You are on page 1of 23

SEKOLAH TINGGI TEKNOLOGI INDUSTRI DAN FARMASI

S-1 FARMASI
MAKALAH
ANALISIS KELAYAKAN USAHA BIOETANOL
BAHAN BAKU SINGKONG
Oleh
Kelompok 3
1. Deo Su!"#o
$. N!%&! F!hm& S&l!&
3. N!'um
(. )e*! E+%!h Le',!*&
D&'u'u+ u+,uk meme+uh& ,u"!' m!,! kul&!h Ke-&*!u'!h!!+ p!%! Sekol!h
T&+""& Tek+olo"& I+%u',*& %!+ F!*m!'&
BOGOR
$.1(
DAFTAR ISI
DAFTAR ISI.............................................................................................................i
BAB I ......................................................................................................................1
PENDAHULUAN....................................................................................................1
BAB II......................................................................................................................3
LANDASAN TEORI...............................................................................................3
A.Singkong ..........................................................................................................3
B.Bioetanol...........................................................................................................5
C.Hidoli!i! ........................................................................................................"
D.Fe#enta!i .......................................................................................................$
E.De!tila!i .........................................................................................................1%
BAB III ..................................................................................................................11
BIOETHANOL DARI SIN&'ON&.....................................................................11
A.Singkong !e(agai Ba)an Bak* Pe#(*atan Bioet)anol..................................11
B.Bioetanol Sekala U+'+ dan Ho#e Ind*!t,...............................................1-
C.Caa Pe#(*atan Bioet)anol...........................................................................1"
D.Anali!i! Finan!ial Bioetanol Singkong..........................................................1.
............................................................................................................................1/
BAB I0 .................................................................................................................-%
SI+PULAN...........................................................................................................-%
DAFTAR PUSTA'A............................................................................................-1
i
BAB I
/ENDAHULUAN
Se(agai#ana )aln,a ke(*t*)an 1angan dan !andang2 ke(*t*)an enegi !e3aa
glo(al #a*1*n na!ional #eningkat !eiing dengan 1eningkatan 4*#la) 1end*d*k dan
di1a3* ole) 1et*#(*)an ekono#i !e3aa glo(al dan 1enga*) 1eke#(angan
teknologi. De#ikian 4*ga keadaan ekono#i !*at* negaa ,ang (e1enga*) 1ada
ke!e4a)teaan 5agan,a ,ang te3e#in dai 3oak dan ga,a )id*1 4*ga #en4adi 1e#a3*
1eningkatan ke(*t*)an enegi. Se3aa *#*# da1at dikatakan (a)5a la4* 1et*#(*)an
ke(*t*)an enegi di negaa (eke#(ang le(i) tinggi di(andingkan negaa #a4*.
'e(*t*)an enegi !*at* negaa 3ende*ng #eningkat !e4alan dengan 1et*#(*)an
ekono#i. Se3aa *#*# ke(*t*)an enegi di d*nia !a#1ai !aat ini #a!i) (egant*ng
1ada !*#(e da,a 6o!il2 te*ta#a #in,ak dan ga! (*#i2 !eta (at*(aa. S*#(e da,a
ala# te!e(*t tela) te(ent*k dai i(*an ta)*n lal*. Tingkat kon!*#!i #an*!ia te)ada1
enegi 6o!il le(i) tinggi di(andingkan dengan la4* 1e#(ent*kann,a. Pada)al2
!*#(eda,a enegi te!e(*t te#a!*k !*#(eda,a tak te(a*kan 7non ene5a(le!82
,ang (eati (ila dilak*kan 1enga#(ilan te*!9 #ene*! #aka 1ada !*at* !aat
kete!ediaann,a di ala# akan )a(i!.
Dengan )aga #in,ak d*nia ,ang te*! #eningkat #en4adi #a!ala) (e!a (agi
negaa9negaa te#a!*k Indone!ia. Dan tak #en*t*1 ke#*ngkinan 4ika kelangkaan
te4adi2 #aka )aga akan !e#akin tinggi. Lon4akan )aga ini akan #e#(eikan da#1ak
,ang (e!a (agi 1e#(ang*nan di Indone!ia. Pada !aat ini2 tidak )an,a negaa #a4* ,ang
dit*nt*t *nt*k #enge#(angkan 1oga# 1enganekaaga#an !*#(e enegi. Negaa
(eke#(ang te#a!*k Indone!ia2 1el* #enge#(angkan enegi altenati6 dai
!*#(eda,a ,ang ada2 te*ta#a !*#(eda,a te(a*kan.
Dala# 1elak!anaann,a2 *!a)a 1enge#(angan dan 1e#an6aatan !*#(e enegi
(a* dan te(a*kan #en,angk*t #a!ala) kela,akan ekono#i. Pe#a!ala)an ini akan
le(i) ta#1ak (ila *!a)a 1enea1ann,a dike#(angkan di negaa9negaa ,ang !edang
(eke#(ang. Na#*n2 1enea1an teknologi tetent* #a!i) (el*# la,ak !e3aa ekono#i
a1a(ila ditea1kan *nt*k 5ila,a) 1ede!aan. Ole) kaena it* 1el* di1ikikan
1enge#(angan teknologin,a ,ang te1at g*na aga tingkat ada1ta!in,a da1at le(i) tinggi
1
(agi keadaan 1ede!aan dan 1etanian di Indone!ia. S*da) !aatn,a 1engg*naan !*#(e
enegi te(a*kan (e*1a (a)an (aka na(ati 7BBN8 ata* (ioenegi ditingkatkan2
#enggantikan (a)an (aka 6o!il ,ang !e#akin #eni1i!2 !e1eti dala# In1e! No 1:-%%"
dan Pe1e! No 5:-%%" tentang ke(i4ak!anaan enegi na!ional. Conto) (a)an (aka
na(ati 7BBN8 3ai ,ait* 1engganti (en!in ,ang (ena#a (ioetanol. Bioetanol adala)
etanol ,ang di)a!ilkan dai 6e#enta!i gl*ko!a 7g*la8 #engg*nakan (ant*an agi ata*
,ea!t te*ta#a 4eni! Saccharomyces cerevisiae. Pe#i!a)an (ioetanol !elan4*tn,a
dilak*kan dengan de!tila!i. Indone!ia #e#iliki "% 4eni! tana#an ,ang (e1oten!i
#en4adi !*#(e enegi BBN. Bioetanol da1at di)a!ilkan dai (a)an (eg*la 7#ola!!e!2
aen dan nia lain82 (a)an (e1ati 7!ingkong2 4ag*ng2 !ag*2 dan 4eni! *#(i lainn,a82 dan
(a)an (e!eat 7ligno!el*lo!a8.
Pada !aat ini Pe#einta) Indone!ia #a!i) #e#6ok*!kan 1enge#(angan
(ioetanol dai (a)an (ak* !ingkong dengan tidak #en*t*1 ke#*ngkinan *nt*k
#engg*nakan (a)an (ak* lainn,a ,ang le(i) #*a) dan #*da) dida1atkan tan1a
(e!aing dengan (a)an 1angan #a*1*n 1akan. Sala) !at* (a)an 1okok ,ang (aik
dig*nakan *nt*k #eng)a!ilkan (ioetanol adala) !ingkong ata* *(i ka,*. Dengan
kand*ngan 1ati ,ang tinggi dala# !ingkong #aka *nt*k #en4adikan !ingkong !e(agai
(a)an *ta#a 1e#(*atan (ioetanol akan le(i) (aik. Pengg*naan (ioetanol #en4adi
(a)an (aka kendaaan da1at #en4adi !e(*a) altenati6 ,ang a#an2 kaena !*#(en,a
(ea!al dai t*#(*)an dan da1at #eng*angi 1en3e#aan lingk*ngan.
-
BAB II
LANDASAN TEORI
A. S&+"ko+"
Singkong2 7Manihot Esculenta Crantz8 ,ang 4*ga dikenal !e(agai ketela
1o)on ata* *(i ka,*2 dala# (a)a!a Inggi! (ena#a Ca!!a;a2 adala) 1o)on ta)*nan
to1ika dan !*(to1ika dai kel*aga Euphorbiaceae. U#(in,a dikenal l*a! !e(agai
#akanan 1okok 1eng)a!il ka(o)idat dan da*nn,a !e(agai !a,*an. Singkong
#e*1akan *#(i ata* aka 1o)on ,ang 1an4ang dengan ata9ata (egai! tenga) 59
1% 3# dan 1an4ang 5%9$% 3#2 tegant*ng dai 4eni! !ingkong ,ang ditana#. Daging
*#(in,a (e5ana 1*ti) ata* kek*ning9k*ningan. U#(i !ingkong tidak ta)an
!i#1an #e!ki1*n dite#1atkan di le#ai 1endingin. &e4ala ke*!akan ditandai
dengan kel*an,a 5ana (i* gela1 aki(at te(ent*kn,a a!a# !ianida ,ang (e!i6at
a3*n (agi #an*!ia.
U#(i !ingkong #e*1akan !*#(e enegi ,ang ka,a ka(o)idat na#*n
!angat #i!kin 1otein. S*#(e 1otein ,ang (ag*! 4*!t* teda1at 1ada da*n
!ingkong kaena #engand*ng a!a# a#ino #etionin. Di Indone!ia2 *(i ka,* dinilai
!e(agai !*#(e ka(o)idat ,ang 1aling 1oten!ial *nt*k diola) #en4adi (ioetanol.
Hal ini kaena *(i ka,* #e#iliki da,a ta)an ,ang tinggi te)ada1 1en,akit2 da1at
diat* 5akt* 1anenn,a !eta da1at t*#(*) di te#1at ,ang k*ang !*(*. Na#*n2
kada 1atin,a tegolong enda) 73%<8 di(andingkan dengan 4ag*ng 7.%<8. Singkong
,ang #e#iliki kand*ngan ka(o)idat tinggi ,ang da1at dig*nakan !e(agai !*#(e
1akan tenak. Pe!enta!e 4*#la) li#(a) k*lit (agian l*a !e(e!a %259- < dai (eat
total !ingkong !ega dan li#(a) k*lit (agian dala# !e(e!a $915 <. 'and*ngan 1ati
*(i ka,* ,ang 3*k*1 tinggi2 #e#*ngkinkan dig*nakan !e(agai !*#(e enegi (agi
#ikoogani!#e.
'and*ngan gi=i !ingkong 1e 1%% ga# #eli1*ti>
3
'aloi 1-1 kal
Ai "-25% ga#
Fo!6o ?%2%% ga#
'a(o)idat 3?2%% ga#
'al!i*# 332%% #iliga#
0ita#in C 3%2%% #iliga#
Potein 12-% ga#
Be!i %2.% #iliga#
Le#ak %23% ga#
0ita#in B1 %2%1 #iliga#
Singkong #e*1akan tana#an 1angan dan 1edagangan 73a!) 3o18.
Se(agai tana#an 1edagangan2 !ingkong #eng)a!ilkan !ta3)2 ga1lek2 te1*ng
!ingkong2 etanol2 g*la 3ai2 !o(itol2 +S&2 te1*ng ao#atik2 dan 1ellet. Se(agai
tana#an 1angan2 !ingkong #e*1akan !*#(e ka(o)idat (agi !ekita 5%% 4*ta
#an*!ia di d*nia. Singkong #e*1akan 1eng)a!il kaloi te(e!a di(andingkan
dengan tana#an lain 1e)ain,a.
Selain it*2 !ingkong #e#iliki 1oten!i ,ang 3*k*1 (ag*! !e(agai tana#an (a)an
(ak* etanol.
?
Ta(el diata! #en*n4*kkan (a)5a te(* !e(agai tana#an 1eng)a!il etanol
dengan 1od*kti6ita! tetinggi dan di!*!*l ole) !ingkong. Bit tidak di1eti#(angkan
kaena tidak da1at (e1od*k!i o1ti#al di Indone!ia !e)ingga tidak ekono#i!.
'e*ngg*lan !ingkong di(anding te(* adala) #a!a 1anen !ingkong elati6 le(i)
!ingkat dan (ia,a 1od*k!i le(i) #*a). Singkong #a!*k dala# kela!
Di3otiledoneae dan 6a#ili E*1)o(ia3eae. 'la!i6ika!i tana#an !ingkong !e(agai
(eik*t.
'ela! > Di3otiledoneae
S*( 'ela! > A)i3)la#,deae
Odo > E*1)o(iale!
Fa#ili > E*1)o(ia3eae
S*( Fa#ili > +ani)otae
&en*! > +ani)ot
S1e!ie! > Manihot esculenta
B. B&oe,!+ol
Bioetanol #e*1akan !en,a5a alko)ol ,ang di1eole) le5at 1o!e!
6e#enta!i (io#a!!a dengan (ant*an #ikoogani!#e. Ba)an (ak* 1e#(*atan
(ioetanol da1at (e*1a *(i ka,*2 4ag*ng2 *(i 4ala2 te(* dan lain9lain. Se#*an,a
5
#e*1akan tana#an 1eng)a!il ka(o)idat ,ang !angat #*da) dite#*kan di
Indone!ia kaena ikli# dan keadaan tana) Indone!ia ,ang #end*k*ng 1et*#(*)an
tana#an te!e(*t. Diketa)*i (a)5a (ioetanol #a#1* #en**nkan e#i!i CO
-
)ingga
1$<. Etanol adala) !en,a5a oganik ,ang tedii dai ka(on2 )idogen dan ok!igen2
!e)ingga da1at dili)at !e(agai dei;at !en,a5a )idoka(on ,ang #e#1*n,ai g*g*!
)idok!il dengan *#*! C
-
H
5
OH. Etanol #e*1akan =at 3ai2 tidak (e5ana2
(e(a* !1e!i6ik2 #*da) te(aka dan #eng*a12 da1at (e3a#1* dengan ai dengan
!egala 1e(andingan.
1. Si6at9!i6at 6i!i! etanol
a. R*#*! #olek*l > C
-
H
5
OH
(. Beat #olek*l > ?"2%. ga# : #ol
3. Titik didi) 1ada 1 at# > .$2?@C
d. Titik (ek* > 911-@C
e. Bent*k dan 5ana > 3ai tidak (e5ana
-. Si6at9!i6at ki#ia etanol
a. Be(o(ot #olek*l enda) !e)ingga la*t dala# ai
(. Di1eole) dai 6e#enta!i g*la Pe#(ent*kan etanol
gl*ko!a etanol
3. Pe#(akaan etanol #eng)a!ilkan CO
-
dan H
-
O
0. H&%*ol&'&'
Hidoli!i! adala) !*at* 1o!e! antaa eaktan dengan ai aga !*at* !en,a5a
1e3a) te*ai. Reak!i Hidoli!i!>
Poli!akaida Ai &l*ko!a
"
Po!e! )idoli!i!2 ,akni 1o!e! kon;e!i 1ati #en4adi gl*ko!a. Pati
#e*1akan )o#o1oli#e gl*ko!a dengan ikatan A9gliko!idik. Pati tedii dai d*a
6ak!i ,ang da1at di1i!a)kan dengan ai 1ana!2 6ak!i tela*t di!e(*t a#ilo!a dan
6ak!i tidak tela*t di!e(*t a#ilo1ektin. A#ilo!a #e#1*n,ai !t*kt* l**! dengan
ikatan A9712?89D9gliko!idik !edangkan a#ilo1ektin #e#1*n,ai !t*kt* (e3a(ang
dengan ikatan A9712"89D9gliko!idik !e(an,ak ?95< dai (eat total.
Pin!i1 dai )idoli!i! 1ati 1ada da!an,a adala) 1e#*t*!an antai 1oli#e
1ati #en4adi *nit9*nit dek!to!a 7C
"
H
1-
O
"
8. Reak!i antaa ai dan 1ati (elang!*ng
!angat la#(at !e)ingga di1el*kan (ant*an katali!ato *nt*k #e#1e(e!a
keeakti6an ai. 'atali!ato (i!a (e*1a a!a# #a*1*n en=i#. 'atali!ato a!a# ,ang
(ia!a dig*nakan adala) a!a# kloida2 a!a# nitat dan a!a# !*l6at. Dala# ind*!ti
*#*#n,a dig*nakan en=i# !e(agai katali!ato. Sala) !at* 1o!e! )idoli!i! ,ait*
)idoli!i! a!a#2 di#ana katali!aton,a #engg*nakan a!a#. A!a# (e6*ng!i !e(agai
katali!ato dengan #engakti6kan ai. Di dala# ind*!ti a!a# ,ang di1akai adala)
H
-
SO
?
dan HCl. HCl le(i) #eng*nt*ngkan kaena le(i) eakti6 di(andingkan H
-
SO
?
.
Hidoli!i! !e3aa en=i#ati! #e#iliki 1e(edaan #enda!a di(andingkan
)idoli!i! !e3aa ki#ia5i dan 6i!ik dala# )al !1e!i6ita! 1e#*t*!an antai 1oli#e
1ati. Hidoli!i! !e3aa ki#ia5i dan 6i!ik akan #e#*t*! antai 1oli#e !e3aa a3ak2
!edangkan )idoli!i! en=i#ati! akan #e#*t*! antai 1oli#e !e3aa !1e!i6ik 1ada
1e3a(angan tetent*.
En=i# ,ang dig*nakan adala) al6a9a#ila!e 1ada ta)a1 lik*i6ika!i2 !edangkan
ta)a1 !akai6ika!i dig*nakan en=i# gl*koa#ila!e. Beda!akan 1enelitian2
1engg*naan A9a#ila!e 1ada ta)a1 lik*i6ika!i #eng)a!ilkan DE tetinggi ,ait* 5%.$3
1ada kon!enta!i A9a#ila!e 1..5 U:g 1ati dan 5akt* lik*i6ika!i -1% #enit2 dan
gl*koa#ila!e 1ada ta)a1 !akai6ika!i #eng)a!ilkan DE tetinggi ,ait* /$.// 1ada
kon!enta!i en=i# %.3 U:g 1ati dengan 5akt* !akai6ika!i ?$ 4a#.
Fakto96akto ,ang (e1enga*) 1ada )idoli!i! 1ati antaa lain >
1. S*)*
Dai kinetika eak!i2 !e#akin tinggi !*)* eak!i #akin 3e1at 1*la 4alann,a eak!i.
Teta1i a1a(ila 1o!e! (elang!*ng 1ada !*)* ,ang tinggi2 kon;e!i akan
#en**n. Hal ini di!e(a(kan adan,a gl*ko!a ,ang 1e3a) #en4adi aang.
-. Bakt*
.
Se#akin la#a 5akt* )idoli!i!2 kon;e!i ,ang di3a1ai !e#akin (e!a dan 1ada
(ata! 5akt* tetent* akan di1eole) kon;e!i ,ang elati6 (aik dan a1a(ila 5akt*
te!e(*t di1e1an4ang2 1eta#(a)an kon;e!i ke3il !ekali.
3. Pen3a#1*an 1eeak!i
'aena 1ati tidak la*t dala# ai #aka 1engad*kan 1el* diadakan aga
1e!ent*)an (*ti9(*ti 1ati dan ai da1at (elang!*ng dengan (aik.
?. 'on!enta!i
Pena#(a)an katali!ato (et*4*an #e#1e(e!a ke3e1atan eak!i. Cadi !e#akin
(an,ak 4*#la) katali!ato ,ang di1akai #akin 3e1at eak!i )idoli!i!. Dala#
5akt* tetent* 1ati ,ang (e*(a) #en4adi gl*ko!a 4*ga #eningkat.
5. 'ada !*!1en!i 1ati
Pe(andingan antaa ai dan 1ati ,ang te1at akan #e#(*at eak!i )idoli!i!
(e4alan 3e1at.
D. Fe*me+,!'&
Fe#enta!i adala) !*at* 1o!e! 1e*(a)an D 1e*(a)an ki#ia dala# !*at*
!*(!tat oganik ,ang da1at (elang!*ng kaena ak!i katali!ato (ioki#ia2 ,ait*
en=i# ,ang di)a!ilkan ole) #iko(ia D #iko(ia tetent*. 7T4okoadikoe!oe#o2
1/$"8 Fe#enta!i g*la ole) agi2 #i!aln,a Sa33)ao#,3e! 3ee;i!iae da1at
#eng)a!ilkan etil alko)ol 7etanol8 dan CO- #elal*i eak!i !e(agai (eik*t>
&l*ko!a etanol
Reak!i ini #e*1akan da!a dai 1e#(*atan ta1e2 (e#2 t*ak2 angg*
#in*#an2 (i2 oti dan lain D lain. Fakto96akto ,ang #e#1enga*)i 1o!e!
6e#enta!i>
1. 'ea!a#an 71H8
Tingkat kea!a#an !angat (e1enga*) dala# 1eke#(angan (aktei. 'ondi!i
kea!a#an ,ang (aik *nt*k 1et*#(*)an (aktei adala) ? D 5.
-. +iko(a
$
Fe#enta!i (ia!an,a dilak*kan dengan #engg*nakan k*lt* #*ni ,ang
di)a!ilkan di la(oatoi*#. '*lt* ini da1at di!i#1an dala# keadaan keing ata*
di(ek*kan. Be(agai #a3a# 4a!ad enik da1at dig*nakan *nt*k 1o!e! 6e#enta!i
antaa lain ,ea!t. Eea!t te!e(*t da1at (e(ent*k (a)an #*ni 1ada #edia aga9
aga ata* dala# (ent*k d, ,ea!t ,ang dia5etkan.
3. S*)*
S*)* 6e#enta!i !angat #enent*kan #a3a# #iko(a ,ang do#inan !ela#a
6e#enta!i. Tia19tia1 #ikoogani!#e #e#iliki !*)* 1et*#(*)an o1ti#al2 ,ait*
!*)* ,ang #e#(eikan 1et*#(*)an te(aik dan 1e(an,akan dii !e3aa
te3e1at. Pada !*)* 3%oC #e#1*n,ai ke*nt*ngan te(ent*k alko)ol le(i) (an,ak
kaena agi (eke4a o1ti#al 1ada !*)* it*.
?. Ok!igen
Udaa ata* ok!igen !ela#a 1o!e! 6e#enta!i )a*! diat* !e(aik #*ngkin *nt*k
#e#1e(an,ak ata* #eng)a#(at #iko(a tetent*. Setia1 #iko(a
#e#(*t*)kan ok!igen ,ang (e(eda 4*#la)n,a *nt*k 1et*#(*)an ata*
#e#(ent*k !el9!el (a* dan *nt*k 6e#enta!i. +i!aln,a agi oti 7Saccharomyces
cerevisiae8 akan t*#(*) le(i) (aik 1ada keadaan aeo(ik2 teta1i akan #elak*kan
6e#enta!i te)ada1 g*la 4a*) le(i) 3e1at 1ada keadaan anaeo(i3.
5. +akanan
Se#*a #ikoogani!#e #e#el*kan n*tient ,ang akan #en,ediakan>
a. Enegi (ia!an,a di1eole) dai !*(tan!i ,ang #engand*ng ka(on.
(. Nitogen *nt*k !inte!i! 1otein. Sala) !at* 3onto) !*#(e nitogen ,ang
da1at dig*nakan adala) *ea.
3. +ineal ,ang di1eg*nakan #ikoogani!#e !ala) !at*n,a adala) a!a#
1)o!1at ,ang da1at dia#(il dai 1*1*k NP'.
d. 0ita#in2 !e(agian (e!a !*#(e ka(on dan nitogen ala#i !*da)
#engand*ng !e#*a ata* (e(ea1a ;ita#in ,ang di(*t*)kan
#ikoogani!#e.
/
E. De',&l!'&
De!tila!i adala) !*at* 1o!e! 1eng*a1an dan 1enge#(*nan ke#(ali2 ,ang
di#ak!*dkan *nt*k #e#i!a)kan 3a#1*an d*a ata* le(i) =at 3ai ke dala# 6ak!i9
6ak!in,a (eda!akan 1e(edaan titik didi). Pada *#*#n,a2 1e#i!a)an )a!il
6e#enta!i gl*ko!a ata* dekto!a #engg*nakan !i!te# *a193aian2 dan tedii dai
ko#1onen9ko#1onen tetent* ,ang #*da) te3a#1*. U#*#n,a de!tila!i
(elang!*ng 1ada tekanan at#o!6e2 3onto) dala# )al ini adala) !i!te# alko)ol9ai2
,ang 1ada tekanan at#o!6e #e#iliki titik didi) !e(e!a .$2"@C.
1%
BAB III
BIOETHANOL DARI SINGKONG
A. S&+"ko+" 'e!"!& B!h!+ B!ku /emu!,!+ B&oe,h!+ol
Sala) !at* enegi altenati6 ,ang #en4an4ikan adala) (ioetanol. Bioet)anol
adala) et)anol ,ang (a)an *ta#an,a dai t*#(*)an dan *#*#n,a #engg*nakan
1o!e! 6a#enta!i. Et)anol ata* et),l alko)ol C
-
H
5
OH (e*1a 3aian (ening tak
(e5ana2 te*ai !e3aa (iologi! 7(iodegada(le82 tok!i!ita! enda) dan tidak
#eni#(*lkan 1ol*!i *daa ,g (e!a (ila (o3o. Et)anol ,g te(aka #eng)a!ilkan
ka(ondiok!ida 7CO
-
8 dan ai. Et)anol adala) (a)an (aka (eoktan tinggi dan da1at
#enggantikan ti#(al !e(agai 1eningkat nilai oktan dala# (en!in. Dengan
#en3a#1* et)anol dengan (en!in2 akan #engok!igena!i 3a#1*an (a)an (aka
!e)ingga da1at te(aka le(i) !e#1*na dan #eng*angi e#i!i ga! (*ang 7!e1eti
ka(on#onok!ida:CO8.
Bioet)anol da1at di(*at dai !ingkong. Singkong 7Manihot Esculenta8 !eing
4*ga di!e(*t !e(agai *(i ka,* ata* ketela 1o)on2 #e*1akan tana#an ,ang !angat
1o1*le di !el**) d*nia2 k)*!*!n,a di negaa9negaa to1i!. Di Indone!ia2 !ingkong
#e#iliki ati ekono#i te1enting di(andingkan dengan 4eni! *#(i9*#(ian ,ang lain.
Selain it* kand*ngan 1ati dala# !ingkong ,ang tinggi !ekita -593%< !angat 3o3ok
*nt*k 1e#(*atan enegi altenati6. Dengan de#ikian2 !ingkong adala) 4eni! *#(i9
*#(ian daea) to1i! ,ang #e*1akan !*#(e enegi 1aling #*a) !ed*nia. Poten!i
!ingkong di Indone!ia 3*k*1 (e!a #aka di1ili)la) !ingkong !e(agai (a)an (ak*
*ta#a.
+eli)at 1oten!i te!e(*t2 1e#(*atan (ioet)anol dai !ingkong !e3aa
6a#enta!i #engg*nakan agi ta1e #e#iliki 1el*ang (i!ni! ,ang da1at
#eng*nt*ngkan. Dig*nakan agi ta1e kaena agi ta1e !angat ko#e!il dan #*da)
dida1at.
Ca!ad enik ,ang tei!ola!i ole) 1aa il#*5an dai (e(agai agi ta1e #eek9
#eek dai te#1at9te#1at ,ang (e(eda dan 1a!a91a!a di Indone!ia adala) !*at*
11
ko#(ina!i Amylomyces rouxii, Rhizopus oryzae, Endomycopsis burtonii, Mucor sp.,
Candida utilis, Saccharomycopsis fibuligera, Sacharomyces cerevisiae, dan
(e(ea1a (aktei > ediococcus sp., !a"sil sp. Peneliti91eneliti di dala# Negaa
Pili1ina2 +ala,!ia2 T)ailand2 0ietna# #ene#*kan 4*ga 4eni! ,ang (ea!al dai
1i(*#i !a#a dai 4a!ad enik di dala# inok*l*# #eeka.
Singkong kaet #e*1akan !ala) !at* 4eni! !ingkong 1o)on ,ang
#engand*ng !en,a5a (ea3*n2 ,ait* a!a# !ianida 7HCN82 !e)ingga tidak
di1edagangkan dan k*ang di#an6aatkan ole) #a!,aakat. Singkong kaet
7!ingkong ga4a)8 k*ang di#an6aatkan !e3aa #ak!i#al ole) #a!,aakat kaena
(ea3*n2 ole) kaena it* !angat te1at !ekali (ila !ingkong 4eni! ini dig*nakan !e(agai
(a)an (ak* (ioetanol.
Pod*k!i et)anol ata* (io9et)anol 7alko)ol8 dengan (a)an (ak* tana#an
,ang #engand*ng 1ati ata* ka(o),dat2 dilak*kan #elal*i 1o!e! kon;e!i
ka(o)idat #en4adi g*la 7gl*ko!a8 la*t ai. 'on;e!i (a)an (ak* tana#an ,ang
#engand*ng 1ati ata* ka(o),dat dan tete! #en4adi (io9et)anol.
B. B&oe,!+ol Sek!l! UMKM %!+ Home I+%u',*#
Di antaa (e(agai 4eni! (io6*el2 (ioetanol tegolong 1aling #*da)
di1od*k!i. Bia,a o1ea!ional 1od*k!i dan 1e#(*atan in!tala!in,a 1*n elati6
#*a) akan teta1i ke*nt*ngan ,ang dida1at dai (i!ni! (io6*el 4eni! ini 3*k*1 (e!a.
'aena te#a!*k lo5 te3)2 #aka (ioetanol da1at di1od*k!i ole) !ia1a1*n dan
di#ana1*n2 a!al ada ke#*da)an ak!e! ke (a)an (ak*. Se(enan,a #a!,aakat tela)
la#a #engenal teknik 1e#(*atan (ioetanol2 k)*!*!n,a *nt*k #ia!2 #i!aln,a 3i*2
dan aak. Cadi !e3aa teknologi tidak #e#iliki #a!ala) ata* !*da) #eng*a!ai teknik
1e#(*atan (ioetanol !e)ingga da1at 1*la #enge#(angkan ind*!ti (ioetanol
(e!ekala (e!a #a*1*n kela! U+'+ ata* )o#e ind*!t,.
Se(el*# #endiikan U+'+ ata* *!a)a )o#e ind*!t, !e(aikn,a dilak*kan
1een3anaan ,ang #atang tele(i) da)*l*. Beik*t anali!i! SBOT ,ang da1at
ditea1kan *nt*k #enge#(angkan U+'+ ata* )o#e ind*!t, (ioetanol.
a. 'ek*atan 7Stengt)!8
'e1akaan ,ang di#iliki 1e*!a)aan
1-
Loka!i 1e*!a)aan ,ang !tategi!
'*alita! 1od*k ata* 1o!e!
(. 'ele#a)an 7Beakne!!e!8
Pod*k ,ang di)a!ilkan tidak da1at di(edakan dengan 1od*k 1e!aing
3. Pel*ang 7O11ot*nitie!8
+aket ,ang te*! (eke#(ang
Pengga(*ngan 1e*!a)aan
+*n3*ln,a !eg#en 1a!a ,ang (a*
+aket intena!ional
Pa!a ,ang ko!ong kaena ketidak!angg*1an ko#1etito #e#en*)i
1e#intaan 1elanggan
d. An3a#an 7T)eat!8>
Pe!aing (a* di !eg#en 1a!a ,ang !a#a
Pe!aingan )aga dengan 1e!aing
Pe!aing #engel*akan 1od*k ,ang le(i) (ag*! k*alita!n,a
Pe!aing #eng*a!ai 1ang!a 1a!a te(e!a
Peluang pasar
Bioetanol #e*1akan (a)an ki#ia ,ang a#a) lingk*ngan 7geen 3)e#i3al!2
(iodegada(le2 e#i!i a#a) lingk*ngan8 kaena di(*at dai (a)an9(a)an ala# ,ang
edi(le #a*1*n non edi(le. Ha!il 1e#(akaan (ioetanol #eng)a!ilkan CO
-
,ang
da1at di#an6aatkan ole) tana#an !e)ingga (ioetanol !angat #en4an4ikan !e(agai
(a)an (aka #a!a de1an.
Selain !e(agai (a)an (aka (ioetanol dig*nakan 1*la dala#
Ind*!ti ko!#etika
Ind*!ti 6a#a!i dan ke!e)atan
R*#a) tangga dan U+'+ 7!e(agai (a)an (aka gen!et8
13
Petanian
La(oatoi*# 1enelitian
Ba)an (ak* 6ine 3)e#i3al! lainn,a !e1eti (ioete dan (iodietila!etat2 dan
!e(again,a
+engingat #an6aatn,a dan 1a!an,a ,ang l*a! #aka (ioetanol !angat 1oten!ial
*nt*k te*! dike#(angkan di Indone!ia (aik !ekala ind*!ti (e!a #a*1*n U+'+
dan )o#e ind*!t,.
Promosi
'egiatan 1o#o!i ,ang dilak*kan *nt*k #e#1ekenalkan (ioetanol ini #elal*i
(e(agai 1o#o!i ,ait*>
1. So3ial net5ok : #edia !o!ial
+edia !o!ial ,ang dig*nakan di!ini !e1eti 6a3e(ook2 t5itte dan #edia !o!ial
lainn,a2 tidak ada (ia,a k)*!*! dan tegolong #*a).
-. +ela*i #edia 3etak2 #en,e(a (o!*2 lea6let
Po#o!i lainn,a ,ang akan dilak*kan adala) dengan #en,e(akan (o!*9
(o!* dan lea6let ,ang (ei!i 1o#o!i dai 1od*k (ioetanol ,ang akan di4*al
dan 4*ga #elal*i #edia 3etak !e1eti #a4ala).
Dala# 1o#o!i ini di*ngka1kan 1*la ke*nt*ngan dai 1engg*naan 1od*k
(ietanol (aik dala# 4angka 5akt* 1endek dan 4*ga 4angka 1an4ang.
3. Po#o!i lang!*ng ke 1e*!a)aan taget2 #e#1e!enta!ikan ke*nt*ngan
1engg*naan 1od*k (ietanol ini dala# 4angka 5akt* 1endek dan 4*ga 4angka
1an4ang.
Strategi Pemasaran
1. 'egiatan 1o#o!i
'egiatan 1o#o!i )a*! digalakkan dengan #e#1o#o!ikan le5at #edia 3etak
!e1eti2 1a#1)let2 lea6let ata*1*n2(anne2 #a*1*n 1o#o!i #elal*i #edia !o!ial
net5ok !e1eti 6a3e(ook2 t5itte dll.
1?
-. Tingkat 1ela,anan kee6ekti6an dan e6i!ien!i 5akt* 4*ga )a*! di1e)atikan.
Se)ingga2 dala# #ela,ani )a*! da1at #e#*a!kan kon!*#en.
3. Pod*3t Li6e C,3le 7PLC8
Sikl*! )id*1 1od*k adala) !*at* kon!e1 1enting ,ang #e#(eikan 1e#a)a#an
tentang dina#ika ko#1etiti6 !*at* 1od*k. Dengan #engg*nakan PLC2
di)aa1kan da1at #e#1eta)ankan kelang!*ngan *!a)a.
15
0. 0!*! /emu!,!+ B&oe,h!+ol
Singkong da1at diola) #en4adi (ioetanol. Se(el*# di6e#enta!i2 1ati di*(a)
#en4adi gl*ko!a2 ka(o)idat ,ang le(i) !ede)ana. Unt*k #eng*ai 1ati2 dig*nakan
en=i# al6a#ila!e dan glikoa#ila!e ,ang (e1ean #eng*ai 1ati #en4adi gl*ko!a
alia! g*la !ede)ana. Setela) #en4adi g*la2 dilan4*tkan dengan 1o!e! 6e#enta!i
#en4adi etanol.
Se(enan,a ada teknik 1angola)an !ingkong ,ang !ede)ana *nt*k di4adikan
(ioetanol. Po!e! ini 3*k*1 #*da) ditea1kan 1ada #a!,aakat dan )an,a
#e#(*t*)kan alat ,ang !ede)ana. Po!e! 1engola)an *(i ka,* !ega (ekada 1ati
-$<2 ,ang ditagetkan #eng)a!ilkan . lite (ioetanol (elang!*ng !e(agai (eik*t >
1. '*1a! ka!a *(i ka,* !ega !e(an,ak 5% 'g. C*3i dan giling dengan #e!in
1enggiling li!tik2 #e!in (en!in2 ata*1*n die!el.
-. Saing )a!il 1enggilingan *nt*k #e#1eole) (*(* !ingkong.
3. +a!*kkan (*(* !ingkong ke dala# tangki !tainle!! !teel (eka1a!ita! 1-% lite.
?. Ta#(a)kan ai ?%95% lite2 1H la*tan diat* )ingga 52- dan ad*k !a#(il di1ana!i
diata! 1ea1ian. Pengad*kan dilak*kan )ingga adonan #engental !e1eti 4ell, dan
#*lai tea!a (eat ketika diad*k 7gelatina!i8. Cek !*)* adonan (*(* !ingkong
#engg*nakan te#o#ete 3el*1.
5. A1a(ila !*)* adonan !*da) #en3a1ai $%@9$5@C dita#(a)kan . ga# en=i# al6a9
a#ila!e. Peta)ankan !*)* adonan antaa /%@9 /5@C !ela#a 1$% #enit. Ta)a1an
ini di!e(*t Po!e! Lik*i6ika!i. Pada kondi!i ini !t*kt* te1*ng:1ati !ingkong
di1e3a) !e3aa ki#ia #en4adi g*la ko#1leF.
1"
". Dinginkan )ingga !*)* #en4adi 559"%@C2 1H la*tan diat* #en4adi ?25.
.. Ta#(a)kan -$ ga# en=i# gl*ko9a#ila!e
$. Caga te#1eat* 1ada ki!aan 559"%@C !ela#a 3 4a#2 lal* dinginkan )ingga !*)*
di (a5a) 35@C..
/. Ta#(a)kan -5% g agi oti2 *ea .5 g2 dan NP' -% g. Biakan !ela#a .- 4a#
dala# keadaan tet*t*12 teta1i tidak a1at aga ga! CO
-
,ang te(ent*k (i!a
kel*a.
1%. Pinda)kan 3aian ,ang ,ang #engand*ng .9/ < (ioetanol it* ke dala# tangki
!tainle!! !teel lain ,ang didi!ain !e(agai 1eng*a1 7e;a1oato8.
11. +a!ak di ata! 1ea1ian )ingga *a1n,a kel*a #en*4* alat de!tila!i. N,alakan
alian ai di konden!ato 71enge#(*n8 *a1 (ioetanol.
1-. Ta)an te#1eat* (agian ata! kolo# de!tila!i 1ada !*)* ./@C ketika 3aian
(ioetanol #*lai kel*a. Fak!i (ioetanol /%9/5< akan (e)enti #engali !e3aa
1ela)an9la)an.
13. Cika di1el*kan etanol (ekada //< ata* di!e(*t etanol keing2 1el* dilak*kan
de!tila!i a(!o(ent. Etanol /5< it* di1ana!kan 1%%@C. Pada !*)* it*2 etanol dan
ai #eng*a1. Ua1 ked*an,a ke#*dian dile5atkan ke dala# 1i1a ,ang
dindingn,a (ela1i! =eolit ata* 1ati. Geolit akan #en,ea1 kada ai te!i!a )ingga
di1eole) etanol //<.
D. A+!l&'&' F&+!+'&!l B&oe,!+ol S&+"ko+"
A+!l&'! Eko+om&
Pod*k!i (ioetanol !ingkong ka1a!ita! -%% lite:)ai
Haga 4*al Bioetanol !ingkong ,ait* R1 5.5%%2%%: lite
Mo%!l !-!l
Se5a (ang*nan 1e ta)*n
R1 -52%%%2%%%.%%
1 !et #e!in
R1 1%%2%%%2%%%.%%
Total R1 1-52%%%2%%%.%%
Pen,*!*tan #e!in !etela) dig*nakan !ela#a 5 ta)*n >
1:"% (*lan F R1 .5.%%%.%%%2%%
R1 12-5%2%%%.%%
1.
B&!#! ope*!'&o+!l pe* ul!+
Ba)an (ak* !ingkong >
$%% kg F R1 "%% F -" )ai
R1 1-2?$%2%%%.%%
Ba)an ta#(a)an
R1 5%%2%%%.%%
Ba)an (aka
R1 5%2%%%.%% F -" )ai
R1 123%%2%%%.%%
Bia,a ga4i ka,a5an
H R1 /%%.%%%2%% F 3 oang
R1 -2.%%2%%%.%%
Bia,a li!tik2 ai2 dan tele1on
R1 125%%2%%%.%%
Bia,a !e5a (ang*nan 7R1 -5 4*ta:ta)*n8
R1 -5 4*ta:1- (*lan
R1 -2%$323%%.%%
Bia,a 1en,*!*tan #e!in
R1 12-5%2%%%.%%
Total Rp $1121313.....
B&!#! ope*!'&o+!l pe* ,!hu+
Rp $31145613.....
Haga Pokok Pod*k!i:Lite
R1 ?23"-.""
H!*"! /okok /*o%uk'&7$.. L&,e*
Rp 24$153$...
kem!'!+ 6......7l+
Rp 3(1315.32
h!*"! pokok p*o%uk'&
Rp 6.411(4.32
'e*nt*ngan Pod*k -5 < 1e -%% lite
R1 --"2.$".$5
'e*nt*ngan Pod*k -5 < 1elite
R1 12133./3
H!*"! 8u!l /*o%uk pe*l&,e*
R1 52?/".5/
R1 525%%.%%
H!*"! 8u!l /*o%uk $.. L&,e*
R1 121%%2%%%.%%
Om'e, pe* ul!+
Pen4*alan (ioetanol /%< 1e (*lan >
7-%% lite F R1 5.5%%2%% F -" )ai8
R1 -$2"%%2%%%.%%
L!! e*'&h pe* ul!+
Rp 3142314.....
Keu+,u+"!+ ul!+ pe*,!m!
Total 1en4*alan "% < #ingg* 1 dan - 1((. L
Total 1en4*alan .5< #ingg* 3 dan ? 12.. L
Total 1od*k!i dl# 1 (ln 5$.. L
Total 1en4*alan (*lan 1eta#a 3$(. L
To,!l Keu+,u+"!+ ul!+ pe*,!m! Rp 1412.21635.31
Si!a 1od*k (*lan 1eta#a 163. L
Keu+,u+"!+ ul!+ ke $
1$
Total 1en4*alan $5 < 1e )ai $$6.5 L
Total 1od*k!i dl# (ln ke - 413. L
Total 1en4*alan (*lan ke - 5/". L
To,!l Keu+,u+"!+ ul!+ ke $ Rp 3$121215.....
Si!a 1od*k (*lan ke - 11/3 L
To,!l I+9e',!'&
+odal teta1 Rp 1$51...1......
+odal (egeak
9 ke#a!an Rp 6..1......
9 Pe!edian (a)an (ak* Rp 1$1(2.1......
9 Pe!edian (a)an 4adi Rp 6156.1......
Rp 1(4164.1......
BE/
Bia,a o1ea!ional 1od*k!i 1e (*lan
R1 -12$1323%%.%%
Bia,a ke#a!an R1 3?2"15.3$
Bia,a (a)an (ak* R1 ?23"-.""
Haga 4*al 1e (*lan R1 -$2"%%2%%%.%%
BEP 1e (*lan %.."?1
BEP 1e )ai %.%-/?
/B/
BEP %.%3
Total In;e!ta!i R1 1?.2/.%2%%%.%%
'e*nt*ngan:lite R1 1213..3?
Taget Pen4*alan 1"%
/!# B!:k /e*&o% 31.-$%--%35
31 ul!+
1/
BAB I)
SIM/ULAN
Bioetanol #e*1akan (a)an ki#ia ,ang a#a) lingk*ngan 7geen 3)e#i3al!2
(iodegada(le2 e#i!i a#a) lingk*ngan8 kaena di(*at dai (a)an9(a)an ala# ,ang edi(le
#a*1*n non edi(le. Ha!il 1e#(akaan (ioetanol #eng)a!ilkan CO
-
,ang da1at
di#an6aatkan ole) tana#an !e)ingga (ioetanol !angat #en4an4ikan !e(agai (a)an (aka
#a!a de1an.
Bioet)anol da1at di(*at dai !ingkong2 kaena #e#iliki ati ekono#i te1enting
di(andingkan dengan 4eni! *#(i9*#(ian ,ang lain. Selain it* kand*ngan 1ati dala#
!ingkong ,ang tinggi !ekita -593%< !angat 3o3ok *nt*k 1e#(*atan enegi altenati6.
Dai )a!il anali!i! (e(ea1a 6akto2 *!a)a (ietanol dai (a)an (ak* !ingkong #a#1*
#e#(eikan )a!il ,ang (aik dan da1at dikatakan la,ak *nt*k di4alankan. Dili)at dai
ke*nt*ngan ,ang dida1at dan 4*ga nilai ke#(ali ata* ay !ac" eriod dala# k**n
5akt* - ta)*n2 #e#1eli)atkan *!a)a ini la,ak *nt*k di4alankan. Selain it* did*k*ng
dengan )aga ,ang te4angka*2 letak ,ang !tategi! !eta ke*nt*ngan 1engg*naan dai
(ioetanol ini #e#(eikan 1el*ang ,ang (aik *nt*k di(idik di4adikan 1el*ang *!a)a.
Pel*ang te!e(*t #e#(eikan a!a o1ti#i! *nt*k #en4alankan *!a)a ini.
-%
DAFTAR /USTAKA
Andal Eakin*din . !ioetanol Sing"ong Sebagai Sumber !ahan !a"ar #erbaharu"an $an
Solusi %ntu" Mening"at"an enghasilan etani Sing"ong. In!tit*t Petanian
Bogo > Bogo.
Ca#il +*!ani6. !io&Etanol dala# )tt1>::11)1.de1tan.go.id:F1loe:6ile!:PEN&OLAHAN9
HASIL:BioEnegi9Lingk*ngan:BioEnegi9
Pede!aan:BIOFUEL:Bioetanol:Bioet)anol.1d6. Diak!e! 1ada . Can*ai -%1?2
1*k*l 1/.%. BIB.
C)io C). +ailool2 dkk. -%13. rodu"si !ioetanol $ari Sing"ong 'Manihot %tilissima(
$engan S"ala )aboratorium dala#
)tt1>::e4o*nal.*n!at.a3.id:indeF.1)1:3o3o!:ati3le:;ie5:.-/. Diak!e! 1ada .
Can*ai -%1?2 1*k*l 1..?1 BIB.
roses embuatan !ioethanol !er"adar *+ , $ari !ahan !a"u %bi -ayu 'Sing"ong&
Cassava( dala# )tt1>::555.indo(ioet)anol.3o#:indeF.1)1. Diak!e! 1ada $
Can*ai -%1?2 1*k*l 1/>35 BIB.
Ri=a Fa)#i S*k#a5ati2 Sali#at*l +ilati. -%%/. embuatan !ioetanol $ari -ulit
Sing"ong. Uni;e!ita! Se(ela! +aet > S*akata.
Soelai#an B*di S*nato. -%%$. roses embuatan !ioetanol S"ala %"m $engan !ahan
Sing"ong atau %bi -ayu dala#
)tt1>::(ioetanolindo.(log!1ot.3o#:-%%$:%":1o!e!91e#(*atan9(ioetanol9!kala9
*k#I1$.)t#l. Diak!e! 1ada / Can*ai2 1*k*l -%>3? BIB.
-1

You might also like