Professional Documents
Culture Documents
ÁÍáÄ 40-02-06
2. Барилга, хот байгуулалтын Сайдын 2006 оны 03 дугаар сарын 17-ны єдрийн
27 дугаар тушаалаар батлав.
Ж. Даваацэрэн Докторант
П. Болд Докторант
1. ЕРЄНХИЙ ЗЇЙЛ
3
БНбД 40-02-06
автоматжуулсан дэвшилтэд технологи, хєдєлмєрийн багтаамж ихтэй хїнд ажлыг
механикжуулах, барилга угсралтын ажлыг їйлдвэрийн аргаар гїйцэтгэх нэг
загварын бїтээгдэхїїн, стандартын хийц ангийг їйлдвэрлэж єргєн ашиглах
боломжтой байвал зохино.
2.1. Тєв суурин газрын ус хангамжийн сїлжээг тєлєвлєх їед нэг оршин суугчийн
унд-ахуйн хоногийн ус хэрэглээний нормыг хїснэгт 1-н дагуу тооцно.
Хїснэгт1
Дїїргийн орон сууцны тохижилтын зэрэг 1 оршин суугчийн унд-ахуйн усны хоногийн
дундаж норм, л/хон
Ус тїгээгїїр, ариутгах татуургын сїлжээтэй, 125-160
усанд орох онгоц, шїршїїртэй сууц
Байрын ус халаагчтай дээрхийн адил сууц 160-230
Ус тїгээгїїр, ариутгах татуургын тєвлєрсєн 250-350
сїлжээд холбогдсон сууц
Ус тїгээх байрнаас хангагддаг гэр хороололд 25-40
Худаг, булаг зэргээс зєєврєєр хангагддаг гэр 15-30
хороололд
Тайлбар: 1. Ус хэрэглээний нормыг тухайн орон нутгийн усны нєєц, цаг уурын
нєхцєл, нийгэм эдийн засгийн байдал зэргээс хамааруулж тооцно. 3000 хїн ба тїїнээс
доош хїн амтай хєдєє орон нутагт уг нормыг багасгаж тооцож болно.
4
БНбД 40-02-06
b - суурин газрын хїн амын тооноос хамаарсан коэффициент,
хїснэгт 2-оос авч тооцно.
Хїснэгт 2
Хїн амын тоо, мян.хїн
Коэффи-
циент £
0.15 0.2 0.3 0.5 0.75 1 1.5 2.5 4 6 10 20 50 100 300 ³1000
0.1
b max 4.5 4 3.5 3 2.5 2.2 2 1.8 1.6 1.5 1.4 1.3 1.2 1.15 1.1 1.05 1
b min 0.01 0.01 0.02 0.03 0.05 0.07 0.1 0.1 0.1 0.2 0.25 0.4 0.5 0.6 0.7 0.85 1
2.3. Хот суурин газар болон їйлдвэрийн нутаг дэвсгэрийн усалгаанд зориулсан
усыг зам талбайн хучилтын тєрєл, тїїнийг услах арга, суулгасан таримлын тєрєл,
цаг уурын болон орон нутгийн бусад нєхцєлєєс хамааруулан хїснэгт 3-аас тооцно.
Хїснэгт 3
Усны зориулалт Хэмжих нэгж Усалгааны норм, л/м2
Хатуу хучилттай зам талбай гудамжийг
1 удаа угаах 1.2-1.5
механикаар угаахад
Хатуу хучилттай зам талбай гудамжийг
1 удаа услах 0.3-0.4
механикаар услахад
Хатуу хучилттай зам талбай гудамжийг гар аргаар
1 удаа услах 0.4-0.5
услахад
Хотын ногоон байгууламжийг услахад 1 удаа услах 3-4
2.4. Їйлдвэрийн газрын унд-ахуйн болон шїршїїрийн хэрэглээний усыг БНбД 40-
05-98 ба СНиП 2.09.02-85-ын шаардлагын дагуу тодорхойлно. Їйлдвэрийн газар
унд-ахуйн ус хэрэглээний жигд бус байдлын коэффициентыг: цагт 1м3-д
84кДж(20ккал)-аас их дулаан ялгаруулдаг халуун цехэд –2.5; бусад цехэд – 3 гэж
тооцно.
2.5. Мал аж ахуйн усалгааны усыг тухайн газрын норм хэмжээгээр тодорхойлно.
2.6. Їйлдвэр ба хєдєє аж ахуйн їйлдвэрлэлд зориулсан усны зарцуулалтыг
технологийн їндэслэлийн дагуу тодорхойлно.
2.7. Суурин газар ба їйлдвэрийн болон хєдєє аж ахуйн газруудад хоногийн доторх
ус хэрэглээний цагийн хуваарилалтыг ус хэрэглээний тооцооны графикаас
хамааруулан тооцно.
2.8. Сїлжээнээс ус хэрэглэх тєрєл бїрийн хэрэглэгчид нь хамгийн их ус
хэрэглээний їед давхцаж ус хэрэглэхгїй байхаар тооцоот ус хэрэглээний
графикийг байгуулна.
5
БНбД 40-02-06
2.9. Тооцоот зарцуулалт тодорхойлоход усны хувийн зарцуулалтыг тусдаа
байрлах барилгад тооцохдоо БНбД 40-05-98-ын дагуу тодорхойлно.
2.10. Зїйл 1.1-д заасан ус хангамжийн ерєнхий болон дїїргийн тєлєвлєлтийг хийх
їед ус хэрэглээний нормыг хїснэгт 4-єєс авч тодорхойлно.
Хїснэгт 4
Суурин газрын нэг оршин суугчийн ус хэрэглээний хувийн /жилд/
Ус хэрэглэгч зарцуулалт, л/хон
2010 хїртэл 2020 хїртэл
Хот суурин газар 250 350
Хєдєєгийн суурин газар 120 200
Хїснэгт 5
Хот суурин Гадна галын усны зарцуулалтын норм, л/с
Нэг зэрэг
газрын хїн Гал тэсвэрлэлтийн Гал тэсвэрлэлтийн зэргийг
гарах
амын тоо, зэргийг їл харгалзан 2 їл харгалзан 3 давхраас
галын тоо
мян.хїн давхар хїртэлх барилга дээш барилгад
5 1 10 10
10 1 10 15
25 2 10 15
50 2 20 25
100 2 25 35
200 3 - 40
300 3 - 55
400 3 - 70
500 3 - 80
600 3 - 85
700 3 - 90
800 3 - 95
900 4 - 100
1000 - 100
2000
Тайлбар: 1. Суурин газрын гадна гал унтраах усны зарцуулалт хїснэгт 6-д заасан орон
сууц олон нийтийн барилга байгууламжуудын гал унтраах усны зарцуулалтаас багагїй
байна.
2. Ус хангамжийн бїсчилсэн схемтэй їед бїс болгонд нэгэн зэрэг гарах галын тоо тїїнийг
унтраах усны зарцуулалтыг хїн амын тооноос хамааруулж тооцно.
3.Нэг саяас дээш хїн амтай суурин газар нэг зэрэг гарах галын тоо ба нэг гал унтраах усны
зарцуулалтыг Улсын гал унтраах газрын шаардлагын дагуу тооцно.
4.Бїлэглэсэн ус дамжуулах сїлжээнд нэг зэрэг гарах галын тоог сїлжээнд холбогдсон нийт
оршин суугчдын тооноос хамааруулан тооцно. Бїлэглэсэн сїлжээтэй їед гал унтраах усыг
нєхєх хэмжээг суурин газрын усны зарцуулалтын /нэг зэрэг гарах галын тоогоор/
нийлбэрээр 2.24 ба 2.25 зїйлийн дагуу тооцно.
5.Суурин газар нэг зэрэг гарах галын тоонд тэнд байрлах їйлдвэрийн галын тоог оруулна.
Усны тооцоот зарцуулалтад їйлдвэрт гарах галын усны зарцуулалтыг тооцох, гэхдээ
хїснэгт 5-д зааснаас багагїй байна.
6
БНбД 40-02-06
гадна гал унтраах усны зарцуулалтыг хамгийн их ус шаардагдах барилгынхаар,
хїснэгт 6-аас тооцно.
Хїснэгт 6
Галд тэсвэрлэх зэрэглэлээс їл хамааран орон сууцны
Барилгын зориулалт болон олон нийтийн барилгын гадна гал унтраах усны
зарцуулалтыг, л/с ба тїїний эзлэхїїнээс, мян.м3,
хамааруулан їзїїлбэл
1 хїртэл 1-5 5-25 25-50 50-150
Нэг секцтэй ба олон секцтэй
орон сууцны барилгад давхрын
тооноос хамааран:
2 хїртэл 10* 10 - - -
2-12 10 15 15 20 -
12-16 - - 20 25 -
16-25 - - - 25 30
Олон нийтийн барилгад давхрын
тооноос хамааран:
2 хїртэл 10* 10 15 - -
2-6 10 15 20 25 30
6-12 - - 25 30 35
- 12-16 - - - 30 35
Тайлбар: *- хєдєєгийн суурин газар нэг гал унтраах усны зарцуулалт 5 л/с байна.1. Хїснэгт
6-д зааснаас илїї эзлэхїїн болон єндєртэй барилга, мєн 25000 м3–ээс илїї эзлэхїїнтэй,
хїн ам ихээр цуглардаг (їзвэрийн газар, худалдааны танхим, их дэлгїїр) барилгын гадна
галын усны зарцуулалтыг тогтоосон журмын дагуу авч зєвшилцєнє.
2.14. Хєдєє аж ахуйн болон їйлдвэрийн барилгад гадна гарах нэг галыг унтраах
усны зарцуулалтыг хамгийн их зарцуулалтаар хїснэгт 7 эсвэл 8-аас тооцно.
Хїснэгт 7
Галын 60 м хїртэлх урттай доорхи эзлэхїїн, мян.м3 , бїхий барилгын нэг гал
аюултай унтраах усны зарцуулалт, л/с
Галд
байдлаар
тэсвэрлэх
ангилсан
зэрэг 3 хїртэл 3-5 5-20 20-50 50-200 200-400 400-600
їйлдвэрлэлийн
зэрэглэлїїд
I ба II Г, Д 10 10 10 10 15 20 25
I ба II А, Б, В 10 10 15 20 30 35 40
I ба II Г, Д 10 10 15 25 - - -
III В 10 15 20 30 - - -
IV ба V Г, Д 10 15 20 30 - - -
IV ба V В 15 20 25 40 - - -
Хїснэгт 8
60м ба тїїнээс дээш урттай фонаргїй, доорхи эзлэхїїнтэй, мян.м3,
Галын Галын аюулын
їйлдвэрлэлийн барилгын гадна нэг гал унтраах усны зарцуулалт, л/с
тэсвэрлэх їйлдвэрлэлийн
50 50- 100- 200- 300- 400- 500- 600- 700-
зэрэг зэрэг
хїртэл 100 200 300 400 500 600 700 800
I ба II А, Б, В 20 30 40 50 60 70 80 90 100
I ба II Г, Д 10 15 20 25 30 35 40 45 50
Тайлбар. 1. Барилгад хоёр гал гарсан їед хоёр барилгын хамгийн усны их зарцуулалтаар
тооцно.
2. Їйлдвэрийн барилгын тусдаа байрлах туслах барилгын гал унтраах усны зарцуулалтыг
хїснэгт 6, эсвэл олон нийтийн барилгын адилаар хїснэгт 7-ын харгалзах утгаар тооцно.
3. Галд тэсвэрлэх I ба II зэрэглэлийн, 5000 м3 хїртэлх эзлэхїїнтэй, галын аюулын Г ба Д
зэрэглэлтэй хєдєє аж ахуйн барилгад гадна нэг гал унтраах усны зарцуулалтыг 5 л/с гэж
тооцно.
4. 10000 м3 хїртэлх эзлэхїїнтэй ойн аж ахуйн материал хадгалах агуулахын гадна гал
унтраах усны зарцуулалтыг хїснэгт 7-оос, галд тэсвэрлэх V зэрэглэлтэй, галын аюулын Д
зэрэглэлийн барилга гэж їзэн тооцно.
7
БНбД 40-02-06
5. Радио телевизийн дамжуулах станцын барилгын гадна гал унтраах усны зарцуулалтыг
15 л/с гэж авч тооцно.
6. Хїснэгт 7 ба 8-д зааснаас их эзлэхїїнтэй барилгын гал унтраах усны нормыг орон
нутгийн гал унтраах байгууллагаас гаргана.
7. Барилга байгууламжийн галд тэсвэрлэх зэрэглэлийг БНбД 21-02-02-ын дагуу
тодорхойлно.
8. Галд тэсвэрлэх II зэрэглэлийн, модон хийцтэй барилгын гал унтраах усны зарцуулалтыг
хїснэгт 7 ба 8-д заасан хэмжээнээс 5 л/с-ээр илїїгээр тооцно.
8
БНбД 40-02-06
·Хот суурин газрын хїн амын тоо 25 мянгаас их бол зїйл 2.22 ба хїснэгт 5-ын
дагуу тооцно. Ингэхдээ їйлдвэрийн ба суурин газрын галын хамгийн их
зарцуулалт дээр хамгийн бага зарцуулалтын 50%-ийг нэмсэн нийлбэрээр
тооцно.
·Хэд хэдэн їйлдвэрийн газар, нэг оршин суух хэсэгтэй хотод тус тусад нь
улсын галын хянан байцаах газартай зєвшилцсєнєєр тооцно.
2.24. Гал унтраах хугацааг 3 цаг гэж тооцно. Галд тэсвэрлэх I ба II зэрэглэлтэй,
галын аюулын Г ба Д зэрэглэлтэй барилгад гал унтраах хугацааг 2 цаг гэж
тооцно.
2.25. Гал унтраах зориулалттай усны хєдлєшгїй нєєцийг нєхєн сэргээх хугацааг
дараах байдлаар тооцно:
·олон нийтийн барилгад, галын А, Б, В зэрэглэлийн їйлдвэрийн газарт
-24 цагаас ихгїй,
· галын Г, Д зэрэглэлийн їйлдвэрийн газарт -36 цагаас ихгїй,
· хєдєє аж ахуйн тєв сууринд -72 цагаас ихгїй гэж тооцно.
Тайлбар 1. Гадна галын усны зарцуулалт 20 л/с болон тїїнээс бага бол їйлдвэрийн газарт
дээрхи хугацааг дараах байдлаар ихэсгэж авч болно: Г ба Д галын аюулын зэрэглэлтэй
їйлдвэрийн барилгад 48 цаг хїртэл, В зэрэглэлийн барилгад -36 цаг хїртэл байж болно.
2. Галын хєдєлшгїй усыг нєхєх їед унд-ахуйн хэрэгцээний усыг I ба II зэрэглэлийн ус
хангамжийн сїлжээд нийт усны 70% хїртэл, III зэрэглэлийн їед 50% хїртэл бууруулж
болно, мєн їйлдвэрийн хэрэгцээний усыг ослын їеийн графикаар єгнє.
ЧЄЛЄЄТ ТЇРЭЛТ
2.26. Хот суурин газрын унд-ахуйн усны хамгийн их хэрэглээний їед барилгын орц
шугам дээрх чєлєєт тїрэлт газар дээрх 1 давхар барилгатай їед 10 м-ээс багагїй,
тїїнээс дээш давхартай бол давхар болгонд 4 м байхаар тооцно.
Тайлбар 1. Цагийн хамгийн бага хэрэглээний їед 1-р давхраас бусад давхар бїрт 3 м
байна.
2. Єндєр газар байрласан болон давхрын єндєржилт ихтэй барилга байгууламжид байрын
даралт нэмэгдїїлэх тєхєєрємж суурилуулна
3. Ус тїгээх колонкийн сїлжээний чєлєєт тїрэлт 10 м-ээс багагїй байна.
2.30. Гал унтраах усны нам даралтын сїлжээний чєлєєт тїрэлт гал унтраах їед 10
м-ээс багагїй байна. Єндєр даралтын сїлжээн дэх тїрэлт хамгийн єндєр цэгт 10
м-ээс багагїй байна.
Ус дамжуулах нэгдсэн сїлжээнд чєлєєт тїрэлт 60 м-ээс ихгїй байна.
9
БНбД 40-02-06
3. УС ХАНГАМЖИЙН СЇЛЖЭЭНИЙ ЭХ ЇЇСВЭР
I 95
II 90
III 85
3.8. Ус хангамжид ашиглах усны нийт /бїрэн/ нєєцийг тогтоохдоо дор дурдсан
зїйлсийг харгалзвал зохино. Їїнд:
10
БНбД 40-02-06
эх їїсвэр бїрийн 15-20 жилийн урьдчилсан мэдээн дээр їндэслэсэн усны
зарцуулалтын горим, усны аж ахуйн тэнцэл;
усны шинж чанарт тавигдах шаардлага /хэрэглэгчээс хамаарна/;
эх їїсвэрийн чанарыг тодорхойлогчид усны /агрессивность/ тїрэмгий
чанар болон бохир Устай холилдсоноос тїїний чанарт гарч болох
єєрчлєлтийн тєлєв;
хагшаас ба хагийн чанарын ба тооны тодорхойлогч, тїїний горим,
ёроолын хурдасын шилжилт, эргийн тогтворшил, тїїний мєнх цэвдгийн
хєрс, эх їїсвэрийн хєлдєх ба хатах боломж, цасан нуранги болон уулын
їерт дарагдах /уулархаг газарт/, тїїнчлэн эх їїсвэрийн ус цуглуулах
бассейн орчимд гарч болох байгалийн аюулт їзэгдэл;
эх їїсвэрийн намар-євлийн горим ба тїїний мєсний їзэгдлийн байдал;
жилийн саруудаар гаргасан усны температур ба янз бїрийн гїн дэх
фитопланктоны хєгжил;
эх їїсвэрийн хаврын гэсэлт ба їер (ил задгай урсгал уснуудад), хавар-
зуны тїр зуурын їер (уулаас эх авсан урсгал усанд) гэх мэт онцгой шинж
чанарууд,
газрын доорх усны тэжээгдэх нєхцєл ба нєєц, тэрчлэн усан сан ба
шїїрїїлэх /дренаж/ байгууламж, усыг зохиомлоор шавхах зэргээр
байгалийн нєхцєлийг нь єєрчлєх їед гарч болох єєрчлєлтїїд;
газрын доорх усны температур ба чанар;
газрын доорх усны нєєцийг нэмэгдїїлэх ба зохиомлоор бий болгох
боломж;
эрїїл ахуй халдвар судлалын алба, загас хамгаалах болон ус ашиглалт
ба хамгаалалтыг хариуцсан байгууллага гэх мэт газруудаас тавигдах
шаардлага.
3.10. Газрын доорх усны нєєцийн їнэлгээг гидрогеологийн эрэл хайгуулын болон
судалгаа шинжилгээний материал дээр їндэслэн “Газрын доорх ус ашиглалтын ба
урьдчилан тооцсон нєєцийн ангилал”, “Цэнгэг усны ордыг газрын доорх усны
нєєцийн ангилалд хамааруулан ашиглах заавар” зэрэг тєр захиргааны
байгууллагаас батлан гаргасан заавар зєвлємжийн дагуу гїйцэтгэнэ.
Ашиглах гэж буй газрын доорх усны нєєц нь тухайн орон нутгийн болон
улсын комиссоос ашигт малтмалын нєєцєєр батлагдсан байх шаардлагатай.
Газрын доорх усны ашиглалтын нєєцийг байгаль орчны болон ашигт
малтмалын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага батална.
11
БНбД 40-02-06
4. УС ХАНГАМЖИЙН СЇЛЖЭЭ БА ТЇЇНИЙ СХЕМ
12
БНбД 40-02-06
тус тус бууруулахыг зєвшєєрнє. Гэхдээ ус хэрэглээг бууруулж єгєх хугацаа нь 3
хоногоос хэтрэх ёсгїй.
Сїлжээний нєєц (тоног тєхєєрємж, арматурууд, байгууламж, дамжуулах
хоолой гэх мэт) элементїїдийг залгах ба эвдэрсэн хэсгийг салгах їеийн ус
єгєлтийг бууруулах ба тасалдуулах хугацаа нь 10 минутаас хэтэрч болохгїй.
13
БНбД 40-02-06
4.9. Ус олборлох байгууламж ба дамжуулах хоолой, ус цэвэрлэх байгууламжуудын
тооцоог хамгийн их ус хэрэглээтэй хоногийн цагийн дундаж зарцуулалтаар тооцно.
4.10. Ус дамжуулах хоолой, ус тїгээх сїлжээ, насосны станц ба тохируулгын
эзлэхїїний хамтарсан ажиллагааны тооцоог барилга байгууламжуудыг барьж
ашиглалтад оруулах ээлж дараалал ба тэдгээрийн байрлалыг тогтоох,
тохируулгын шаардлагат эзлэхїїнийг тодорхойлох, насосыг сонгох, тухайн
тооцоот хугацаанд тїгээх ба сїлжээнд шахах сїлжээний тооцоот зарцуулалт дээр
їндэслэн гїйцэтгэнэ.
4.11. Суурин газрын ус хангамжийн сїлжээний дамжуулах хоолой ба ус тїгээх
сїлжээ, насосны станц, тохируулгын эзлэхїїний хамтарсан ажиллагааны тооцоог
дараах ус єгєлтийн горимын їеїдэд хийнэ. Їїнд:
· хоногийн хамгийн их ус хэрэглээний їед (хамгийн их ба дундаж, хамгийн
бага цагийн зарцуулалтууд тэрчлэн галын усны тооцоот зарцуулалт ба
цагийн хамгийн их зарцуулалт),
· хоногийн дундаж хэрэглээний їед (цагийн дундаж зарцуулалт),
· хоногийн хамгийн бага хэрэглээний їед (цагийн хамгийн бага зарцуулалт)
4.12. Ус хангамжийн схемыг боловсруулахдаа тоног тєхєєрємж ба
байгууламжуудын бодит тодорхойлолт ба ус хэрэглээний жигд бишийн
коэффициент, усны бодит хэрэглээ зэрэгт тєсєлтэй харьцуулан ашиглалтын
байгууллагын хїчээр системчилсэн хяналтууд угсрах, гол /їндсэн/ параметруудын
жагсаалтыг тогтоож єгсєн байх ёстой.
4.13. ХАА-н ус хангамжийн сїлжээ ба схемыг боловсруулахдаа дор дурдсан хїчин
зїйлсийг харгалзан боловсруулна. Їїнд:
· хэтийн тєлєвлєлтєєрєє хєгжин тэлэх ирээдїйтэй ХАА-н їйлдвэрийн
объектууд ба суурин газрыг тєвлєрсєн ус хангамжийн сїлжээтэй байхаар
тєлєвлєх;
· хєгжлийн шат бїрт тєв суурин газрын їйлдвэрийн болон соёл-ахуйн
барилгуудын дотоод ус тїгээгїїрийн тоноглол ба ашиглагдаж буй
механикжсан ус єргїїрээр тєхєєрємжлєгдсєн ус олборлох байгууламжууд
(ус олборлох цооног, уурхайн худаг, тохижуулсан булаг гэх мэт) зэргийг
дахин засварлах, єргєтгєх боломж;
· ус дамжуулах бїлэг хоолойнуудыг байгуулахдаа сїлжээний ашиглалтын
эхний їе шатанд, єєрєєр хэлбэл дамжуулах хоолой дахь усны урсгалын
дундаж хурдыг тооцоот утгадаа хїрэх болоогїй байхад усыг хол тээвэрлэх
їед усны чанарыг хамгаалах арга хэмжээ;
· унд-ахуйн ус хангамжийн эх їїсвэрийн стандартын чанарын шаардлага
хангахгїй орон нутгийн эх їїсвэр, услалтын сїлжээний улирлын шинжтэй
ашиглагдах ус дамжуулах тусдаа хоолойнууд зэргийг зїлэг талбайн
усалгаанд ашиглах боломж;
· давстай ус тархсан, орон нутагтаа цэнгэг усны эх їїсвэр байхгїй газарт ус
хангамжийн сїлжээийг тєлєвлєхдєє ундны зориулалтаар цэнгэгжїїлсэн
усыг, ундны бус хэрэгцээнд эрдэсжилттэй усыг ашиглах боломжийг авч їзэх,
їїний тул дан барилгуудтай суурингийн ус тїгээх дотоод сїлжээнд зєвхєн
эрдэсжилттэй усыг єгєх, харин ундны цэнгэгжїїлсэн усыг ус тїгээх /колонк/
худгаар дамжуулж єгєхєєр тус тус тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.
14
БНбД 40-02-06
5. УС ОЛБОРЛОХ БАЙГУУЛАМЖ
ГАЗРЫН ДООРХ УС ОЛБОРЛОХ БАЙГУУЛАМЖ
Ерєнхий зїйл
5.4. Єрємдмєл гїний худгийг тєсєллєхдєє цооногийг єрємдєх аргыг зааж єгєхєєс
гадна єрємдмєл худгийн хийц ба тїїний гїн, суултын яндангийн голч, ус хїлээн
авах хэсгийн тєрєл, ус єргїїр /насос/ болон єрємдмєл худгийн амсрын хийцийг
тодорхойлох ба тїїнд шавхалт хийх зааврыг тусгана.
5.5. Цооногийг єрємдєх аргыг хавсралт 1-д заасны дагуу тооцно.
5.6. Єрємдмєл худгийн хийцийг сонгохдоо цооногийг ашиглах їед тїїний ундарга
ба тївшнийг нэмэгдїїлэх, усны дээж авах боломжийг бїрдїїлэхээс гадна тїїнийг
засварлан сэргээх боломж зэргийг урьдчилан авч їзэх хэрэгтэй.
5.7. Єрємдмєл худгийн ашиглалтын яндангийн голчийг насосны хийцээс
хамааруулан тооцно. Ингэхдээ хэрэв єрємдмєл худгийг /гадна/ цахилгаан
хєдєлгїїртэй насосоор тоноглохоор бол ашиглалтын яндангийн голчийг
насосныхоос 50 мм-ээр илїї, цахилгаан хєдєлгїїртэй насосыг худаг дотор нь
угсархаар бол насосны голчоор тус тус тооцно.
5.8. Єрємдмєл худгийн амсарт байрлах тоног тєхєєрємжїїдийг орон нутгийн
нєхцлєєс нь хамааруулан газар дээр тусгай байшинд, эсвэл газар доорх камер
/хорго/-д байрлуулна.
5.9. Газар дээрх ба газар доорх єрєєний байгуулалт дээрх хэмжээг цахилгаан
хєдєлгїїр ба цахилгааны тоног тєхєєрємжїїд, хянах, хэмжих багажнууд зэргийг
тэнд байрлуулах нєхцлєєс хамааруулан тооцно. Газар дээрх ба доорх єрєєний
ерєнхий єндєр нь тоног тєхєєрємжїїдийн єндрєєс хамаарах ба 2.4 м-ээс бага
байж болохгїй.
5.10. Суултын яндангийн амсар шалнаас 0.5 м-ээс багагїй єндєрт байна
5.11. Єрємдмєл худгийн амсрын хийц нь яндан хоорондын болон яндангийн араар
ус болон бохирдуулагч нэвтрїїлэхгїйгээр найдвартай битїїмжлэгдсэн байх
шаардлагатай.
5.12. Єрємдмєл худгийн насосыг угсрах, задлахад зориулагдсан цооногийн
амсар дээр байрлах механик хэрэгслэлийг ашиглах /люк/ амыг барилгын таазанд
байрлуулахаар тооцно.
15
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 10
5.14. Худгийн ус авах хэсэг нь цаашид ашиглах боломжгїй бол дарж битїїлэн
устгана.
5.15. Уст їе нь сэвсгэр хурдас, тогтворгїй хадархаг болон хадан чулуулаг байвал
цооногт ус хїлээн авах шїїр угсарна.
5.16. Шїїрний хэмжээ ба хийцийг ашиглалтын горим ба ундрага, гидрогеологийн
нєхцлєєс хамааруулан хавсралт 2-т тусгаснаар тооцно.
5.17. Суултын /сїїлчийн/ яндангийн голч нь цохилтын аргаар єрємдсєн цооногын
хувьд шїїрийн гадна голчоос 50 мм-ээс багагїй, хайрган шїїртэй їед 100 мм-ээс
багагїй байна. Эргэлтийн аргаар єрємдсєн бэхэлгээгїй ханатай єрємдмєл худгийн
тєгсгєлийн голч нь шїїрийн гадна хамгийн их голчоос 100 мм-ээс багагїй байна.
5.18. Шїїрийн ажилтай хэсгийн уртыг тїрэлттэй уст їеийн зузаан нь 10 м хїртэл
байвал уст їеийн зузаантай тэнцїї байхаар, харин тїрэлтгїй уст їетэй єрємдмєл
худагт уст їеийн ашиглалтын їеийнх нь тївшингийн бууралт дээр 5.19 зїйлд
заасан зайг тооцон нэмж єгнє.
Харин уст їеийн зузаан нь 10м-ээс их бол шїїрийн ажилтай хэсгийн уртыг
уст їеийн чулуулгийн ус нэвтрїїлэх чадвар, цооногийн ундарга, шїїрийн хийц
зэргийг тооцон тодорхойлно.
5.19. Шїїрийн ажилтай хэсэг нь уст їеийн ёроол ба дээд талаас 0.5-1 м-ээс
багагїй зайд байна.
5.20. Хэд хэдэн уст їеийг ашиглах їед шїїрийн ажилтай хэсэг бїрийг тухайн уст їе
дотор нь байрлуулах ба тэдгээрийг хооронд нь цулгуй яндангаар холбоно.
5.21. Шїїрийн яндангийн дээд цулгуй хэсэг нь єрємдмєл худгийн гїн нь 50 м
хїртэл байвал суултын яндангийн доод амсраас дээш 3 м-ээс багагїй, єрємдмєл
худгийн гїн 50 м-ээс их їед 5 м-ээс багагїй байна. Ингэхдээ суултын яндан,
шїїрийн яндангийн дээд хэсэг хоёрын хооронд заавал жийргэвч, чигжээсэн
нягтруулга хийж єгнє.
5.22. Шїїрийн тунгаагуурын урт 2 м-ээс ихгїй байна
5.23. Уст їе нь тогтвортой чулуулагтай байвал шїїргїй цооног байгуулж болно.
5.24. Цооногийн єрємдлєг дуусч суултын болон шїїрийн яндангаар тоноглосны
дараа угаалт, шавхалтын ажлыг хийж гїйцэтгэх бєгєєд угаалттай эргэлтийн аргаар
цооногийг єрємдсєн бол шаврын уусмалгїй болж ус бїрэн цэвэрштэл шавхалт
хийнэ.
16
БНбД 40-02-06
5.25. Тєсєлд тусгагдсан ус олборлох цооногийн бодит ундрагыг тогтоохын тулд
хавсралт 3-д заасан зєвлємжийг мєрдлєгє болгон туршилтын шавхалтыг зааврын
дагуу гїйцэтгэх хэрэгтэй.
Уурхайн худаг
5.26. Уурхайн худгийг 30 м хїртэлх гїнд орших сийрэг чулуулагт орших тїрэлтгїй
уст їетэй газарт хэрэглэнэ.
5.27. Хэрэв уст їеийн зузаан нь 3 м хїртэл байвал бїх їеийн зузаанд тавигдах
гїйцэт, 3 м-ээс их байвал уст їеийн нэг хэсгийг хамарсан гїйцэт биш, эсвэл бїх
їеийг хамарсан гїйцэд худаг байхаар тооцно.
5.28. Хэрэв ус хїлээн авах хэсэг нь элсэн хєрсєнд байрлаж байвал ус хїлээн авах
хэсгийн хананд нь хайрган болон сївэрхэг бетонон шїїр хийж, ёроолд нь элс
хайрган урвуу шїїр буюу сївэрхэг бетонон шїїр хийнэ.
5.29. Худгийн ёроолын элс хайрган урвуу шїїрийн їе тус бїр нь 0.1-0.15 м,
нийлбэр зузаан нь 0.4-0.6 м байх бєгєєд жижиг ширхэгтэйгээс том ширхэгтэйд
шилжих дарааллаар хийгдэнэ.
5.30. Шїїрийн салангид їеїдийн механик бїрэлдэхїїн болон зэрэгцээ їеїдийн
ширхэглэлийн дундаж голчийг хавсралт 2-т заасан зєвлємж, зааврын дагуу сонгон
тооцно.
5.31. Уурхайн худгийн амсрын хийц нь газрын гадаргуугаас 0.8 м-ээс багагїй зайд
байна. Худгийн амсрын эргэн тойрон 1-2м-ийн єргєнтэй 0.1 налуутай бетон талбай
хийх ба хэрэв унд-ахуйн зориулалтаар ашиглаж байвал 1.5-2 м гїн 0.5 м-ын
єргєнтэй хамгаалалтын шавар ба шавранцар цоожийг худгийн амсрыг тойруулан
хийнэ.
5.32. Уурхайн худгийн агааржуулах янданг газрын гадаргуугаас 2 м-ээс багагїй
єндєрт байрлуулна. Агааржуулалтын хоолойн амсарт хавхлаг хийнэ.
17
БНбД 40-02-06
5.38. Нїхтэй шїїрїїл хоолойгоор ус олборлох їед ус хїлээн авах хэсэгт нь дээд
ба хажуу талдаа дугуй ба дєрвєлжин, доод тал нь /єндрийн 1/3-ээс ихгїй хэсэгт/
цулгуй ваар ба асбестоцемент, тємєр бетон, хуванцар хоолойнуудыг ашиглана.
Ашиглаж байгаа хоолойнуудын хамгийн бага голчийг нь 150 мм-ээр тооцно.
Тайлбар: Нїх завсартай металл хоолойг їндэслэлтэй бол хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
Хоолой доторх усны урсгалын хурдыг 0.7 м/с-ээс багагїй байхаар тооцно.
5.41. Ус хїлээн авах хонгилд тэгш єнцєгт юмуу дугуй нїхтэй, угсармал тємєр
бетоныг ашиглана.
5.42. Хонгилын тємєр бетон хийцїїдийн харилцан адилгїй суултыг арилгахын
тулд тїїний бууринд онцгой анхаарах хэрэгтэй. Хонгилын ус хїлээн авах хэсэгт
хамрах хажуу талд нь урвуу шїїлтїїр хийж єгнє.
5.43. Хэвтээ ус олборлох байгууламж нь гадаргуугийн усны нэвчилтээс
хамгаалагдсан байх ёстой.
5.44. Хонгилон ба шїїрїїл хоолойт ус олборлох байгууламжийн аюулгїй
ажиллагааг хангахын тулд агааржуулалт, засвар хийхэд нь зориулж їзлэгийн
худгийг хийнэ. Їзлэгийн худгийг шїїрїїл хоолойт байгууламжид тїїний голч 150-
500 мм байвал 50 м тутамд, 500 мм-ээс дээш байвал 75 м тутамд, хонгилын хувьд
100-150 м тутамд байрлуулна.
Їзлэгийн худгийг ус хїлээн авах хэсгийн босоо ба хэвтээд, мєн чиглэл нь
єєрчлєгдсєн газруудад заавал байгуулна.
5.45. Їзлэгийн худгийн голч нь 1 м байх ба худгийн амсар нь газрын гадаргуугаас
0.2 метрт байна. Худгийн эргэн тойрон 1 м-ээс багагїй єргєнтэй ус їл нэвчїїлэх
хамгаалалт хийх ба мєн 5.32 зїйлд заасны дагуу агааржуулалтын тєхєєрємжєєр
тоноглоно.
5.46. Хэвтээ ус олборлох байгууламжийн насосны станц нь ус цуглуулах худагтай
хамт /нэгдсэн/ барилгатай байж болно.
5.47. Доороо тїрэлттэй, дээрээ тїрэлтгїй хоёр уст їеийн сїлжээтэй бол хосолмол
хэвтээ байгууламжийг тєлєвлєнє. Ингэхдээ дээд тїрэлтгїй уст їед нь хэвтээ
шїїрїїл хоолойтой, доод тїрэлттэй уст їед нь босоо шїїрїїл худагтай байхаар
тєлєвлєж хооронд нь богино хоолойгоор холбож єгнє.
18
БНбД 40-02-06
уст їеийн ул хєрс 10%-иас их бул чулуутай эсвэл шаварлаг, жижиг ширхэгтэй
чулуулагтай байвал ус олборлох цацраг байгууламж байгуулахыг хориглох бєгєєд
зєвхєн 70 мм-ээс том ширхэглэлтэй сайрган уст їед байгуулна.
5.49 Нэгэн тєрлийн биш ба хїрэлцээтэй зузаантай нэгэн тєрлийн уст їед
цацрагууд нь єєр єєр тївшинд байрлах олон эгнээ цацрагтай ус олборлох
байгууламжийг байгуулна.
5.50 Ус олборлох байгууламжийн бїтээмж нь 50-200 л/с ба гидрогеологи болон
гидрохимийн таатай нєхцєлд цуглуулах худаг нь нэг секцтэй, 200 л/с-ээс дээш
бїтээмжтэй бол 2 секцтэй байна.
5.51 Цацрагийн урт 60 м ба тїїнээс их бол хоолойн голчийг зах руугаа телескоп
байдлаар багасахаар тєлєвлєнє.
5.52 Хэрэв нэг тєрлийн уст їед цацрагийн урт 30 м хїртэл байвал цацраг
хоорондын єнцєг нь 300-аас багагїй байна.
5.53 Ус хїлээн авах цацрагийг нїх ба завсартай ган хоолойгоор хийх ба тїїний
нїхжилт нь 20%-иас хэтрэхгїй байх ёстой. Ус цуглуулах худагт ус хїлээн авах
цацрагуудыг хаах арматур угсарна.
Тохижуулсан булагууд
5.54 Газрын доороос ил гарч ирж буй булгийн усыг хашиж цуглуулах
зориулалттайгаар /ус цуглуулах камер ба гїн биш худаг/ тохижуулалтын
байгууламжийг хэрэглэнэ.
5.55 Оргилмол булгийн усыг тохижуулсан хоргын ёроолоор, харин урсгал булгийн
усыг хоргын хананы нїхээр орж байхаар тєлєвлєнє.
5.56 Булгийг тохижуулах їед хад чулууны ан цаваас ундран гарч байгаа бол
тохижуулалтын хоргыг шїїргїй, сэвсгэр хурдасаас ундран гарч байгаа бол урвуу
шїїлтїїр хийж єгєхийг зєвшєєрнє.
5.57 Тохижуулсан хорго нь гадаргын бохирдолт, хєлдєлт, гадаргын урсацад
автахаас хамгаалагдсан байна.
5.58 Тохижуулсан хоргыг булгийн хамгийн их ундрагаар тооцогдсон, тєгсгєлдєє
хавтгай хаалт-хавхлаг бїхий халиах хоолой, 100мм-ээс багагїй голчтой ус авах
хоолой, 5.32-д заасан агааржуулах хоолой зэргээр тоноглоно.
5.59 Тохижуулсан хоргод булгаас орж ирэх усны булингарыг тунгаах зориулалтаар
тїїнийг 2 тасалгаа болгон хуваах халиах хана хийж єгнє. Эхний тасалгаа нь усыг
тунгаах, дараа нь тундасыг нь цэвэрлэх, харин хоёр дахь нь усыг насосоор авах
зориулалттай байна.
5.60 Урсан гарах булаг нь хэд хэдэн ойрхон эхтэй бол тохижуулалтын хоргыг
зайдгай байгуулж болно.
19
БНбД 40-02-06
· газрын доороос авах усны хэмжээ ба дээрээс нэвчїїлэх шїїрэлтийг
сайжруулах
· газрын доорх усны улирлын нєєцийг бий болгох
· хїрээлэн байгаа орчныг нь хамгаалах (ургамалын їхжилт, хєрсний усны
тївшингийн бууралт зэргээс сэргийлэх).
5.62. Ашиглагдаж байгаа уст їеийн усны нєєцийг зохиомлоор нэмэгдїїлэхэд
гадаргуугийн ба газрын доорх усыг ашиглана.
5.63. Газрын доорх усны нєєцийг зохиомлоор нэмэгдїїлэхэд ил ба далд
шїїрїїлийн байгууламжийг хэрэглэнэ.
5.64. Ил задгай шїїрїїлийн байгууламжуудад бассейн, байгалийн ба зохиомлоор
бий болгосон хавцал, гуу жалга, хєндий, голын голдирол, гїн нїх зэргийг
ашиглана.
5.65. Ил задгай шїїрїїлийн байгууламжийг анхдагч уст їе нь бага зузаантай /3м
хїртэл/ ус муу нэвтрїїлэх чулуулгын доор оршдог, эсвэл тийм їе давхрага байхгїй
їед хэрэглэнэ.
5.66 Шїїрїїлэх бассейныг тєлєвлєхдєє дор дурсан шаардлагуудыг харгалзан
їзнэ. Їїнд:
· ёроолд нь 0.5 м-ээс багагїй зузаантай сайн шїїрїїлэх чулуулагыг дэвсэх
· налууг нь усанд угаагдахаас хамгаалах ба ус гаргалгаа байрлах ёроолыг
бэхлэх
· шїїрїїлэх байгууламжид єгч байгаа усны зарцуулалт хэмжих ба тохируулах
тоноглол угсрах
· машин механизм орж гарахад зориулсан зам тєсєллєнє.
5.67 Шїїрїїлэх бассейны ёроолын єргєн нь 30 м-ээс ихгїй, урт нь 500 м-ээс
ихгїй усны зузаан нь 0.7-2.5 м, тоо нь 2-оос багагїй байх ёстой.
5.68 Усыг бассейнд чєлєєт уналтаар нь буюу цацагч тєхєєрємжєєр єгнє.
5.69 Том дїїргэгчтэй хайрга дайрган хурдасанд шїїрїїлэх усан сан
байгуулахдаа ёроолд нь урьдчилан 0.5-0.7 м зузаантайгаар том ширхэгтэй
элсээр тэгшилж єгнє.
5.70 Газрын гадаргын байгалийн хонхорыг ашиглахын тулд шїїрїїлэх гадаргууг
урьдчилан бэлдэх хэрэгтэй.
20
БНбД 40-02-06
5.74 Газрын доорх усны нєєцийг зохиомлоор нэмэгдїїлэх шїїрїїлэх
байгууламжийн схемийг сонгохдоо энэ зориулалтаар ашиглах байгууламжийн
гидрогеологийн иж бїрэн судалгаа, техник эдийн засгийн тооцоон дээр їндэслэн
тїїний бїтээмж ба тоог тодорхойлох, ус олборлох байгууламжийн байрлалын
схем, ус олборлох ба шїїрїїлийн байгууламжийн ашиглалтын онцлог ба єгч буй
усны чанар зэргийг харгалзан їзнэ.
5.75 Шїїрїїлэх байгууламж ба ус хїлээн авах байгууламжуудын хоорондох зайг
шїїрїїлийн байгууламжаар авч буй усны болон газрын доорх Устай тїїнийг холих
їед гарах чанарын єєрчлєлтийн тєлєв /прогноз/ дээр їндэслэн тогтооно.
5.76 Зохиомолоор бий болгон нєєцлєж байгаа усны шинж чанар нь MNS 900-92-
ын шаардлагыг хангасан байна.
5.77 Нэвчилтийн байгууламжаар дамжуулан уст давхаргад єгч байгаа усны
цэвэршилт, газрын доорхи Устай холилдсоны дараах тїїний чанар нь унд-ахуйн ус
хангамжийн сїлжээд ашиглах усны эх їїсвэрийн чанарын шаардлагад нийцэж
байх ёстой.
21
БНбД 40-02-06
II-анги I ангиллын ус хїлээн авах байгууламжуудад
III-анги II ангиллын ус хїлээн авах байгууламжуудад
IV-анги III ангиллын ус хїлээн авах байгууламжуудад тус тус орно.
22
БНбД 40-02-06
орох, эргийн дагууд хагшаас Ус хєлдєх їед 1.2м Ус олборлох байгуу-
тогтож эргийн налууд зузаан мєс тогтоно ламж ажиллахад
нєлєєлдєггїй, эвгїй дуу чимээ гарах
булингаржилт £ 1500мг/л
Усны урсгалын огт-
лолын 60-70% нь
Голдиролоо єєрчилдєг, эрэг мєстєж, овоорсон
ба ёроол нь єєрчлєгддєг мєс дахин давтан Дээрхтэй нэгэн адил
тєдиийгїй ёроолын тэмдэгт їїсэх. Зарим жилїї- боловч ус дамжуулах
нь 1-2 м-ээр хэлбэлздэг, дэд мєстєлтийн байгууламжийн болон
Хїнд эргийн дагууд хагшаас ємнє ба хавартаа ус олборлох ажил-
тогтох, эргийн гулсалт мєсєн тїгжрэл їїс- лагаанд хїндрэл
їїсэх, булингаржилт дэг. Усан цахилгаан учруулах.
£ 5000мг/л станцын доод
хашицад мєсєн бїр-
хїїл їїсэх.
Ус хїлээн авах
толгойн хэсэгт
євлийн турш мєс
овоордог. Євлийн
Голдирол нь тогтвортой ихэнх хугацаанд
биш, гулсалт їїсдэг. Эрэг мєсєн бїрхїїл
Маш хїнд
нь эрчимтэй элэгддэг, доогуур зайр урсдаг.
булингаржилт >5000мг/л Гацалтаас болж их
хэмжээний мєсийг
эрэг дээрээ гаргаж
хаядаг. Мєстєлтийн
маш хїнд нєхцєлтэй.
23
БНбД 40-02-06
· єєрийн урсгалтай ус дамжуулах хоолой ба ус хїлээн авах хэсэг нь загас
тусгаарлах тєхєєрємжтэй, хог барих сараалж нь урвуу угаалт хийх
найдвартай сїлжээээр хангагдсан байх зэрэг болно.
5.90 Орон нутгийн хїнд ба маш хїнд нєхцєлтэй газарт байгуулах ус олборлох
байгууламжийн бїтэц, схемийг лабораторийн шинжилгээ судалгааны їндсэн дээр
сонгон тооцно.
5.91 Ус олборлох байгууламжийг эс хэрэглээний хєгжлийн хэтийн тєлвийг
тооцоолсны їндсэн тєсєллєх хэрэгтэй.
5.92 Усан сангаас усыг олборлох їед ус хаях толгойн барилга ба ёроолын ус
гаргуурын цамхагийг ус хїлээн авах хийцээр ашиглах боломжийг авч їзнэ.
5.94 Ус хїлээн авах нїхний хэмжээг хог барих тор ба сараалж, шїїрийн нїхээр
орох усны урсгалын дундаж хурдаар загас хамгаалах шаардлагатай уялдуулан
тодорхойлно.
Ус хїлээн авах нїх рїї орох урсгалын зєвшєєрєгдєх хурдыг ус олборлох
дунд ба хїнд нєхцєлтэй /загас хамгаалах шаардлагагїй/ їед дор дурдсан
байдлаар тооцно.
· эргийн усанд автаагїй ус хїлээн авах байгууламжид 0.6-0.2 м/с
· усанд автсан ус хїлээн авах байгууламжид 0.3-0.1 м/с
Загас хамгаалах шаардлагыг тооцох їед:
· урсгал усны хурд 0.4 м/с-ээс дээш їед нїхээр орох урсгалын зєвшєєрєгдєх
хурдыг 0.25 м/с
· урсгал усны хурд 0.4 м/с-ээс доош їед тогтонги усанд нїхээр орох
зєвшєєрєгдєх хурд нь 0.1 м/с
Маш хїнд зайр мєстєлтийн нєхцєлтэй їед ус хїлээн авах нїхээр орох
урсгалын хурдыг 0.06 м/с хїртэл бууруулж тооцно.
5.95 Нэг секцийн ус хїлээн авах нїхний бохир талбай W Í –г ус олборлох
байгууламжийн бїх секцїїд нэгэн зэрэг ажиллаж байх їеийнхээр тооцон доорх
томъёогоор тодорхойлно.
24
БНбД 40-02-06
25
БНбД 40-02-06
6. УС БЭЛТГЭЛ
Ерєнхий зїйл
26
БНбД 40-02-06
ижил тєстэй нєхцєлд ажиллаж байгаа байгууламжийн технологийн судалгаа ба
ашиглалтын туршлага дээр їндэслэн тогтооно.
6.3. Ус бэлтгэхдээ ундны зориулалтын бус /зєвхєн чанарын хувьд/ эрїїл ахуйд
эерэг нєлєє їзїїлэхїйц байх нєхцлийг харгалзана.
6.4. Шїїлтїїрийн угаалтын ус, ус бэлтгэлийн станцын тундасыг хадгалах ба
усгїйжїїлэхэд гарсан усыг давтан ашиглах нєхцєлийг авч їзнэ. Хэрэв тодорхой
їндэслэлтэй /1. Бохир усны бохирдуулагчаас гадаргын усыг хамгаалах дїрэм, 2.
Урсгал усанд нийлїїлж болох ахуйн бохир усны бохирдолтод угсрах хяналт г.м/
бол тїїнийг урсгал ба тогтонги ус руу хаяхыг зєвшєєрєх, эсвэл ариутгах татуургын
цэвэрлэх байгууламжид нийлїїлнэ.
6.5. Ус бэлтгэлийн станцын тоног тєхєєрємж, арматур, дамжуулах хоолойг 12-р
бїлгийн шаардлагад нийцїїлэн тєлєвлєнє. Ус бэлтгэлийн станц нь 13-р бїлэгт
заасны дагуу тэдгээрийн ажиллагааны їндсэн їзїїлэлтїїдийг тодорхойлоход
зориулагдсан багаж тєхєєрємж, мєн байгууламж бїрийн ємнє ба хойно сорьц
авахад зориулагдсан тоноглолтой байна.
6.6. Станцад ирэх усны нийт зарцуулалтын тоо хэмжээнд станцын єєрийн
хэрэгцээнийх нь усыг тооцож оруулна. Усыг тунгалагжуулах, тємєргїйжїїлэх зэрэг
станцад єєрийн хэрэгцээний хоногийн усны зарцуулалтыг ойролцоогоор авахдаа:
угаалтын усыг давтан ашиглахаар бол хэрэглэгчдэд єгєх усны 3-4 %, давтан
ашиглалтгїй їед 10-14%, ус зєєлрїїлэх станцад 20-30% гэж тооцно.
6.7. Ус бэлтгэх станцыг хамгийн их хэрэглээтэй хоногийн туршид жигд ажилладаг
байхаар, мєн урьдчилан сэргийлэх їзлэг, їйлчилгээ, их ба урсгал засвар хийх
зориулалтаар зарим хэсгийг зогсоох боломжтой байхаар зохион байгуулна. 5000
м3/хон хїртэл бїтээмжтэй станцад хоногийн тодорхой цагуудад ажиллахыг
зєвшєєрнє.
6.8. Станцын сїлжээний холболтыг тооцоот зарцуулалтаас 20-30%-иар илїї
зарцуулалтыг нэвтрїїлж чадахаар тооцно.
27
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 15
Хэрэглэх нєхцєл
Станцийн
Булингар, мг/л Єнгє, град
Їндсэн байгууламжууд хїчин чадал,
Цэвэрлэгдэх Цэвэрлэсэн Цэвэрлэгдэх Цэвэрлэсэн м3/сут
ус ус ус ус
Коагулянт ба флокулянтыг ашиглан усыг боловсруулах /урвалжийн аргаар/
1. Хурдан шїїлтїїр (нэг
шаттай шїїлт):
а) тїрэлтэт 30 хїртэл 1,5 хїртэл 50 хїртэл 20 хїртэл 5000 хїртэл
б) задгай 20 хїртэл 1,5 хїртэл 50 хїртэл 20 хїртэл 50000 хїртэл
2. Босоо тунгаагуур —хурдан
шїїлтїїр 1500 хїртэл 1,5 хїртэл 120 хїртэл 20 хїртэл 5000 хїртэл
3. Хэвтээ тунгаагуур- хурдан
шїїлтїїр 1500 хїртэл 1,5 хїртэл 120 хїртэл 20 хїртэл 30000-аас их
4. Контактны урьдчилсан
шїїлтїїр - хурдан шїїлтїїр
(хоёр шаттай шїїлтїїр) 300 хїртэл 1,5 хїртэл 120 хїртэл 20 хїртэл Дурын
5. Хєвмєл тундасан їетэй 50-аас
тунгалагжуулагч-хурдан багагїй
шїїлтїїр 1500 хїртэл 1,5 хїртэл 120 хїртэл 20 хїртэл 5000-аас их
6. Тунгаагуурын хоёр шат -
хурдан шїїлтїїр 1500-аас их 1,5 хїртэл 120 хїртэл 20 хїртэл Дурын
7. Контактны тунгалагжуулагч 120 хїртэл 1,5 хїртэл 120 хїртэл 20 хїртэл Дурын
8. Хэвтээ тунгаагуур –усыг
хэсэгчилэн тунгалагжуулах 1500 хїртэл 8-15 120 хїртэл 40 хїртэл Дурын
хєвєгч їетэй тунгалагжуулагч
9. Усыг хэсэгчилэн тунгалаг-
жуулах том ширхэгт шїїлтїїр 80 хїртэл До 10 120 хїртэл 30 хїртэл Дурын
10. Булингар ихтэй усыг
урьдчилан тунгалагжуулах
цацраг тунгаагуур 1500-аас их « 250 120 хїртэл 20 хїртэл Дурын
1 1. Їйлдвэрт бэлтгэгдсэн
(«Струя» тєролийн)хоолойт
тунгаагуур ба тїрэлтэт
1000 хїртэл « 1,5 120 хїртэл 20 хїртэл 800 хїртэл
шїїлтїїр
Коагулянт ба флокулянтыг хэрэглэхгїйгээр усыг боловсруулах /урвалжийн бус арга/
12. Усыг хэсэгчилэн тунгалаг- Цэвэрлэгдэх
жуулах том ширхэгт шїїлтїїр 150 хїртэл 30-50 % 120 хїртэл Устай адил Дурын
13. Усыг хэсэгчилэн тунгалаг-
жуулах цацраг тунгаагуур 1500-аас их 30-50 % 120 хїртэл Мєн адил Дурын
14. Механик эсвэл гидравлик
сэргээлттэй, элсэн удаан
шїїлтїїр 1500 хїртэл 1,5 50 хїртэл 20 хїртэл Дурын
Тайлбар: 1. Нийт булингарын хэмжээнд урвалж хэрэглэсний дїнд їїсэх хєвмєлїїд тооцогдсон.
2. Ус хїлээж авах байгууламж эсвэл ус бэлтгэлийн станцад 0.5-2мм хэмжээний нїх бїхий тортой
тєхєєрємжийг тєлєвлєнє. Усанд сарын дундажаар 1000 кл/мл-аас их планктон агуулагдсан їед,
мєн жилд ус єнгєжилт нь нэг сараас их хугацаанд їргэлжлэх їед ус хїлээн авах байгууламжид
болон нэмэлтээр микрошїїлтїїр тєлєвлєнє.
3. Тодорхой їндэслэлийн дагуу усыг боловсруулахад хїснэгт 15-д заагдаагїй байгууламжийг
хэрэглэж болно (хєвєгч ус хїлээн авагч-тунгалагжуулагч, гидроциклон, флотацийн тєхєєрємжїїд
г.м).
4. Хєвмєл тундастай тунгалагжуулагчийг байгууламжид усыг жигд єгєх эсвэл усны зарцуулалт 1
цагт 15%-иас ихгїйгээр хэлбэлзэх їед усны температурын хэлбэлзэл ±10 С-ээс ихгїй їед хэрэглэж
болно.
28
БНбД 40-02-06
6.12. Нєєц шїїлтїїийн тоог ажлын шїїлтїїр 1-5 їед 1 ш, 6-10 їед 2 ш, 11 ба
тїїнээс их бол 3 ш байхаар сонгоно.
6.13. Шїїлтїїрийг камерт байрлуулах ба шїїлтїїрийн тоо 5-аас их бол нэг камерт
2-ыг байрлуулж болно. Камерыг гаргалгаа хоолойгоор тоноглоно. Камерын
дєхїїлэх сувагт юїлэх хоолой угсарна.
6.14. Шїїлтїїрийг тїїгээр цэвэрлэгдсэн усаар нь угаана. Шїїлтїїрийн єєрийн
хэрэгцээний усыг хїрдэн тортой бол тооцоот зарцуулалтын 0,5%, бичил шїїлтїїрт
1.5%-иар тооцож тооцно.
Урвалжийн аж ахуй
Дk = 4 Ц , (6)
энд: Ц — цэвэрлэгдэх усны єнгє, град.
Хїснэгт 16
Усны булингар, мг/л Булингартай усыг цэвэрлэх хуурай коагулянтын
тун, мг/л
100 хїртэл 25-35
100- 200 30—40
200 - 400 35-45
400 - 600 45—50
600 - 800 50-60
800 - 1000 60-70
1000 - 1500 70—80
Тайлбар: 1. Тунгийн бага утга нь гїн дисперслэг хєвмєл бодис агуулагдсан усанд. 2.
Шїїрїїлэх дїїргэгчийн бїсэд коагуляцийн зарчмаар ажиллах контактын тунгалагжуулагч
ба шїїлтїїрийг хэрэглэх їед коагулянтын тунг хїснэгт 16-д зааснаас 10-15% багаар
тооцно.
29
БНбД 40-02-06
температур 5-7°С-аас их бол 2-3 мг/л, 5-7°С-аас бага бол 3-5 мг/л
· хоёр шатны цэвэрлэгээтэй шїїлтїїрийн ємнє 0,2-0,5 мг/л
· контактын тунгалагжуулагч, нэг шатны цэвэрлэгээтэй шїїлтїїр, мєн
урьдчилсан шїїлтїїрийн ємнє 1-3 мг/л.
( )
Ä ø = K ø Ä ê / å ê - Ø 0 + 1 , (7)
энд : Дк-шїлтжїїлэх їеийн хуурай коагулянтын хамгийн их тун, мг/л; ек-хуурай коагулянтын
эквивалент жин, мг/мг-экв, Al 2(SO4)3 - 57, FeCI3 - 54, Fe2 (SO4)3 – 67 байна; Кш-коэффициент,
шохойд (СаО) -28, хужирт (Na2CO3) -53 байна; Шо-усны хамгийн бага шїлтлэг, мг-экв/л.
30
БНбД 40-02-06
31
БНбД 40-02-06
хоолойг насосны чиглэлд 0.02-оос багагїй налуутай, єєрийн урсгалт дамжуулах
хоолойг гаргалгаа руу 0.03-оос багагїй налуутай угсарна. Дамжуулах хоолой нь
угааж цэвэрлэх боломжтой байх хэрэгтэй.
6.39. Хужирын уусмалын концентрацийг 5-8% гэж тооцно. Хужирын уусмалыг
тунлахдаа зїйл 6.20–д зааснаар хийнэ.
ХОЛИГЧ ТЄХЄЄРЄМЖ
6.40. Холигч нь ус цэвэрлэгээний технологийн ажиллагааг тїргэтгэх їїднээс ус ба
урвалжийг сайн холилдуулахаар хийцтэй байна.
6.41. Холигч нь дамжуулах хоолой ба сувагт усны байх хугацааг харгалзан зїйл
6.17-6.19 ба хавсралт 4-т зааснаар урвалжийг хийх хугацааны дарааллыг хангах
ёстой.
6.42. Урвалжийг оруулах тоноглол нь нїхтэй хоолой бїхий хуваарилагч, эсвэл
хоолойд хийсэн оруулга хэлбэртэй байна. Урвалж хуваарилагч нь ус
цэвэрлэгээний ажиллагааг тасалдуулахгїйгээр угаалга цэвэрлэгээ хийх
боломжтой байна. Нїхтэй хоолойн тїрэлтийн алдагдлыг 0.1-0.2 м, оруулга хийсэн
їед 0.2-0.3 м-ээр тооцно.
6.43. Усыг урвалжтай холихдоо гидравликийн /хуйлралтын, тасалгаатай, нїхтэй
хана бїхий/ холигчийг хэрэглэнэ. Їндэслэлтэй бол механик /хутгуур/ холигч
хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
6.44. Холигчийн тоо 2-оос цєєнгїй байх ба харин нєєц холигч авахгїй. Холигчид
тойрох шугам тєлєвлєж тїїн дээр урвалж оруулах нєєц тєхєєрємжийг зїйл 6.42-
ын дагуу тєлєвлєнє
6.48. Холигч нь ус халиах ба гаргах хоолойтой байна. Лавс їїсэлт идэвхитэй їед
холигчид ус байх хугацааг багасгахын тулд тусгаарлах хананы тоог цєєрїїлэх
боломжтой байхаар хийнэ.
6.49. Холигчоос лавс їїсгэх хорго ба хєвмєл тундастай тунгалагжуулагч хїртэлх
дамжуулах хоолой болон суваг дахь усны урсгалын хурдыг 1-0,6 м/с, холигчид ус
байх хугацааг 1.5 мин-аас ихгїйгээр тооцно.
32
БНбД 40-02-06
Хий зайлуулагч
6.50. Хєвмєл тундасан їетэй лавс їїсгэх хорго бїхий тунгаагуур, хєвмєл
тундастай тунгалагжуулагч, контактын тунгалагжуулагч, контактын урьдчилсан
шїїлтїїр зэргийг хэрэглэх їед хий зайлуулагчийг ашиглах нь зїйтэй.
6.51. Хий зайлуулагчийн талбайг уруудах урсгалын хурд 0.05 м/с–ээс ихгїй, ус
байх хугацаа нь 1 минутаас багагїй байхаар тооцно. Хий зайлуулагчийг
байгууламжуудад ерєнхийд нь эсвэл тус бїрд нь тєлєвлєж болно. Холигчоос
дараагийн байгууламж хїрэх замд уснаас хий ялгаруулах боломжийн хийцтэй
холигчтой їед хий ялгагчийг тєлєвлєх шаардлагагїй.
Лавс їїсгэх /урвалын/ тасалгаа
6.52. Тунгаагуурт бїх тєрлийн гидравлик ажиллагаатай лавс їїсгэх хоргыг
/тасалгааг/ ашиглана. Їндэслэлтэй бол механик ажиллагаатай лавс їїсгэх
тасалгааг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
6.53. Хэвтээ тунгаагуурт тусгаарлах ханатай, хуйлралтын, эсвэл хєвмєл тундасан
їетэй гидравликийн лавс їїсгэх тасалгааг хэрэглэнэ.
6.54. Тусгаарлах ханатай лавс їїсгэх тасалгаа нь усны хэвтээ эсвэл босоо
урсгалтай байж болно. Урсгалын хурд тасалгааны эхэнд 0,2-0,3м/с, тєгсгєлд 0,05-
0,1 м/с байна. Лавс їїсгэх тасалгаанд ус 20-30 мин байна. Нэг тасалгааны єргєн
0,7м-ээс их байх хэрэгтэй. Тусгаарлах ханатай тасалгаанд урсгалын эргэлтийн
тоог 8-10 байна. Хоёр давхар тасалгаа хэрэглэж болно. Тасалгаа дахь тїрэлтийн
алдагдлыг зїйл 6.47-ийн дагуу тодорхойлно.
6.55. Лавс їїсгэх хуйлралтын тасалгааг босоо, эсвэл 50-70° налуу ханатайгаар
хийнэ. Тасалгаанд ус байх хугацааг 6-12 мин (доод хязгаар - булингартай усанд,
дээд хязгаар - єнгєтэй усанд) гэж тооцно. Тасалгаанд ус орох хурдыг 0.7-1.2м/с,
тасалгааны дээд хэсэг дэх урсгалын єгсєх хурдыг 4-5мм/с гэж тооцно. Лавс їїсгэх
тасалгаанаас тунгаагуурт ус дамжуулах хоолойг тооцохдоо ус цуглуулах ховил,
нїхтэй хоолой дахь урсгалын хурд булингартай усанд 0.1 м/с-ээс, єнгєтэй усанд
0.05 м/с-ээс ихгїй байхаар тооцно. Тасалгаанд алдагдах тїрэлтийн алдагдлыг
зїйл 6.47-д зааснаар тодорхойлно.
6.56. Босоо тусгаарлах ханатай хєвмєл тундасан їетэй лавс їїсгэх тасалгааг дунд
зэргийн булингартай ба булингартай усанд хэрэглэнэ. Урсгалын хєєрєх хурд дунд
зэргийн булингартай усыг тунгалагжуулахад 0.65-1.6 мм/с, булингартай усыг
тунгалагжуулахад 0.8-2.2 мм/с байна.
Хєвмєл тундасан їетэй бїх эзлэхїїнээрээ лавс їїсгэдэг тасалгааг хэрэглэх
їед тунгаагуурт хєвмєлийн тунах тооцоот хурдыг хїснэгт 18-д зааснаас
булингартай усыг боловсруулахад 20%, дунд зэргийн булингартай усыг
боловсруулахад 15% илїї тооцно.
Хїснэгт 18
Тунгаагуурт хєвмєлийн
Цэвэрлэгдэх усны шинж чанар ба цэвэрлэгээний аргууд тунах босоо хурд, U0,
мм/с
Коагулянтаар цэвэрлэгдэх булингар багатай, єнгєтэй ус 0,35-0,45
Коагулянтаар цэвэрлэгдэх дунд зэргийн булингарай, єнгєтэй ус 0,45-0,5
Коагулянт цэвэрлэгдэх булингартай ус 0,5-0,6
Флокулянтаар цэвэрлэгдэх булингартай ус 0,2-0,3
Коагулянтаар цэвэрлэгдэхгїй булингартай ус 0,08-0,15
33
БНбД 40-02-06
Тайлбар: 1. Усыг бїлэгнїїлэх їед флокулянт хэрэглэх бол хольцын туналтын хурдыг 15-
20% нэмэгдїїлнэ. 2. Ахуйн-ундааны ус дамжуулах хоолойд и0 –ийн доод хязгаарыг заав.
Босоо тунгаагуур
6.63. Нимгэн їет блокгїй босоо тунгаагуурын туналтын бїсийн талбайг Fб.т. , м2,-г
дараахь хоёр тохиолдолд 9-р томъёогоор тодорхойлно:
· усны хамгийн бага зарцуулалтай євлийн улиралд хамгийн бага булингартай
їед;
· усны хамгийн их зарцуулалттай євлийн улирлын хамгийн их булингартай
їед .
Туналтын бїсийн тооцоот талбай:
Fá .ò = b ý . à q / 3 , 6 u ò N a , (9)
34
БНбД 40-02-06
тодорхойлно: коагулянтаар боловсруулах булингар багатай, єнгєтэй усанд 3-3.5
м3/(ц-м2), дунд зэргийн булингартай бол 3.6-4.5м3/(ц-м2), булингартай усанд 4.6-5.5
м3/(ц-м2) гэж тооцно.
6.65. Босоо тунгаагуурын тундас хуримтлуулах, нягтруулах бїсийн хана нь 70-80°
налуутай хийгдсэн байна. Тунгаагуурыг зогсолтгїйгээр ажиллуулах явцад
тундасыг зайлуулна. Тундас зайлуулах хїртэл ажиллах хугацааг дараах
томъёогоор тодорхойлно.
энд: М-цэвэрлэгдэх усны умбуур бодис, г/м3 (усны булингараар авна); Дк-
хуурай коагулянтын тун, г/м3; Кк-шилжїїлгийн коэффициент, цэвэрлэгдсэн
хїхэр хїчлийн хєнгєн цагаанд К=0,5, нефелины коагулянтад К=1,2, хлорт
тємєрт К= 0,7; Ц-цэвэр-лэгдэх усны єнгє, град; Вб- шохойн дахь уусаагїй
бодисын хэмжээ, г/м3
Усанд уусаагїй бодисын хэмжээг дараахь байдлаар тодорхойлно.
Âá = Ä ø / Ê ø - Ä ø , (12)
Хэвтээ тунгаагуур
6.67. Хэвтээ тунгаагуурыг ус хураах бїх талбайгаараа усыг жигд тархаахаар
тєлєвлєнє. Тунгаагуурын тооцоог хоёр тохиолдолд зїйл 6.63-аар хийнэ.
Хэвтээ тунгаагуурын талбайг Fг.о. , м2, дараах томъёогоор тодорхойлно,
F õ. ò = a ý . à q / 3 , 6 u 0 (13)
35
БНбД 40-02-06
6 12 24 тїїнээс их
50 хїртэл Коагулянт 9 000 12000 15 000
50-100 Коагулянт 12 000 16000 20 000
100-400 Коагулянт 20 000 32000 40 000
400-1000 Коагулянт 35 000 50000 60 000
1000-1500 Коагулянт 80 000 100 000 120 000
1500 хїртэл флокулянт 90 000 140000 160 000
1500 хїртэл Реагентгїй 200 000 250 000 300 000
Тунгаах бїсдээ нимгэн їет блоктой їед тунгаагуурын талбайг зїйл 6.64-д заасны
дагуу тодорхойлно. Блокийг тунгаагуурын бїх уртын дагуу байхаар тєлєвлєнє.
36
БНбД 40-02-06
37
БНбД 40-02-06
Fõýñ = q (1- K õóâ ) / 3 , 6 n õóâ (16)
38
БНбД 40-02-06
· чєлєєт гадаргуутай ус цуглуулах, усанд автсан нїхтэй ховил -z=3,2/Кп1,7+1,
энд, Кп –нїхжилтийн коэффициент, 0,15£Кп £2.
ШЇЇЛТЇЇР
Хурдан шїїлтїїр
6.95. Шїїлтїїр болон тїїний сїлжээийг хэвийн болон хїчитгэсэн (зарим шїїлтїїр
засвартай байгаа їед) горимд ажиллахаар тооцно. 20 хїртэл шїїлтїїртэй станцад
засварт байх шїїлтїїрийн тоог нэгээр, 20-оос дээш бол 2-оор тооцно.
6.96 Шїїлтїїрийн дїїргэгчээр кварцын элс, буталсан антрацит ба керамзит мєн
бусад материалуудыг ашиглана. Шїїрїїлэх бїх материал нь химийн ба
механикийн бат бєх чанартай, технологийн шаардлагыг хангасан байна.
39
БНбД 40-02-06
Унд-ахйун ус хангамжид 1.3 зїйлийн шаардлагыг тооцох хэрэгтэй.
6.97 Хэвийн болон хїчитгэсэн горимын їед ажиллах шїїлтїїрийн їзїїэлтїїдийг
21-р хїснэгтээс авах ба шїїлтїїрийн ажлын циклын їргэлжлэх хугацааг хэвийн
горимд хурд 8-12 цагаас доошгїй, хїчитгэсэн горимд буюу шїїлтїїрийн угаалтын
бїрэн автомажсан горимд 6 цаг байна.
6.98 Шїїлтїїрийн нийт талбайг дараах томъёогоор Fш, м2 олно.
Fø = Q / (Ò á u õ - n óã q óã - n óã t óã u õ ) , (18)
энд: W0- шїїлтїїрїїдийн угаалтын їед хуримтлагдах усны эзлэхїїн, м 3: å F - дотор
ø
40
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 21
Шїїрїїлэх їеийн їзїїлэлт Шїїрэлтийн хурд,
Шїїрїїлэх м/цаг
материалын Нэг
Шїїлтїїрийн Шїїрїїлэх ширхэглэл, мм тєрлийн Їеийн Хїчитгэ-
Хэвийн сэн
тєрєл материалын бусын зузаан, горимд
Хам- Хам- горимд
нэр Экви- коэффи- м
гийн гийн
валент циент uх uхї
бага их
Янз бїрийн 0,5 1,2 0,7-0,8 1,8-2 0,7-0,8 5-6 6-7,5
ширхэгтэй Кварцын элс 0,7 1,6 0,8-1 1,6-1,8 1,3-1,5 6-8 7-9,5
дїїргэгч 0,8 2 1-1,2 1,5-1,7 1,8-2 8-10 10-12
бїхий нэг їет 0,5 1,2 0,7-0,8 1,8-2 0,7-0,8 6-7 7-9
хурдан Бутласан 0,7 1,6 0,8-1 1.6-1,8 1,3-1,5 7-9,5 8,5-11,5
шїїлтїїр керамзит 0,8 2 1-1,2 1,5-1,7 1,8-2 9,5-12 12-14
Кварцын элс 0,5 1,2 0,7-0,8 1,8-2 0,7-0,8 7-10 8,5-12
Хоёр їе
Бутласан
дїїргэгчтэй
керамзит
хурдан 0,8 1,8 0,9-1,1 1,6-1,8 0,4-0,5 - -
эсвэл
шїїлтїїр антрацит
Тайлбар:
1. Шїїлтїїрийн тооцоот хурдны дурдсан хязгаар нь ус хангамжийн эх їїсвэрийн усны
чанар, тїїнийг шїїх ба бусад нєхцєл байдал зэрэг боловсруулах технологоос
хамааруулан тооцно.
2. 0.8-2мм ширхэглэлт материалтай нэг їет хурдан шїїлтїїрийг зєвхєн їйлдвэрийн ус
хангамжид хэрэглэнэ.
3. Шїїрїїлэх материалын ширхэглэлийн хэмжээс 10% хїртэл хэлбэлзэлтэй байж
болно.
4. 21-р дїгээр хїснэгтэд тусгагдаагїй шїїрїїлэх материалыг хэрэглэх бол
шаардлагатай їзїїлэлтїїдийг урьд хэрэглэгдэж байсан туршлага дээр їндэслэн
туршилтан явцад нарийвчилж тогтооно.
5. Шїїрїїлэх материалын эквивалент голчийг дор дурдсан томъёогоор тодорхойлно.
dэ =100/ (Pi/di)
энд: Pi - di, мм голчтой хэсгийн ширхэглэлийн дундаж агууламжийн эзлэх хувь,
6. Шїїрїїлэх материалын нэг тєрєл бусын коэффициент нь: Киз=d80/d10,
энд: d10-торон шїїрийн нїхээр дамжин гарсан, нийт жингийн 10%-тай тэнцэх
шїїрїїлэх материалын ширхэглэлийн голч, мм; d 80- торон шїїрийн нїхээр
дамжин гарсан, нийт жингийн 80%-тай тэнцэх шїїрїїлэх материалын
ширхэглэлийн голч, мм
7. 2 шатны шїїлтїїртэй ус цэвэрлэгээний їед шїїрїїлтийн хурдыг 10-15%
нэмэгдїїлж тооцно.
8. Буталсан керамзит ба антрацитыг шїїлтїїр болгон хэрэглэх їед ус агаарын
угаалга хийхгїй.
41
БНбД 40-02-06
10-5 100-150
5-2 50-100
Тайлбар: 1.Хоолойт сїлжээээр агаар єгєх замаар ус-агаараар угаах їед 10-5мм ба 5-2мм
хэмжээстэй їеийн зузааныг тус бїрд нь 150-200мм байхаар тооцно. 2.Шїїрїїлэх материал
нь 2мм-ээс бага хэмжээстэй їед 2-1,2 мм хэмжээстэй 100 мм зузаантай тулгуурын їеийг
тєлєвлєнє.
6.105 Хоолойт сїлжээний салбар хэсэгт: тулгуур їетэй бол нїхний голчийг 10-12
мм, тулгуур їегїй бол шїїрїїлэх материалын ширхэглэлийн хамгийн бага
хэмжээнээс 0.1 мм-ээр бага єргєнтэй завсрыг тєлєвлєнє. Нїхний нийт талбай нь
шїїлтїїрийн ажлын талбайн 0.25-0.5%, завсрын талбай нь шїїлтїїрийн нийт
талбайн 1.5-2%-тай тэнцїї байна. Нїхийг шатарчилсан байдлаар босоод 450
налуутай байрлуулна. Харин завсартай байхаар тєлєвлєвєл тїїнийг тэнхлэгт
хєндлєн байрлалаар, хоолойн периметрээр хоёроос цєєнгїй эгнээгээр тооцно.
Салбар хоолойн тэнхлэгїїдийн хоорондын зай 250-350 мм, нїхний тэнхлэг
хоорондын 150-200 мм, завсар хоорондын зай 20 мм-ээс багагїй, салбарласан
хэсгийн доороос шїїлтїїрийн ёроол хїртэлх зай 80-120 мм байна.
Хуваарилах сїлжээ дээрх тїрэлтийн алдагдалыг дараах томъёогоор тодорхойлн.
энд: u ê -коллекторын эхэнд хурд, м/с,; u ñ.î -салбар хэсгийн оролт дээрх
дундаж хурд, м/с,; z-гидравлик эсэргїїцлийн коэффициент, зїйл 6.86-аас
тооцно.
Шїїлтїїрийн угаалтын їеийн хуваарилах сїлжээний тїрэлтийн алдагдал 7м
усны баганаас хэтрэхгїй байх хэрэгтэй.
6.106. Хоолойт хуваарилах сїлжээний коллекторын хєндлєн огтлолын талбайг
уртын дагуудаа єєрчлєгдєхгїй байхаар тєлєвлєнє. Угаалтын їеийн усны хурд
коллекторын эхэнд 0.8-1.2м/с, салбар шугамын эхэнд 1.6-2м/с байна. Коллектор
хоолойн хийц нь салбар хоолойнуудыг ижил алхамтай, хэвтээ байх боломжийг
хангасан байвал зохино.
6.107. Хуваарилах сїлжээийг тулгуур їегїйгээр коллекторт перпендикуляр
байрлалтайгаар мєн дээгїїрээ 40 мм-ээс багагїй зузаантай полимербетон
хавтангаар хучиж хийсэн суваг маягаар хийж болно.
6.108. Ус ба ус агаарын угаалтын їед агаарын хавхлагтай хуваарилах сїлжээийг
хэрэглэнэ. Хавхлагын тоог шїїлтїїрийн 1м2 ажлын талбайд 35-50 байхаар тооцно.
Завсартай хавхлагын тїрэлтийн алдагдлыг 8-р томъёогоор тодорхойлж, ус буюу
ус агаарын холимогийн урсгалын хурд хавхлагын завсарт 1.5м/с-ээс багагїй,
гидравлик эсэргїїцлийн коэффициент нь z=4 байна.
6.109. Шїїлтїїрийг угаах усны хоолойгоос агаарыг зайлуулахдаа 75—150мм
голчтой хий зайлуулагчийг, эсвэл автомат хий зайлуулагчийг угсарна,
шїїлтїїрийн коллектор дээр 50-75мм голчтой хий зайлуулагчийг шїїлтїїрийн
талбайн 50м2 хїртэл їед нэгийг, їїнээс их бол хоёрыг угсарна. Шїїлтїїрт
угаалтын усыг єгєх дамжуулах хоолой нь ховилын доод талаас доор байрлана.
Шїїлтїїрийг хаалт бїхий хуваарилах сїлжээ ба 100-200 мм голчтой суллах тусгай
хоолой зэргээр тоноглоно.
6.110. Шїїрїїлэх материалыг шїїгдсэн усаар угаана. Шїїлтїїрийн дїїргэгчээс
дээр байрласан хуваарилах сїлжээт буюу дээрээс нь угаах арга хэрэглэхийг
зєвшєєрнє. Кварцын элстэй шїїлтїїрийг угаах їеийн їзїїлэлтийг хїснэгт 23-аас
тооцно. Керамзитаар дїїргэгдсэн шїїлтїїрийг угаах эрчим 12-15л/с-м2 байна.
42
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 23
Угаалт Шїїрїїлэх
Угаалтын материалын эзлэ-
Шїїлтїїр ба тїїний шїїрїїлэх їргэлжлэх
эрчим, хїїний харьцангуй
материал хугацаа,
л/ (с.м2 ) тэлэлт, %
мин
Нэг їетэй хурдан шїїлтїїр, шїїрїїлэх
материалын голч D, мм їед:
0,7-0,8 12-14 45
0,8-1 14-16 6-5 30
1-1,2 16-18 25
Хоёр їетэй хурдан шїїлтїїр 14-16 7-6 50
Тайлбар: 1. Угаалтын эрчмийн их утга нь угаалтын хугацааны бага утгад харгалзана.
2. Дээрээсээ угаалттай хєдєлгєєнгїй тєхєєрємжийн їед эрчмийг 3-4 л/(с-м2), тїрэлтийг 30-
40м гэж тооцно. Угаалтын їргэлжлэх хугацаа 5-8 мин байх ба тїїнээс 2-3 мин нь доороос нь
хийх угаалтад зарцуулагдана. Хуваарилах хоолойг шїїрїїлэх материалаас 60-80 мм зайд,
700-1000 мм тутамд байрлуулна. Хуваарилах хоолойн нїх хоорондын зай, эсвэл цорго
хоорондын зайг 80-100 мм гэж тооцно. Эргэлдэх тєхєєрємжийн їед угаалтын эрчмийг 0.5-
0.75 л/(с-м2), тїрэлтийг 40-45 м гэж тооцно.
6.111. Угаалт хийсэн усыг цуглуулж зайлуулахдаа хагас дугуй эсвэл таван єнцєгт
огтлолтой ховилыг ашиглана. Зэргэлдээх ховилуудын тэнхлэг хоорондын зай 2.2
м-ээс ихгїй байна. Ховилын єргєн (В;хов)-ийг дараах томъёогоор тодорхойлно.
2
Вхов = Кхов 5 q хов /( 1 , 57 + a хов ) 3 (23)
Энд: qхов- ховилоор урсах усны зарцуулалт, м3/с; ахов– ховилын тэгш
єнцєгтийн
єндрийг тїїний єргєний хагаст харьцуулсан хэмжээ, 1-1,5 байна;
Кхов–коэффициент, хагас дугуй хэлбэрийн ховилд -2, таван талтад- 2,1
байна.
Бїх ховилын дээд ирмэгїїд хэвтээ нэг тєвшинд байх хэрэгтэй. Ховил нь
цуглуулах суваг руу чиглэгдсэн 0.01 налуутай тавигдана.
6.112. Цуглуулах сувагтай шїїлтїїрийн ховилын ёроолоос сувгийн ёроол хїртэлх
зай (Нсув )–г дараах томъёогоор тодорхойлно.
2 2
H сув = 1 , 73 3 q сув / gB сув + 0 , 2 (24)
энд: qсув – сувгийн усны зарцуулалт, м3/с; Всув – сувгийн єргєн 0.7м байна.
6.113. Дїїргэгдсэн шїїрїїлэх материалын гадаргаас ховилын ирмэг хїртэлх зай
Нх –г дараах томъёогоор тодорхойлно.
H x = H ø à ø / 100 + 0 , 3 (25)
43
БНбД 40-02-06
2. Онцгой нєхцєлд дээр заасан угаалтын горимыг єєрчилж болно.
44
БНбД 40-02-06
15-25 л/(с-м2) эрчимтэй агаараар 1мин сийрэгжїїлэх; дараа нь 3.5-5 л/(с-м2)
эрчимтэй ус, 15-25 л/(с-м2) эрчимтэй агаараар 5мин угаах; эцэст нь 7-9 л/(с-м2)
эрчимтэй усаар дахин 3 мин угаана. Шїїрїїлэх материалын ширхэглэл томсоход
ус ба агаарын эрчмийн их утгыг тооцно.
6.124. Том ширхэглэлт шїїлтїїрийн талбайг зїйл 6.48-ийн дагуу тодорхойлно.
6.125. Шїїлтїїрийн нийт тоо 10 хїртэл бол нэгийг, 10-аас их бол 2 шїїлтїїрт
засвар їйлчилгээ хийхээр зогсоож болно. Ингэхдээ їлдэж ажиллаж байгаа
шїїлтїїр дэх усны хурд хїснэгт 24-д зааснаас ихгїй байна.
Контактын тунгалагжуулагч
45
БНбД 40-02-06
ажиллах бол 5-5.5 м/ц;
· тулгуур їетэй, энгийн горимоор бол 5-5.5 м/ц, хїчитгэсэн горимоор бол 5.5-6
м/ц байна.
· Унд-ахуйн зориулалттай усыг цэвэрлэх їед шїїрэлтийн хурдыг бага утгаар
нь тооцно.
· Контактын тунгалагжуулагчийг хувьсах шїїрэлтийн хурдтай ажиллахыг
зєвшєєрнє. Тухайлбал циклийн тєгсгєлийн шїїрэлтийн дундаж хурд нь
тооцоот хурдтайгаа тэнцэж болно.
6.131. Контактын тунгалагжуулагчийн нийт талбайг Fк.т. , м2, эхлэн угаасан усыг
зайлуулсныг тооцсоноор дараах томъёогоор тодорхойлно.
Q
Fк.т = (27)
[ ]
T стu õ - n уг × (q óã + t óã u õ + t õà u õ / 60 )
энд: t õà -эхлэн угаасан усыг зайлуулах хугацаа, мин; зїйл 6.133-ын дагуу
тооцно. Бусад тэмдэглэгээ нь (18) томъёотой адил.
Тунгалагжуулагчийн тоог зїйл 6.99-ын дагуу тооцно.
6.132. Тунгалагжуулагчийг цэвэрлэгдсэн усаар угаана, гэхдээ 10 мг/л-ээс ихгїй
булингартай, 1000 ш/л-ээс ихгїй коли-индекстэй, хїрдэн тор /эсвэл бичил
шїїлтїїр/ ба халдваргїйжїїлэлтээр урьдчилан боловсруулагдсан усаар угаахыг
зєвшєєрнє. Угаалтаар цэвэрлэгдсэн усыг ашиглах їед угаалтын ус хадгалах санд
єгєх усыг тасалдуулахгїй байх нєхцлийг харгалзаж їзнэ. Шїїгдсэн усыг усан сан
ба дамжуулах хоолойноос угаалтын зориулалтаар тасралтгїй авахыг хориглоно.
6.133. Контактын тунгалагжуулагчийг усаар угаах горимыг хїснэгт 26-аас тооцно.
Ус-агаараар угаахдаа дараах горимыг баримтална: 18-20 л/(с-м2) эрчимтэй
агаараар 1-2 минутын турш дїїргэгчийг сийрэгжїїлнэ; 18-20 л/(с-м2) эрчимтэй
агаар ба 3-3.5 л/(с-м2) эрчимтэй усаар хамтад нь 6-7 минут угаана; 6-7 л/(с-м2)
эрчимтэй усаар дахин 5-7 минут угаана. Цэвэрлэсэн усаар угаах бол эхлэн
угаасан усыг зайлуулах хугацаа нь 5-10 мин, цэвэрлээгїй усаар бол 10-15 мин
байна.
6.134. Тулгуур їетэй, ус-агаараар угаагдах контактын тунгалагжуулагчид ус ба
агаарыг єгєх зориулалттай хуваарилах /хоолойт/ сїлжээ болон угаасан усыг
зайлуулах хэтээ сїлжээийг хэрэглэнэ. Тулгуур їегїй контактын
тунгалагжуулагчийн хуваарилах сїлжээийг дараах байдлаар авна: Тулгуур їегїй
тунгалагжуулагчид хажуудаа хамгаалалтын ханатай нїхтэй хоолойг тэнхлэгийн
дагууд нь гагнасан хуваарилах сїлжээтэй байхаар тєлєвлєнє.
Нїхтэй хоолойн нїхийг хоёр эгнээгээр хоолойн босоо тэнхлэгт 300-ын
налуутай доош чиглїїлэн шатарчлан байрлуулна. Нїхний голч 10-12 мм, тэнхлэг
хоорондын зай 150-200 мм байна. Хуваарилах сїлжээийг хїснэгт 27-ийн дагуу
тооцно.
6.135. Тулгуур їегїй контактын тунгалагжуулагчийн угаалтын усыг зїйл 6.111-
6.113-ын дагуу ховилоор тооцно. Ховилын ирмэг дээр 50-60 мм єндєр ба
єргєнтэй, тэдгээрийн тэнхлэг хоорондын зай нь 100-150 мм байх гурвалжин
ухлаадастай ялтас угсарна.
Хїснэгт 26
Їзїїлэлт Хэмжих нэгж Тоо
Угаалт їргэлжлэх хугацаа мин 7-8
Угаалтын эрчим л/(с-м2) 15-18
Эхлэн угаасан усыг зайлуулах хугацаа:
цэвэр усаар мин 10-12
цэвэрлээгїй усаар (зїйл 6.132-г хар) мин 12-15
46
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 27
Зай, мм
Нїхний талбайн
Тунгалагжуу-
нийлбэрийг Тусгаарлах
Салбар Салбар лагчийн Халхавчийн
тунгалагжуулаг- хєндлєн
хоолойн хоолойн ёроолоос доороос салбар
чийн талбайд Халхавч
голч, мм тэнхлэг халхавчийн хоолойн
харьцуулсан нь, ханануудын
хооронд доод ирмэг тэнхлэг хїртэл
% хооронд
хїртэл
75 0,28-0,3 240-260 100-120 155 300—400
100 0,26-0,28 300-320 120-140 170 400—600
125 0,24-0,26 350-370 140-160 190 600-800
150 0,22-0,24 440—470 160—180 220 800—1000
Тайлбар: 1.Угаалтын їед салбар хоолойн оролт дээрх урсгалын хурдыг 1,4—1,8 м/с гэж
тооцно.
2. Хоолойн тэнхлэг хоорондын зайн их утга нь тунгалагжуулагчийн ёроолоос халхавчийн
доод тал хїртэлх зайн их утганд тохирно.
Удаан шїїлтїїр
6.137. Удаан шїїлтїїрийн усны шїїрэлтийн хурд нь 0.1-0.2 м/ц байна. Зєвхєн
угаалтын їед энэ хурд нь 0.1 м/ц-аар их байна. Шїїлтїїрийн тоо 3-с багагїй
байна. Шїїлтїїрийн єргєн 6 м-ээс ихгїй, урт нь 60 м-ээс ихгїй байна. Шїїрїїлэх
материалын ширхэглэл, дїїргэгчийн єндрийг хїснэгт 28-н дагуу тооцно.
Хїснэгт 28
Шїїрїїлэх їеийн ¹ Ширхгийн Дїїргэгч їеийн єндєр.
Дїїргэгч материал
(дээрээс доош) хэмжээс, мм мм
1 элс 0,3-1 500
2 элс 1-2 50
3 элс 2-5 50
4 хайрга, дайрга 5-10 50
5 хайрга, дайрга 10-20 50
6 хайрга, дайрга 20-40 50
47
БНбД 40-02-06
Контактын урьдчилсан шїїлтїїр
УСЫГ ХАЛДВАРГЇЙЖЇЇЛЭХ
48
БНбД 40-02-06
температурын бууралт 5°С-аас ихгїй байх ёстой.
Ууршуулагч нь усны температур, ус болон хлорын даралт хэмжигчтэй
байна. Хлоржуулах байгууламжаас гадагш хийн хлорыг єгч байгаа їед
ууршуулагчийн дараа заавал хийг цэвэрлэх тєхєєрємжтэй, гадна агаарын хамгийн
бага температурын їед хлорыг конденсацид оруулалгїй вакуум їїсгэх хавхлагатай
байх шаардлагатай. Хийн хлорыг дамжуулах хоолойн урт 1 км-ээс ихгїй байна.
6.150. Ус дамжуулалтын бусад барилга, эсвэл хлорын аж ахуйн туслах єрєєтэй
блоклон байрлах ууршуулагчгїй хлор тунлагчийн єрєє нь бусад єрєєнїїдээс
тусгаарлагдах ба гадагш гарах хоёр хаалгатай байна, тэдгээрийн нэг нь тамбур
/їїдний талбар/ луу гарсан байна. Бїх хаалга нь гадагшаа онгойдог байна. Хлор
тунлагчийн шалыг доошоо бусад єрєєнїїд рїї хий нэвтрїїлэхгїй байх хэрэгтэй.
Хлор тунлагчийг газар доор байрлалтай єрєєнд суурилуулдаггїй.
6.151. Хлорыг автомат ажиллагаатай вакуумын хлоржуулагчаар тунлана.
Хлоржуулагчийн техникийн їзїїлэлтїїд болон хлорын оролтын цэгээс хаана
байгааг харгалзсан тїїний байрлал зэргээс нь хамааруулж хлоржуулагчид єгєх
усны тооцоот зарцуулалт ба тїрэлт, хлоржуулагчийн дараах хлортой усны тїрэлт
зэргийг тодорхойлно.
Гар тохируулгатай хлоржуулагч хэрэглэхийг зєвшєєрнє, энэ тохиолдолд
хлорын зарцуулалтыг жингийн аргаар шалгана.
6.152. Нэг цэгийн оруулгатай їед нєєц хлоржуулагчийн тоог 1-2 ажлын
хлоржуулагчтай їед нэг, хоёроос олон їед хоёр байхаар тооцно. Хлор оруулгын
хоёр цэгт ерєнхий нєєцийн хлоржуулагчийг тєлєвлєж болно.
Хлортой ус дамжуулах нэг хоолойд усан цоргилын эжектортой 2 ба тїїнээс олон
хлоржуулагч холбохыг хориглоно.
6.153. Шингэн ба хийн хлорыг тээвэрлэх хоолойг залгаасгїй ган хоолойгоор хийнэ.
Хлор дамжуулах хоолойн тоо 2-оос цєєнгїй, їїний нэг нь нєєцийн байна.
Хлор дамжуулах хоолой ба арматурын ажлын даралт 1.6МПа (16кгс/см2),
туршилтын даралт нь 2.3 МПа (23 кгс/см2) байна.
Хлор дамжуулах хоолойг тасалгааны дотор талд хана ба багананд бэхэлсэн
кронштейн дээр; барилгын гадна талд нарны гэрлээс хамгаалагдсан эстакад дээр
суурилуулна. Хлор дамжуулах хоолойг перхлорвинилын паалангаар будна.
Хоолойн холболтыг гагнах, муфт эсвэл фланецаар холбох їед хлорт тэсвэртэй
жийрэг эсвэл зэвэрдэггїй гангаар хийсэн болтууд хэрэглэнэ.
Шингэн хлорын хоолой нь хлортой сав тал руу 0.01 налуутай угсарна. Ийм
тохиолдолд хлор дамжуулах хоолойд гидравлик тїгжрэл, хийн бєглєрєлт їїсэхээр
цэг байж болохгїй.
Хлор дамжуулах хоолойн голчийг жин 1.4т/м3 эзлэхїїн жинтэй шингэн хлор,
эсвэл 0.0032 т/м3 эзлэхїїн жинтэй хийн байдалтай хлор зэрэгт 3 гэсэн
коэффициенттэй хлорын тооцоот зарцуулалтын їед хоолой дахь шингэн хлорын
урсгалын хурдыг 0.8 м/с, хийн байдалтай бол 2.5-3.5 м/с байхаар тооцно. Энэ
тохиолдолд хлор дамжуулагч хоолойн голч 80 мм-ээс ихгїй байх ёстой.
Контейнер буюу баллоныг сэлгэж холбох їед сїлжээээс алдагдах хлорын
хийг зайлуулах, мєн дамжуулах хоолой, ууршуулагчаас гурванхлорт азотыг їе їе
зайлуулахад шахагдсан хуурай азот ба агаарыг ашиглан ажиллах тєхєєрємжийг
тєлєвлєнє. Мєн саармагжуулах уусмалаар нэвтрїїлэн хийн хлорыг хоргїй болгож
болно.
6.154. Хлортой ус дамжуулах хоолой нь резин, нягтрал сайтай полиэтилен,
поливинилхлорид зэрэг зэврэлд тэсвэртэй материалаар хийгдсэн байна. Єрєєн
дотор угсрагдах хлортой ус дамжуулах хоолойг шалан дээр байгуулсан сувагт,
49
БНбД 40-02-06
эсвэл кронштейн болон цул тулгуур дээр угсарна.
Барилгын гадна талд газар доогуур хлортой усны хоолойг угсрах бол
хоолойн гадна талаар зэврэлд тэсвэртэй материалаар хоолойт футляр /гэр/ хийх
эсвэл сувагт суурилуулна.
Суваг болон футляр дотор дулаанаас бусад єєр зориулалтын хоолой
угсрахыг хориглоно. Хоолойд гарч болох температурын компенсаци явагдах, мєн
футляр ба суваг доторх хоолойг солих боломжийг харгалзан їзэх шаардлагатай.
Хлортой усны гадна дамжуулах хоолойд худаг тєлєвлєнє, тїїнийг хлортой
усны алдагдал байж болхыг ажиглах зориулалтаар футлярт байрлуулах ба
худгийн ханыг химийн їйлчлэлд тэсвэртэй паалангаар бїрэх шаардлагатай. Худаг
хоорондын зай 30 м-ээс ихгїй байна.
Халаагуургїй футляртай хоолойн суулгалтын гїн хєрсний хєлдєлтийн
гїнээс багагїй байх ёстой.
6.155. Хлорын агуулах болон хлор тунлагчийн єрєєнїїдэд салхивчийн сїлжээээр
угсарч, зїйл 14.38-д заасан єндєрт байрлах хоолойгоор хлорыг зайлуулна.
Шаардлагатай бол салхижуулагчаар гаргасан агаарыг цэвэрлэнэ.
Хлортой контейнер хадгалсан агуулахад осол гарвал агаарыг нь цэвэрлэх
шаардлагатай болдог. Ингэж цэвэрлэхдээ ослын їед агааржуулагчаар гарч байгаа
агаар дахь хлорын концентрацийг тогтоохдоо нэг контейнероос хлор алдаж байгаа
талбай ба шалны гадаргаас ууршиж байгаа хлорын эрчмийг 5—6 кг/(цаг/м2)-ээр
авч тодорхойлно.
6.156. Агаарыг цэвэрлэхийн тулд 3 м-ээс багагїй єндєртэй бороожуулах
скрубберыг хэрэглэнэ. Скрубберээр єнгєрєх агаарын урсгалын хурд 1,2 м/с-ээс
ихгїй, усалгааны эрчим нь 20 м3/(цаг/м2)-ээс багагїй байна. Скрубберын хошуу нь
хлортой усны їйлчлэлд тэсвэртэй материалаар хийгдсэн байх ёстой. Скрубберын
усалгаанд саармагжуулах уусмал (3% хужир, 2% гипосульфит натри агуулсан
уусмал) хэрэглэнэ.
6.157. 50кг/хон хїртэлх хлорын зарцуулалттай станцад гипохлорит натрийг
электролитоор бэлтгэхдээ хоолны давсны уусмалаар, эсвэл 50 г/л-ээс багагїй
хлорид агуулсан байгалийн эрдэсжилттэй усаар бэлтгэнэ.
6.158. Давсыг зїйл 6.203 ба 6.213 –т заасны дагуу хадгална. Хоолны давсны
ханасан уусмал бэлтгэх уусмалын бакийн тоо 2-оос цєєнгїй байна, энэ
тохиолдолд бакуудын ерєнхий багтаамж нь нэг электролизерын ажиллагааг 24
цагаас багагїй хугацаанд хангах давсны уусмалыг нєєцлєх боломжтой байх ёстой.
6.159. Электролизерийг халаалттай, хуурай тасалгаанд байрлуулна.
Электролизерийг бусад тєхєєрємжїїдтэй хамт нэг тасалгаанд суурилуулахыг
зєвшєєрнє. Электролизерын тоо нь 3-аас ихгїй байна, тэдгээрийн нэг нь нєєцєнд
байна.
Гипохлоритыг хуримтлуулагч-сан руу єєрийн урсгалаар урсан орхоор
тооцож электролизерыг байрлуулна.
6.160. Гипохлоритын хуримтлуулагч-сангийн багтаамж нь нэг электролизерын
тасралтгїй ажиллагааг 12 цагаас багагїй хугацаанд хангахуйц байна.
Хуримтлулагч-санг агааржуулалттай єрєєнд байрлуулах хэрэгтэй. Тїїнийг угаах,
юїлэх їед ус орох ба бохир усыг зайлуулах боломжтой байх ёстой.
6.161. Уусмалыг нунтаг гипохлорит кальциар бэлтгэхдээ хоорондоо холбогдсон /2-
оос цєєнгїй/ зарцуулалтын бакийг хэрэглэнэ. Бакаас гарах уусмалын концентраци
50
БНбД 40-02-06
1% байх ба тїїнийг хоногт хоёр удаа бэлтгэнэ. Бакууд нь хутгууртай байна.
Гипохлоритыг тунлахын тулд тунасан уусмалыг хэрэглэнэ.
Бак болон тунлагчаас усанд уусаагїй тундасыг тодорхой хугацаанд
зайлуулах шаардлагатай.
6.162. Давс болон гипохлоритын уусмалын бак, дамжуулах хоолойнуудыг
зэврэлтэд тэсвэртэй материалаар хийх эсвэл зэврэлтийг эсрэг материалаар
бїрнэ.
6.163. 5000 м3/хон хїртэл бїтээмжтэй станцад электролизийн аргаар шууд
халдваргїйжїїлэгдэх ус нь 20 мг/л-ээс багагїй хлорид агуулсан, 7 мг-экв/л-ээс
ихгїй хатуулагтай байвал зохино.
6.164. Усыг шууд электролизийн аргаар халдваргїйжїїлэх тєхєєрємж нь шїїгдсэн
усны санд очих дамжуулах хоолойтой хамт нэг єрєєнд байрлана. Нєєцєнд нэг
тєхєєрємжийг тєлєвлєнє.
6.165. Усыг хлороор халдваргїйжїїлэх їед станцад гарах хлорфенолын їнэрээс
урьдчилан сэргийлэх зорилгоор усанд хийн байдалтай аммиакийг єгєх
тєхєєрємжийг /аммонжуулах тєхєєрємж/ угсарна. Усыг удаан хугацаагаар
хадгалах, тээвэрлэх явцад усны халдваргїйжих їйлчлэлийг уртасгадаг тул
аммиакийг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
6.166. Аммиакийг баллон эсвэл контейнертой нь зарцуулалтын агуулахад
хадгална. Аммиакийн аж ахуй нь тэсэрч дэлбэрэх аюулаас урьдчилан
сэргийлэгдсэн байх ёстой.
Аммиакийн аж ахуйг хлорынхтой тєстэй зохион байгуулж, тусгай єрєєнд
байрлуулна. Аммонжуулах тєхєєрємжийг хлорын аж ахуйн барилгатай хамт нь
байрлуулахыг зєвшєєрнє.
Аммиакийг тунлах тєхєєрємжийг зїйл 6.151 ба 6.152-т заасны дагуу тєлєвлєнє.
Аммиакийг шїїгдсэн усанд хийнэ, фенол илэрсэн їед хлор агуулсан урвалжийг
хийхээс 2-3 минутын ємнє тїїнийг хийнэ.
6.167. Хлор ба гипохлоритын устай контактлах хугацаа нь холилдох агшнаас
хэрэглэгчид рїї очих хїртэл MNS 0900-92-ын дагуу мєрдєгдєнє.
Хлор агуулсан урвалжийг устай цэвэр усны санд эсвэл тусгай зориулалтын усан
санд контактад оруулна. Замын ус авах цэггїй їед контактлах хугацааг дамжуулах
хоолойд явагдахаар тооцож болно.
6.168. Бактерицидийн туяаны тусламжтайгаар усыг халдваргїйжїїлэх їед гїний
усны физик-химийн їзїїлэлтїїд нь MNS 0900-92–ын шаардлагуудыг хангаж байх
ёстой.
Цэвэрлэгдсэн усны коли-индекс 1000 ш/л-ээс ихгїй, тємрийн агууламж нь 0,3
мг/л-с ихгїй байх ёстой.
6.169. Бактерицидийн тєхєєрємжийн тоог паспортонд заасан бїтээмжээр
тодорхойлно. Ажлын тєхєєрємжийн тоо нь таваас ихгїй, нєєцєнд нэг байна.
6.170. Бактерицидийн тєхєєрємжийг хэрэглэгчдэд ус хїргэх сїлжээнд ус шахах
насосны тїрэлттэй эсвэл сорох хоолой дээр байрлуулна.
6.171. Усыг халдваргїйжїїлэхэд озоныг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Озонжуулахдаа
озоныг синтезлэх, озон-агаарын хольцыг Устай холилдуулах тєхєєрємжийг
тєлєвлєнє. Халдваргїйжїїлэх зориулалтаар озоны тунг гїний усанд 0.75-1 мг/л,
шїїгдсэн усанд 1-3 мг/л-ээр тооцож тооцно.
51
БНбД 40-02-06
Органик бодис, амт, їнэрийг арилгах
6.172. Цэвэрлэгээний тусгай аргын нэг болох органик бодисыг цэвэрлэх, амт,
їнэрийн эрчмийг бууруулахдаа исэлдїїлэх ба дараа нь сорбцлох бодисыг
ашиглана. Ингэхдээ їечилсэн тїрэлттэй, эсвэл їечилсэн солилттой, їрэлжїїлсэн
нїїрсээр усыг шїїх замаар боловсруулалтыг хийнэ.
Идэвхжїїлсэн нїїрсийг богино хугацаанд ашиглах тохиолдолд бїлэгнїїлэх,
шїїрїїлэх ба шїїхийн ємнє нунтаг нїїрс ашиглахыг зєвшєєрнє.
Тайлбар: 1.Усанд хялбархан исэлддэг органик бодис байгаа їед эрїїл ахуйн нян судлалын
албатай зєвшилцсєний дагуу сорбцийн цэвэрлэгээгїйгээр исэлдїїлэх аргыг дангаар нь
ашиглаж болно. Ингэхдээ усны їнэр, амт болон аюулгїйн нєхцєлийн шаардлагыг хангах
байх ёстой.
2.Урвалжийн тун ба усанд оруулах журам, цаашилбал тєхєєрємжийн тооцооны
їзїїлэлтийг хавсралт 4-єєс тооцно.
.
Ган ба ширмэн хоолойн зэврэлтийг арилгах
ингибаторын боловсруулал ба усыг тогтворшуулах боловсруулалт
Усыг тємєргїйжїїлэх
52
БНбД 40-02-06
Тїїхий усан дахь нїїрсхїчлийн хэмжээ 40мг/л, хїхэрт ус тєрєгчийн хэмжээ
0.5мг/л-с их бол тїрэлтэт чєлєєт шїїлтїїрийн ємнє ус дамжуулах хоолойд
гаднаас агаар оруулахгїйгээр байрлах чєлєєт халилттай сав угсарч єгнє.
6.180. Зайлуулж байгаа тємрийн агууламжийг єсгєх, усны орчин рН- нэмэгдїїлэх
зорилгоор тусгай тєхєєрємжєєр агааржуулах эсвэл исэлдїїлэгч- урвалжийг
оруулах аргуудыг хэрэглэнэ.
Агааржуулагчийн хийц, тооцооны їзїїлэлтїїийг хий зайлуулагчийн
тооцооны дагуу хавсралт 7-оос тооцно.
6.181. Исэлдїїлэгч-урвалжийн тооцоот тунг дараахь байдлаар авна:
хлорын тун: Дx мг/л:
(
Д х = 0,7 Fe 2 + ;) (28)
(
Дк = Fe2 + . ) (29)
Дш = 28(CO2 / 22 ) + Fe 2 + / 28 + Дк / ек , (30)
Хїснэгт 29
Энгийн агааржуулалтаар усыг тємєргїйжїїлэх їеийн шїїрїїлэх їеийн їзїїлэлтїїд Шїїрэлтийн
Ширхэглэлийн Ширхэглэлийн Ширхэглэлийн Шїїрїїлэх тооцоот
Жигд бусын
хамгийн бага хамгийн их голч, эквивалент їеийн хурд
итгэлцїїр
голч, мм мм Голч, мм єндєр, мм м/ц
0.8 1.8 0.9-1.0 1.5-2 1000 5-7
1 2 1.2-1.3 1.5-2 1200 7-10
53
БНбД 40-02-06
Усыг фторжуулах
Усыг зєєлрїїлэх
54
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 30
Цэнгэгжїїлэх, Усан дахь давсны агууламж, мг/л
давсгїйжїїлэх арга Цэнгэгжїїлэлт ба
Цэвэрлэгдэхийн ємнє
давсгїйжїїлэлтийн дараа
Ион солилцооны 1500-2000 0.1-20
Ууршуулах /буцалгах/ 10000-с их 0.5-50
Цахилгаан химийн 1500-15000 500-с багагїй
Осмосын эсрэг 40000 хїртэл 10-1000
55
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 31
Єрєє тасалгааны зориулалт Станцын бїтээмжээс, м 3/сут, хамаарсан лабораторийн ба туслах
єрєєний талбай, м2 ,
менее 3000 3000—10 10 000—50 50 000—100 100 000—300
000 000 000 000
1.. Химийн лаборатори 30 30 40 40 40 ба 202-ын
єрєє
2. Жингийн єрєє — — 6 6 8
3. Бактериологийн лаборатори 20 20 20 30 40 ба 202-ын
ба авгоклавын єрєє єрєє
4. Чанах ба угаах єрєє 10 10 10 15 15
5. Гидробиологийн — — 8 12 15
лаборатори
6. Урвалж болон сав хадгалах 10 10 10 15 20
7. Лабораторийн эрхлэгчийн — — 8 10 12
єрєє
8. Удирдлагын єрєє Автоматжуулалтын ба диспетчерийн тєсєлд тусгагдана
9.Жижїїрийн ажилтны єрєє 8 10 15 20 25
10. Хяналтын лаборатори — 10 10 15 15
11. Станциин даргын єрєє 6 6 15 15 25
12. Жижиг багаж тоног 10 10 15 20 25
тєхєєрємжийн урсгал засварын
єрєє
13. Эрїїл ахуй техникийн узел СНиП 2.09.04-87*
ба шїршїїр, хувцас єлгїїр
Тайлбар: 1. Барилга барилтын шийдлээс хамааруулан лабораторийн ба туслах єрєєний талбайг 15%
хїртэл єєрчилж болно.
2. Усны чанарыг тєвлєрсєн хяналттай їед лабораторийн ба туслах єрєєнїїдийн бїтцийг эрїїл ахуй-
халдвар судлалын байгууллагатай зєвшилцлєєр бууруулан авч болох юм.
3. Хэрэглэгчдэд газрын доорхи усыг хлороор халдваргїйжїїлэхээс єєр боловсруулалтгїйгээр єгєх
їед зєвхєн їлдэгдэл хлорын агуулгад шинжилгээ хийхэд зориулсан 6 м' талбайтай єрєєг авч болно.
4. 300000 м3/хон-оос илїї бїтээмжтэй станцад орон нутгийн нєхцєлєєс хамааруулан єрєє тасалгааны
бїтцийг тогтоож єгнє.
56
БНбД 40-02-06
Уусмалын бакийн тоо 3-аас цєєнгїй байна.
6.206. Коагулянтын сарын хэрэглээ нь тїїний нэг удаад татах хэмжээнээс их їед
хэтэрсэн коагулянтын хэсгийг концентраци ихтэй уусмал хадгалах-санд хадгалах
ба тїїний эзлэхїїнийг 1 т коагулянтад 1.5-1.7 м3 байна гэж тооцно. Уусмалын сав
ба хадгалах-санг барилгын гадна байрлуулж болно. Ингэхдээ тїїний ханын
байдалд хяналт угсарч, уусмал хєрс рїї нэвчихгїй байх арга хэмжээг авч байна.
Хадгалах-сангийн тоо 3-аас цєєнгїй байна.
6.207. Нунтаг шохой ашиглах їед тїїнийг унтраах ба хадгалахдаа 35-40%
концентрацитай зуурмаг байдлаар саванд хадгална. Савны эзлэхїїнийг 1 т
шохойнд 3.5-5 м3 байна гэж тооцно. Шохойг унтраах савыг тусгаарласан байранд
байрлуулна. Шохой унтраах аппаратаар унтрааж, бутласан шохойг хуурайгаар нь
хадгалж болно. Шохойн лагшин ба сїїг тєвлєрсєн байдлаар хангах боломжтой їед
тїїнийг нойтоноор нь хадгалж болно.
6.208. Идэвхижїїлсэн нїїрсний агуулах тусдаа єрєєнд байна. Уг байрыг галын
аюулын в бїлэгт хамруулна.
57
БНбД 40-02-06
жил бїрийн эзлэхїїнийг 10%-иар тооцно. Ингэхдээ ослын нэмэлт нєєцийг 20
хїртэл шїїлтїїртэй їед нэг, тїїнээс олон їед 2 байхаар тооцоно.
6.216. Шїїрїїлэх материалыг усан тээврээр (усан цоргилт ба элсний насосоор)
тээвэрлэнэ. Тээвэрлэх хоолойн голчийг тїїгээр урсах хольцын хурд 1.5-2 м/с
байхаар тооцох ба гэхдээ 50 мм-ээс, хоолойн эргэлтийн радиус нь тїїний голчийг
8-10 дахин авснаас тус тус багагїй байна.
6.217. Станц болон агуулах дотор урвалж тээвэрлэх, буулгах ажлыг
механикжуулсан байна.
6.220. Ус бэлтгэлийн станцад байгууламжийн нэг хэсгийг зогсоох, ослын їед усыг
тойруулж єнгєрїїлэх зорилгоор тойрох шугамын сїлжээийг тєлєвлєнє.
Станцын хоногийн усны зарцуулалт 100мян.м3/хон-оос их їед тойрох шугамын
сїлжээийг тєлєвлєхгїй.
Тайлбар. Тойрох шугам дээрх хаах арматурыг лацадсан байна.
58
БНбД 40-02-06
7. НАСОСНЫ СТАНЦ
7.2. Насосны хийц, тєрєл ба ажлын насосын тоог дамжуулах хоолой, шугам
сїлжээ, тохируулах эзлэхїїн, хоногийн ба цагийн ус хэрэглээний графикууд, гал
унтраах нєхцєл, объектуудыг ашиглалтад оруулах дараалал, насоснуудын
хамтарсан ажиллагааны тооцоо зэргийг їндэслэн тогтооно.
Насосны агрегатын тєрлийг сонгохдоо тохируулах эзлэхїїнийг ашиглахтай
холбоотойгоор тїїний ажиллагааны бїхий л горимын їед гарах илїїдэл тїрэлтийн
хэмжээг хамгийн бага байлгахаар тооцно. Їїний тулд насосны тєрєл ба тоог
єєрчлєх, эргэлтийн тоог єєрчлєн тохируулга хийх, тооцоот хугацааны туршид
тїїний ажлын нєхцлийг єєрчлєхийн тулд насосны ажлын дугуйг нь зорох ба солих
арга хэмжээїїд тооцно.
Тайлбар: 1. Машины зааланд тєрєл бїрийн зориулалттай бїлэг насосууд угсрахыг
зєвшєєрнє. 2. Унд-ахуйн усыг єгч буй насосны станцад хортой ба їнэртэй шингэнийг шахах
насосууд байрлуулхыг хориглоно. Тэгэхдээ гал эсэргїїцэх сїлжээд хєєсрїїлэгч шингэн єгч
насоснуудыг ажиллуулж болно.
7.3. Насосны станцад байх нєєц иж бїрдэлийн тоог нэг тєрлийн бїлэг
насосуудын тоо, дамжуулах хоолой ба шугам сїлжээнд ус єгєх нєхцєл зэргээс
хамааруулж Хїснэгт 32-д заасны дагуу тооцно.
Хїснэгт 32
Нэг бїлэг дэхь Тухайн ангиллын насосны станц
ажлын иж дахь нєєц иж бїрдэлийн тоо
бїрдэлїїдийн тоо
I II III
6 хїртэл 2 1 1
6-9 2 1 -
9-єєс дээш 2 2 -
Тайлбар :
1. Ажлын иж бїрдэлїїдийн тоонд галын насосныхыг мєн оруулна.
2. Нэг бїлэгт байх ажлын иж бїрдэлїїдийн тоо нь галынхаас гадна 2-оос доошгїй
байна. Харин II, III ангиллын насосны станцад ажлын нэг иж бїрдэл угсрахыг зєвшєєрнє.
3. Янз бїрийн тодорхойлолттой нэг бїлэг насосуудыг угсрахдаа насосны станц дахь
нєєц иж бїрдэлийн тоог Хїснэгт 32-д зааснаар авч хамгийн их бїтээлтэй насосыг угсрах ба
хамгийн бага бїтээлтэй насосыг агуулахад хадгална.
4. Галын ба унд-ахуйн ус хангамжийн нэгдсэн сїлжээтэй насосны станц нь єндєр
тїрэлт гаргах галын насосоор тоноглогдсон їед ажлын иж бїрдэлїїдийн тооноос їл
хамааран 1 галын нєєц иж бїрдэлийг тооцно.
5. 5000 хїртэлх оршин суугчтай суурин газарт ус тїгээх насосны станцад 1 цахилгаан
хангамжийн эх їїсвэртэй їед нєєц галын насосныг дотоод шаталтын хєдєлгїїр ба автомат
їїсгїїрээр (аккумлятороор) тоноглоно.
59
БНбД 40-02-06
6. II ангиллын насосны станцад ажлын иж бїрдэлийн тоо нь 10 ба тїїнээс их бол 1
нєєц иж бїрдэлийг агуулахад хадгалахыг зєвшєєрнє.
7. Насосны станцын бїтээлийг 20-30% хїртэл нэмэгдїїлэх зорилгоор єндєр бїтээлтэй
насос сонгон авч болох ба нэмэлт насосыг угсрах нєєц суурийг байгуулна.
7.5. Сорох хоолойн тоо нь насосны станц дахь галын болон бїлэг насосны иж
бїрдэлїїд ба тэдгээрийн тооноос їл хамааран 2-оос доошгїй байх ёстой.
Соролтын нэг хоолой нь I ба II ангиллын насосны станцад тооцоот бїрэн
зарцуулалтыг, III ангиллын насосны станцад тооцоот зарцуулалтын 70%-ыг
нэвтрїїлж байх ёстой.
III ангиллын насосны станцад нэг соролтын хоолой угсрахыг зєвшєєрнє.
7.6. I ба II ангиллын насосны станцад тїрэлтийн хоолойн тоо нь хоёроос цєєнгїй
байх ёстой, харин III ангиллын насосны станцад нэг байхыг зєвшєєрнє.
7.7. Соролтын ба тїрэлтийн хоолойд угсрах хаах арматур нь насосыг засварлах,
солих боломжийг хангахаар байна.
7.8. Тухайн насосны тїрэлтийн хоолойг хаах арматур, їл буцаах хавхлагаар
тоноглох ба насоснууд хооронд хаах арматур угсарна.
Тухайн насосын соролтын хоолой дээр хаах арматур угсрах ба насосыг
ерєнхий сорох коллектор ба дїїргэлтийн сїлжээний дор байрлуулж угсарна.
7.9. Хоолойн голч, арматур ба холболтын хэсгїїдийг хїснэгт 33-д дурдсан усны
хєдєлгєєний хурдны хязгаарт эдийн засгийн тооцооны їндсэн дээр сонгоно.
60
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 33
Насосны станцын хоолой дахь усны урсгалын хурд, м/с
Хоолойн голч, мм
соролтын тїрэлтийн
7.10. Насосны станцын машины заалны хэмжээг 12-р хэсэгт заасан шаардлагын
дагуу тодорхойлно.
7.11. Байгуулалт дээрх станцын овор хэмжээг багасгахын тулд гол нь баруун ба
зїїн эргэлттэй насосуудаар тоноглохыг зєвшєєрнє. Энэ їед ажлын дугуй нь
зєвхєн нэг чигт эргэдэг байх ёстой.
7.12. Соролтын ба тїрэлтийн хоолой дээр тавигдах хаах арматурыг машины
заалны єргєнийг нэмэгдїїлэхгїйгээр байвал насосны станцын барилга дотор
байрлуулна.
7.13. Насосны станц дахь дамжуулах хоолойнууд, мєн машины заалны гаднах
соролтын хоолойг норм дїрэмд заасны дагуу ган хоолойгоор хийж гагнаж
холбохоос гадна насос ба арматуруудтай холбогдох хэсгийг фланцаар холбоно.
7.14. Соролтын хоолой нь норм дїрэмд заасны дагуу насос тал руу 0.005-аас
багагїй налуутай байх ёстой. Дамжуулах хоолойнуудын голч єєрчлєгдсєн хэсэгт
эксцентрик шилжїїрийг хэрэглэнэ.
7.15. Насосны станцын барилга нь гїн буюу хагас гїнд суусан бол ослын їед
насосны иж бїрдэлїїдийг усанд автахаас хамгаалах арга хэмжээ авах хэрэгтэй.
Їїнд :-цахилгаан хєдєлгїїрийг машины заалны шалны тєвшингээс дээш 0.5 м-ээс
багагїй єндєрт байрлуулах,
-ослын їед усыг єєрийн урсгалаараа зайлуулагдах боломжтойгоор
тєлвєлєх,
-ослын їед шавхалт хийх насос тєлєвлєх /энэ їед насосны бїтээлийг
машины заал дахь усны зузаан 0.5 м байх їед 2 цагийн дотор шавхаж
чадахуйцаар сонгох ба нєєц 1 насос тєлєвлєнє/
7.16. Шал ба машины заалан дахь сувгаас усыг зайлуулахын тулд цуглуулах нїх
тал руу тодорхой налуутайгээр тєсєлнє. Насосны доорх сууринд ус зайлуулахад
зориулж тэвш, ховил ба хоолойг хийж єгнє. Хэрэв нїхнээс усыг єєрийн урсгалаар
зайлуулах боломжгїй бол дренажийн насос угсарч єгнє.
7.17. Машины заал нь 20 м ба тїїнээс их гїнд байрласан насосны станцын
ажиллагаа нь автомат горимд байна. Харин 15 м ба тїїнээс их гїнд байвал
тогтмол їйлчлэх ажилтан байх ба тїїнд зориулж цахилгаан шат угсарч єгнє.
7.18. Насосны станцын машины заалны хэмжээ нь 6х9м ба тїїнээс их бол дотор
гал эсэргїїцэх сїлжээээр тоноглох ба тїїний зардал нь 2.5 л/с байна. Мєн
тєхєєрємжийн цахилгаан хєдєлгїїрийн хїчдэл нь 1000в хїртэл бол 2 гар
ажиллагаатай хєєсєн гал унтраагч, дотоод шаталтын хєдєлгїїрийн чадал нь
300л/с хїртэл байвал 4 гал унтраагч, цахилгаан хєдєлгїїрийн хїчдэл 1000в-оос их
ба дотоод шаталтын хєдєлгїїрийн хїчин чадал нь 300л/с-ээс их бол нэмэлт 2
нїїрсхїчлийн гал унтраагч, 250л-ийн багтаамжтай ус хадгалах сав, 2 хэсэг эсгий,
2х2м асбестон хуудас ба ширмэл дэвсгэр байна.
61
БНбД 40-02-06
Тайлбар :
1. Галын краныг насосны тїрэлтийн хоолойд холбож єгнє.
2. Ус олзворлох цооног дээрх насосны станцад гал эсэргїїцэх сїлжээ тєлєвлєх
шаардлагагїй.
7.20. Насосны станцын салангид хэсгїїдэд нь жижиг засвар хийхийн тулд тусгай
ширээг тєлєвлєнє.
7.21. Насосны станцад байгаа дотоод шаталтын хєдєлгїїрт зориулсан машины
заалнаас тусад нь галд тэсвэрлэх хугацаа нь 2 цагаас багагїй шатдаггїй хийцтэй
єрєєнд шингэн тїлшний сав (бензинд 250л хїртэл, дизель тїлшинд 500л хїртэл)
байрлуулахыг зєвшєєрнє.
7.22. Насосны станцад 13-р зїйлд заасны дагуу хэмжих-шалгах тєхєєрємжїїдээр
тоноглоно.
7.23. Гал эсэргїїцэх ус хангамжийн сїлжээний насосны станцыг їйлдвэрийн
барилга дотор байрлуулахыг зєвшєєрнє ба энэ нь хот руу явах гал эсэргїїцэх
сїлжээээс салангид байх ёстой.
8.3. Нэг эх їїсвэрээс ус авч байгаа буюу нэг дамжуулах хоолойг угсрах їед 9.6-д
заасан дамжуулах хоолой дээр гарсан ослыг арилгах хугацаан дахь усны хэмжээг
авч їзэх хэрэгтэй. Хэд хэдэн эх їїсвэрээс усыг авч байх їед осол гарах їеийн
усны эзэлхїїнийг 8.2-д заасан шаардлагыг дагуу бууруулж болно.
62
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 34
Суулгалтын гїнээс хамааран дамжуулах хоолой дээр гарсан
Хоолойн голч, мм ослыг арилгах хугацаа, цаг
400 хїртэл 8 12
400-1000 12 18
1000-аас дээш 18 24
Тайлбар :
1. Заасан хугацааг хоолойн материал ба голч, дамжуулах хоолойг байрлуулах газрын
онцлог, хоолойг угсрах нєхцєл, зам байгаа эсэх, тээвэрлэх арга ба ослыг арилгах
аргаас хамааруулж єєрчилж болох боловч 6 цагаас ихгїй байх ёстой.
2. Ослыг арилгах хугацааг усыг хаах хугацаа ба тїїнийг єгєлтын бууралт 4.4-д заасан
хязгаараас их байх їед нэмэгдїїлэхийг зєвшєєрнє.
3. Ослыг арилгасаны дараа дамжуулах хоолойг ариутгах шаардлагатай бол хїснэгтэд
заасан хугацааг 12 цаг хїртэл нэмэгдїїлж тооцно.
8.6. Нэг хэсгийг (тооцоот зангилаануудын хоорондох) хаахад бусад хэсгээр єгєх
унд-ахуйн хэрэгцээний нийлбэр зарцуулалт нь тооцоот зарцуулалтын 70 %-иас
багагїй ба осол гарсан хэсэг дээр єгч байгаа усны зардал тооцоот зарцуулалтын
25 %-иас багагїй, тухайн хэсэг дэхь чєлєєт тїрэлтийн хэмжээ нь 10 м-ээс багагїй
тус тус байх ёстой.
8.7. Гол тїгээх шугам, дамжуулах хоолойн голч 800 мм ба тїїнээс их буюу нийт
зарцуулалтын 80 %-иас багагїй зардлыг нэвтрїїлж байвал їндэслэлтэй їед бага
голчтой тїр зуурын хэрэглэгчийг холбохын тулд паралель шугам байгуулахыг
зєвшєєрнє,
Замын єргєн 20 м-ээс их їед ус дамжуулах хоолойг замаар хєндлєн
гаргахдаа нєєц хоолой угсрахыг зєвшєєрнє.
Энэ їед галын гидрантыг паралель болон нєєц хоолой дээр угсарна.
Улаан шугамаар хязгаарлагдсан гудамжны єргєн нь 60 м ба тїїнээс их їед
гудамжны хоёр талаар ус дамжуулах сїлжээг угсрах вариантыг сонгоно.
8.8. Ундны усны шаардлага хангахгїй ус єгч байгаа ус дамжуулах сїлжээнд унд-
ахуйн ус дамжуулах сїлжээг холбохыг хориглоно.
63
БНбД 40-02-06
Тайлбар : Онцгой їед эрїїл ахуй, халдвар нян судлалын байгууллагын зєвшєєрєлтэйгээр
ундны усны шаардлага хангахгїй усыг єгєхдєє унд ахуйн нєєц ус дамжуулах хоолойг
ашиглахыг зєвшєєрнє.
8.12. Хий авагчийг агаар цуглуулагчийн хамт дагуугийн зїсэлт дээрх єргєгдєн
нугарсан цэгт угсарна. Агаар цуглуулагчийн голчийг дамжуулах хоолойн голчтой
тэнцїї, єндрийг нь дамжуулах хоолойн голчоос хамааруулж 200-500 мм байхаар
тооцно.
Хэрэв їндэслэлтэй бол адил хэмжээтэй авахыг зєвшєєрнє.
Хаах арматур болон агаар цуглуулагчид холбох хий авагчын голчийг хий
авагчийн богино хоолойн холболтын голчтой адил байхаар тооцно.
Хий авагчын шаардлагат багтаамжыг тооцоогоор олох ба дамжуулах
хоолойгоор єгєгдєх хамгийн их тооцоот зарцуулалтын 4 %-тай тэнцїї байхаар
тооцно.
Агаарын эзэлхїїнийг атмосферийн хэвийн даралттай їед тооцно.
64
БНбД 40-02-06
Хэрвээ дамжуулах хоолойн дагуугийн зїсэлт дээрх єргєгдєн нугарсан цэгїїд
олон биш бол хоёрдугаар болон хамгийн сїїлчийн цэгїїд (усны урсгалын чигээс
хамааруулан авна) дэх хий авагчын нэвтрїїлэх чадварыг тухайн нугарсан цэгээс
доош орших нэгдїгээр болон тїїнээс дээш орших цэгїїд нь 20 м-ээс ихгїй, урт нь
ємнєх хэсгээсээ 1км-ээс ихгїй їед усны хамгийн их тооцоот зарцуулалтын 1%-тай
тэнцїї байхаар тооцно.
Тайлбар : Дамжуулах хоолойн хэсэг нь (дагуугийн зїсэлт дээрх нугарсан цэгийн дараах)
0.005 ба тїїнээс бага налуутай їед хий авагчийг авдаггїй, харин налуу нь 0.005-0.01
байвал дагуугийн зїсэлт дээрх нугарсан цэг дээр хий авагчийн оронд агаар цуглуулагчтай
кран (винтель) угсрахыг зєвшєєрнє.
8.13. Дамжуулах хоолой ба ус тїгээх сїлжээг юїлэх хоолой тал руу 0.001-ээс
багагїй налуутай тєсєллєх ба нэлэнхїйдээ хавтгай гадаргуутай бол налууг 0.0005
хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє.
8.14. Юїлэх хоолойг дамжуулах хоолой болон тїгээх сїлжээний нугарсан цэгїїд,
тїїнчлэн хоолойг угаах усыг гаргах цэгт байрлуулна.
Агаар оруулах ба гаргах тєхєєрємжийн голчийг дамжуулах хоолой ба
сїлжээний хэсгээс усыг 2 цагаас ихгїй хугацаанд зайлуулж чадахуйцаар сонгох
ёстой.
Дамжуулах хоолойг угаахад зориулсан гаргалгаа хоолойн хийцийн тооцоонд
хоолой дахь тооцоот хамгийн их усны хєдєлгєєний хурдыг 1.1 м/с-ээс ихгїй
байхаар тооцно.
Юїлэх болон гаргалгаа хоолой дээр тавигдах хаах арматурт эргїїлгэн
хаалтыг ашигладаг.
Тайлбар : Ус-хийн шахуургаар хамгийн бага хурдтай хєдєлж байгаа хольцыг угаах їед
(хамгийн их даралттай їед) хольцын зардалын эзэлхїїн усны зардалын 10-25 %-тай тэнцїї
байх, усны хєдєлгєєний хамгийн их хурд 1.2-оос багагїй байна.
8.15. Юїлэх хоолой болон гаргалгаа хоолойнуудаас гарах усыг ойролцоо орших
суваг, шуудуунд хаяхаар тєлєвлєнє.
8.16. Галын гидрантыг барилгын хананаас 5 м-ээс ойргїй, замын зорчих хэсгийн
хїрээнээс 2.5м-ээс ихгїй зайд автомашины зам дагуу угсрахаас гадна замын
зорчих хэсэг дээр угсрахыг зєвшєєрнє. Энэ їед ус дамжуулах шугамаас
салбарласан хэсэг дээр галын гидрантыг угсрахыг хориглоно.
Ус тїгээгїїрийн сїлжээн дээр галын гидрантыг тєлєвлєхдєє уян хоолойн
уртаас хамааруулж гадна гал эсэргїїцэх усны зардал 15 л/с ба тїїнээс их їед
хоёр ба тїїнээс их, усны зардал 15 л/с-ээс бага їед нэг, хатуу хучилттай зам дээр
бол 9.30-д зааснаас ихгїй галын гидрантаар барилга байгууламж болон тїїний
хэсгийг хангаж байхаар тєлєвлєнє.
Галын гидрантуудын хоорондох зайг сонгон авсан галын гидрантын хїчин
чадал, нийт гал эсэргїїцэх зардал зэргээс хамааруулан тооцно.
1 м урт уян хоолойд алдагдах тїрэлтийн алдагдалыг дараах томъёогоор
тодорхойлно.
h = 0 .00385 × q г2
Энд : qг-галын урсгалын бїтээл, л/с
Тайлбар :
Суурин газрын хїн амын тоо 50000 хїртэл бол ус тїгээх сїлжээн дээр галын гидрантын
оронд 80 мм-ийн голчтой галын краны босоо шугам угсрахыг зєвшєєрнє.
65
БНбД 40-02-06
-нїх, суваг дотор болон тавцан (тулгуур дээр) дээр байрлуулсан ган
дамжуулах хоолойд,
-хєрсний суулт єгєх болзошгїй нєхцєлд дамжуулах хоолой дээр
тус тус угсарна.
Хєдєлгєєнгїй тулгуур болон компенсаторын хоорондох зайг тїїний хийцээс
хамааруулан тооцоогоор тодорхойлдог. Газар доорх ган хоолойгоор хийсэн
дамжуулах хоолой, тїгээх сїлжээтэй компенсаторыг ширмэн фланцан холболттой
арматуруудыг ашиглан холбоно.
Худгийн хананд ган хоолойг бат бєх бэхлэх, хоолойг тусгай тулгуур угсрах
болон нягт хєрсєнд суулгасан тохиолдолд ширмэн фланцан арматурыг тэнхлэгийн
дагууд їйлчлэх эвдэх хїчдэлээс хамгаалдаг тул компенсатор угсрахгїй байхыг
зєвшєєрнє.
Хєрсєнд хоолойг угсрахдаа ширмэн арматурын ємнє хєдєлгєєнт
холбоосууд (урт углуурга, муфьт гэх мэт) хэрэглэнэ.
Конпенсатор ба хєдєлгєєнт холбоосуудыг дамжуулах хоолойг газар доор
угсрах їед худаг дотор байрлуулна.
8.18. Дамжуулах хоолой болон шугам сїлжээнд задардаг холболттой хаах ба
хамгаалах, тохируулах арматуруудыг хэрэглэнэ.
8.19. Дамжуулах хоолой ба ус тїгээх сїлжээн дээрх хаах арматур нь гар болон
механик удирдлагатай (хєдєлгєєний хэлбэрээс хамааран) байж болно.
Дамжуулах хоолой дээрх хаах арматурыг автоматаар болон алсаас удирдах
їед цахилгаан ба шингэн удирдлагыг хэрэглэнэ.
8.20. Ус авах худгийн їйлчлэх радиусыг 100 м-ээс багагїй байхаар тооцно. Ус
авах худгийн эргэн тойрон 1 м-ийн єргєнтэй, худгаас 0.1 налуутай хаяавч /чулуун,
бетонон гэх мэт/ хийж єгнє.
8.21. Дамжуулах ба тїгээх сїлжээнд тавигдах хоолойн бат бэх шинж чанар ба
материалыг статик тооцоо, тээвэрлэх ус, хєрсний шинж чанар тїїнчлэн усны
найрлагад тавигдах шаардлага, дамжуулах хоолойн ажиллах нєхцєл зэргээс
хамааруулан сонгоно.
Тїрэлттэй дамжуулах хоолой ба шугам сїлжээнд металл биш (тїрэлтэй
тємєр бетон, тїрэлттэй асбестоцементэн, хуванцар гэх мэт) хоолой сонгож болно.
Тодорхой їндэслэлтэй бол металл биш хоолой авахгїй байж болно.
Ширмэн тїрэлттэй хоолойг суурин газар, їйлдвэрийн газар, хєдєє аж ахуйн
їйлдвэр зэрэг газруудад шугам сїлжээнд угсрахыг зєвшєєрнє.
Ган хоолойг доорх тохиолдлуудад хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Їїнд :
тухайн хэсэг дээрх тооцоот дотоод даралт нь 1.5 МПа (15кгс/см2)-аас их їед,
гуу, жалга, суваг, хаалт, саадыг дайран єнгєрїїлэх болон авто ба тємєр
замыг хєндлєн гаргахын тулд,
ариутгах татуургын сїлжээ унд-ахуйн ус дамжуулах хоолойтой огтлолцох
хэсэгт,
хонгил дотор ба тулгуурт тавцан дээгїїр, авто замаар, гїрэн дээгїїр
дамжуулах хоолой угсрах їед тус тус зєвшєєрнє.
Ган хоолойн ханын зузааныг зэрэглэлээр нь мєн дамжуулах хоолойн
ажиллах нєхцєлєєс нь хамааруулж тооцоогоор олж болно. (Гэвч 2 мм-ээс багагїй
байна)
Тємєр бетон ба асбестоцементон дамжуулах хоолой хэрэглэхдээ металл
холбох хэрэгсэл хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
Унд–ахуйн ус хангамжийн сїлжээд хэрэглэх хоолойн материал нь 1.3-д
заасан шаардлагыг хангаж байх ёстой.
66
БНбД 40-02-06
8.22. Хоолой дахь тооцоот дотоод даралтын утгыг гидравлик цохилтын їеийн
даралтын ихсэлт ба гидравлик цохилтын їед цохилтын эсрэг арматуруудын
їйлчлэлээс їїсэх даралтын ихсэлтыг тооцоогїй, мєн энэ даралт нь хоолой дээрх
хамгийн их їйлчлэл болон бусад ачаалалуудтай (8.26-д заасан) холбоотой бол
дамжуулах хоолойн янз бїрийн хэсгїїдийн уртын дагуух ашиглалтын їеийн
даралтын боломжит хамгийн их утгатай тэнцїї байхаар тооцно.
Статик тооцоогоор хоолойд їйлчлэх тооцоот дотоод даралт ба хєрсний
даралт, тїр зуурын ачаалал, хоолойн єєрийн жин, тээвэрлэж байгаа шингэний
жин, вакуум їїсэх їеийн агаарын даралт, хєрсний уснаас їзїїлэх гидростатик
даралт зэргийг тодорхойлдог.
Дамжуулах хоолой ба тїїний хэсгїїдийг зэрэглэлээс нь хамааруулж доорх
байдлаар ангилж болно. Їїнд :
1- усаар найдвартай хангах I ангиллын объектуудад, мєн I, II ангиллын
тємєр ба авто зам, гуу, жалга, суваг, хаалт, саадыг дайран єнгєрч байгаа
бїс дэх дамжуулах хоолойн хэсгїїдэд болон осол бий болох хэсэгт, II, III
ангиллын усаар найдвартай хангах шаардлагатай объектуудад тус тус
хэрэглэх дамжуулах хоолойнууд,
2- II ангиллын усаар найдвартай хангах объектууд (I ангилалд ороогїй),
тїїнчлэн сайжруулсан хучилттай авто замын доогуур тавигдах дамжуулах
хоолойн хэсэгт, найдвартай усаар хангах III ангиллын объектуудад тус тус
хэрэглэх дамжуулах хоолойнууд,
3- усаар найдвартай хангах III ангиллын объектуудад болон їлдсэн бусад
хэсгїїдэд хэрглэгдэх дамжуулах хоолойнууд
Хоолойн тооцоонд ажиллах нєхцєлийн коэффициентыг тооцдог ба дараах
томъёогоор олно.
m c = m1 × m 2 / g п
Энд :
m1-хоолойг хийсний дараа тїїний тэсвэрлэлтийг богино хугацааны
туршилтаар тооцсон коэффициент.
m2-ашиглалтын їйл явц, хоолойн эдлэгдсэн хугацаа зэргээс хамаарч
зэврэлт болон элэгдэлд орсноос хоолойн бат бєхийн бууралтыг тооцсон
коэффициент.
gп-гїйцэтгэх їїргийн зэрэглэлээс хамаарч дамжуулах хоолойн хэсгийн
ангилалыг тооцсон найдваршилтын коэффициент.
67
БНбД 40-02-06
· ширмэн хоолойд - їйлдвэрийн шалгах даралтыг 0.5 дахин єсгєж авна,
· тємєр бетон ба асбестоцементэн хоолойд – гадна ачаалалгїй байх їед
хоолойн ангилалд тохирсон техникийн нєхцєл болон стандартын
шаардлагын дагуу статик даралтаар авна,
· ган ба хуванцар хоолойд – дотоод тооцоот даралтыг 1.25 дахин єсгєж авна,
8.25. Тїр зуурын ачааны тєрлийг дор дурдсан байдлаар тооцно. Їїнд :
Тємєр замын шугамын дор байрлах дамжуулах хоолойд: -тухайн тємєр
замын ангилалд тохирох ачаагаар,
Авто замын дор байрлах дамжуулах хоолойд: давхар дугуйтай автомашин
болон бул дугуйтай тээврийн хэрэгсэлїїдийн дамжуулах хоолой дээр
їйлчлэх хамгийн их хїчээр,
Автомашин, тээврийн хэрэгсэл явж болохуйц байрлалд байрлах
дамжуулах хоолойд: -давхар дугуйтай автомашин болон тємєр замаар явдаг
тээврийн хэрэгслэлїїдийн дамжуулах хоолой дээр їйлчлэх хамгийн их
хїчээр
Автомашин, тээврийн хэрэгсэл явж болохгїй байрлалд байрлах
дамжуулах хоолойд: -нэгэн жигд хуваарилагдах ачааг 5 кПа (500 кгс/м2)
тэнцїї байхаар тус тус тооцно.
8.26. Гидравлик цохилтын їед їїсэх даралтын ихсэлтийг тооцсон їед дамжуулах
хоолойн тооцоог хийхдээ гадна ачааг давхар дугуйтай автомашины ачааллаас
ихгїйгээр тооцно.
8.27. Гидравлик цохилтын їед їїсэх даралтын ихсэлтийг тооцоогоор олох ба
тїїний їндсэн дээр хамгаалах арга хэмжээнїїдийг тооцно.
Гидравлик цохилтоос ус хангамжийн сїлжээийг хамгаалах арга
хэмжээнїїдийг дор дурдсан байдлаар тооцно. Їїнд :
Бїлэг болон хамтын ажиллагаатай насосуудыг гэнэт унтрахаас сэргийлж
тєвийн цахилгаан хангамжид холбосон байх,
Хамтын ажиллагаатай насоснуудаас нэгийг нь унтраахад тїїний тїрэлтийн
шугам дээрх хаалт хаагдаж байх,
Насосыг ажиллуулж эхлэх їед тїрэлтийн шугам дээрх хаалт нь нээлттэй
байх ба їл буцаах хавхлагаар тоноглогдсон байх,
Гол дамжуулах хоолойг хаах їед тїїний салангид хэсгїїд механикаар
хаагдаж байх,
Усыг хаах арматурын нээгдэх хаагдах процесс нь богино хугацаанд явагддаг
байх.
8.28. Насосыг гэнэт унтраах ба асаах їед їїсэх гидравлик цохилтоос хамгаалах
арга хэмжээнїїдийг дор дурдсан байдлаар тооцно. Їїнд :
68
БНбД 40-02-06
-агаарыг нєєцлєх ба гаргахын тулд дамжуулах хоолой дээр хавхлагуудыг
угсарч єгнє.
-нээгдэлт ба хаагдалтыг тохируулах їл буцаах хавхлагийг насосны
тїрэлтийн хоолой дээр угсарна.
-дамжуулах хоолой дээр їл буцаах хавхлагуудыг угсрах, их биш статик
тїрэлттэй салангид хэсгїїдээс дамжуулах хоолойг салгах,
-насосыг бїрэн зогссон ба чєлєєт эргэлт хийж байх їед эргэлтийн
чиглэлийнх нь дагуу насосоос усыг зайлуулна.
-дамжуулах хоолойн эхэнд (насосны тїрэлтийн хоолой дээр) гидравлик
цохилтын процессыг сарниулах агаар-усны камерийг /колпак/ угсарч єгнє.
Тайлбар : Гидравлик цохилтоос хамгаалах дор дурдсан арга хэмжээнїїдыг авахыг
зєвшєєрнє. Їїнд :
· хамгаалах хавхлаг ба унтраах хавхлагуудаар тоноглох,
· тїрэлтийн хоолойгоос сорох хоолой руу усыг зайлуулах,
· дамжуулах хоолой дахь усны хїчтэй урсгалыг таслах боломжтой хэсэгт усны
оруулга хийх,
· даралтын ихсэлт зєвшєєрєгдєх дээд хязгаараас хэтрэх їед хєшїїн диафрагм
угсрах,
· ус тїрэлтийн багана угсрах,
· эргэлтийн массны инерц ихтэй насосны хєдєлгїїрїїдийг ашиглах,
69
БНбД 40-02-06
8.34. 300мм ба тїїнээс дээш голчтой ган дамжуулах хоолой болон ус тїгээх
сїлжээний дотор гадаргууг зэврэлтээс хамгаалахын тулд элс-цементэн зуурмаг,
будаг, цайр зэргээр бїрж єгнє.
8.35. Хоолойн гадаргууг бетон элс-цементээр бїрж зэврэлтээс хамгаалж болно.
8.36. Тэнэмэл гїйдэлтэй газар гангийн шинж чанараас хамаарч хоолойг
зэврэлтээс хамгаалахын тулд тємєр бетон хийцийг заавар шаардлагын дагуу
хийнэ.
8.37. Ган хоолойг бїрсэн бетон нь хэвийн бус нягттай бол онгорхой нїх сївийн
зєвшєєрєгдєх єргєн 0.2 мм, хэвийн нягттай їед 0.1 мм тус тус байна.
8.38. Ган, тємєр бетон болон бусад тєрлийн дамжуулах хоолойнуудад зэврэлтээс
хамгаалах цахилгаан химийн аргыг тєсєллєхдєє цахилгааныг тасралтгїй
дамжуулж байх арга хэмжээ авах хэрэгтэй.
8.39. Цахилгаан химийн арга хэрэглэсэн тохиолдолд хэмжих шалгах багажыг
байрлуулна.
8.40. Цахилгаан химийн аргаар хоолойг хамгаалах їед туйлын потенциалын утгыг
зэс-сульфатийн электродтой харьцуулах замаар тодорхойлно. Энэ їед туйлын
потенциалын утга 0.85 В-оос багагїй, зэс-сульфатийн электродтой харьцуулсан
харьцаа 1.2 В-оос ихгїй байна.
8.41. Хоолойн суулгалтын гїнг тїїний ёроол хїртэлх зайгаар тодорхойлох ба
хєрсний температур тэг болох тооцоот хамгийн их гїн дээр 0.5 м-ийг нэмж тооцно.
Дамжуулах хоолойг зєвшєєрєгдєєгїй температурын бїсэд угсрах болон
хоолойн материал ба элементїїдийг тулгаж холбохдоо хїйтэн эсэргїїцэх
шаардлагыг маш сайн хангах ёстой.
Тайлбар : Хоолойг бага суулгалтын гїнд дор дурдсан арга хэмжээнїїдийг авсан
тохиолдолд зєвшєєрнє. Їїнд :
· дамжуулах хоолой дээр тоноглогдсон арматурууд хєлдєхєєс,
· хоолойн дотор гадаргуу дээр мєсжилт їїссэнээс дамжуулах хоолойн нэвтрїїлэх
чадвар буурахаас,
· хоолойг холбох материал нь хєрсний деформаци ба температурын хїчдэлд орох, ус
хєлдєсны улмаас хоолой болон холбох хэрэгсэл эвдрэхээс,
· дамжуулах хоолойн салбарлаж ус єгч байгаа хэсэгт мєсєн бєглєє їїсэх болон
дамжуулах хоолойн холбоос гэмтэх
зэргээс хамгаалсан тохиолдолуудад тус тус зєвшєєрнє.
8.42. Хєрсний температур тэг болох тооцоот гїнийг байрлах гадаргуугаас (цасан
бїрхїїлийн тогтоц, сайжруулсан хучилтай замын байршил гэх мэт) нь хамааруулж
тооцох ба тухайн районд дамжуулах хоолойг ашиглаж байсан туршлага,
хєлдєлтийн гїнийн талаар хїйтэн болон бага цастай євєл хийсэн бодит ажиглалт
судалгаан дээр їндэслэн тодорхойлно.
Хэрэв хєрсний температур тэг болох їеийн гїний талаарх ажиглалт
судалгаа байхгїй, газар дээр нь хэмжих боломжгїй бол дулаан техникийн
тооцоогоор тодорхойлно.
8.43. Зуны цагт усыг халахаас урьдчилан сэргийлэхын тулд унд-ахуйн усны
дамжуулах хоолойн суулгалтын хамгийн бага гїнийг (хоолойн дээд ирмэгээс) 0.5
м-ээс багагїй байхаар тооцно. Ус тїгээх сїлжээний хэсгїїд болон дамжуулах
хоолойн суулгалтын гїнийг дулаан техникийн тооцооны їндсэн дээр бага гїнд
суулгаж болно.
70
БНбД 40-02-06
8.44. Газар дор угсрах ус тїгээх сїлжээ болон дамжуулах хоолойн суулгалтын
гїнийг тодорхойлохдоо газар дээрх байгууламж болон хийц эдлэлїїдтэй
огтлолцох нєхцєл ба тээврийн хэрэгсэлийн ачаанаас їзїїлэх нєлєє зэргийг тооцох
ёстой.
8.45. Ус тїгээх сїлжээ болон дамжуулах хоолойн голчийг сонгохдоо осол гарсан
їед тухайн хэсгийг салгахад бусад хэсэг ажиллаж байхаар тооцох ба мєн техник
эдийн засгийн тооцоог їндэслэнэ.
Дамжуулах хоолойн голчийг галын, ахуйн ба їйлдвэрийн нэгдсэн сїлжээтэй
їед 100 мм-ээс багагїй, хєдєєгийн суурин газрын ахуйн хэрэглээний ус
хангамжийн сїлжээд 75 мм-ээс багагїй байхаар тус тус тооцно.
8.46. Дамжуулах хоолойгоор умбуур бодис, хаг єнгєр агуулаагїй, тїргэн
зэврїїлэх шинж чанаргїй усыг тээвэрлэх їеийн тїрэлтийн алдагдалыг
тодорхойлохдоо хоолойн элэгдэх эрчмээс хамааруулан гидравлик налуугээр
тодорхойлно. (Хавсралт 10-д зааснаар)
8.47. Одоо байгаа дамжуулах хоолой ба шугам сїлжээний хувьд техник эдийн
засгийн тооцооны їндсэн дээр бодит тїрэлтийн алдагдлыг авахыг зєвшєєрнє.
8.48. Одоо байгаа ус хангамжийн сїлжээийг дахин хийх болон шинээр тєсєллєх
їед шалгах зорилгоор шугам сїлжээ болон дамжуулах хоолойн хэсгїїд дээр
дамжуулах хоолойн гидравлик эсэргїїцлийг сїлжээний хувьд тодорхойлохын тулд
тусгай тоног тєхєєрємж суурилуулж болно.
8.49. Ерєнхий тєлєвлєгєєн дээр байрлах дамжуулах хоолойн шугамын байрлал,
мєн огтолцох їед хоолойн гадна гадаргуугаас байгууламж ба инженерийн шугам
сїлжээ хїртэлх болон байгуулалт дээрх хамгийн бага зайг СНиП II-89-80*-д
зааснаар тооцно.
8.50. Олон биш дамжуулах хоолойг зэрэгцээ угсрах їед (одоо байгаа дээр нэмэх
ба шинээр) байгуулалт дээрх хоолойн гадна гадаргуунуудын хоорондох зай нь
осолын їед нэг хоолой зэргэлдээ дамжуулах хоолойд їзїїлэх нєлєєллєєс
хамгаалах шаардлага, зохион байгуулах ажил болон дор дурдсан нєхцєлїїдээс
хамаарна. Їїнд :
-хоолойн материал, дотор даралт ба геологийн нєхцєл зэргээс хамааруулан
8.2-р хэсэг, хїснэгт 35-д заасан ус хэрэглэгчид єгєх усны бууралтын
зєвшєєрєгдсєн хэмжээ ,
-хадан хєрсєнд хоолойг угсрахын тулд 9.6-р хэсэг, хїснэгт 35-д заасан
шаардлагын дагуу ус єгєлтийн тасалдал болон зєвшєєрєгдєх хэмжээ,
-нєєц эзэлхїїн дамжуулах хоолойн тєгсгєлд байрласан эсэх зэрэг болно.
Барилгажилттай талбайд угсрах дамжуулах хоолойн хэсгїїд хоорондын
хэмжээ ба дамжуулах хоолойн салангид хэсгийн трасс дээрх хэмжээ, хїснэгт 35-д
заасан їйлдвэрийн газрын байрлал дээрх зайг ослын їед ажиллах нэг хоолой
зэргэлдээх дамжуулах хоолойд нєлєєлєх боломж, угсралтын бусад аргуудыг
хэрэглэж байгаа їед болон зохиомол саадаас болж хоолойг хонгил, гэрэнд угсрах
їед багасгахыг зєвшєєрнє.
Дамжуулах хоолойн хоорондох зайг дээр дурдсанаар авсан їед энэ нь
засварын їед болон угсрах їед ажиллах боломжоор хангахуйц байх ёстой.
8.51. Дамжуулах хоолойг хонгилд угсрах їед хоолойн ханаас хашлага хийцийн
дотор гадаргуу ба бусад дамжуулах хоолойн хана хїртэлх зайг 0.2м-ээс багагїй
байхаар тооцно. Дамжуулах хоолой дээрх тєхєєрємж болон арматуруудаас
хашлага хийц хїртэлх зайг 8.62-р хэсэгт зааснаар тооцно.
71
БНбД 40-02-06
8.52. Ерєнхий шугам сїжээний I, II, III –р ангиллын тємєр замын доогуур, I, II
ангиллын авто замын доогуур гарах дамжуулах хоолойг гэрэнд хийнэ.
Їндэслэлтэй їед дамжуулах хоолойг хонгилд угсрахыг зєвшєєрнє.
Бусад авто болон тємєр замын доогуур гэргїй угсрахыг зєвшєєрнє.
Тайлбар : Тємєр замын гїїр ба газар доорх гарц, зам дээгїїрх явган хїний гїїр, тємєр зам,
авто зам, явган хїний хонгилд дамжуулах хоолой угсрахыг мєн ус зайлуулах хоолой
угсрахыг хориглоно.
8.53. Тємєр замын рельсын ёроолоос ба авто замын хучилтаас хоолой, хонгил
болон гэрний дээд тал хїртэлх зайг СНиП II-89-80*-д зааснаар авах ёстой.
Ухахад хїндрэлтэй хєрсєнд хєндлєн гарах дамжуулах хоолойн гїнийг
тухайн хєрсний хєлдєлтийн анхны єгєгдлїїдийн їндсэн дээр дулаан техникийн
тооцоо хийж тодорхойлох ёстой.
Хєрсний хэлбэр
Дунд зэргийн
ширхэгтэй элс,
нарийн элс,
тоосонцор элс,
Том ширхэглэлтэй
шавар элс,
Хадан хєрс, элс-хайрга, том
шаварлаг хєрс,
ширхэгтэй элс, шавар
ургамалын
Хоолойн материал Голч, мм їлдэгдэлтэй
холилдсон хєрс,
нягтарсан хєрснїїд
Даралт, МПа (кгс/см2)
Тайлбар :
1. Янз бїрийн тївшинд дамжуулах хоолойг параллель угсрахдаа таблицад заасан утгыг хоолойг суулгах
тэмдэгтээс эхлэн тооцно.
2. Харин хоолойн материал ба голч нь ялгаатай дамжуулах хоолойнуудын хувьд хоолойн гадаргуугаас
тооцно.
8.54. Байгуулалт дээрх зайг хоолойн гэрийн ирмэгээс, хэрэв тїїний тєгсгєлд
худаг угсарсан їед худгийн гадна ханын гадаргуугаас дор дурдсан хэмжээгээр
тооцно. Їїнд :
-тємєр замыг огтлох їед замын тэнхлэгээс 8 м-ээс, овоолсон шорооны
сууриас 5 м-ээс, ухсан нїхний амсар ба ариутгах татуургын
байгууламжуудын (суваг, шуудуу, ховил гэх мэт) ирмэгээс 3 м-ээс,
-автомашины замыг огтлох їед овоолсон шорооны суурь ба газрын
давхаргын мєр, ухсан нїхний амсар, шуудууны амсар болон бусад ариутгах
татуургын байгууламжуудаас 3 м-ээс
багагїй байхаар тус тус тооцно.
Мєн байгуулалт дээрх зайг хоолойн гэр ба хонгилын гадна гадаргуугаас дор
дурдсан байдлаар тооцно. Їїнд :
сїлжээтэй холбогдох тулгуур хїртэл 3 м-ээс,
цахилгаанжуулсан замын рельсын кабелийн їзїїрийн холбогдох хэсэг ба
дєрєвлєгч, сум хїртэл 10 м-ээс,
72
БНбД 40-02-06
гїїр, ус зайлуулах хоолой, хонгил, ба бусад зохиомол байгууламжууд хїртэл
30 м-ээс
багагїй байхаар тус тус тооцно.
Тайлбар : Хоолойн гэр (хонгил)-ийн ирмэгээс орших зай нь хот хоорондыг холбосон замын
дагуух кабель, дохио гэх мэтийн байрлалаас хамаарна.
8.55. Хоолойн гэрний дотор голчийг угсралтын ажлаас хамааруулан дор дурдсан
байдлаар тооцно. Їїнд :
-Ил аргаар бол дамжуулах хоолойн гадна хамгийн их голчийг 200 мм-ээр
ихэсгэж,
-Далд аргаар бол СНиП III-4-80*-д зааснаар дамжуулах хоолойн голч ба
хєндлєн гарах зайнаас хамааруулан тооцно.
Тайлбар : Нэг гэр ба хонгил дотор олон биш дамжуулах хоолой угсрахыг болон бусад
дамжуулах хоолой, цахилгааны болон холбооны кабель зэргийг хамтад нь байрлуулахыг
зєвшєєрнє
8.56. Тємєр замын дээгїїр хєндлєн гарах дамжуулах хоолойг 8.54 ба 8.58-д
заасан шаардлагын дагуу тооцоо хийж тусгай тавцан дээр гэрэнд байрлуулах
ёстой.
8.57. Цахилгаанжуулсан тємєр замыг огтлох їед тэнэмэл гїйдэлээс болж хоолой
зэврэлтэнд орохоос хамгаалах арга хэмжээг авсан байх ёстой.
8.58. Ерєнхий шугам сїлжээний I, II, III –р ангиллын тємєр зам мєн I, II ангиллын
авто замыг хєндлєн гарах гарамуудыг тєсєллєхдєє дамжуулах хоолой эвдрэх їед
зам доогуураа усанд автах болон эвдэрхээс сэргийлэх арга хэмжээг авах ёстой.
Энэ їед тємєр замын доогуур хєндлєн гарах дамжуулах хоолой дээр норм
дїрмийн дагуу худаг, хаах арматурыг угсарна.
8.59. Тємєр ба авто замыг дайран єнгєрєх гарцыг тєсєллєхдєє холбогдох албан
газруудаас заавал зєвшєєрєл авах ёстой.
8.60. Дамжуулах хоолой голыг дайран гарах їед дюкерын шугамын тоо нь 2-оос
багагїй байх ёстой. Нэг шугамыг хаасан байхад нєгєє шугам нь тооцоот усны
зарцуулалтыг 100% хангаж байх ёстой. Дюкерын шугамыг механик эвдрэлээс
хамгаалсан, зэврэлтын эсрэг хїчитгэсэн тусгаарлалт хийсэн ган хоолойгоор хийнэ.
Усан замд ашиглагддаг голд дюкерыг тєсєллєхдєє холбогдох газраас нь
заавал зєвшєєрєл тооцно.
Дамжуулах хоолойн усан доорх хэсгийг угсрах гїн нь хоолойн дээд талаас
голын ёроол хїртэл 0.5м-ээс багагїй байх ёстой. Харин усан замд ашигладаг
голын хувьд 1м-ээс багагїй байна. Ингэхдээ голын эргийн эвдрэл, угаагдал,
єєрчлєлт зэргийг тооцсон байна.
Дюкерын шугамуудын хоорондын зай нь 1.5 м-ээс багагїй байна.
Дюкерыг тодорхой налуутай угсрах ба тїїнийг хэвтээ чиглэлд 200-аас ихгїй
байхаар тооцно.
Дюкерын хоёр талд худаг угсарч єгєх ба холболтын болон хаах арматураар
тоноглоно.
Дюкерын худгийн тэмдэгийг тєсллєхдєє 5%-ын ханамжтай байх їеийн голын
усны хамгийн их тївшингєєс дээш 0.5м-т байхаар авах ёстой.
8.61. Дамжуулах хоолойнуудыг муфт болон бурзант холбоосыг ашиглан холбосон
їед эргэлтэн дээр нь заавал тулгуур хийж єгнє.
Гагнасан дамжуулах хоолой дээр тулгуурыг худаг доторх эргэлт болон
босоо хавтгай дээр 300 ба тїїнээс их эргэлт гаргасан газруудад угсарна.
73
БНбД 40-02-06
Тайлбар : Бурзант болон муфтэн холболттой дамжуулах хоолой дээр эргэлт нь 100 хїртэл,
ажлын даралт нь 1 МПА (10 кгс/см2) хїртэл байвал тулгуургїй байж болно.
8.62. Худгийн дотор гадаргуу хїртэлх хамгийн бага зайнуудыг дор дурдсан
байдлаар тооцно.
Їїнд :
-хоолойн ханаас: хэрэв хоолойн голч 400 мм хїртэл байвал 0.3 м, 500-600
мм байвал 0.5 м, 600 мм-ээс их бол 0.7 м,
-фланцын гадаргуугаас: хоолойн голч 400 мм хїртэл байвал 0.3 м, 400 мм-
ээс их бол 0.5 м,
-бурзангийн ирмэгээс эсрэг хана хїртэл: хоолойн голч 300 мм хїртэл
байвал 0.4 м, 300 мм-ээс их бол 0.5 м,
-хоолойн доод талаас ёроол хїртэл: хоолойн голч 400 мм хїртэл байвал
0.25 м, 500-600 мм бол 0.3 м, 600 мм-ээс их бол 0.35 м,
-хєдєлгєєнт голтой хаалтны голны дээд їзїїр хїртэл 0.3 м, хєдєлгєєнгїй
голтой хаалтны хїрд хїртэл 0.5 м,
[ К / (К -1)
]
Wз = Q хон.мах × 1 - К н + (К ц - 1) × (К н / К ц ) н ц , м3 (33)
Энд :
Qхон.мах- хамгийн их ус хэрэглээтэй хоногийн усны зардал, м3/хон
Кн- насосны станцаас хамгийн их цагийн усыг єгч байх їеийн
зохицуулах эзэлхїїн ба хамгийн их ус хэрэглээтэй хоногийн цагийн дундаж
зарцуулалттай їе дэхь ус дамжуулах сїлжээний зохицуулах эзэлхїїний
харьцаа,
Кц-цагийн жигд бишийн коэффициент, їїнийг цагт авах хамгийн их
зарцуулалтыг хамгийн их хэрэглээтэй хоногийн цагийн дундаж
зарцуулалтад харьцуулж олно.
Цагт авах хамгийн их усны зарцуулалтыг зохицуулах эзэлхїїнээс
авахгїйгээр шууд хэрэглэгчид єгч байвал тїїнийг цагийн хамгийн их ус
хэрэглээтэй тэнцїї гэж тооцно.
74
БНбД 40-02-06
Цагт авах хамгийн их усны зарцуулалтыг зохицуулах эзэлхїїнээс насосаар авч ус
дамжуулах шугам сїлжээнд єгч байвал тїїнийг насосны станцын цагийн хамгийн
их бїтээлээр тодорхойлно.
Ус бэлтгэх станц дээрх эзэлхїїнд 6.117-д зааснаар шїїлтїїрийг угаах
нэмэлт усыг тооцож єгнє.
Тайлбар :Хэрвээ їндэслэлтэй бол эзэлхїїнд хоногийн ус хэрэглээний жигд биш байдлыг
тохируулах усны эзэлхїїн авахыг зєвшєєрнє.
9.6. Нэг дамжуулах хоолойгоор ус єгєх їед дор дурдсан эзэлхїїнїїдийг тооцно.
Їїнд :
- дамжуулах хоолойд осол гарсан їед (8.4-д заасан) унд ахуйн усны
хэрэгцээнд єгч байгаа усны буюу тооцоот цагийн дундаж ус хэрэглээний 70
%-ийг, їйлдвэрлэлийн хэрэгцээний усыг ослын графикаар хангахуйц ослын
усны эзэлхїїнийг авна,
- 9.4-д заасны дагуу гал унтраах усан дээр нэмж нэмэлт усны эзэлхїїнийг
тооцно.
Тайлбар :
1. Ослын усны эзэлхїїнийг сэргээх хугацааг 36-48 цагаар тооцно.
2. Ослын усны эзэлхїїнийг нєєц насосыг ашиглах болон ус хэрэглээг багасгах замаар
сэргээнэ.
3. Гал унтраах зардал дээрх нэмэлт усны эзэлхїїнийг суурин газрын оршин суугчдын
тоо нь 5000 хїн хїртэл ба дамжуулах хоолойн урт нь 500 м-ээс их биш байвал мєн
їйлдвэрийн газар болон хєдєє аж ахуйн їйлдвэрийн гадна гал унтраах усны
зарцуулалт нь 40 л/с-ээс их биш бол тооцохгїй байж болно.
75
БНбД 40-02-06
9.10. Унданд хэрэглэгдэх усны эзэлхїїнийг аюулгїй байлгах їїднээс галын ба
ослын усны эзэлхїїнийг 48 цагаас илїї хугацаанд хадгалах ёсгїй.
Тайлбар : Хэрэв їндэслэл байвал эзэлхїїны саван дахь ус хадгалах хугацаа 3-4 хоног
хїртэл байхыг зєвшєєрнє. Энэ їед эргэлтийн насоыг тєлєвлєх ба тїїний бїтээлийг ус
хангамжийн эх їїсвэрээс усыг єгєхєєр тооцох ба эзэлхїїний байгууламжид усыг 48 цагаас
ихгїй хугацаанд хадгалагдана гэсэн нєхцєлєєр тодорхойлох ёстой.
9.11. Усан сангууд болон ус тїрэлтийн багананы хийцийг 14.18-д зааснаар тооцно.
76
БНбД 40-02-06
Халиах хоолойг задгай сувагт холбох їед дамжуулах хоолойн тєгсгєл дээр
шилбэ хоорондын зай нь 10 мм байх сараалж угсрах шаардлагатай.
Юїлэх хоолойг єєрийн урсгалаар нь явуулах боломжгїй буюу їр ашиггїй
їед усыг зайлуулах насос угсарна.
9.18. Эзэлхїїний байгууламж дахь усны тївшний байрлал єєрчлєгдєх їед
оруулах ба гаргах агаар, тэрчлэн галын ба ослын эзэлхїїнийг хадгалахын тулд
усан сан дахь агаарыг солилцуулах, агаарыг 80 мм. у.б хїрэхэд гаргах боломжтой
агаар сэлгэлтийн тєхєєрємжийг тооцно.
Усан сан доторх хамгийн их тївшнээс тавцан ба хучилтын хавтангын доод
тал хїртэлх агаарын зайг 200-300 мм байхаар тооцно. Тавцангийн тулгуур ба дам
нуруу усанд автсан байж болох ба энэ нь нийт гадаргуугийн дагууд агаар
солилцуулах нєхцєлийг хангаж байх ёстой.
9.19. Тагийг ус авах, ус єгєх, халиах хоолойнуудын тєгсгєлийн ойролцоо
байрлуулна. Ундны усанд зориулсан усан сан дотор жийрэгтэй таг нь лацадах ба
тїгжихэд зориулагдсан хийцтэй байх ёстой. Усан сангийн тагийг хучилтаас дээш
0.2 м-ээс багагїй єндєрт байрлуулна.
Ундны усанд зориулсан усан сангийн бїх тагнууд нь бїрэн битїїмжлэлийг
хангасан байх ёстой.
9.20. Єндєр даралттай галын сїлжээтэй їед тїрэлтэт усан сан ба ус тїрэлтийн
цамхагийн тоноглолууд нь автомат ажиллагаатай байх ба тэдгээр нь галын
насосыг ажиллуулах їед нээгдэх нєхцєлийг хангасан байх ёстой.
Усан сан
9.21. Нэг дамжуулгатай нийт усан сангийн тоо нь нэг зангилаанд 2-оос багагїй
байна.
Усан сангуудын хувьд зангилаан дахь галын, ослын ба зохицуулах
эзэлхїїнїїдийн дээд ба доод тївшин нь нэгэн адил байх ёстой.
Нэг усан санг хаах їед нєгєєд нь галын ба осолын усны эзэлхїїний 50%-иас
багагїй нь хадгалагдаж байх ёстой.
Усан сангийн тоноглолууд нь тухайн усан санг хоослох ба ажиллуулахад
хамааралгїй байх нєхцєлийг хангасан байна.
Галын ба осолын эзэлхїїн байхгїй їед нэг усан сан байгуулахыг
зєвшєєрнє.
9.22. Усан сан дахь хаалтны хоргоны хийц ба усан сангуудын хийцэд хєшїїн
холбоос байх ёсгїй.
Ус тїрэлтийн цамхаг
77
БНбД 40-02-06
Галын усан сан ба цєєрєм
9.27. Галын усны эзэлхїїнийг тусгай усан сан ба задгай цєєрємд хадгалахыг 2.11-
ын тайлбар 1-д зааснаар суурин газар ба їйлдвэрийн газарт зєвшєєрнє.
9.28. Усан сан ба цєєрмийн галын эзэлхїїнийг 2.13-2.17, ба 2.24-д зааснаар гал
унтраах хугацаа ба тооцоот усны зарцуулалтаас хамааруулан тодорхойлно.
Тайлбар :
1. Задгай цєєрмийн эзэлхїїнийг тооцохдоо усны хєлдєх болон уурших нєхцєлийг
харгалзана. Задгай цєєрмийн амсар нь усны тївшингєєс дээш 0.5 м-ээс багагїй байх ёстой.
2. Галын усан сан, цєєрєм ба хїлээн авах худагт 14.6-д зєвшєєрснєєр галын машин
чєлєєтэй орж гарах хатуу хчилттай зам байх ёстой.
3. Галын усан сан ба цєєрмийг ГОСТ 12.4.009-83-д зааснаар байрлуулна.
9.29. Галын усан сан ба цєєрмийн тоог 2-оос багагїй байхаар авах ёстой. Энэ їед
нэг усан сан ба цєєрєм нь гал унтраах усны эзэлхїїний 50 %-ийг хадгална.
Галын усан сан ба цєєрмийн хоорондох зайг 9.30-д зєвшєєрсєнєєр авах ба
энэ їед хоёр зэргэлдээ усан сан ба цєєрмєєс гал гарч буй дурын цэгийг усаар
хангахуйц байх ёстой.
9.30. Галын усан сан ба цєєрмийн їйлчлэх радиусыг барилгыг усаар хангах
нєхцєлєєс нь хамааруулж авах ба автонасос ашиглаж байгаа їед 200 м-ээр,
мотортой насос ашиглаж байгаа їед тїїний тєрлєєс хамааран 100-150 м-ээр тус
тус тооцно.
9.32-д заасан шаардлагын дагуу болон мухардмал шугам сїлжээний урт 200
м-ээс ихгїй бол галын усан сан ба цєєрмийн їйлчлэх радиусыг багасгаж болно.
Задгай агуулахад байгаа шатамхай материалууд ба III, IV, V зэрэглэлийн
галд тэсвэртэй барилгаас усан сан ба цєєрмїїдийн ус хаах цэг хїртэлх зайг 30 м-
ээс багагїй, I, II зэрэглэлийн галд тэсвэртэй барилгаас 10 м-ээс багагїй байхаар
тус тус тооцно.
9.31. Галын усан сан ба цєєрмийг усаар дїїргэхэд галын краныг ашиглаж байвал
уян хоолойн урт нь 250 м хїртэл байна.
9.32. Хэрвээ галын усан сан ба цєєрмєєс автонасос ба мотортой насосоор усыг
шууд авах хїндрэлтэй бол 3-5 м3-ийн багтаамжтай хїлээн авах худаг угсарна. Усан
сан ба цєєрмийг хїлээн авах худагтай холбох хоолойн голчийг гадна гал унтраах
усны зардлаас хамааруулан тооцоогор олох ба 200 мм-ээс бага байж болохгїй.
Холбож байгаа хоолой дээр хїлээн авах худгийн ємнє талд худаг дотор хаах
арматур угсарч єгєх ба тїїний удирдлагыг худгийн тагны дор байрлуулна
Холбох хоолой дээр цєєрєм байгаа талд нь сараалж угсарна.
9.33 Галын усан сан ба цєєрмийг халиах ба юїлэх хоолойгоор тоноглох
шаардлагагїй.
10.1. Эрїїл ахуйн найдвартай байдлыг хангах їїднээс унд-ахуйн усны бїхий л
дамжуулах хоолойг тєсєллєх, шинэчлэх їед эрїїл ахуйн хамгаалалтын бїсийг
тогтооно.
10.2. Ус хангамжийн усны эх їїсвэр, насосны станц, усан сан, ус татах, цэвэрлэх,
халдваргїйжїїлэх байгууламж, ус авах тєхєєрємжийн дамжуулах хоолой, ус
тїгээх цэгт эрїїл ахуйн хамгаалалтын бїс тогтооно. Усны эх їїсвэр 3 бїстэй
байна. їїнд: хатуу дэглэмийн 1-р бїс, хязгаарлах горимын 2 ба 3-р бїс гэж байна.
Ус дамжуулах байгууламжид 1-р бїс ба зурвасыг /ус хангамжийн эх їїсвэрийн 2-р
бїсээс гадна байрлах байгууламж/ тєлєвлєнє.
78
БНбД 40-02-06
10.10 Усан сангийн 2- р бїсийн хил хязгаарыг ус авах цэг рїї салхины 10%
салхилах бол сав газраас бїх чиглэлд 3км, салхины 10%-с дээш салхилах бол 5км
газарт тогтооно. Хажуугийн хил хязгаарыг зїйл 10.9-ын дагуу тогтооно.
10.11 Гадаргын усны 3-р бїсийн хил хязгаарыг 2-р бїсийн хил хязгаартай ижил
тогтоох ба хажуугийн хилийг усан сангаас 3-5 км-с ихгїй зайд тогтооно.
Гїний ус хангамж
10.12 Гїний эх їїсвэрийн 1-р бїсийн хил хязгаарыг худаг, каптажийн захаас
хамгаалалттай гїний усанд 30м, хамгаалалтгїй гїний усанд 50м-ээр тогтооно.
Инфильтрацийн аргаар нэвчиж їїссэн гїний ус авах байгууламжтай бол гадаргын
ус авах байгууламж хоёрын хооронд 150-с бага зайтай бол эрэг хавийн газрыг 1-р
79
БНбД 40-02-06
бїсэд оруулна. Урсгалын доор байрласан гїний ус хїлээн авах байгууламж болон
гїний усыг тэжээж байгаа гадаргын усны эрїїл ахуйн хамгаалалтын 1-р бїсийг
зїйл 10.8-н дагуу тогтооно.
Тайлбар: 1. Эрїїл-ахуйн, газар зїйн, гидрогеологийн таатай нєхцєлтэй бохирдоогїй гїний
усны хамгаалалтын бїсийг 15-25 м хїртэл бууруулж болно. 2. Хамгаалалттай гїний ус гэдэг
нь дээр байрлах уснаас бохирдол орохооргїй эрдсээр хамгаалагдсан даралттай болон
даралтгїй усыг хэлнэ. Хагас хамгаалалттай ус гэдэг нь газрын тївшинээс хамгийн дээр
байрлах даралтгїй, гаднаас тэжээгддэг усыг хэлнэ. Мєн гадаргын усаар тэжээгддэг эсвэл
хамгаалалтгїй гїний усаар тэжээгддэг ус орно.
Ус дамжуулах хоолой
80
БНбД 40-02-06
ЭРЇЇЛ АХУЙН ХАМГААЛАЛТЫН БЇСЭД АВАХ АРГА ХЭМЖЭЭ
Гадаргын ус хангамжийн эх їїсвэр
81
БНбД 40-02-06
10.31. Ус хангамжийн газрын доорхи эх їїсвэрийн 1-р бїсэд зїйл 10.21, 10.23,
10.24-д заасан эрїїл ахуйн арга хэмжээг хэрэгжїїлнэ.
10.32. Ус хангамжийн газрын доорхи эх їїсвэрийн 2-р бїсэд зїйл 10.25а,б,г, 10.26-
д заасан арга хэмжээг хэрэгжїїлнэ.
10.33. 2-р бїсэд хэрэгжїїлэх эрїїл ахуйн арга хэмжээнд зїйл 10.32-д зааснаас
гадна дараахь зїйлийг оруулна.
- ашиглаж буй уст їеийг бохирдуулж болзошгїй гэмтэлтэй, буруу ашиглаж
байгаа ба ашиглагдаагїй бїх хуучин худаг, цооногийг илрїїлэх, сэргээх,
- шинэ цооног єрємдєж тохижуулах.
10.34. Ус хангамжийн газрын доорхи эх їїсвэрийн 3-р бїсэд зїйл 10.25а, 10.26б,
10.33- т заасан эрїїл ахуйн арга хэмжээг хэрэгжїїлнэ.
Тайлбар: Хамгаалагдсан газрын доорхи усыг ашиглаж байгаа нєхцєлд эрїїл ахуй халдвар
судлалын албаны зєвшєєрлєєр 3-р бїсийн хязгаар дотор объект байрлуулахыг зєвшєєрнє.
10.36. Ус дамжуулах байгууламжийн талбайн 1-р бїсэд зїйл 10.21, 10.24-д заасан
эрїїл ахуйн арга хэмжээ, харуул хамгаалалтын техникийн хэрэгслийг зїйл 14.5-д
заасны дагуу тєлєвлєнє.
10.37. Ус дамжуулах байгууламжийн талбайн эрїїл ахуйн хамгаалалтын бїсийн
заагт 10.32-т заасны дагуу хамгаалалтын ба эрїїл ахуйн бїсийг тєлєвлєнє.
82
БНбД 40-02-06
Дамжуулах хоолой
10.38. Дамжуулах хоолойн ариун цэвэр хамгаалалтын зурвас дотор хєрс болон
хєрсний усыг бохирдуулагч байж болохгїй. Дээр заагдсан бохирдуулагчтай газар
дээгїїр гарах зурвас доторх дамжуулах хоолойн хэсэгт хуванцар, эсвэл ган
хоолойг хэрэглэнэ.
10.39. Дамжуулах хоолойг хогийн цэг, хог цэвэрлэх газар, шїїрїїлэх талбай,
усалгаат талбай, хїн ба малын булшны газар, мєн хєдєє аж ахуйн ба їйлдвэрийн
газрын нутаг дэвсгэр дээгїїр угсрахыг хориглоно.
83
БНбД 40-02-06
b. Хєргєх їед ууршилтанд алдагдах ус.
q уур = К уу р × Dt × q эрг
Энд :
Dt = t1 - t 2 -усны температурын уналт, градусаар. Їїнийг хєргєх усны
температур t1 хєрсєн усны температур t2 –ийн ялгавараар тодорхойлно.
qэрг - эргэлтийн усны зарцуулалт, м3/х
Куур - нийт дулаан єгєлтєнд ууршилтын дулаан єгєлтын эзлэх хувийг тооцсон
коэффициент, їїнийг цацагч бассейн ба градирнд агаарын температураас
хамааруулан (хуурай термометрээр тодорхойлсон) хїснэгт 36-д зааснаар,
хєргєх цєєрємд байгалийн температураас хамааруулан хїснэгт 37-д
зааснаар тус тус тооцно.
Хїснэгт 36
Агаарын температур, 0С 0 10 20 30 40
Хїснэгт 37
Цєєрємд єгєх суваг болон
гол дахь усны температур, 0 10 20 30 40
0
С
84
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 38
Хєргєх усны зарцуулалтанд
Хєргєлтийн тєрєл салхиар алдагдах усны (Р2)
эзлэх хувь, %
Ус баригч тєхєєрємжтэй сэнстэй градирен :
-эргэлтийн усанд хортой бодис байхгїй бол 0.1-0.2
-хортой бодис байгаа бол 0.05
Ус баригч ба усжуулан дулаан солилцуулах аппаратгїй цамхагт
градирен 0.5-1
Ус баригч тєхєєрємжтэй цамхагт градирен 0.01-0.05
Задгай ба цацагч градирен 1-1.5
Цацагч бассейн :
-бїтээмж нь 500 м 3/ц хїртэл бол 2-3
-бїтээмж нь 500-5000 м3/ц бол 1.5-2
-бїтээмж нь 5000 м3/ц-аас их бол 0.75-1
Тайлбар : Хєргєх бїтээмж хамгийн их байхын тулд мєн карбонатын хуримтлал їїсэхээс сэргийлэх
зорилгоор хєргєх усыг боловсруулах тооцоо хийхийн тулд алдагдалын бага утгыг тооцно.
11.10.Градирны усан сан болон дулаан солилцуулах аппаратад бий болох механик
їлдэгдлийн эрчим ба хэмжээг агаар ба усны механик бохирдолд агуулагдах жижиг
хэсгїїд (гидравлик ширхэглэл), эх їїсвэрийн усны найрлага, тухайн газрын
байршил ба эргэлтийн ус хангамжийн сїлжээний ашиглалтын туршлага дээр
їндэслэн тодорхойлно.
Дулаан солилцуулах аппарат дахь механик їлдэгдлээс сэргийлэх буюу
тїїнийг зайлуулахын тулд ажиллагааных нь явцад гидроимпульсэн болон гидро
хийн цэвэрлэгээ хийх буюу эргэлтийн усыг тунгаана.
11.11. Эргэлтийн ус хангамжийн сїлжээний нэмэлт усанд гадаргуугийн эх
їїсвэрийг ашиглаж байвал 6-р бїлэгт заасны дагуу тунгаагчийг тооцно.
11.12. Хєргєх цєєрєм ба усан сан дахь усны єнгєжилтийг арилгахдаа хавсралт 11-
д заасны дагуу усны гадаргуу дээгїїр зэсийн байвангийн уусмалыг цацна.
Зэсийн байванг эрїїл ахуй-халдвар судлалын байгууллага болон загасны
нєєцийг хамгаалах байгууллагын зєвшєєрєлтэйгээр хэрэглэнэ.
11.13. Дамжуулах хоолой болон дулаан солилцуулах аппарат дахь биологийн
ургалтын нянгын єсєлтєєс урьдчилан сэргийлэхийн тулд хавсралт 11-д заасны
дагуу эргэлтийн усыг хлоржуулж єгнє.
Хлорын тунг нэмэлт усны хлор шингээлт болон тухайн усны эх їїсвэрийн ус
хангамжийн сїлжээний ашиглалтын туршлага дээр їндэслэн тодорхойлно.
11.14. Хєрсєн усыг боловсруулах хлоржуулах тєхєєрємж ба уусмалын агуулахыг
6-р бїлэгт заасны дагуу тєсєллєнє.
Нєєц хлоржуулах тєхєєрємж байх шаардлагагїй.
11.15.Градирн ба цацагч бассейн, усжуулах дулаан солилцооны аппаратуудад
замаг ургахаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хавсралт 11-д заасны дагуу зэсийн
байвангийн уусмалыг хєргєх усыг боловсруулах їед хэрэглэх ёстой.
Уусмалын сан дахь зэсийн байвангийн уусмалын концентраци 2-4 % байна.
85
БНбД 40-02-06
11.16. Градирн ба цацагч бассейн, усжуулан хєргєгч зэрэгт биологийн ургац
ургахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд хавсралт 11-д зєвлєсний дагуу
байгууламжуудын ємнє нэмэлт усыг хлоржуулах тєхєєрємж тооцно.
Нэмж усыг хлороор боловсруулахдаа тїїнийг зэсийн байвангийн уусмалаар
усыг боловсруулсаны дараа болон нэгэн зэрэг цуг хамтад нь хэрэглэж болно.
11.17. Хаах арматур ба тоног тєхєєрємж, дамжуулах хоолой, суваг, сан зэрэг
зэсийн байвангийн уусмалтай харьцах хэсгїїдийг бат бєх, зэвэрдэггїй
материалаар хийх ёстой.
86
БНбД 40-02-06
ЗЭВРЭЛТЭЭС ХАМГААЛАХ
87
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 39
Ус хєргєх байгууламжийн хэрэглэгдэх хїрээ
Нойтон
термометрээр
тодорхойлсон
Усны
Хєргєх тєхєєрємж Дулааны хувийн ачаалал, гадна агаарын
температурын
мянган ккал/(м2/ц) температур ба
уналт, оС
хєргєлтийн усны
температурын
ялгавар, оС
Тайлбар :
Хїснэгтэд хєргєх тєхєєрємжид ирэх усны температур нь 45о С-ээс ихгїй байх їеийн
їзїїлэлтїїд єгєгдсєн.
88
БНбД 40-02-06
11.39. Цацагч бассейн ба градирны ус цуглуулах усан сан дахь усны гїн 1.7м-ээс
багагїй, бассейн болон усан сангийн ирмэгээс усны тївшин хїртэл 0.3 м-ээс
багагїй зайтай байх ёстой.
Хэрэв задгай градирн нь тэвшээр тоноглогдсон бол усны гїнг 0.15 м-ээс
багагїй авч болно.
11.40. Градирны ус цуглуулах сан ба цацагч бассейныг оруулах ба гаргах, халиах
хоолойнууд, хамгийн их ба бага тївшингийн дохиологчуудаар тоноглоно.
Оруулах хоолой дээрх сараалжны савхнуудын хоорондох зай 30 мм-ээс
багагїй байна.
11.41. Цацагч бассейны оруулах болон гаргах хоолой дээр бассейныг засварлах
ба цэвэрлэх їед хэрэглэх хаах арматурыг угсарна.
11.42. Цацагч бассейн ба градирны ус цуглуулах усан сангийн эргэн тойрон ус їл
нэвтрїїлэх 2.5 м-ээс багагїй єргєнтэй гадаргууг хийж єгнє.
Градирн
89
БНбД 40-02-06
11.53. Градирны оруулах цонхны хэмжээ нь тїїний байгуулалт дээрх хэмжээний
34-45%-тай тэнцїї байх ёстой.
11.54. Градирны байгуулалт дээрх хэлбэр нь сэнст градирны хувьд квадрат болон
тэгш єнцєгт хэлбэртэй, цамхагт градирны хувьд дугуй ба олон єнцєгт, квадрат
хэлбэртэй байна.
11.55. Євлийн їед градирныг мєстєхєєс хамгаалах арга хэмжээ авах хэрэгтэй.
11.56. Євлийн їед хєрсєн усны температурыг ашиглах шаардлагатай бол
градирны ус цуглуулах усан санд халуун усыг авах тєхєєрємж угсарна.
11.57. Градирн нь каркас ба хєвєє, цацагч, ус баригч тєхєєрємж, ус цуглуулах усан
сан зэргээс бїрдэнэ.
Градирн нь модон ба металл, тємєр бетон хийцтэй байна.
Хєргєх цєєрєм
11.58. Хєргєх цєєрмийг хєргєж байгаа усанд нь єндєр шаардлага тавигдахгїй їед
хэрэглэнэ.
11.59. Хєргєх цєєрмийн зуны їе дэхь усны тївшин нь 3.5 м-ээс багагїй, цєєрмийн
эргэлтэнд орох бїсийн талбай нь нийт талбайн 80 %-иас багагїй байна.
11.60. Хєргєх цєєрмийг гидротехникийн барилга байгууламжыг тєсєллєдєг баримт
бичиг, норм дїрмийн їндсэн дээр тєсєллєнє.
11.61. Хєргєх цєєрмийн тооцоонд ууршилтаас їїсэх нэмэлт алдагдалыг тооцно.
11.62. Хєргєх цєєрмийн ашиглалтын коэффициентыг лабораторт хийсэн загвар
туршилтын їндсэн дээр тодорхойлно.
11.63. Усыг хаах болон оруулах байгууламжын тооцоонд гидрогеологийн болон цаг
уурын нєхцлийг харгалзан їзэж хєргєх усны эргэлтийг босоо чиглэлд ашиглах
боломжийг судлан їзнэ.
11.64. Хєргєх цєєрємд шинээр усыг хиймэл цєєрмийн доод тал дахь ашиглагдах
усны хэсэгт єгнє.
11.65. Цєєрмийг тєсєллєхдєє газар зїйн байрлалыг харгалзан їзнэ.
11.66. Хєргєх цєєрмийн эргийг эвдрэхээс дор дурдсан аргуудаар хамгаална. Їїнд:
-эргийг бэхлэх,
-гадаргуун урсацаас хамгаалах далан хийх зэрэг болно.
11.67.Цєєрмийн эргэн тойрны хєрс болон гадаргууд сайжруулалт хийж єгєх
хэрэгтэй.
11.68. Хєргєх цєєрємд давсны агууламжийг багасгах арга хэмжээг тєсєллєнє.
Цацагч бассейн
90
БНбД 40-02-06
11.71.Цацагч бассейнд усыг жигд тараах зориулттай хувиарлах сїлжээ байх ёстой.
11.72. Цацагч бассейны хошууны тэнхлэг хоорондын зай нь 50 м-ээс ихгїй байна.
Цацагч бассейнд салхиар алдагдах усны дуслыг багасгахын тулд цацагч
хошууг бассейны ирмэгээс 7-10 м –ийн зайтай байрлуулна
11.73. Євлийн їед цацагч бассейны горимыг тохируулах зорилгоор цацаагїй усыг
цуглуулах дамжуулах хоолой угсрах шаардлагатай.
11.74. Цацагч бассейныг ус тусгаарлагчтай бетон болон тємєр бетоноор хийнэ.
11.75. Цацагч бассейнд байгалийн усан санг ашиглаж болно.
91
БНбД 40-02-06
12.4. Кранаар тоноглосон єрєєнд монтажийн талбайг тєлєвлєнє. Монтажийн
талбайд тоног тєхєєрємж ба арматурыг єргєх, зєєх зориулалттай нэг замтай таль
ба гар удирдлагатай дэгээ мэтийн тоноглолыг угсрах бєгєєд энэ талбай нь
байшингийн гарах хаалганы талд байрлана. Харин їндэслэлтэй їед авто тээврийн
хэрэгсэл ашиглаж болно.
Краны їйлчлэх бїс дэх монтажийн талбай дээр тавигдсан тоног тєхєєрємж
болон тээврийн хэрэгслийн эргэн тойрны єнгєрєєх зай нь 0.7м-ээс багагїй байх
шаардлагатай. Хаалганы хэмжээг ачаатай тээврийн хэрэгслийн болон тоног
тєхєєрємжийн овор хэмжээнээс хамааруулан тодорхойлно.
12.5. Краны даацыг шилжїїлэн зєєх ачааны хамгийн их масс ба тоног тєхєєрємж
їйлдвэрлэгчээс тїїний тээвэрлэлтэд тавьсан нєхцєл ба шаардлагыг тооцон
тодорхойлно.
Тоног тєхєєрємжийн тээвэрлэлтэд їйлвэрлэгчээс тодорхой шаардлага тавиагїй
бол тоног тєхєєрємжийн хамгийн хїнд масстай хэсэг ба эд ангийн хэмжээнээс
хамааруулан тодорхойлно.
Тайлбар: Ашиглалтын явцад тухайн сонгосон тоног тєхєєрємжийг илїї хїчин чадалтайгаар
солихоор тєсєлд тусгасан бол тїїний овор хэмжээ болон массыг єсгєн тооцож тооцно.
92
БНбД 40-02-06
12.11 Барилга дотор болон ус дамжуулах байгууламжийн нутаг дэвсгэрийн хашаан
доторх тїрэлттэй ба єєрийн урсгалт-тїрэлттэй хоолой нь ган байна. Харин
идэмхий шингэн тээвэрлэх хоолойн материалыг бїлэг 6-д зааснаар тооцно.
93
БНбД 40-02-06
Насосны станцууд
94
БНбД 40-02-06
насостой нэгэн зэрэг залгагдах процесс автоматаар гїйцэтгэгдэх ба тїїнчлэн
хэрэв станц дотор угаалтын насос байгаа бол мєн салгагдана. Гал унтраах єндєр
даралтын сїлжээтэй їед галын насосууд нэгэн зэрэг залгагдахад бусад
зориулалтын бїх насосууд автоматаар салгагдаж, даралттай усан сан ба ус
тїрэлтийн цамхагт ус єгєх хоолой дээрх хаалт хаагдана.
13.22 Вакуум насосны соролтын хоолой сифон хэлбэртэй бол уг насосыг сифонт
хоолой дээр тавигдсан агаарын хавхлаг дахь усны тївшинээс хамааран
автоматаар ажилладаг байх шаардлагатай.
13.23 Насосны станцын дараах туслах процессуудыг автоматжуулхаар авах
хэрэгтэй. Їїнд тївшний уналт болон хугацаагаар тохируулагдах программтай
эргэлдэгч торны угаалт, ус цуглуулах нїхэн дэх усны тївшнээр шїїрїїлийн усны
шавхалт, єрєєн дэх агаарын хэмээр цахилгаан халаалт, тїїнчлэн БНбД 41-01-02-
ын дагуу хийгдэх агааржуулалт зэрэг болно.
Ус бэлтгэлийн станцууд
95
БНбД 40-02-06
13.36. Ус хангамжийн сїлжээний ашиглалтын їед бїх зориулалтын усан сан ба сав
/бак/ дахь усны тївшний хэмжилт, тїїний хяналтыг удирдлагын байр ба насосны
станцад автоматаар дохиолол дамжуулдаг байхаар тєлєвлєнє.
96
БНбД 40-02-06
Удирдлагын сїлжээїїд
97
БНбД 40-02-06
диспетчерийн єрєє - диспетчерийн ажилтнууд, удирдлагын самбар,
дотоод схем зураг, бусад холбооны хэрэгсэл ба мэдээллийн дїрст
хэрэгсэл байрлуулах,
аппаратын єрєє - телемеханикийн, цахилгааны тэжээлийн, холбооны
шугамын зэргийн холболт, телефон утасны релены тоног
тєхєєрємжїїд байрлуулах,
амралтын єрєє- ажиллагсад амрах зориулалттай,
аппратуудын урсгал засварын мастерын газар,
зай хураагуур цэнэглэх єрєє,
Автомат сїлжээний удирдлагын нэгжийн єрєєнд:
тооцоолон бодох техникийн танхим,
єгєгдлийг бэлтгэх ба хадгалах єрєє,
программистууд болон операторуудийн єрєєг тус тус тєлєвлєнє.
Гэхдээ удирдлагын сїлжээний тоног тєхєєрємжийн бїтцээс хамааруулан зарим
єрєє тасалгааг хасах ба нэгтгэхийг зєвшєєрнє.
13.51. Ус хангамжийн сїлжээний удирдлагын байрыг ус дамжуулах байгууламжийн
талбайд орших захиргаа аж ахуйн барилгад, шїїлтїїрийн заал танхим ба
насосоны станцын байшинд байрлуулж болно. Тїїнчлэн ус дамжуулах аж ахуйн
удирдлагын байшинд байрлуулж болно.
13.52. Телемеханик удирдлагыг автоматжуулаагїй насосны агрегатыг удирдах,
тасралтгїй ажиллагаатай автомат ба орлох удирдлагатай насосыг удирдах, галын
насосыг удирдах, ус дамжуулах хоолой дахь хаалт ба сэлгээг удирдах зэрэг
диспетчерийн удирдлагын їед тєлєвлєнє.
13.53. Диспетчерийн телемеханик удирдлагатай їед бїх л єгєгдлийн дамжлагыг
тєсєллєх шаардлагатай.
13.54. Диспетчерийн удирдлагыг телемеханик аргаар гїйцэтгэхэд дохиоллын
сїлжээийг:
Алсын удирдлагатай бїх насосны агрегат ба хаалтын тєлєв байдал,
тїїнчлэн байрын болон автомат удирдлагатай механизмын
мэдээллийг диспетчерт дамжуулж байхаар
тоноглолыг ослын їед салгахааар
станцийг усанд автахад мэдээллэхээр
технологийн дамжлага байгууламж тус бїрээр ерєнхий сануулга,
ослын ерєнхий байдлыг мэдээллэхээр
технологийн їзїїлэлтийн ердийн болон хязгаарын зєвшєєрєгдєх
утгуудыг мэдээллэхээр
хамгаалалтгїй объектын тїгшїїрийн ба галын ослын їед
мэдээллэхээр тус тус тєлєвлєнє.
13.55. Технологийн автомат сїлжээний удирдлагыг байгуулахдаа мэдээллийг
тооцоолон бодож, удирдах функцийг гїйцэтгэдэг байхаар тєлєвлєнє.
98
БНбД 40-02-06
тїїний цохилтын єндрийг тооцсон тооцоот хамгийн их тївшнээс дээш 0.5м-ээс
багагїй байх нєхцлийг харгалзан гїйцэтгэнэ..
14.3. Ус дамжуулах барилга байгууламжийн талбайд байрлах хїчтэй їйлчилгээтэй
хорт бодисын агуулхыг хїн ам тогтмол байрлах барилга байгууламж ба гадаргын
усны эх їїсвэрээс 30м-ээс багагїй, хїн ам тогтмол байдаггїй барилгаас БНбД II-
89-10*-ын дагуу, талбар дотор байрлах орон сууц, олон нийтийн барилга,
їйлдвэрийн барилгаас 300 м –с багагїй, контейнер баллонд хадгалж байвал 100
м-с багагїй зайд тус тус байрлуулна.
14.4 Ус дамжуулах бїх барилга байгууламууд хашаатай байна. Ус цэвэрлэх станц,
насосны станц, усан сан ба даралтат цамхагийн эрїїл ахуйн хамгаалалтын бїсийн
хилээр 2.5 м єндєртэй битїї хашаагаар хїрээлнэ. 2 м єндєртэй хашаа 0.5 м-т
єргєст торон хаалт хийхийг зєвшєєрнє. Ингэхдээ бїх хашааны дотор талд
босоодоо 4-5 эгнээ єргєст тор явуулна. Хашаанд нэвтрэх байр болон захиргааны
барилгаас бусад бїх хийцїїдийг хашаанд тулгаж барихыг хориглоно. Талбай,
барилга байгууламжийн хийцийн тєрлийг їйлдвэрийн барилгын норм ба дїрмийн
дагуу тооцно.
Гадаргын ба газрын доорхи усыг олборлох байгууламж, 1-р єргєлтийн ба
боловсруулаагїй ус шахах насосны станцууд, тїїнчлэн хашаа, харуултай
їйлдвэрийн газрын нутаг дэвсгэр дотор байрлах унд-ахуйн ус дамжуулах
байгууламжийн талбайнуудад баригдах хашааг орон нутгийн нєхцлийг харгалзан
сонгоно.
Тайлбар: Їйлдвэрийн газрын болон тєв суурин дотор байрлах тасралтгїй
ажиллагаатай насосны станц, цул тулгууртай ус тїрэтийн цамхаг зэрэгт тусгай хашаа барих
шаардлагагїй.
Эзлэхїїн-тєлєвлєлтийн шийдэл
99
БНбД 40-02-06
Тайлбар: Туслах барилга, ахуйн зориулалттай єрєє тасалгааг хариуцлагын II ангилал, галд
тэсвэрлэлтийн II зэрэгт хамааруулна. Ус хангамжийн барилга байгууламжийг галын аюулын
зэргээр нь їйлдвэрийн Д зэрэгт, нїїрсжїїлэх ба аммиакжуулах хэсгийг їйлдвэрийн В зэрэгт
тус тус хамааруулна.
100
БНбД 40-02-06
дээш 0.6 м-ээс багагїй єндєртэй їед хашлагагїй байхыг зєвшєєрнє. Шалны ба
тэгшилгээний тэмдэгт задгай байгууламжийн хананы дээд ирмэгээс доош 0.15 м-
ээс багагїй зайд байх шаардлагатай.
14.15. Газар гїнд суулгасан байгууламжаас дээш гарах шатыг 0.9 м багагїй
єргєнтэй, 45О -аас ихгїй налуутай хийнэ.12 м хїртэл урттай байгууламжаас гарах
шат нь 60О-аас ихгїй налуутай байна.
Ажлын талбайд барих шатны єргєн 0.7м-ээс багагїй, 60О-аас ихгїй налуутай
байна. Хоолой дээгїїр гарах нэг гарц, хаалтыг нээж хаахад хэрэглэгдэх шат
зэргийн єргєн нь 0.5м, налуу нь 60О байхыг зєвшєєрнє.
14.16. 10м хїртэлх гїнтэй худаг, нїх, байгууламжид орохдоо эгц шатаар буух, 4 м-
ээс илїї урттай шатанд хамгаалалт хийхээр тєлєвлєнє.
14.21. Битїї эзлэхїїний байгууламжийн хана, хучилтыг цаг уурын нєхцєл байдал,
тїїнд орж байгаа усны хэм, ажиллах технологийн горимоос нь хамааруулан
дулаалахаар тєлєвлєнє. Шороон овоолгоор дулаалга хийх ба хучилтын дээрх ул
хєрсний асгаасны зузаан 0.5 м-с багагїй байх шаардлагатай. Мєн хиймэл
материалаар дулаалж болно. Євлийн улиралд усан санг суллах болон барилтын
їед тїїний ёроол доорхи буурийн ул хєрсийг хєлдєхєєс хамгаалах арга хэмжээг
авсан байх шаардлагатай.
101
БНбД 40-02-06
14.22. Унд-ахуйн ус хадгалах зориулалттай усан сангийн бетон ба тємєр бетон
хийцийн дотор ханын Устай харьцах гадаргуу нь стандартын А1-ээс багагїй
зэрэглэлийн шаардлагыг хангасан байх ёстой.
102
БНбД 40-02-06
Тайлбар: Эзлэхїїний байгууламжийн ёроолоор нэвтрэн гарч буй хоолойг ёроолтой нь хєшїїн
бэхлэн бетондож суулгасан хавиргат ган богино хоолой дотор угсрахыг зєвшєєрнє.
Хїснэгт 42
103
БНбД 40-02-06
14.26. Эзлэхїїний барилга байгууламжийн бат бєх, усанд тэсвэртэй байдлыг
шалгах гидравлик туршилтыг БНбД 3.05.04-85 дагуу гадна ханан дээрх нэмэх
температуртай їед гїйцэтгэнэ. Ингэхдээ зэврэлтээс хамгаалсан тїрхлэгийг
тїрхэхээс ємнє туршилтыг хийнэ.
Ундны ус хадгалах усан сангийн хашлага хийцийн бин битїї байдалд нэмэлт
туршилт хийх замаар шалгана.
14.27. Худгийн хучилтын дээд талаас шороон асгаасын гадарга хїртэлх єндрийг
босоо тэгшилгээг тооцон тодорхойлох ба тїїнийг 0.5м-ээс багагїйгээр тооцно. Зам
нь хучилтгїй, барилгажсан нутаг дэвсгэрт байрлах худгийн амны эргэн тойронд
худагын амсраас гадагшаа налуу, 0.5м-ээс багагїй єргєнтэй бетон ба чулуун
єрлєгєєр хаяавч хийж єгнє. Хатуу хучилттай замын хэсэгт байрлах худгийн амны
таг нь замын гадаргуутай нэг тївшинд байна. Барилгажаагїй нутаг дэвсгэрээр
дайран гарах ус дамжуулах хоолой дээрх худгийн амны таг нь газрын гадаргаас
0.2м-ээс багагїй єндєрт байна.
Хийцийн тооцоо
104
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 43
105
БНбД 40-02-06
Барилгын хийцийг зэврэлтээс хамгаалах
14.34. Газар дээр болон доор, тэнэмэл гїйдэлтэй газарт байрлах байгууламжийг
тєсєллєхдєє тємєрбетон хийцийг цахилгаан химийн зэврэлтээс хамгаалах арга
хэмжээг тооцно.
14.37. Солилцуулах агаарын тоо хэмжээг сав, тоног тєхєєрємж, холбох хэрэгслээс
ялгарах хортой бодисын тоо хэмжээгээр тооцож тооцно. Тухайн газрын єгєгдєл
байхгїй їед ижил тєстэй байгууламжийн єгєгдлєєр тооцож болно. Ижил тєстэй
тєхєєрємж байхгїй їед агаарын хэмжээг агаар солилцооны давтамжаар хїснэгт
44-ийг ашиглан тооцно.
14.38. Хлор тунлах байрнаас гарах агаарыг гадагш зайлуулж хаяхдаа 15м-ийн
радиУстай байрлах хамгийн єндєр барилга байгууламжийн хучилтын ирмэгээс
дээш 2м-т яндангаар, хлорын агуулахааас бол газрын гадаргаас дээш 15м-т
байрлах байнгын ажиллагаатай болон ослын агааржуулалтын хоолойгоор хаяна.
Шаардлагатай бол зайлуулах агаарт цэвэрлэгээ хийнэ.
14.39. Хлорттємрийн уусмал бэлтгэдэг байранд агаар солилцуулах ерєнхий
сїлжээээс гадна хлорт тємрийг бокс єрєєнєєс зайлуулах байран агаар оруулах
сїлжээийг тєлєвлєнє.
14.40. Фторт натрийн уусмал бэлтгэх єрєєнд байран агаар солилцуулах сїлжээийг
тєлєвлєнє.
106
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 43
Ачаалал ба Хэт Хєрсєнд суулгасан эсвэл шороогоор булсан Барилга доторх
нєлєєлєл ачаалл байгууламжууд эзлэхїїний
ын Эзлэхїїний байгууламжууд Барилгын байгууламжууд
коэффи Битїї Задгай газар доорхи
циент хэсэг
Хосолмол ачаалал
I II I II I II I II
Байнгын
Буцаж булсан 1.15 - + - + - + - -
хєрсний даралт
Булсан хєрсний 1.15 - + - - - - - -
жин
Хийцийн єєрийн 1.1 + + + + - + + +
жин
Удаан хугацааны
тїр зуурын
Технологийн 1 - Тайлбар - Тайлбар - - - +
2-г хар 2-г хар
шингэний даралт
Ул хєрсний усны 1.1 - + - + - + - -
даралт
Технологийн 1.2 - + - + - - - +
шингэний
температурын
нєлєєлєл
Тїр зуурын
Буурин дахь 1.3 - + - + - + - -
хєрсний нуралтын
призмд дэх
ачаалал 10МПа-аас
багагїй
Гидравлик 1 + - + - - - + -
туршилтын їеийн
усны даралт
Суллах їед їїсэх 1.2 - + - - - - - -
вакуум болон тїр
ачаалал, тїїнчлэн
цасны ачаалал
зэрэг тїр ачааллыг
тооцсон хучилт ба
шороон асгаас
дээрх ачаалал
2.5МПа-аас 1.1 - + - - - - - -
/250кгх/м2/ ихгїй
битїї савыг суллах
їед їїсэх вакуум
0.1МПа-аас ихгїй
Тайлбар: 1. + тэмдэг тухайн хослолд ачаалал болон нєлєєлєл байгааг їзїїлнэ.
2. Гидравлик туршилтын їед хийцийн хашлагад їзїїлэх усны даралтыг тїр хугацааны ачааллаар
тооцно. Ашиглалтын туршид технологийн шингэний гадна хананд їзїїлэх даралтыг удаан
хугацааны даралтаар тооцно. Ийм газарт суулгасан байгууламжийн хувьд шороон асгаасан
ачааллыг нэмж тооцно. Олон сектэй байгууламжийн ашиглалтын явцад хэрэв хажуугийн секцууд
ээлж дараалан тїр хугацаанд юїлэгдэж байдаг бол дотор хананд їзїїлэх даралтыг тїр хугацааны
даралтанд тооцно.
3. Ашиглалтын їеийн болон гидравлик туршилтын їеийн технологийн шингэний зїгээс эзлэхїїний
байгууламжийн хана болон ёроолд їзїїлэх нормативт даралтыг усны хамгийн их тївшинтэй їеийн
гидростатик даралттай тэнцїї гэж тооцно. Тооцоот даралтыг усны тївшинг юїлэх кранаас 100мм
дээш байх эсвэл хучилт хїртэлх їеийн гидростатик даралттай тэнцїї гэж тооцно.
4. 500С-аас дээш температуртай буюу температурын уналт нь 300С-аас их шингэнээр дїїргэгдсэн
байгууламжийн хийцийн температурын нєлєєлд тооцно.
5. Газарт булсан эзлэхїїний байгууламжийн хучилтыг шороон асгаас нь 0.3м-ээс багагїй байвал
дээгїїр нь явах машин механизмын ачааллыг тїр хугацааны ачааллаар авах ба бусад тїр ачааллыг
тооцохгїй.
6. Эзлэхїїний саван дахь технологийн шингэний даралтаас тєвийн бус суналтад ажиллах хучилтын
элементийн тооцоог хучилт дээр хамгийн их боломжит ачаалал, дотоод їрэлтийн коэффициент нь
107
БНбД 40-02-06
1.1 ба хэт ачааллын коэффициент нь 0.9 байх ул хєрснєєс хананд їзїїлэх даралт зэргээр
гїйцэтгэнэ.
7. Гидростатик даралтын їйлчлэлийг тооцохгїй хамар ханануудыг юїлэх їед задгай, барилтын їед
битїї байх эзлэхїїний савуудыг салхины ачааллаар шалгаж байх хэрэгтэй.
Хїснэгт44
гэрэлтїїлэгтэй їеийн
гэрэлтїїлэх чадвар,
дотор агаарын хэм,
Агаар солилцооны
процессийн эрїїл-
Халаалтын їеийн
тодорхойлолтын
Хажуу талаасаа
Їйлдвэрлэлийн
гэрэлтїїлгийн
коэффициент
нормчлолын
давтамж, ц
байгалийн
Хиймэл
ахуйн
бїлэг
Байгууламжууд ба єрє тасалгаа
ЛК
0
C
єгєх сорох
1. Ус олборлох байгууламжийн 5 1 1 I-б 0,3 75
машины заал
2. Насосны станцын машины зал Дулаан
ялгаруулалтын
тооцоогоор
3. Ус бэлтгэлийн станц Чийг I-б 0,3 75
а) хїрдэн тор ба бичил 5 ялгаруулалтын
шїїлтїїрийн хэсэг тооцоогоор
б) шїїрїїлэх залын хэсгїїд 5 Мєн Мєн
в) хлор тунлах, озонжуулах 16 6 6 II-в 0,3 75
тєхєєрємж
г) аммиак тунлах 16 6 6 II-в 0,3 75
4. Уусмал бэлдэх
Реагентийн аж ахуйн хэсэг
а) хїхэрхїчлийн хєнгєн цагаан, 16 3 3 II-в 0,3 75
Шохойн сїї , дєрвєлсєнмета-
фосфат, фторт натрий,
полиакриламид, идэвхит
цахиурын хїчил
б) хлорт тємєр, потохлорит 16 6 6 II-в 0,3 75
5.Реагентийн агуулах:
а) хїхэрхїчлийн хєнгєн цагаан, 5 Чийг II-г 0,2 50
шохой хужирыг нойтон аргаар ялгаруулалтын
хадгалахад тооцоогоор
б) шингэн хлор Хавсралт 6 6+6 II-г 0,2 50
3-г їз
ослын
в) халаалтгїй барилгад — — 6+6 II-г 0,2 50
шингэн хлор хадгалах ослын
г) аммиак хадгалах Халаалтг — 6 II-г 0,2 50
їй
108
БНбД 40-02-06
15. БАЙГАЛЬ, ЦАГ УУРЫН ОНЦГОЙ НЄХЦЄЛД УС ХАНГАМЖИЙН СЇЛЖЭЭД
УГСРАХ НЭМЭЛТ ШААРДЛАГА
Газар хєдлєлийн бїсэд
15.4. 9 баллын газар хєдлєлийн бїсэд нэг зэрэг гарах галын тоог зїйл 2.12, 2.22,
2.23-д зааснаас нэгээр илїїгээр тооцно. Гал унтраах усны зарцуулалт нь 15л/с-ээс
ихгїй суурин газар, їйлдвэр, тусдаа байрлах барилга зэргийг энд тооцохгїй.
15.7. Усан сан ба дамжуулах хоолойноос 10м-ээс багагїй зайд газарт суулгагдсан
насосны станцыг байрлуулна.
109
БНбД 40-02-06
15.9. Ус бэлтгэлийн станцад усыг цэвэрлэх байгууламжаар дамжуулахгїйгээр
тойрох шугамаар шууд сїлжээнд єгнє. Тойрох шугамыг бусад байгууламж,
сїлжээнээс 5м-ээс багагїй зайд байрлуулж, сїлжээнд єгєх ундны усыг
халдваргїйжїїлэх энгийн тєхєєрємжийг тєлєвлєнє.
15.10. Нэг зангилаанд байх нэг зориулалтын усан санг хоёроос цєєнгїйгээр
байрлуулна. Энэ їед зэргэлдээ усан сангуудын хооронд сэлгээний ерєнхий камер
байхгїй бол усан сан тус бїрийн ус єгєх ба дамжуулах хоолойг тусад нь хийнэ.
15.11. Хоолойг барилгын хана ба сууриар гарах хэсэгтт зєєлєн чигжээс хийнэ.
Хоолой нэвтрэх нїхний хэмжээ нь тїїний периметрээс 10см-ээс багагїй, суумтгай
хєрстэй їед завсарын єндєр нь 20см-ээс багагїйгээр хийж, тїїнийг нягт уян
материалаар чигжинэ.
Насосны станц болон эзлэхїїний байгууламжийн газар доорх хэсгийн
ханаар хоолой нэвтрэхэд газар хєдлєлийн їйлчлэл хана ба дамжуулах хоолойд
харилцан нєлєєлєхгїй байх хэрэгтэй. Зєєлєн жиийрэг хэрэглэнэ.
15.13. Газар хєдлєлтийн бїсэд зїйл 8.20-ийн дагуу ба газар хєдлєлтийн їед
найдвартай ажиллах шаардлагыг хангасан бїх тєрлийн хоолойг дамжуулах шугам
ба сїлжээнд хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Хоолойг угсрах суулгалтын гїнийг 8-р
бїлгийн дагуу тооцно.
15.14. Хоолойн бат бєх ангиллыг сонгохдоо газар хєдлєлєєс їзїїлэх їндсэн ба
онцгой ачааллыг хослуулан тооцно. Хоолойн холболтын ачааллыг сааруулах
чадвар нь уян холбоосоор гїйцэтгэнэ.
Барилгын хийц
Хїснэгт 45
110
БНбД 40-02-06
Барилга байгууламжийн
хариуцлагын зэрэглэл Барилгын талбай газар хєдлєлийн їе дэх барилга
/хїснэгт 41-ээс/ байгууламжийн тооцоот газар хєдлєлийн тэсвэржилт, балл
7 8 9
I-II 7 8 9
III Газар хєдлєлийн 7 7
їйлчлэлийг тооцохгїй
15.20. Битїї усан санг тєлєвлєхдєє 6000м3-с илїїгїй багтаамжтай бол I-IV бїлгийн
дэвсгэр нутагт, тїїнээс их усны эзлэхїїнтэй бол хэд хэдэн усан сантайгаар Ik -IVk
бїлгийн нутаг дэвсгэрт тус тус зєвшєєрнє. Задгай усан санг энд тєлєвлєхгїй.
111
БНбД 40-02-06
112
БНбД 40-02-06
дамжуулах хоолойд хєрснєєс їзїїлэх хэв гажилтын їйлчлэлийн хїчийг
сааруулах тусгаарлалт хэрэглэх,
цахилгаан бага газардуулдаг материалаар хоолойг хучих,
хоолойн хананы зузааныг нэмэгдїїлэн сонгох,
илїї бат бєх материалтай хоолой хэрэглэх,
компенсатори угсарч єгєх.
15.36. Газар доорхи дамжуулах хоолойн бат бєхийг цагариг ба дагуугийн хїчдэл
хосолсон їйлчлэлийг тооцож шалгана. Цагариг хїчдэлийг дотор даралт буюу
вакуумаар, гадна ачааллыг асгаас ба тээврийн хэрэгслийн їзїїлэх ачааллаар
тооцно.
Дагуугийн хїчдэлд дотоод даралт, температурын єєрчлєлт, хэв гажилтад
орох хєрсний нєлєєллийг оруулан тооцно.
Барилгын хийц
113
БНбД 40-02-06
хосолсон хийцийн схемд- боловсруулах дэвсгэр нутгийн I-II бїлэгт 250 ба
500м3 багтаамжтай, II-IV бїлэгт 1000м3 багтаамжтай, III-IV бїлэгт 2000
ба 3000м3 багтаамжтай, IV бїлэгт 6000м3 багтаамжтай байхаар тооцно.
Iк-IV бїлэгт усан санг хєшїїн хийцийн схемээр тєлєвлєнє.
15.47. Хэвтээ гажилтын їед їїссэн эзлэхїїний битїї байгууламжийн хананы урдах
даралтыг бууруулах шаардлагатай їед байгууламжид элсээр булхаар тооцно.
114
БНбД 40-02-06
15.53. Газрын доорхи усны нєєцийг зохиомлоор нэмэгдїїлэх ба тохируулгыг
хийхдээ:
жилийн доторх усны дахин хуваарилалт хийх ба цэвдгийн дээрх усны
нєєцийг нэмэгдїїлэх,
цэвдгийн доорхи ба цэвдэг хоорондын давстай ус руу цэнгэг ус шахах
замаар эрдэсжилт багатай усны нєєц бий болгох.
15.60. Насосны станцад усыг эсрэг чиглэлд буюу сорох хоолой руу єгєх боломжийг
авч їзнэ. Энэ їед сорох хоолой хоёроос цєєнгїй байна.
115
БНбД 40-02-06
тээвэрлэгдэх усыг хєлдєлтєєс хамгаалах,
мєнх цэвдэг хєрсєнд суулгасан дамжуулах хоолойн тогтвортой байдлыг
хєрсний хайлалт, хєлдєлтийн механик їйлчлэлээс хамгаалах,
дамжуулах хоолойд осол гарсан їед мєнх цэвдэг буурь хєрсийг усны
їйлчлэлээс хамгаалах,
дамжуулах хоолой ба сїлжээний дулааны горим ба тэдгээрийн дулааны
їйлчлэл нь дамжуулах хоолой ба ойролцоох барилга байгууламжийн
сууринд нєлєєлєхєєс хамгаалах.
15.65. Буурийн хєрсєнд дулааны їйлчлэл їзїїлэхгїйн тулд хоолойг газар дээгїїр
угсрахдаа хэвээ, дїїжин, шонт суурин дээр, дамнасан ба шургасан хоолойгоор,
барилга байгууламжийн хийц дундуур угсарна.
15.68. Газар доорхи дамжуулах хоолойноос суурь болон байгууламж хїртэлх зайг
дулаан техникийн тооцоогоор тооцно. Гэхдээ дамжуулах хоолойг суваггїй
угсрахад энэ зай 6м-ээс багагїй байна.
15.72. Зам, гудамж хєндлєн гарах хоолойг сувагт, эсвэл ган гэрэнд /футляр/ хийж
хоёр талд нь худаг байрлуулна. Худаг нь агааржуулалттай шахт, ус цуглуулах нїх
хийж зєвхєн суумтгай бус суурь хєрсєнд баригдана.
15.73. Тээвэрлэж буй усыг хєлдєлтєєс хамгаалахын тулд дараахь арга хэмжээг
авна:
116
БНбД 40-02-06
дамжуулах хоолойд дулаан тусгаарлагч хийх,
усыг халаах, дамжуулах хоолойг халаах,
дамжуулах хоолойгоор усыг тасралтгїй урсгах,
дамжуулах хоолойн гидродинамикийн їрэлтийг нэмэгдїїлэх,
хєлдєлтєнд тэсвэртэй ган арматурыг хэрэглэх,
автомат ус гаргуур угсрах.
15.78. Дамжуулах хоолойн эхлэл, тєгсгєл дээр, ус халаах завсрын станцад усан
сан ба бусад байгууламжид, мєн хєлдєх магадлал ихтэй сїлжээний хэсэгт усны
температурыг автоматаар хэмжигчийг зайлшгїй тєлєвлєнє, тїїний заалт
диспетчерийн єрєєнд хїрч байх хэрэгтэй.
117
БНбД 40-02-06
15.82. Цэвдэг хєрстэй бїсэнд тусгай хийцийн галын гидрантыг сїлжээний гол хэсэг
дээр байрлуулна.
Барилгын хийц
15.87. Хадан биш буурин дээр эзлэхїїний байгууламжийг тєлєвлєх їед хєрсийг
цэвдэнг хэвээр хадгална. Эзлэхїїний байгууламжийг том ширхэгт элс, хайрган
дээр суурилуулна, хэрэв асгаас хийх боломжгїй бол шонт суурин дээр угсарна.
15.89. Суваг, туннелийн дэвсгэр ёроолыг 0.15м зузаан элс, 0.2м зузаан шавар
бетон їеэр бэлтгэн хийнэ.
15.91. Буурийн хєрс нь гэсгэлэн байдалд ажилладаг бол буурийн суулттай їед
байгууламжийн ашиглалт найдвартай байх нєхцєлийг хангах хэрэгтэй.
Суумтгай хєрс
Ерєнхий заалт
118
БНбД 40-02-06
15.96. Суумтгай хєрсийг нэвт гарсан шонт суурь ба бэхэлсэн хєрсєнд суулгасан
баганатай буюу хэв гажилтын бїсийн хязгаар доторхи хєрсний суумтгай шинж
чанарыг бїрэн ба хэсэгчлэн арилгасан їед ус хангамжийн сїлжээийг байнга
хангах, эх булгаас баригдаж буй барилга, байгууламж хїртэлх зайг зїйл 19.95-д
заасан хэмжээнээс 1.5 дахин бууруулж авахыг зєвшєєрнє.
15.102. Бин битїї шаардлага тавигдах барилгын хийцээр хоолой ба суваг нэвтрэх
нїхний хэмжээг томсгож болно. Хоолой, сувгийн дээд, доод ирмэг ба нїхний зах
хоорондын завсрыг буурийн хєрсний боломжит суултын хэмжээний 1/3-тэй
тэнцэхээр тооцно. Завсрыг нягт уян материалаар дїїргэнэ.
Суваг ба ховилын ус халиах ирмэгийг ашиглалтын їед тэгшлэх боломжтой
байх.
119
БНбД 40-02-06
15.106. Градирны ус цуглуулах бассейнаар дайрах баганын доорхи газарт хєрс рїї
ус нэвчих боломжгїй хийц тєлєвлєнє. Їїний тулд даацын хийц чєлєєт суулттай
байх хэрэгтэй.
Тайлбар: 1. Барилгажаагїй гэдэг нь ойрын 15 жил суурин газар баригдахгїй дэвсгэр нутгийг
хэлнэ.
2. Хєрс нягтруулах — буурийн хєрсийг 0.3м гїнд, нягтарсан їеийнхээ доод хязгаарын хуурай
хєрсний нягтыг 1,65 тс/м 3 –ээс багагїй болтол нягтруулахыг хэлнэ.
3. Дэвсэг – дээрээ 0.1м зузаантай шїїрїїлийн їе тавигдсан 0,1- 0,15м єндєр хашлагатай ус
нэвтрїїлдэггїй хийц.
4. Дамжуулах хоолойн доорхи бууринд тавигдах шаардлагыг тїїний ойролцоо орших барилга ба
120
БНбД 40-02-06
байгууламжуудын хариуцлагын ангилалаас хамааруулан тодотгоно.
5. Дамжуулах хоолойн холболтын залгаас доорхи шуудууг гїнзгийлэхийн тулд хєрсийг нягтруулсан
байх шаардлагатай.
6. I ба II зэрэглэлийн ус хангамжийн сїлжээтэй тєв суурингийн нутаг дэвсгэрт дамжуулах хоолойг
суваг ба хонгилд дараахь тохиолдолд угсарна. Їїнд барилгын суурь, хоолойн гадна гадаргуу
хоёрын хоорондын зайг СНиП 2.04.01-85 –аар ус дамжуулах хоолойн барилга руу орох оролт дээрх
сувгийн уртаас багагїйгээр тооцно.
15.108. Суваг, туннелийн ёроол ба дэвсэг хяналтын худаг руу налуутай байна.
Тайлбар: 1. Хєрсний суултын II тєрлийн їед барилга байгууламж барих їед суумтгай чанар
бїрэн арилсан, сїлжээнээс барилга байгууламжийн суурь хїртэлх суултыг тооцохгїй.
2. 0,6 МПа (6 кгс/см2)-аас их даралттай ажиллах ус дамжуулах сїлжээг угсрах їед заагдсан
зайг 30%-иар нэмэгдїїлж тооцно.
3. Хэрэв хїснэгт 48-д заасан дээрх зайг авах боломжгїй бол дамжуулах хоолойг ус
нэвчдэггїй суваг, туннель, дэвсэг дээр угсарч, осолын усыг хяналтын худаг руу гаргах
тєхєєрємжийг заавал тєлєвлєнє. Энэ зайг хэрэгжїїлэх боломжгїй бол мєн барилгын
оруулга шугам дээр хоолойг I тєрлийн суулттай їед ус нэвчдэггїй суурь дээр, II тєрлийн
бол суваг, туннельд угсарна.
121
БНбД 40-02-06
15.116. Хяналтын худгийн доод хэсэг ус нэвчїїлдэггїй байх хэрэгтэй. Хяналтын
худгаас ус зайлуулах зїйл 8.13-т зааснаар гїйцэтгэнэ. Ус зайлуулалтгїй бол
худгийн доод хэсгийн эзлэхїїн ба гїнзгийлсэн хэсгийг хоногт нэгээс доошгїй удаа
суллаж байх нєхцєлєєр хангана.
Шаардлагатай бол хяналтын худгийг ус хэмжих хэрэгслээр, эсвэл усны
тївшин хэмжих автомат тєхєєрємжєєр тоноглох ба хэмжилтийн дїн диспетчерийн
єрєєнд хїрч байх хэрэгтэй.
Барилгын хийц
122
БНбД 40-02-06
Конус ёроолтой эзлэхїїний байгууламжийг ус нэвчїїлдэггїй тємєрбетон
хавтан дээр тулгуурласан баганан дээр тєлєвлєнє, хавтангаас хяналтын худаг руу
осолын усыг зайлуулна.
15.128. Урьдчилан норгох арыг хэрэглэх боломжгїй ойр орчиндоо усгїй бол
суумтгай шинжийг бїрэн арилгахад суумтгай хєрсний бїх їе давхрагаар нь шонт
сууриар гїний нягтруулга хийх аргыг хэрэглэнэ.
Хавсралт 1
1. Газар доорх усыг ашиглахаар тєлєвлєх їед цооногийг єрємдєх аргыг тухайн
орон нутгийн гидрогеологийн нєхцєл ба цооногийн гїн, голч зэргээс хамааруулж
сонгон тооцно.
123
БНбД 40-02-06
2. Цооногийн ханыг нурахаас хамгаалахын тулд суултын ган янданг хэрэглэнэ.
Цооногийн гїн 250м хїртэл байвал тїїнийг бэхлэхдээ металл биш хоолойг
хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
3. Цооногийн ханыг хамгаалах суултын яндан нь бие биедээ углагдсан угсраа
хэлбэртэй байна. Угсраа суултын ємнєх ба дараах яндангуудын голчийн
хоорондын зєрєє нь 50 мм-ээс ихгїй байх ёстой.
4. Угаалтын шингэнийг нэвчїїлдэг,ташуунуранги хагаралтай чулуулаг ба уст
їеийг чиглїїлэгч яндангаар хааж бэхлэх боломжгїй, гидрогеологийн хїнд нєхцєлд
цооногийн хийцэд нэмэлт суултын яндангийн цувааг угсрахаар тєлєвлєнє.
5. Єрємдєх їед цооногийн ханыг тїр бэхлэхээр суулгасан суултын янданг
єрємдлєг дууссаны дараа тооцно. Цооногийн ашиглалтын їед тогтмол байх
суултын яндангийн цувааны дээд ирмэг нь ємнєх яндангийн башмакаас дээш 3 м-
ээс багагїй байх ёстой. Суултын хоёр яндангийн хооронд їїсэх цагираг завсарыг
цементээр болон жийрэг угсрах замаар битїїлсэн байх шаардлагатай.
6. Ашиглагдахгїй уст їеийн ус ба гадаргуугийн бохирдол нэвтрэн орохоос
сэргийлэхийн тулд цооногийг тусгаарласан байх ёстой.
7. Тусгаарлагчийн чанарыг эргэлттэй єрємдлєгийн їед даралттай шахах усаар
болон цохилттой єрємдлєгийн їед шавхах ба зайлах усаар мєн геофизикийн
аргуудаар хянаж шалгах ёстой.
8. Ус олборлох худаг доторх хийцїїдийг цементлэхдээ ГОСТ 25597-83
стандартад тохирсон цементыг хэрэглэнэ.
9. Зэврїїлэх шинж чанартай усыг ашиглах буюу тїїнтэй уст їе нь гидравлик
холбоотой бол суултын янданд зэврэлтийн эсрэг хамгаалах арга хэмжээ авах
буюу зэврэлтэнд тэсвэртэй материалтай хоолойг сонгох ёстой.
Хавсралт 2
Хїснэгт 1
Уст їеийн тогтоц Шїїрийн хэлбэр ба хийц
1. Хадан ба хагас хадан тогтворгїй Нэмэлт шїїрїїлэх гадаргуугїй савхан сараалжит; дугуй
тогтоцтой болон хайрга ба сайрны ба дєрвєлжин цоолбор нїхтэй мєн тїїнчлэн зэврэлтээс
харьцаанд 20-100 мм-ийн хэмжээтэй хамгаалсан бїрээстэй, хэвэлмэл завсар бїхий /4мм
хэсгїїд нийт жингийн 50-иас дээш хувьд зузаантай хуудас/ нэмэлт шїїрїїлэх гадаргуутай
нь зонхилж байвал : яндант; ороомгон сараалжтай шїїрїїд
Ус хїлээн авах хэсэг нь ган утсан ороодостойбуюу
2. Хайрга ба хайрганцар болон элсэн 2- хэвэлмэл нїх бїхий зэвэрдэггїй ган хуудастайсавхан
5 мм-ийн хэмжээтэй хэсгїїд нийт сараалжит ба яндант шїїрїїд; зэврэлтээс хамгаалсан
массын 50-иас дээш хувьд нь зонхилсон бїрхїїлтэй, хэвэлмэл завсар бїхий 4 мм зузаантай ган
хєрсєнд : хуудсан хїлээн авах хэсэгтэй ороомгон сараалжит
шїїрїїд
3. Том ширхэгтэй, элсэрхэг 1-2 мм-ийн
хэмжээтэй хэсгїїд нийт массын 50-иас Мєн адил
дээш хувьд нь зонхилсон хєрсєнд :
124
БНбД 40-02-06
Ус хїлээн авах хэсэг нь ган утсан ороодостой, квадрат
4. Дунд зэргийн ширхэглэлтэй, элсэрхэг
сїлжээтэй наамал тортой савхан сараалжит ба яндант;
0.25-0.5 мм-ийн хэмжээтэй хэсгїїд нийт
мєн элс хайрган асгаастай хэвлэмэл завсар бїхий
массын 50-иас дээш хувьд нь зонхилсон
зэвэрдэггїй ган хуудсан хїлээн авах хэсэгтэй ороомгон
хєрсєнд :
сараалжит шїїрїїд.
5. Жижиг ширхэглэлтэй, элсэрхэг 0.1- Ус хїлээн авах хэсэг нь нэг ба хоёр їе элс хайрган
0.25 мм-ийн хэмжээтэй хэсгїїд нийт асгаастай ган утсан ороодостой ба сїлжмэл нарийн
массын 50-иас дээш хувьд нь зонхилсон тортой мєн хэвэлмэл ган хуудас бїхий савхан
хєрсєнд : сараалжит, яндант, ороомгон сараалжит шїїрїїд.
Хїснэгт 2
Шїїрийн нїхний хэмжээ
Шїїрийн хэлбэр нэг тєрлийн тогтоцтой їед олон тєрлийн тогтоцтой їед Ê ³ 2
Ê£2
Тайлбар :
1. Хїснэгт 2-т K H = d 60 d10 , энд d10 ; d 50 ; d 60 - уст їеийн чулуулагын жингийн 10, 50, 60-
аас бага хувийг эзлэх хэсгїїдийн хэмжээ, мм /Їїнийг чулуулгын ширхэглэлийн
бїтцийн графикаас тодорхойлно./
2. Нїх ба завсрын d 50 -д харгалзах хэмжээний бага утгыг жижиг ширхэглэлтэй чулуулагт,
их утгыг нь том ширхэглэлтэй чулуулагт тус тус тооцно.
8. Олон їет хайрган шїїрийн асгаасын їе бїрийн зузааныг элс хайргын їїслээс
нь хамааруулж дор дурдсан байдлаар тооцно.
-газрын гадаргуу дээрээс цуглуулсан бол 30мм-ээс багагїй.
-цооногийн ажлын гадаргуу дээрээс бий болсон бол 50 мм-ээс багагїй.
9. Хоёр ба гурван їе хайрган асгаастай шїїрийн материалын механик бїтцийг
доорх харьцаагаар сонгож хийнэ.
D2
= 4¸6
D1
Энд : D1 ба D 2 - асгаасын зэргэлдээх їеїїдийн материалын
хэсгїїдийн дундаж голч, мм
125
БНбД 40-02-06
D ср
= 10 ¸ 16
d50
-цавуудсан бол :
D ср
= 8 ¸ 12
d50
Энд :
D с р - шїїрийн блок дахь хайрган хэсгийн дундаж голч,
Хавсралт 3
126
БНбД 40-02-06
11. Шїїлтїїрэн ус олборлох хэсэг дээр ажиглалтын цооногийг ус хїлээн авах
байгууламж ба гадаргын усан сан болон хиймэл нууруудын хооронд мєн зайлшгїй
тохиолдолд тїїний эсрэг талд эрэг дээр нь буюу ус олборлох їеийн нєлєєллийн
хїрээнд байрлуулж болно. Ус хїлээн авах дїїрэгт гїний усны бохирдол илэрсэн
їед (їйлдвэрийн бохир усыг хаях цэг, эсвэл хэт их эрдэсжсэн Устай усан сан,
намаг гэх мэт) тэдгээрийн хооронд болон ус хїлээн авах байгууламжуудын
хооронд нэмэлт ашиглалтын худаг тєлєвлєнє.
Хавсралт 4
Органик бодис, завсрын амт, їнэрийг арилгах
Хїснэгт 2
Исэлдїїлэгчийг оруулах дараалал Усанд урвалж оруулах дараалал
127
БНбД 40-02-06
Энд, v т.ш — шїїрэлтийн тооцоот хурд, 10—15 м/ц;
tн — нїїрсэн їеэр ус нэвтрэх хугацаа, нїїрсний сорбцлох
чанар, усны бохирдлын концентраци зэргээс хамааран 10-15 мин гэж
авах ба туршилт-тохируулгын явцад нарийвчлана.
8. Шїїрїїлэх їеэс ховилын ирмэг хїртэлх зайг зїйл 6.113 ба хїснэгт 23-ын дагуу
тооцно.
9. Шїїрїїлэх їед алдагдах тїрэлтийн алдагдал болон угаалтын ус хуваарилах
тєхєєрємж бусад элементїїдийн хийц ба тооцоог зїйл 6.103-6.112-ын дагуу
тооцно.
10. 5мг/л хїртэл тунтай нунтаг идэвхижїїлсэн нїїрсийг коагулянтаас ємнє 10мин
завсартайгаар хийнэ.
11. Нїїрсний нунтагыг нїїрсний хоормог байдлаар бэлтгэсэн урвалжийн
агуулахаас усан ба хийн аргаар тээвэрлэнэ. Хийн аргаар зєєвєрлєхдєє
битїїмжилсэн, гал унтраах болон дэлбэрэлтээс хамгаалсан хэрэгслээр
хангагдсан, газардуулсан тєхєєрємжийг ашиглана.
Нїїрсний хоормогийг тунлахдаа баканд 1 цагийн туршид гидравлик ба
механикаар аргаар хутгана. Їїнийг шахах насос нь нїїрсний їйлчлэлд тэсвэртэй
байх шаардлагатай. Эргэлтийн насосны бїтээмж нь хоормог бэлтгэх явцад 4-5
удаагийн эргэлтийн урвалжийг хангахуйц байх шаардлагатай. Нїїрсний
хоормогийн концентраци 8% хїртэл байна.
12. Дамжуулах хоолойгоор урсах нїїрсний хоормогийн хурд 1.5 м/с-ээс багагїй,
алгуур эргэлттэй тодорхой налуутай, шалгах тагтай байх ба зїйл 6.38-ын дагуу
тєлєвлєгдєнє.
13. Тунлагчийн хийц нь тїїний доторхи хоормог тогтмол тївшинтэй їед гидравлик
хутгалт холилдолтод орж байх нєхцлийг хангасан байна.
14. 0.5-2% концентрацитай калийн перманганатын уусмалыг бэлтгэх хутгагчтай
сав нь 200С температуртай усаар 4-6 цаг, 400С температуртай усаар 2-3 цаг барьж
байхуйц багтаамжтай хийгдсэн байна.
15. Калийн перманганатын уусмалын буюу уусмал-зарцуулалтын бакийн тоо 2-оос
цєєнгїй /нэг нь нєєцєнд/ байна. Калийн перманганатын тунсан уусмалыг л
тунлана.
Хавсралт 5
128
БНбД 40-02-06
J = pH 0 - pH s
энд, рН0 - рН метрээр хэмжсэн ус тєрєгчийн илтгэгч;
рНS - усыг кальцийн карбонатаар ханах нєхцєлд ус тєрєгчийн
илтгэгч, зураг 1-ээс СCa- кальцийн агууламж, Р-нийт давсны
агууламж, Щ-шїлтлэг, t.-усны температур зэргээс хамааруулан
тодорхойлно;
Шк = Шш - Дк / ек к, (2)
(СО2 )0 = (СО 2 )0 + 44 ДК / ек ,
энд, (СО2)0 - бїлэгнїїлэхээс ємнєх тїїхий усан дахь нїїрсхїчлийн
давхар ислийн концентраци, мг/л
Мэдэгдэж буй (СО2)н.х –н утгаар зураг 2-г ашиглан усны рН –ын хэмжээг
тодорхойлно.
4. Ханалтын кальцийн карбонатын эерэг индекстэй тохиолдолд хоолойг
зэврэлтээс хамгаалж давсны болон хїхрийн хїчил, гексаметафосфат, натрийн
триполифосфатаар цэвэрлэнэ.
Зураг 1
129
БНбД 40-02-06
Кальцийн карбонаттай усны ханалтын рН-ыг тодорхойлох номограмм
Жишээ бодлого:
Єгєгдєл:
ССа =100 мг/л, Ш=2 мг-экв/л, Р=3 г/л, t=400 С
Хариулт: рНS=7.47
Зураг 2
Байгалийн усны нїїрстєрєгчийн чєлєєт давхар ислийн
агууламж тодорхойлох номограмм
Єгєгдєл:
рН=7 , Р=1 г/л, Ш=1 мг-экв/л, t=800 С
Хариулт: (СО2)СВ=9.1 мг/л
130
БНбД 40-02-06
Зураг 3
Дш = 28bиК tШ , (5)
Тооцоонд хужирын /Na2CO3/ тунг тооцоонд авсан шохойн /CаO/ тунгаас 3¸3.5
дахин ихээр тооцно.
Хэрэв (5)томъёоны Дш /28, мг-экв/л нь дараахь (6)томъёогоор тодорхойлсон dш-ээс
их гарвал усанд dш хэмжээний шохой хийхээс гадна (7) томъёогоор тодорхойлсон
Дху, мг/л тунтай хужирыг нэмж оруулна.
131
БНбД 40-02-06
Зураг 4
132
БНбД 40-02-06
10. Карбонатан бїрхэвч їїссэн хоолойгоор урсах унд-ахуйн усны рН-ын утга MNS
900-92-д зааснаас илїїгїй байна.
11. Кальцийн хэмжээ нь 20-30мг/л шїлтлэг нь 1-1.5мг-экв/л эрдэсжилт багатай
усанд тогтворжуулах цэвэрлэгээг тєлєвлєхдєє тєслийн ємнєх технологийн
судалгааг їндэслэж хийнэ. Кальци Са2+ ба гидрокарбонат (НСО3-) ын
концентрацийг нэмэгдїїлэх шаардлагатай бол шохой болон (СО2) нїїрстєрєгчийн
давхар ислээр хамтад нь усыг боловсруулна.
Хавсралт 6
Усыг фторжуулах
133
БНбД 40-02-06
Хавсралт 7
Усыг зєєлрїїлэх
1. Нийт усны хэмжээнээс зєєлрїїлэх усны эзлэх хувийг /%/ дараах томъёогоор
тодорхойлно.
134
БНбД 40-02-06
їед
[ ( ) ]
Дш = 28 (CO2 ) / 22 + 2Х к - Ca2 + / 20 + Дк / е к + 0,5 , (3)
[ ( )
Дш = 28 (CO2 ) / 22 + Х к + Mg2 + / 12 + Дк / ек + 0,5 ; ] (4)
Д х = 53(Х к + Дк / ек + 1) , (5)
135
БНбД 40-02-06
ширхэглэлтэй, нэг тєрлийн бусын коэффициент нь 2-2,2-той тэнцїї байх бутласан
антрацитаар дїїргэнэ. Дїїргэгчийн їеийн єндєр 0,8-1м, шїїрїїлэх хурд 6м/ц
хїртэл байна. Хоёр їет шїїрийг хэрэглэж болно. Шїїрийг дээрээсээ угаалттай
байхаар тоноглоно.
12. Газрын доорх болон 5-8 мг/л-ээс ихгїй булингартай, 300-аас ихгїй єнгєтэй
гадаргын усыг натри-катионитын аргаар зєєлрїїлнэ. Энэ їед усны шїлтлэг
єєрчлєгдєхгїй.
13. Нэг шаттай натрийн катионитын їед усны ерєнхий хатуулаг 0,05—0,1 г-
экв/м3 хїртэл, хоёр шаттай їед 0,01 г-экв/м3 хїртэл буурна.
ENa
аж = a NabNaE б їр эн - 0,5qхув Х б, х , (7)
136
БНбД 40-02-06
Fк = Wk / Hk , (8)
Нэгдїгээр шатны ажлын катионитын шїїлтїїрийн тоо 2-оос цєєнгїй, нєєцийн нэг
байна.
17. Тїрэлттэй шїїлтїїрийн нэгдїгээр шатны катионитаар шїїгдэх хурд усны
ерєнхий хатуулгаас хамааран дараах байдалтай байна.
5 г-экв/м3 хїртэл бол — 25 м/ц;
5—10 г-экв/м3 бол — 15 м/ц;
10—15 г-экв/м3 бол — 10 м/ц.
5 10 15 20 25
2 4 5 5,5 6 7
137
БНбД 40-02-06
138
БНбД 40-02-06
139
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 4
Катионитын ион солилцлын ажлын багтаамжийг нєхєн 50 100 150 200
сэргээлтэд оруулах хїхрийн хїчлийн хувийн
зарцуулалт, г/г-экв,
Устєрєгчийн катионитын нєхєн сэргээлтийн їр ашгийн 0,68 0,85 0,91 0,92
коэффициент, aв
140
БНбД 40-02-06
( ) ( ) ( )
Х нф = CI- + SO 24 - + Шї лд - Na + , (18)
141
БНбД 40-02-06
в) <<єлєн>> нєхєн сэргээлтийн їед НСО3- -ын ионоор аван катионы “нєхцєлт”
солилцлын багтаамжийг сульфоугольд /СК-1/ 250-300г-экв/м3, катионитод /КБ-4/
500-600г-экв/м3 гэж тооцно.
36. Устєрєгчийн болон натрийн катионитын цуваа тєхєєрємжийн натрийн
катионитын шїїлтїїрт хїчиллэг ус орохоос хамгаалж Устєрєгчийн катионитын
шїїлтїїрийг хїчлийн илїїдэл тунгаар нєхєн сэргээх тохиолдолд хий гаргагчийн
ємнє Устєрєгчийн катионитын шїїлтїїрээр шїїгдэж буй усны урсгалд
тунгалагжуулсан, зєєлрїїлээгїй усыг єгєх асуудлыг авч їзнэ.
37. Хїчилтэй болон шїїгдэж буй Устай харьцах аппаратууд, дамжуулах хоолой,
арматурууд нь зэврэлтээс хамгаалагдсан ба зэвэрдэггїй материалаар хийгдсэн
байх шаардлагатай.
38. Устєрєгчийн ба натрийн катионитыг зэрэгцээ ажиллуулах їед ион солилцооны
шїїрїїдийг їндэслэлийн дагуу сєрєг урсгалын сэргээлттэй эсвэл шаталсан-сєрєг
урсгалын ионжуулалттай схемээр тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.
39. Ион солилцолын зєєлрїїлэх тєхєєрємжийг нєхєн сэргээсэн уусмалыг
хуримтлуулагч руу, эсвэл ахуйн, їйлдвэрийн бохир усны шугамд хаяна. Єндєр
концентрацитай усыг боловсруулж дахин ашиглах боломжтой. Ашиглагдсан
уусмалыг бохирын шугаманд хаяхдаа саармагжуулна. Энэ їед їїссэн кальцийн
карбонат, магнийн давхар ислийг тундасыг тунгааж ялган хуримтлуулагч руу єгнє.
Хлорт натрийн тунгалагжсан уусмалыг /натрийн катионитыг нєхєн сэргээлтээс
гарсан/ натрийн катионитын нєхєн сэргээлтэд саармагжуулсаны дараа давтан
ашиглаж болно.
Хавсралт 8
142
БНбД 40-02-06
6. Хоёрдугаар шатны Устєрєгчийн катионитын шїїлтїїрийг ашиглахад баримтлах
зїйл: шїїрэлтийн хурд 50 м/ц хїртэл; катионитын їеийн єнєдр - 1,5 м; 100%-ын
хїхрийн хїчлийн хувийн зарцуулалт 1г-экв шингээлтийн катионд 100г;
сульфоуголийн шингээх багтаамж 200г-экв/м3, КУ-2 катионитод 400—500г-экв/м3;
сэргээлтийн дараахь катионитыг угаах усны зарцуулалт 1м3 катионитад 10 м3 ус
байна гэж їзнэ. Угаалтыг нэгдїгээр шатны анионитын шїїлтїїрээр цэвэрлэгдсэн
усаар хийнэ.
Хоёрдугаар шатны катионитын шїїлтїїрийг угаах усыг нэгдїгээр шатны
Устєрєгч-катионитын шїїлтїїрийг сийрэгжїїлэхэд, мєн тэдгээрийн сэргээлтийн
уусмалыг бэлтгэхэд хэрэглэнэ. Хоёрдугаар шатны Устєрєгчийн катионитын
шїїлтїїрийг сэргээх, угаах хугацааг 2,5-3 цагаар тооцно.
7. Нэгдїгээр шатны анионитын шїїлтїїрийн талбайг F1, м2, тооцохдоо:
F1 = Q1 / np T1n1 , (1)
3
Энд, Q1 —шїїлтїїрийн бїтээмж, м /сут;
пp — шїїлтїїрийг нєхєн сэргээх тоо, хоногт 1—2 удаа;
v1— шїїрэлтийн тооцоот хурд, 4-30 м/ц;
Т1—нєхєн сэргээлт хооронд шїїлтїїр бїрийн ажиллах хугацаа, їїнийг
тодорхойлохдоо:
T = 24 / np - tp , (2)
энд, tp — шїїлтїїрийг нєхєн сэргээхтэй холбоотой бїхий л їйлдлийн
їргэлжлэх хугацаа, 5 цаг (сийрэгжилт 0,25ц, сэргээлт 1,5ц,
анионитыг угаах 3—3,25ц).
Шїїлтїїрийн анионитын эзлэхїїнийг тооцохдоо:
W1 = Q1C 0 / npEp , (3)
Энд, С0 — цэвэрлэгдэх усан дахь сульфат, хлорид, нитратийн ионийн нийлбэр
агууламж, г-экв/м3
Еp —анионитын ион солилцлын ажлын багтаамж, г-экв/1м3; Їїнийг паспортын
єгєгдлєєр авах ба хэрэв байхгїй бол АН-31 ба АВ-17-д 600-700г-экв/м3 гэж
тооцно.
8. Нэгдїгээр шатны анионитын шїїлтїїрийн сэргээлтийг 4%-ын кальцжуулагч
хужираар Na3CO3 хийнэ; хужирын хувийн зарцуулалтыг 1 г-экв шингээсэн анионд
100 г Na3CO3 гэж тооцно.
Хоёрдугаар шатны анионитын шїїлтїїртэй тєхєєрємж нь хїчтэй суурьтай
анионитын шїїлтїїрийн нєхєн сэргээлтийн дараа гарсан идэмхий натрийн
ажилласан уусмалаар нэгдїгээр шатны анионитын шїїлтїїрийг нєхєн сэргээхийг
зєвшєєрнє. Нєхєн сэргээх хужир ба идэмхий натрийн уусмалыг Устєрєгчийн
катионитаар цэвэрлэгдсэн усаар бэлтгэнэ. Нэгдїгээр шатны анионитын
шїїлтїїрийн нєхєн сэргээлтийн дараахь урвуу угаалтыг 1м3 анионитад 10м3
Устєрєгчийн катионитаар цэвэрлэгдсэн ус ноогдох зарцуулалтаар гїйцэтгэнэ.
9. Хоёрдугаар шатны анионит шїїлтїїрийг 1,5м їеийн єндєртэй хїчтэй суурийн
анионитоор дїїргэж шїїрэлтийн хурдыг 15—25 м/ц гэж тооцно.
Хїчтэй суурьтай анионитын цахиурын багтаамжийг паспортын їзїїлэлтээр авах
ба хэрэв байхгїй бол дараахь хїснэгтээс тооцно.
Хїчтэй суурьтай Шїїгдсэн усанд анионит буурах їеийн цахиурын Шїїгдсэн усан дахь Si02-3-
анионит багтаамж, г-экв/м3 , Si02- 3, мг/л ийн хамгийн бага
їлдэгдэл хэмжээ, мг/л
0,1 0,5 1
АВ-17 420 530 560 0,05
Хоёр шаттай єндєр суурьт анионитын шїїлтїїрийн сэргээлтийг 4%-ын идэмхий
натрийн уусмалаар хийнэ. 100%-ын идэмхий натрийн хувийн зарцуулалтыг 1м3
анионитад 120—140 кг байна гэж їзнэ.
143
БНбД 40-02-06
10. ФДС маркийн шїїлтїїртэй шїїрїїлэх хурд 40—50 м/ц, катионит ба анионитын
їеийн єндєр тус бїр нь 0,6 м байна. Шїїлтїїрийн тоо 3-аас цєєнгїй, їїнээс 2 нь
ажлын 1 нь нєхєн сэргээлтэнд эсвэл нєєцєнд байна.
10-12мян.м3 ус 1м3 ион солилцуулах хольц /катионит, анионит/-оор
шїїгдсэний дараа ФДС шїїлтїїрийг нєхєн сэргээнэ.
1м3 катионитыг сэргээхэд 100%-ын хїхрийн хїчлийн зарцуулалтыг 70кг, 1м3
анионитыг сэргээхэд 100%-ын идэмхий натри 100 кг орно гэж їзнэ.
11. Усыг давсгїйжїїлэх ион солилцолын тєхєєрємжийн бїтэц дотор шїїлтїїрийн
сэргээлтээс гарсан хїчиллэг, шїлтлэг бохир ус харилцан саармагжуулах ёстой.
Энэ їед тус бїр нь хоногийн бохир усны тоо хэмжээтэй тэнцїї багтаамжтай 2-оос
цєєнгїй саармагжуулах бакийг тєлєвлєнє. савыг тєлєвлєнє. Сийрэгжїїлэлт ба
ионитын угаалтын усыг давтан ашиглаж болно. Шїїлтїїрийн нєхєн сэргээлтээс
саармагжсан бохир усыг ахуйн, їйлдвэрийн бохир усны шугамд эсвэл
хуримтлуулагчид єгнє.
Электродиализ
144
БНбД 40-02-06
17. Шат бїрд зэрэгцээ ажиллах тєхєєрємжийн тоо Nап , їїнийг дараах томъёогоор
тодорхойлно,
N an = 26 , 8 q (Ñ î ð - Ñ ãà ð ) / i p F ì h n ó , (6)
3
Энд, q—тєхєєрємжийн бїтээмж, м /ц;
Сор - шат бїрийн тєхєєрємжинд орох усны давсны концентраци (нэгдїгээр
шатанд цэвэрлэгдэх усны давс агууламжтай адил байна),
мг-экв/л;
Сгар - шат бїрийн тєхєєрємжєєс гарах усны концентрац (сїїлийн шатанд
цэнгэгжсэн усны давс агууламжтай адил байна), мг-экв/л;
ip - гїйдлийн ажлын нягт, А/см2;
Fм - мембраны ажлын талбай, см2;
h - гїйдлээр гарах коэффициент, МА-40 ба МК-40 мембранд 0,85;
пя - тєхєєрємжийн їїрийн тоо, 200-250 ширхэгээс ихгїй байна.
18. Шат бїрийн тєхєєрємжийн гїйдлийн ажлын нягт нь техник –эдийн засгийн
тооцоогоор гїйдлийн тохиромжтой нягттай тэнцїї байна. Энэ їед шат бїрийн
тєхєєрємжинд гїйдлийн ажлын дээд нягтын хэмжээг дараах томъёогоор
тодорхойлно.
i äýýä = C ä n ' P ' / K ' , (7)
энд, Сд - цэнгэгжїїлэх камерт цэвэрлэгдсэн усны концентрацийн тооцооны
утга, дараахь илэрхийллээр тодорхойлогдоно.
145
БНбД 40-02-06
21. Давсны уусмалтай хэсгийн талаас мембраны гадарга дээр болон катодын
камерт хуримтлагдах давстай тэмцэхдээ давстай усны замд электродыг, мєн
тїїнчлэн давсны уусмал ба катионыг хїчилжїїлэх аргыг авч їзнэ. Хїчлийн тунг
цэвэрлэгдэх усны шїлттэй тэнцїїгээр тооцно.
22. Цэнгэгжїїлэх тєхєєрємжийн дамжуулах хоолой нь полиэтилен, арматурыг
полиэтилен эсвэл пааландсан гэртэй байхаар тооцно.
23. Шулуун урсгалт тєхєєрємжийн зам тус бїр дээр зарцуулалт, температур, давс
агууламж, рН хэмжигчийг тєлєвлєнє.
24. 400м3/хон–оос их бїтээмжтэй тєхєєрємжийн цахилгаан хїчдэлийн ба хянах
хэмжих хэрэгсэл /ХХХ/-ийг электродиализийн єрєєнєєс тусад нь байранд угсарна.
Хавсралт 9
1. Угаалтын усны санг шїїлтїїрийн угаалтаас гарсан усыг хїлээн авах, тїїнийг
холигч дотор болон тїїний ємнє дамжуулах хоолойд тунаахгїйгээр жигд шахах
зорилгоор тунгаалт ба дараалсан шїїрїїлэлт хийдэг ус бэлтгэлийн станц дээр авч
їзнэ.
2. Сангийн тоо 2-с цєєнгїй байна. Сан бїрийн эзлэхїїнийг нэг шїїлтїїрийг угаах
усны эзлэхїїнээс багагїйгээр ус ирэх ба гарах графикийн дагуу тооцож тооцно.
3. Угаалтын ус дамжуулах хоолой болон насосыг шїїлтїїрийн хїчитгэсэн горимд
ажиллах нєхцлєєр шалгах шаардлагатай.
146
БНбД 40-02-06
Угаалтын усны тунгаагуур
Тундас нягтруулагч
Хїснэгт
Цэвэрлэгдэж байгаа усны тодорхойлолт болон Эргэдэг фермийн Нягтруулах Нягтруулагчаас
цэвэрлэгээний арга тєгсгєлийн циклийн гарах тундасын
хэсгийн хамгийн їргэлжлэх чийг, %
их хурд, мм, м/с хугацаа, цаг
Коагулянтаар боловсруулсан бага булингартай 0.015 10 97.7-98.2
ус
Коагулянтаар боловсруулсан дундаж зэргийн 0.025 8 96.8-97.3
булингартай ус
Коагулянтаар боловсруулсан их булингартай ус 0.03 6 85.5-91.8
Магнийн хатуулгийг 25% хїртэл зєєлрїїлсэн
Магнийн гаралтай хатуулгийг 25%-с дээш 0.025 5 80-82.7
зєєлрїїлсэн
Урвалжгїй аргаар тємєргїйжїїлсэн 0.015 8 87.3-90.9
Урвалжийн аргаар тємєргїйжїїлсэн 0.015 8 91.4-93.2
0.025 10 96.8-97.7
147
БНбД 40-02-06
Wн = 1 ,3 K тWт . э ., (1)
Тундас хуримтлуулагч
W õó ð = 0, 876 qC óìá 1 / (100 - Ð òóí 1 )r 1 + 1 / (100 - Ð òóí 2 )r1 + ... + 1 / (100 - Ð òóí . è ) r n (2)
148
БНбД 40-02-06
Зур.1 Єнгєгїйжїїлэх болон тунгалагжуулах станцаас гарсан олон жилийн нягтруулгатай тундасын
чийгшилт болон нягтын дундаж утгууд
Тїїхий усан дахь умбуур бодисын хэмжээ - М, мг/л; урвалжууд — R: 1.М< 50, R- Al 2(SO4)3; 2.М< 50, R-
Al 2(SO 4)3+ + ПAA: 3.М< 50, R- Al2(SO4 )3 + ПАА + Ca(OH)2, 4.M= 50 - 250; R - Al2(SO 4)3 ; 5. M = 250 - 1000; R -
Al 2(SO 4)3; 6.M= 1000 - 1500; R - Al 2(SO4)3; 7. М > 1500; R - ПAA буюу реагентгїй аргаар цэвэрлэх
Зур.2 Тємєргїйжїїлэх болон урвалжийн аргаар зєєлрїїлэх станцын олон жил нягтруулсан
тундасын дундаж чийгшилт ба нягтын дундаж утгууд
19. Хуритлуулагч доторхи тасалгааны тоог 2-с багагїй жилээр ээлжилж ажилахаар
тооцно. 1 тасалгааг жилийн турш ашиглана, бусад тасалгаанд урьд єгсєн тундас
євєлдєє хєлдєж, зундаа хатаж ус нь ууршиж нягтарна.
20. Тундасыг хуритлуулагчийн нэг талаас єгч, нєгєє талаас гарсан усыг
зайлуулахаар тєлєвлєнє. Тундас єгєх тєхєєрємжийн хоорондын зай 60м-ээс
багагїй байна.
Гарсан усыг тундасны аль ч тївшингєєс зайлуулах боломжтойгоор тоноглоно.
149
БНбД 40-02-06
Хєлдєєх талбай
21. Тундасыг усгїйжїїлэхээр хєлдєєх талбайг жилд 2-с доошгїй хїйтэн жавартай
сартай газар нутагт байгуулна. Ингэхдээ 1-3 жилд тундасыг зайлуулж байхаар
тєлєвлєнє.
22. Хєлдєєх талбайн ашигтай хэмжээг дараах томъёогоор олно:
Fх .т = Fx + Fз.н + Fє , (3)
энд, F(х), F(з.н), F(є) - хавар, зун-намар, євлийн улиралд оруулах тундасаар
гїний хагасыг нь дїїргэх їеийн тундасны мандлаар тодорхойлогдох
талбарын талбай, м2
23. Хавар, зун-намрын улиралд тундас оруулах талбарын ашигтай талбайг эдгээр
хугацаанд хуримтласан тундасны їеийн талбарт їїсэх нєхцлєєс хамааруулан
тодорхойлно. Тундасны їеийн гїнийг хєлдєлтийн гїн Нхєл-тэй євлийн улиралд
тэнцїї гэвэл дараахь томъёогоор тодорхойлж болно:
H õ º ë = 0 . 017 t (4)
энд, St - тогтвортой хїйтний улиралын хасах хэмийн хоногийн дундажуудын
абсолют нийлбэр. Ойролцоох цаг уурын станцаас авна
Тайлбар: Газар нутгийн нєхцєлєєс хамааруулж талбайг жижиглэн хувааж болно.
Цэвэрлэгдэх усан дахь умбуур бодисын хэмжээ –М, мг/л; урвалжууд - R: 1.М< 50, R- Al2 (SO 4)3; 2.М< 50, R-
Al 2(SO4)3 + + ПAA: 3.М< 50, R- Al2(SO 4)3 + ПАА + Ca(OH)2, 4.M= 50 - 250; R - Al2(SO4) 3 ; 5. M = 250 - 1000; R -
Al2 (SO 4)3; 6.M= 1000 - 1500; R - Al2(SO4)3; 7. М > 1500; R - ПAA эсвэл урвалжгїй цэвэрлэгээ
150
БНбД 40-02-06
Цэвэрлэгдэх усан дахь умбуур бодисын хэмжээ - М, мг/л; реагентууд - R: 1.М< 50, R- Al 2(SO4)3; 2.М< 50,(М=50-
250) R- Al2(SO4)3+ + ПAA: R- Al2(SO4)3, 3.M< 250 - 1000; R - Al2 (SO4)3; 4.M= 1000 - 1500; R - Al 2(SO4)3;
151
БНбД 40-02-06
152
БНбД 40-02-06
Хатаах талбай
153
БНбД 40-02-06
º. õ '
Wòóí = W òóí - W x ' , (11)
Хавсралт 10
d- хоолойн голч, м
v- хєндлєн огтлолын талбай дахь усны хурд, м/с
g- чєлєєт уналтын хурдатгал, м/с2
Re = vd/v Рейнольдсын тоо; В0=CRe/vd,
154
БНбД 40-02-06
g -зуурамтгайн кинематик коэффициент, м2/с
Ган, ширэм, тємєрбетон, асбестоцементэн, хуванцар, шилэн хоолойд
зэргийн коэффициент m болон А0 А1 С –н утгуудыг хїснэгт 1-с тооцно.
Хїснэгт1
¹ Хоолойн тєрєл m А0 1000А1 1000(А1/2g) C
1 Дотор хамгаалалтын тїрхлэггїй эсвэл 0.226 1 15.9 0.81 0.684
хар тосон тїрхлэгтэй шинэ ган хоолой
2 Дотор хамгаалалтын тїрхлэггїй эсвэл 0.284 1 14.4 0.734 2.36
хар тосон тїрхлэгтэй шинэ ширмэн
хоолой
3 Дотор хамгаалалтын v<1.2 м/с 0.3 1 17.9 0.912 0.867
тїрхлэггїй эсвэл хар тосон v>1.2м/с 0.3 1 21.0 1.070 0
тїрхлэгтэй хуучин ган ба
хуучин ширмэн
4 Асбестоцементэн хоолой 0.19 1 11 0.561 3.51
5 Усан доргионоор прессэлсэн 0.19 1 15.74 0.802 3.51
асбестоцементэн хоолой
6 Центрфугэн асбестоцементэн хоолой 0.19 1 13.85 0.706 3.51
7 Дотор хэсэгтээ хуванцар болон 0.19 1 11.0 0.561 3.51
полимерцементэн тїрхлэгтэй ган ба
ширмэн хоолой
8 Дотор талдаа элс-цементэн тїрхлэгтэй 0.19 1 15.74 0.802 3.51
ган ба ширмэн хоолой
9 Дотор талдаа элс-цементэн тїрхлэгийг 0.19 1 13.85 0.706 3.51
центрифугэн аргаар тїрхсэн ган ба
ширмэн хоолой
10 Хуванцар 0.226 0 13.44 0.685 1
11 Шилэн 0.226 0 14.61 0.745 1
Тайлбар: С –ын утга нь v = 1.3-10-6 м-2/с (ус, t =10 0С) їед єгєгдсєн болно.
155
БНбД 40-02-06
Хавсралт 11
Хєргєлтийн усыг зэсийн байван ба хлороор боловсруулах
Дулаан солилцооны Усжуулагчтай Усжуулагчтай дулаан
аппарат ба дулаан солилцооны солилцооны аппарат,
Хєргєгч-усан сан
дамжуулах аппарат,ба цацагч ба цацагч бассейн,
Хлор болон зэсийн байванг (цєєрєм) дахь
хоолойнуудыг бассейн, градирены градирены усыг бичил
хэрэглэх шаардлага усны цэцэгтэй
биологийн ургалт, усанд замаг биетэн, замаг,
тэмцэхэд
бактериас ургахаас биологийн ургалтаас
хамгаалахад хамгаалахад хмагаалахад
Тун, мг/л - - - 7-10
Хлоржуулалтын
Хлороор
їргэлжлэх
- 40-60мин - 1 цаг
хугацаа, мин ба
Хєрсєн усыг боловсруулах
цаг
Давталт - Хоногт 2-6 удаа - Сард 3-4 удаа
Цєєрмийн усны
зэсийн байвангаар (зэсийн
эзэлхїїн жин ба
1-1.5 м-ийн зузаан
Тун, мг/л усаар хиллэх - 1-2 1-2
усны дээд їеийн
ионоор)
эзлэхїїн тутамд
0.1-0.5 байхаар
Зэсийн
Ашиглалтын їед
байванжуулалтын
нь туршилтын
їргэлжлэх - 1 цаг 1 цаг
замаар
хугацаа, мин ба
тодорхойлно.
цаг
Давталт - - Сард 3-4 удаа Сард 3-4 удаа
Хлорын тун нь
хамгийн хол орших
Зэсийн ионд дулаан солилцооны
хувиргахын тулд аппаратад 30-
бараа 40мин-д 1 мг/л
Нэмэлт єгєгдєл - -
бїтээгдхїїний очсоны дараа
хэмжээг 4 дахин эргэлтийн усанд
ихэсгэж тооцно. їлдэгдэл хлорын
агууламжийг хангаж
байх ёстой.
Хавсралт 12
1. Усыг хїчилжїїлэх їед хїчлийн хэмжээ Дх-г нэмэлт усны тооцоонд доорх
томъёогоор тодорхойлно.
100 × е х (Щ нэм - Щ эр К у )
Дх = ; мг/л (1)
Сх
Энд :
ех - хїчлийн эквивалент жин, мг/мг-экв /хїхрийн хїчилд-49, давсны хїчилд-36.5
байдаг/
Щнэм - нэмэлт усны шїлтлэг, мг-экв/л
Щэр – усыг хїчлээр боловсруулах їед тогтоогдох эргэлтийн усны шїлтлэг,
мг-экв/л
Сх – техникийн хїчил дэхь НСI ба H2SO4-ийн агууламж, %
Ку – тунадас болж тунаагїй давсны єтгєрєлийн /ууршилтын/ коэффициент,
їїнийг дараах томъёогоор олно.
156
БНбД 40-02-06
K у = (Р 1 + Р 2 + Р 3 ) / Р 2 + Р 3 = Р / Р2 + Р 3
Щ эр = 0.1N
0 0
(
4.84N 2 p - P
1
)2 + (100 - p)(CO 2 )хєр + p(CO 2 )нэм + 44Щнэм р
- 0 .22N 2 (p - P ); (2)
0 1
N0 = Y / K у (Са)нэм ; (3)
Їїнд :
Y - їїний утгыг хєрсєн усны температур t2 ба эргэлтийн усан дахь давсны
нийт агууламж Sэр-ээс хамааруулж хїснэгт 1-ээс тооцно.
(Са)нэм - нэмэлт усан дахь кальцийн агууламж, мг/л
(СO 2 )х єр
- хєрсєн усан дахь СО2-ийн агууламж, мг/л. Їїнийг сїлжээний усан
дахь ууршилтын коэффициент Ку ба нэмэлт усны шїлтлэгээс хамааруулж
хїснэгт 2-оор тодорхойлно.
(СO 2 )нэм - нэмэлт усан дахь СО2-ийн агууламж, мг/л. Їїнийг доорх
томъёогоор олно.
S эр = S нэм × K у ; (4 )
Энд :
Sнэм - нэмэлт усан дахь давсны агууламж, мг/л
fи2 С Са С SO 4 K 2у p ПР СаSO 4 ; (5 )
Энд :
fи – хоёр валенттай ионы идэвхжилийн коэффициент, Їїнийг уусмалын
ионы хїч (хєрсєн усан дахь)m-гээс хамааруулж хїснэгт 3-аас тооцно. m-г
дараах томъёогоор олно.
[ 3 4
]
m = K ó (Ñ I Ñl + C HCO + C Na ) + 4 (Ñ Ca + C Mg + C I SO ) / 2 (6 )
Энд :
С Mg , C HCO3 , C Na , C Ca - нэмэлт усан дахь магни ба бикарбонат, натри, калийн
ионуудын агууламж, г-ион/л
С I Сl , C I SO 4 - хїчилжїїлсэн нэмэлт усан дахь хлорид ба сульфадын ионуудын
агууламж, г-ион/л. Эдгээрийн дор дурдсан байдлаар олно.
157
БНбД 40-02-06
Ñ I Ñl = C Cl C I SO 4 = C SO 4 + ( Ä õ 98000 ) × (Ñ õ 100 ) (7 )
Хїснэгт 1.
0
Хєргєж буй усны темпратур t2, C 5 10 15 20 25 30 35 40
0.0049409 200 8.29 8.09 7.82 7.53 7.18 6.83 6.38 5.91
Уусмал дахь ионы хїч (хєргєж буй
0.009882 400 8.96 8.75 8.47 8.14 7.76 7.39 6.9 6.39
Хєргєж буй усан дахь давсны
0.0148232 600 9.49 9.26 8.96 8.62 8.22 7.82 7.31 6.76
0.0197643 800 9.93 9.69 9.38 9.02 8.6 8.18 7.64 7.08
агууламж Sэр ,мг/л
0.0247055 1000 10.32 10.07 9.75 9.37 8.94 8.5 7.95 7.36
усны) m, г-ион/л
0.0365233 1500 11.11 10.84 10.49 10.09 9.62 9.15 8.55 7.92
0.0548014 2000 12.1 11.81 11.42 10.99 10.48 9.97 9.31 8.62
0.0666192 2500 12.65 12.34 11.94 11.49 10.96 10.42 9.74 9.02
0.0822021 3000 13.29 12.97 12.55 12.07 11.51 10.95 10.23 9.47
0.094019 3500 13.74 13.41 12.97 12.48 11.9 11.32 10.58 9.79
0.1096028 4000 14.28 13.93 13.48 12.98 12.37 11.77 10.99 10.18
0.1214206 4500 14.7 14.35 13.89 13.35 12.74 12.12 11.32 10.48
0.1370035 5000 15.13 14.76 14.29 13.74 13.1 12.47 11.65 10.78
0.1488213 5500 15.47 15.1 14.61 14.05 13.4 12.75 11.91 11.03
0.1644042 6000 15.89 15.5 15 14.43 13.76 13.09 12.23 11.32
Ä CO 2 = (Ø íýì Ê ó / N 0 ) - (100 - Ð )(CO 2 ) õ ºð / 100 - Ð (CO 2 )íýì / 100 (9 )
2
Хїснэгт 2
Ууршилтын коэффицент Ку
Нэмэлт усны
1.2 1.5 2 2.5 3 1.2 1.5 2 2.5 3
шїлтлэг Шнэм,
мг-экв/л Градирен дахь хєргєгдєж буй усан дахь (CO2)хєр-ны утга, мг/л
Хїчилжїїлэх їед Карбонгїйжїїлэх їед
1 - 0.6 0.6 0.5 0.5 0.2 0.7 0.9 1.5 2.4
2 2.2 2.1 2.1 2 2 1.8 3.3 6.9 12 18.9
3 3.6 2.8 2.5 2.3 2.2 6 10 26 34 36
4 5.3 4.6 3.8 3.5 3.4 12 28 36 40 43
5 9 6.4 5.1 4.5 4.3 34 36 40 - -
6 16.3 9 7.6 6 5.4 - - - - -
Тайлбар : Цацагч бассейн ба хєргєх усан санд усыг хєргєх їед (СО2)хєр –ын утгыг єгєгдсєн
технологийн шалгуурын їндсэн дээр сонгон тооцно.
158
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 3
Уусмал дахь ионы хїч (хєрсєн
Хоёр валенттай ионы идэвхжилийн коэффицент
усны) m, г-ион/л
0.01 0.67
0.02 0.58
0.03 0.53
0.04 0.5
0.05 0.47
0.06 0.45
0.07 0.43
0.08 0.41
0.09 0.39
0.1 0.38
0.11 0.36
0.12 0.35
0.13 0.34
0.14 0.32
0.15 0.31
0.16 0.3
Эргэлтийн усан дахь нїїрсхїчлийн хий болон угаарын хийг усан хошуутай
эжектор ба хєєргєдєх хоолой, хийгээр їлээлгэн оруулах даа 2м-ээс багагїй
зузаантай усны їе доогуур їлээлгэх ба дараа нь бїх эзэлхїїнээр холино.
Эргэлтийн усны нийт зарцуулалтаас эжектороор єнгєрєх усны хэмжээ z эж-г
доорх томъёогоор олно.
z эж = 10 6 Д СО2 / М СО2 С СО2 b ашиг (11)
Энд : М СО2 -усан дахь нїїрсхїчлийн хийн уусалт, мг/л, їїнийг агаарын парциаль
даралт, усны температураас хамааруулан хїснэгт 4-єєс тооцно.
159
БНбД 40-02-06
Хїснэгт 4
Усны температур, 0С 10 15 20 25 30 40 50 60
СО2-ийн уусалт мг/л 2310 1970 1690 1450 1260 970 760 580
Ø íýì . õ f Ø íýì їед фосфатжуулах, Ø íýì . õ p 0 їед хїчилжїїлэх аргыг тооцно.
160
БНбД 40-02-06
Хавсралт 13
Барилга байгууламжийн дотор засал
6 Агааржуулах станц- Хананы заадас чигжих, тоосгон Цавуутай цагаан Вааран хавтанцар.
машин заал хана шавардах, 1.5м єндєрт шохойгоор Угсралтын талбар —
эмульсэн будгаар, дээш цавуутай шохойдох бетонон.
будгаар будах.
161
БНбД 40-02-06
стен, цавуутай будгаар будах. шохойгоор
Цавуутай цагаан шохойгоор шохойдох
шохойдох
12 Удирдлагын пункт Хананы заадас чигжих, нельных чийгэнд Линолеум, эсвэл
стен, цавуутай будгаар будах, тэсвэртэй ПХВ хавтанцар.
цайвар тосон будгаар будах. будгаар будах.
Тайлбар. Тэсрэх аюултай орчинд засал чимэглэлийн ажлыг галын ба дэлбэрэх аюулын
нормчлол, хийцийг зэврэлээс хамгаалах шаардлагыг баримтлан гїйцэтгэнэ.
Хавсралт 14
Башня Цамхаг
Башня водонапорная Ус тїрэлтийн цамхаг
Вантуз Хий гаргагч
Вода жёсткая Хатуу ус
Вода минеральная Эрдэст ус
Вода мутная Булингартай ус
Вода мягкая Зєєлєн ус
Вода напорная Тїрэлттэй ус
Вода очищенная Цэвэрлэгдсэн ус
Вода питьевая Ундны ус
Вода подземная Газрын доорхи ус
Вода природная Байгалийн ус
Вода пройзводственная Їйлдвэрийн ус
Вода хлорная Хлорт ус
Водозаборные сооружения Ус олборлох байгууламжууд
Водоподготовка Ус бэлтгэл
Водоснабжение Ус хангамж
Гидрант пожарный Галын гидрант
Дамба Далан
Дебит воды Усны ундарга
Доза Тун
Жёсткость воды Усны хатуулаг
Запас воды Усны нєєц
Зона санитарной охраны Эрїїл ахуйн хамгаалалтын бїс
Известь хлорная Хлорын шохой
Источник водоснабжения Ус хангамжийн эх булаг
Качество воды Усны чанар
Лоток Ховил
Микрофильтр Бичил шїїлтїїр
Мутность воды Усны булингар
Нагрузка фильтра Шїїлтїїрийн ачаалал
162
БНбД 40-02-06
Норма водопотребления Ус хэрэглээний норм
Обезжлезование воды Усны тємєргїйжїїлэлт
Опреснение Цэнгэгжїїлэлт
Осветлитель Тунгалагжуулагч
Отстойник Тунгаагуур
Поток Урсгал
Прокладка Жийрэг
Прокладка труб Хоолой угсралт
Раствор Уусмал
Расход воды Усны зарцуулалт
Регенерация Нєхєн сэргээлт
Сеть Сїлжээ
Скважина Цооног
Фильтр Шїїлтїїр
Фильтрующая поверхность Шїїрїїлэх гадаргуу
Чеканка Чигжээс
Щёлочность Шїлтлэг
163
БНбД 40-02-06
АГУУЛГА
164
БНбД 40-02-06
- Эрїїл ахуйн хамгаалалтын бїсийн хил хязгаар…………………………
- Гїний ус хангамж…………………………………………………………..
- Ус дамжуулах байгууламжийн талбай…………………………………….
- Ус дамжуулах хоолой………………………………………………………...
- Эрїїл ахуйн хамгаалалтын бїсэд авах арга хэмжээ…………………..
- Ус хангамжийн гадаргын эх їїсвэр………………………………………..
- Газрын доорхи эх їїсвэр……………………………………………………
- Ус дамжуулах байгууламжийн талбар…………………………………….
11. Эргэлтийн ус хангамжийн хєргєлтийн сїлжээ………………………
- Сїлжээ дахь усны баланс…………………………………………………...
- Механик хаягдлаас сэргийлэх………………………………………………
- Биологийн ургац ба усны єнгєжилтийг арилгах………………………….
- Карбонатын хуримтлалаас сэргийлэх…………………………………….
- Сульфатын хуримтлалаас сэргийлэх……………………………………..
- Зэврэлтээс сэргийлэх………………………………………………………...
- Эргэлтийн усыг хєргєх тєхєєрємж…………………………………………
- Градирн ………………………………………………………………………...
- Хєргєх цєєрєм…………………………………………………………………
- Цацагчтай бассейн……………………………………………………………
- Їйлдвэрийн газрын талбай дээрх хєргєх тєхєєрємжийн байрлал…..
12. Дамжуулах хоолой ба арматур, тоног тєхєєрємж…………………….
13. Цахилгаан тоноглол, технологийн хяналт, удирдлагын
сїлжээний автоматжуулалт……………………………………………………..
- Гадаргын болон гїний ус хїлээн авах байгууламжууд…………………
- Насосны станцууд…………………………………………………………….
- Ус цэвэрлэгээний станцууд………………………………………………….
- Ус дамжуулах хоолой буюу шугам сїлжээ………………………………..
- Ус хадгалах эзлэхїїний сав…………………………………………………
- Эргэлтийн ус хангамж……………………………………………………..
- Удирдлагын сїлжээїїд………………………………………………………
14. Барилга байгууламжийн хийцийн тєлєвлєлт ба шийдэл……………
- Эзлэхїїн-тєлєвлєлтийн шийдэл…………………………………………...
- Барилгын хийц ба материал………………………………………………..
- Хийцийн тооцоо……………………………………………………………….
- Барилгын хийцийг зэврэлтээс хамгаалах ……………………………..…
- Халаалт, агаар сэлгэлт ……………………………………………………..
15. Байгаль, цаг уурын онцгой нєхцєлд ус хангамжийн сїлжээд
угсрах нэмэлт
шаардлага………………………………………………………….
16. Гэр хорооллын ус хангамж………………………………………………
Хавсралт 1. Ус олборлох цооногийг єрємдєх аргууд…………………………
Хавсралт 2. Ус олборлох цооногийн шїїрт тавигдах шаардлагууд………..
Хавсралт 3. Газар доорх усыг олборлох ажиглалтын горим ба шалгуур….
Хавсралт 4. Органик бодис, завсрын амт, їнэрийг арилгах…………………
Хавсралт 5. Усыг тогтворжуулах арга, ган ба ширмэн хоолойн зэврэлтийг
арилгах ………………………………………………………………………………
Хавсралт 6. Усыг фторжуулах…………………………………………………….
Хавсралт 7. Усыг зєєлрїїлэх……………………………………………………..
- Урвалжийн аргаар усны карбонатын хатуулгийг арилгах ба шохой-
хужираар зєєлрїїлэх…………………………………………………………
- Натрийийн катионитын аргаар усыг зєєлрїїлэх………………………...
- Устєрєгчийн ба натрийн катионитын аргаар усыг зєєлрїїлэх………..
Хавсралт 8. Усыг цэнгэгжїїлэх, давсгїйжїїлэх……………………………….
- Ион солилцолын арга………………………………………………………...
165
БНбД 40-02-06
- Электродиализийн арга……………………………………………………...
Хавсралт 9. Ус бэлтгэлийн станцын угаалтын ус ба тундасыг
боловсруулах ……………………………………………………………………….
- Угаалтын усны сан …………………………………………………………..
- Угаалтын усны тунгаагуур…………………………………………………..
- Нягтруулагч………………………………………………………………..…..
- Хуримтлуулагч ………………………………………………………………..
- Хєлдєєх талбай……………………………………………………………….
- Хатаах талбай……………………………………………………………… ...
Хавсралт 10. Дамжуулах хоолойн гидравлик
тооцоо………………………………
Хавсралт 11. Хєрсєн усыг зэсийн байван ба хлороор боловсруулах..........
Хавсралт 12. Карбонат болон сульфатын хуримтлалаас сэргийлэхийн
тулд хєрсєн усыг боловсруулах тооцооны горимууд…………………………
Хавсралт 13. Барилгын дотор засал…………………………………………….
Хавсралт 14. Нэр їгийн Орос-Монгол хадмал толь…………………………..
166