nsz

grenmek iin ferasetsiz ve tembel olmamak gerekir,yalnzca baka amalarla derse gelmek bir fayda salamaz.Bu derste anlatlanlar sanki size Max Planck,Niels Bohr,Erwin Schrdinger,Werner Heisenberg,Paul Dirac... anlatyormu gibi dinleyin. Dinlerken kendinizi paracklar alemine atn ve orada yasadnz farz edin.Kuantum mekaniini gerekten anlayabilmek ve yorumlayabilmek iin matematiksel bantlarn ara olduunu unutmayn.Problem,forml,bant ezberlemeyin.Schrdinger denkleminin nasl altn kavrayn.Bu kavrama zaten zihninize gereken tm bantlar getirecektir.

Son olarak ; Kuantum mekanii ile ilgili u 12 maddeyi hafzanza geirin ; Kuantum mekaniinde olaslk hkmeder. Madde dalga-parack zellii gzterir. lmler iin temel bir snrlama vardr. Etkileimler paracklarn var veya yok olmasn ierir ve gerektirir. Paracklar spin zelliine sahiptir. Paracklar sperpozisyon yaayabilir. Fermiyonlar darlama ilkesine uyarlar. Bozonlar ayn hareket durumunda olmaktan holanrlar. Baz nicelikler deiimin tm srelerinde korunurlar. Ik hz doadaki hz snrdr. Ktle ve enerji tek bir kavramda birleir.

14/06/2013 smail T.

I.BLM
1.3) Bir gauss dalm dnelim. a)-A sabitini bulunuz. b), ve bulunuz. c)in grafiini iziniz. a)

Ismail T.

b)

c)

iken ;

neri : Defterinizin ilk sayfasna Gauss integral kurallar tablosunu hazrlayn.

1.4) t=0 annda bir parack ,

le verilen dalga fonksiyonuyla temsil edilmektedir. a)- y normlaynz . b)dalga fonksiyonunu xin fonksiyonu olarak iziniz. c)annda parack en byk olaslkla nerededir ? d)-Paracn ann solunda bulunma olasl nedir ? (b=2a ve b=a limitleri iin kontrol edin.) e)-x in beklenen deerini bulunuz ? a)

b)

c) Parack grafikten de anlalaca zere en byk olaslkla konumunda olacaktr.Baka bir yol ile de en olas konumunu bulabilirsiniz ;bunun iin tek yapmanz gereken, paral fonksiyonlar birbirine eitlemeniz olacaktr. d)

e)

1.5) le verilen dalga fonksiyonunu dnelim. a) yi normlaynz. b)- ve nin beklenen deerlerini belirleyiniz. c)- in standart sapmasn bulunuz. Paracn ne kadardr ?

ile

noktalar dnda bulunma olasl

a)

b)

c)

Paracn

ile

noktalar dnda bulunma olasl P olsun ;

1.7)

momentumun beklenen deerinin zamanla deiimini bulunuz.

1.9) m ktleli bir parack,

le verilen bir durumdadr. a)-A y bulunuz. b)hangi potansiyel enerji fonksiyon iin schrdinger denklemini salar ? c)- , , , nin beklenen deerlerini hesaplaynz. c)deerlerini bulup belirsizlik ilkesiyle uyumunu kontrol edin. a)

b)

Ksmi trevler zamana baml Schrdinger denkleminde yerine konulur :

c)

d)

1.10)

nin ondalk almndaki ilk 25 basama gz nne alalm ;

a)-Bu kmeden seilen bir eleman setiimizde,her bir rakamn seilme olasl nedir? b)-En olas rakam hangisidir? Medyan rakam deeri nedir ? Ortalama deer nedir? c)-Bu dalmn standart sapmasn bulunuz. a) 3.141592653589793238462643

b) En olas rakam 3 tr,nk olasl

tir.

c)

1.16) Schrdinger denkleminin

gibi normlanabilen herhangi iki zm iin ;

olduunu gsteriniz.

Her iki integral iin de ksmi integrasyon yntemi uygulanr :

1.17) Bir parack t=0 annda

le verilen dalga fonksiyonuyla temsil edilmektedir. a)-Normlama sabitini belirleyin. b)-t=0 da x in beklenen deeri nedir? c)-t=0 da p nin beklenen deeri nedir ? d)-x2 nin beklenen deeri nedir ? e)-p2 nin beklenen deeri nedir ? f)-x deki belirsizlii bulun ? g)-p deki belirsizlii bulun ? h)-Sonularnzn belirsizlik ilkesiyle tutarl olup olmadn kontrol edin. a)

b)

10

c)

d)

e)

f)

g)

h)

11

I.BLM SONU ZET

Dirac sabiti ve De broglie dalga boyu ;

Bir boyutlu zamana baml Schrdinger denklemi;

statistiksel hesaplamalar ;

Varyans ve standart sapma ;

Olaslk younluu hesaplamalar ;

Varyans ve standart sapma ;

Dalga fonksiyonu normalizasyon ;

Dalga fonksiyonu konum ve momentum ortalama deerler ;

durumunda bulunan bir parack iin dinamik bir bykln ortalama deeri ;

Bir boyutlu Heisenberg ilkesi ve Ehrenfest teoremleri ;

12

II.BLM

Ismail T.

2.3)-Sonsuz kare kuyuda ; ve durumlar iin zamandan bamsz Schrdinger denkleminin kabul edilebilir zmleri olmadn gsteriniz. iin ;

zme snr artlar uygulanr;

zme snr artlarn uygulanr ;

2.4)-Sonsuz kare kuyudaki n. kararl durum iin hesaplaynz.Belirsizlik ilkesinin salanp salanmadn kontrol ediniz.Belirsizlik limitine en yakn durum hangisidir? Kuyu potansiyelindeki bir paracn n. kararl durumu iin normalize edilmi dalga fonksiyonunu :

Trigonometrik zdelikler veya ksmi integrasyon yntemi kullanlarak ;

13

hesab kolayca yaplmak istenirse, Schrdinger denkleminden yararlanlr ;

Veya baka yoldan ;

14

2.5)-Sonsuz kare kuyu iindeki bir paracn balang dalga fonksiyonu ilk iki kararl durumun bir karm yani lineer kombinasyonu olarak verilmitir.

a) normlaynz. b)ifadelerini bulunuz. c)deerini hesaplaynz, zamanla salnm yaptna dikkat ediniz,bu salnmn asal frekans ve genlii nedir? d)deerini hesaplaynz.(E. Albayrakn syledii gibi Gzm bunun hesabnda bir ey yok) e)- Bu paracn enerjisi llrse hangi deerler olaslklarla elde edilir? Hnn beklenen deerini bulunuz, yi karlatrnz. a)

15

b)

c)

16

Bir boyutta klasik dalga fonksiyonu hatrlanrsa genlik ve asal frekans yazlabilir ;

d)

e)

2.7) Sonsuz kare kuyu iindeki bir parack ;

le verilen bir balang dalga fonksiyonuna sahiptir. a)- A sabitini belirleyiniz. b)yi bulunuz. c)-Bir enerji lmnde deerinin elde edilme olasl nedir ? d)-Enerjinin beklenen deerini bulunuz ? a)

17

b)

INT I

INT II

INT III

Sonular yerlerine konulup dzenlenirse ;

c) Tek bir enerji lmnn deerini verme olasl ; idi. deerini verme olasl ise ;

18

d)

2.8) a geniliindeki sonsuz kare kuyuda bulunan m ktleli bir parack t=0 da kuyunun sol yarsndan harekete balyor. Parack bu blgede her noktada eit olaslkla bulunmaktadr. a)-Balang dalga fonksiyonu b)-Bir enerji lmnde a) nedir ? Dalga fonksiyonunu normlayn. deerinin elde edilme olasl nedir?

b)

2.9) deerini ;

ile verilen dalga fonksiyonu iin t=0 annda Hnn ortalama

yardmyla bulunuz ?

19

2.10)-Kuantum harmonik salncn iin : a)b)c)a) kararl durumunu kurunuz . nin grafiklerini iziniz. nin ortogonalliklerini kontrol ediniz.

20

b) Mathematica ile :

c)

2.11)ve a)-Yukardaki dalga durumlar iin integrasyonlar ak biimde yaparak ; yi hesaplayn. b)-Bu durumlar iin belirsizlik durumunu kontrol edin. c)-Bu durumlar iin ortalama kinetik ve potansiyel enerjiyi hesaplaynz ? Bu ortalamalarn toplamnn neye eit olmasn beklersiniz ? a)

21

b) iin belirsizlik ilkesi ;

iin belirsizlik ilkesinin salandn siz gsterin. c)

Bu sonular hangi teoremin sonucudur ?

2.12)-

operatrlerini kullanarak harmonik salncnn n.kararl durumu iin ;

deerlerini bulunuz.Belirsizlik ilkesinin salandn kontrol ediniz.(Keli parantez iindekileri siz bulun)

22

23

2.13)- Harmonik salnc potansiyeli iindeki bir paracn balang durum fonksiyonu ;

olarak verilmitir, a)- Ay bulunuz. b)kurunuz. c)- ve yi bulunuz.Bu dalga fonksiyonu iin Ehrenfest teoreminin gereklendiini kontrol ediniz. d)- Bu paracn enerjisi llrse hangi deerler hangi olaslklarla elde edilir ? a)

24

b) dalga fonksiyonunu oluturmak iin verilen balang dalga durumu, iinde bulunan zmler kendi enerji deerine karlk gelen exponentiel ile arplr :

c)

25

d)

2.14) Bir parack klasik frekans olan harmonik salncnn taban durumundadr.Dalga fonksiyonu deimeden klasik frekans aniden 2 oluyor.Enerji bir kez lldnde deerini elde etme olasl nedir ?

26

2.15) Harmonik salncnn taban durumunda ,paracn klasik olarak izin verilen blgenin dnda bulunma olasl nedir? Klasik olarak bir salncnn enerjisi : Klasik olarak izin verilen blge iinde bulunma olasl P olsun.

Klasik olarak izin verilen blge dnda bulunma olasl ise

neri: Hermite polinomlarndan

tekrarlama ve Rodrigues formln kullanarak bulunuz.

2.21) Serbest bir paracn balangtaki dalga fonksiyonu a)b)c)a) normlayn. y bulun. yi integral formunda oluturun.

olarak verilmitir.

27

b)

c)

2.22) Serbest bir paracn balangtaki dalga fonksiyonu

olarak verilmitir.

a) normlayn. b)yi bulun. c)yi bulun. d)yi bulunuz. e)- Belirsizlik ilkesi salanyor mu? Sistem hangi t deerinde belirsizlik limitine en yakn olur ?

28

a)

b)

stteki kural kullanlr :

c)

29

d)

30

Bu basit formu elde etmek iin , dikkat edip matematiksel hata yapmamanz nerilir. e)

2.30)-

formunda verilen dalga fonksiyonunu normlayarak D ve F sabitlerini bulunuz.

31

2.34) Basamak potansiyelini : a)durumunda yansma katsaysn hesaplaynz. R=? b)durumunda yansma katsaysn hesaplaynz. R=? c)durumunda geme katsaysn hesaplaynz. T=? d)durumunda geme katsaysn hesaplaynz. T=? e)- R+T=1 olduunu kontrol edin. a) durumunda R :

gz nne aln.

b) durumunda R :

32

c) durumunda T : Serbest parack iin olaslk akm younluu :

d) durumunda T :

e)

lem yaparak ikinci toplamn bire eit olduunu gsteriniz.

33

2.35) m ktleli ve kinetik enerjili bir parack ani bir potansiyel d olan bir noktaya yaklamaktadr.Eer kinetik enerjisi ise paracn geri yansma olasl ne kadardr ?

durumunda R :

Burada

2.37) Sonsuz kare kuyu iinde bulunan bir paracn balang dalga fonksiyonu :

olarak verilmitir. Ay belirleyin.

yi belirleyin.

i zamann fonksiyonu olarak hesaplayn.

34

Veya ;

35

2.38) m ktleli bir parack sonsuz kare kuyunun taban durumundadr.Ani olarak kuyunun genilii iki katna karlyor.Yani sadaki duvar adan 2aya ekiliyor.ekme ani olduundan dalga fonksiyonu ayn kalmaktadr.Bu durumda paracn enerjisi llyor. a)- En olas deer hangisidir? Bu deeri elde etme olasl ne kadardr? b)-Bir sonraki en olas deer hangisidir ? Bu deerin olasl ne kadardr ? c)-Enerjinin beklenen deeri nedir? a)

Genileyen kuyudaki en olas enerji dzeyi ;

36

b)

c)

Genileyen kuyuda enerjinin beklenen deeri ;

2.41) Harmonik salnc potansiyeli iindeki m ktleli bir paracn balang durumu :

olarak verildiine gre enerjinin beklenen deerini bulunuz.

Dikkat edilirse bu dalga fonksiyonu harmonik salncnn taban durumu ve birinci uyarlm durum ile ikinci uyarlm durumunun lineer karmdr.lk durumun karm ;

Dalga fonksiyonlar eitlenerek katsaylar bulunur :

37

II BLM SONU ZET

Zamana bamsz Schrdinger denklemi ;

Schrdinger denklemi en genel zm ;

Sonsuz kare kuyu potansiyeli ;

38

Tek boyutlu kuantum harmonik salnc ;

Serbest Parack ;

Delta fonksiyonu potansiyeli ;

Sonlu kare kuyu potansiyeli ;

39

III:BLM

Ismail T.
ise tm f v e g ler iin

3.3) Hilbert uzayndaki tm h fonksiyonlar iin olduunu gsterin.(Yardm : h=f+c.g olarak aln.)

3.4) a) Hermitsel iki operatrn toplamnn hermitsel olduunu gsterin. b) Q hermitsel bir operatr ise .Q hangi koulda hermitsel olur ? c) Hermitsel iki operatrn arpm ne zaman hermitsel olur ? d) Konum operatr ile Hamiltonyen operatrnn hermitsel olduklarn gsteriniz. a) A ile B hermityen iki operatr olsun :

b)

c) U ile V hermityen iki operatr olsun :

40

Bir operatr genel olarak

biiminde gsterilir.

ki operatr iin kanonik sra deitirme bants u ekildedir ; Konum operatr :

3.6) operatrn gz nne aln.Burada kutupsal koordinatlarda azimut asdr ve fonksiyonlar artn salarlar. hermitsel midir ? nun zfonksiyonlarn ve zdeerlerini bulunuz. nun zdeer spektrumu nedir ?

41

zdeerler

eitlii ile bulunur ;

zdeer spektrumu iki kere katldr.

3.9) Kesikli,srekli hem kesikli hem srekli zdeer spektrumuna sahip olan en az iki Hamiltonyen rnei veriniz?

3.11) Harmonik salncnn taban durumunda bulunan bir parack iin momentum uzay dalga fonksiyonu yi bulunuz.Bu durumda bulunan bir parack zerinde p bir kez lldnde,ayn enerji iin ,klasik araln dnda bir deer elde etme olasl nedir ?

42

Klasik aralk bulunur :

Klasik aralkta bulunma olasl P ;

Klasik aralk dnda bulunma olasl ise : Bknz : Erf(x) Error function

3.13) a) b) c) a) olduunu gsteriniz. olduunu gsteriniz.

b)

43

Test fonksiyonu kaldrlrsa : c)

neri :

3.14) Konumdaki belirsizlikle enerjideki belirsizlii ilikilendiren nl Belirli belirsizlik ilkesini kantlaynz.

Bu ilkede

seilirse Belirli belirsizlik ilkesi elde edilir :

Bu ifade kararl durumlar iin anlamszdr.Nedeni u ki kararl durumlarda hamiltonyenin varyans sfr dr.

44

3.16) olduklarna dikkat ediniz.

denklemini

e gre znz ,beklenen deerlerin sabit

3.17)

denklemi Q=1 ,Q=H ,Q=x ,Q=p durumlarna uygulaynz.Sonular yorumlaynz.

Kesikli izgi ile gsterilen komtatr hesab :

Srekli izgi ile gsterilen komtatr hesab :

45

3.22)

ortonormal baz vektrleri tarfndan rtlen 3 boyutlu bir vektr uzay dnelim. eklinde verilmitir.

a)b)c)midir? a)

dual baz cinsinden y bulunuz.

y kurun. olduunu dorulayn.

operatrnn bu bazdaki 9 matris elemann bularak A matrisinin kurun.A matrisi hermitsel

b)

c)

46

A matrisi hermityen deil nk ;

3.23) ki dzeyli bir sistemin Hamitonyeni : olarak verilmitir.Burada ortonormal baz vektrleri ve enerji boyutunda bir sabittir. n

zdeer ve zvektrlerini bulun.zvektrleri baz vektrlerinin lineer kombinasyonu olarak ifade edin.Bu baza gre Hamiltonyeni temsil eden H matrisi nedir ?

47

3.28) Sonsuz kare kuyunun n.kararl durumu iin momentum uzay dalga fonksiyonu grafiklerini iziniz. Sonsuz kare kuyuda :

yi bulun.

48

49

Grafikler iin Mathematica yardm :

50

3.29)

eklinde verilen dalga fonksiyonunu gz

nne alalm.Momentum uzay dalga fonksiyonunu bulunuz.Konum ve momentum uzaynda olaslk younluklarnn grafiklerinden yola karak belirsizlik ilkesinin salanp salanmadn kontrol ediniz.

Olaslk younluklar ise :

51

Grafii iin Mathematica :

alalm ;

3.31)

denklemini kullanarak

ifadesinin karln bulunuz.

52

Kararl bir durumda sol taraftaki eitlik sfrdr,nedeni udur

zamandan bamszdr.

3.34) Bir harmonik salncnn enerjisi lldnde ve deerleri eit olaslklarla elde edilmektedir.Salnc byle bir durumda bulunurken nin mmkn en byk deeri nedir?Bu maksimum deer t=0 annda ise , nedir?

Harmonik salncda tm kararl durumlarda

53

54

III.BLM SONU ZET

ki fonksiyonun i arpm ;

Hermityen operatr ;

Gzlenebilir bykln ortalama deeri ;

Kanonik komtatr ;

Momentum ve konum uzay ;

Genelletirilmi belirsizlik ve Heisenberg ilkesi ;

Gzlenebilir bykln zamana gre deiimi ;

Virial teoremi ;

Schrdinger denklemlerinin Dirac gsterimleri ;

55

IV.BLM

Ismail T.
tm kanonik sra deitirme

4.1) a) r ve p operatrlerinin bileenleri iin bantlarn hesaplaynz. b) boyutta Ehrenfest teoremini gerekleyiniz. c) boyutta Heisenberg belirsizlik ilkesini ifade ediniz.

a)- Konum ve momentum operatrlerinin birbirleriyle olan tm komtatr bantlar hesaplanr :

b)-Hermitsel bir verilmiti :

operatrnn beklenen deerinin zamanla deiimi 3.71 nolu denklemde yle

Bu denklemde Q hermitsel byklnn yerine ayn konum ve momentum operatrlerinden biri yazlr :

Bu sonular tek boyutta Ehrenfestin teoremleridir, boyut iin bir genelleme yaplr ;

c)-Genelletirilmi belirsizlik ilkesi 3.62 nolu denklemde yle verilmiti :

56

Burada

ve

operatrlerinin yerine konum ve momentum operatrlerinin bileenleri yazlr ;

4.2) Kartezyen koordinatlarda deikenlere ayrma yntemini kullanarak sonsuz kbik kuyu problemini znz.

a)-Kararl durumlar ve karlk gelen enerji deerlerini bulunuz. b)-Artan enerji leinde ilk 6 ayrk enerji dzeylerini ve bu dzeylerin katllklarn bulunuz. c)n katll nedir,ve durum niin ilgintir ? a)-Schrdinger denklemi iin kartezyen koordinatlarda zlr ;

Her bir zme snr artlar uygulanrsa,istenen zmler elde edilir :

burada normalizasyon sabiti olup normlama koulundan bulunur,tek boyutlu sonsuz kare kuyu potansiyeli iin normalizasyon sabitinden yararlanarak :

57

b)Enerji 1 1 1 2 1 2 2 1 1 3 2 1 1 2 2 3 3 1 1 2 1 2 1 2 1 3 1 2 2 3 1 3 1 2 1 2 1 1 2 2 1 3 1 1 2 3 2 3 1 2 1 3 Katllk 1 3 6 3 9 3 11 12 1 6 14

c)- Yukardaki seenekte verilen enerjilerden sonra artarak gelen ayrk enerjilerin kombinasyonlar yledir :

ve zere 4 tr. lginlik ise

gibi kuantum saylarna sahiptir.Bu enerjinin katll

olmak

kuantum saylarnn kareler toplamnn eit olmasdr.

4.9) m ktleli bir parack

ile verilen sonlu kresel kuyunun iindedir.

iin

radyal denklemi zerek taban durumunu belirleyin . gsterin.

ise bal durum olamayacan

58

iin sreklidir,her iki

ve trevleri birbirine eitlenir ve blnrse :

bu transendental denklemin

iin zm yoktur,yleyse ;

Taban durum enerjisi ise ;

ile

arasndadr ; enerji

ile arplp blnr:

4.10) Gerekli bantlar kullanarak yapmayn)

radyal dalga fonksiyonlarn belirleyin.(Normlama

59

4.13) a)-Hidrojenin taban durumundaki bir elektron iin b)-Hidrojenin taban durumundaki bir elektron iin c)durumu iin yi bulunuz. ve ve yi bulunuz. yi bulunuz.

a)

b)

c) Bu durum iin dalga fonksiyonunu dorudan yazmamza bakmayn,bu dalga fonksiyonunu retme bantlarndan yararlanarak oluturmaya almalsnz.

60

Buradan

olur.

4.14) Hidrojen atomunun taban durumunda en olas r deeri nedir ?

4.15) Bir hidrojen atomunun balang dalga fonksiyonu ;

a)yi kurarak mmkn olduu kadar basitletiriniz. b)-Bu durumda potansiyel enerjinin beklenen deerini hesaplaynz. a)- Buradaki dalga fonksiyonlarn gerekli bantlar kullanarak kurmaya almalsnz.

b)-Hidrojen atomunda potansiyel enerji

61

Saysal hesaplama yaplr :

4.23) operatrn kullanarak operatr)

eklinde verilen asal dalga fonksiyonunu artrma asal dalga fonksiyonunu elde ediniz.(4.130 : Asal momentum merdiven

4.24) m ktleli iki parack a uzunluundaki ktlesiz kat bir ubuun ularna tutturulmutur.Sistem sabit tutulan bir merkez etrafnda, boyutta serbeste dnebilmektedir. a)-Bu kat dnerin izin verilen enerji deerlerini bulunuz. b)-Bu sistemin normlanm zfonksiyonlar nedir? n. enerji dzeyinin katll ne kadardr ?

62

a)-Sistemdeki iki paracn toplam enerjisi;

Sistemdeki iki paracn toplam asal momentumun boyu ve boyunun karesi ;

Toplam enerji ile toplam asal momentumun boyunun karesi birbirine balanr;

b)-Bu sistemin normlanm zfonksiyonlar alld gibi kresel harmoniklerdir,yani olduundan n.enerji dzeyinin katll dir.

4.25) Eer elektron yarap da ifade eder mi?

ile verilen klasik bir kat kre olsayd ve asal momentumu

olsayd ekvator zerindeki bir noktann hz m/sn cinsinden ne olurdu? Byle bir model bir anlam

Byle bir model anlamszdr,nk

,bundan dolay bu model kabul edilemez.

4.27) Bir elektron

ile verilen bir spin durumundadr.

a)-Normlama sabitini belirleyin. b)deerlerini bulun. c)belirsizliklerini bulun. d)-Sonularn belirsizlik ilkesiyle uyumlu olduunu gsterin. a)

b)

63

c)

d)

4.28) En genel normlanm bir spinr iin

deerlerini bulunuz.

64

Not :

4.29) matrisinin zdeer ve zspinrlerini hesaplaynz.Parack genel bir durumundayken yi lerseniz hangi deerleri hangi olaslklarla elde edersiniz? Olaslklar toplamnn 1 olduunu kontrol ediniz. yi lerseniz hangi deeri bulursunuz ?

Bu iki zdeere karlk gelen zspinrler bulunur :

zspinrler normlanr :

4.33) Bir elektron

eklinde titreim yapan bir manyetik alan iinde durgun durumdadr.

a)-Bu sistem iin Hamiltonyen matrisini kurunuz. b)-Elektron balangta x eksenine gre spin yukar durumundadr,daha sonraki zamanlar iin belirleyin. c)- i lerseniz deerini elde etme olasl nedir? d)- i tam olarak dndrmeye yetecek minimum manyetik alan ne kadardr? a)

yi

65

b)

Adi diferansiyel denklemler integre edilerek zlr ;

c)

lldnde d)

deerini elde etme olasl

in tam olarak dnmesi iin

olmal.

66

4.38)

potansiyeli ile verilen boyutlu harmonik salncy gz nne alalm.

a)-Kartezyen koordinatlarda deikenlere ayrma ynteminin tane bir boyutlu salnc verdiini gsteriniz.Eski bilgilerinizi kullanarak izin verilen enerji deerlerini belirleyiniz. b)-n. enerji dzeyini ve bu dzeyin katlln belirleyiniz. a)

II.blmde operatr ve Frobenius yntemi ile tek boyutlu enerji dzeyi bulunmutu,yleyse;

olur.

b) 0 0 1 0 1 2 0 1 2 3 0 1 0 2 1 0 3 2 1 0 1 2 3 4

67

4.43) a)uzaysal dalga fonksiyonunu kurunuz. b)uzaysal dalga fonksiyonunun normlanm olduunu gsteriniz. c)uzaysal dalga fonksiyonu iin beklenen deerini hesaplaynz.Bu deerin anlaml olmas iin hangi deer aralnda olmaldr ? a)

Radyal dalga gerekli bantlar kullanlarak normlanm biimde bulunur,Asal dalga kresel harmonikler bants kullanlarak normlanm biimde bulunur ve sonra her ikisi arplr :

68

b)

c)

Kural :

4.44) a)dalga fonksiyonunu kurunuz. b)-Bu durum iin beklenen deerini hesaplaynz. c)-Atom bu durumdayken gzlenebilirini ltnzde hangi deerler hangi olaslklarla elde edilir? a)-Bu seenek ve dier seenekte bilimsel bir hesap makinesi kullanmanz gerekir ;

69

b)

70

c)

olasl ile

deerini elde ederiz.

4.45) a)-Hidrojen atomunun taban durumunda bulunan bir elektronun ekirdein iinde bulunma olasln,ekirdein yarapn b alarak hesaplaynz. b)-Sonucunuzu olarak tanmlanan saysna gre kuvvet serisine aarak,en kk mertebeli terimin kbik olduunu gsteriniz. c)olacak ekilde nin ekirdein hacmi boyunca sabit olduunu varsayarak,bu yaklakllk ile de sonucun kbik olduunu gsteriniz. d)iin saysal bir deer elde ediniz. a)

Buradaki integrale iki defa ksmi integrasyon yntemi uygulanr ;

b)

71

c)

d)

Bu say aslnda elektronun ekirdek iinde harcad zaman kesridir.

4.46) a)-Gerekli bantlardan yararlanarak sabitini belirleyiniz. b)formundaki durumlar iin c)-Bu durumlar iin a) olduunu dorulayarak normlama ve yi hesaplaynz.

olduunu gsteriniz.

b)

72

c)

4.48)

ve

gzlenebilirlerini alalm.

a)- Bu iki gzlenebilir iin belirsizlik ilkesini kurunuz. b)-Hidrojenin durumu iin yi hesaplaynz. c)-Bu durum iin hakknda ne syleyebilirsiniz? a)

bantsndan yararlanarak

olur.

73

b) olur. c) olduundan olur.

4.49) Bir elektron

ile verilen spin durumundadr. nin beklenen deeri nin beklenen deeri nin beklenen deeri

a)- spinrn normlayarak A sabitini belirleyiniz. b)-Bu elektron iin yi ltnzde,hangi deerler hangi olaslklarla bulunur ? nedir ? c)- Bu elektron iin yi ltnzde,hangi deerler hangi olaslklarla bulunur ? nedir ? d)- Bu elektron iin yi ltnzde,hangi deerler hangi olaslklarla bulunur ? nedir ? a)

b)

ve

in zspinrleri olmak zere ;

c)

ve

in zspinrleri olmak zere ;

d)

ve

in zspinrleri olmak zere ;

74

4.52) bulunuz.

nin zdurumlarn baz olarak kullanarak spinli bir parack iin in zdeerlerini belirlemek iin karakteristik denklemi znz.

in matris temsilini

Yukardaki spin zdurumlarn belirten bantdan yararlanarak ;

75

zdeer denkleminde zlr;

olarak yazlp karakteristik denklem

Bu ifadeyi kullanarak A matrisinin determinant 1.stuna gre alr ;

arpanlarna ayrlr ;

Bu deerler A matrisinin zdeerleri olup ,

matrisinin zdeerleri ise

4.55) Bir hidrojen atomundaki elektronun tm dalga fonksiyonu u formdadr ;

a)-Yrngesel asal momentumun karesi llrse hangi deerler hangi olaslklarla elde edilir ? b)-Yrngesel asal momentumun z bileeni llrse hangi deerler hangi olaslklarla elde edilir ? c)-Spin asal momentumun karesi llrse hangi deerler hangi olaslklarla elde edilir? d)-Spin asal momentumun z bileeni llrse hangi deerler hangi olaslklarla elde edilir?

76

a)Parantez iindeki her iki terimin asal kuantum says deerini elde ederiz.

dir,dolaysyla

olasl ile

b)Parantez iindeki ilk kresel harmonik iin ve dier kresel harmonik iin , nin zdeerleri ile verilir,buna gre yrngesel asal momentumun z bileeni iin zdeerler ve olaslklar yledir ;

c) deerini ederiz. d) olasl ile elde

IV:BLM SONU ZET

77

Ismail T.
78

V.BLM

Ismail T.
birbirlerine ortonormal ise ;

5.4) a)-A sabitini belirleyiniz. b)ve normlanm ise A sabitini belirleyiniz. a)

b)

5.5) a)-Sonsuz kuyu potansiyelinde birbirleri ile etkilemeyen iki zde parack iin Hamiltonyeni bulunuz. b)dalga fonksiyonlarn ve enerjilerini ; ayrt edilebilen paracklar,zde bozonlar ,zde fermiyonlar iin bulunuz. a)-Ayrt edilebilen iki zde parack iin ;

79

b) Ayrt edilebilen iki zde parack iin ;

zde bozonlar iin ;

80

zde fermiyonlar iin ;

5.6) Sonsuz kuyu potansiyelinde her biri m ktleli ve etkilemeyen iki parack dnn .Bunlardan biri durumunda ve dieri de durumunda ise aadaki paracklar iin ni hesaplaynz. a)-Her ikisi ayrt edilebilen parack b)-Her ikisi zde bozon c)-Her ikisi zde fermiyon a) II.blmde (sonsuz kare kuyu potansiyeli) n.durum iin beklenen deerler yle bulunmutu ;

b) zde bozonlar iin ;

INT

81

c) zde fermiyonlar iin ;

5.7) durumunda olan paracnz olsun ; 3 parack durum fonksiyonunu ; a)-Ayrt edilebilen paracklar iin, b)-zde bozonlar iin, c)-zde fermiyonlar iin oluturun. {Slater determinantndan yararlanarak 4 parack iin durum fonksiyonunu siz oluturmalsnz.} a)-Ayrt edilebilen 3 zde parack iin ;

b)-zde 3 bozon iin ;

c)-zde 3 fermiyon iin ;

82

A burada normalizasyon sabiti olup problem 5.4 deki gibi bulunursa

sonucuna ulalr.

5.9) a)-Helyumun her iki elektronunu n=2 durumuna yerletirdiinizi varsayn,salnan elektronun enerjisi ne olur ? b)-Helyum iyonunun spektrumunu nitel olarak tanmlayn.

5.15) Bir serbest elektron bana den ortalama enerjiyi Fermi enerjisinin kesri eklinde bulunuz.

5.16) Bakrn younluu

ve atom arl

dr.

a)-Bakrn Fermi enerjisini q=1 durumunda eV cinsinden bulunuz. b)-Bu enerjiye karlk gelen hz relativistik midir? c)-Bakr iin hangi scaklkta tipik sl enerji Fermi enerjisine eit olur ? d)-Bakrn katllk basncn hesaplaynz. a)

b)

c)

83

d)

5.17) Bir malzemenin bulk modl basntaki ufak bir azalmann hacimde yol at kk arta oran olarak tanmlanr : bants ile serbest elektron gaz modelinde olduunu gsteriniz.

5.19) hesaplayn.

olduu durumda ilk izin verilen bandn an alt enerji deerini basamaa kadar olduunu varsayn.

Grafik yntemi veya Mathematica ile ;

5.22) a) 3 zde fermiyonun durumlarnda olduu tamamyla antisimetrik olan fonksiyonunu oluturun. b) 3 zde bozon iin simetrik dalga fonksiyonunu u durumlar iin oluturun ; - Hepsi durumunda. - kisi durumunda dieri durumunda. - Her biri a)dalga

durumunda.

84

b)

A burada normalizasyon sabiti olup problem 5.4 deki gibi bulunur.

5.23) Denge durumunda bir boyutlu harmonik salnc potansiyelinde bulunan ve toplam enerjisi olan ve de birbirleriyle etkilemeyen 3 paracmz olsun.Eer bu 3 parack ; ayrt edilebilirler,zde bozonlar,zde fermiyonlar olursa u sorular yantlaynz ; a)-Olas doluluk say dzeneklerini ve her bir dzenek iin ka tane farkl parack durumlar vardr? En olas dzenek hangisidir? b)-Rastgele bir parack seip bunun enerjisini ltnzde,hangi deerleri elde ederdiniz? Ve her birinin olasl ne olurdu ? En olas enerji deeri nedir?

Durumlar 000 030 300 012 021 102 120 201 210 111 3

Bu problemde

alarak seenekte ki sorular cevaplandrnz.

5.27) a) olduu durumda Stirling yaklaklndaki hata yzdesini hesaplayn. b) Hatay %1 den az verecek en kk tamsays nedir? a)-Stirling yaklakl ;

85

b)

5.30)

a)-Planck bantsn kullanarak dalga boyu aralndaki enerji younluunu bulunuz. b)-Enerji younluunu kullanarak Wien yer deitirme yasasn karn. a)-

b)olarak yazlabilir ;ve maksimumu trevi alnarak bulunur,

86

Bu denklem hesap makinesi ile zmlenirse ;

sonucu bulunur.

5.31) Kara cisim masnda toplam enerji younluu iin Stefan-Boltzmann formln karn.

5.33) paracnz ve ayr girilebilecek tek parack durumlar a)-Ayrt edilebilenler iin ka farkl parack durumu vardr ? b)-zde bozonlar iin ka farkl parack durumu vardr? c)-zde fermiyonlar iin ka farkl parack durumu vardr? a) Her bir parack 3 olas duruma sahiptir,dolaysyla b)

olsun.

parack durumu vardr.

c) zde fermiyonlar iin sadece 1 tane parack durumu vardr ;

5.34) ki boyutlu sonsuz kare dzlem potansiyelinde etkilemeyen elektronlar iin Fermi enerjisini hesaplaynz. y birim alana den elektron says olarak kabul edin. dalga vektrnn bykl olmak zere;

87

eksen takml iki boyutlu uzay ve noktalarnda izilen dorular dnelim.Her kesime noktas ayr bir kararl durumu temsil eder.Izgaraya dahil her bir birim alan ve dolaysyla her bir durum k uzaynn; kadarlk bir alann igal eder.Burada maddenin kendi alandr.zde fermiyonlar k uzaynda bir dairenin karlk n doldururlar.Dairenin yarap her bir elektron iftine alannn gelmesi koulu uygulanarak elde edilir:

V.BLM SONU ZET

Ismail T.
88

Baz yararl bantlar ;

89