Alamak sutur, umutsuzluk sutur Yldz artk hayalindeki o okulda mdr olarak grev yapmaktadr. Hayal gerek olmutur. cretsiz bir eitim; ders kitaplar, okul formalar, yemek cretsizdir. Okul sralar, badana renkleri, aalarn cinsleri, oralar dahi hayalindekilerin aynsdr. Yldzn sfr ald o komposizyon devi ereve iinde duvarnda asldr. Bir gn onlarca renci ile birlikte edebiyat retmeni, emekli olaca sene bu okula ziyarete gelir. Mdire odasna

terif eder. kuak ayn odada, gereklemi bir hayalin ats altndadr. Birbirlerini iyiden iyiye szp, zaaflarn gzlemleyen ilkel savalar gibi kontrol ederler. Edebiyat retmeni, rencisine skca sarlr yanaklarn onlarca kez perek gzyalarn serbeste brakr. Seni grmeye geldim Yldz, seni grmeye... Bu benim hayalimdi. rencileri toplayp yanna geldim, artk kimsenin hayalini almak iin aba sarf etmiyorum Yldz, retmenini kendi koltuuna oturtur, elini avularnn iine alr. Farkllklarmz vard retmenim, farklydm. Hayalim, var olan allm dncenin, yaantnn tesindeydi, kabul etmek zordu, anlamak zordu, eskiden vazgemek ok zordu. Hayallerden bir ktlk gelmez retmenim reteni, alan gelitirir. Ona g verir enerji katar. nsanlarn hak ettii gelecekleri iin kurulan hayallerde insan, insanl yoldan karacak bir ey yoktur. Ben nce hayalini kurdum bilincimdekilerin, sonra ona inandm tm kalbimle. Sonra tm dikkatimle her eyi gzlemledim; gzlemlerimi, keiflerimi hayalimle karlatrdm. Ve insan, hayali varsa insandr. Sonra tm benliimle bu hayalim iin yaadm, altm ve onu elde ettik hep beraber. ok mutluyum. Bu mutluluumu bir bakma da size borluyum. Zt dncelerle benimle elimeseydiniz ben dncemin doruluunu kefetmeyecek, onu aratrmayacak, doruluunu bilimsel yollarla ispatlayamayacaktm. Bu okul hayalimin meyvesidir. Dmn armaandr. Hatrlar msnz, nan, grmediimize inanmaktr demitim. Biz buna inandk, sizse buna inanmamtnz aknlnz bunun iindir der ve gen rencilere retmenin dizlerinin arasndan bakar. J

EKM 2010 | TAVIR | 49

izlenim
izlenim

lm kampna bir gezi

tavr

Etraf yeil bir doayla kapl dar yollarda arabamzla tepeye doru trmanyoruz. Temmuzun gnei vuruyor yzmze, ok gemeden yamur yamaya balyor ve ardndan tekrar gne... Avrupa bu, havasnn ne olacan nceden kestirmek zor gerekten. Avusturyadayz. Burada bulunan Mathausen Nazi Toplama Kampna dzenlenen bir geziye katlyoruz. Kampa doru yaklarken kafamda okuduum kitap ve izlediim film ve belge-

sellerden bir kamp hayal etmeye balyorum. Bir tepede kurulu olan kamp grnce anlyorum ki kafamda canlandrdm kamp epey kk ve clz kalyor...Byk bir kaleyi andran duvarlar, gzetleme kuleleri ve zerine kurulu olduu alann genilii ile insan rkten bir yapya sahip. Nisan 1938de Avusturyann Hitler faizmi tarafndan igal edilmesinden hemen sonra, Avusturyada ina edilecek Merkezi Nazi toplama kamp iin yer aranmaya balanr. SS Subaylar bu yer iin Mauthausen seerler. Eski (I.Paylam Savanda da esirlere ev sahiplii yapm bir kamptr Mathausen) nnn yan sra, ta ocaklarnn bulunduu bir yer olmas nedeniyle Mathausende karar klnr ve ksa srede hazrlklar yaplarak kamp alr. Kurulduu gnden 5 Mays 1945 tarihine kadar yz binlerce insann katledildii, gaz odalarndan geirilip frnlarda yakld, Nazi faizminin en byk ve nemli kamplarndan biridir Mathausen. Bylesi byk bir vahetin yapld yerleri gezmek elbette sradan bir geziden daha farkl... nsana farkl duygular yaatyor... lk duramz esirlerin kald yerler. Daha nce film ve belgesellerde grdmn ayns diyorum kendi kendime..Yan yana dizili, iki katl, kk tahta ranzalar var ierde...Bir an aklma Hayat Gzeldir filmi geliyor. ocuunu yaadklarnn bir oyun olduuna inandrp, onu Nazi ka-

50 | TAVIR | EKM 2010

Ve deneklerin neredeyse hepsi lr. Dr. Aribert Heim ise deneylerde ldrd tutuklularn kemiklerini ss eyas olarak kullanmak ve arkadalarna hediye etmekle mehur bir doktormu. Mathausen cellad olarak nam salan Dr.Heim, daha sonra kaar. Onun hala yaad tahmin ediliyor. Kamp alan olduka geni ve evrede bulunan tabela ve yazlardan kamp hakknda bilgi edinmeye alyoruz. Kampn bir ok blm ya tamamen ya da tadilat nedeniyle kapal. Mesela direniilerin tutulduu bodrum kat ve hcrelerin bulunduu blm tadilat nedeniyle kapalyd. Buralarn byk blmn haliyle gremiyoruz ama camlardan grebildiimiz ierde bir inaat almas olduu. Neyi yeniledikleri anlalmyor tabi ama u bir gerek ki bir katliam ve izlerini yok ediyorlar, unutturmaya alyorlar. Kamp ierisinde burada yaanan vaheti ve direnileri simgeleyen onlarca ant var. Onlarca lke tarafndan yaptrlan antlar olduka byk bir alan kaplyor. Sovyet direniileri simgeleyen antn yan sra kamp dnda da geni bir alanda bulunan sovyet askerlerine ait bir mezarlk ve ant var. Kamp ele geirmek iin savaarak len yzlerce sovyet askerlerinin bulunduu mezarlk, dnyay Hitler Faizminden kimlerin kurtardnn bir kant aslnda. Uzun bir tal yolu ve olduka dik olan yine uzun merdivenleri zorlanarak iniyoruz, geni bir kuyuyu andran yere. taraf 50-60 metre yksekliinde kayalklarla evrili bu alan esirlerin altrld ta ocaklarym. Uurumu andran kayalklarn dibinde tane de yapay gl bulunuyor. Klar 8-9, yazlar 11-12 saat a sussuz bu ta ocanda altrlan esirler olduka bitkin der. Bu ar artlara dayanamayan esirlerin bir

tillerinden saklamaya ve oyunu srdrmeye alan esir bir babann mcadelesi geliyor aklma. Belki burda da benzerleri yaanmtr? Belki burda da birileri lmeden nce evladna sarlp uyumutur? Bu ranzalardan kimler geti acaba? Tm bunlar dnrken bir hzn kaplyor iimizi. kinci duramz gaz odalarnn, frnlarn ve hcrelerin olduu blm oluyor. Vahetin yaand yerler. Banyoyu andran gaz odalarn ve frnlar grp de rkmemek elde deil. Bir an gaz odalarndaki lklar duyar gibi oluyor insan. Ah u duvarlarn bir dili olsa da anlatsa burda yaananlar. Her yerde olduu gibi burada da vahetin sessiz tanklar onlar...Gaz odalarnda boulan Yahudi ocuu, frnlarda yaklan Partizan kz anlatsalar bize. Frnlarn hemen yanndaki odada, burada katledilenlerden bazlarnn resimleri ve hayatlar hakknda bilgi veren belgeler ve baz eyalardan oluan kk bir mze var. Burada gryoruz ki bu kampa onlarca lkeden insanlar getirilip katledilmi. 27 lkeden insan kaytlarnn bulunduu kampta, Trkiyeli esirler de bulunmu. Bir baka odada da musalla tan andran bir ta bulunuyor. Esirlerin frnlarda yaklmadan nce altn dileri vs. varsa burda ekiliyormu. Bir insan nasl olur da bunu baka bir insana yapar, bylesi bir katletme mekanizmasn nasl hayal edip de kurar ve uygular? Bir oumuzun kafasnda benzer sorularla baknmaya devam ediyoruz. Mathausen kampnda bulunan tutuklular ayn zamanda doktorlarn canl kobaylarym. Burada bulunan doktorlardan Dr. Hermann Richter, salkl tutuklularn cier,mide, beyninin bir paras vb.organlarn ameliyatla karmakla nlym. Bu nazi kasab, bu organlar olmadan bir insann ne kadar yaayabileceini saptamak iin yzlerce insan deneyler sonucunda katletmi. Bir baka doktor Helmut Vetter ise byk tekellerin istei zerine Mathausende tutuklular zerinde ila denemeleri yapar.

EKM 2010 | TAVIR | 51

ksm kayalktan kendilerini aa atarm ve gllerde bulunan timsahlara yem olurlarm. alamaz durumda olanlar da Nazi subaylar tarafndan uurumdan atlrm. Nazi subaylar kendi aralarnda buna Parat Oyunu adn veriyorlarm. Merdivenleri ve yolu geri karken, srtnda talarla bu yolu kan esirlerin yaadklarna, ektiklerine hayretler iinde kalarak tank oluyoruz sanki. Kampn ziyeretileri olduka kalabalk. Gruplar halinde kampa gelenler de var. Gezi sonunda kamp anlatan yarm saatlik bir film izliyoruz. Filmdeki gerek grnt ve resimler insann kan-

1945de, gece saat 00.50de, 500 Kzl Ordu askeri kaplar krarak, Dou blmndeki gzetleme kulesine saldrrlar. Bir ksm direnii ise tel rglerdeki elektrik akmn keserek, kamptan kaarlar. Bu atmalarda ayaklananlarn yarya yakn hayatn kaybeder. Gerisi ise eksi 8 derecede 30 cm. karn olduu bir ormanlk alanda, yalnayak ve incecik giysileriyle kamay baarrlar. Mauthausenn evre yerleim birimlerindeki tm polis ve ordu birlikleri alarma geirilir. evre halk da silahlaryla bu birliklere destek olurlar ve tarihe Tavan Av olarak geecek bir katliam balar. Verilen emre gre kaaklar grldkleri yerde ldrlecekler. Yzlerce Kzl Ordu

n donduruyor. Kampa giren Sovyet ve Amerikan askerleri tarafndan ekilen grntlerde, bir deri bir kemik kalm insanlar, bir da andran st ste yl cesetler bulunuyor. Yaanan vahetin grsel olarak gzmzn nnde gemesi geziye katlanlar daha da etkiliyor. Yine bu filmde reniyoruz ki kampta direnilerde yaanm. Zulmn olduu her yerde elbette direnenler de olacaktr. Bu direnilerden biri de Sovyet direniileri tarafndan yaplan bir firar eylemidir. Korkun bir yokluk ve vahet altnda tutulan tutuklular, srekli olarak imkansz denileni baarmaya almlar. Kzl Ordunun yiit komutanlarnn nclnde 2 ubat

askeri bu avda katledilir. Bu katliamdan sadece 12 kii kurtulur. Film, bir nevi gezimizin bir zeti oluyor. imiz buruk ve hznl ve ayn zamanda fkeli bir ekilde ayrlyoruz kamptan. Keke tm bu katliamlar tarihte kalsayd diyorum kendi kendime ama deil. Dn bu barbarln ad Hitlerdi, bugn emperyalizm ve onun ibirlikileri. Nasl ki direnen halklar Hitler Faizmini tarihin plne gmdlerse, bugn de ayn soydan gelen emperyalizmin sonu da o plk olacaktr.J

52 | TAVIR | EKM 2010

iir
iir

soluk soluga
hasan hseyin korkmazgil

foto: ferhat eybolu

sokaklardan alanlardan gelmiim gzel anam tatli bacm kardeim kavgalardan gelmiim ne bakarsan yasl yasl yzme stmbam liyme liyme pis diye? bak u ellerimin bayraklarna bak alnma gzel anam tatli bacm kardeim alnmn afaklarna! benzemiyor bu kavga yumuack salonlarda kala alkalamaa ve serilip yatmaa kuty yataklarda! st dkerek gelenler bu saltanata

st dkerek gidecekler bu saltanattan byle diyor bilim baba byle diyor kelepede yatanlar vurulanlar sokakta byle diyor / baksana! p beni gzel anam tatli bacm kardeim kucakla beni! ana ekmeine kahrna karanlna zlemine umuduna kat beni! olacak ne dedikse olacak btn bunlar olacak gzel anam tatl bacm kardeim olacak btn bunlar "ksa p uzun pten hakkn alacak" bu dnya kalmayacak haramilere!

EKM 2010 | TAVIR | 53

makale
makale

ynetmen beklan algan geldi geti...

mehmet esatolu

Yetmili yllar. stanbulun Tepeba semtinin ortasnda byk bir yapnn iinde altm gen toplanm. Yapnn iinde marangozluk aletleri var. Zeminin deiik yerleri tahta kalntlar ve krntlaryla dolu. Buras bir tiyatro. Daha dorusu yanm bir tiyatronun marangozhanesi. Grkemli bir mimarisi olan tiyatro binas (Dram Tiyatrosu) Beyolunun ortasndaki bu araziyi kendi karlar iin kullanmak isteyen birileri tarafndan yaklm. Yangn binay yakp yok etmi ama marangozhane salam duruyor. Tiyatronun arsasna el koymak isteyenler ellerini ovuturarak binann evresinde dnp dururken binay ya da tiyatroyu o karclara kaptrmak istemeyen bir kltr-sanat adam burada deneme sahnesi kurma hedefiyle harekete geiyor. lke ilgin bir dnemete. Ksa bir sre nce askeri darbe yaplm. lerleme ve aydnlanma yolunda nemli admlarn atld, emein kendi ekseninde rgtlendii, niversitenin bir bilim yuvas olarak n lkeye sat, lkenin elli yldr zlemeyen sorunlaryla yzleilip hesaplald ve zm iin admlar atlmaya alld bir ortamda ordu darbe yapm, binlerce insan hapislere tklm, onlarca ilerici, devrimci gen kurunlanarak ldrlm, devrimci gen ise idam edilmiti. Devletin ats altnda salkl bir sanat kurumu var etmek iin neredeyse bir mr harcam tiyatro adam Muhsin Erturul, stanbul Belediyesi ehir Tiyatrolarnn bana yeniden getirildiinde ise 12 Mart darbesi gnleri geride kalmt. 1974de air Can Ycelin Af bir atfettir / art bunun neda-

mettir, / Nedamet te hiyanettir, / Hiyanet te fazilettir / Fazileti faizmin... / Hii merak etme, / bunlar eveleye geveleye / byle / Eninde sonunda Aff verecekler bize. / Amaaaa / Biz onlar / Biz onlar affetmeyeceiz, / azizim. dizelerini kaleme ald gnlerde lkede baka bir rzgar esiyordu. Afla mapushaneler boalm ve lkede politik mcadele yeniden ykselmeye balamt. ehir Tiyatrosu da bu rzgardan nasibini alyordu. Yeniden ynetime gelen Muhsin Erturul Ben ne yapacaksam ocuklarmla yaparm diyerek lke tiyatrosunun akl banda bir dolu sanatsn tiyatronun atsnn altna armt. O gnler ehir Tiyatrosunda oyun seiminden tiyatral atlmlara nemli admlarn atld bir dnem oldu. Yaklm tiyatronun marangozhanesinde deneme sahnesi ama dncesi de o gnlerin rzgaryla ne km bir projeydi. Bu projeyi gerekletirmek iin genlere gereksinim vard. lke genlii ise kulaktan kulaa haberleerek komu, gelmi marangozhaneyi doldurmutu. Parltl gzlerle ary yapana bakyorlard. ary yapan ynetmen Beklan Algand. 40 yann olgunluu ve birikimiyle duruyordu karlarnda. Kafasnda, gnlnde deneme sahnesini var edecek bu gen-

54 | TAVIR | EKM 2010

leri bilgiyle deneyimle yourarak yetitirmek yatyordu. Beklan Algan bilgiyi ve deneyimi kendi tekelinde grmezdi. ok ynll ve seslilii yelerdi. Bu perspektifle Tepeba Deneme Sahnesinin temelini oluturacak genleri yetitirecek eitmenleri bir araya getirdi. Duygu eitiminden gvde eitimine, deiik estetik yaklamlarla oyun retimine dek birok alanda eitim verecek geni eitimci kitlesi kollar svad. Taner Barlasdan Jzef Szajnaya, byle bir kadroyu toparlamak iin Beklan Algan olmak gerekirdi. Tepeba Deneme Sahnesi harekete geiyordu. Ancak k koullarnda souk marangozhaneyi stmak olanakszd. Tiyatroda ynetici klnda gezinen zevat marangozhanenin stlamayaca, orada tiyatro yaplamayaca yolunda kurt masallar anlatyorlard. Beklan, skntl bir yzle dinliyordu onlar. Ancak anlatlanlara kulak asmyordu. nk o bir tiyatro savasyd. Onlarn uyduruk nermelerine kansa o byk savam nasl kazanrd? Zorlu k gnlerinde marangozhaneyi stmak iin her yolu denedi. Ancak her defasnda nne baka bir engel karld. rencilerini hasta etmemek iin almalarn Beyolunda Yeni Komedi Tiyatrosunun fuayesinde srdrd. Tiyatronun fuayesi, balkonuna kan merdivenleri, gardrobu birer eitim alan oluvermiti. Bir yandan eitim sryor te yandan gazeteci Zeynep Oraln Adsz Oyunu allyordu. Bilgi ve deneyimi ile yourduu gen oyunculara birer armaan sunarcasna rollerini datt. Onlar ylesine bir bilin ve duyarlkla yetitirmiti ki herkes kendi rolne olduu kadar arkadann da ald role seviniyordu. Hemen ardndan karlkl rol almalarna giriiyorlard. Provalar tm gn sryordu. Oyun almalarna katlan genler bir yl boyunca cret almadklarndan provalara gelecek yol paras bulamyorlard. Ancak onlar Beklan Alganla retmeye ylesine gnlden balanmlard ki saatler ncesinden yola kp yrye yrye tiyatroya varyorlard. Prova yapan genleri doyurma iini ise dekoratr ve mask sanats Gner Peyman stlenmiti. Kasaplardan cretsiz toplad kemiklerden orbalarla doyuruyordu genleri Peyman. Bu, kurum yaratmak iin verilen byk bir savamd. Beklan Algan da bu savam bir yaam biimi olarak gryordu. Adsz Oyun yzyllar boyu kurulu sisteme bakaldrm kiileri konu alan bir oyundu. Sokratesten Dimitrova bakaldranlar bir kez daha mezarlarndan karlp yarglanyordu. Bir dnem nce genleri idama mahkum etmi darbenin yarglar misali yarg sorguluyordu alar boyunca bakaldranlar. Tam yan banda ise sistemden pay alanlar bitip tkenmez bir yeme ime faaliyeti iinde seyrediyorlard olup biteni. Beklan Algan iin bu oyunu klasik ereveli bir talyan sahnede sergilemek olas deildi. O da mekan olarak marangozhaneyi semiti. Onun sahne tasarm geni bir alana yaylmt. Dledii, izleyicinin yannda nnde, arkasnda kimi zaman ayaklarnn dibinde onlarca oyuncunun yan yana oynayaca bir oyundu. Algan oyun sahnelerken oyuncunun nne at geni alanda onunla birlikte ilerlerdi. Sergilenecek roln boyutlar ona gre metnin yazdklarnn ok tesindeydi. Metin rol iin bir k yakard. Beklan Algan ise bu n aydnlatt alan provada genileterek ilerlerdi.

EKM 2010 | TAVIR | 55

Eer tiyatro, yapld srece var olup, belgelenmesi olanaksz sanat dalnn, deney tanda dvlp, ayklanmas ise; gemii deerlendirip, geleceini yaratacak biimde, yazar, oyuncusu, sahneye koyucusu, tm teknik ekipleriyle birleik ekip almasnn rn olacaksa, ancak seyirciyle varolobileceinin bilincinde, oluumuna seyirciyi de yaratc g olarak katmay yeliyorsa, eer tiyatro, yaamn dinamik ve deiken yansmas ise; ulusal ve evrensel kltrn sentezinde, kendi oluumunu hazrlyorsa, teknoloji ve bilimde olduu gibi tiyatroda da ada olabilmenin yol ve yntemi, planl aratrma ve denemeden geecektir. Denemeler gnmzn tiyatrosunu douracaktr. (Beklan Algan)

Onunla yeni alanlarn provalarda kafalar karrd. Onun tek bir satrdan bu kadar ok boyutu nasl rettiine aarlard. Eer sre iinde onunla dnsel ve sanatsal bir yolculua kmay baaramazlarsa bir sre sonra tkanp kalrlard. Bu tip oyunculardan biri Adsz Oyunda hamile kadn rolne seilmiti. Bir yanda bakaldranlar yarglanacaklar te yanda bir hamile kadn aclar iinde kvranp duracakt oyun boyu. Algan oyuncuya hamile kalmann, ocuk dourmann gzelliini anlatan uzun bir konuma yapt. Hepimizin kafas allak bullak oldu. Yirmili yalarda kafamzda dar bir bakla yaklatmz kadn-erkek ilikisinin bu kadar geni boyutlu olacan dnememitik. Bizler rendiklerimizden tr cokuluyduk ama kazn aya yle deildi. Kadn oyuncu ertesi gn provaya gelmedi. Birka gn sonra ise bir gazetede verdii demeci okurken atk kaldk; Beklan Algan provada seks egzersizleri yaptryordu onun iin rolm braktm Beklan Algan Tepeba Deneme Sahnesinde bir tiyatro dnyas kurdu. Brokrasinin ve ilikilerinin kapdan giremedii bu alan ehir Tiyatrolarnda hep farkl bir mekan olarak yaad. Bertolt Brechtin Cesaret Ana ve ocuklar, Peter Weissn MaratSade oyunlar bu at altnda gerekleti. 12 Eyll 1980 darbesinin hedefleri arasnda Tepeba Deneme Sahnesi ve Beklan Algan da vard. nce Algan 1402 sayl skynetim kanunu ile tiyatrodan atld. Ardndan dozerler onun tiyatrosuna yneldiler. 1987 ylnda 1402liklerle birlikte ehir Tiyatrosuna dnd Beklan Algan. Yeniden kollar svad. Hep yan banda bulduu Muhsin Erturul lmt.

Tiyatro dnyasn kuraca bir marangozhane bile kalmamt. Harbiye Muhsin Erturul Tiyatrosunun arka odalarnda bir yerler gsterdiler. Son d Tiyatro Aratrmalar Laboratuarn (TAL) burada kurdu. TAL geni bir odada almaya balad. Oysa onun dleri alanlara smazd. TALde oyuncu Erol Keskin ve Ayla Algann ban ektii bir ekiple metnini Gngr Dilmenin kaleme ald Troya inde Vurdular Beni adl almasn sahneledi. Hep sahnelemeyi dledii Alman yazar Goethenin Faust unu ise ok uramasna ramen gerekletiremedi. Beklan Algan hep ilerici, atlgan ve yaratc yanlaryla tandm. O da lmne dek duruu ile bunu dorulad. 2006 ylnda da bunun bir rneini yaadk. Yazar Bilgesu Erenusla birlikte cezaevlerinde tecride kar Hepimiz Tecritteyiz adl oyun almas hazrlarken bir dndk baktk ki yan bamzda ve btn yrei ile bizi destekliyor. Beklan Algan inanlar, hedefleri ve kavgas olan bir sanat adamyd. Onu anlamasn bekledii resmi atlardan bekledii destei gremedi. Aksine onlar kendi kokumu yaplarna zarar verecei endiesiyle ona kar durdular. Ama ne yaparlarsa yapsnlar o lke tiyatrosunda yerini ald. Onun izgisinden gitmek isteyenler ise en az onun kadar yrekli ve kararl olmak zorundalar.J

56 | TAVIR | EKM 2010

iir
iir

byledir bu iler
metin demirta
Yal retmen, Yannda hapisten yeni kan olu, Krgn admlarla geiyor kahvenin nnden. Kk olu uzak bir hapishanede. Baba-oul yryorlar suskun, onurlu. Pul akrtlar sustu. Kimi yere indirdi gzlerini. Ayaa kalkp saygyla selamlayanlar da var. Arsz ve srtkandr ihbarclar. Biz ne yapabilirdik ki, dedi biri. yinin, dorunun yannda olmaktr insana yakan. retmen hep bunu derdi. Zalimin karsnda hi deilse Gevetmemek yumruu. Fakat elimizden ne gelir ki? Sizinleyiz diye bir ses verebilirdiniz Oullarm bileklerinden birbirine atl, te kaka gtrlrken. Keder etme diyor oluna Kederin rseledii retmen. Byledir bu iler... Dman hep karnda sanrsn; Bir an srtnda birinin haneri, Dner bakarsn ki, Aln terini savunduklarndan biri! te o zaman yara daha da derine iler. Dert etme yine de. Byledir bu iler.

EKM 2010 | TAVIR | 57

izlenim
izlenim

yeni insan, yeni bir dnya yaratma mcadelesinde 30 yln cokusuyla...

tavr
Tavrn kapanda gryordu Irakl anann gzyalarn. 25-26 Eyll'de Okmeydan Sibel Yaln Parkndayd Tavr. 1. Tavr Kltr ve Sanat Festivali'yle. Haftalar ncesinden festival iin almaya baladk. Tavr'n 30. ylyd ve bu festivalde yaplabilecek pekok ey vard kafamzda. Tpk Tavr'n hazrlan gibi kolektif bir alma vard festivalde de. Sergilerin hazrlanmas, kitap standlarnn kurulmas, syleilerin dzenlenmesi, sahnede tiyatronun ve glge oyununun ayarlanmas, konserlerin dzenlenmesi vs... pek ok i ayr ayr alma gruplaryla ama kolektif bir ekilde yrtld. Sorunlar yok muydu? Vard elbet... Ama kolektivizm burda giriyordu ite, o ie girince olmazlar oluyordu, yava olan hzlanyordu... Festivalde sergilenecek rnlerin derlenip toparlanmas, gerekli balantlarn yaplmas, dijital basklarn yaplmas, konser blmnde yer alacak sanatlarla randevularn alnp bir an nce gerekli szlerin alnmas ve festivalinin tan-

Hayata atld ilk gnden beri derdimizin orta, mutlu gnlerimizin mutucusu dergimizin, Tavr'mzn 30. ylndayz. Dostumuz, srdamz, kimi zaman retmenimiz, kimi zaman da yaramaz ocuumuzun 30. yandayz. Trl zorluklar aan bir militan, yasaklanan, toplatlan bir sanatt Tavr. Ve yine bir militan ve bir sanat olarak Sibel Yaln Parknn

drt bir yanndayd. ki gn boyunca parkn ocuklaryla, mahallenin amca ve teyzeleriyle kucak kucaayd. ocuklar kaydraktan kayarken bakyordu dergimizin kapaklarna. Yal bir teyze elinde rgsn rerken iki ilmek arasndaki kk baklarn Tavr'la dolduruyordu. ocuunu oynatmaya gelen bir anne ise

58 | TAVIR | EKM 2010

tmnn yaplmas sreci, gerekten skntl bir sre olarak duruyordu komitenin, alt komitelerin nnde. Olanaklar kstlyd, zaman dard ama konumaya, retmeye, almaya, yazmaya, koturmaya enerjimiz vard. Ve bylece bitirdik hazrlk almalarmz. Byle bir festivali ilk kez yapyor, bylesi bir ykn altna ilk kez giriyorduk. Ama gemite yaratlan geleneklerin ve tecrbelerin nda ve elbette sahip olunan ideolojik-politik hattn verdii gle imkansz bile baarma kararllmz bir kez daha gstermek istiyorduk. Bir bir engellerin nasl aldn, olanakszlklarn nasl bir an bile moralleri bozamayacan gstermek istiyorduk adeta. 1. GN... Sibel Yaln Park bir ilk daha yaad 25 Eyll Cumartesi gn... Hem Tavr, 30. yldnmnde bir ilki baaryordu, hem de Sibel Yaln Park ilk kez bir festivale evsahiplii yapyordu. Cuma gecesinden baladk almalarmza. Cuma gecesinden sabahn erken saatlerine kadar parkn daha nce belirlenen blgelerine sergilerin ve standlarn malzemelerini yerletirdik. Parkn klandrmas iin kablolar ekildi. Gndz akam birdir nk Sibel Yaln'n. Gndz de, gece de geleni ok olur. Akam da sergilerin grlmesi iin a ihtiyacmz var. Parkn ehresi yava yava deiiyordu. Standlarn ve sergilerin sabahn erken saatlerinde, oluturduumuz ekiplerin sergileri yerletirmesiyle artk park yepyeni bir ehreye kavumu oldu. Okmeydan Haklar ve zgrlkler Derneinn, TAYADn, Boran-Haziran Yaynlarnn, Tavr Yaynlarnn, nar Yaynlarnn, Leman ve Cadde Yaynlarnn, Yar Yaynlarnn, Devrimci Alevi Komitesinin, Kelepir Kitabevinin rn sat standlarnn yansra Tavr Abone ve dil Kltr Merkezinde hayata geen kurslarn kayt masalar, zenli kamelyalar ve tabelalaryla sibel Yaln Parknda yerlerini almlard.

Uak Hapishanesinde tutsak bulunan Filiz Gencerin yal boya tablolar; karikatrist Mehmet Arslann karikatrleri; F Tipi ve dier hapishanelerde bulunan tutsaklarn el emei rnleri ve elbette Tavrn ilkinden sonuncusuna, bugne kadar yaynlanm tm saylarnn kapaklar da programmzda yerlerini aldlar. Filiz Gencer tel rgler arasndan direnerek gelen resimleriyle parkn en gzel yerini almt. Gencinden yalsna pekok kii ayn bankta oturdular Filiz'le. Durduklar yerden birlikte izlediler ocuk parknda oynayan minikleri. Resimde n dii krlm ocuk salncakta sallanan kardeine zafer iareti yapyordu. Kendilerini halkmz iin feda edenlerimizin baklar zerimizdeydi festival boyu. Yanmzdaydlar... Bir zaman tneli gibiydi Tavr kapaklar. Kapaklarda grdk 30 yllk gemiimizi. le saatlerinde 1. Tavr Kltr ve Sanat Festivali artk fiilen balamt. Program erevesince politik mizah zerine bir

sylei gerekleiyordu nce. Vahit Aka ve Tuncay Akgnn mazeret bildirerek katlmad syleide; karikatrist Mehmet Arslan ve tiyatro ynetmeni-oyuncusu Mehmet Esatolu, karikatrde ve tiyatroda politik mizahn nasl hayata getii ve genel olarak politik mizahn neden ve nasl yapld zerine konutular izleyenlerle... Sorulan sorularla gelien sylei, konuyla balantl olarak glmseten bir sylei oldu ayn zamanda... Nasl oluyor da alanacak halimize glyoruz sorusunun cevabn aradk syleide... lk gnn bir etkinlii de imza gnyd. Bata brahim Karaca ve Ruhan Mavruk olmak zere Tavr yazarlar kendi kitaplarn imzaladlar. Sohbetler Tavr zerineydi. brahim Karaca, yllarca Tavr'a emek verenlerden birisi. Anlatyor: Bu say '90'da kan ilk saydr... Ha bu say ilk byk boyuta geilen sayyd... Bu toplatlmt, hatrlyorum... Konser saati yaklarken park iyice dolmaya balamt artk. Sahnemiz hazrd

Sisteme ve yozlamaya kar alternatif bir kltr savunuyoruz. Yaratmak ve yaatmak istediimiz kltr, Anadolu halklarnn binlerce yllk kltrel mirasndan beslenir. lkemizde sanat ve edebiyat da, kaynan buradan almaldr. Bu kaynak binlerce ylda yaratlan deerlerle rlm bir mirastr. Devrimci sanat da bu kltrel mirastan beslenir. Kltr alannda, faizmin btn bask ve yok etme politikalarna ramen, emeki snflarn kavgasnn nda verilen bir mcadelenin tam 30 yldr iindeyiz. Tavrn misyonu, sadece bir kltr, sanat veya edebiyet dergisi olmann tesinde, bir alan faaliyeti yrtmektir. Bnyesinde yer aldmz dil Kltr Merkezinin sanata bak byledir. Tavrda var olan gnlk sanat haberlerini okuyucuya tamann tesinde bu gelimeler zerinden politika yrtmektedir. Bununla birlikte, kendi gndemini oluturmak; bu gndem etrafnda bir tartma yrtmek ve bununla birlikte, sanatn deiim-dnm ilevini deerlendirme gibi bir ilevi vardr. Tavr, bir kltr-sanat dergisi olmakla birlikte ayn zamanda bir politika dergisidir de. Sanatsal faaliyetiyle politika yrtr. Bu politika, dzenin bireyci-bencil kltrne kar sosyalist yeni insann yaratlmasna dairdir. Bu politika, emperyalizmin dayatt yoz kltre kar halkn olumlu deerlerinin yaatlmasna dairdir. Bu politika, sanat diye yutturulmaya allan ucube-rm soytarlklara kar devrimin, sosyalizmin sanatn yaratmaya, gelitirmeye dairdir. Bu politika, herkes susuyorken, aydnlarn sesi-soluu kesilmi, faizmin tek bir muhalif sese bile tahamml kalmamken, doru bildiklerini her trden bedeli gsleyerek en yksek sesle haykrmaya dairdir. Ve bu politika devrime, sosyalizme dairdir... Tavr, bu anlayla 30 yl devirdi. Ve

ve zerinde konser verecek sanatlar bekliyorduk. Saat geldi ve sahneden izleyicilere dilimizden dklenler yleydi. Kltr Sanat Yaamnda Tavrn, Tavrmzn 30. yl dolaysyla dzenlediimiz ve geleneksel hale getireceimiz 1. Tavr Kltr ve Sanat Festivalimize hepiniz hogeldiniz... Devrimciler sanat ve edebiyat, snf mcadelesinin bir arac olarak kavrarlar. Devrimci mcadelenin gelimesine kout olarak kltr ve sanat alannda da gelime salanmaldr. te bu anlayla, arada zorunlu kesintiler de olsa, tam 30 yldr yazyoruz Tavrn sayfalarnda... Bu anlayla sanat ve edebiyat, verdiimiz devrimci mcadelenin mtevaz bir arac olarak, dergimizin sayfalarnda tam 30 yldr gelitirmeye alyoruz. Tarih boyunca yaratlan maddi ve manevi deerler kltr kavram ile tanmlanr. Egemen olan her snf ise kendi kltr-

n yaratr. Egemen snflarn bugn yaratm olduu yozlam kozmopolit kltre kar alternatif bir kltr olan devrimci kltr ve sanat anlayyla tam 30 yldr yolumuza devam ediyoruz. lkemiz emperyalizme baml bir lkedir. Bu nedenle; emperyalizm, teknolojinin tm olanaklaryla kendi propagandasn yapyor ve kendi kltrn yayarak kimliksiz, kiilik bunalm yaayan, retmeyen, dnmeyen, yeni bir kuak yaratmaya alyor. Bu kltrel propaganda, bir uyuturucu gibi beyinlere enjekte edilirken bask altnda tutulan, depolitize edilen insanlar bu kltre ynelmek durumunda kalyor. Emperyalizm, kimi zaman rk-oven duygular krkleyerek kimi zaman, dinsel ideolojiyi etkin klarak ya da baka bir yntemle kitleleri pasifize ediyor. Halkn kltrel kimliini kendi politik ve ekonomik egemenliinin srmesine uyum salayacak ekilde biimlendiriyor.

bu anlayla, sahip olduu proletaryann snf ideolojisiyle nice 30 yllar devirmek iin yryn srdrecek... Bu inanla hepinizi selamlyor, tekrar hogeldiniz diyoruz... Tavrn, festivali birlikte kutlama arsna hi karlk beklemeden olumlu cevap veren mzik gruplarndan Dbaz kt ilk olarak sahneye... lk ve u an iin tek albmlerinde yer alan tm arklarn yannda yeni eserler de seslendirdiler konserlerinde... Onlar da mzik grubu olarak ilk rportajlarn Tavr'la yapmlard. Bunu byk bir mutlulukla ifade ettiklerini grdk. Ve glge oyunu. Glge oyunu denilince de tabi ki Karagz-Hacivat... Bu da bir ilkti Sibel Yalnda. ocuklar kadar byklerin de ilgiyle izledikleri bir gsteri oluyor hayal perdesindeki... Mizahn, mazlumun zalimden hesap sorma arac olduunu Karagzn dilinden bir kez daha anlyoruz. Gen ama yzyllar ncesinden gnmze kadar gelen bir sanat laykyla icra eden Hasan Hseyin Usta yarm saatlik gsterisiyle renk katyor festivalimize... Sonra hepsi ayn zamanda birer Tavr yazar olan Grup Yorum sahne ald. Trkler, arklar ve halaylarla dolu bir repertuar seslendirdi Yorum. Yabancs olmad Sibel Yaln Parknn sahnesinde, bu kez yazar olduklar Tavrn yldnm iin seslendirdiler bestelerini... lk gn, Yorumun ezgileriyle son buluyordu. 2. GN... Gnlerden pazard ve hava durumu saanak ya gsteriyordu. Meteorolojinin bu can skc tahmininin sabah iseleyen yamurla birlikte moralleri bozacak kadar gereki olmas herkesi telaa srklese de, havann dzeleceine dair umutlu bekleyi srd tabi ki. Ama yine bir arkadamzn meteoroloji ilerini arayp syledikleri kulaklarmzdan gitmez: Merhaba, hibir yer nemli deil, Okmeydan'nda yamur var m, ltfen syleyin? Alnan gzel haberle birlikte herkez daha bir sevinle ve rahatlkla sarld ilerine. Umutlar boa kmad ve hava dzeldi. Program

brorde yazld gibi devam edebilirdi artk. Standlarn nnde rnleri inceleyenler, TAYADllarn serbest braklmas iin imza verenler, dil Kltr Merkezinin festivalin giderlerinin karlanmas iin getirttii pilavdan yiyenler, ceplerindeki parann nemli blmn kitaplara yatran kitap kurtlar, sergilenen eserleri byk bir merak ve hayranlkla izleyenler, Yazar Cezmi Ersze aldklar kitab imzalatanlar, Aydn Ilgazn ok sevdii babas Rfat Ilgaz yreinden kopan cmlelerle anlatmasn can kulayla dinleyenler vard festivalimizde... Grntler bunlarla snrl deildi elbette. Scak aylarn yarenliinde yaplan sohbetler; satn alnan kitaplarn glgede ya da ayakta sayfalarnn merakla evrilmesi; dil Kltr Merkezinde yaknda balayacak olan kurslara byk bir hevesle kaydolanlar da festivalin dier renkli anlarn oluturuyorlard... kinci gnn konserlerinin balama saati yaklamt. Byk bir merakla beklenen sanatlar da hazrlklarn tamamlamlard zaten. Her biri birbirinden gzel arklarn halkla bulumasndan nce, Tiyatro Simurgun Nasreddin Hoca Gide Gide adl ocuk oyunu sergilendi sahnede... Oyun, bir ocuk oyunu olmasna ramen, bykler tarafndan da ilgiyle izlendi. Herkes on yandaki ocuk olmutu, Nasreddin Hoca karsnda. Karadeniz mziinin gen ve yeni soluu

Karmate, kendi alanlarnda ksa srede sz sahibi olduunu kantlayan sahne performanslaryla izleyicilerin tmnn beenisini kazanyorlard. Bajar vard srada. Krte ve Trke arklarn, halklarn kardeliini en gzel ezgilerle anlatt bir repertuar dinledi izleyenler. Kendilerine Bajar, yani kent adn veren grup elemanlar byk bir heyecanla sylediler arklarn. Doya doya ekilen halaylar, Bajarn festival izleyicileriyle bann gl bir ekilde kurulduunu anlatyordu adeta... Ve son olarak Bulutsuzluk zlemi ald sahneyi. Belki de ilk kez bir mahalle ierisinde konser veriyorlard. Kendilerine yabanc bir kitle bulacaklarn sanp endielenmilerdi belki Okmeydanna gelirken. Bekledikleri gibi olmad ve rock mzie ok da yabanc olmadn gsterdi amfi tiyatroyu dolduranlar... Festivalimiz sona ererken tm misafirlerini uurlamak istercesine parktan ayrlanlara bakyor ve sesleniyordu dil Kltr Merkezi ve Tavr emekileri: Seneye de gelin... ki gnn sonunda dil Kltr Merkezinin ve Tavrn emekilerine den, bir ilki, eksii-gediiyle, gnah-sevabyla baarm olmann hazz; iki gn boyunca festivali takip edenlere ise ileride eine-dostuna-ocuklarna anlataca gzel anlar. J

haberler
haberler
TAYADllar Okmeydannda davul zurnayla karland
20-26 Eyll tarihlerinde yaplan 17. Altn Koza Film Festivalinde, yarma ve gsterim blmlerinin yan sra atlye ve syleiler gibi etkinlikler de yapld. Adana Byk ehir Belediyesi ile Adana Sinema Kulb nclnde ilki 1969 ylnda Altn Koza Film enlii ad altnda gerekletirilen ve bu yl 17.'incisi dzenlenen Altn Koza Uluslararas Film Festivali 41. yana girdi. Hapishanelerde tecritin kaldrlmas, hasta tutsaklarn serbest braklmas ve iki ay nce tutuklanan 9 Tayadlnn serbest braklmas iin Ankaraya yryen Tayadllar yol boyu tezgahlanan lin saldrlarna maruz kaldlar. Tal sopal saldrlarn engelleyemedii aileler Ankara iinde polis tarafndan gzaltna alnd. Her trl saldrya ramen evlatlarn yalnz brakmayacaklarn ifade eden Tayadl aileler stanbula dndkleri 3 Ekim 2010 tarihinde Halk Cehpesi yeleri ve Tecrite Kar Sanatlar tarafndan davul zurna ile karlad. J Festival kapsamnda Ulusal Uzun Metraj Film Yarmas, Akdeniz lkeleri Uluslararas Ksa Film Yarmas ve Ulusal renci Filmleri Yarmas dzenlendi. Yunan ynetmen Theo Angelopoulos'un Onur Konuu olduu festivalde, Mjde Ar ve Atilla Dorsay'a da Yaam Boyu Onur dl verildi. Ulusal Uzun Metraj Film Yarmas'nda En yi Film dln, ynetmenliini Semih Kaplanolu'nun yapt Bal filmi ald. Ylmaz Gney Jri zel dl ise ynetmenliini Nesli lgeen'in yapt Denizden Gelen filmine verildi. Festivalde, En yi Erkek Oyuncu dln, Be ehir filmindeki rolyle Tansu Bier ald. En yi Kadn Oyuncu dl ise Kskanmak filmindeki rolyle Nergis ztrk ve Kavak filmindeki rolyle Sezin Akbaoullarna verildi. Festival boyunca 205 film, 9 sinema salonunda 442 gsterimde yaklak 55 bin kii tarafndan izlendi. J

Altn Koza film festivali yapld

Ruhi Su mezar banda anld

20 Eyll 2010 tarihinde Zincirlikuyu mezarlnda Ruhi Su ve ayn mezar paylat ei Sdka Su iin mezarlar banda anma treni dzenlendi. Sayg duruuyla balayan anma treninde 68liler Vakf Bakan Snmez Targan, Ulusal Sanatlar Birlii, Grup Yorum ve Dostlar Korosu efi Berktay Akyldz sz alarak sosyalist sanat Ruhi Sunu ansn yaatmann nemine dikkat ektiler. Grup Yorum yeleri; hereyin metalat bu dnyada Ruhi Sunun bilimsel sosyalist sanat izgisini yaatmann nemine vurgu yaptlar. 25. yl konserine kmadan nce kabri ziyaret ederek, izgisinde yrdkleri Ruhi Sudan g aldklarn syleyen Grup Yorum Bize lm Yok maryla ustay ve dostlar selamlad. Ruhi Su Dostlar Korosunun son efi Berktay Akyldz, koroyu ve ustann izgisini yaatmakta kararl olduklarn belirterek anma etkinliklerini hatrlatt.Anma treni, Ruhi Su trklerinin sylenmesiyle son buldu. J

Kolombiyal gerilla komutan Mono Jojoy katledildi

Yzyllardr alk, zulm ve katliamla terbiye edilmeye allan bir halk Kolombiya halk. Kolombiya topraklar zerinden nice zalimler geti. Ancak istedikleri sonular alamadlar. Kolombiya Halknn Marulandalar vard, Raul Reyesleri vard. Kolombiya topraklarnda zalimle mazlumun sava sryor. Amerikan ibirlikisi Kolombiya oligarisiyle Kolombiya halknn sava sryor. Son olarak FARC-EP komutanlarndan Mono Jojoy adyla bilinen Jorge Briceno savalaryla birlikte katledildi. 57 yandayd ehit dtnde. 1975 ylnda gerilla saflarna katlmt, 35 yldr dalardayd. Mono Jojoyun katledilmesinin ardndan Kolombiya Oligarisi ve ABD sevin naralar att. Kontrgerilla efliinden Devlet Bakanl'na ykselen Manuel Santos, asl ad Jorge Briceno olan Jojoy'u katletmelerini byk bir sevin iinde u szlerle deerlendiriyordu: "Bu, FARC'a vurulan en ar darbe. Bu lkemiz iin yeni bir tarih..." Evet, Kolombiya halk nder kadrolarndan birini yitirdiine zgndr. Ancak bu mcadele Mono Jojoylarn at yoldan bugnlere kadar nasl geldiyse, daha da byyerek zafere kadar srecektir. J

62 | TAVIR | EKIM 2010

Beklan Algan hayatn kaybetti

Tiyatro sanats, oyuncu ve ynetmen Beklan Algan dn bir sredir lsemi tedavisi grd Cerrahpaa Tp Fakltesi'nde 27 Eyll 2010 tarihinde hayatn kaybetti. 1933 ylnda Erzurumda doan Beklan Algan, Robert Kolejni bitirdikten sonra Ayla Algan ile evlendi ve maden mhendislii eitimi iin gittii Amerikada eiyle birlikte tiyatro eitimi ald. Amerikada birok oyunda profesyonel olarak oynad. Trkiyeye dnnce 1961 ylnda ehir Tiyatrolarna girdi. 1964 ylnda Karanlkta Uyananlar adl film ile sinemada da yer ald. stanbul Maceras, Karanfilli Kadn, Kz Kulesi klar gibi filmlerde rol ald. 1966da Muhsin Erturulun kurumdan istifas zerine onunla birlikte ehir Tiyatrolarndan ay-

GRUP YORUM g n c e

3 Eyll 2010: zmirin Dikili ilesinde dzenlenen Dikili enlikleri kapsamnda, yaklak 2000 kiiye seslendi. 9 Eyll 2010: Okmeydan Sibel Yaln Parknda yaplan bayram kutlamasna katld. Okmeydannn tarihinin anlatld etkinlikte yaklak 2500 kiiye seslendi. 10 Eyll 2010: Bayram dolaysyla Aye dil Erkmen ve Aye Nil Ergenin mezarlarn ziyaret etti. 10 Eyll 2010: Gazi mahallesi muhtarlnn Gazi Barajnda geleneksel olarak dzenledii enlie katld. 19 Eyll 2010: Kk Armutlu Mahallesinde dzenlen Armutlu Gz enliinde yaklak 2000 kiiye seslendi. 20 Eyll 2010: Ruhi Sunun mezar banda dzenlenen anma trenine trkleriyle katld. 25 Eyll 2010: Tavr Kltr ve Sanat Festivali kapsamnda Okmeydan Sibel Yaln Parknda dzenlenen konserde 1000 kiiye seslendi.

28 Eyll 2010: Elmas Yalnn mezarn ailesi ve yoldalaryla birlikte ziyaret etti. 28 Eyll 2010: Dev-Genlilerin Bakrky Hapishanesi nndeki alk grevine trkleriyle destek ziyaretinde bulundu. 29 Eyll 2010: Paabahede yeniden ie alnmak iin adr aarak oturma eylemi yapan Trkan Albayrak ziyaret etti. 2 Ekim 2010: Ankarada ODT Vinelik Tesisleri im Amfide gerekleen konserde yaklak 3500 kiiye seslendi. 3 Ekim 2010: Baclar Cemevinde Karanfiller Kltr Merkezinin dzenledii, Baclarn tarihinin anlatld etkinlie trkleriyle katld. 3 Ekim 2010: Okmeydan Anadolu Parknda Tecrite Kar Sanatlarla birlikte Ankaraya yryerek giden ve lin saldrlarna urayan TAYADllar dnlerinde karladlar.J

rld. 1970 ylnda Bakrky Halkevleri Deneme Sahnesini kurdu. Bir sre sonra sonra ehir Tiyatrolarna tekrar girerek ynetmenlik yapt; Tepeba Deneme Sahnesini kurulmasna katkda bulundu. 1984 ylnda kimi meslektalaryla BLSAK Tiyatro Atlyesini, 1988 ylnda ise Ayla Algan, Erol Keskin, Haluk evket Ataseven ile birlikte Tiyatro Aratrma Laboratuvarn (TAL) kurdu. Pek ok sanat yetitiren Algan 77 yandayd. J

Tavr Yaynlar yeni kitaplaryla 30 Ekim - 7 Kasm tarihleri arasnda stanbul Tuyap Kitap Fuarnda yerini alacak. Aye dil Erkmenin anlar ve tavrn 30 yllk yayn hayatnda yaynlanm olan yk, inceleme, devrimci sanat, onurlu aydn biyografileri gibi yazlardan derlenecek kitaplar fuarda sergilenecek.

EKIM 2010 | TAVIR | 63

sa... ksa... ksa... ksa.. ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... k-

Devlet Tiyatrolar sanats A. Ejder Akk 29 Eyll 2010da hayatn kaybetti. Sanat iin Ankara Devlet Konservatuarnda dzenlenen trenin ardndan, cenaze Cebeci Asri Mezarlnda topraa verildi. Ankara Devlet Konservatuvar Tiyatro Blmnden 1957 ylnda mezun olan Akk, ayn yl Devlet Tiyatrolarna katld. Akk, 1972-73 ylnda Ankara Devlet Konservatuvar yksek devre mezunu oldu. 1984-1988 yllar arasnda Genel Mdr Yardmcl grevini stlenen Akk, sanat, rejisr, idareci olarak hizmet ettii Devlet Tiyatrolar'ndan 2003'te ya haddinden emekli oldu. Akk, Hacettepe niversitesi Ankara Devlet Konservatuvar Tiyatro Blm ve Bilkent niversitesi Sahne Sanatlar Blmnde retim grevlisi olarak grev yapmt.

Hakknda 15 yl hapis cezas istenen Ferhat Tunun yarglanmasna devam edildi. Eruh Belediyesince dzenlenen 1. Eruhirav Doa ve Kltr Sanat Festivalinde yapt konuma nedeniyle hakknda dava alan sanat Ferhat Tun'un yarglanmasna devam edildi. 1363 aydn, sanat, akademisyen, sendikac, kurum ve kurulu; Tunun yarglanmasna kar karak; Ferhat Tunla Dayanma nisiyatifi adyla bir araya geldi. 1363 aydn, Tun hakknda alan davann drlmesi talebiyle hazrlanan metne imza att. mzaclar arasnda Yaar Kemal, Haluk Gerger, Perihan Maden, smail Beiki, Halil Berktay, Mithat Sancar, Ragp Zarakolu, rfan Akgz, ebnem Korur Fincanc, anar Yurdatapan, Grup Yorum da bulunuyor.

Altn stiridye dln Neds adl film ald. spanya'nn kuzeydousundaki San Sebastian kentinde bu yl 58'incisi dzenlenen Uluslararas Film Festivali'nde en iyi filme verilen "Altn stiridye" dln, ngiliz ynetmen Peter Mullan'n "Neds" adl filmi ald. "En yi Ynetmen" dl "Misterios de Lisboa" adl filmiyle ilili Raul Ruize, "En yi Erkek Oyuncu" dl "Neds" filmindeki rolyle Connor McCarrona, "En yi Kadn Oyuncu" dl de "Pa Negre" filmindeki rolyle Nora Navasa verildi. "5. Uluslararas Ar Da Efsanesi Festivali" kapsamnda Yaar Kemal'in ayn ad tayan romanndan etin Ikzl tarafndan sahneye uyarlanan 'Ar Da Efsanesi' operas, Ar shak Paa Saray'nda sanatseverlerin beenisine sunuldu. 2 Ekimdeki gsteride Grcistan Devlet Senfoni Orkestras'nn ve Ankara ve stanbul Devlet Opera sanatlar sahne ald.J

DVD... VCD... ALBM... DVD... VCD... ALBM... DVD... VCD... ALBM... DVD...
gurbet trkleri Origami Mzik kriye tutkun ay karanlk Ada Mzik trk halk mzii serisi ustalardan trkler 2 Odeon Mzik mezher xeliqi bijareyen Ses Plak

64 | TAVIR | EKIM 2010