T.C.

SAKARYA NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES

ALTERNATF ENERJ KAYNAKLARI

ARATIRMA ve RAPOR HAZIRLAMA TEKNKLER

G0501.06053 Serdar MERT
Makine Mhendislii II. retim

EKM 2006

NDEKLER

Sayfa No

NDEKLER .. ii SMGELER ve KISALTMALAR LSTES .. iv EKLLER LSTES . v TABLOLAR LSTES ... vi BLM I 1. GR .. 1 BLM II 2. ENERJ KAYNAKLARI ... 5 2.1. Yenilenemeyen (Tkenen) Enerji Kaynaklar . 6 2.2. Yenilenebilir (Tkenmez) Enerji Kaynaklar .. 6 BLM III 3. GNE ENERJS 8 3.1. Gne Enerjisinden Dorudan Is Enerjisi .. 10 3.1.1. Pasif stma 11 3.1.2. Aktif stma ... 11 3.1.3. Gne enerjili su stma dzenekleri . 11 3.2. Gne Enerjisinden Dorudan Elektrik Enerjisi ..12 3.2.1. Termik dzeneklerle gne elektrii . 12 3.2.2. Fotovoltaik dzeneklerle gne elektrii .. 12 3.3. Gne Enerjisinden Hidrojen Enerjisi . 13 3.3.1. Gneten hidrojen nasl elde edilir? .. 14 BLM IV 4. RZGAR ENERJS .. 15 4.1. Rzgar Trbinleri Nasl alr ? . 17

ii

BLM V 5. BYOKTLE ENERJS VE BYOGAZ . 19 BLM VI 6. HDROELEKTRK 22 BLM VII 7. JEOTERMAL ENERJ .. 25 BLM VIII KAYNAKLAR ... 28

iii

SMGELER VE KISALTMALAR LSTES

Ondalk Katlar Eksa Peta Tera Jiga Mega Kilo Hekto Deka E P T G M k h da 1018 1015 1012 109 106 103 102 10

G Birimleri 1 Kilovat (kW) 1 Megavat (MW) 1 Jigavat (GW) 1 Teravat (TW) 103 W (vat) 103 kW 103 MW (106 kW) 103 GW (109 kW)

Enerji Birimleri 1 kWh (Kilovat-saat) 1 kWh 1 TW/yl 1 TEP (Ton Edeeri Petrol) 1 TEP 1 TEP 3,6 x 106 joule (J) 1.050 kg kmr 109 ton kmr 11.630 kWh 11,63 MWh 1.000 kcal/kg

Alan ls 1 Hektar 10 dnm = 103 m2

iv

EKLLER LSTES

Sayfa No

ekil 2.1: Trkiyenin kurulu gcnn yakt cinslerine gre dalm ... 5 ekil 3.1: Gne toplaycs 8 ekil 4.1: Rzgar enerjisiyle alan bir rzgar trbini .. 17 ekil 6.1: Trkiye elektrik retiminin kaynaklara gre planlanan geliimi ... 23 ekil 7.1: Bir jeotermal sistemin ematik gsterimi ... 25 ekil 7.2: Kuru buhar santrali . 26

TABLOLAR LSTES

Sayfa No

Tablo 2.1: Trkiyede 1996-2010 yllar arasnda TEA ve zel sektrce kurulacak santraller . 6 Tablo 4.1: Avrupa OECD lkelerinde rzgar enerjisi teknik ve santral kurulacak uygun yer potansiyeli 16

vi

1. GR Enerji, i yapabilme gcdr. Birbirine eitli yollarla evrilebilir olan enerjinin bu zellii bize enerji sorunlarnn zmnde alternatifimiz olan temiz ve yenilenebilir enerji kayaklarna dayal geite de yol gstericidir. Enerji biimlerinin eitliliinin ardnda, benzersiz bir kaynak olan gne ve iki temel kuvvet yer alr. Bunlardan, okul kitaplarnda potansiyel ve kine tik enerji eklinde bahsedilir. Enerji, son zmlemede iki tr kuvvet tarafndan oluur: Yer ekimsel kuvvet Elektromanyetik kuvvet

rnein, canl varlklar tarafndan depolanan kimyasal enerjinin kayna, molekller ierisindeki kimyasal balardan sorumlu olan elektromanyetik kuvvetlerdir. Yamur ve akntlarn oluumu ise ekimsel kuvvetler sonucudur. Enerji birok kaynaktan elde edilir ve ihtiyalarmza gre pek ok yolla tketilir. Btn enerji eitleri birbirine evrilebildii gibi belli bir eit enerjiye olan ihtiyacmz da baka enerji retim eitleri kullanarak giderebiliriz. rnein snmak iin sadece kmr veya odun yakmak gerekmez. Elektrik veya gne enerjisi ile de snabiliriz. Bugn iin en ok kullandmz ve gereksinim duyduumuz enerji trleri s ve elektrik enerjisidir. Bu sebeple tm enerji kaynaklarn veya enerji eitlerini daha ok bu iki enerji eidine dntrmek isteriz. Dnyada yararlanmakta olduumuz elimizdeki nemli enerji kaynaklar: Fosil yaktlar ( Kmr, petrol, doalgaz ) Su gc

Nkleer yaktlar Gne Rzgar Biyoktle Jeotermal ( Yer ii ss ) Dalga ve Gelgit

Btn bu enerji kaynaklarndan enerji elde edilmesinin kendi ekonomik, salk, evre maliyetleri, yarar ve zararlar vardr. Dnyann kii bana enerji kullanm dzeyi bugnk dzeyde kalacak olursa 2025 ylnda dnya nfusu 14 terawatt (TW) enerjiye gerek duyacaktr. Ama kii bana enerji tketimi gelimi lkeler dzeyine getirilirse bu gereksinim 2025 ylnda 55 terawatt olacaktr. Dnyann yenilenebilir enerji kaynaklar teorik olarak ylda 10 -13 TW enerji potansiyelindedir. Bu da bugnn kresel enerji tketimine eittir. Ancak bugn bu teorik potansiyelin yaklak % 10'u kullanlmaktadr. [1] Daha yksek enerjilere ihtiya duyulacak zamanlarda evre tehlikeleri ve gvensizlikleri endie verici boyutlara ulaacaktr. Bunlar sorunlar: Atmosfere braklan emisyon (datm) gazlarnn sera etkisi yaratmas ve iklim deiiklii konusundaki ciddi olaslk (Bu gazlarn en nemlisi CO 2 olup, fosil ve biyoktle yaktlarn yanmasndan kaynaklanmaktadr.) Fosil yaktlarn yanmasndan kaynaklanan kirleticilerin yaratt kirlilik ve ayn sebeple asit yamurlar sonucu akarsu, gl ve yer alt sularnda asidin artmas Nkleer enerji santrallerinin kaza tehlikeleri, radyasyonlu atk artma ve yok etme sorunlar gibi tehlikelerdir. Ayrca fosil yaktlar dediimiz kmr, petrol, doalgaz tkenmekte olan kaynaklardr. Sadece bu zellik bile srdrlebilir enerjili gelecekler nnde byk engeldir. zetle bugnk kullanma hzyla petrol kaynaklarnn 50 yllk, doalgaz kaynaklarnn 200 yllk, kmrn ise 3000 yllk mr kalmtr. [1]
2

19. yzyln sonlarnda radyoaktivitenin ve radyoaktif atomlarn kefinden sonra, bilim evrelerinde bu yeni kefe ynelik byk bir ilgi ve merak olumutur. Baz bilim adamlar bu kefin tp alannda kullanm zerinde younlarken, baz bilim adamlar da radyasyonla ilgili srelerin enerji kayna olarak kullanlp kullanlmayacan merak etmitir. kinci Dnya Sava'nn hemen ncesinde, uranyum gibi dev atom ekirdeklerin blnmesini ieren fizyon (blnme) ve helyum gibi kk atom ekirdeklerinin kaynamasn ieren fzyon (kaynama) tepkimelerinin kefi ile beraber, daha nce hi hayal bile edilemeyecek boyutlarda enerjinin retilebilecei anlalmtr. 2 Aralk 1942'de, Chicago niversitesi'nde, Enrico Fermi ve arkadalar kurduklar uranyum dzeneinde zincirleme tepkimeyi gerekletirip, nkleer enerjinin byk miktarlarda, srekli ve kontroll bir ekilde ortaya kartlabileceini gstermesiyle birlikte nkleer enerji a balamtr. Bu tarihten sonra, dnyamz da nkleer enerji ve ilgili dier yan bilim dallarnn byk bir hzla ilerlemesine tanklk etmitir. [2] Fakat yakn gemite ham petrolde yaanan kriz, gelimi lkeleri alternatif enerji kaynaklarn aratrmaya yneltmitir. Gerek gne ve gerekse de rzgar enerjisinden elektrik elde edilmesi zerine yaplan aratrma ve gelitirme almalar her iki teknolojiyi de gnmzde nkleer santraller ile boy lebilir duruma getirmitir. Nkleer enerji, aratrma veya gelitirme arlkl olarak, atklarnn depolanmas konusunda devam ederken, gne ve rzgardan elektrik enerjisinin elde edilmesi hzla gelimekte, gerek evre saln ve gerek insan saln olumsuz etkilemediinden dolay da tm dnyada hzla yaylmaya ve uygulama alanlar bulmaya balamtr. En byk avantaj da ekolojik dengeyi herhangi bir ekilde etkilememeleridir. Gerek bir evre dostudurlar. Gne ve rzgar ve de akarsu enerji kayna olarak yenilenebilir enerji kaynaklardr. Yani, bu kaynaklarn zaman ierisinde herhangi bir ekilde tkenmeleri ve azalmalar sz konusu deildir. Ancak, kmr, petrol ve doal gaz gibi kaynaklar tkenmeye mahkum enerji kaynaklardr. Her geen gn bu kaynaklar azalmaktadr. Ayn ekilde nkleer santrallerin temel enerji kayna olan uranyum ve toryum da belirli zaman sonra tkenmeye mahkumdur. Bu kaynaklarn mr 100 yl olarak tahmin edilmektedir. Gerek uranyum ve gerekse de toryum stratejik birer madde olmalar bakmndan, sava veya siyasi menfaatler sz konusu olduu taktirde bu maddelere ambargo veya

snrlama getirilebilir. Ksaca, nkleer enerji ayn zamanda bir bamllktr. Byle bir durum gne, rzgar ve akarsu iin sz konusu olamaz. Bir baka nemli nokta da udur; nkleer santraller 1986 ylndan beri hibir gelimi lkede kurulmamtr. Nkleer santralleri tm dnyada kurabilecek birka tane firma vardr. Trk sanayicisinin nkleer santral teknolojisine yatrm yapmas ve bu konuda bilgi elde etmesi ok zordur. Ancak, gne ve rzgar enerjisin den elektrik eldesi ile ilgili olarak hem yatrm yapabilir, hem gelitirebilir hem de insan gcne dnk geni i sahalar aarken bu teknolojinin ihracatn da yapabilir. Nkleer santrallerin gvenlii birinci sray almaktadr. Bu noktada gz ard edilmemesi gereken bir nokta da udur; ne kadar gvenli yaplrlarsa yaplsnlar, bu santrallerde alan insan hatas nemli bir noktadr. nk, nkleer santrallerde meydana gelen kazalarn ounda insan faktr etken olmaktadr. rnein, 1979da Harrisburg, 1986da ernobil nkleer santral kazalar insan hatasna bal kazalardr. Nkleer santrallerde radyoaktif mann neden olduu malzeme yorgunluunun kesin olarak hesaplanamamas veya belirlenememesi ayr bir risk faktrdr. ernobil kazas, malzeme erimesine kar emniyet pay byk tutulmasna ramen, erimenin olumu olmas, nkleer santrallerde byk tutulan emniyet paynn ne kadar gvenilir olduunu da tartmaya amtr. Trkiye tarafndan bakarsak; Trkiyenin % 90nn deprem blgesinde olduunu gz ard etmememiz gerekir. Byle bir nkleer santralin depremden zarar grmesi demek, Trkiye ve komu lkeler iin gerek bir tabiat felaketini oluturur. Sava veya terr durumunda da hedefler genelde bellidir. Yurt dndan gelen turistler tatillerini gvenli ve salklklar asndan risk tamayan blge ve lkeleri semektedirler. Hatta, evreye nem veren lkeleri tercih etmeleri de rol oynamaktadr. Gnmzde halen nkleer santral atklar ile ilgili depolama problemi zlememitir. Yakn bir gelecekte de zlme ihtimalide yok gzkyor.

2. ENERJ KAYNAKLARI Bugn kullandmz enerjinin pek ou fosil yaktlardan salanmaktadr. Kmr, petrol ve doal gaz fosil yaktlardr. Milyonlarca yl boyunca, bitkilerin, dinozorlarn ve dier hayvanlarn rmesi ile fosil yaktlar olumutur. Bu fosil yaktlar yeryzne karabilmenin yolu da, ya delmek (sondaj) yada kazmaktr. u anda da yeraltnda s ve basnla bu yaktlar olumaktadr, ancak bu oluumdan daha hzl olarak da tketilmektedir. Bu sebeple fosil yaktlar ksa srete yenilenemeyen olarak dnlrler, yani kullandmzdan daha az bir blm yeniden olumaktadr. zellikle de artan nfus, ehirleme ve endstrileme pek ok yldr bu yaktlarla karlanan enerji gereksiniminin daha da fazlalamasna neden olmaktadr. Bu yaktlarn tkenmesi ve fiyatlarnn devaml artmasnn yan sra, yanmalar sonucu evreye verdikleri zararlar ve insan sal zerindeki etkileri de byktr. Bu denli enerjiye baml olarak yaadmz dnyada gne, rzgar ve jeotermal enerji gibi evreye daha az zarar veren, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm iin yeni teknikler gelitirilmesine olan gereksinim artmaktadr. Aalardan, bitkilerden, nehirlerden hatta plerden bile yenilenebilir enerji elde etmek mmkn olabilmektedir.

ekil 2.1: Trkiyenin kurulu gcnn yakt cinslerine gre dalm

Tablo 2.1: Trkiyede 1996-2010 yllar arasnda TEA ve zel sektrce kurulacak santraller

Linyit/ Takmr 33 nite 9687 MW

Hidrolik 75 nite 11325 MW

Doal Gaz 20 nite 11927 MW

Nkleer 2 nite 2000 MW

thal Kmr FuelOil 6 nite 3000 MW 4 nite 776 MW

2.1. Yenilenemeyen (Tkenen) Enerji Kaynaklar Kmr Petrol Doalgaz Nkleer enerji

2.2. Yenilenebilir (Tkenmez) Enerji Kaynaklar Gne enerjisi Rzgar enerjisi Biyoktle enerjisi Hidroelektrik enerji Dalga ve Gelgit enerjisi * Hidrojen enerjisi Jeotermal enerji Okyanuslardaki s enerjisi * Okyanuslardaki aknt enerjisi * Is depolamas *

olarak sralanabilir. (* Bu enerji kaynaklar henz ekonomik deildir.)

Temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn olumlu ynleri: Temiz olmalar Yenilenebilir (tkenmez) olmalar Yerli olmalar Ekonomik olmalar stihdam olanaklarnn fazla olmas Enerji sektrnde lkenin bamsz olmasn salamalar ve d bar destekleyici olmalar ada olmalar Bugnk ve gelecek kuaklarn haklarna saygl olmalar Ekolojik olmalar Toplumsal ve ekonomik gelimeyi desteklemeleri Yakt tekellerinin krlmasn salamalar Nkleer silahlarn oalma riskini azaltmalar Sigorta irketlerince sigortalanabilir olmalar

ernobil kazasndan sonra oluan zarar hibir yenilenebilir enerji retim biimi yapmaz. ernobil kazasnn 1992 sonu itibaryla maliyeti 350 milyar dolara ulamtr. ABD Senato Komitesi tarafndan yrtlen bir rapora gre tek bir kmrl termik santralden kan kkrt dioksit ylda 25 lme, 60.000 solunum hastal vakasna ve 25 milyon dolarlk maddi hasara yol amaktadr. Tek bir kmrl santral 200.000 otomobilin yayaca kadar ok azot oksit yaymaktadr. [1]

3. GNE ENERJS Gne enerjisini kullanmada gne toplayclar, gne enerjili su stclar, gne frnlar, gne santralleri, gne pilleri, gne enerjisi-hidrojen enerjisi evrimi, yakt pili gibi sistemlerden yararlanlabilir.

ekil 3.1: Gne toplaycs Gne enerjisi yenilenebilir bir enerji kayna oluu yannda, insanlk iin nemli bir sorun olan evreyi kirletici artklarnn bulunmay, yerel olarak uygulan abilmesi ve karmak bir teknoloji gerektirmemesi gibi stnlkleri sebebiyle son yllarda zerinde youn almalarn yapld bir konu olmutur. Binalarn stlmas, soutulmas, bitkilerin kurutulmas, endstriyel alanlar ve elektrik retimi gne enerjisinin yaygn olarak kullanld alanlardr. Gnein nm enerjisi, yer ve atmosfer sistemindeki fiziksel oluumlar etkileyen balca enerji kaynadr. Dnyadan ortalama 1.496x108 km uzaklkta, 1.392x108 km. apnda ve 1.99x1030 kg ktlesinde scak bir gaz kresi olan gnein yzey scakl yaklak 6.000 K olup, i blgesindeki scakln 8x10 6 K ile 40x106 K arasnda deitii tahmin edilmektedir. [3] Srekli bir fzyon reaktr olan gnein enerji kayna, hidrojenin helyuma dnmesi esnasnda, saniyede 4 milyon ton ktle enerjiye dnerek, yaklak 3.5x1026 deerindeki enerjinin nm eklinde uzaya yaylmasdr. Gne daha milyonlarca yl masn srdreceinden, dnyamz iin sonsuz bir enerji
8

kaynadr. Dnyadaki tm elektrik santrallerinin toplam gc; gneten gelen gcn 61.000'de birinden azdr. Gneten gelen g dnyadaki tm nkleer santrallerin rettii toplam gcn 527.000 katdr. [3] Fosil yaktlar insanlar iin kolay ve hazr enerji kaynaklardr. almadan, yorulmadan ya da greceli olarak az allarak kullanlan bu kaynaklar, bu kadar youn kullanm sonucu tkenecektir. Ayrca bu youn kullanm sonucu, petroln dorudan kullanm ve ulamna bal sorunlar beraberinde getirmitir. Petrol aranmas, retimi, tanmas, rafine edilmesi ve sonunda kullanlmas ile havaya, suya ve topraa her geen gn artan oranda zehirli bileikler karmaktadr. Petrol, faydas ile zarar i ie bir btndr. Siyah altn diye bilinen bu maddenin daha karanlk bir yz vardr ve bu yzyle evre tahribat, su, hava ve toprak kirliliine sebep olur. Petrol bamll devam ettii srece de petrol insan yaamnda ve evresinde tahribata devam edecektir. Greenpeacein yaymlad Deiim Gc isimli bir almann rnekleri unlardr: srailde gne toplayclar her evden ikisinde kullanlr ve bu sistem yeni oteller, kurumlar ve konutlarda artk yasal bir zorunluluktur. srailde kullanlan gne enerjisi birincil enerji gereksiniminin % 3n salar. Ylda 300 bin ton petroln yerini alarak, 1 milyon ton CO2nin yaylmasn nler. [1] Gnlk gne enerjisinden faydalanlmas, dnyada gnlk 300 trilyon ton kmr yaklmasna edeerdir. Baka bir hesaplamayla dnyamza bir ylda den gne enerjisi, dnyadaki karlabilir fosil yakt kaynaklar rezervlerinin tamamndan elde edilecek enerjinin yaklak 15-20 katna edeerdir. [1] Gne enerjisinin depolanabilmesi ve dier enerji eitlerine dnebilmesi, sl, mekanik, kimyasal ve elektrik yntemlerle olur. Isl depolama veya evrimde, zgl s kapasitesi yksek ve kolay bulunur ucuz maddeler kullanlr. Su, ya, akl ta yataklar bunlar arasndadr. Mekanik depolamada gnele altrlan bir pompa veya kompresr tarafndan baslan yksek basnl akkan, uygun bir ortamda toplanr. Kimyasal depolamada hidrat tuzlarndan yararlanlr. Elektrik depolama da bataryalarla yaplr. Gne enerjisi bu evrimlerle veya dorudan, kullanm suyu

stm, yzme havuzu ve sera stlmas, kaynatma ve piirme, bitkisel rnlerin kurutulmas, su damtlmas, yaplarn stlmas ve soutulmas, soutma toplam enerji sistemleri ile s ve elektriin birlikte retilmesi, sulama suyu pompalanmas, endstriyel ilem ss retilmesi, elektrik retilmesi, fotokimyasal ve fotosentetik evrimlerin gerekletirilmesi amacyla kullanlr. Gne enerjisinin en ok kullanld evrimler: Gne enerjisinden dorudan s enerjisi Gne enerjisinden dorudan elektrik enerjisi Gne enerjisinden hidrojen enerjisi

3.1. Gne Enerjisinden Dorudan Is Enerjisi Bu evrimde kullanlan teknolojik dzenekler, gerek duyulan snn younluuna gre, basitten karmaa deien gne kolektrleri (toplayclar) yntemiyle toplanan s enerjisinin, bir akkan yoluyla (ou zaman su v eya hava) gereken ortama aktarmak yntemiyle alrlar. Havuz suyu stlmas gibi gereken scaklk artnn ok az olduu ilerde basit, daha ucuz ve herhangi bir kaplamas ve yaltm olmayan dz yzeyli toplayclar kullanlr. Evlerdeki banyo ve kullanm suyunun stlmas, tarmsal rn kurutucular, deniz suyundan temiz su retim niteleri gibi en ok 60 derece gerektiren orta dereceli s uygulamalarnda ucuz yaltm ve az miktarda saydam kaplamaya sahip gne toplayclar kullanlr. 80-95 derece gibi yksek scaklk gerektiren s uygulamalarnda ise gne frnlar, gne sterilizatrleri gibi kk apl retimlerde iyi bir mhendislik gerektiren gelimi toplayclar kullanlr. 5.000 derece kadar yksek scaklklarda younlatrmal toplayclar, endstriyel amalar iin kullanlrlar. [1]

10

3.1.1. Pasif stma Bu yol basit bir fizik ilkesi gerei gzle grlebilen gne nlarnn cam gibi saydam maddelerden geip, geirgen olmayan yzeylerde emilerek, bu yzeylerin snmas esasna dayanr. Isnan bu yzey, s tanm yollaryla ayn snan bir soba veya kalorifer peteinde olduu gibi s yaymaya ve konutu veya seray stmaya balar. Bu yntem binalarn, kn stlmasnda, yazn ise snmay nleyecek koullarn salanmasnda; seralarn stlmasnda, zirai rnlerin kurutulmasnda kullanlr. Bu yntemle lkemizde pasif gne enerjisi sistemi ile snan en byk bina zmirde Ege niversitesi Gne Enerjisi Enstits Laboratuar binasdr. Bu gibi yntemlerin kullanmnn artmas iin, evini pasif gne stmasyla yaptrmak isteyenlere kolaylk salanmal, gerekli adres ve mhendislere ulamas salanmal, vergi indirimi, kredi artrm veya deme kolayl gibi tevikler yaplmaldr. rnein, Yunanistanda temiz enerji ku llananlar gelir vergisi indiriminden yararlanmaktadrlar. [1] 3.1.2. Aktif stma Bu yntemde, dzlem veya odakl gne toplayclar yardmyla toplanan s enerjisi, kalorifer sistemlerinde olduu gibi akkanlar (su veya hava) yardmyla depolanacak birime tanr ve buradan da datm ebekesi ile konut veya serann stlacak blmlerine datlr. 3.1.3. Gne enerjili su stma dzenekleri 1940 ylnda Filistinde sava yllarnn yokluklar, Filistinli Rina Yissara gne enerjili su stclarnn temelini oluturacak basit buluunu yapmasn salad. Yeni domu ocuunun banyosu iin scak su bulma abasyla eski bir tank siyaha boyayp su doldurduktan sonra kzgn gnein altna brakan Rina, ocuuna bol ve bedava scak su salyordu. Karsnn bu buluunu gelitirmek iin Florida ve

11

Kaliforniyada aratrmalara balayan Levi Yissarn 1953 ylnda kurduu gne toplaycs fabrikasnn bir rn olan bir gne enerjili su stcs sistemini srailin kurucularndan Davit Ben Guriona satmas, pek ok lkeyi enerji darboazna sokan 1973 petrol krizinde srailin kendini kurtarmasn ve pek ok lkeye rnek olmasn salam ve gne enerjisi endstrisinin geliimi almalarn hzlandrmtr. [1] srailin 1953 ylnda tant gne enerjili su stclaryla Trkiye, 1974 ylndan sonra tant. ukurovann genleri, Adanallar ve Osmaniyeliler ilk kez, askere gittiklerinde grdkleri Kbrstaki gne enerjili su stclarn askerlik dn kendi memleketlerinde yaptlar. Trkiyenin gne enerjisiyle tanmas da bu ekilde olmutur. [1] 3.2. Gne Enerjisinden Dorudan Elektrik Enerjisi 3.2.1. Termik dzeneklerle gne elektrii Gne enerjisinin termik etkisinden yararlanmay ilk kez gnmzden 2200 yl kadar nce yaam Yunanl matematiki ve mucit Arimetin akl ettii sylenir. Buna gre, Arimet, lkesine saldran Roma gemilerini, bronzdan yaplm ibkey aynalardan yanstt gne nlaryla yakarak yok etmitir. [1] Yukarda sz edilen younlatrmal gne toplayclar yntemi (gneten gelen nlar belirli bir noktaya veya izgiye younlatrma) ile gne ssnn bir svy buharlatrmas sonucu ve klasik termik santrallere benzer biimde buhar trbini ve jeneratrle elektrik elde edilmektedir. Buna ayn zama nda solar-termal enerji de denir. 3.2.2. Fotovoltaik dzeneklerle gne elektrii Balangta uzay aratrmalarnda devaml elektrik kayna yaratmak amac ile kullanlan fotovoltaik sistemler dorudan elektrie evirirler. Fotovoltaik etki ilkesine gre baz cisimlerin zerine den k, elektronlar harekete geirir ve elektrik alan oluur. Gne pilleri (fotoseller) de denen farkl elektronik zellikteki

12

yar iletken maddeden yaplm ince tabakalardan oluan dz kristaller, iinden k getiinde elektronlar, alt ve st tabaka yz arasnda bir elektrik yklenmesi olur. Byle birbirine bal pillerden olumu dzeneklere PV (fotovoltaik) panelleri denir. Gnmzde gne pilleri ve panelleri; hesap makinelerinde, binalarn atlarnda, yelkenli yatlarda, llerdeki byk enerji santralleri gibi birok yerde kullanlr. 3.3. Gne Enerjisinden Hidrojen Enerjisi Gnein her zaman olmadn, zellikle gece bunun olanaksz olduunu biliyoruz. Yalnz gne deil rzgar ve kimi zaman hidroelektrik enerji de doa koullarna bal olarak ayn verimle retilemez. Temiz enerji kaynaklarmzn bu eksiini, elde edilen fazla veya depolanmas gereken enerjinin eidi ne olursa olsun, onu nce elektrie sonra da hidrojene evirmek, ortadan kaldryo r. Bu, elde edilen enerjinin en temiz ve verimli bir biimde depolanmasn ve her trl enerji son sunum teknolojisinde kullanlabilmesini salyor. Bir enerji retim biiminden, her tketim teknolojisinde yararlanabilmek iin, onun depolanabilir, tanabilir, evlerde ve endstride kullanlabilir, temiz ve yenilenebilir olmas, ulalacak en iyi hedeftir. Aslnda bir enerji kaynanda aranan depolanabilir, tanabilir, tm tketim biimlerine uyumlu, temiz ve yenilenebilir olma zelliklerinin tmn hidrojen enerjisi ile salayabiliriz. Yani hidrojen bu btn koullar yerine getirebilir. Yandnda ise ortaya kan su ve az miktarda azot oksittir. Bu gaz da elektro kimyasal yakt pili ad verilen bir aygt kullanlarak tmyle yok edilebilir. Sonuta retilen s veya elektrik ve su buhardr. Bu nedenle hidrojen en temiz yakttr. Evrendeki tm maddelerin % 80i hidrojendir. Gnein % 100e yakn hidrojenden olumutur. Yeryznde serbest hidrojene ok az rastlanr. Genellikle oksijenle birlemi halde bulunur. Su en iyi hidrojen kaynadr. Gneten elde edilen hidrojen enerjisi, gne enerjisinin dorudan kullanlmasndaki eksiklikleri giderir. Hidrojen ile fosil yaktlarn yapt iin daha fazlasn yapabiliriz. rnein uzay roketlerinde, aya gidip gelen tatlarda petrol deil saf hidrojen kullanlr. Ayn i petrolle yaplsayd roketlerin arlndan yerinden kmldamas imkansz olurdu. Hidrojenin

13

otomobillerdeki verimi % 60dr. Oysa petroln verimlilii % 25dir. Dier aralarda da petrole gre ok daha verimli kullanlr. [1] 3.3.1. Gneten hidrojen nasl elde edilir? Hidrojen, bir enerji taycs olarak hibir teknolojik yenilik gerektirmez. Hidrojen, koullarn uygunluuna gre dolayl veya dorudan gne enerjisi kullanlarak, dorudan s, sl kimyasal, elektrolitik ve fotolitik yntemlerle elde edilebilir. Bu drt yntem iinde en ucuz ve en sorunsuz hidrojen elde etme yntemi elektrolitik (elektroliz) yntemdir. Bu yntemle daha nce baka biimlerde, zellikle de gne pilleri veya gne termik, rzgar ve jeotermal santraller yoluyla elde edilen elektrik, otomobil aksndeki gzelere benzeyen gzeler kullanlarak su iine batrlm iki elektrottan doru akm biiminde geirilir. Bu durumda yeterli elektrik enerjisi geirildiinde bir uta oksijen, dier uta da hidrojen elde edilir. Bu yntemde elde edilen oksijen ya kapal kaplarda ya da boru hatlaryla oksijen kullanan endstrilerde kullanlabilir. Dier bir yntem de oksijenin havaya braklmasdr. Sonu olarak hidrojen dngsnde oksijen devaml dolaan ama azalp oalmayan, dolaysyla ekolojik dengesi bozulmayan bir konumdadr. Hidrojen hemen hemen tm ara ve gereler ve kullanm teknolojilerine uygulanabilir. Dier yakt trlerinin yaratt tehlikeden uzak ve tamamyla evre ye zararsz olarak, ortam stma ve soutmasnda, su stma, piirme ve aydnlatmada, buzdolaplarnda, otomobil, uak, tren ve gemilerde kolaylkla kullanlr. Yakt pilleri: Sadece hidrojene zg bir baka yntemde yakt pilleridir (Yakt hcresi). Bu yntemle yakt olarak kullanlan hidrojenle havadaki oksijen birleerek retilen elektrikle i yaplr. Yakt pilleri en ok evlerde, sanayide ve otomobillerde kullanlr. Klasik jeneratrlere gre daha verimlidirler, havay ok az kirletirler ve bir elekt rik santrali kadar byk olabildii gibi bir otomobil motoru kadar kk de olabilirler. Evdeki bir klima byklndeki bir yakt pili bir ev ya da apartmann tm elektriini karlayabilir.

14

4. RZGAR ENERJS Rzgar enerjisinin kaynan gne oluturmaktadr. Gnein yeryz ve atmosferi homojen bir ekilde stamamasndan dolay atmosfer ierisinde oluan hava akmlarna rzgar denir. Yeryznn vadiler, dalar gibi yapsal farkllklar ile dzgn olmayan snmasna bal olarak, rzgar enerjisi dalm zamansal ve yerel farkllklar gsterir. Bu farkllk, bu kaynan kullanlmasnda dier kaynaklara nazaran dezavantaj da oluturabilmektedir. Rzgar enerjisinin youn ve srekli olduu blgeler bu kaynan enerji tketimi amacyla kullanlmasna olanak salar. Binlerce yldr insanln hizmetinde bulunan rzgar enerjisinden elektrik retimi ilk olarak 1891 ylnda Danimarka'da gerekletirilmitir. Bundan ksa bir sre sonra da Amerika Birleik Devletleri'nde yer deirmenlerinin kk gteki rzgar trbinlerine dnt ve elektrik enerjisi rettii bilinmektedir. Fosil yaktlarn ucuzluu nedeniyle yeterli seviyede benimsenmeyen rzgar enerjisi, 1970'li yllardaki petrol krizi nedeniyle yeniden hatrlanm ve bundan sonra, rzgar trbinlerinin seri retime geilmesi ile, bu alandaki yatrmlar gittike artan oranlarda gelimi ve rzgar enerjisi santralleri oluturulmaya balanmtr. nceleri kara paralar zerinde oluturulan bu santraller ky aklarna yani deniz zerine de kurulmaya balamtr. Rzgar enerjisi sistemlerinin tasarm, planlamas ve altrlmas iin rzgarn karakteristiklerinin tm detaylaryla bilinmesi gerekmektedir. Trbin yerleimi ve rzgar enerji potansiyelinin belirlenebilmesi iin uzun sreli gvenilir verilere ihtiya duyulmaktadr. Bunun en iyi rneklerinden biri, Avrupa Birlii lkelerindeki rzgar enerjisi potansiyelini belirlemek iin 200den fazla yerde kurulan uygun meteoroloji istasyonlarnn 10 yl aan verileri sonucu oluturulan "Avrupa Rzgar Atlas"dr. Bu atlas, Ege Denizi ve buna komu Yunanistan kylarnn yksek rzgar enerjisi kapasitelerine sahip olduunu gstermektedir. lkemizin zellikle Ege Denizi'ne kys olan bat blgelerinde yaplan rzgar lmleri de bu potansiyeli dorulamaktadr. [8]

15

Tablo 4.1: Avrupa OECD lkelerinde rzgar enerjisi teknik ve santral kurulacak uygun yer potansiyeli 3. Snf Rzgar Potansiyeli (103 km2) 418 171 200 216 217 194 73 67 119 103 43 39 31 17 10 7 40 21 0

OECD lkeleri

Toplam Arazi Miktar (103 km2) 781 244 505 547 324 301 132 70 450 103 43 357 92 337 41 31 84 41 3

Santrale Uygun Yer (km2) 9960 6840 5160 5080 4560 4160 2640 2680 2440 2080 1720 1400 880 440 400 280 200 80 0

Teknik Potansiyel (MW) (TWh/yl) 83000 57000 43000 42000 38000 35000 22000 22000 20000 17000 14000 12000 7000 4000 3000 2000 2000 1000 0 166 114 86 85 76 69 44 44 41 34 29 24 15 7 7 5 3 1 0

Avrupa Trkiye ngiltere spanya Fransa Norve talya Yunanistan rlanda sve zlanda Danimarka Almanya Portekiz Finlandiya Hollanda Belika Avusturya svire Lksemburg

Rzgar yzyllarca teknelerin yelkenlerini iirmek, tarmsal rnleri tmek ve su pompalamak gibi amalarla kullanlmtr. Ancak bugn insanolu rzgar enerjisinden elektrik retmektedir. nsanlk, yel deirmenlerinden, modern rzgar santrallerine uzanan teknolojik bir sre yaamtr. Yllar nce kullanlan yel deirmenlerinde, rzgar estike dnen pek ok kanat bulunmaktayd, bugnn rzgar trbinlerinde ise yalnzca iki veya kanat bulunmaktadr. Bu kanatlar, yel deirmenlerinde grldnden ok daha uzun 25 m'ye kadar olabilmektedir. [3] Kanatlar, buhar trbinlerine ok benzer olarak, elektrii reten jeneratr altrr. Kanatlarn daha uzun olmas ve rzgar iddetinin artmas trbinin elektrik retimini artrr. Rzgar trbinleri evredeki engellerin rzgar kesemeyecei ykseklikte bir

16

kule zerine yerletirilirler. Zira rzgar hz hem ykseklikle artmakta, hem de daha az deiken olmaktadr.

ekil 4.1: Rzgar enerjisiyle alan bir rzgar trbini 4.1. Rzgar Trbinleri Nasl alr ? Rzgar trbinlerinde bir rotor, bir g aft ve rzgarn kinetik enerjisini elektrik enerjisine evirecek bir jeneratr kullanlr. Rzgar rotordan geerken, aerodinamik bir kaldrma gc oluturur ve rotoru dndrr. Bu dnel hareket jeneratr hareket ettirir ve elektrik retir. [3] Rzgarlardan retilen mekanik enerji, bu enerjiye gereksinim duyulan tketim yerlerinde (su pompalama, zirai rn tme, kesme, bime, elektrik retimi gibi) kullanlabilmektedir. zellikle ulusal elektrik ebekesinin ulaamad yrelere, paket g biiminde kullanm olduka nem tar. Rzgar enerjisinin stnlkleri:

Atmosferde bol ve serbest olarak bulunur. Yerli bir enerji kaynadr ve dnya pazarlarndan byk lde bamsz olma zelliine sahiptir. evre kirlilii yaratmayan temiz bir enerji kaynadr.

17

Herhangi bir radyoaktif nm tahribat yapmaz. Atmosfere veya yakndaki nehir ve denizlere sl emisyonlar (atklar) yoktur. Tad enerji, hznn kp ile orantldr. Teknolojinin kurulmas ve iletilmesi greceli olarak basittir. Rzgar trbinleri modler olup, herhangi tek bir byklkte imal edilmemekte olup, bunun yerine tek olarak ya da gruplar halinde kullanlabilmektedir.

Rzgar trbinlerinin iletmeye alnmas, inaatnn balamasndan ticari retime geiine kadar ay gibi ksa bir srede gerekleebilmektedir. Enerji cretsiz olup, yakt tanma maliyetleri yoktur ve herhangi bir atk retmez. Rzgar trbinleri gvenlik asndan baarl bir gemie sahiptir. Ekonomik mrleri sonrasnda tasfiye edilmeleri dier enerji retme biimlerine gre ok kolaydr.

Yeryznde % 95 gibi bir alanda rzgar enerjisi elde edilebilir ve bu alanlarda ayn zamanda ziraat, ormanclk gibi faaliyetler de srdrlebilir. Evsel kullanm iin iyi bir alternatif enerji kaynadr.

Dnya yzeyinin % 27sinde yllk ortalama rzgar hznn 10 metre ykseklikte 5,1 m/sden byk olduu saptanmtr. 5 m/s, pratikte rzgar enerjisi iin gerekli ekonomik rzgar hz snrdr. Yaplan bir alma dnyann rzgardan elektrik elde etme potansiyelinin u andaki dnya elektrik tketiminin birka kat olduunu gstermitir. [1]

18

5. BYOKTLE ENERJS VE BYOGAZ Odun, odun kmr, hayvan, insan ve tarm rnleri artklar, alkol ve metan mayalanmas, eitli su bitkileri gibi canl (biyolojik) kaynaklar yolu ile elde edilen enerji trlerine biyoktle enerjisi denir. Dnyada kullanlan enerjinin yaklak % 15i biyoktleden gelmektedir. Fakat bunun byk ksm odun ile tarmsal ve hayvansal artklardan olumaktadr. Sera etkisine yapt katk nedeniyle ok temiz bir yakt olmamakla birlikte, kmr, petrol ve nkleer yaktlara oranla daha temiz ve yenilenebilir bir yakt olan odunun teorik olarak yenilenebilirlii dnyadaki pek ok blgedeki ar tketim nedeni ile azalmtr. [1] Son yllarda hzla sanayileme, nfus art, kentleme ve yaam dzeninin ykselmesi gibi etkenler yalnz Trkiyede deil, dnyada da enerji tketimini arttrm, bu da fosil enerji kaynaklarnn hzla tkenmesine ve dolaysyla evre kirliliine yol amtr. Dnyada enerji tketimi 1900 yllarnn balarnda 2x1018 J iken 1998 ylnda 17 kata karak 3,4x1020 J deerine ulamtr. Btn bunlarn sonucu olarak, gerek bu enerji an karlamak gerekse evre kirliliini azaltmak iin dnyada biyoktle almalarna byk hz verilmitir. Biyoktleden elde edilebilecek yllk enerji, 1.120.000 MW samandan; 500.000 MW hayvan atklarndan; 1.360.000 MW orman atklarndan; 2.400.000 MW plerden; 17.700.000 MW eker kam,odunsu bitkiler gibi enerji tarlalarndan olmak zere yaklak toplam 23.100.000 MW gibi byk bir potansiyele sahiptir. Bu byk potansiyelin yan sra biyoktlenin ekonomik, blgesel ve evre dostu oluu gibi zelliklerde gz nne alndnda, biyoenerji konusuna ilgi giderek hzla artmaktadr. Birok gelimekte olan lke biyoenerjiyi, gelecein temel enerji kayna olarak grmektedir. zellikle biyoktle enerjisi karbondioksit salnmn azaltmaya ynelik almalarda en iyi seenek olarak ortaya kmaktadr. [4] Orta verimdeki bir arazi paras zerinde yaplan hesaplara gre 1 hektar tarladan ylda ortalama 80-100 ton ya veya 25-30 ton biyoktle elde edilmektedir. Byle bir blge iin yllk ortalama ya tutar 250 mm dolayndadr. klim koullar asndan daha uygun olan yar tropik blgelerde ise verim hektar bana 40 ton biyoktle
19

dzeyine kabilecei kesindir. Biyoktleden elde edilen enerjinin birim maliyeti dier yaktlarla yarabilecek durumdadr. [4] Odun Kmr: Biyoktleyi ilemek ve enerji kullanmna dntrmenin bir yolu da odunun havasz ortamda yaklak 500 derecede yaklarak odun kmr ve yanabilir gaz elde edilmesidir. [1] p Santralleri: p yakma yerine pn kaynanda geri kazanlmasndan sonra kalan organik (ryebilen) plerin depolanmas sonucu, yurtdnda landfill ad verilen, % 60 orannda metan gaz ieren p gaz da nemli bir enerji kaynadr. [1]

Biyogaz: Tarmsal retim sonucu ortaya kan eitli bitkisel artklarn (bitki saplar, yabanc otlar, organik pler, orman alt dkntler), hayvan ve insan artklarnn sabit bir scaklkta, hava almayacak ekilde korunmu tanklar iinde, bir takm yararl bakteriler tarafndan paralanmas sonucu oluan s deeri yksek yanc bir gazdr. Renksiz olan ve % 55-65 orannda metan, % 35-45 orannda karbon dioksit ieren biyogaz, yanmad zaman ierdii az miktardaki H2S gaz nedeniyle rk yumurta kokusundadr. Yanarken bu koku kaybolur ve kullanlmad zaman, gaz ileten borularda kaak olup olmadnn anlalmasnda kolaylk salar. Biyogaz, is yapmayan mavi bir alevle yanar. Gn nda alevi zor grlr. [1] Biyogaz retimi sonucu oluan akkan koyu kvaml sv gbre, dorudan topraa verilebilir. Yani yanm iftlik gbresi zelliindedir, bitkilere zarar vermez. Biyogaz gbresi, biyogaz alnmayan gbreye gre % 20 daha verimlidir. [1] Biyogaz, doalgaz ile alan tm stma, piirme, aydnlatma aralarnda ve iten yanmal motorlarla, buzdolaplarnda kullanlabilir. 1 m3 biyogaz; 1 kg ta

20

kmrnn, 0,7 lt benzinin, 0,62 lt gazyann, 1,46 kg odun kmrnn, 3,47 kg odunun, 0,43 kg LPGnin, 1,83 m3 havagaznn, 12,3 kg tezein veya 1,25 kW elektriin salad enerjiye eit enerji salar. [1]

21

6. HDROELEKTRK Nehirler ve akarsulardaki sular tutularak, hidroelektrik g olarak da adlandrlan su enerjisine dntrlebilir. Buna en iyi rnek barajlardr. Su toplama havzalarndan braklan su akar ve trbinleri dndrr, bu trbinlere bal olan jeneratrler ile elektrik retilir. Hidroelektrik santrallerinin avantajlar:

Kirlilik yaratmaz. Enerji ihtiyacnda hzl bir ekilde devreye girer ve gerektiinde hzla devreden karlabilir. Doal kaynaklar kullanld iin da bamllktan kurtarr. Yaplan yatrm sadece enerjiyle snrl kalmaz, ayn zamanda sulama amal da kullanlabilir. Maliyeti dktr ve kirlilik yaratmaz. Yksek verimlidir (% 80). Yatrm bedelinin byk bir ksmn (% 70-80) yurtii harcamalar oluturur. Bu milli ekonomiye ve Gayrisafi Milli Haslaya (GSMH) anlaml ve pozitif katk demektir.

Yatrmda da bamllk ve dviz harcamas en alt dzeydedir. thal ekipman ve hizmet bedelleri yatrmn ok kk bir blmn oluturur ve hidroelektrik santrallerde, dier tm elektrik santrallerinden ok daha az yabanc kaynaa ihtiya vardr.

Hidroelektrik santrallerin ekonomik mr dier tip santrallerden ok daha uzundur (75 yl). Bu ilk dnemden sonra da, ok kk bir yatrmla (200 400 $/kW), elektromekanik ekipman tmyle deitirilip ikinci, nc, drdnc 75 yllk periyotlarda elektrik retmeye devam edebilirler.

letme gideri en dk santral tipidir ve herhangi bir yakt gideri yoktur. Ucuz elektrik reterek rekabeti elektrik piyasasnn olumasna en byk katky yapar. [5]

22

ekil 6.1: Trkiye elektrik retiminin kaynaklara gre planlanan geliimi Bilinen en eski enerji kaynaklarndan biri olan su gcnn, elektrik retiminde kullanlmaya baland 1882 ylndan beri evreye uyum salayan, temiz ve yenilenebilir bu enerji kaynann kullanm, yllar boyunca devaml art gstermitir. nceleri, kk, gl enerji retim tesislerinde kaynak olarak kullanlan su, sonralar daha ekonomik olaca gerekesiyle byk glerde elektrik enerjisi retiminde kullanlmtr. Ancak, imdilerde zellikle dnyadaki bitmek tkenmek bilmeyen enerji gereksiniminin giderek daha da artmas ve fosil yaktlarn bu gereksinime cevap verirken evre zerinde olumsuz etkiler yaratmalar yannda, byk barajl hidroelektrik santrallerinin de insan, bitki ve hayvan ekolojisi zerin de az da olsa giderilemeyen sakncalar, tm dnyada zellikle gney lkelerinde 15 MW ve daha kk glerdeki, kk mini ve mikro su santrallerinin yapmn yaygn bir ekilde gndeme getirmitir. Mhendislik mesleinde 1 MWh gcnden kk olan hidroelektrik yaplara kk hidroelektrik santrali denir. Yani kk hidroelektrik santralleri, suyun yksekten drlmesi teknii kullanlarak barajlar gerektirmeden kk akarsulara kurulabilen, kk yerleim yerlerinin gerekli elektrik enerjisini salayan trbin dzenekleridir.

23

Kk hidroelektrik santrallerinin kullanm yerleri ve stnlkleri: Genellikle daha uzaktaki kk yerleim birimlerinin elektrik enerjisi gereksiniminin karlanmasnda ekonomiktirler. Bu santraller, blgesel kk parasal kaynaklarla ve hatta zel kurulularca yaplabilirler. Bu santraller, kalknmakta olan lkelerin krsal blmlerinde yerel olanaklarla yaplabilmeleri sayesinde, isizlie bir zm getireceinden sosyal adan yararl olurlar. Bu santrallerin bakmlar kolay, hizmet sreleri uzun, evre problemleri olmayp, kmr yaktl kk elektrik santrallerine gre dk iletme maliyeti ile enerji retilmesini salarlar. [1]

24

7. JEOTERMAL ENERJ Bu enerji direkt olarak yerin kendi ssndan elde edilebilir. Jeotermal kelimesi yer anlamna gelen jeo ve s anlamna gelen termal kelimelerinin birleiminden olumutur. Bu enerji yer kabuunun kilometrelerce derinliindeki erimi kayalardan oluan magmann ssndan oluur. Magmadan ykselen s ile, jeotermal rezervuarlar olarak bilinen yeralt su havuzlar snr. Hatta bazen su kaynayarak buhar oluturabilir. Bunlar yeryzne kacak bir yer bulduunda su veya kaynar bir ekilde gayzerlerden darya karlar. Bunlar kaplcalar olarak bilinirler. [3] Bu scak su ve buhar, dier yeralt ve yerst sulara gre daha fazla erimi madde ve gaz ierir ve oluumundaki sreklilik nedeniyle yenilenebilir zelliktedir. Yerkabuunun krk ve atlaklarndan derinlere szlen meteorik sular bu s kaynayla stldktan ve mineralce zenginletikten sonra younluk fark ve basn nedeni ile ykselirler. Bu scak akkan yerkabuunun s zerinde geirimsiz rt kayalar bulunan, gzenekli ve geirimli hazne kayalarda toplanr.

ekil 7.1: Bir jeotermal sistemin ematik gsterimi

25

Jeotermal enerjinin temeli olan sudaki veya buhardaki s enerjisinden dorudan veya dolayl biimde yararlanlr. Jeotermal enerjinin dolayl kullanm, yksek entalpili denen 150 dereceden scak sularda yzeye kurulan bir dzenekle, scak su ve buhardan elektrik elde edilmesiyle olur. Ayrca, son zamanlarda buharlama noktalar dk gazlar (Freon, zobtan vb.) kullanlarak 60 -90 derece scaklktaki sulardan da elektrik retiminde yararlanma almalar srdrlmektedir. Dk scaklklardaki jeotermal akkan (30-150
0

C)

dorudan

stmaclkla

kullanlmaktadr. Yeni gelitirilen s pompalar yardmyla suyun scakl 5 dereceye dnceye kadar akkandan yararlanabilinmektedir. Seralarn stlmas ile turfanda sebzecilik, meyvecilik, iekilik yaplmaktadr. Yzme havuzu, fizik tedavi merkezleri ve dier turistik tesislerde kullanlmaktadr. Yksek verimlidir ve direkt olarak elde edilebildii iin maliyeti dk iyi bir g kaynadr. [6] Jeotermal enerjinin en ekonomik uygulama alan, en geni kullanm biimi, dorudan kullanmdr. Verimi daha yksek olan bu kullanm en ok, toplu konut ve sera stmasnda uygulama alan bulmutur. nk, 150 derecedeki bir jeotermal akkan dorudan kullanlrsa % 80 civarnda olan verimi, dolayl kullanmla elektrik elde edilmesinde kullanlrsa % 10-15e debilmektedir. [1]

ekil 7.2: Kuru buhar santrali

26

Jeotermal enerjinin avantajlar: Yenilenebilir, tkenmeyen enerjidir. Doal kaynaktr, temiz ve evre dostudur. ok amal stma uygulamalar iin uygundur (Konutta, tarmda, endstride, sera stlmasnda gibi). klim deiikliklerinden bamszdr. Hazr enerjidir, fosil ve dier alternatif enerji kaynaklarna gre daha ucuzdur. Gvenilirdir ve verimlilii ok yksektir. [7]

27

KAYNAKLAR

[1]

GRSOY, U., Dikensiz Gl Temiz Enerji, skenderun evre Koruma Dernei Yayn, skenderun, 1999

[2]

http://www.nukleer.web.tr

[3]

http://www.koeri.boun.edu.tr/meteoroloji/enerji1.htm

[4]

http://www.youthforhab.org.tr/tr/yayinlar/enerji/biyokutle/Dunyada.html N., Hidroelektrik Perspektifinden Trkiye ve AB Enerji

[5]

BAKIR,

Politikalarna Bak, 24 Haziran 2003

[6]

http://www.youthforhab.org.tr/tr/yayinlar/enerji/jeotermal/giris.html

[7]

http://www.jeotermaldernegi.org.tr/nedir%20i.htm ZERDEM, B., Trkiyede Rzgar Enerjisinin Uygulamalar ve Gelecei, 2003

[8]

28