Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

Лекц №1

Нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн элементүүд

Нягтлан бодох бүртгэлийн ажил мэргэжил, ажил гүйлгээний хувьцааг
санхүүгийн үйл ажиллагааны нөөцлөлийг эдийн засгийн шинжүүд нягт холбоотой багц
зүйл юм.

Нягтлан бодох бүртгэлийн элемент нь 5 үндсэн зүйлээс бүрдэнэ.

1. Хөрөнгө санхүү=өр төлбөр+капитал /орлого-зарлага/

2. Эзэмшигчдийн өмч= /орлого-зардал/

Глобал элемент

Тайланг бэлтгэх үзэл баримтлалд мөн л хөрөнгө, өр төлбөр, өмч, орлого, зарлага
гэсэн элементүүд орно. Олон улсын стандарт Глобал

Хөрөнгө: Хөрөнгө гэдэг нь ирээдүйн эдийн засгийн өгөөжийг өгөх өнгөрсөн

хөдөлмөрийн үр дүнд бий болсон ирээдүйн баталгаа юм. Өөрөөр хэлбэл ирээдүйн үйл
ажиллагааны явцад үр өгөөжөө өгөхөөр хүлээгдэж байгаа тухайн бизнесийн өмчлөлд
багтсан үнэ цэнэ бүхий эдийн засгийн нөөцийг хөрөнгө гэж үзнэ. Хөрөнгө заавал
өгөөжөө өгнө. Энэ өгөөж янз бүрийн замаар илэрнэ.

1. Хөрөнгө дангаараа эсвэл бусад бүтээгдэхүүнтэй хамтарч байгууллагын

борлуулалт
2. Бусад хөрөнгөтэй сольж ашигласнаас өгөөжөө өгнө.
3. Өр төлбөр төлөх замаар өгөөжөө өгнө.
4. Аж ахуйн нэгж, хөрөнгө оруулагчид, нэгжийн эзэд хөрөнгө хуваарилах
замаар өгөөжөө өгнө.

Хөрөнгийг үндсэнд нь ашиглагдаж байгаа байдал, өгч байгаа байдал, үзүүлж байгаа
халуун тусламжаас хамаарч 2 том бүлэгт хуваана.

1. Эргэлтийн хөрөнгө-хөдөлмөрийн зүйл.

Гол шинж чанар нь үйлдвэрийн үйл ажиллагаанд нэг л удаа оролцоод
үйлдэгдэж байгаа бүтээгдэхүүндээ өртгөө бүрэн шингээгээд өгчидөг үнэ өртгөө
алдчихдаг. Энэ нь байгууллагын гол амин сүнс юм. Эргэлтийн хөрөнгийн НББ-
д бүртгэхэд мөнгө болж хувирах чадварыг буурах дарааллаар байрлуулна.
Хөрвөх чадвар хугацаагаар тодорхойлогдно. Хамгийн үнэ цэнэтэй хөрөнгө бол
мөнгө юм. Мөнгө болж хөрвөх чадвартай эргэлтийн хөрөнгөд

1. Кассанд байгаа бэлэн мөнгө

2. Харилцах дансан дахь мөнгө
3. Богино хугацаатай хөрөнгө оруулалт
4. Дансны авлага
5. Найдваргүй авлагын нөөц
6. Бекселийн авлага
7. Холбоотой талаас авах авлага
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

8. Компани хоорондын авлага

9. Түүхий эд материал
10. Дуусгаагүй үйлдвэрлэл
11. Бараа бэлэн бүтээгдэхүүн
12. Хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн
13. Хангамжийн материал
14. Сав баглаа боодол
15. Мал амьтад
16. Урьдчилж төлөх зардал
17. Урьдчилж төлөх тооцоо
Эргэлтийн хөрөнгөөс богино хугацаатай өгөх өрийг хасахад ажлын капитал
/карманы зардал/ гарч ирнэ.

2. Эргэлтийн бус хөрөнгө Үүний гол шинж чанар нь үйлдвэрлэлийн цикл үед
удаан хугацаагаар олон дахин оролцдог. Ингэхдээ хэлбэр дүрс, физик химийн
чанараа алдахгүй, бүтээж байгаа бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагаандаа өртгөө
элэгдснийхээ хэмжээгээр шингээж өгдөг хөрөнгө. Тогтвортой бөгөөд удаан
ашиглагдах шинж чанараар нь хөрөнгөө байршуулдаг. Хязгааргүй өгөөжтэй
хөрөнгө бол “ГАЗАР” юм. Өөр юу ч байхгүй.
1. Биет эргэлтийн бус хөрөнгө. Нүдэнд үзэгдэж гарт баригддаг
• Барилга байгууламж, газар
• Барилга байгууламжийн хуримтлагдсан элэгдэл.
• Машин тоног төхөөрөмж, тээврийн хэрэгсэл
• Машин тоног төхөөрмжийн хуримтлагдсан элэгдэл
• Тавилга багаж хэрэгслүүд
• Тавилгад байгуулсан хуримтлагдсан элэгдэл
• Дуусаагүй барилга байгууламж
• Мал амьтад
• Бусад
2. Биет бус эргэлтийн бус хөрөнгө. Нүдэнд үзэгдэхгүй, гарт баригдахгүй гэвч
үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд идэвхитэй оролцдог.
• Good will’s /нэр хүндийн үнэ цэнэ/
• Патентууд
• Зохиогчийн эрх
• Зохион байгуулалтын зардлууд
• Барааны тэмдэг.

Эргэлтийн ба эргэлтийн бус хөрөнгө дээр хөрөнгө оруулалт, бусад хөрөнгө орно.

Эргэлтийн хөрөнгө+ эргэлтийн бус хөрөнгө+ хөрөнгө оруулалт= Аж Ахуй нэгж,

байгууллагын ерөнхий хөрөнгө гарна.

Бүх хөрөнгүүдийн дүнг активын дүн гэнэ. Харин нөгөө эх үүсвэрийг пассив гэж
нэрлэнэ.
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

Пассив.: ӨР ТӨЛБӨР- ер нь бизнес эрхлэж байгаа бизнесийн байгууллагууд том жижиг

хамаагүй материал хангамжийн зүйл бүтээгдэхүүнүүдийг худалдан авахдаа зээлээр
авснаас өр төлбөр үүснэ.

Лекц №3

АА-н хэдэн зуун сая үйл ажиллагааг НББ-д тусгахын тулд 4 том бүлэг болгон үзнэ.

I. A+a1-a1=π

A- актив- хөрөнгө

а1 – нэмэгдсэн ажил гүйлгээ

-а1 – хорогдсон ажил гүйлгээ

π- пассив хөрөнгийн эх үүсвэр

II. A=π+a2-a2
Энэ хоёр өөрчлөлт нь ерөнхий дүнд өөрчлөлт орохгүй зөвхөн А гүйлгээ л
нэмэгдэж хорогдоно.

III. A+a3=π+a3
Актив, пассив нэг зэрэг нэмэгдэх өөрчлөлтв
IV. A-a4=π-a4
Актив, пассив нэг зэрэг хорогдох өөрчлөлт

Энэ хоёр өөрчлөлт бол ерөнхий дүнд өөрчлөлт орно. /+ -/

ТАВАН ҮНДСЭН ЭЛЕМЕНТИЙН ШИНЖҮҮД

Дебет –нэмэгдэх
Кредит- хорогдох
Тохиолдол Хөрөнгө Өр төлбөр Эздийн Орлого Зарлага
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

өмч
Дт Кт Дт Кт Дт Кт Дт Кт Дт Кт
Нэмэгдэх + + + + +
Хорогдох - - - - -
Стандарт * * * * *
үлдэгдэл

НББ-ийн тэнцвэрийн талаар жишээ болгож хэдэн ажил гүйлгээ авч үзье.
1. Зээлээр компьютер худалдан авсан.
2. Мөнгөөр арилжиж энгийн хувьцаа гаргасан
3. Мөнгөөр конторын тоног төхөөрөмж авсан
4. Авлагаа цуглуулж авсан
5. Өртөгтэй нь тэнцүү үнээр газар худалдсан
6. Өрөө төлсөн
7. Урьдчилан зээлээр худалдан авсан тоног төхөөрөмжийн зарим хэсгийг
буцаасан
8. Өртгөөс нь илүү үнээр үнэлж бэлэн мөнгөөр газар худалдсан
9. Банкнаас мөнгө зээлсэн

Эдгээр асуултуудын хариултыг дараах хүснэгтэнд бичнэ үү.

Ажил Хөрөнгө Өр төлбөр Эзэмшигчийн Өөрчлөлтийн

гүйлгээний № өмч №
1. Ө Ө Н III
2. Ө Н Ө III
3. Ө Н Н I
4. Ө Н Н I
5. Ө Н Н I
6. Б Б Н IV
7. Б Б Н IV
8. Ө Н Ө III
9. Ө Ө Н III

Эзэмшигчдийн
Хөрөнгө Өр төлбөр
өмч
279,000 171,000 108,000
187,500 112,500 75,000
615,000 330,000 285,000
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

ХӨРӨНГӨ=ӨР ТӨЛБӨР+ЭЗЭМШИГЧДИЙН ӨМЧ

НББ-ийн элементүүдийн хоорондын ажил гүйлгээг дараах 9н тохиолдлоор

ойлгож болно.
1. Хөрөнгө нэмэгдвэл Эздийн өмч нэмэгдэнэ
2. Хөрөнгө хорогдвол Өр төлбөр нэмэгдэнэ
3. Хөрөнгө нэмэгдвэл Өр төлбөр хорогдоно
4. Хөрөнгө хорогдвол Эздийн өмч хорогдоно
5. Хөрөнгө хорогдвол Өр төлбөр хорогдоно
6. Өр төлбөр нэмэгдвэл Өр төлбөр хорогдоно
7. Өр төлбөр нэмэгдэвэл Эздийн өмч хорогдоно
8. Эздийн өмч нэмэгдвэл Өр төлбөр хорогдоно
9. Эздийн өмч нэмэгдвэл Эздийн өмч хорогдоно
Эндээс үзэхэд хөрөнгийн өглөг нь орлого ба зардалтай хамаатай. Эздийн өмч
орлого зарлагатай уялдаж өөрчлөгддөг.

Санхүүгийн байдлын өөрчлөлтийг бүртгэх

Дансны тухай ойлголт
Нягтлан бодох бүртгэлийн тогтолцоо бол балансын зүйл анги бүрээр
хийгдсэн бие даасан бичилтүүдийг хэлнэ. Тэгэхээр балансын тухай зүйл ангийг
өсгөх эсвэл бууруулах бичилтийн хэлбэрийг ДАНС гэнэ.
Данс нь баруун зүүн гэсэн хоёр талтай. Зүүн талыг /ямар ч дансны/
“Дебет”, баруун талын “Кредит” гэж үздэг.
Дансыг хүснэгтээр үзүүлбэл:
Ажил
Сар
гүйлгээ Товч утга Лавалгаа Дебет Кредит Үлдэгдэл
өдөр
№

Данс бол:
1. Тодорхой нэр төрлийн хөрөнгө эздийн өмчийг, өр төлбөрийг
2. Дебет тал буюу зүүн тал
3. Кредит тал буюу баруун тал
Дансны зүүн талд бичигдсэн ажил гүйлгээг Дебет бичлэг. Харин баруун
талд бичигдсэн ажил гүйлгээг кредит бичлэг гэнэ.
Дансыг ерөнхийд нь Тогтмол данс, Түр данс гэж хоёр том хэсэгт
хуваана.
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

Тогтмол данс: НББ-ийн балансад тусгагдаж, тодорхой хугацаагаар

үлдэгдлээ тооцоогоо хийх данс.
Түр данс: Орлого зарлагын данс.
Мөн дансыг активийн данс, пассивын данс гэж ангилна.
Активын данс гэдэг нь /дебет талдаа өсөж байгаа/ Хөрөнгийн данс нэмэгдэж
байгаа үйлдэл.

С1
Пассив
Актив
С
+1 С-Сельсо
- С-Эхний үлдэгдэл
С+
2
С- Эцсийн үлдэгдэл

С2

Активын дансны хувьд Дебет нь орлого Кредит нь зарлага.

Пассивын дансны хувьд Дебет нь зарлага, Кредит нь орлого.

Дансыг мөн хураангуй данс, дэлгэрэнгүй данс гэж хуваана. Өөрөөр хэлбэл
ерөнхий данс, задаргаа данс.
А- Нийт байшин
В- Үйлдвэрийн байшин
С- Нийгэм ахуйн байшин – С1-Хүүхдийн цэцэрлэг
– С2- Эмнэлэг
– С3- Сургууль
– ....

А= С+В- Хураангүй данс

С= С1+С2+….- Задаргаа данс, дэргэрэнгүй данс

Дансны үлдэгдэл гаргах хувилбар

ПассивС1
Актив
- +а
+а11
-
Гд
- +а
+а11
Гд
-СС2=ДС
2
=КС11+ДГд
+КГд

№1
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

№2

ПассивС1
Актив С1
-а2 +а2 +а1
-а2 - +а
а1 2 Гд
С2=КСГд
1
+КГд а2-ДГд а2
+а1 - а1
С2=ДС1+ДГд-КГд

№3

ПассивС1
Актив С1
-а3
-а3 - а3 Гд
Гд
С2=КС1-ДГд а3
- а3
С2=ДС1-КГд а3

№4

ПассивС1
Актив С1

0 0 Гд Гд 0
0 С2=КС1
С2=ДС1
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

Актив ДС2=ДС1+ДГд-КГд

Пассив КС2=КС1+КГд-ДГд

ДС2=КС2

Эдгээр бичилтүүдтэй уяалдуулаад Нягтлан бодох хүн дансан дээр бичилт

хийхэд анхаарах зүйл нь Дебет Кредитын дүрэм байдаг.

1. Хөрөнгийн хорогдох
нэмэгдэх өөрчлөлт
өөрчлөлт
2. Хөрөнгийн их үүсвэрийн хоро-
гдох өөрчлөлт
нэмэгдэх өөрчлөлт
3. Орлогын нэмэгдэх
хорогдох өөрчлөлт
өөрчлөлт
4. Зардлын хорогдох
нэмэгдэх өөрчлөлт
өөрчлөлт
5. Ашигийн нэмэгдэх
хорогдох өөрчлөлт
өөрчлөлт

Дебет Дүрэм Кредит

НББ-ийн дансны давхар бичилт

Ажил гүйлгээ бүрийн нэгийг ч орхигдуулахгүйгээр 1 дүнгээр 1 дансны дебет,
нөгөө дансны кредитэд бичнэ.

Энэ давхар бичилт нь НББ-ийн ерөнхий тэнцвэрт байдлыг хадгалдаг. Ингэснээр

“хөрөнгө= хөрөнгийн эх үүсвэр” заавал байна.
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

Жишээ нь: 2008.09.01-нд 1 бүр нь 200 төгрөгний нэрэлсэн үнэтэй 1000 ширхэг энгийн
хувьцаа оруулж бизнестээ хөрөнгө оруулалт хийсэн.

Шинжилгээ Дүрэм Бичилт

Эздийн өмч өссөн. Мөнгөн Хөрөнгийн нэмэгдэх Мөнгөн хөрөнгө өссөн
хөрөнгө өссөн өөрчлөлт Дебет тал дээр 200000-р.
байна.

Эздийн өмч өссөн учир Кредит 200000

кредит талд тусгана.

Давхар бичилт: А дансны дебет = Б дансны кредит

= С дансны кредит
Энгийн бичилт: А дансны дебет = Б Дансны Кредит

2008.09.03-нд 200000н төгрөг бэлэн төлж газар худалдан авсан.

200000
Газар
Мөнгө

2008.09.05-нд 36000 төгрөгний үнэтэй манааны дутик худалдаж авсан. Гэхдээ 15000-
ийг бэлэн өгч үлдсэнг 90 хоногт төлөхөөр болов.

Мөнгө Өр төлбөр Газар

15000 21000 36000

Журнал

Бизнесийн байгууллагын санхүүгийн балансад тусгагдаж байгаа тодорхой өр

төлбөр, эздийн өмчийн дансуудад бизнесийн ажил гүйлгээг тусгадаг зүйлийг журнал
гэнэ.

Практикт бизнесийн байгууллагуудын ажил гүйлгээг эхлээд заавал журнал дээр

бичнэ. Журнал нь холбогдох дансны дебет кредитыг харуулсан байна. Журналд
бизнесийн байгууллагын ажил гүйлгээг бичиж эхэлдэг учир эх бичилтийн ...

Журналыг хөтөлснөөр:

1. 1 дор ажил гүйлгээний тухай бүх мэдээлэл болон товч тайлбарыг тусгаж
харуулна. Мөн ажил гүйлгээний дебет кредитийн бичилтийг харуулна.

2. Журналын бичилтийг бизнесийн үйл ажиллагааны бүх ажил гүйлгээг цаг

үеийн дэс дараалсан бичилтээр тусган харуулна.
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

3. Бүртгэлийн явцад гарсан алдааг илрүүлэхэд журналыг ашиглана.

Ажил гүйлгээг журналд бичихдээ бизнесийн байгууллагуудын хэд хэдэн

төрлийн журналыг ашигладаг. Гэхдээ бизнесийн байгууллагуудын шинж чанар
хэмжээнээс хамаарч журналыг ерөнхий журнал, төрөлжсөн журнал гэж ангилдаг.

Журнал нь дараах хэлбэртэй.

Хугацаа
Дансны нэр ба ажил
Ажил Лавалгаа Дебет Кредит
Сар Өдөр гүйлгээний утга
гүйлгээ
9 1 1 Мөнгө Э.өмч 200000 -

Э.өмч Мөнгөний - 200000

данс
“Эзнээс хөрөнгө
оруулалт хийсэн
энгийн хувьцаа
гаргав.”
9 3 2 Мөнгө - 250000

Газар 250000 -

“Байгууллагад газар
худалдаж авав”
9 5 3 Мөнгө - 15000

Өрийн данс Мөнгө - 21000

Барилга 36000

Данснаас журнал нь “үлдэгдэл” байдаггүйгээрээ ялгаатай. Харин дебет кредит 2

нь доошоо эцэст нь тэнцэх ёстой. Дансны нэр ба ажил гүйлгээний утга нь товч
тодорхой бичигдэх ба мөн давхар данс бичигдэж явна.

Шилжүүлэх бичилт хийх

Журналаас дебет кредитийн бичилтийн ерөнхий дэвтар буюу дансанд

шилжүүлэн бичих үйл ажиллагааг шилжүүлэх бичилт гэнэ. Өөрөөр хэлбэл Дебет,
Кредит багананд бичигдсэн дүн ерөнхий дансны дебет, кредитэд тусгагдана. Энэ нь

1. Журналын бичилтэнд тусгагдсан нэр ерөнхий дансанд тусгагдана.

2.Ерөнхий дансны дебетын бичилтийн дүн журналын дебет бичилтээр хийгдэнэ.

3.Дансан дахь сар өдөр, журналынхаар тусгагдана.

 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

Жишээ нь:

Сар өдөр Дансны нэр Лавалгаа Дебет Кредит Үлдэгдэл

IX/01 Мөнгө Э.өмч 200000 - 200000

Хөрөнгө оруулалт
IX/03 Мөнгө - 200000 0

Газар худалдан
авсан

Шилжүүлсэн бичилтийг дараах шалгах балансаар шалгана. Ажил гүйлгээ тус

бүрийн дансуудын Дебет, Кредит-н учираас ерөнхий бичилтийн дансан дахь дебетгүй
дүн нь түүний кредит үйлдлийн дүн бүх дансны дебет үлдэгдэлийн дүн бүх дансны
дебет үлдэгдэлийн дүн бүх дансны кредит үлдэгдэлтэй тохирох ёстой.

Дансны нэр Дебет Кредит

Шалгах балансын ач холбогдол:

1. Шалгах баланс ерөнхий дэвтэр буюу дансууд дахь үйл ажиллагааг тэнцүү
бичих. Ажил гүйлгээг Дебет, кредитийн дүн тэнцүү байх.

2. Данс бүрийн дебет кредитийн үлдэгдэлүүдийг зөв тооцсон байх.

3. Шалгах балансын үлдэгдэлүүдийг зөв дүгнэсэн зэрэг байх болно.

Нягтлан бодох бүртгэлийн тохируулгын үе шат

Тайлангийн үеийн эцэст бизнесийн үйл ажиллагаа үр дүнгийн талаарх мэдээлэл
шаардлагатай болдог. Энэ мэдээний шаардлагыг хангахын тулд тайлангийн үеийн
эцэст мэдээлэл тусгах, дансанд тусгах, аргуудыг хэрэглэдэг. Энэ аргын нэг нь НББ
тохируулга хийнэ. Мөн НББ нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн зарчимын борлуулалтын
болоод уяалдаат зарчмууд тохируулагат акурт суурьтай. НББ-ийн үндсэн бүрдэл хэсэгт
тухайлбал борлуулалтын зарим орлогыг өгсөн үед нь уяалдаад зарим нь зардал нь ямар
нэг орлогыг олохын тулд гаргасан гэж үзнэ. Энэ 2 зарчимыг үндэслэнэ. Бизнесийн
үеийн цэвэр ашгийг олохын тулд тухайн үед олсон орлогыг гарсан зардалтай
зэрэгцүүлэх ёстой. НББ-ийн тайлангийн үе бүрийн эцэст хийгддэг. Тохируулга бичилт
нь тухайн үед олсон бүх орлогыг орж ирсэн эсэхийг үл хамааран гарсан зардал нь
мөнгөөр төлөгдсөн эсэхээс үл хамааран дансанд
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

Өөрөөр хэлбэл 2 ба түүнээс дээш үеүүдэд ажил гүйлгээг хэрэглэдэг арга байна.

Тохируулыг төрлүүд: Тайлангийн үеийн эцэст бүх тайлангуудын эхний

үлдэгдэлийг шинчлэхийн тулд нэмэлт аргуудыг хийдэг. Энэ нь 4 төрөл байна.

1. Бүртгэгдээгүй зардлуудаа тохируулах.

2. Бүртгэгдээгүй орлгуудыг бүүртгэх

3. 2 буюу түүнээс дээш тайлангийн үед хөр

4. 2 ба түүнээс дээш тайлангийн үед

1. Бүртгэгдээгүй зардлуудаа бүртгэх

Тайлангийн үед гарсан боловч дансанд тусгагдаагүй зардлыг бүртгэгдээгүй зардал

гэнэ. Ийм бүртгэгдээгүй зардлууд нь тайлангийн үеийн бүртгэлд тохируулан

Энэ нь цаашип гарах ажил гүйлгээнд хамаардаг учир зардал нь НББ-д хараахан
бүртгэгдээгүй байдаг. Тухайлбал цалин, зээлийн хүү гэх мэт нь өдрөөс өдөрт
бүртгэгдэж байдаг боловч тайлангийн эцэст

Жишээ нь: 11,01-нд банкнаас 300000төгрөг зээлсэн. Зээлдэгч бүрээс хүү

амалсан хугацаандаа бичгээр амалсан амлалт байдаг. Үүнийг бексель гэнэ. Энэ 300000-
ийг жил тутам 12%-ийн хүүтэй авсан. Банкнаас зээлийг авахдаа журналд бичихдээ
мөнгөн хөрөнгө дебет 300000, өрийн бичигийн кредитэд 300000-ийг бичнэ. Банкнаас
3н сарын хугацаатай жилийн 12%-ийн хүүтэй зээл авсан 3 сарын дараа 300000ийн
өрийг 1 сарийн тохируулан бичилт хийвэл хүүгийн зардлын дебет 3000, хүүгийн өр
кредит 3000 гэж бичнэ.

Гарсан боловч хугацаанд нь төлж чадаагүй цалин 180000 байж. Гэхдээ 1 сард
төлөх байсан. Цалингийн зардалын дебетэд 180000 цалингийн өр кредитэд 180000 гэж
бичнэ. Тухайн сард хөрөнгө багасч зардал нэмэгддэг.

2. Бүртгэгдээгүй орлогыг тохируулах

АА-ийн орлогыг тухайн тайлангийн үед олсон боловч дараагийн тайлангийн үед
нэмэхмжлээгүй байж болно. Тайлангийн үед өгсөн боловч бүртгэгдээгүй үед өрийн
тайлангийн

Энэ нь авлагын дансны дебетэд, тухайн дансны орлогын кредитэд бичснээс

шалтгаална. Байгууллага дээр хуримтлагдсан орлого гэж байна. Энэ нь тайлангийн
туршид олсон боловч хаалтын үед бичигдээгүй байж болно. Тохируулах бичилт
хийхдээ орлого дансны кредит үйлчилгээний дансны дебетэд бичнэ.

3. АА-ийн НББ-ийн 1 үеэс дээших хугацаанд орлого олохын тулд гарсан зардал нь
хөрөнгийн дансны дебетэд бичигдсэн байна. Зардлаас ашиг олсон үе бүрийн эцэст
зардлын дансанд шилжүүлэх . өөрөөр хэлбэл тухайн тайлангийн үед дээрх хөрөнгийн
зарим хэсэг нь ашиглагдсан эсвэл зардал болсныг харуулдаг. Жишээ нь: 1 жилийн
хугацаатай голын даатгалд 600000төгрөг төлсөн. Энэ нь жилийн эхэнд төлсөн
төлөхдөө журналын бичилтэнд хугацаа дуусаагүй даатгал Дебетэд 600000, мөнгөн
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

хөрөнгийн дансны кредитэд 600000 гэж бичнэ. 1-р сарын тохируулах бичилт хийнэ.
Хугацаа дуусаагүй даатгалын кредит 50000, шууд зардлын дебетэд 50000ийг бичнэ.

Жишээ нь: сүүлийн хэдэн сарын хэрэгцээнд

Бичиг хэргийн зүйл дебетэд -7200 төгрөг

Мөнгөн хөрөнгө кредитэд - 7200 төгрөг

4. 2 ба түүнээс дээш тайлангийн үед

Заримдаа худалдан авагчид нь дараагийн тайланд бүртгэгдэх үйлчилгээний хөлсөө

урьдчилгаагаар төлдөг. Энийг тухайн байгууллага орлого гэж үздэггүй. Өртэй орлого
эсвэл урьдчилсан орлого гэж бичнэ.

Өртэй орлогын дансны кредитэд

Мөнгөн дансны дебетэд

Жишээ нь: урьдчилж түрээсийн төлбөрт 18000г урьдчилж төлсөн.

Мөнгөн хөрөнгийн дебетэд-18000

Урьдчилан орсон өртэй орлогын кредитэд 18000 гэж бичнэ.

1-р сард тохируулан бичилт хийхдээ үйлчилгээний орлогын кредитэд-1500

Өртэй орлогын дебетэд-1500

6-р үе шат. Тохируулага хийсний дараах шалгах баланс

Өмнөх шалгах баланстай адил хөрөнгө хөрөнгийн их үүсвэрийн үлдэгдэлүүдийг

тэнцүүлнэ.

Ажлын хүснэгт зохионо.

Шалгах баланс бэлтгэж тохируулах бичилт хийсний дараа ажлын хүснэгт

зохионо.

Ажлын хүснэгтний бүтэц

Товч тайлбар Шалгасан Тохируулга Тохируулсан Орлогын Үлдэгдэл

үлдэгдэл үлдэгдэл тайлан
Де Кр Де Кр Де Кр Де Кр Де Кр

Ийм учираас НББ-ийн орчилын үе дуусна.

Дансны хаалт
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

Энэ нь түр дансуудыг нэг хавтгай дээр авчирч орлого зарлагын нэгдсэн дансанд
хааж өгнө. Түр дансуудыг хаана гэдэг нь түр дансуудын дебет, кредитуудыг 0 болгоно
гэсэн үг. Орлого үр дүнгийн нэгдсэн тайлан юм.

Жишээ нь: сүрталчилгааны зардал дансны дебетэд 360, цалингийн зардал 7100,
шуудан холбоо 144, барилгын элэгдлийн зардал 150төг гэсэн зардлууд байв. Орлого нь
үйлчилгээний орлого 10640. Үүний тулд сурталчилгааны зардалын дебетэд байгааг
кредитрүү шилжүүлээд дансыг тэг болгоно. Гэх мэтээр дансуудыг хааж ОЗН дансны
кредитэд шилжүүлэн бичилт хийж түр дансуудыг хаана. Дэвтэр дээр байгаа

Элэгдэл ба зохицох зарчимын

хоорондох уялдаа
Элэгдэл гэдэг нь нөөцөд шавхагдашгүй хэмжээтэй, шавхагдах хязгаарлагдмал
нөөцийг ашиглах боломжийг хугацаанд нь тухайн өртгийг ахин тооцож өртөг зардлыг
шингээнэ.

Өөрөөр хэлбэл хөрөнгийн өртгийн ашиглах хугацааны туршид хуваарлаж

байгаа юм. Манай монгол улс газраас бусад хөрөнгөнд элэгдэл байгуулдаг. Элэгдэл
гэдэг нь хөрөнгийг ашиглаж ажил гүйлгээ явуулж байх хугацаанд нь өртгийг нь
байгуулдаг. Энэ нь тайлангийн хугацааны орлого нь тухайн орлгыг

Элэгдэл байгуулахад НББ-ийн бичилтэнд хуримтлагдсан элэгдэл бий болгодог.

Хуримтлагдсан элэгдэл-пассив-кредитээс

Элэгдэл данс-бий болгоно.

Кредит талын бичилт бол тухайн хөрөнгө бичиж эхэлснээс хойш эрсдлийг
бичнэ.

Дебет талд өртгийг зардалд хэрхэн хуваарилсан тухай.

Хуримтлагдсан элэгдэл, элэгдсэн зардал дансууд нь элэгдэл хөрөнгийн нэр

төрлөөр нээж бичнэ. Ингэснээрээ үйлдвэрлэл, борлуулалт гэх мэт бизнестэй

Элэгдэл бол үнэлгээ хийх үйл ажиллагаа биш элэгдэл бол өртөг зардлыг
хуваарьлах үйл ажиллагаа учирп
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

НББ нь хөрөнгийн тухайн үеийн зах зээлийн үйлийг харуулахыг оролддоггүй.

Элэгдэл бол зах зээлийн үнийн харгалзахгүйгээр байгуулдаг. Хөрөнгө бүрт үлдэгдэл
өртөг гэж байх ёстой. Үлдэгдэл өртөг гэдэг нь үндсэн хөрөнгөний анхны үнээс
хуримтлагдсан элэгдлийг халсан дүн. Тийм учир хуримтлагдсан элэгдэл гэдэг нь
зардалд аль хэдийн хуваарилагдсан өртгийг харуулдаг. Хөрөнгийн сөрөг утгатай данс.
Үлдэгдэл өртөг бол ирээдүйд зардалд зардалд хуваарилагдах өртгийг харуулдаг.

Элэгдэл ба мөнгөн гүйлгээ

Элэгдэлд бусад зардлаас ялгагдах нэг онцлог бий. Элэгдэл мөнгөн төлбөрөөс
хамаардаггүйгээрээ ялгаатайгаараа элэгдэл нь мөнгөн биш зардал.

Хөрөнгө эзэмшигчид хөрөнгийг анх авахдаа ашиглагдах хугацаа нь нийт

зардлыг урьдчилан төлөөд ашиглах явцдаа элэгдэл байгуулж түүнийгээ нөхдөг. Зарим
хүн хуримтлагдсан элэгдэл бол хөрөнгийг элэгдэж хуучрах үед нөхөн сэргээх солих
үйл ажиллагаагаар элэгдэл байгуулдаг гэж ойлгодог нь буруу. Тийм учираас
хуримтлагдсан элэгдэл бол хөрөнгө биш харин хөрөнгийн анхны өртгөөс зардалд нь
хэдийг хуваарилсныг харуулсан хэсэг.

Элэгдлийн шалтгаан:

1. Хөрөнгийн биет элэгдэл ашиглалтаас болж нар салхи байгаль цаг агаарын
нөлөөлөлөөс гардаг.

2. Хоцрогдолийн элэгдэл. Орчин үеийн шаардлага хангаж чадахгүй нөхцөлд

хоцрогдсон гэж үзнэ. Ийм элэгдэл их байна.

НББ-д элэгдэл байгуулах аргууд байдаг. Элэгдэлийг хэд хэдэн аргаар тооцдог.
Элэгдлийг байгуулахад бизнесийн үйл ажиллагаанд оролцож байгаа хөрөнгүүдийг
ижил аргаар тооцох нь хялбар байдаг. Гэхдээ хөрөнгийнхөө шинж чанар үр бүтээлийг
харгалзан үзэх шаардлагатай.

Санхүүгийн тайлан гаргахдаа элэгдэлийг байгуулж тооцсон байх ёстой.

1. Элэгдэл тооцох шулуун шугмын арга

Энэ аргаар элэгдэл тооцход хөрөнгийн өртгийг ашиглалтын хугацаа бүрт тэнцүү
хэмжээгээр хуваарилна. Энэ арга хөрөнгө ашиглалт нь жил болгон 1 хэвийн байдаг
нөхцөлд тохиромжтой. Энэ аргаар тухайн хугацааны элэгдэл тооцоход хөрөнгийн
анхны өртгөөс тооцоолно.

Жишээ нь: ачааны машин авсан өртөг нь 17 сая, үлдэх өртгө нь 2 сая төгрөг энэ
машиныг 5 жил ашиглана.

Элэгдэл = (Анхны өртөг-үлдэгдэл өртөг)/5жил

Элэгдэл= (17000000-2000000)/5=3000000

Жил Тооцоолсон Элэгдлийн зардал Хуримтлагдсан Үлдэгдэл

элэгдэл
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

1 жил 1/5*15000000 3000000 3000000 14000000

2 жил 1/5*15000000 3000000 6000000 11000000
3 жил 1/5*15000000 3000000 9000000 8000000
4 жил 1/5*15000000 3000000 12000000 5000000
5 жил 1/5*15000000 3000000 15000000 2000000

2. Бүтээгдэхүүний нэгжид ноогдуулах арга

Энэ арга хөрөнгийн бүхий лхугацаанд ашиглахад ашиглалтын хугацаанд

хичнээн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх яадамжийг мэдвэл зохино.

(Хөрөнгийн анхны үнэ - үлдэх өртөг)/тухайн бүтээгдэхүүний ашиглалтын

хугацааны үйлдвэрлэж чадах бүтээгдэхүүн

Жишээ нь: дээрх ачааны машины жишээн дээр авё үзвэл.

(17000000-2000000)/200000=75₮

3. Үлдэгдэлийг бууруулах арга

Энэ аргаар хөрөнгийн анхны өртгийг ашиглах хугацаагаар үлдэгдэлийг их

хэмжээгээр хуваарилах элэгдэл байгуулахад хэрэглэнэ.

Энэ аргыг дээрх жишээн дээр авч үзье. Энэ аргыг хэрэглэхдээ 20%-ийг 1 дахин
өсгөнө. Элэгдэлийг хувь нь 40% болно.

1жил 17000000*40%=6800000

2жил (17000000-6800000)*40%=4080000

3жил (10200000-4080000)*40%=2448000

4жил (6120000-2448000)*40%=1468800

5жил (3672000-1468800)*40%=883880

4. Ашиглалтын хугацааны нийлбэрээр жигнэх арга

Ашиглалтын хугацааны эхний үед хөрөнгийн элэгдлийг илүү хуваарилах нэг

арга юм. Элэгдлийн хувь хэмжээ хүртвэрт, хуваарьт нь

5жил= (1+2+3+4+5)=15== 1/15, 2/15, 3/15, 4/15, 5/15 тэгвэл элэгдлийн зардал нь

5/15* (17000000-2000000)=5000000

4/15* (17000000-2000000)=4000000

3/15* (17000000-2000000)=3000000
Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

2/15* (17000000-2000000)=2000000

1/15* (17000000-2000000)=1000000

Баримтжуулах
Ажил
Санхүүгийн
Тохируулах
Хаалтын
Журналд
Буцаах
Шалгах
Хаалтын
Дэвтэрт
Ажлынгүйлгээг
Тохируулах
бичилтүүд
бичилт
тайлангууд
баланс
бүртгэх
бичих
дараах
бичилт
шинжлэх
/түр
Мөнгөн
Дансны
Ерөнхий
Хуримтлагдсан
Ерөнхий
хүснэгтхөрөнгийн
заалтуудыг
журнал
бичилтийн
шалгах ба
бэлтгэхтуслах
дансууд/ зүйл
баланс
дараах
баримт
үнэлэх
Мөнгөн
Ерөнхий
Урьдчилж орлогын
албаншалгах
Орлогынбус дэвтэр
төлсөн
тайлан журнал
зүйл
баланс
Бараа
Олон
Мөнгөн
/сараар,
Тоолсон
давхардсан
материалын
зарлагын
ерөнхий
зүйл
Өмчийн өөрчлөлтийн үйл
баримтматериалын
ажиллагааг
журнал
дансаар/
Бараа нэгтгэх
тайлан
Үндсэн
Худалдааны
Туслах
өртөг тооцолт
хөрөнгийн
дэвтэр журнал
/өдрөөр,
Үлдэгдэл
баримт
Борлуулалтын
туслах баланс
дансаар/ журнал
Мөнгөн
Тооллого
Бусад гүйлгээний
тусгай
тооцооны
журнал
хөлсний баримт
тайлан
Бусад
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

Сөрөг тохируулах данс

Жишээ бодлого

1. 2003/01/01 нд 4 хүн хувь нийлүүлж “Од”нэртэй ХК байгуулсан. Хувь

нийлүүлэх бүтэц нь

- Бараа 1200*3750₮

- 40000 ширхэг хувьцааг бирж дээр 1-ийг 1500-р гүйлгээнд гаргасан

2. 2003.01.02 Худалдааны зориулалттай барилга 36000000-аар авав.

3. 2003.01.03 21000000 төгрөгний үнэтэй тоног төхөөрөмж худалдаж авч, үүнээс

15000000-иййг төлж үлдэгдэлийг 10%-ийн хүүтэй банкны зээлээр төлөх болов.

4. 2003.01.04 жилийн хөрөнгийн даатгалын хураамжинд 300000-ийг урьдчилан

шижүүлэв.

5. 2003.01.05 хагас жилийн байрны түрээсийн орлого болох 600000-ийг

урьдчилан хүлээн авав.

6. 2003.01.06 тооцооны харицааны кассанд 500000-ийг шилжүүлэв.

7. 2003.01.16 200*6000-р хувьцаа борлуулсан.

Тайлангийн үзүүлэлтийн санхүүгийн харьцаа

Санхүүгийн тайлангийн харьцаа гэдэг нь 2 юмуу хэд хэдэн хүчин зүйлийн

уялдаа холбоос, математикийн хэлээр хэллэгддэг зүйлийг тайлангийн харьцаа гэнэ.
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

ААН-ийн санхүүгийн тайланд

- Орлогын тайлан

- Мөнгөн хөрөнгийн тайлан

- Зарлагын тайлан

- гэсэн 4 тайлан байна.

Үзүүлэлтүүд нь хөтлөгдөж байгаа НББ-ийн дансуудтайгаа логик уяалдаатай.

ААН-ийн менежер нябо нар нь тайлангийнхаа үндэслэгдсэн санхүүгийн харьцааг
гаргаж

Нэг зүйлийг мартаж болохгүй. “Чухам ямар зүйлд хариулт авах гэж байгаагаа
гарга” зөв хариулт олоход санхүүгийн ямар харьцаа тусалж болохыг урьдчилан сайн
мэд.

А. Хөрөнгийн эргэлтийн харьцаа

1. Богино хугацаатай төлбөрийг төлөх чадварийн харьцаа= Эргэлтийн актив /

Эргэлтийн богино хугацаатай өр төлбөр

2. Эргэлтийн хөрөнгийн хөрвөх чадварын харьцаа= (Эргэлтийн хөрөнгийн дүн-

Бараа материалын тоо)/ Богино хугацаатай өр төлбөр
3. Эргэлтийн капитал = Эргэлтийн хөрөнгө - Богино хугацаатай өр төлбөр

Ер нь эргэлтийн хөрөнгийн харьцаа бол эргэлтийн хөрөнгө, богино хугацаатай өр

төлбөрөөр тодорхойлогдох ёстой. Тийм учираас бизнес явуулахад шаардлагатай
мөнгөний хэмжээ хөрвөх чадварын харьцаа нь богино хугацаат өр төлбөрийг төлөх
чадварыг хэлнэ.

Б. Активийн менежментийн харьцаа

1. Бараа материал, үнэт зүйлийн эргэцийн харьцаа= Борлуулалтын өртөг/Бараа

материал, үнэт зүйлийн дундаж дүн

Энэ харьцаа бол тухайн хугацаанд дунджаар хэдэн удаа бараа материалаа
хөрвөсөн бэ гэдгийг харуулна.

2. Авлагын дундаж / Өдөр тутмын дундаж борлуулалт= Авлага цуглуулах

хугацаа

3. Авлагын эргэц= Цэвэр борлуулалтын дүн / Авлагын дансны дундаж

4. Үндсэн хөрөнгийн эргэцийн харьцаа = Борлуулалтын орлогын дүн/

Үйлдвэрлэлд цэвэр ашигласан үндсэн хөрөнгийн өртөг

5. Нийт активын эргэцийн харьцаа= Борлуулалтын орлого/ Нийт активын өртөг

= Цэвэр борлуулалт/ Нийт хөрөнгө

Энэ дээрх харьцаа нь тухайн бизнесийн байгууллагын ашиг өгөх чадварыг

харуулсан байна.
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

В. Өр төлбөрийн харьцаа

1. Өрийн харьцаа = Урт, богино хугацаат өрийн дүн/ Нийт активын өртөг

2. Хүү төлөх чадвар = Үйл ажиллагааны ашиг/ Хүүгийн зардал

Г. Ашигт ажиллагааны харьцаа

1. Борлуулалтын ашгийн харьцаа = Цэвэр ашиг/ цэвэр борлуулалт= үйл ажиллагааны

ашиг/ Нийт хөрөнгийн дундаж

2. Хувьцаа эзэмшигч= Цэвэр ашиг, давуу эрхийн хувьцааны ноогдол ашиг/ Энгийн
хувьцаа эзэмшигчдийн = Хувьцаа эзэмшигчдийн өгөх цэвэр ашиг/ Хувьцаа
эзэмшигчийн дундаж өртөг

3. Нийт активын өгөөж= Хувьцаа эзэмшигчидэд өгөх цэвэр ашиг/ нийт актив= үйл
ажиллагааны ашиг/ Нийт хөрөнгийн дундаж

4. Эздийн өмчийн харьцаа= Хувьцаа эзэмшигчдийн нийт ашиг/ Нийт хөрөнгө

5. Үндсэн ашгийн хүчин чадлын харьцаа= Нийт ашиг/ Нийт актив

6. Үйл ажиллагааны зардлын харьцаа= Үйл ажиллагааны зардал/ Цэвэр борлуулалт

Борлуулалтын
Борлуулалтын
Эргэлтийн
Үндсэн
Хөрөнгийн
Нийт
Нийт
Нийт
Борлуулалт
Цэвэр
хөрөнгийн
хөрөнгө
/эргэлтийн
зардал
ашиг
хөрөнгө
эргэц
орлого
өгөөж
Үнлдсэн
бус/
өгөөж үйл
хөрөнгө
ажиллагааны зардал

Дутуууу
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

2. Орлого үр дүнгийн тайлан

Энэ тайланд өнгөрсөн үеийн өнгөрсөн жилийн тайлант үеийн бизнесийн

байгууллагын үр ашгийг тодорхойлдог.

3. Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан

Энэ тайланд бизнесийн байгууллагууд дахь эздийн өмч юм уу хөрөнгө

оруулагчдын өмчийн хэмжээнд гарсан өөрчлөлтүүдийг харуулдаг.

4. Мөнгөн гүйлгээний тайлан

Энэ нь орлого үр дүнгийн тайлангуудын үеүүдийг хамааруулж орлого, гарсан

мөнгөн зардлыг уяалдуулаад зардлын дагуу нэгтгэн дүгнэж гаргадаг.

Энэ 4 төрлийн тайлангуудаас НББ-ийн нэмэлт мэдээлэл гаргасан тодотгох

хуудсууд гаргадаг.

Санхүүгийн тайлангийн гол зорилго нь тухайн байгууллагын санхүүгийн ашигт

ажиллагаа, ирээдүйн төлвийг

Санхүүгийн бүртгэлийн эцсийн мэдээлэл хэрэглэгчдэд тухайн бизнесийн

байгууллагын төлбөрийн чадвар ашигт ажиллагааны түвшингийн харуулах гол
үзүүлэлт юм.

Тийм учираас энэ шаардлагын хангахын тулд мэдээлэл бол:

 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

1. Бизнесийн үйл ажиллагааны үр дүн ашигт ажиллагааны цэгцтэй тусгасан

үнэн зөв мэдээллээр хангах
2. Ашигт ажиллагааны төлбөрийн чадварыг иж бүрдлээр нь хангах
3. АА эрхлэгчдийн эзний бэл бэнчин хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг тооцож
хөрөнгө оруулагчдыг тодорхой мэдээллээр хангах
4. Бизнесийн байгууллгуудын мөнгөн гүйлгээний бүтэц, түүний урсгал
бүрэлдэхүүн өөрчлөлтийг зөв тооцож түүнд тулгуурлан АА санхүүгийн
бодлого бол чимэглэгдсэн шийдвэр гаргахад чиглэгдсэн мэдээллээр хангахад
оршино.

Анхны мэдээг цуглуулаж бүрдэл болгоод түүнийг олон хувилбараар боловсруулж дүн
шинжилгээ хийнэ. Гэхдээ нэгдмэл зохион байгууллттай тогтмол зарчимд тулгуурласан
байх ёстой.

Санхүүгийн тайлан бэлтгэхэд 4 үндсэн зарчим байна.

1. Зайлшгүй чухал: удирдлагын шийдвэр гаргахад ямар нэг нөлөө үзүүлэх

тайлангийн тоонд анхаарлаа төвлрүүлнэ. Энэ мэдээллүүд нь төрөөс гаргаж
буй бизнесийн хууль, үнэт цаасны хууль, татварын багц хуультай нийцсэн
байх.
2. Итгэл үнэмшлийн зарчим: Хууль зүйн дагуу хүчин төгөлдөр болсон
мэдээллийг гаргана. Энэ нь бүртгэл хөтлөлтийн ажлыг бүрдэл болгосон
анхны баримтанд тулгуурлна. Энэ мэдээллийн мэргэжлийн холбогдох
байгууллагаар баталгаажуулж шалгуулдаг. Тийм учираас ямар ч хэрэглэгч
итгэл үнэмшилтэйгээр харуулах юм. /АУДИТ/
3. Зэрэгцүүлэлт хийх боломжтой зарчим: Бүртгэлийн тоо мэдээнд зэрэгцүүлэлт
хийхдээ улсын хэмжээнд бус зөьхөн бизнесийн байгууллагын үйл
ажиллагааны түвшинд авч үзнэ. Эсвэл ижил үйл ажиллагаатай
байгууллагуудын түвшинд авч үзнэ. Тийм учираас тайлан нь нэг төрлийнх
байхаас гадна тооцсон арга тооцсон хувилбарууд ижил байх ёстой. Энэ учир
бүртгэлийн мэдээллийн хэмжүүрээр илэрхийлж цаг хугацааны гурван
түвшинд зэрэгцүүлэлт хийдэг.
4. Ойлгомжтой байх зарчим: Өөрөөр хэлбэл тайлангийн бүх үзүүлэлтүүд
сонирхож байгаа хэрэглэгчдэд ойлгомжтой байх ёстой. Бүртгэл мэдээлэл
боловсруулах аль ч шатанд
a. Анхны баримт
b. Журнал
c. Ерөнхий данс
d. Шалгах баланс
e. Ажлын хөлс эдгээрийн алинд ч ялгаагүй ойлгомжтой байх ёстой.

Үлдэгдэл баланс

Үлдэгдэл балансад аливаа АА-ийн хөрөнгө тэдгээрийн бүрдүүлсэн эх үүсвэрийн

хэмжээг өртгийн хэмжээгээр тодорхойлсон цаг хугацаа эхлэлийн болоод төгсөглийн
тайлангийн үйл аиллагааг төгсөглийн байдлаар үзүүлнэ.
Үлдэгдэл балансын 2 талыг ААН-үүд босоо цувуулсан ба хэвтээ зэрэгцүүлсэн
байдалтай зохиодог мөн зарим орнуудын баланс хэвтээ байдалтай. Эсвэл босоо
байдалтай байдаг.
Үлдэгдэл балансын ерөнхий бүдүүвч загварыг олон улсын стандарт загвараар
тогтоосон. Ерөнхий бүлэглэлд хөрөнгө - эргэлтийн хөрөнгө, эргэлтийн бус хөрөнгө
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

гэж 2 том ангилалд, эргалтийн бус хөрөнгийг биет хөрөнгө, биет бус хөрөнгө гэж 2
ангилана. Хөрөнгийн эх үүсвэрийг өр төлбөр ба эздийн өмч гэж ангилна.

Орлого үр дүнгийн тайлан

Энэ тайланд бизнесийн байгууллагын үеийн

Зах зээл өндөр хөгжсөн орнууд орлого зардагын зөрүүгээр цэвэр ашигаа тооцож
дараа нь хуримтлагдсан ашгийн тайланг тусгайлан зохиодог орон байдаг.
Оролого үр дүнгийн тайланг бизнесийн хэлбэрийн онцлогоос хамааран өртгийн
тооцоололтуудын ялгаатайгаар гаргадаг.
СТА2: орлого үр дүнгийн тайланд тайлангийн хугацаанд олсон бүх орлого нийт
борлуулалтын утгаар
Дараа нь: - Борлуулалтын орлого ба буцаалт

-Борлуулалтын хөнгөлөлт

-Борлуулалтын цэвэр борлуулалт орно.

Дараа нь: - Борлуулсан бүтээглэхүүний өртөг /зардал/

Цэвэр борлуулалт-Борлуулсан өртөг=Нийт ашиг алдагдал гарах

ёсгүй.

Ашиг: нийт ашигаас үйл ажиллагааны зардлыг тодорхойлохдоо:

– Цалин хөлс
– Нийгмийн даатгалын шимтгэл
– Засварын зардал
– Ашиглалтын зардал
– Түрээсийн зардал
– Албан томилолтын зардал
– Тээврийн зардал
– Түүхий эдийн зардал
– Элэгдлийн зардал
– Сурталчилгааны зардал
– Шуудан холбооны зардал
– Шатхууны зардал
– Бусад зардал

Нийт ашиг-Жирийн үйл ажиллагааны ашиг, алдагдал= үйл ажиллагааны бус орлого
зарлагыг тодорхойлно.

– Хөнгөлөтийн орлого
– Ноогдлын орлого
– Гэх мэт үйл ажиллагааны бус орлого, үйл
ажиллагааны бус зарлагыг тодорхойлно.

Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан

Үзүүлэлтүүд Хувьцаат Хувьцаат Хөрвүүлэх Хуримтлагдса Нийт

капитал нөөц н ашиг дүн
 Нягтлан бодох бүртгэлийн эчнээ анги НББ-I үзсэн лекцүүд

Мөнгөн гүйлгээний тайлан

Энэ тайланг санхүүгийн хугацааны бүрэлдэхүүн хэсэгт хамааруулна. Энэ хугацаа нь

олон улсын стандартад тусгагдсан түүнийг үндэс болгодог.

3 үндсэн том хэсэгтэй:

1. Үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

2. Хөрөнгө оруулалтын мөнгөн гүйлгээ
3. Санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

Үүний дараа санхүүгийн цэвэр мөнгөн гүйлгээний дүнг гаргана. Үлдэгдэлүүдийг

тооцдог. Үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээнээс цэвэр ашгийг тодорхойлоод
тохируулах бичилтүүд хийдэг.

1. Элэгдлийн зардал
2. Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалт алдагдал нэмэгдүүлэх
3. Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын ашиг нэмэгдүүлэх
4. Авлага бараа материал урьдчилж гаргасан зардлын нэмэгдэх өөрчлөлт
нэмэгдэх
5. Дээрх зардлын хорогдох өөрчлөлт, богино хугацаанд орлого урьдчилж орсон
орлогын хасагдах өөрчлөлт