105

Miomirka Lui
Filozofski fakultet
Niki



TEORIJSKO I PREDMETNO ODREENJE SOCIJALNE
EKOLOGIJE


THEORETICAL AND OBJECTIVELY INTERPRETATION SOCIAL ECOLOGY

ABSTRACT: Socio-ecological problems became one of the most important global determinants
and they are present in our society as well. The main causes are the absence of educational
awareness, ecological consciousness and culture. Although modern science pays more and more
attention to this problem and it is in the center of scientific, professional and other public interest,
it still does not stop, but it becomes even more progressive. This can be defined as ecological
crisis. The reason is to be found in the value system, which prefers material (profitable) sphere,
neglecting the consequences caused by that kind of relationship. Since the pattern represents the
symbiosis of the natural and cultural environment, it was necessary to establish the effect of the
existing value system on the cultural pattern.
Key words: social ecology, ecological culture, ecological awareness, ecological crisis.

APSTRAKT: Socijalno ekoloka problematika postala je jedna od vanih odrednica na globalnom
nivou, i samim tim nije izostavljeno ni nae drutvo. Razlog nastajanja socijalno ekolokih pro-
blema tie se odsustva ekoloke svijesti, ekoloke savjesti, ekoloke kulture. Iako savremena nau-
ka sve vie panje poklanja ovom problemu, i sam problem predstavlja iu interesovanja naune,
strune i ostale javnosti, on ipak ne jenjava, ve, naprotiv, njegov intenzitet dobija progresivni ka-
rakter, to utie na stvaranje plodnog tla za nastanak ekoloke krize. Razlog treba traiti upravo u
konceptu vrijednosnog sistema, koji prioritet daje materijalnoj (profitabilnoj) sferi, zanemarujui
posljedice koje proizilaze iz takvog odnosa spram prostornog (prirodnog) ambijenta.
Kljune rijei: socijalna ekologija, ekoloka kultura, ekoloka svijest, ekoloka kriza.

Postanak i razvoj socijalne ekologije

Postanak i razvoj socijalne ekologije predstavlja interesovanje sociologije
za ekoloku
1
problematiku, to podrazumijeva razumijevanje znaenja, znaaja i
vrednovanja ovjekove pozicije u ekosistemu
2
, kao i meusobne uticaje na re-

1
Ekologija nauka koja prouava odnose izmeu jedinki, populacija i zajednica organi-
zama, s jedne strane, i faktora spoljanje sredine, s druge strane, kao i uzajamne odnose ivih bi-
a. Termin ekologija prvi je uveo njemaki zoolog Ernest Hekel 1866. god. (S. Radonji i H.
Markii, 1996: 108).
2
Ekosistem pretpostavlja cjelovit prirodni sistem koji obuhvata biotop i biocenozu, koji
se uzajamno uslovljavaju do te mjere da zajedno grade cjelinu, i koji se samo u cilju naunog
izuavanja mogu posebno identifikovati. Biotop je dio naseljenog prostora, koji se odlikuju spe-
cifinim kombinacijama ekolokih faktora sa odreenim promjenama u funkciji vremena na i-
tavom svom prostoru. Biocenoza visoko integrisani i zakonomjerno nastali skup populacija bilj-
nih i ivotinjskih vrsta i mikroorganizama, koji ive zajedno u istim uslovima ivotne sredine i
Miomirka Lui, Teorijsko i predmetno odreenje socijalne ekologije 106
Socioloka lua II/2 2008
laciji izmeu ovjeka i njegovog ekosistema. Uopteno govorei, sociologija
za predmet svog prouavanja ima najoptije zakonitosti o drutvu i nije mogla
da se dri po strani od saznanja o odnosu ovjeka i njegovog ekosistema, poto
drutvo predstavlja cjelokupnost odnosa ljudi naspram prirode i njihovu meu-
sobnu uslovljenost (Z. Mlinar, H. Tenne, 1978: 77).
Socijalna ekologija kao socioloka disciplina svoje posebno mjesto dobija
ezdesetih godina. Razvoj ove posebne socioloke discipline postaje intenzivan
nakon svjetskog kongresa sociologa u Evijanu 1966. godine. Ovaj kongres je
predstavljao uveretiru koja e na narednom kongresu u Varani 1970. godine do-
biti svoj pravi smisao. Na kongresu u Varni formiran je istraivaki komitet
svjetskog udruenja sociologa za socijalnu ekologiju. Time je priznato postoja-
nje socijalne ekologije kao posebne socioloke discipline, ime je omoguen
njen progresivan razvoj.
Iz perspektive sadanjeg trenutka, razvoj socijalne ekologije podstaknut
je potrebom koja u prvi plan istie razvoj ekoloke svijesti, unapreenje i na-
uno upravljanje ivotnom sredinom. Na nastanak i formiranje socijalne ekolo-
gije uticalo je i saznanje da ugroenost ekoloke ravnotee i njeno naruavanje,
ne nastaje samo kao sukob pojedinaca ili grupa sa njegovom prirodnom sredi-
nom, ve i kao posledica sloenog odnosa triju skupina sistema prirodnog, teh-
nikog, socijalnog (. D. Markovi, 2005: 58). Konciznija i detaljnija saznanja
o odnosu ova tri sistema nijesu se mogla prouiti na osnovu konstatacija koje se
izvode iz biolokog djelokruga prouavanja, a takoe se nijesu mogla izvesti is-
kljuivo ni iz sociolokih rezultata prouavanja, ve je bio neophodan interdi-
sciplinaran pristup, koji predstavlja jasnu sliku o odnosu navedena tri sistema.
Potpunija i dublja saznanja o odnosima ovih sistema traila su njihovo istrai-
vanje i teorijsko promiljanje sa stanovita globalnog odnosa prirode i drutva
(I. Cifri, 1989: 333334).
Prvu definiciju socijalne ekologije dao je 1925. godine Mek Kenzi, sma-
trajui da socijalna ekologija za predmet svog prouavanja ima vremenske i
prostorne odnose ovjekovog naina ivota, nain kako se oni stvaraju distribu-
tivnim i adaptivnim snagama okoline.
Predmetnom odreenou socijalne ekologije definie se specifian odnos
izmeu ovjeka i njegove ivotne sredine. Shodno shvatanju koje su zastupali
francuski naunici E. Le Rya i P. Teilhard de Cahardine, predmet socijalne
ekologije jeste noosfera
3
, tj. sistem socioprirodnih odnosa, koji se formiraju i
funkcioniu kao rezultat svjesne i osmiljene djelatnosti ljudi u odnosu na pri-
rodno okruenje. Naime, predmet socijalne ekologije jesu procesi formiranja i
funkcionisanja noosfere.

koji se odlikuju sastavom, strukturom i dinamikom vrsta koje zavise jedna od druge (S. Radonji i
H. Markii, 1996: 112).
3
Noosfera predstavlja novu geoloku fazu na naoj planeti, u kojoj ovjek postaje vana
geoloka sila.
107 Miomirka Lui, Teorijsko i predmetno odreenje socijalne ekologije
Socioloka lua II/2 2008
Utemeljenje socijalne ekologije Ivan Cifri objanjava interakcijom u od-
nosima tehnikog, socijalnog i prirodnog sistema. Iz njihovog kauzalnog odno-
sa, kristaliu se tri pristupa:
Hipoteza tehnolokog suficita u ijim okvirima vlada miljenje da je
tehnologija najvanija sfera od koje zavisi budunost. Njene mogu-
nosti posmatraju se kao neiscrpne i kljune za blagodeti jednog dru-
tva.
Hipoteza ekolokog deficita kojom se predstavljaju potencijalne opa-
snosti koje sa sobom nosi tehnokratija (tehnokratija je sfera gdje se od-
luke zasnivaju na naunim i tehnolokim otkriima i saznanjima). Im-
perativ jeste: omoguiti prirodi pravo na njenu samoreprodukciju.
Hipoteza socijalnog maksimuma fokusira se na dominantnim dru-
tvenim miljenjima, koje zastupa vladajua ekonomska i politika eli-
ta. Ovdje do izraaja dolazi kvantitativan rast, gdje kvantitet postaje
mjerilo kvaliteta.
Prema Ivanu Cifriu, hipoteza socijalno ekolokog optimuma jeste klju-
ni motiv za razvoj socijalne ekologije, gdje se kao osnovni cilj postavlja uspo-
stavljanje balansa na relaciji izmeu prirodnog ambijenta i ovjekovog djelova-
nja. Ona polazi od realnih pretpostavki da od mogunosti prirodnih resursa i
djelovanja prirodnih zakona, kao i od umijea ovjeka da racionalno vlada teh-
nikom koju je izumio, zavisi stepen blagostanja jednog drutva. Socijalna eko-
logija mora biti nauna pretpostavka na relaciji prirodnih potencijala i kulturnog
ambijenta, i politike na lokalnom, regionalnom i globalnom nivou. Proirenje
znanstvenog interesa socijalne ekologije na istraivanje utjecaja prirodnih ini-
laca na duhovni i drutveni ustroj nazvali bismo fundamentalnom ekologijom i
dali joj status duhovno znanstvene discipline; zato to prirodnim faktorima po-
krenuta i ustrojena mentalna aktivnost prethodi ili je barem temelj razumije-
vanja ekolokog problema, kako u prirodno-znanstvenom, tako i u drutveno
znanstvenom aspektu (O. unec, 1989: 12).
Prema Komrovu, predmet prouavanja socijalne ekologije treba da ima
viestruke i vieznane odnose u sistemu drutvo ovjek tehnika prirodna
sredina, da otkriva opte zakone meudejstva ljudskog drutva i prirode i uka-
zuje na mogunosti i puteve optimalizacije i harmonizacije odnosa u sistemu
drutvopriroda (up: . . , 1994: 64). Uzimajui u obzir injenicu da
pojedinac i zajednica koja ga okruuje ine sastavni dio prirodnog ambijenta, s
tim u vezi zadatak socijalne ekologije jeste da kontinuirano prouava zavisnosti
i interaktivan odnos ljudskog drutva i prirode. Iako se ovjek izdvojio iz nepo-
srednog prirodnog okruenja, on ipak ostaje po porijeklu prirodno bie, i ukup-
na njegova egzistencijalna struktura uslovljena je prirodnim okruenjem. U
ovom kontekstu vrste kauzalnosti na relaciji ovjekdrutvopriroda, veoma je
bitno tumaiti drutveno znaenje ekolokog fenomena, koje se ogleda u struk-
turiranom kauzalnom odnosu ovjeka i njegove zajednice spram prirode. Stoga,
socijalna ekologija odnos drutva i prirode kao ekolokog fenomena mora pro-
Miomirka Lui, Teorijsko i predmetno odreenje socijalne ekologije 108
Socioloka lua II/2 2008
uavati kao cjelovitu drutvenu pojavu koja je pratila sve faza razvitka drutva u
njegovoj istoriji (S. Vukievi, 2005: 79).

Definisanje kljunih pojmova neophodnih za tumaenje socioekoloke
problematike

Zbog jednostavnijeg pristupa teorijskoj analizi, neophodno je poi od de-
finicija kljunih pojmova vezanih za socijalno ekoloku problematiku, kao to
su ekoloka kultura, ekoloka svijest i ekoloka kriza.
Ekoloka svest je duhovna dimenzija ekoloke kulture i obuhvata stee-
na znanja i navike, usvojene vrednosti, stavove i uverenja, prihvatanje normi o
tome ta je u prirodnoj i drutvenoj sredini zdravo i kvalitetno, a ta nije, na koji
nain se u postojeim uslovima moe poboljati svest i kvalitet ivota ljudi (.
unji, 1998: 312). Ekoloko ponaanje kao praktian vid djelovanja nezaobi-
lazan je elemenat ekoloke svijesti, budui da se ona ne temelji samo na odree-
nim linim i kolektivnim ekolokim saznanjima ve i na konkretnom djelovanju
aktera. Formiranje ekoloke svijesti treba da ima za cilj proces osvijeenja, a
samo ekoloko ponaanje treba da bude zasnovano na svjesnom djelovanju,
uvaavajui prisutnost i uticaj razliitih objektivnih i subjektivnih inilaca. U
objektivne inioce mogu se uvrstiti: stanje ivotne sredine s obzirom na stepen
degradacije ekosistema, drutveno ekoloka infrastruktura, nivo tehniko-teh-
noloke razvijenosti regije, uticaj i djelovanje razliitih ideologija i politikih
partija, uticaj nauke. Da bi se postigla objektivnost naune analize, potrebno je
tumaiti i znaaj subjektivnih inilaca, u koje spadaju individualne i drutvene
vrijednosti kojima pojedinac oblikuje svoje ponaanje, ideoloka i vjerska ubje-
enja, stavovi, procjene i oekivanja. Pored ekolokog ponaanja, bitan eleme-
nat ekoloke svijesti jesu ekoloka znanja. Ovdje se, prije svega, misli na znanja
koja se projektuju kroz prizmu manifestacije odnosa na relaciji ovjekpriroda,
koja upuuju na uzroke, posljedice i karakter ekoloke situacije, kao i na mo-
gunosti njenog saniranja ili pak eliminisanja, ukoliko postoji potreba za takvim
nainom djelovanja. U kontekst opte kulture mora ui i svijest o prirodi kao
iskonskom izvoru ivota. Polazei od ove hipoteze, neophodno je imati na umu
injenicu da promjena odnosa prema prirodi zahtijeva korekciju vrijednosnog
sistema, koji je duboko inkorporiran u materijalnoj sferi ljudskog postojanja i
djelovanja. U savremenom industrijskom drutvu vrhunska vrijednost ogleda se
u produktivistikoj logici, prema kojoj proizvodnja materijalnih dobara postoji
radi sticanja profita, a ne radi zadovoljavanja autentinih ljudskih potreba, i u
kojima vrijednost imati (posjedovati) prevazilazi i anulira vrijednost biti
ostvarenje ljudskih potreba.
Mijenjajui ovakav odnos prema vrijednosnom sistemu, stvara se prostor
u kojem e svijest o odnosu prema prirodi biti uslov za formiranje novog znae-
nja, koje se moe definisati kao ekoloka kultura. Ekoloka kultura je deo kul-
ture ivljenja, podruje ivota koje zahteva razumevanje vrednosnih sistema i
orijentacija (D. Kokovi, 1996: 408). Ovakvo odreenje zahtijeva razumije-
109 Miomirka Lui, Teorijsko i predmetno odreenje socijalne ekologije
Socioloka lua II/2 2008
vanje prirodnih procesa od strane pojedinca i od strane drutva, tj. sinhronizova-
no djelovanje na relaciji ovjekprirodadrutvo. S obzirom na to da je i sam
ovek prirodno bie, nastalo razvojem od ivotinje, on mora sve vie u sebi da
savladava ono to je ivotinjsko, animalno, paralelno razvijajui sve ono to je u
njemu potencijalno humano i ljudsko (M. Ili, 1978: 68). U ovom kontekstu
kljunu ulogu zauzima ovjekova svijest o sutini i smislu svog postojanja u
okvirima prirodnog ambijenta kojem iskonski pripada. Ovakva tvrdnja implicira
sljedee tumaenje: ukoliko ovjek svoju sutinu i smisao nalazi u potrebi koja
se projektuje u moi kao obliku vladanja nad prirodom, na prirodu e gledati
kao na objekat koji treba oblikovati shodno sopstvenim interesima.
Naime, ekoloka kriza u domenu prirodnih potencijala nastaje upravo kao
produkt civilizacijskog obmanjivanja kulturnih i prirodnih vrijednosti. Upra-
vljanje sopstvenim okruenjem oslikava razliite mentalitete i razliite vidove
interakcija meu ljudima, kao i interakciju ljudi sa svojim spoljanjim okrue-
njem. Situacija koja na adekvatan nain prikazuje ekoloku krizu, kao i neodgo-
vornost pojedinca spram drutvenog prostora, jeste nipodatavanje svakog dje-
lia prostora koji se ne nalazi u privatnom vlasnitvu. Argument za ovakvu kon-
stataciju jeste fotografija koja slijedi:


Slika br. 5 Priobalni dio Centra za posjetioce

Ekoloka kriza u razvijenom svijetu nastaje, prije svega, zato to civi-
lizacija sve vie potiskuje kulturu unitavajui prirodu, odnosno civilizacijski
(iz)um sve se vie interpolira u oblast kulture, dok za uzvrat kulturne vrijednosti
sve manje dobijaju ansu da se interpoliraju u civilizacijske heterogene struktu-
re (S. Vukievi, 1996: 104).
Jedan od znaajnih indikatora ekologizacije zasnovan na humanistikim
osnovama jeste potreba za razvojem kritike svijesti u odnosu prema svim seg-
mentima ivotnog bitisanja i djelanja. ovjekovo postojanje ne ogleda se isklju-
ivo u prilagoavanju, odnosno adaptaciji prirodnim uslovima, ve njegova so-
fisticirana funkcija ogleda se u kreiranju konstruktivnog i harmoninog odnosa
sa prirodom. Iz ovoga proizilazi da socioloko razmatranje uticaja proizvodnih
faktora na duhovni i drutveni ivot ljudi i njihovih zajednica polazi od neo-
sporne injenice da je ovjek subjekat tog odnosa koji samom odnosu kreativno
Miomirka Lui, Teorijsko i predmetno odreenje socijalne ekologije 110
Socioloka lua II/2 2008
uliva i duhovnost i drutvenost (S. Vukievi, 2005: 81). Da bi se prepoznale
humanistike osnove ekoloke kritike i kritike svijesti, neophodno je preva-
shodno selektivno odrediti motive kritike, kontinuirano analizirati stvarno stanje
ovjekove sredine, uporeivati ga sa prethodnim iskustvima, iz kojih e se izvo-
diti zakljuci kojima e se unapreivati, razumjeti i vrednovati prostor kojem
pripadamo. Ekologizaciji, zasnovanoj na postulatima humanizma, suprotstavlja-
ju se razni mentaliteti, meu kojima se sa posebnim osvrtom moe istai potro-
aki mentalitet, koji po svaku cijenu nastoji unititi sve one vrijednosti koje
potvruju identitet jednog prostora, a sve u cilju ostvarenja interesa trenutka ko-
ji je prolazan.
L i t e r a t u r a

Cifri, I. (1989), Socijalna ekologija, Globus, Zagreb.
Ili, M. (1978), Sociologija kulture i umetnosti, Nauna knjiga, Beograd.
Kokovi, D. (1996), Sociologija religije i obrazovanja, Uiteljski fakultet, Sombor.
Ko, . . (1994), , .
Markovi, . D. (2005), Socijalna ekologija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva,
Beograd.
Mlinar, Z., H. Tenne (1978), Social Ecology of Change, From Equilibrium to Develop-
ment, London.
Radonji, S. i H. Markii (1996), Enciklopedijski leksikon Ekologija i zatita ivotne
sredine, ITP Kolo, Niki.
unji, . (1998), Religija, igoja, Beograd.
Vukievi, S. (1996), Ideal i stvarnost eko menadmenta, Sluba zatite ivotne sredine
Optine Niki, Niki.
Vukievi, S. (2005), Sociologija Filozofske pretpostavke i temeljni pojmovi, Filo-
zofski fakultet Niki, Niki.
unec, O. (1989), Fundamentalna ekologija: socijalna ekologija kao duhovno znanstve-
na disciplina, Socioloko drutvo Hrvatske, Zagreb.