БНбД 3.01.

06-90

БНМАУ -ын Барилгын норм ба дүрэм БНбД 3.01.06-90

Барилгын Яам Барилгын орчны ТН 5-38-70
/БЯ/ тохижилтын ажил СНиП III-10-75-ын
оронд мєрдєнє

1.1 Ерєнхий зүйл

1.1. Энэхүү норм дүрмийг барилгын орчны тохи-

жилтын ажлыг гүйцэтгэх ба хүлээн авахад мєрдєнє.
Барилгын орчны тохижилтод  үржил шимт хєрсний  үеийг
хамарсан ажил‚ хорооллын доторх зам гарц‚ явган зам‚
талбай‚ хашаа‚ хайс‚ биеийн тамирын ил талбай түүний
байгууламж‚ цэцэрлэгжүүлэлт ба амрах орчны тєхєєрєм-
жийг хийх ажлууд багтана.

1.2. Энэхүү норм дүрэмд орон сууц-иргэний‚ соёл

ахуйн болон  үйлдвэрийн зориулалттай барилга объектын
орчны тохижилтын ажлууд багтсан бєгєєд уг ажлыг
гүйцэтгэхдээ норм дүрмийн зохих бүлгүүдийг тусгаж‚
технологийн шаардлагыг бүрэн хангасан ажлын зураг‚ ажил
гүйцэтгэх тєслийн дагуу хийнэ.

1.3. Тохижилтын бэлтгэл ажил нь цэцэрлэгжүү-лэлтэд

ашиглах  үржил шимт хєрсийг хуулж овоолох‚ ургамлыг
шилжүүлж суулгах газрыг тэмдэглэхээс эхлэнэ.

1.4. Хорооллын доторхи замын зорчих хэсэг‚ явган

зам‚ талбайн тєрєл бүрийн єнгийг тогтвор сайтай дэвсгэр
хєрсєн дээр хийх ба энэ хєрс нь байгалийн хүчин зүйл-сийн
нєлєєлєлд даах чадварынхаа 20%- иас илүүгүй єєрч-
лєлттэй байхыг зєвшєєрнє.

1.5. Замын дэвсгэр  үед элс‚ элсэрхэг болон тєрєл

бүрийн шаварлаг хєрс байхаас гадна шаарга‚  үнс шаарган
хольц‚ органик биш барилгын хог зэргийг хэрэглэж болно.
Дэвсгэр  үед хэрэглэж болох хєрсийг лабораторид
шинжилж ажлын зурагт тусгасан байна.

3
 БНбД 3.01.06-90

Б¡ЭШИ-ээс БЯ-ны 1990 оны 56- 1990 оны 8 сарын

боловсруулав. р тушаалаар 1-ний єдрєєс эхлэн
батлав. мєрдєнє.
1.6. ¡ржил шимт хєрсийг цэцэрлэгжүүлэлтэнд
эргүүлж ашиглах зорилгоор хуулж зурагт тэмдэглэсэн газарт
овоолоод тарж сарних усанд урсах‚ салхинд хийсэ-хээс
хамгаалах арга хэмжээг даруй авбал зохино.
¡ржил шимт бус єнгєн хєрсийг хуулж зєєх бєгєєд зам
талбайн дэвсгэр  үе болон бусад зориулалтаар ашиглах
боломжтой бол мєн зурагт тэмдэглэсэн газар овоолоод
орчныг бохирдуулахаас хамгаалах ёстой.
Цэцэрлэгжүүлэлтэд эргүүлж ашиглах хєрсийг цаг
уурын нєхцєл‚ хєрсний тєрлєєс хамааруулан тогтоосон
гүнээр хуулж бэлтгэнэ. ¡үнд:
Нэгдүгээр сарын агаарын дундаж хэм хасах 280 С ба
түүнээс илүү хүйтэрдэг бүс нутагт үнсэн хєрс ба мєнх цэвдэг
хєрсийг 7-20 см-ийн гүнд;
Нэгдүгээр сарын агаарын дундаж хэм хасах 200С
хүртэл хүйтэрч 7-р сарын агаарын дундаж хэм нэмэх
250С ба түүнээс дээш дулаардаг бүс нутгийн хүрэн ба
саарал шороон хєрс‚ суумтгай хєрсийг 25 см хүртэл гүнд;
Цаг уурын бусад бүс нутгийн  үнсэн хєрсийг 7-20 см‚
элгэн хүрэн ба хар шороон хєрсийг бүх зузаанаар буюу 60
см хүртэл гүнд бэлтгэнэ. Ер нь цэцэрлэгжүү-лэлтэд ашиглах 
үржил шимт хєрсийг хуулах гүн нь  үнсэн хєрсєнд 15 см
бусад хєрсєнд 25 см-ээс багагүй байх ёстой.

1.7. Цэцэрлэгжүүлэлтэд ашиглах  үржил шимт

хєрсєнд лабораторийн шинжилгээ хийсэн байна. ¡ржил
шимт хєрсний бүрэлдэхүүнийг сайжруулах зорилгоор /элс‚
хүлэр‚ шохой гэх мэт/ нэмэлтүүдийг хийнэ. Эдгээр
нэмэлтүүдийг хєрсийг 2-3 дахин нимгэн  үеэр хуулах явцад
дараалан хольж хийх хэрэгтэй. ¡ржил шимт хєрсийг
зүлэгжүүлэх газарт тараахдаа эрдсийн ба органик бордоо
хийж хєрсний шимийг сайжруулна.

4
 БНбД 3.01.06-90

1.8. ¡ржил шимт хєрсийг хуулж авсны дараа ба-рилга

барих бүх талбайн гадаргуугийн усыг түр зайлуулах арга
хэмжээ авна.

1.9. Хєрсний сийрэгжүүлэлтийн итгэлцүүрийг  үржил

шимт хєрс‚ ширхэглэлийн модуль нь 2-оос бага элс‚
барьцалдаатай хєрсєнд 1.35‚ ширхэглэлийн модуль нь 2-оос
их элсэн хєрс‚ хайрга‚ тоосгоны  үйрмэг‚ чулуут дайрга‚
шаарга‚ холимог хєрс зэрэгт 1.15 байхаар тооцно.

1.10. Тохижилтын ажилд хэрэглэж буй хєрсний чийг

нь түүний бүрэн чийг багтаамжийн 15%-д байх ёстой. Чийг
нь хангалтгүй хєрсийг зохиомлоор чийглэж єгєх бєгєєд
түүний хэмжээ нь тухайн хєрсний зохистой чийглэгээс хэтэрч
болохгүй. ¡үнд тоосорхог элс‚ хєнгєн том ширхэгтэй
элсэрхэг хєрсєнд 60%; тоосорхог хєнгєн элсэрхэг хєрсєнд
35%; тоосорхог хүнд элсэрхэг хєрс‚ тоосорхог хєнгєн ба
хєнгєн шавранцар хєрсєнд 30%, тоосорхог хүнд ба хїнд
шаварлаг хєрсєнд 20% байна.

1.11. Тохижилтын ажилд хэрэглэх материалууд нь

зохих стандарт болон техникийн нєхцлийн шаардлагыг
хангахуйцаар ажлын зурагт заасан байх ёстой. Зам талбайн
єнгє ба суурийн боловсронгуй бус тєрлүүд биеийн тамирын
ил талбайн єнгє ба суурьд дараах  үндсэн материалуудыг
хэрэглэнэ. ¡үнд: 0.5-60мм ширхэглэлтэй хайрга‚ дайрга‚
шаарга ба тоосгоны  үйрмэг‚ 2-5 мм-ийн ширхэглэлтэй
тоосго‚ чулуу ба шаарганы  үйрмэг‚ органик хольцгүй
барилгын хог‚ шүүрлийн илтгэлцүүр нь 2м/хоногоос багагүй
элс байж болно. Зам талбайн єнгє ба суурийн боловсронгуй
тєрєлд дараах үндсэн материалуу-дыг хэрэглэнэ. ¡үнд:В30-
аас багагүй ангийн замын цутгамал бетон‚ В30-аас багагүй
ангийн замын угсармал тємєрбетон хавтан‚ асфальбетон
хольцууд‚ халуун /замд тараах  үеийн хэм +1100 С-ээс
доошгүй/‚ бүлээн /тараах  үеийн хэм +800 С-ээс доошгүй/‚
хүйтэн /тараах үеийн хэм +100 С-ээс доошгүй/ байх ёстой.

1.12. Тохижилтын ажил гүйцэтгэх талбайн бэлтгэл

5
 БНбД 3.01.06-90

ажлын доорх технологийн дарааллаар гүйцэтгэвэл

зохино.¡үнд:
Хуучин барилга баайгууламж болон цэцэрлэгжүү-
лэлтгүй талбайд газар шорооны ажил гүйцэтгэхдээ
гадаргуугийн усыг түр зайлуулах чиглэлд  үржил шимт
хєрсийг хуулж зєєх овоолох‚ зам гарцтай огтлолцож буй
гадаргуугийн ус зайлуулах шугамад ус єнгєрүүлэх
байгууламж барих;
Барилга барих талбайд таримал болон байгалийн
ногоон байгууламж байвал түүнийг цэвэрлэх‚  үлдээх
хэсгийг ерєнхий тєлєвлєгєєний дагуу зааж тэмдэглээд ажил
гүйцэтгэх явцад єртєж болох хэсгийг хашиж хам-гаалах
ёстой. Дараа нь цэцэрлэгжүүлэлтэд ашиглах мод сєєгийг
унагаах‚ зєєх‚  үндсийг таслах ба ухаж авах‚ бут хожуулыг
сугалах‚ хєрснєєс  үндсийг цэвэрлэх‚ улмаар дээр дурдсан
дарааллаар талбайг бэлтгэх ажлыг гүйцэтгэх;
Барилга барих талбайд хуучин барилга байгууламж
шугам сүлжээ байвал эхлээд тухайн районд байгаа барил-га
объктуудын хэвийн ажиллагааг хангах инженерийн шугам
сүлжээг шилжүүлж тавих‚ ажил гүйцэтгэх бүсэд буй дулааны
хангамж‚ бохир цэвэр ус‚ хий‚ холбоо‚ цахилгааны шугамыг
таслах‚ буулгах барилга байгууламж зам талбай‚ явган
замын ойролцоох  үржил шимт хєрсийг хуулж овоолох ба
зєєх‚ газар доорх шугам сүлжээг зай-луулах‚ далдлах‚ нүх
шуудууг шороогоор дарах‚ барилга байгууламжийн газар
дээрх болон газар доорх хэсгийг буулгах‚ буулгасан барилга
байгууламжийн суурийн нүх шуудууг буцааж дарсаны дараа
бэлтгэл ажлын гүйцэтгэнэ.
Барилга‚ угсралтын ажил дууссаны дараа хатуу ху-
чилттай зам талбай‚ явган зам, замын гарц ба хашаа барих,
їржил шимт хєрсийг тараах, хатуу хучилттай тал-бай, явган
зам гарцыг хийх‚ ногоон тарималыг суулгах‚ түүнийг арчлах
зэрэг тохижилтын ажлыг гүйцэтгэх ёстой.
1.13. Барилга угсралтын ажил дууссаны дараа
тохижилт хийх зарим ажлын зєвшєєрєгдєх хэмжээсүүд
дараах хязгаарт байх ёстой. ¡үнд:

6
 БНбД 3.01.06-90

Цэцэрлэгжүүлэлт хийх талбайн хайрга‚ чулуу хо-гийг

зайлуулж жигд тэгшлэн тєвшинг зам талбайн хаш-лагаас
15-20 см дор байхаар засаж бэлтгэсэн байх;
Усыг түр зайлуулах сувгийн налуу 4%-иас багагүй‚
тохижилтын байгууламжийн суурийн доорхи дайрга‚ хайрга
ба элсэн дэвсгэрийн зузаан 10 см-ээс багагүй;
Угсармал єнгєний хийц бүтээцүүдийн доорх элсэн
дэвсгэрийн зузаан 3см-ээс багагүй;
Угсармал хийц бүтээцүүдийн єндрийн зєрүүгийн
хэмжээ 5мм-ээс ихгүй;
Угсармал хийц бүтээцүүдийн заадсын єргєн 25мм-ээс
ихгүй;
Хєрсний нягтруулалтын илтгэлцїїр єнгєний доорх
асгааст 0.98, бусад газарт 0.95-аас багагїй байна.

1.14. Нягтруулагч хєнгєн механизмуудад 15т хүр-тэл

жинтэй хийн дугуйт‚ 8т хүртэл жинтэй гєлгєр бултай
индүүнүүдийг хамааруулна. Нягтруулагч хїнд ме-
ханизмуудад 35т хїртэл жинтэй хийн дугуйт, 18т хїртэл
жинтэй гєлгєр бултай индїїнїїд орно.

1.15. Тэсэлгээний ажлыг явуулахад тусгай тєрєлж-сєн

байгууллагыг татан оролцуулна.

1.16. Ургамлыг тарьсны дараа тухайн ургамлын

онцлог байдалтай уялдуулан УСТ 2425-82-ын дагуу услах
хэрэгтэй.

1.17. Тохижилтын ажлыг зєвшєєрєгдєх алдаа

/тєслийн хэмжээнээс/ дараах хязгаарт байхыг зєвшєєр-нє.
Їїнд:
Їржил шимт хєрстэй холбоо бїхий ажилд єндрийн
тївшин ±2см,
Хєлдєлтєєс хамгаалах, тусгаарлах, шїїрїїлэх їед
бїх тєрлийн єнгє ба суурийн зузаан ±10% гэвч 20мм-ээс
ихгїй харин їржил шимт хєрсний зїзаан ±20%
3м урттай шугам модыг тавьж їзэхэд доогуурх хєндий
зай нь дайрга, хайрга, шааргаар хийсэн суурь ба хєнгєнд
7
 БНбД 3.01.06-90

бол 15мм асфальт бетон, битум-эрдэс хольц, цемент

бетоноор хийсэн єнгєнд бол –5 мм байхыг зєвшєєрнє.
Таримал зїлгийг нормчлохгїй байж болно.
Цементбетоноос бусад бїх тєрлийн суурь ба єнгєний
єргєн тєслийн хэмжээнээс –10см, цементобетонд –5см-ээс
илїїгїй тус тус зєрїїтэй байхыг зєвшєєрнє.

2. ТАЛБАЙ ЦЭВЭРЛЭХ,
БАРИЛГАЖИЛТАНД БЭЛТГЭХ

2.1. Барилга барих орчны талбайг цэвэрлэж, бэлт-гэх

ажил нь їржил шимт хєрсийг хуулж зурагт тэмдэг-лэсэн
газарт овоолох, тїїнийг дахин ашиглахын тулд хамгаалах,
талбайн ус зайлуулах тїр байгууламж хийхээс эхэлнэ.
2.2. Ус зайлуулах байнгын байгууламжийн чиглэл нь
тїр зайлуулах байгууламжтай тохирч байвал бэлтгэх ажлын
їе шатанд батлагдсан зураг тєслєєр талбайн ус зайлуулах
байнгын байгууламжийг барина. Эдгээрт ус урсгах шуудуу,
ус зайлуулах далан, зам гарцын доогуур ус єнгєрїїлэх
хоолой, усны урсгалын хурдыг бууруулах байгууламж буюу
усны уналт, суваг /ус урсгах ховил/ хамрагдана.
Зам гарцын доогуурх ус єнгєрїїлэх байгууламж нь
орчныхоо талбайд буух хурын усыг бїрэн урсгахаас гадна уг
байгууламжид урсгалыг чиглїїлж єгєх далан, гольди-ролыг
усанд идэгдэхээргїй эргийн хамгаалалттай хийх
шаардлагатай. Замын єнгєний усыг зайлуулахын тулд ус
єнгєрїїлэх байгууламжийн дээрх замын дагуугийн
тэнхлэгийн гїдгэрийг 5 см-ээс багагїй хийнэ. Замын суурийн
доорх хайрцагны гадаргууг ус зайлуулах налуу-тай хийж
индїїний мєр гарахгїй болтол нягтруулах ёстой. Хайрга
дайрган суурийг бїрэн тогтворжтол нь нягтруулна.

2.3. Хиймэл байгууламжийн угсармал тємєрбетон

бїтээцїїдийн уулзварыг 300-аас доошгїй маркийн цемен-
тэн зуурмагаар дїїргэнэ. Зуурмагийг бэлтгэх портланд-
цементийн марк 40МПА-аас доошгїй /зуурмагийн харь-цаа
1:3, хєдєлгєєнт чанар нь 6-8 см стандартын конусын
живэлт/ байх ёстой. Гадаргуугийн ус зайлуулах бурзант
хоолойн уулзварыг давирхайтай олсоор чигжиж дараа нь
8
 БНбД 3.01.06-90

зуурмагаар дїїргэнэ. Тємєр бетон хоолойн уулзваруудыг 3

їе хар цаасыг халуун хар тосоор нааж тусгаарлалт хийнэ.

2.4. Шуудууны улны угсармал хавтанг элсэн буурь

дээр тавина. Хавтанг хєдєлгєєнт ачаалалд тогтвортой
байлгахын тулд гадаргууг нилэнхїйд нь буурьд жигд
наалдуулж суулгасан байх ёстой.

2.5. Огтлох, шилжїїлэн суулгах шаардлагагїй ногоон

байгууламжийг нийтэд нь хашиж єгєх хэрэгтэй.
Ажил гїйцэтгэх явцад єртєж болзошгїй модны гуврыг
/стволы/ гэмтэхээс хамгаалж зїсмэл модон материалуу-дын
хаягдлаар хамгаалалт хийж, бут сєєгийг шилжїїлэн суулгах
хэрэгтэй. Цэцэрлэгжїїлэлтэд ашиглахад тохи-
рох мод сєєгийг ухаж аваад гэмтээлгїйгээр шилжїїлэн
суулгах хэрэгтэй.

2.6. Орчны модыг цэцэрлэгжїїлэлтэнд ашиглах-

гїйгээр цэвэрлэх бол модоо унагааж газар дээр нь
мєчирлєєд нэг талаас нь эхэлж зєєнє.

2.7. Хожуулыг сугалж авахдаа тусгай їндэс

сугалагчаар гїйцэтгэнэ. Їндэс
їндсийг дэлбэлэх замаар бутлах
суллагдсан їндсийг хураахдаа
хамтруулан ажиллуулж болно.
машин байна./
сугалагчаар авагдахгїй
нь зїйтэй. 1.5 км зайд
хэд хэдэн бульдозерыг
/Группэд 4-єєс цєєнгїй

2.8. Орчны модыг їндэстэй нь унагааж цэвэрлэх-дээ

хємрїїлгийг /отвал/ єндєрсгєсєн їндэс сугалагч эсвэл
бульдозероор ширэнгэ модны дунд талаас эхлэн гїйцэт-
гэнэ. Цэвэрлэж байгаа хэсэг талбайн дунд тал руу модны
їзїїрийг чиглїїлж /ёзоорыг гадагш нь/ унагаах хэрэгтэй. Энэ
нь цагаалахад хялбар байхаас гадна цэвэрлэж байгаа хэсэг
талбайн гаднах ойролцоо модыг гэмтээхээс хамгаа-лах ач
холбогдолтой. Модыг їндэстэй нь хамт бїрэн унагаасны
дараа мєчирлєєд хураах газарт цагаалж зєєх хэрэгтэй.

9
 БНбД 3.01.06-90

2.9. Тасарч їлдсэн їндсийг їржил шимт хєрснєєс

хурааж авахдаа тэр орчны хожуул, унанги, гуалинг
цэвэрлэсний дараа шууд гїйцэтгэнэ. Єргєсєн хємрїїлэгтэй
їндэс сугалагчаар зэрэгцээ явалт хийж їржил шимт хєрс-
нєєс тасарч їлдсэн їндсїїдийг сугалж авна. Сугалсан їндэс,
мєчир, бут сєєгийг цэвэрлэж байгаа талбайгаас зєєж
зайлуулах буюу хог хаягдлыг тїлшинд хэрэглїї-лэхээр
ачуулна.

2.10. Барилгажилтанд бэлтгэх талбай барилга бай-

гууламжтай байвал инженерийн шугам сїлжээг зєєж
шилжїїлэхээс эхлэх хэрэгтэй. Харин буулгах объектуу-дын
цэвэр ба бохир ус, дулаан хангамж, эрчим хїч, холбооны
шугамуудыг оролтууд дээр нь салгавал зохино.
Шугам сїлжээнїїдийг салгаж хаасны дараа зохих
хяналтын байгууллагууд тїїнчлэн галын ба ариун цэв-рийн
хяналтын байгууллагын зєвшєєрєлгїйгээр дахин холболт
хийхийг хориглоно.

2.11. Байгууламжийг бїхэлд нь эсвэл хэсэг хэсгээр нь

дараалуулан задалж буулгахдаа цаашид дахин ашиглах
боломжтой хийц бїтээцийг эвдэж гэмтээлгїй бїтнээр нь
салгаж авах шаардлагатай. Байгууламжийн зарим хэсгийг
салгаж буулгасны дараа дахин ашиглах хийц бїтээцийг авах
бєгєєд буулгах їед эвдэрч хэмхрэхээс урьдчилан
хамгаалсан байвал зохино.

2.12. Барилгыг буулгахдаа тїїний халаалт, агаар-

жуулалт, сантехник, цахилгааны тоног тєхєєрємж, холбоо,
радио хий хангамжийн тоноглол хэрэгслэлїїдийг эхэлж
задална. Дамжуулах шугам, босоо хоолой, салаа шугамыг
салгаж авахад тєвєгтэй бол тухайн хэсэг дээр нь тасална.
Цаашид ашиглаж болох хаалт, хашлагын ган /тємєр/ бїтээц
шалны хэсэглэл зэргийг нэгэн зэрэг урьдчилан салгаж авах
ёстой.

2.13. Задлахад тєвєгтэй мод, чулуу, бетонон байгуу-

ламжуудыг эвдлэх, нураах аргаар буулгаж зєєх бєгєєд
модон бїтээцийн эвдэрхий, хог хаягдлыг тїлшинд хэрэг-
10
 БНбД 3.01.06-90

лїїлэхээр бєєгнїїлнэ. Байгууламжийн босоо хэсгийг

нураахын ємнє тїїний дээрх хучилтын хийц бїтээцїїдийг
буулгасан байх хэрэгтэй. Босоо хийцїїдийг дотор тал руу нь
нураана. Барилгыг нураахад авто кран, эксковатор
ашиглавал дїїжинт ачаанд цохилтын ган бємбєлєг
хэрэглэнэ. Тїїний жин нь сумны хамгийн их єнгийлтийн їе
дэх даацын хагасаас хэтрэхгїй байна. Зарим тохиол-долд
байгууламжийн хийцийг урьдчилан суллахад тэсэл-гээний
аргыг хэрэглэж болно.

2.14. Байгууламжийг буулгахад гарсан модон ма-

териалын дахин ашиглах боломжтой хэсгийг орон нутгийн
гїйцэтгэх захиргаа, галын болон ариун цэврийн байгуул-
лагын шийдвэрийн дагуу зохих албан газарт шилжїїлж хог
хаягдлыг тїлшинд хэрэглэнэ.

2.15. Модон байгууламжийг задалж буулгахдаа зарим

бїтээц эдэлхїїнийг дахин ашиглахын тулд зєвхєн гологдол
болох хэсгїїдээр нь хуваах замаар салгаж авна. Буулгах
бїтээц эдэлхїїний тогтвортой байдлыг хангасны дараа
хуваах болон бэхэлгээг салгах ёстой.

2.16. Чулуун байгууламжийг буулгахад гарсан

їлдэгдлийг дахин ашиглах боломжтой бол тїїнээс модон ба
ган/тємєр/ бїтээц эдэлхїїний хаягдлуудыг ялгах хэрэгтэй.

2.17. Цутгамал тємєрбетон, тємєр байгууламжийг

буулгахдаа тїїний тогтворыг бїхэлд нь хангахуйцаар
боловсрулсан бїдїївчийн дагуу гїйцэтгэх ёстой.
Тємєр бетон гулдмай ба тємєр бїтээц хэсгийн жин нь
краны сумны хамгийн их єнгийлтийн їе дэхь даацын
хагасаас хэтрэхгїй байна. Тємєр бетон байгууламжийг
буулгахдаа арматурыг тасалж болох хэсгїїдээр нь гулдмай
болгон хувааж гїйцэтгэнэ. Гулдмайн тогтвортой байдлыг
хангаж эвдэрч нурахааргїй болгон тїр бэхэлсний дараа
арматурыг таслах хэрэгтэй. Ган бїтээц эдэлхїїний бэхэлгээг
авсны дараа їхлїїт бэхэлгээ болон холбоосын хэсгээр нь
тасалж буулгана.

11
 БНбД 3.01.06-90

2.18. Угсармал тємєрбетон байгууламжийг

буулгахдаа угсрах бїдїївчийг эсрэгээр гїйцэтгэнэ. Тухайн
бїтээцийг буулгахын ємнє тїїний бїх холбоосыг нь салгасан
байх ёстой. Угсармал тємєрбетон хийц нь бїтээцээрээ
салахгїй бол цутгамалтай адил хувааж буулгана.

2.19. Барилга байгууламжийн газар доорхи хэсгийг

урьдаар судалж тїїнийг буулгах аргыг нарийвчлан тог-тоох
хэрэгтэй.

2.20. Урьдчилан судалсны дараа эхлээд буулгаж

болох суурийн хийц байрласан хэсэгт газрыг ухаж мєрєгцєг
гаргавал зохино. Чулуут єрєг бїхий суурийг цохилтын
тєхєєрємж ба эксковаторын тусламжтай эвдэнэ. Чулуут
бетон ба бетон суурийг цохилтын тєхєєрємжєєр хэмхлэх
эсвэл тэсэлгээний тусламжтай доргиулж дараа нь суларсан
хэмхдсїїдийг салгаж зайлуулах хэрэгтэй. Тємєрбетон
суурийг буулгахдаа эхлэн арматурыг ил гаргаад гулдмай
болгон хувааж таслаад дараалуулан зайлуулах нь зїйтэй.

2.21. Зам, явган зам, талбай, газар доорх шугам

сїлжээг задалж буулгах ажлыг тэр талбайн їржил шимт
хєрсийг хуулж зурагт тэмдэглэсэн газарт овоолохоос эхэлнэ.

2.22. Зам, явган зам, талбайн асфальтбетонон єн-

гийг ховхлох, хэмхлэх аргаар эвдэх ба тэдгээрийг дахин
боловсруулахын тулд зєєх хэрэгтэй.

2.23. Цутгамал цементбетон суурь ба єнгийг бетон

эвдлэгч машинаар хэмхэлж бетоны хагархайг зєєнє.

2.24. Хайрга ба дайрган єнгє тїїний доорхи суурийг

хуулж авахдаа эдгээр материалуудыг доод хєрс шороотой
нь холилдуулахгїй байх хэрэгтэй. Эдгээрийг хуулж авахдаа
єнгє ба суурийг сийрэгжїїлж, дараа нь хайрга ба дайргыг
овоолоод хашлагыг авч дахин ашигла-хын тулд
материалуудыг зєєнє.

12
 БНбД 3.01.06-90

2.25. Газар доорхи шугам сїлжээний сувгийг хєрсний

ба гадаргуугийн усанд авахуулахгїй хэсэгчлэн тасалж ухна.
Шугамыг таслах буюу задлах газарт цэвэр-лэгээг дахин
хийсэн байх хэрэгтэй.

2.26. 5см-ээс дээш зузаан элсэн суурийг хуулахдаа

элсийг дахин ашиглах боломжийг хангаж гїйцэтгэх хэрэгтэй.

2.27. Суваггїй тавьсан сїлжээг буулгахдаа бурзант

уулзваруудаар салгах эсвэл тэдгээрийн євєрмєц хэсгїїдийг
хийн гагнуураар зїсэх замаар гїйцэтгэх хэрэгтэй. Мєн
суваггїй тавьсан кабель шугамыг эксковатораар ухаж
хамгаалалтын хучилтаас ил гаргана.
Дахин ашиглах бололцоотой їед тєгсгєлїїдийн
холбоосуудыг муфтаар салгаж дамарт ороох ёстой.

2.28. Оролтгїй сувагт байрлуулсан дамжуулах

хоолойнуудыг задлаж буулгахдаа: суваг гаргаж ухах, тагтны
хавтанг авах, хоолойг хуваах газарт тусгаар-лалтын
материалыг авах, хоолойг таслах ба тэдгээрийг сувгаас
гаргах, цутгамал бїтээцийг эвдэх ба зайлуулах, шуудууг
шороогоор їе їеэр нь нягтруулан буцааж дарах ажлыг
дараалуулан гїйцэтгэсэн байна. Буулгах ажлыг хийхдээ
хоолой бусад бїтээц эдэлхїїнийг дахин ашиглах боломжийг
судалж бїтнээр нь авах арга ажиллагааг зохион байгуулна.

2.29. Коллекторт тавьсан кабелийг гаргаж авахдаа

муфтээр салгаж тєгсгєлїїдийг битїїмжлэх, сувгаас гар-гаж
авах, дамарт ороох дарааллаар гїйцэтгэнэ. Цааших
ажлуудыг сувагт байрлуулсан хоолойг буулгахтай нэгэн
адил дарааллаар гїйцэтгэх хэрэгтэй.
2.30. Барилга ба шугам сїлжээний газар доорх
хэсгийг буулгахад гарсан шуудуу ба суурийн нїхний єргєн
3м-ээс ихгїй байвал дахин ухах суурийн нїхтэй давхцаж
байгаа хэсгийг орхиж уг талбайд барилга угсралтын ажил
эхлэх хугацаанаас хамаарахгїй їечлэн нягтруулга хийж
шороогоор дарна.

13
 БНбД 3.01.06-90

2.31.Орчныг цэвэрлэж тохижилтод бэлтгэсний дараа

уг ажлыг хїлээн авахад дараах шаардлагыг хангасан байх
ёстой. Їїнд:
Буулгавал зохих газар дээрх ба газар доорх байгуу-
ламжийн ажил бїрэн дуусч газар доорх байгууламж байр-
лаж байсан нїхийг шороогоор буцаан дарж нягтрууулсан;
Усыг тїр зайлуулах арга хэмжээ барилгажилтын нийт
талбайн хэмжээнд хийгдсэн;
Барилга баригдах орчинд байх хамгаалбал зохих
ногоон байгууламж нь барилгын ажил гїйцэтгэх явцад
гэмтэхээргїй найдвартай хамгаалагдсан;
Талбайгаас хожуул, модны їндэс, бут сєєгийг
цэвэрлэсний дараа тэдгээрийг зєєж бїрэн цэвэрлэж, зурагт
тэмдэглэсэн газарт хадгалж хураасан;
Їржил шимт хєрсийг хуулж овоолоод тарж
сарнихааргїй хашиж хамгаалсан;
Газар шорооны ба тэгшилгээний ажлыг бїрэн
хэмжээнд гїйцэтгэсэн, ухаас, асгаасын нягтруулалтыг зураг
тєслийн илтгэлцїїрт нь хїртэл нягтруулсан байх ёстой.
3. ЗАМ ГАРЦ, ЯВГАН ЗАМ БА ТАЛБАЙ

3.1. Хорооллын доторх зам гарц, явган зам ба

талбайг барихдаа БНбД-ийн “Автозам” бїлгийн зохих
шаардлагуудыг мєрдвєл зохино. Дїрмийн энэ бїлэгт хо-
рооллын доторх зам гарц, явган зам, талбай, ил шат, налуу
талбай /пандус/, барилгын хаяавч ба хашлагын ажлыг хийж
гїйцэтгэх онцлогийг тусгав. 2м-ээс их єргєнтэй явган замыг
хийхдээ тїїгээр 8т хїртэл жинтэй тээврийн хэрэгсэл
/усалгааны ба тєрєл бїрийн єргїїрт машин гэх мэт/ явах
боломжийг тусгах хэрэгтэй. Хорооллын доторх зам, явган
зам, талбайн єнгє нь гадар-гуугийн ус зайлуулах
шаардлагыг бїрэн хангасан байхаас гадна цаг агаарын
хуурайшилттай їед тоос шороо босохооргїй байх ёстой.

3.2. Хорооллын доторх зам гарц, явган зам, талбайн

нь хадуур хэлбэрийн огтлолтой хийгдэхээс гадна барилга
барих явцад ашиглагдаж байлаа ч гадаргуугийн ил ус
зайлуулах шаардлагыг хангасан байх ёстой. Зам гарц ба
талбайд тэгшилгээний ажил дууссаны дараа замын
14
 БНбД 3.01.06-90

хашлагыг тавих ёстой. Хашлаганаас цааш 3м-ээс багагїй

зайд тэгшлэх хэрэгтэй.

3.3. Мєнх цэвдэг хєрстэй бїсэд зам талбайн ажлыг

гїйцэтгэхдээ хєрсний хєлдїї байдлыг хэвээр нь хадгала-хын
тулд євлийн улиралд зєвхєн зам талбай хийгдэх хязгаарт
цэвэрлэгээ болон бусад ажлыг гїйцэтгэнэ. Ургамлын ба
хєвдний їеийг эвдэж гэмтээж болохгїй. Эдгээр
байгууламжуудын доорх ус тусгаарлах ба хєлдєлтийг
хамгаалах нэмэлт їеийг хийхдээ тэдгээрийг тээврийн
хэрэгсэл, тэгшилгээний ба нягтруулагч машин механизмууд
эвдэж гэмтээх, янз бїрийн бохирдолтоос хамгаалах арга
хэмжээг авч гїйцэтгэвэл зохино. Єнгєн хєрсийг хуулж
хєлдєлтєєс хамгаалах їеийг хийх тохиол-долд єнгєн
хєрсийг хуулж аваад шууд хєлдєлтєєс хамгаалах їеийн
материалыг тарааж тэгшлэх ёстой. Ус тусгаарлалтын їед
хуйлмал материалуудыг ашиглавал усны урсгалын чиглэлд
доод талаас эхлэн 10см давхар зєрїїлэгтэй гїйцэтгэнэ. Ус
тусгаарлагч дээр нэмэлт хєрсний їеийг 30 см-ээс багагїй
зузаантай “єєрєєсєє цааш” асгах аргаар хийнэ. Нэмэлт
їеийг 500м2-аас ихгїй талбайгаас нэгээс доошгїй нийт
нэмэлт їеийн асгаас хийж байгаа талбайгаас 5-аас цєєнгїй
ухмал сорьц авч зузааныг шалгах хэрэгтэй.

3.4. Зам, явган зам, талбайн дайрган хучлага, суу-

ринд 40-70 мм ба 70-120мм, хучлага ба суурийн дээд їед
40-70мм, завсрын чигжээсэнд 5-10мм-ийн ширхэглэлтэй
дайргыг хэрэглэнэ. Хайрган суурь ба єнгєнд 40-120 мм,
завсрын чигжээсэнд 5-10мм-ийн зохистой найрлага бїхий
хайрган хольц хэрэглэх ёстой.

3.5. Дайрга ба хайрган їеийг гурван удаагийн нягт-

руулалттай гїйцэтгэнэ. Эхний индїїдлэгээр сул їйрмэгийг
шигдїїлж, дайрга хайргыг тогтвортой байдалд оруулах
ёстой. Хоёрдугаар индїїдлэгээр ширхэглэлийг улам
шигдїїлж суурь ба єнгєний хєшїїн шинж чанарыг хангана.
Сїїлчийн индїїдлэгээр жижиг ширхэгийн хайрга, дайргаар
гадаргууг чигжих замаар єнгє ба суурийн їеийн дээд хэсгийг
жигд нягтарсан гадаргуу болгох ёстой. Хоёр ба гуравдугаар
15
 БНбД 3.01.06-90

їеийн нягтруулга дууссаны дараа хайрга дайрганы

хєдєлгєєнтэй байдал арилж, индїїний мєр, индїїний ємнє
долгио їїсэхгїй болсон байна. Цаашилбал индїїний булаар
дарагдах хайрга, дайрганы салангид ширхэг доош шигдэж
орох-гїй бяцарч байх ёстой.

3.6. Шааргаар єнгє суурийг хийвэл нягтруулах

шаарган їеийн хамгийн их зузаан /нягтарсан байдалдаа/
15см-ээс хэтэрч болохгїй. Шааргыг замын далан дээгїїр
тараахын ємнє нягтруулаагїй шааргын 1м3-т 30л ус
байхаар тооцоолж услах хэрэгтэй. Шааргыг нягтруу-лахдаа
эхлээд хєнгєн индїїгээр услалгїй индїїдэж дараа нь хїнд
жинтэй индїїгээр бага хэмжээтэй /нягтруулаагїй шааргын
60л/м3-д тооцоолж/ услаж индїїднэ. Индїїдэж дууссаны
дараа шаарган суурь ба єнгийг 10-12 єдрийн туршид
/нягтруулаагїй шааргын 2.5 л/м3-д тооцоолж/ услах ёстой.

3.7. Дайрга, хайрга, элсэн суурь мєн дайрга, хайр-ган

єнгєний материалыг урьдчилан тэгшилж нягтруулсан нойтон
/хэт чийгтэй/ шороон далан ба хайрцагт дэлгэх тохиолдолд
“єєрєєсєє цааш” аргаар тараах ёстой. Материалын хэт
чийглэгдсэн гадаргуу дээр тараахын ємнє 20-25 см
єргєнтэй нойтон їеийн зузаанаас багагїй гїнзгий ус
зайлуулах сувгууд татна. Сувгуудын нэг нь нєгєєгєєсєє 3м-
ээс ихгїй зайтай гадаргуугийн налууг дагуулж эсвэл
налуугийн чиглэлд 30-60° єнцгєєр ухах ёстой. Сувгаас
гарсан хєрсийг єнгє тавих талбайн хязгаараас гадагш
зайлуулна. Усыг єнгєний захаас 3м-ээс хол зайнд
зайлуулах ёстой. Сувгийн налуу нь гадаргуугийн налуутай
ижил эсвэл 2%-иас багагїй байна. Хайрга, дайрга элсийг
єндєр тєвшингээс нам тал руу нь чиглэлтэй тараана. Тарааж
тэгшлэх їеийн зузааныг тїїний нїх сївээр нойтон хєрс
шахагдан гарч ирэхээргїй байхаар тогтоох ёстой. Дайрга,
хайрга, элсийг тарааж тэгшлэхдээ эхний ээлжинд ус
зайлуулах сувгуудыг буцааж дарах хэрэгтэй. Асгаас хийж
буй нойтон хєрстэй гадаргуугаар хїмїїс ба машин явахыг
хориглоно.

16
 БНбД 3.01.06-90

3.8. Хайрга, дайрга, шаарган суурь ба єнгийг єв-лийн

нєхцєлд хийхийг зєвшєєрнє. Єндєр бат бэх бїхий чулуутай
дайрган суурь ба єнгийг шохойн чулууны дайр-гаар чигжих
хэрэгтэй. Шороон далангийн дээгїїр суурийн материалыг
тараахын ємнє гадаргуугийн цас мєсийг цэ-вэрлэсэн байх
ёстой.
Суурь ба хучлагын материалыг хєлдєж эхлэхээс
ємнє услахгїйгээр нягтруулж чигжээсийг хийнэ. Нягт-руулж
байгаа материалын їеийн зузаан нь 15 см-ээс /нягт
байдлаар/ ихгїй байна. Идэвхит шааргаар суурь ба єнгийг
хийвэл дээд доод їе нь мєн адил шаарганы шир-хэглэл 70
мм-ээс бага байна. Дээд їеийг хийхийн ємнє
15-20 єдрийн турш доод їеэр барилгын дотоод тээврийн
хєдєлгєєнийг явуулна. Дулаарах ба хаврын цас хайлахаас
ємнє доод їеийн цас мєсийг цэвэрлэсэн байх ёстой. Суурь
ба єнгєний бїх їеїїд цаашилбал шороон далангийн хєрс
сэвэрч, тогтворжсоны дараа тэдгээрийн нягтралтын зэр-гийг
шалгаж хэв гажилтыг засах хэрэгтэй. Бетон єнгє суурийг
хлорлог давсны нэмэлттэй хийхийг зєвшєєрнє.

3.9. Дайрга, хайрга, шаарган суурь ба єнгийг хийхдээ

дараах шалгалтыг хийсэн байх ёстой. Їїнд: материалуудын
чанар, шороон далангийн гадаргуугийн тэгшилгээ, суурь ба
єнгєний зузааныг 2000м2-т нэг эсвэл дурын талбайгаас 5-аас
цєєнгїй ухмал сорьц авч хэмжих, нягтруулалтын зэргийг
шалгах зэрэг багтана.

3.10. Зїлэг цэцэрлэгийн нарийн зам ба талбайн єн-

гийг дєрвєн їеэр хийнэ. Їеїїдийн зузааныг дараах хэм-
жээгээр хийх ёстой. Їїнд: доод їе /хайрга, дайрга, шаар-
гаар/ 60мм-ээс багагїй зузаантай, дээд їе /шигтгэж суулгах
чулуун материалууд ба шааргаар/ 10мм-ээс багагїй, дээд
чигжээсийн їе 20мм-ээс багагїй, єнгє їе /цэвэр элсээр/
5мм-ээс багагїй байна.
Їе бїрийн материалыг жигд тараасны дараа усаар
норгож нягтруулах ёстой. Ийм хэлбэрийн єнгийг чийглэг,
бороожилттой газарт барих нь зохимжтой.

17
 БНбД 3.01.06-90

3.11. Асфальтобетон єнгийг хуурай агаартай орчинд

хийвэл зохино. Асфальтобетон єнгєний суурийг бохирдол-
тоос цэвэрлэж хуурай байлгана. Асфальтобетон єнгийг
халуун ба хїйтэн хольцоор хийвэл агаарын хэм хавар ба
зуны улиралд +5°С-ээс багагїй, намар +10°С-ээс багагїй
байх ёстой. Хольцыг бїлээнээр нь хийвэл агаарын хэм
+10°С-ээс багагїй байна.

3.12. Ємнє хийсэн асфальтбетон їе буюу суурийг

дараагийн їеийн асфальтобетон тараахаас 3-5 цагийн ємнє
шингэн ба шингэрїїлсэн битум эсвэл битумын цийдмэгээр
/0.5 л/м3-ээр тооцоолж/ гадаргуугийн боловс-руулалт хийх
ёстой. Суурийн їе нь шинэхэн асфальтбетон эсвэл органик
барьцалдуулагч материалаар хийгдсэн тохиолдолд
асфальтбетоныг тараахын ємнє битум буюу битумын
цийдмэгээр урьдчилан боловсруулах шаардлага-гїй.

3.13. Асфальтбетон тавигч нь хольцыг заадасгїй

хийхийн тулд ємнє тараасан хольцын ирмэгийг дахин
халааж залгаж дэвсэх тєхєєрємжєєр тоноглогдсон байх
ёстой. Ирмэгийг банзаар хаших замаар уулзвар гаргахыг
зєвшєєрнє.

3.14. Халуун ба бїлээн асфальтбетоноор єнгє хийх

дээ 2 їе шатаар нягтруулна. Эхний шатанд хєнгєн индїї-
гээр 2км/цаг хурдтай нэг мєрєєр 5-6 удаагийн явалт хийж
урьдчилан нягтруулна. 2-р шатанд хїнд жинтэй индїї-гээр
5км/цаг хурдтай нэг мєрєєр 4-5 удаагийн явалт хийж
хольцыг бїрэн хэмжээнд нягтруулна.
Индїїний мєр їлдэхгїй мєн индїїний ємнє дол-гион
їїсэхгїй болсон єнгийг индїїдэж нягтарсан гэж їзнэ. Хєнгєн
индїїгээр 2-3 удаагийн явалт хийсний дараа єнгєний тэгш
байдлыг 3м-ын шугам модоор хєндлєнгийн налууг
загвараар /шаблон/ шалгана. Нэг мєрєєр хэдэн удаагийн
явалт хийж нягтруулах шаардлагатайг тур-шил-тын
индїїдлэг хийж тогтооно. Хийн дугуйт ба бул-тай индїїнїїд
хїрэх боломжгїй газарт асфальтбетон хольцыг дэлгэсний
дараа тємєр нїдїїрээр нягтруулаад тємєр єнгєлєгчєєр
/утюг/ толийлгоно. Єнгєлєгч нь доод гадаргууг халаах
18
 БНбД 3.01.06-90

тєхєєрємжтэй байвал илїї бїтээмжтэй байна. Єнгєний

гадаргууд нїдїїрийн мєр бїрэн алга болтол нягтруулах
ёстой.

3.15. Асфальтбетон єнгийг хийхдээ дэлгэж байгаа

їеийн зузаан, тэгш байдал, дэлгэх ба нягтруулах їеийн
хольцын хэм, хангалттай нягтарч байгаа эсэх, зурвасуу-дын
ирмэгийн залгалтын чанар, зураг тєслийн хэмжээ-сїїдтэй
хэр зэрэг тохирч байгааг тогтмол шалгах хэрэг-тэй. Дэлгэж
буй асфальтбетон єнгєний физик-механик шинж чанарыг
тодорхойлохын тулд 2000м2-аас ихгїй талбайгаас 1-ээс
цєєнгїй ухмал сорьц авч шалгах ёстой.
Халуун ба бїлээн асфальтбетоноор хийсэн єнгєний
нягтруулалтын илтгэлцїїр нягтруулснаас хойш 10 хоногийн
дараа 0.93-аас багагїй, усанд ханалт 5%-иас ихгїй байна.

3.16. Цутгамал бетонон єнгийг нягтруулалтын

илтгэлцїїрийг нь 0.98-аас багагїйд хїртэл нягтруулсан
элсэн дэвсгэр дээр хийх хэрэгтэй. Хэв хашлагын /зам тємєр/
зэрэгцээ эдэлхїїнийг тєвшингийн ялгаа 5 мм-ээс хэтрэх
ёсгїй. Суурийг бэлтгэж єнгєний хэвийг байрлуулж
шалгасны дараа хэв гажилтын заадасны жааз /каркас/ ба
жийргэвчїїдийг тавих хэрэгтэй. Жааз, жийрэг болон хэвний
хоорондох завсар 5мм-ээс ихгїй байна. Тэгшилгээ хийсэн
суурийн гадаргууг 3м урттай шугам модоор шалга-
хад 10 мм-ээс ихгїй хєндийтэй байх ёстой.

3.17. Арматургїй бетон єнгийг туузлаж цутгах єргєн

4.5 м-ээс ихгїй шахалтын заадсуудын хоорондох зай 7м-ээс
ихгїй, уртын дагуух тэлэлтийн заадсуудын хоорондох зай 42
м-ээс ихгїй байна. Уртын дагуух тэлэл-тийн заадсыг
хийхдээ хєдєлгєєнт хэсэгт тавигддаг бэхэл-гээний шєрєгийн
/штырь/-ийн тєгсгєлийг хоолойн нїх-ний дунд хэсгээс
хэтрэхгїй зайд байрлуулах ёстой. Бетон єнгийг нягтруулах
їед гадаргууд нь тунаж тогтсон ус ба цементийн сїїг
єнгєнєєс шавхаж зайлуулна.
Бетон єнгийг хийхдээ хэв гажилтын заадсууд ба
бетоны хэв хашмалтай нийлж байгаа хэсэгт хольцын
нягтруулалтыг онцгой анхаарах хэрэгтэй.
19
 БНбД 3.01.06-90

3.18. Тарааж нягтруулсан бетон єнгєний гадаргуу-

гаас илїїдэл чийг ууршсаны дараа буюу бетоныг тарааж
эхэлснээс хойш 4 цагаас хэтрэхгїй хугацаа єнгєрч чийг-гїй
болж хатахаас урьдчилан хамгаалж хучих ёстой. Єнгийг
хамгаалахын тулд хучлагын нимгэн хальс їїсгэгч
материалууд, битум ба дегтийн цийдмийг эсвэл 10см-ээс
багагїй зузаантай чийгтэй элсэн їе, хар тос шингээсэн
цаасыг нэг їеэр дэвсэж хэрэглэх замаар хамгаалалтын
хучаасыг хийнэ. Хучлаганд хэрэглэгдэх элсийг 2 долоо хо-
ногийн туршид байнгын чийгтэй байлгах ёстой.

3.19. 10МПа-аас багагїй бат бэхтэй бетон єнгєний

хэв гажилтын заадсыг алмасан зээрэнхийтэй зїсэгчээр
зїснэ. Заадсыг єнгєний зузааны дєрєвний нэгээс багагїй
гїнзгий зїсэж лавмагаар дїїргэнэ. Шахалтын ба тэлэл-тийн
заадсуудын завсар гаргагч модыг єнгє хийснээс хойш 2
долоо хоногийн дараа сугалж авна. Завсар гар-гагч модыг
сугалж авахдаа заадсын зах ирмэгийг гэмтээх-гїй гїйцэтгэх
ёстой.

3.20. Бетоны заадсыг эгшээж, цэвэрлэсний дараа

халуун лавмагаар дїїргэж цутгана. Заадсанд дїїргэх ха-
луун лавмаг нь 80% битум ба 20% эрдсийн нунтаг дїїр-
гэгчээс бїрдэнэ. Лавмагийг бэлтгэхдээ халаасан битумд
эрдсийн нунтаг дїїргэгчийг холино. Лавмагийг тєвлєрсєн
цэгт бэлтгэж дулаалгатай сав хэрэглэж талбайд хїргэнэ.
Лавмаг бэлтгэх битумыг халаах болон цутгах їеийн хэм
+160-180°С орчим байх ёстой. Заадсыг лавмагаар дїїргэх-
дээ цорготой сав тєхєєрємжийг ашиглан нїх сївгїй жигд
цутгахыг онцгой анхаарах хэрэгтэй.

3.21. Гаднах агаарын хоногийн дундаж хэм +5°С,

хоногийн хамгийн бага хэм 0°С-ээс доош байгаа тохиол-
долд єнгє ба суурийг бетондохдоо БНбД 3.03.02-88-ийн
/Цутгамал бетон, тємєрбетон бїтээц/ зохих шаардлагуу-дыг
мєрдєх ёстой. Єнгийг євлийн нєхцєлд цутгасан бол хавар
бїрэн гэссэний дараа сарын туршид тээврийн хє-дєлгєєний
їйлчлэлээс хамгаалах ёстой. Хэрвээ зайлшгїй тээврийн
20
 БНбД 3.01.06-90

їйлчлэлд орох бол бїрэн хэмжээний бат бэхийг олгох

зохиомол халаалт хэрэглэнэ.

3.22. Хорооллын доторхи зам, явган зам ба талбайн

угсармал єнгєний хавтангуудыг гадаргуугийн усны урсга-
лын чиглэлээс хамааруулж, єнгєний тэнхлэгээр буюу за-
хаар нь байрлуулсан тэмдэгт эгнээнээс /маячный ряд/ эхэлж
урьдчилан бэлтгэсэн налуутай суурин дээр тавина. Угсарсан
хавтан дээгїїр хавтан тавигч машиныг явуулан “єєрєєсєє
цааш” аргаар гїйцэтгэх ёстой. Элсэн суурийн дээр тавьсан
хавтанг суулгахдаа доргиулан суулгагч ма-шинаар
гїйцэтгэнэ. Ингэж суулгасан хавтан дээгїїр тээв-рийн
хэрэгсэл явахад хавтан їзэгдэхїйц хэмжээний суултгїй байх
ёстой. Зэрэгцээ хавтангийн уулзвар дээрх тєвшингийн
зєрїї 5мм-ээс хэтрэх ёсгїй. Хавтанг суулгаж дууссаны
дараа заадсуудыг даруй бин битїїлэх материа-лаар дїїргэх
хэрэгтэй.

3.23. Явган замын угсармал бетон ба тємєрбетон

хавтанцаруудыг 8 т хїртэл жинтэй тээврийн хэрэгслийн
ачаалалд тооцохгїй тул 2м хїртэл єргєнтэй явган замд
элсэн суурин дээр тавина. Элсэн суурь нь хажуу захаасаа
хєрсєн тулгууртай байх ба нягтруулалтын илтгэлцїїрийг
0.98-д хїртэл нягтруулсан байна. Элсэн суурийн зузаан нь 3
см-ээс багагїй байх ба хавтанцаруудыг тавихад хєндий зай
гарахгїй жигд суулт їїсгэх чанарыг хангасан байх хэрэгтэй.
Элсэн суурийг шугам мод ба загвараар шалга-хад
завсартай байхыг зєвшєєрєхгїй. Элсэн сууринд
хавтанцаруудыг жигд сайтар суулгахын тулд хавтанца-рыг
тавихдаа ачаалал єгєх замаар элсэн дэвсгэрт 2мм хїртэл
шигшинэ. Хавтанцаруудын хоорондох заадсуу-дын єргєн
15 мм-ээс ихгїй, заадсууд дахь хавтангуудын ирмэгийн
зєрєє 2 мм-ээс хэтрэхгїй байх ёстой.

Бетон хавтанцарын бетоны анги В20, хїйтэн тэс-

вэрлэлт 200-аас багагїй байна.

3.24. Цемент бетонон єнгийг хийхэд дараах

шалгалтуудыг баримтлах ёстой. Їїнд: Суурийн нягт ба тэгш
21
 БНбД 3.01.06-90

байдал, хашмалыг зєв байрлуулж заадсыг зєв гарга-сан

эсэх, єнгєний зузаан /2000м2-аас ихгїй талбайгаас нэг ухмал
сорьц авч шалгана./, бетоныг арчлах горим, єнгєний
гадаргуугийн тэгш байдал ба гадаргууд цемен-тийн сїїний
нимгэн їе байгаа эсэхийг їзнэ.

3.25. Замын хашлагыг хєрсєн сууринд /нягтруу-

лалтын илтгэлцїїрийг 0.98-аас багагїй болтол нягтруул-
сан/, гадна талаас нь хєрсєєр чигжих бетон суурь эсвэл
хашлагыг бетон сууринд суулгана.

Замын хашлагыг зориулалтаар нь замын, явган за-

мын, хэлбэр хэмжээгээр нь шулуун, булангийн ба муруй
эргэлтийн гэж ангилж їйлдвэрлэнэ. Хашлагын бетоны хїйтэн
тэсвэрлэлт 150, бетоны анги В30-аас багагїй байна.
Хашлага нь замын єнгєний тєслийн тєвшинг дагаж зурагт
заасан тєслийн хэмжээнд хийгдэх ёстой. Зэрэгцээ
хашлаганы уулзварыг тєвшний ба дэвсгэр дээрх тэнхлэгийн
зєрїїтэй суулгасан байхыг зєвшєєрєхгїй. Єєрєєр хэлбэл
хашлагууд нэгэн шугамын дагуу байрлах ёстой. Хорооллын
доторхи зам, цэцэрлэгийн явган замтай огтолцох газарт
булангийн муруй эргэлтийн хашлагыг хэрэглэнэ.

15 см ба тїїнээс бага радиустай муруйд шулуун

хашлага тавихыг зєвшєєрєхгїй. Хашлагын хоорондох
завсар 10мм-ээс ихгїй байна. Завсрыг дїїргэх зуурмагийг
40МПа –аас багагїй маркийн портландцементээр бэлтгэнэ.
Зуурмагийн хєдєлгєєнт чанар 5-6 см стандартын конусын
живэлттэй байна.

4. ХАШАА

4.1. Хашааг ихэвчлэн нэг ба олон эгнээгээр суулга-

сан бут сєєг, угсармал тємєрбетон, тємєр сараалж, мод,
тємєр утас зэрэг материалуудыг хэрэглэж барина. Тємєр
сараалж ба тємєр утас бїхий материалыг хашаанд зохих
газрын шийдвэрийг їндэслэн хэрэглэнэ. Байнгын байр-
лалтай хашаанд модон материал хэрэглэх шийдвэрийг
БНМАУ-ын СнЗ тогтоох бєгєєд тїр байрлалтай хашаанд
22
 БНбД 3.01.06-90

тус улсын аль ч бїс нутагт модон материал хэрэглэхийг

хориглоно.

4.2. Байнгын ба тїр хашааг барихдаа дараах техно-

логийн шаардлагыг мєрдвєл зохино. Їїнд:
Хашааны тэнхлэгийн шугам нь чиг тавьсан тэмдэ-
гїїдтэй тохирох ёстой. Чиг тавьсан тэмдэгїїдийн байр-лал,
шилжїїлж зєєх хугацаа нь байгууламжийг барих
їйлдвэрлэлийн онцлог нєхцєлєєс хамаарна.
Хашааны доод хэсгийг суулгах шуудууг тэнхлэгийн
хоёр талд тус бїр 10см хїртэл єргєнтэй, суурийн доод
талын тєвшнєєс 10см-ийн илїї гїнд /шїїрїїлэх їеийг
барихын тулд/ тус тус ухна. Шуудууг уртын дагуу хэсэг
хэсгээр /по захватом/ хувааж ухах ба хуваалтын уртыг ухсан
шуудууны хананаас хєрс нурах байдлыг тооцоолж тогтоох
ёстой.
Уртын дагуух хэсгїїдийн тулгуурын дээд їзїїрийг
нэгэн хэвтээ шугамаар тэгш байрлуулах, шїїрїїлэх ивээс
хийх, мєн нїхний ёроолыг цэвэрлэх гар ажиллагааг хєн-
гєвчлєхийн тулд хашааны босоо тулгуурын нїхийг 10см
илїї гїнд ухах хэрэгтэй. Шавар ба шаварлаг хєрсєнд ухах
нїхийг 80см-аас багагїй гїнд, элс ба элсэрхэг хєрсєнд
1м-ээс багагїй гїнд ухна. Тулгуурын доорхи нїхийг
механикжсан аргаар єрємдєж ухах нь зїйтэй. Шуудуу ба
нїхний шїїрїїлэх ивээсийн материалыг нягт-руулах ёстой.
Энд элсийг услаж, хайрга, дайргыг нїдэж нягтруулна.
Нягтруулах хэрэгсэлийн їйлчлэлд хайрга, дайрганы
хєдєлгєєнтэй байдал арилтал нягтруулах шаардлагатай.
Элс ба элсэрхэг хєрсєнд хашааны доод хэсэгт болон
тулгуурын доорх шїїрїїлэх ивээсийг хийхгїй.

4.3. Бут сєєгєєр хашсан хашааг барихдаа 50см-ээс

багагїй гїн ба єргєн ухаж бэлтгэсэн шуудуунд эгнээгээр
суулгана. Дараагийн эгнээ бїрт бут сєєгийг суулгах шуу-
дууны єргєнийг 20см-ээр нэмэгдїїлэх ёстой. Олон эгнээ бут
сєєгєєр хашсан хашааны бїрэлдэхїїнд мод мєн тул-
гууртай тємєр утсан эгнээ байж болно. Ийм хэлбэрийн
хашааг барихдаа “Орчны цэцэрлэгжїїлэлт” хийх зохих
шаардлагуудыг баримтлан гїйцэтгэнэ.
23
 БНбД 3.01.06-90

4.4. Тулгуурын газарт суух хэсгийг бетон цутгаж

бэхлэхгїйгээр хашаа баривал тулгуурыг босгосны дараа
чигжээсийг хийлгїй шууд бетон хавтан болон тємєр хэс-гийг
бэхлэх ажлыг гїйцэтгэх ёстой. Газарт суух хэсэгт бетон
цутгах тємєрбетон ба тємєр тулгууртай хашааг барихдаа
тулгуурын доод хэсгийг бетондож хоёр долоо хоносны
дараа тулгуурт ачаалал єгєх буюу хашааг бэхлэх ажлыг
гїйцэтгэнэ.

4.5. Хашааны модон тулгуурын голч 14 см, урт нь 2.3

м-ээс багагїй байх ёстой. Тулгуурын газарт суух гїн нь 1м-
ээс багагїй байх ба ялзралтаас хамгаалж хайлуул-сан хар
тосонд дїрэх буюу тїїдэг галд цоонож нїїрсэн давхарга
їїсгэсэн байх ёстой.
Модон тулгуурын дээд хэсгийг 120°С-ын єнцгєєр
їзїїрлэсэн байна.

4.6. Тулгуурын газарт нэмэлт бэхэлгээн суурьгїй хийх

тохиолдолд /30см голчтой нїхэнд/ хєрс ба хайрга эсвэл
дайрганы хольцоор їе їеээр дагтаршуулан нягтруу-лах
замаар чигжээсийг хийнэ. Чигжээсийг газрын гадар-гуугийн
тєвшнєєс дээш налуу хэлбэртэй 5см хїртэл єндєр-
лєх хэрэгтэй. Хєрсєнд тулгуурыг бетоноор бэхлэх бол
тїїний эгц босоо байдлыг шалгасны дараа бетондоно. Эгц
босоо чиглэл дэхь хазайлт 10мм-ээс хэтрэх ёсгїй. Тємєр
утсан хашааг барихдаа тулгууруудын дундах булангийн
ташуу ба хэрээсэлсэн холбоосуудыг 50см-ээс ихгїй зайнд
хийнэ.

4.7. Ташуу ба хэрээсэлсэн холбоосуудыг тулгуурт 2см

гїн ухаж сайтар тохируулан суулгах ба торгоцоор /скобоор/
бэхэлнэ. Холбоос ба тулгуурын заадлын шїргэл-цэх хавтгай
завсаргїй нийлэх ёстой. Торгоцыг холбоосын тэнхлэгт эгц
босоо зооно. Тулгуурын дээд хэсгийн заадлыг їзїїрлэсэн
ирмэгээс доош 20см-ээс багагїй зайд, доод хэс-гийн
заадлыг газрын гадаргуугаас 20см хїртэл єндєрт ухаж
гаргана.

24
 БНбД 3.01.06-90

4.8. Тємєр утсан хашаа нь орчны газрын гадаргуу-

гийн хотгор гїдгэрийг /рельеф/ дагах ёстой. Тємєр утсыг 25
см зайтай зэрэгцїїлэн татаж тулгуурт бэхэлнэ. Єргєс-тэй
тємєр утсаар хашааг баривал хэсэг /секц/ бїрт хэрээс
маягийн нэмэлт утсуудыг татна. Хэрээсийг зэрэгцээ эгнээ
бїрийн утастай тємєр утсаар холбоно.

4.9. Утсан хашааг барихдаа газрын гадаргуугаас 20см

хїртэл єндєрт доод эгнээнээс эхлэн татаж тулгуурт бэхлэнэ.
Модон тулгуурт утсыг хадаасаар, тємєрбетон ба тємєр
тулгуурт бол зураг тєсєлд тусгасан тусгай бэхэл-гээгээр
бэхэлнэ. Утсыг тулгуурын хооронд хотойлгїй бай -хаар
чангалж татах шаардлагатай. Чангалан татаж байгаа
утасны урт 50м-ээс ихгїй байна.

4.10. Хашаанд тємєр тор хэрэглэвэл тулгууруудын

хооронд хэсэг хэсгээр бэлтгэх ёстой. Торыг тулгуурын хэсэгт
гагнаж бэхлэнэ. Тємєр тороор хашаа барихдаа тулгууруудыг
урьдчилан суулгах буюу хамтад нь гїйцэт-гэж болно.
Тулгуурыг эгц чиглэлд, торны дээд ирмэгийг хэвтээ чиглэлд
шалгах ёстой. Тємєр ба тємєрбетон тул-гууруудыг хєрсєнд
бетондож бэхэлнэ.

4.11. Угсармал тємєрбетон бїтээцийг хэрэглэж ха-

шаа барихдаа эхний хоёр тулгуурыг босгож тїїнийг эгц
байрлалд тогтоож байх тїр бэхэлгээгээр тоноглоно. Дараа
нь угсармал бїтээцийг бэхлэх тулгуурын ховилуудыг
цэвэрлэнэ. Тєслийн байрлалд бэхэлсэн тулгуурын тїр
бэхэлгээг авалгїйгээр хавтанг тулгуурын хооронд тавина.
Дараа нь хавтанг угсралтын татуургаар тулгуурын ховилд
нягт шахаж тїр бэхлэх хэрэгтэй. Їїний дараа тулгуурын тїр
бэхэлгээг гуравдугаар тулгуурт шилжїї-лэх ба бэхлэх
угсрах ажиллагаа давтагдана. Хэд хэдэн хавтанг угсарсны
дараа хэвтээ чиглэлд ба дэвсгэр дээрх байрлалыг шалгаж
сїїлчийн хавтангийн тулгуураас дараагийн хэд хэдэн
хэсгїїдэд шалгалт хийсний дараа бетондох ёстой.
Угсармал тємєрбетон хашааны тулгуурыг бетондсоноос
хойш 7 хоногийн дараа тїр бэхэлгээг салгах ёстой.

25
 БНбД 3.01.06-90

Тулгуурын бэхэлгээний бетоны эд анги В20-иос багагїй,

хїйтэн тэсвэрлэлт 50 мєчлєгєєс багагїй байна.

4.12. Газрын гадаргуу огцом хотгор гїдгэр болох

эсвэл уулын хажуу бэлд хашаа барихдаа асгаас хийж
тэгшлэх буюу шаталсан суурьтайгаар /доборный цокол/
хэвтээ чиглэлд хавтангийн єндрийн дєрєвний нэгээс их-гїй
єндєртэй зєрїї гаргаж хийх ёстой. Хашааны суурийн дээд
хэсгийг /цоколь/ 30см-ээс багагїй єргєн барих ба тїїнд
тоосго, нэг маягийн угсармал эдэлхїїнийг хэрэг-
лэнэ. Тоосго хэрэглэсэн суурийн дээд хэсгийн дээгїїр В15-
аас багагїй ангитай 50 мєчлєгєєс багагїй хїйтэн тэсвэр-
лэлттэй зуурмагаар 2 налуутай гїдгэр хучаас хийнэ.

4.13. Мєнхцэвдэг хєрсєнд хашааг барихдаа тулгуу-

рыг мєнхцэвдэг байх гїнд 1м хїртэл суулгах ёстой.
Тулгуурыг барьцалдаагїй хєрсєєр чигжиж бэхлэх ба га-зарт
шигдэх хэсэгт нь хєрсний овойлтын эсрэг ус тусгаар-лах
тосолгоо хийнэ.

4.14. Хашааг хїлээн авахдаа тїїний дагуугийн шу-

луун ба эгц босоо байдлыг шалгана. Нийт хашааны байр-
лал, тїїний салангид бїтээц эдэлхїїний тэнхлэг дээрх
тэнхлэгийн зєрїї нь дагуу ба босоо чиглэлд 20 мм-ээс их-гїй
байна. Хашаа нь бат бэх ба гоо зїйн шаардлагыг бїрэн
хангасан байх ёстой. Ташуу ба хэрээсэлсэн холбоосууд нь
бэхлэгдэх хэсэгтээ завсаргїй нийлсэн найдвартай
бэхлэгдсэн байна. Хашааны тулгуур ганхаж болохгїй.
Хашааны угсармал бїтээцїїд ховилдоо нягт нийлж
байх ёстой. Хашааны зарим шаардлагатай бїтээц ба гаг-
наасан холбоосуудыг байгаль цаг уурын нєлєєнд тэсвэртэй
будгаар будсан байх ёстой.

5. БИЕИЙН ТАМИРЫН ИЛ ТАЛБАЙ

ТЇЇНИЙ БАЙГУУЛАМЖ

5.1. Биеийн тамирын ил талбай тїїний байгуулам-

жийг хийх їндсэн ажиллагааг дараах технологийн
дарааллаар гїйцэтгэнэ. Їїнд: Їржил шимт хєрсийг хуулах,
26
 БНбД 3.01.06-90

овоолох, талбайг тэмдэгжїїлэх, гадаргуугийн ус зайлуулалт

хийх, шїїрїїлдэг хєрсєєр дэвсгэр їеийг бэлтгэх, хучлагыг їе
їеээр хийх, хучлагын элэгдэх їеийг хийх, биеийн тамирын
тєхєєрємжїїд ба тэмдэгтїїдийг байрлуулах зэрэг болно.

5.2. Дэвсгэр їеийг хийхдээ їе їеээр тарааж нягт-

руулах замаар гїйцэтгэнэ. Дэвсгэр їеийн хєрсийг нягтруу-
лахдаа 1.2 т жинтэй бултай индїїг хэрэглэнэ. Нэг мєрєнд
12-15 удаагийн явалт хийж нягтруулах шаардлагатай.
Нягтруулах їеийн зузаан элсний ширхэглэлийн модуль нь 2-
оос бага элсэнд 30 см-ээс ихгїй, ширхэглэлийн модуль нь 2-
оос их элсэнд 20 см-ээс ихгїй байх ёстой.

5.3. Ус шїїрїїлэх чадварыг бууруулах буюу чулуу-

нуудын хоорондох нїх сївийг бєглєрєхєєс хамгаалах аргыг
хэрэглэх шїїрїїлэх їеийг хийх ёстой. Энэ їеийн материалыг
тарааж асгахдаа том ширхэгтэй чулууг доод хэсэгт жижиг
ширхэглэлтэйг дээд їед хийнэ. Шїїрїїлэх їеийн доод устай
хэсэгт байх чулууны хамгийн бага хэм-жээ 70 мм-ээс багагїй
байна. Шїїрїїлэх їеийн материа-лыг тэгшилгээний
машинаар тарааж тэгшилнэ.

5.4. Биеийн тамирын ил талбайг хийхэд дараах

материалуудыг хэрэглэнэ. Їїнд:
Хучлагын доод їед 40-70 мм-ийн ширхэглэлтэй
хайрга, дайрга, тоосгоны їйрмэг, шаарга, їндсэн мате-
риалын ширхэглэлийн хагасаас ихгїй хэмжээнд заагдсан
ширхэглэлээс их бага ширхэглэл бїхий материал орохыг
зєвшєєрнє. Їеийн зузаан нягтарсан байдалдаа 50мм-ээс
багагїй байх.
Хучлагын завсрын їед 10-20 мм-ийн ширхэглэлтэй
тоосгоны їйрмэг, шаарга цаашилбал долгиолог хїлэр, ре-
зины їйрмэг /резиновая крошка/, хими ба полиэтилений
їйлдвэрийн хаягдлууд. Эдгээр материал нь хучлагын дээд
їеийн усыг тодорхой хэмжээгээр єєртєє шингэх буюу
шїїрїїлэх, зайлуулах зориулалттай хэрэглэгдэх ёстой.
Хучлагын завсрын їед хайрга, дайрга, шааргыг хэрэглэ-вэл
зузаан нь 30мм-ээс багагїй, уян бєгєєд чийг шингээгч
материалуудад 10мм-ээс багагїй байх шаардлагатай.
27
 БНбД 3.01.06-90

Хучлагын дээд їе 5¸15 мм ширхэглэлтэй дайрга,

хайрга, тоосгоны їйрмэг, шаарга хэрэглэнэ. Їндсэн шир-
хэглэл бїхий материалын 1/3-ээс ихгїй хэмжээнд заагд-сан
ширхэглэлээс бага /гэвч 3мм-ээс багагїй/ ширхэглэл бїхий
материал орохыг зєвшєєрнє. Хучлагын дээд їеийн
материалын 15%-ийн хэмжээтэй шохойн пушонкийг дээд
їеийн бїрдїїлэгч болгон хэрэглэж болно. Хучлагын дээд
їеийн зузаан нь /нягт байдалдаа/ 40мм-ээс багагїй байх;
Хучлагын элэгдэх їед 2¸5 мм ширхэглэлтэй шаар-га,
тоосго, чулууны їйрмэг, 2.5-аас багагїй ширхэглэлийн
модультай элсийг ашиглаж болно. Элэгдэх їеийн зузаан нь
нягтруулаагїй байхдаа 5мм-ээс багагїй байх;
Биеийн тамирын талбайн зїлгэн хучлага буюу єн-гєн
хєрсний доорх їед ширхэглэлийн модуль нь 2-оос ихгїй
элстэй 1:1 хэмжээгээр хольсон /ширхэглэлийн
бїрэлдэхїїнээр хєнгєн шавранцартай ойролцоо/ хєрс;
Биеийн тамирын талбайн єнгєн хєрс буюу зїлгэн
хучлагын їед 4¸8% ургамлын їлдэгдэл ялзмаг, 100г єн-гєн
хєрсєнд 6мг-аас багагїй азот /тюринээр/ 25 мг-аас багагїй
фосфор /кирсановоор/, 10¸15 мг кали /пейвегээр/ тус тус
агуулагдсан хїчиллэг багатай /РН=6.5/ ширхэг-лэлийн
бїрэлдэхїїнээр хєнгєн шавранцартай ойролцоо хєрс
хэрэглэнэ. Єнгєн хєрсний їеийн зузаан нягт байдал-даа
8см-ээс багагїй байх;
Биеийн тамирын талбайн зїлгэн хучлагын дээд їеийн
ургамлын бїрэлдэхїїнд нугын биелэг євс, ерхєг, согоовор
хэрэглэнэ. Энэ їеийн євслєг ургамлын 10%-иас хэтрэхгїй
хэмжээнд царгас бусад хєрс хучигч євслєг ургамал
хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Онцгой чухал хэрэгцээнд зохих
байгууллагуудын зєвшєєрлєєр зїлгэн хучлаганд ширэг
хэрэглэнэ. Ширгийг 30х40 см хэмжээтэй дєрвєлжи-лєн зїсэж
авна. Ширэгний хоёр хажуу талыг нэг тийш налуутай зїсэж
аваад налууг тохируулан зулж тавих ёстой. Ширэгний зузаан
нь 6 см-ээс багагїй байна. Ширгийг наймаас цєєн ширхэгээр
давхарлаж хураах замаар тээвэрлэх ба хадгална.
Давхарлаж хураасан шир-гийг таван єдрєєс илїї хугацаанд
хадгалахыг хориглох;

28
 БНбД 3.01.06-90

Биеийн тамирын талбайн тусгай шаардлага тавиг-дах

хучлагыг зєвхєн зураг тєсєлд тусгасны дагуу гїйцэт-гэх
ёстой.
5.5. Хучлагыг хийхэд хажуугийн хамгаалалт болох
хашлага гулдмай, бетонон, хєрсєн, модон хашлагууд мєн
тєсєлд тусгасан бусад тєхєєрємжїїдийг урьдчилан бэлт-гэж
байрлуулсан байх ёстой. Эдгээр хажуугийн хамгаа-лалт
болох бїтээц эдэлхїїнийг хийхгїйгээр материалыг асгаж
нягтруулахыг хориглоно.

5.6. Материалыг асгаж тараахдаа дэвсгэр їеийн

гадаргуу дээрх машины мєрийг 1.2 т-оос багагїй жинтэй
гєлгєр булт индїїгээр индїїдэж толийлгоно. Материалыг
тарааж асгах машин нь зєвхєн тарааж буй материал дээгїїр
шилжин явах хэрэгтэй.

5.7. Суурь ба завсар їеийн хайрга, дайрга, шааргыг

4¸8 л/м2-аар тооцож услан хоёр їе шатаар нягтруулна.
Нэгдїгээр шатанд 0.8 т-оос багагїй жинтэй хєнгєн гєлгєр
булт индїїгээр нэг мєрєнд 2-3 удаа индїїдэж нягтруулна.
Хоёрдугаар шатанд 1.2 т жинтэй гєлгєр булт индїїгээр нэг
мєрєнд 3-5 удаа индїїдэж нягтруулна. Нягтруулал-тын нэг,
хоёрдугаар шатанд адилаар индїїний мєр, булны ємнє
долгио алга болсон байх ёстой. Їе шат бїрийн тєгс-гєлд
нягтруулж байгаа їеийн гадаргуугийн тэгш байдал, зузаан,
налууг шалгах хэрэгтэй. Суулт їїссэн газарт нэ-мэлт асгаас
хийж нягтруулалтыг дээрх шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ.
Индїїгээр нягтруулах боломжгїй тохиолдолд гар чигжїїр
хэрэглэж тїїний мєр їлдэхгїй болтол нягт-руулах хэрэгтэй.

5.8. Завсрын їед чийг шингээх уян материал хэрэг-

лэвэл тїїнийг тусгай чигжих хэрэгсэлээр нягтруулаагїй
суурин дээр тараах ёстой. Завсрын їеийн материалыг
дэлгэх їед дээгїїр нь тээврийн хэрэгсэл ба материал зєєх,
тэгшлэх, тарааж асгах механизмууд явахыг хязгаарлах
шаардлагатай.

5.9. Хучлагын дээд їеийн материалуудыг зєєж авч-

рах ба тараахад завсрын їеийг гэмтээж бохирдуулахаас
29
 БНбД 3.01.06-90

хамгаалж тїїгээр машин олноор явахыг хязгаарлана.

Нэгдїгээр їе шатны нягтруулалт дууссаны дараа зєвхєн
дээд їед / тэгшилгээнээс бусад/ барилгын машин меха-низм,
тээврийн хэрэгсэл явах хєдєлгєєнийг зєвшєєрнє.
5.10. Дээд їеийн нягтруулалтыг мєн хоёр їе ша-
таар гїйцэтгэнэ. Эхлээд 1.2 т жинтэй гєлгєр булт индїї-гээр
нэг мєрєнд 1-2 удаагийн явалт хийж усалгаагїй нягтруулна.
Дараагийн шатанд 10-15 л/м2-аар тооцоолж услан 1.2 т
жинтэй гєлгєр бултай индїїгээр нэг мєрєнд
5-10 удаа индїїдэж нягтруулна. Нягтруулга хийсний дараа
индїїний мєр їлдэхгїй болох ёстой. Суулт їїссэн газарт
нэмэлт асгаас хийж тэгшлээд дахин нягтруулна.
Нягтруулалтын їе шат бїрийн дараа їеийн зузаан,
гадаргуугийн тэгш байдал налууг шалгаж байна.

5.11. Хучлагын дээд їеийг индїїдэж шалгасны да-раа

элэгдэх їеийг шууд тарааж асгах хэрэгтэй. Тарааж асгахын
ємнє хучлагын дээд їеийг 5¸10 л/м2-аар тоо-цоолж дахин
услана. Элэгдэх їеийг тараасны дараа
1.2 т жинтэй гєлгєр булт индїїгээр нэг мєрєнд 2-3 удаа
индїїдэж, нягтруулна. Нягтруулж дуусаны дараа элэгдэх
їеийн материалаар хучигдаагїй талбай, индїїний мєр
їлдэх ёсгїй.

5.12. Биеийн тамирын талбайн зїлгийг хийхдээ

хучлагын завсрын їеийг бохирдуулж гэмтээлгїй єнгєн
хєрсний доод їеийг тарааж нягтруулахаас эхлэх хэрэгтэй.
Барилгын машин механизм /тэгшилгээний машинаас бусад/,
тээврийн хэрэгслэлїїдийг зєвхєн єнгєн хєрсний доод їеэр
явахыг зєвшєєрнє. Энэ їеийг механизмын хєдєлгєєн
эхлэхээс ємнє 1.2 т жинтэй гєлгєр булт индїїгээр /услалгїй/
нэг удаагийн нягтруулалт хийсэн байна. Єнгєн хєрсний доод
їеийг 10¸12 л/м2-аар тооцоолж услаад 1-2 удаа индїїднэ.
Индїїдэж эхлэхээс 10¸15 цагийн ємнє услах шаардла-гатай.
Єнгєн хєрсний доод їед суулт гарвал нэмэлт асгаас хийж
тэгшлээд дахин нягтруулна. Энэ їеийг 3 м урттай шугам
модоор шалгахад завсаргїй байх ёстой. Єнгєн хєрсний
материалыг зєєж авчрах ба тарааж асгахдаа энэ їеэр
тэгшилгээний ба нягтруулах машинаас бусад машин
30
 БНбД 3.01.06-90

механизм явахыг хориглоно. Єнгєн хєрсний материалыг

ажлын фронтод хїргэхдээ зєвхєн єнгєн хєрс-ний доод їеэр
явна. Єнгєн хєрсний материалыг тарааж асгахын ємнє
тїїний доод їеэнд гарсан машин механиз-мын мєрийг
тэгшилж индїїдэх шаардлагатай. Єнгєн хєрсний їеийг
индїїдэж эхлэхээс 10-15 цагийн ємнє 10¸12 л/м2-аар
тооцоолж услана. Энэ їеийг 1.2 т жинтэй гєлгєр булт
индїїгээр хоёр удаа буюу талбайн хєндлєн ба дагуу чигт
индїїдэж нягтруулна. Суулт гарвал нэмэлт асгаас хийж
тэгшлээд дахин нягтруулна. Мєн 3м-ийн урттай шугам
модоор шалгахад завсаргїй байх ёстой.
5.13. Биеийн тамирын талбайг зїлэгжїїлэхдээ їр
суулгахаас ємнє хєрсний єнгєн їеийг сийрэгжїїлж гурван
долоо хоногоос багагїй хугацаанд уураар жигнэх ёстой. Їр
суулгахын ємнє дахин сийрэгжїїлэн хогийн ургамлыг тїїж
зїлэгжїїлэх талбайгаас зайлуулна. Эхлээд том ширхэгийн
їрийг 10мм хїртэл гїнд булж суулгах ба энэ явцдаа жижиг
ширхэгийн їрийг суулгах хонхор горвийг гаргана. Том
ширхэгийн їрийг суулгасан чиглэлд перпен-дикуляраар
жижиг ширхэгийн їрийг 3 мм хїртэл гїнд булах хэрэгтэй. Їр
суулгасны дараа гадаргууг 100 кг хїртэл жинтэй индїїгээр
хєнгєвтєр индїїднэ.

5.14. Ширэг дэвсэж талбайн дээд талыг зїлэгжїї-

лэхдээ єнгєн хєрсний доод їенд 3м-ийн зайтай зоосон
чиглїїлэх гадаснуудыг ашиглана. Ширгийг тавингуут зєєлєн
цохилтоор тогшиж нягтруулах хэрэгтэй. Ширэг-ний доод
хонхор гарсан байвал єнгєн хєрснєєс асгаж тэгшилнэ.
Ширэг нь илїї зузаан байвал доод гадаргуугаас нимгэлэх
ёстой. Ширэгний заадас 3мм-ээс ихгїй байх бєгєєд заадсыг
/їржил шимт/ хєрс ба євсний їндсээр чигжиж битїїлнэ.
Гадаргууд 3м-ийн шугам мод тавьж шалгахад завсартай
байхын зєвшєєрєхгїй.

5.15. Биеийн тамирын ил талбайн таримал зїлгийг

дараах шаардлагын дагуу хїлээж авах ёстой. Їїнд:
Ширгэн зїлгийг уг ажил дууссаны дараа шууд хїлээж
авах;

31
 БНбД 3.01.06-90

Їр ба тарьц суулгасан зїлгийг суулгаснаас хойш нэг

сарын дараа хїлээн авах;
Цасан бїрхїїлтэй їед хїлээж авахыг хориглоно.
Ажлыг гїйцэтгэх явцад зїлгэн хучлагын суурин дахь
шїїрїїлэх систем, хучлагын хийцийн їеїїд, шороон да-лан
буюу дэвсгэр їеийн гадаргууг бэлтгэж, нягтруулж,
гїйцэтгэсэн тухай баталгаа ажлын акт бичигдсэн байх
ёстой.
5.16. Амрах байрны тєхєєрємжийн хийц бїтээцїїд нь
/урт сандал, хашлагатай элс, сїїдрэвч г.м/ зураг тєс-лийн
дагуу хийгдэх ба найдвартай бэхлэгдэж, чийглэгт тэсвэртэй
будгаар будагдсан байхаас гадна дараах нэмэлт
шаардлагуудыг хангах ёстой. Їїнд:
Модон бїтээцийг ялзралтаас хамгаалсан, 2-оос
доошгїй ангилалын /сортын/ шилмїїст модоор хийгдсэн
гадаргууг харуулдсан байх;
Бетон ба тємєрбетон бїтээцийн гадаргуу нь жигд
тэгшхэн байх ба В15-аас багагїй ангийн бетоноор хийсэн
байх;
Тємєр хийц бїтээцийг найдвартай холбож зарим
шаардлагатай хэсэг холбоосыг зэврэлтээс хамгаалсан
байна.
Хєдєлгєєнтэй ачааны їйлчлэлд орших хийц бїтээ-
цийн /шат, дїїжин модон морь г. м/ тогтворжилт, найд-
вартай ажиллагааг шалгасан байх ёстой.

5.17. Хєрсний огцом налууг байгалийн налуугийн

єнцгєєс хэтрїїлэлгїй асгаас хийх замаар зохих налууг
гаргаж “Орчны цэцэрлэгжїїлэлт” хийх зохих шаардлагуу-дын
дагуу ургамлын їр буюу ширэг суулгаж ногоожуулах
хэрэгтэй.

5.18. Барилгын орчны чимэглэл сурталчилгааны

самбар, тугны суурь, заагч тэмдэгтїїд зэргийг захиалаг-
чийн техник хяналтын зааварлагч ба зохиогчийн хянал-тын
тєлєєлєгчийн зєвшєєрснєєр, эсвэл тєсєлд тусгасан байранд
барилга байгууламжийг барих явцад хийх ёстой.

32
 БНбД 3.01.06-90

5.19. Хїїхдийн тоглох талбайн элсэнд хайрга, шав-

рын хольц байх ёсгїй. Биеийн тамирын ил талбай ба
хїїхдэд зориулсан хашлагатай элсэнд голын тунамал
угаагдсан элсийг хэрэглэнэ. Уулын элс хэрэглэхийг
зєвшєєрєхгїй.

6. БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ЦЭЦЭРЛЭГЖЇЇЛЭЛТ

6.1. Барилгын орчны цэцэрлэгжїїлэлтэнд хэрэглэх

суулгацын материал нь євчин, хортонд нэрвэгдээгїй эрїїл,
стандартын шаардлагыг хангасан байвал зохино. Барилгын
орчны зам талбайг байгуулж, хайс, хашлагыг байрлуулж, хог
хаягдлыг бїрэн цэвэрлэсний дараа цэцэр-лэгжїїлэх ажлыг
гїйцэтгэнэ.

6.2. Зїлэгжїїлэх талбайг 10см-ээс багагїй гїнд,

сийрэгжїїлж дээрээс нь хар шороо хийж тэгшилнэ. Хар
шорооны гадаргуу нь зам талбайн хашлаганы тєвшингєєс 2
см доор байвал зохино.

6.3. Мод сєєгний нїхийг ухаж бэлтгэмэгц суулга-цыг

суулгана.

6.4. Шороотой стандартын суулгацыг /шилмїїст мод,

хус/ 70-90 см гїнд, 1.0-1.2 м голчтой, шороогїй суулгацыг
/улиас/ 60-70 см гїн, 0.7-1.0 м голчтой нїхэнд суулгана.
Шороотой суулгацыг суулгах нїхний хэмжээ нь їндэсний
шорооны єргєнєєс 0.5 м-ээр илїї байвал зохино.

6.5. Бут сєєг, зарим ороонги ургамлыг 50х50 нї-хэнд

суулгана. Нэг эгнээ ургамлын хашлагыг 50х50 см шуудуунд
суулгана. Ургамлын хашлаганы доторхи ургам-лын эгнээ
нэмэгдэх тутам шуудууны єргєнийг 20см-ээр нэмэгдїїлнэ.
Чимэглэлийн олон наст ургамлыг 40х40 см нїхэнд суулгана.
Шилмїїст мод болон хусыг заавал шороотой нь шилжїїлэн
суулгана.

6.6. Шороотой суулгацыг ухаж авахдаа їндэсний

хїзїївчээс 1.3 м єндєрт ишний голч 3см хїртэл бїдїїн

33
 БНбД 3.01.06-90

байвал 70 см-ээс багагїй тойрогтой ухаж авах ба ишний

голч 1 см-ээр нэмэгдэх тутамд їндэсний шороог 10см-ээр
ахиулж авна. Їндэсний шорооны зузаан 50-60см /голлосон
їндэсний системтэй суулгацад 70-90 см/ байна.

6.7. Шороотой нь ухаж бэлтгэсэн суулгацыг газар

дээр нь їндсийг нь хайрцаглах юмуу, таар шуудайгаар
сайтар боож, холгохооргїй бэхлэх хэрэгтэй. Боож баглах їед
зай завсар гарвал хар шороогоор чигжрїїлж нягт-руулж
бэхлэнэ.

6.8. Шороогїй нїцгэн їндэстэй суулгацыг тээвэр-

лэхдээ автомашины тэвшинд зєєлєвч ивээс хийж, їндсийг
урагш харуулж, гэмтээхээргїй байрлуулж ачих бєгєєд
чийгтэй сїрэл буюу хєвд, брезентээр заавал хучих ёстой.
Суулгацын материалтай хамт хїн, єєр ачаа тээвэрлэхийг
хориглоно. Шороогїй суулгацыг тємєр замаар болон
агаараар тээвэрлэх тохиолдолд 50кг хїртэл жинтэй баглаа
болгон савлаж болно.

6.9. Орон нутгийн байгаль цаг уурын нєхцєлєєс

хамаарч 1-р хавсралтанд заасан хугацаанд цэцэрлэгжїї-лэх
ажлыг гїйцэтгэнэ.

6.10. Цэцэрлэгжїїлэх талбайд авчирсан суулгацыг

шууд суулгах бололцоогїй тохиолдолд баглаа боодлыг
задалж салхи багатай, ус шалбааг тогтоолтой газар шуудуу
ухаж їндсийг нь нойтон шороогоор хучиж тїр хадгална.
Їндсийг нь хатахаас болгоомжилж хойш нь харуулж
байрлуулна.

6.11.Суулгахын ємнє суулгацын мєчир їндсийг

шалгаж гэмтсэн мєчир ба їндэс тїїний салааг хурц хутга,
хайчаар огтолж, тэр хэсэгт нь тосон будаг тїрхэж, халд-вар
орохоос урьдчилан сэргийлнэ. Шороогїй ил їндэстэй
суулгацуудыг ургах хєрсєндєє тогтворжтол нь нїхний голд
1.3 м-ээс доошгїй урт гадас хатгаж модоо зєєлєн эдээр
бэхлэнэ. Мод сєєгийг суулгахын ємнє урьдчилан бэлтгэсэн
шорооны зутанд суулгацын їндсийг дїрж, сайтар чийгжїїлж,
34
 БНбД 3.01.06-90

цаашид їндэс хєрстэйгээ сайн наал-даж нягтрах бололцоог

хангана. Суулгацыг суулгасны дараа хєрсийг нь нїхний
захаас тєв рїї чиглэлтэй нягтруулж, сайтар чигжиж усаар
услана. Эхний усал-гааны дараа мод сєєгний шороо хагарч
ан цав гарсан байвал хар шороо нэмж чигжиж салхи
орохооргїй болгох хэрэгтэй.

6.12. Шороотой суулгацыг суулгах, нїх, шуудууны

ёроолд хар шороо хийж, мод сєєгийг байрлуулж, дахин
хєдєлгєхєєргїй болгосны дараа сав баглааг задлаж авна.
Їндэсний шороо нь бартцалдаагїй бол модон материалаар
хийсэн сав бэхэлгээг задлаж авахгїй байж болно.

6.13. Хайрга, ихтэй усны шїїрэлт илїї хєрсєнд мод,

сєєг суулгахдаа нїхний нь ёроолд 15 см орчим зузаан
шавранцар хєрс хийж, усны шїїрэлтийг багасгана.
Хужиртай хєрсєнд бол 10см-ээс багагїй зузаан хайрга ба
дайрган шїїрїїлэгч /дренаж/ хийнэ. Эсвэл зураг тєсєлд
заасны дагуу давсархаг хєрсийг солих буюу давсны холи-
мог бууруулах арга хэмжээг авах ёстой.

6.14. Мод ургамлыг зуны ид ургалтынх нь буюу єсєлт

хєгжилтийн їед суулгах тохиолдолд дараах шаард-лагуудыг
зайлшгїй хангасан байвал зохино. Їїнд:
Суулгацын їндсийг заавал шороотой нь авч шороог
модон хайрцганд хийж /нягт шаварлаг хєрснєєс ухаж авсан
суулгацыг зєєлєн материалаар боож бэхлэж болно/
савлана.
Суулгацын материалыг ухаж авахаас эхлээд тїї-нийг
суулгах хїртэлх ажиллагааг хамгийн богино хуга-цаанд
гїйцэтгэхээр зохион байгуулбал зохино.
Модыг тээвэрлэхдээ титмийг савлахааргїй бэхлэж,
хатаахаас хамгаалан хучина.
Суулгасны дараа суулгацын титмийн 30 хїртэл
хувийг нь огтолж ус чийгийн алдагдлыг багасгах ба эхний
сард 7 хоногт 2 удаа титмийг нь усаар шїршинэ.

6.15. Намар, цэцэрлэгжїїлэлтийн ажлыг агаарын

температур -15°С тогтвортой хїйтрэх хїртэл гїйцэтгэнэ.
35
 БНбД 3.01.06-90

Энэ хугацаанд цэцэрлэгжїїлэлтийн ажлыг гїйцэтгэхдээ

дараах нэмэлт шаардлагуудыг хангасан байвал зохино.
Їїнд:
шилжїїлэн суулгах мод сєєгний їндэсний хэсэг
суулгах нїхийг хєлдєхєєс урьдчилан хамгаалж сийрэг-
жїїлэх, хуурай навч шороогоор хучиж дулаалах;
нїх шуудууг мод сєєг суулгахын шууд ємнє ухаж
бэлтгэх;
мод сєєг суулгах нїх шуудуунд хийж чигжих шороо нь
гэсгэлэн нунтаг байх;
мод сєєг суулгах нїх шуудуунд хийж, їндэсний
системийг чигжих шороо нь гэсгэлэн байх шаардлагатай
боловч шорооны хєлдїї хэсэг /15см-ээс томгїй хэсэг / 10%-
иас хэтрэхгїй байж болно;
хєрсний хєлдїї бєємїїдийг гэсгэлэн хєрсєнд аль
болохоор тарааж хийх;
шороогїй суулгацуудыг суулгахдаа хєлдїї хєрс
хэрэглэхийг хориглох;
суулгасны дараа услаж, тогоог хєлдєхєєс хамгаалж
хучих;
модыг хавар татуургаар уяж бэхлэнэ.

6.16. Шилмїїст модыг євлийн улиралд шилжїїлэн

суулгахад зєвхєн агаарын хэм -25°С, салхины хурд 10м/л-
ээс бага байх їед гїйцэтгэнэ. Мєнхцэвдэгтэй хєрсєнд
шилмїїст модыг хаврын улиралд шилжїїлэн суулгана.
Гэхдээ ургамлыг ухаж авах, тээвэрлэх, суулгах їйл ажил-
лагааг маш богино хугацаанд гїйцэтгэвэл зохино.

6.17. Євєл суулгасан модыг хавар гэсмэгц ишийг нь

зєєлєн материалаар жийрэглэн татаж бэхлэнэ.

6.18. Зїлгийг урьдчилан боловсруулж сайтар тэг-

шилсэн хар шороон хєрсєн дээр тарих ба їр суулгахын ємнє
хєрсний дээд їеийг 20 см гїнд боловсруулна. 1мм-ээс том
ширхэгтэй їрийг дангаар нь суулгана. Хєнгєн борной,
тармуур, шїдэт бул зэргийг ашиглан їрийг 1 см хїртэл гїнд
суулгана. Їр суулгасны дараа 100кг хїртэл жинтэй
булаар хєнгєвтєр индїїдэж гадаргууг тэгшилнэ.
36
 БНбД 3.01.06-90

6.19. 1м2 талбайд суулгах їрийн хэмжээг ургамлын

нэр тєрєл, орон нутгийн байгаль цаг уурын нєхцєлєєс
хамааруулж зураг тєсєвт тусгасан байна.

6.20. Цэцгийн мандал хїрээг їржил шимт хєрсєн дээр

хийнэ. Хєрсний зузаан нь нэг жилээр суулгах їрэнд 20 см,
олон жилээр бол 40см-ээс багагїй байна.

6.21. Цэцгийн їрслїїр нь сайн їндэслэсэн, жигд

хєгжилтэй, єєр хоорондоо орооцолдоогїй, сунаж ургаагїй
байвал зохино.

6.22. Цэцгийн їрслїїрийг ил талбайд суулгах хїр-тэл

сїїдэртэй газар чийгтэй байлгана. Цэцгийг єглєє эрт буюу
оройн цагаар гадаа ил талбайд шилжїїлэн суулгах боловч
бїрхэг єдєр заавал єглєє орой гэх шаардлагагїй. Цэцгийг
урьдчилан усалсан чийгтэй шороонд суулгах бєгєєд
їндсийг нь нугалахгїй жигд тарааж байрлуулна. Эхний 3
удаагийн усалгаа хийсний дараа хєрсийг нь ялз-маг буюу
хар шороогоор хучиж єгнє. Эсвэл хєрсийг нь байнга хєнгєн
сийрэгжїїлнэ.

6.23. Мод сєєг, зїлэг, цэцгийн мандал суулгах, цаа-

шид арчлах хугацаанд дараах хэмжээгээр услана. Їїнд :
а/ стандартын суулгацад –40л;
б/ їндэс нь шороотой /1х1 м хэмжээтэй/ нэг модонд-
50л;
в/ бут сєєгєд –20л;
г/ олон наст цэцгийн мандлын нэг ургамалд –5л;
д/ нэг наст цэцгийн мандал, зїлгийг 15л/м2-аар
тооцоолж услана.
Цэцгийг єдєрт 2 удаа єглєє эрт, оройн цагаар
шїршиж услана.

6.24. Цэцэрлэгжїїлэлтийн ажлыг хїлээж авахад

дараах шаардлагуудыг хангасан байна. Їїнд:
Хар шороон хєрс нь 15 см-ээс багагїй зузаан байх,

37
 БНбД 3.01.06-90

1000м2 цэцэрлэгжїїлэлтийн талбай тутамд, эсвэл

зам талбайгаар хязгаарлагдсан хэсэг талбай бїрт 30х30 см
нїх ухах замаар хар шорооны зузааныг тодорхойлно.
Їржил шимт хєрсний бїтэц, їржил шимийг шин-
жилгээгээр тодорхойлсон байвал зохино. Хэрвээ хєрсєнд
ямар нэгэн нэмэлт хольц хийвэл энэ тухай ажил гїйцэтгэ-сэн
журналд тэмдэглэгдсэн байна.
Суулгасан мод, сєєгний нэр тєрєл нь зураг тєслийн
дагуу хийгдсэн байх, єєр мод сєєгєєр орлуулвал зєвшєє-
рєгдєх нэр тєрлийн мод сєєг суулгасан байх.
Суулгац, цэцгийн їрслїїр, зїлэгний їр нь холбог-дох
гэрчилгээтэй, хаанаас авсан, ямар сортынх зэрэг нь
тодорхойлогдсон байх ёстой.
Суулгасан мод, сєєг, цэцгийн хорогдол 20%-иас
хэтрэхгїй байх, ургамлын хорогдол 20%-иас хэтэрсэн
тохиолдолд нєхєж суулгах ба їр дїнг холбогдох байгуул-
лагад мэдэгдэнэ.

6.25. Цэцэрлэгжїїлэлтийн нэгж талбайд тариалах

ургамлын бїрэлдэхїїн нэр тєрєл ба хэмжээг зураг тєсєлд
заасан байх ёстой.

6.26. Цэцэрлэгжїїлэлтийн ажлыг гїйцэтгэхдээ

энэхїї дїрмийн шаардлагыг мєрдєхийн зэрэгцээ дараах
стандартуудыг ашиглана. Їїнд:
Мод сєєгийг суулгахад УСТ-2424-82, УСТ 2425-82,
УСТ 1135-74, УСТ 1136-74, УСТ 1797-82, УСТ 1137-74, УСТ
1138-74-ийг,
Мод сєєг, зїлэг, цэцгийн мандлыг услахдаа УСТ
2426-82, УСТ 56-82, УСТ 2434-82-ийг,
Тариалах ургамлын зай хэмжээсїїдийг /барилга
байгууламжаас, єєр хоорондоо /УСТ 1140-87-ийг,
Цэцэрлэгжїїлсэн объектыг хїлээж авахдаа УСТ
2418-82-ийг тус тус хамт мєрдвєл зохино.

6.27. Цэцэрлэгжїїлэх ажлын чанар їр дїнг гїйцэт-гэгч

барилгын ажлын нэгэн адил хариуцна.

38
 БНбД 3.01.06-90

1-р хавсралт

Орон нутагт цэцэрлэгжїїлэлтийн ажлыг

гїйцэтгэх хугацаа

Цэцэрлэгжїїлэх хугацаа
Орон нутгийн цаг Мод, сєєг Зїлэг, цэцгийн
уурын тодорхойлолт мандал
хавар намар эхлэх дуусах

39
 БНбД 3.01.06-90

1. 1-р сарын дун-

даж хэм,-28°С ба
тїїнээс их хїй- 4-р са- 9-р са- 5-р са- 8-р са-
тэрдэг, 7-р са- рын 20 рын 25 рын 15 рын 1
рын дундаж хэм 5-р са- 10-р
+25°С хїртэл рын 15 сар
дулаардаг, єв-
лийн улирал
урт, мєнхцэвдэг
бїхий бїс нутагт

2. 1-р сарын дун-

даж хэм -20°С 4-р сар 10-р 5-р са- 8-р са-
хїртэл хїйтэр- сар рын 30 рын 1
дэг, 7-р сарын
дундаж хэм
+25°С ба тїї-
нээс дээш ду-
лаардаг бїс
нутагт

Тайлбар. Орон нутгийн байгаль цаг уурын онцлог,

агротехникийн шаардлага, ургамлын їндэсний системийн
ургах хєгжилтийн эхлэл ба тєгсгєлийг заасан тариалах
хугацааг орон нутгийн гїйцэтгэх захиргааны шийдвэрээр
нарийвчлан тогтоож болно.

ГАРЧИГ

1. Ерєнхий зїйл 3
2. Талбай цэвэрлэх 7
3. Зам гарц, явган зам ба талбай 14
4. Хашаа 22
40
 БНбД 3.01.06-90

5. Биеийн тамирын талбай тїїний байгууламж 26

6. Барилгын орчны цэцэрлэгжїїлэлт 32
Нэгдїгээр хавсралт: Орон нутагт цэцэрлэг-
жїїлэлтийн ажлыг гїйцэтгэх хугацаа 39

41