Professional Documents
Culture Documents
Лекц №1
Глобал элемент
Тайланг бэлтгэх үзэл баримтлалд мөн л хөрөнгө, өр төлбөр, өмч, орлого, зарлага
гэсэн элементүүд орно. Олон улсын стандарт Глобал
Хөрөнгийг үндсэнд нь ашиглагдаж байгаа байдал, өгч байгаа байдал, үзүүлж байгаа
халуун тусламжаас хамаарч 2 том бүлэгт хуваана.
2. Эргэлтийн бус хөрөнгө Үүний гол шинж чанар нь үйлдвэрлэлийн цикл үед
удаан хугацаагаар олон дахин оролцдог. Ингэхдээ хэлбэр дүрс, физик химийн
чанараа алдахгүй, бүтээж байгаа бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагаандаа өртгөө
элэгдснийхээ хэмжээгээр шингээж өгдөг хөрөнгө. Тогтвортой бөгөөд удаан
ашиглагдах шинж чанараар нь хөрөнгөө байршуулдаг. Хязгааргүй өгөөжтэй
хөрөнгө бол “ГАЗАР” юм. Өөр юу ч байхгүй.
1. Биет эргэлтийн бус хөрөнгө. Нүдэнд үзэгдэж гарт баригддаг
• Барилга байгууламж, газар
• Барилга байгууламжийн хуримтлагдсан элэгдэл.
• Машин тоног төхөөрөмж, тээврийн хэрэгсэл
• Машин тоног төхөөрмжийн хуримтлагдсан элэгдэл
• Тавилга багаж хэрэгслүүд
• Тавилгад байгуулсан хуримтлагдсан элэгдэл
• Дуусаагүй барилга байгууламж
• Мал амьтад
• Бусад
2. Биет бус эргэлтийн бус хөрөнгө. Нүдэнд үзэгдэхгүй, гарт баригдахгүй гэвч
үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд идэвхитэй оролцдог.
• Good will’s /нэр хүндийн үнэ цэнэ/
• Патентууд
• Зохиогчийн эрх
• Зохион байгуулалтын зардлууд
• Барааны тэмдэг.
Эргэлтийн ба эргэлтийн бус хөрөнгө дээр хөрөнгө оруулалт, бусад хөрөнгө орно.
Бүх хөрөнгүүдийн дүнг активын дүн гэнэ. Харин нөгөө эх үүсвэрийг пассив гэж
нэрлэнэ.
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд
Лекц №3
АА-н хэдэн зуун сая үйл ажиллагааг НББ-д тусгахын тулд 4 том бүлэг болгон үзнэ.
I. A+a1-a1=π
A- актив- хөрөнгө
II. A=π+a2-a2
Энэ хоёр өөрчлөлт нь ерөнхий дүнд өөрчлөлт орохгүй зөвхөн А гүйлгээ л
нэмэгдэж хорогдоно.
III. A+a3=π+a3
Актив, пассив нэг зэрэг нэмэгдэх өөрчлөлтв
IV. A-a4=π-a4
Актив, пассив нэг зэрэг хорогдох өөрчлөлт
өмч
Дт Кт Дт Кт Дт Кт Дт Кт Дт Кт
Нэмэгдэх + + + + +
Хорогдох - - - - -
Стандарт * * * * *
үлдэгдэл
НББ-ийн тэнцвэрийн талаар жишээ болгож хэдэн ажил гүйлгээ авч үзье.
1. Зээлээр компьютер худалдан авсан.
2. Мөнгөөр арилжиж энгийн хувьцаа гаргасан
3. Мөнгөөр конторын тоног төхөөрөмж авсан
4. Авлагаа цуглуулж авсан
5. Өртөгтэй нь тэнцүү үнээр газар худалдсан
6. Өрөө төлсөн
7. Урьдчилан зээлээр худалдан авсан тоног төхөөрөмжийн зарим хэсгийг
буцаасан
8. Өртгөөс нь илүү үнээр үнэлж бэлэн мөнгөөр газар худалдсан
9. Банкнаас мөнгө зээлсэн
Эзэмшигчдийн
Хөрөнгө Өр төлбөр
өмч
279,000 171,000 108,000
187,500 112,500 75,000
615,000 330,000 285,000
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд
Данс бол:
1. Тодорхой нэр төрлийн хөрөнгө эздийн өмчийг, өр төлбөрийг
2. Дебет тал буюу зүүн тал
3. Кредит тал буюу баруун тал
Дансны зүүн талд бичигдсэн ажил гүйлгээг Дебет бичлэг. Харин баруун
талд бичигдсэн ажил гүйлгээг кредит бичлэг гэнэ.
Дансыг ерөнхийд нь Тогтмол данс, Түр данс гэж хоёр том хэсэгт
хуваана.
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд
С1
Пассив
Актив
С
+1 С-Сельсо
- С-Эхний үлдэгдэл
С+
2
С- Эцсийн үлдэгдэл
С2
Дансыг мөн хураангуй данс, дэлгэрэнгүй данс гэж хуваана. Өөрөөр хэлбэл
ерөнхий данс, задаргаа данс.
А- Нийт байшин
В- Үйлдвэрийн байшин
С- Нийгэм ахуйн байшин – С1-Хүүхдийн цэцэрлэг
– С2- Эмнэлэг
– С3- Сургууль
– ....
ПассивС1
Актив
- +а
+а11
-
Гд
- +а
+а11
Гд
-СС2=ДС
2
=КС11+ДГд
+КГд
№1
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд
№2
ПассивС1
Актив С1
-а2 +а2 +а1
-а2 - +а
а1 2 Гд
С2=КСГд
1
+КГд а2-ДГд а2
+а1 - а1
С2=ДС1+ДГд-КГд
№3
ПассивС1
Актив С1
-а3
-а3 - а3 Гд
Гд
С2=КС1-ДГд а3
- а3
С2=ДС1-КГд а3
№4
ПассивС1
Актив С1
0 0 Гд Гд 0
0 С2=КС1
С2=ДС1
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд
Актив ДС2=ДС1+ДГд-КГд
Пассив КС2=КС1+КГд-ДГд
ДС2=КС2
1. Хөрөнгийн хорогдох
нэмэгдэх өөрчлөлт
өөрчлөлт
2. Хөрөнгийн их үүсвэрийн хоро-
гдох өөрчлөлт
нэмэгдэх өөрчлөлт
3. Орлогын нэмэгдэх
хорогдох өөрчлөлт
өөрчлөлт
4. Зардлын хорогдох
нэмэгдэх өөрчлөлт
өөрчлөлт
5. Ашигийн нэмэгдэх
хорогдох өөрчлөлт
өөрчлөлт
Жишээ нь: 2008.09.01-нд 1 бүр нь 200 төгрөгний нэрэлсэн үнэтэй 1000 ширхэг энгийн
хувьцаа оруулж бизнестээ хөрөнгө оруулалт хийсэн.
2008.09.05-нд 36000 төгрөгний үнэтэй манааны дутик худалдаж авсан. Гэхдээ 15000-
ийг бэлэн өгч үлдсэнг 90 хоногт төлөхөөр болов.
Журнал
Журналыг хөтөлснөөр:
1. 1 дор ажил гүйлгээний тухай бүх мэдээлэл болон товч тайлбарыг тусгаж
харуулна. Мөн ажил гүйлгээний дебет кредитийн бичилтийг харуулна.
Хугацаа
Дансны нэр ба ажил
Ажил Лавалгаа Дебет Кредит
Сар Өдөр гүйлгээний утга
гүйлгээ
9 1 1 Мөнгө Э.өмч 200000 -
Газар 250000 -
“Байгууллагад газар
худалдаж авав”
9 5 3 Мөнгө - 15000
Барилга 36000
Жишээ нь:
Хөрөнгө оруулалт
IX/03 Мөнгө - 200000 0
Газар худалдан
авсан
1. Шалгах баланс ерөнхий дэвтэр буюу дансууд дахь үйл ажиллагааг тэнцүү
бичих. Ажил гүйлгээг Дебет, кредитийн дүн тэнцүү байх.
Өөрөөр хэлбэл 2 ба түүнээс дээш үеүүдэд ажил гүйлгээг хэрэглэдэг арга байна.
Энэ нь цаашип гарах ажил гүйлгээнд хамаардаг учир зардал нь НББ-д хараахан
бүртгэгдээгүй байдаг. Тухайлбал цалин, зээлийн хүү гэх мэт нь өдрөөс өдөрт
бүртгэгдэж байдаг боловч тайлангийн эцэст
Гарсан боловч хугацаанд нь төлж чадаагүй цалин 180000 байж. Гэхдээ 1 сард
төлөх байсан. Цалингийн зардалын дебетэд 180000 цалингийн өр кредитэд 180000 гэж
бичнэ. Тухайн сард хөрөнгө багасч зардал нэмэгддэг.
АА-ийн орлогыг тухайн тайлангийн үед олсон боловч дараагийн тайлангийн үед
нэмэхмжлээгүй байж болно. Тайлангийн үед өгсөн боловч бүртгэгдээгүй үед өрийн
тайлангийн
3. АА-ийн НББ-ийн 1 үеэс дээших хугацаанд орлого олохын тулд гарсан зардал нь
хөрөнгийн дансны дебетэд бичигдсэн байна. Зардлаас ашиг олсон үе бүрийн эцэст
зардлын дансанд шилжүүлэх . өөрөөр хэлбэл тухайн тайлангийн үед дээрх хөрөнгийн
зарим хэсэг нь ашиглагдсан эсвэл зардал болсныг харуулдаг. Жишээ нь: 1 жилийн
хугацаатай голын даатгалд 600000төгрөг төлсөн. Энэ нь жилийн эхэнд төлсөн
төлөхдөө журналын бичилтэнд хугацаа дуусаагүй даатгал Дебетэд 600000, мөнгөн
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд
хөрөнгийн дансны кредитэд 600000 гэж бичнэ. 1-р сарын тохируулах бичилт хийнэ.
Хугацаа дуусаагүй даатгалын кредит 50000, шууд зардлын дебетэд 50000ийг бичнэ.
Дансны хаалт
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд
Энэ нь түр дансуудыг нэг хавтгай дээр авчирч орлого зарлагын нэгдсэн дансанд
хааж өгнө. Түр дансуудыг хаана гэдэг нь түр дансуудын дебет, кредитуудыг 0 болгоно
гэсэн үг. Орлого үр дүнгийн нэгдсэн тайлан юм.
Жишээ нь: сүрталчилгааны зардал дансны дебетэд 360, цалингийн зардал 7100,
шуудан холбоо 144, барилгын элэгдлийн зардал 150төг гэсэн зардлууд байв. Орлого нь
үйлчилгээний орлого 10640. Үүний тулд сурталчилгааны зардалын дебетэд байгааг
кредитрүү шилжүүлээд дансыг тэг болгоно. Гэх мэтээр дансуудыг хааж ОЗН дансны
кредитэд шилжүүлэн бичилт хийж түр дансуудыг хаана. Дэвтэр дээр байгаа
Хуримтлагдсан элэгдэл-пассив-кредитээс
Кредит талын бичилт бол тухайн хөрөнгө бичиж эхэлснээс хойш эрсдлийг
бичнэ.
Элэгдэл бол үнэлгээ хийх үйл ажиллагаа биш элэгдэл бол өртөг зардлыг
хуваарьлах үйл ажиллагаа учирп
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд
Элэгдэлд бусад зардлаас ялгагдах нэг онцлог бий. Элэгдэл мөнгөн төлбөрөөс
хамаардаггүйгээрээ ялгаатайгаараа элэгдэл нь мөнгөн биш зардал.
Элэгдлийн шалтгаан:
1. Хөрөнгийн биет элэгдэл ашиглалтаас болж нар салхи байгаль цаг агаарын
нөлөөлөлөөс гардаг.
НББ-д элэгдэл байгуулах аргууд байдаг. Элэгдэлийг хэд хэдэн аргаар тооцдог.
Элэгдлийг байгуулахад бизнесийн үйл ажиллагаанд оролцож байгаа хөрөнгүүдийг
ижил аргаар тооцох нь хялбар байдаг. Гэхдээ хөрөнгийнхөө шинж чанар үр бүтээлийг
харгалзан үзэх шаардлагатай.
Энэ аргаар элэгдэл тооцход хөрөнгийн өртгийг ашиглалтын хугацаа бүрт тэнцүү
хэмжээгээр хуваарилна. Энэ арга хөрөнгө ашиглалт нь жил болгон 1 хэвийн байдаг
нөхцөлд тохиромжтой. Энэ аргаар тухайн хугацааны элэгдэл тооцоход хөрөнгийн
анхны өртгөөс тооцоолно.
Жишээ нь: ачааны машин авсан өртөг нь 17 сая, үлдэх өртгө нь 2 сая төгрөг энэ
машиныг 5 жил ашиглана.
Элэгдэл= (17000000-2000000)/5=3000000
(17000000-2000000)/200000=75₮
Энэ аргыг дээрх жишээн дээр авч үзье. Энэ аргыг хэрэглэхдээ 20%-ийг 1 дахин
өсгөнө. Элэгдэлийг хувь нь 40% болно.
1жил 17000000*40%=6800000
2жил (17000000-6800000)*40%=4080000
3жил (10200000-4080000)*40%=2448000
4жил (6120000-2448000)*40%=1468800
5жил (3672000-1468800)*40%=883880
5жил= (1+2+3+4+5)=15== 1/15, 2/15, 3/15, 4/15, 5/15 тэгвэл элэгдлийн зардал нь
5/15* (17000000-2000000)=5000000
4/15* (17000000-2000000)=4000000
3/15* (17000000-2000000)=3000000
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд
2/15* (17000000-2000000)=2000000
1/15* (17000000-2000000)=1000000
Баримтжуулах
Ажил
Санхүүгийн
Тохируулах
Хаалтын
Журналд
Буцаах
Шалгах
Хаалтын
Дэвтэрт
Ажлынгүйлгээг
Тохируулах
бичилтүүд
бичилт
тайлангууд
баланс
бүртгэх
бичих
дараах
бичилт
шинжлэх
/түр
Мөнгөн
Дансны
Ерөнхий
Хуримтлагдсан
Ерөнхий
хүснэгтхөрөнгийн
заалтуудыг
журнал
бичилтийн
шалгах ба
бэлтгэхтуслах
дансууд/ зүйл
баланс
дараах
баримт
үнэлэх
Мөнгөн
Ерөнхий
Урьдчилж орлогын
албаншалгах
Орлогынбус дэвтэр
төлсөн
тайлан журнал
зүйл
баланс
Бараа
Олон
Мөнгөн
/сараар,
Тоолсон
давхардсан
материалын
зарлагын
ерөнхий
зүйл
Өмчийн өөрчлөлтийн үйл
баримтматериалын
ажиллагааг
журнал
дансаар/
Бараа нэгтгэх
тайлан
Үндсэн
Худалдааны
Туслах
өртөг тооцолт
хөрөнгийн
дэвтэр журнал
/өдрөөр,
Үлдэгдэл
баримт
Борлуулалтын
туслах баланс
дансаар/ журнал
Мөнгөн
Тооллого
Бусад гүйлгээний
тусгай
тооцооны
журнал
хөлсний баримт
тайлан
Бусад
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд
Жишээ бодлого
- Бараа 1200*3750₮
- Орлогын тайлан
- Зарлагын тайлан
Нэг зүйлийг мартаж болохгүй. “Чухам ямар зүйлд хариулт авах гэж байгаагаа
гарга” зөв хариулт олоход санхүүгийн ямар харьцаа тусалж болохыг урьдчилан сайн
мэд.
Энэ харьцаа бол тухайн хугацаанд дунджаар хэдэн удаа бараа материалаа
хөрвөсөн бэ гэдгийг харуулна.
В. Өр төлбөрийн харьцаа
1. Өрийн харьцаа = Урт, богино хугацаат өрийн дүн/ Нийт активын өртөг
2. Хувьцаа эзэмшигч= Цэвэр ашиг, давуу эрхийн хувьцааны ноогдол ашиг/ Энгийн
хувьцаа эзэмшигчдийн = Хувьцаа эзэмшигчдийн өгөх цэвэр ашиг/ Хувьцаа
эзэмшигчийн дундаж өртөг
3. Нийт активын өгөөж= Хувьцаа эзэмшигчидэд өгөх цэвэр ашиг/ нийт актив= үйл
ажиллагааны ашиг/ Нийт хөрөнгийн дундаж
Борлуулалтын
Борлуулалтын
Эргэлтийн
Үндсэн
Хөрөнгийн
Нийт
Нийт
Нийт
Борлуулалт
Цэвэр
хөрөнгийн
хөрөнгө
/эргэлтийн
зардал
ашиг
хөрөнгө
эргэц
орлого
өгөөж
Үнлдсэн
бус/
өгөөж үйл
хөрөнгө
ажиллагааны зардал
Дутуууу
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд
Анхны мэдээг цуглуулаж бүрдэл болгоод түүнийг олон хувилбараар боловсруулж дүн
шинжилгээ хийнэ. Гэхдээ нэгдмэл зохион байгууллттай тогтмол зарчимд тулгуурласан
байх ёстой.
Үлдэгдэл баланс
гэж 2 том ангилалд, эргалтийн бус хөрөнгийг биет хөрөнгө, биет бус хөрөнгө гэж 2
ангилана. Хөрөнгийн эх үүсвэрийг өр төлбөр ба эздийн өмч гэж ангилна.
Зах зээл өндөр хөгжсөн орнууд орлого зардагын зөрүүгээр цэвэр ашигаа тооцож
дараа нь хуримтлагдсан ашгийн тайланг тусгайлан зохиодог орон байдаг.
Оролого үр дүнгийн тайланг бизнесийн хэлбэрийн онцлогоос хамааран өртгийн
тооцоололтуудын ялгаатайгаар гаргадаг.
СТА2: орлого үр дүнгийн тайланд тайлангийн хугацаанд олсон бүх орлого нийт
борлуулалтын утгаар
Дараа нь: - Борлуулалтын орлого ба буцаалт
-Борлуулалтын хөнгөлөлт
– Цалин хөлс
– Нийгмийн даатгалын шимтгэл
– Засварын зардал
– Ашиглалтын зардал
– Түрээсийн зардал
– Албан томилолтын зардал
– Тээврийн зардал
– Түүхий эдийн зардал
– Элэгдлийн зардал
– Сурталчилгааны зардал
– Шуудан холбооны зардал
– Шатхууны зардал
– Бусад зардал
Нийт ашиг-Жирийн үйл ажиллагааны ашиг, алдагдал= үйл ажиллагааны бус орлого
зарлагыг тодорхойлно.
– Хөнгөлөтийн орлого
– Ноогдлын орлого
– Гэх мэт үйл ажиллагааны бус орлого, үйл
ажиллагааны бус зарлагыг тодорхойлно.
1. Элэгдлийн зардал
2. Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалт алдагдал нэмэгдүүлэх
3. Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын ашиг нэмэгдүүлэх
4. Авлага бараа материал урьдчилж гаргасан зардлын нэмэгдэх өөрчлөлт
нэмэгдэх
5. Дээрх зардлын хорогдох өөрчлөлт, богино хугацаанд орлого урьдчилж орсон
орлогын хасагдах өөрчлөлт