URBANISTI^KI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a.d.

BANJALUKA
THE INSTITUTE FOR URBANISM OF THE REPUBLIC OF SRPSKA
PROSTORNI PLAN OPINE KALESIJA
2008-2028.
-prostorna osnova-













PROSTORNI PLAN OPINE KALESIJA
2008-2028. godine

- PROSTORNA OSNOVA -






















SADRAJ:


UVODNE NAPOMENE 6

I STANJE PROSTORNOG UREENJA 8

1. TERITORIJA I VEZE SA SUSJEDNIM OPTINAMA 9
2. PRIRODNI USLOVI I RESURSI 10
2.1 Geografski poloaj 10
2.2.Osnovne karakteristike reljefa 11
2.3. Seizmologija i tektonika 13
2.4. Ininjerskogeoloke karakteristike 17
2.5. Hidrogeoloke katrakteristike 22
2.6. Klimatske karakteristike 24
2.7. Poljoprivredno zemljite 29
2.8. ume i umsko zemljite 37
2.9. Vode i vodne povrine 46
2.10. Mineralni resurs 48
3. NAMJENA PROSTORA 51
4. KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA 53
5. KARAKTERISTIKE RAZVOJA NASELJA SA AKCENTOM NA
POLICENTRINOM SISTEMU RAZVOJA 60
6. INFRASTRUKTURA 63
6.1.Saobraajna infrastruktura 63
6.2.Elektroenergetska infrastruktura 64
6.3.Telekomunikaciona infrastruktura 68
6.4.Termoenergetska infrastruktura 71
6.5.Hidrotehnika infrastruktura 71
7. JAVNE SLUBE I DRUGE DRUTVENE DJELATNOSTI 77
7.1. Obrazovanje 78
7.2. Kultura 79
7.3. Zdravstvo 80
7.4. Socijalno staranje 80
7.5. Sport 81
7.6. Ostale drutvene djelatnosti (uprava, finansije i sline djelatnosti) 81
8. PRIRODNO NASLIJEE 82
9. KULTURNO-HISTORIJSKO NASLIJEE 83
10. STANOVNITVO 84
11. STRATEKA PROCJENA UTICAJA NA OKOLI 89
12. KARAKTERISTIKE RAZVOJA TURIZMA NA BAZI PRIRODNE I KULTURNO-
HISTORIJSKE BATINE 93
13. PREVENCIJE ODNOSNO OGRANIENJA EFEKATA PRIRODNIH NEPOGODA I
KATASTROFA 93
14. MJERE ZATITE STANOVNIKA I MATERIJALNIH DOBARA OD PRIRODNIH I
LJUDSKIM RADOM IZAZVANIH NEPOGODA I KATASTROFA I RATNIH
DJELOVANJA 95




2
II ANALIZA I OCJENA STANJA U PROSTORU 97

III MOGUI PRAVCI RAZVOJA ZAVISNO OD PRIRODNIH I RADOM STVORENIH
USLOVA, KAO I USLOVA EKONOMSKOG RAZVOJA 102

IV CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA 103

1. OPTI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA 105
2. POSEBNI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA 106
2.1. Prirodni uslovi i resursi 106
2.1.1. Poljoprivredno zemljite 106
2.1.2.ume i umsko zemljite 107
2.1.3. Mineralna bogatstva 107
2.2. Stanovnitvo 108
2.3. Infrastruktura 108
2.3.1. Saobraajna infrastruktura 108
2.3.2.Hidrotehnika infrastruktura 109
2.3.3.Elektroenergetska infrastruktura 109
2.3.4.Termoenergetska infrastrukura 110
2.3.5.Telekomunikaciona infrastruktura 110
2.3.6.Komunalna infrastruktura 111
2.4. Privredne djelatnosti 111
2.5. Drutvena infrastruktura 113
2.6. Strateka procjena uticaja na okoli 115
2.7. Kulturno-historijsko i prirodno naslijee 116
2.8. Geografski informacioni sistemi 117


V OSNOVNA KONCEPCIJA PROSTORNOG RAZVOJA 118

1. OSNOVE KONCEPCIJE 118
2. RAZVOJ STANOVNITVA 118
3. ORGANIZACIJA PROSTORA, SISTEM I MREA CENTARA 119
4. POLJOPRIVREDA 121
5. UMARSTVO 122
6. INFRASTRUKTURA 123
6.1. Saobraajna infrastruktura 123
6.2. Hidrotehnika infrastruktura 124
6.3. Termoenergetska infrastruktura 125
6.4. Elektroenergetska infrastruktura 128
6.5. Telekomunikaciona infrastruktura 131
7. RAZVOJ INDUSTRIJSKIH I TURISTIKIH ZONA 133










3
GRAFIKI DIO PROSTORNE OSNOVE

01_Izvod iz plana vieg reda
02_Optina sa granicama naseljenih mjesta
03_Hipsometrijska karta
04_Nagibi terena
05_Ininjersko-geoloka karata
06_Karta poljoprivrednog zemljita
06a_Pedologija
06b_Karta boniteta
06c_Karta agrozona
07_ume i umska zemljita
07a_Karta realne umske vegetacije
08_Broj stanovnika 2008
08a_Gustine naseljenosti 2008
09_Saobraajna infrastruktura
10_Elektroenergetska infrastruktura
11_Hidrotehnika infrastruktura
12_Telekomunikaciona infrastruktura
13_Privredna struktura po naseljima
13a_Proizvodno-poslovne zone
14_ Drutvena infrastruktura
15_Kulturno-istorijsko nasljee
16_Negativni uticaji na ivotnu sredinu
17_Sintezna karta postojee namjene povrina
18_Osnovna koncepcija mree naselja
19_Osnovna koncepcija saobraajne mree
20_Osnovna koncepcija elektroenergetske mree
21_Osnovna koncepcija hidrotehnike infrastrukture
22_Osnovna koncepcija telekomunikacione infrastrukture
23_Osnovna koncepcija gasifikacije
24_Broj stanovnika 2025
25_Osnovna koncepcija prostornog razvoja-sinteza

4
RADNI TIM ZA IZRADU PROSTORNE OSNOVE:
HRNI DRAGICA, dipl. prostorni planer,
SIMI VESNA, dipl. prostorni planer,
MILINKOVI GORDAN, dipl. in. geodezije,
VUJAI MILE, dipl. in. geologije,
BORISAVLJEVI VLADIMIR, dipl. in. sobraaja,
JOVANI DARKO, dipl. in. umarstva,
MIRKOVI SLAVICA, dipl. ekonomista,
MILIEVI ORE, dipl. ekonomista,
VUJANI PETAR, dipl. in. graevinarstva,
mr MILAN PRULj, dipl. in. elektrotehnike,
PEJI RADOVAN, in. elektrotehnike,
PAI GORAN, dipl. in. mainstva,
TALOVI JASNA, prof. biologije
KODO SVJETLANA, prof. geografije,
TASOVAC DOBRILA, dipl.in. poljoprivrede,


TEHNIKA OBRADA: PATAR SLAVICA, dipl. in. elektrotehnike,
TODOROVI DRAGAN, dipl.in. mainstva
BAJI SANJA, in. informatike
TALI TANJA, arh. gra. tehniar
PASPALJ DALIBOR, geod. tehniar
PASPALJ SNJEANA, arh. gra. tehniar
ROSI ELJKO, mainski tehniar
ALVIR PAVLE, elektro-tehniar
MITROVI DENIS, elektro-tehniar
MATI DIVNA, arh. gra. tehniar
RADUMILO BOO, kopirant





TEHNIKI RUKOVODILAC: MRA BADA SNEANA, dipl.in.arh.




DIREKTOR: mr BORISLAV BIJELI










5
UVODNE NAPOMENE
Prostorni plan optine je javni planski dokument, i obavezujui za regulisanje odnosa
prostornog ureenja za cijelu teritoriju optine, koja obuhvata povrinu 198 km sa
28 naseljenih mjesta organizovanih u 21. mjesnu zajednicu.
1


Prostorni plan mora biti usaglaen sa planom vieg reda (Prostorni plan tuzlanskog
kantona 2005-2025).

Prostorni plan Tuzlanskog kantona 2005-2025. godine usvojen je u julu 2006.
godine.

U skladu sa Zakonom o prostornom planiranju i koritenju zemljita na nivou
Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine FBiH, broj 2/06, 32/08) i lana
19,21, 22, 29, 32, 33, 34 i 35. Zakona o prostornom ureenju ("Slubene novine TK"
br. 3/05), lana 11. Odluke o provoenju Prostornog plana Tuzlanskog kantona za
period 2005-2025. (Slubene novine TK, br. 9/06) i lana 42.Stauta opine Kalesija
(Slubene glasnik opine Kalesija, br. 10/07), Opinsko vijee Kalesija na sjednici
odranoj 31.01.2008. je donijelo Odluku o pristupanju izradi Prostornog plana opine
Kalesija za period 2008-2028. godine (u daljem tekstu: Plan).

injenica je, da je protekle dvije decenije dolo do znaajnih promjena kako na
prostorima BiH, tako i regionu u cjelosti, ratna deavanja, formiranje novih
entitetskih, promjene u geopolitikom okruenju, itd. Pratei procesi ovih znaajnih
geopolitikih promjena bili su snani migracioni procesi koji su doveli do potpune
izmjene dotadanje demografske slike.

Uticaj globalnih geopolitiih deavanja u okruenju i na nivou BiH, odrazio se i na
optinu Kalesija, izmijenivi u znaajnoj mjeri demografske karakteristike optine,
postavio nove obrasce privrednog planiranja bazirane na principima odrivog razvoja,
koji neophodno povlae i reviziju koncepcije sistema naselja i organizacije, ureenja i
koritenja prostora uopte.

Nosilac pripreme Plana je Optinska uprava, Sluba za urbanizam geodetske,
imovinsko - pravne poslove i infrastrukturu, dok je nosilac izrade Urbanistiki zavod
Republike Srpske, a.d. Banjaluka. Ugovor izmeu optine Kalesija (naruilac plana) i
Urbanistikog zavoda Republike Srpske, a.d. Banjaluka (nosilac izrade) zakljuen je
07.07.2008. godine.

Ugovorom je, izmeu ostalog, definisan i obuhvat prostornog plana, koji je granica
optine Kalesija.

Vremenski period za koji se donosi plan je 2008 2028. godina.

lan 9. i 41. Zakona o prostornom planiranju i koritenju zemljita na nivou
Federacije Bosne i Hercegovine, kao i Uredba o jedinstvenoj metodologiji za izradu
planskih dokumenata ("Slubene novine FBiH" br. 63/04, 50/07) definie metodoloki
okvir prostornih planova optina i kantona.

1
Optina je prije rata zauzimala povrinu 277 km, a potpisivanjem Dejtonskog sporazuma njena
povrina je smanjena za 79 km., odnosno 12 naselja je pripalo Republici Srpskoj.

6

Prostorni plan optine (i kantona) se radi na osnovu Prostornog plana Federacije i
Programa mjera za predmetni prostor i uz uvaavanje prirodnih, kulturno istorijskih
i pejzanih vrijednosti, prostorni plan optine (i kantona) utvruje osnovna naela
planskog ureenja prostora, ciljeve prostornog razvoja, zatitu, koritenje i namjenu
zemljita.

Tenja u izradi Plana je da se obezbijedi dovoljna fleksibilnost prema planovima nieg
reda, tako da se njihovom izradom, prilikom koje se ostvaruje detaljniji uvid u
pogodnosti odreene lokacije i adekvatnije odgovara na zahtjeve koje drutvena
situacija postavlja, ne narue osnovni principi i koncept Plana.

Metodologija izrade planskog dokumenta koncipirana je na Metodama analize i
sinteze, principima Odrivog razvoja i principima komunikacionog planiranja.
Metodologija izrade Plana usaglaena je sa Uredbom o jedinstvenoj metodologiji za
izradu dokumenata prostornog ureenja.

Takoe, planiranje prostora se zasniva i na naelima: zatita integralnih vrijednosti
prostora te zatita i unapreenja stanja okolia, usaglaenosti planskih dokumenata,
kako na nivou kantona, tako i usaglaenosti sa planskim dokumentima susjednih
drava, javnosti i slobodnog pristupa podacima i dokumentima znaajnim za
planiranje.

Analitike studije (analiza 1.) tematskih oblasti polaznu osnovu imaju u postojeem
stanju, a kao rezultat daju pretpostavke za planiranje.

Sinteza 2. podrazumijeva usaglaavanje formiranih tematskih pretpostavki i
evaluaciju planskih rjeenja. Rezultat evaluacije upuuje na analizu 1. i sintezu 2.
Cikliki proces evaluiranja obavlja se dok se ne doe do zadovoljavajueg planskog
reenja evaluacija planskih reenja. Primijenjeni komunikacioni model planiranja
podrazumijeva i graansku evaluaciju planskih rjeenja koja najvie dolazi do izraaja
u fazi Prednacrta i Nacrta plana, odnosno u periodu javnog uvida.

Na osnovu lana 25. stav 5. Zakona o prostornom planiranju i koritenju zemljita na
nivou Federacije BiH (Slubene novine Federacije BiH broj:2/06) optina imenuje
savijet plana.

Zadatak savjeta Prostornog plana je da pomae nosiocu pripreme plana, daje
miljenje o primjedbama i sugestijama prikupljenim u toku komunikacija sa javnou,
prema programu ukljuivanja javnosti i u toku razmatranja nacrta, odnosno
prijedloga Prostornog plana u nadlenim organima i uestvuje u ostalim
aktivnostima.









7
I STANJE PROSTORNOG UREENJA

1. TERITORIJA I VEZE SA SUSJEDNIM OPTINAMA

Optina Kalesija nalazi se u sjeveroistonom dijelu Bosne i Hercegovine, i pripada
Tuzlanskom kantonu, koji ima povrinu 2651 km i konstituie ga 13 optina:
Banovii, eli, Doboj-Istok, Graanica, Gradaac, Kalesija, Kladanj, Lukavac, Sapna,
Srebrenik, Teoak, Tuzla i ivinice. Povrina optine je 198 km, a uee optine u
ukupnoj teritoriji kantona je oko 7.46%.
Tabela: Tuzlanski kanton sa pripadajuim optinama
Optina Povrina (km) Uee ( %)
Banovii 182 6.86
eli 136 5.13
Doboj-istok 40 1.5
Graanica 215 8.11
Gradaac 219 8.26
Kalesija 198 7.46
Kladanj 328 12.37
Lukavac 338 12.47
Sapna 122 4.6
Srebrenik 248 9.35
Teoak 31 1.17
Tuzla 296 11.16
ivinice 298 11.24
Ukupno 2651 100

Sama optina se nalazi na istoku kantona i granii u Federaciji sa optinom Sapna,
Tuzla, ivinice, i sa optinama Osmaci i ekovii u Republici Srpskoj.

Ukupna duina granice optine je 92,5 km,
2
a najduu granicu ima sa optinom
ivinice oko 32,5 km.



2
Podatak optinskih organa

8
Slika: Tuzlanski kanton

Vano je i napomenuti, da su Dejtonskim sporazumom prijeratna optina Kalesija
podjeljena na dvije optine, to je uticalo i na promjenu broja naselja i povrinu
optine. Povrina prijeratne optine iznosila je 277 km, a inilo ju je 40 naseljenih
mjesta
3
.

Kanton zahvata podruje sjeveroistonog dijela BiH sa longitudinalnom okosnicom
dolinom rijeke Spree i gorjima Trebovca, Majevice, Ozrena, Konjuha, Javora i
Javornika. Ima idealan sklop drumskih i eljeznikih pravaca u smjerovima sjever-jug
i istok-zapad i povoljniji geoprometni poloaj sa dosta visokim nivoom gustine
kategorisane putne mree.
Blizina aerodrom Dubrave omoguava povoljnu pokrivenost vazdunim transportom.

Na teritoriji kantona u 1991. je ivjelo 525 063 stanovnika, to predstavlja 26%
stanovnika FBiH.

Tabela : Gustine naseljenosti po optinama u kantonu
4

NAZIV OPTINE POVRINA
(u km
2
)
BROJ
STANOVNIKA
(2003. godina)


GUSTINA(br.
stanovnika/km
2
)
Banovii 182 28 918 158,98
eli 136 15 378 113,07
Doboj-istok 40 10 607 265,17
Graanica 215 53 381 248,28
Gradaac 219 47 384 216,36
Kalesija 198 35 147 177,55
Kladanj 328 15 779 48,10

3
Broj naseljenih mjesta se mijenjao kroz periode (po popisu iz 1991. na teritoriji optine bilo je 40
naseljenih mjesta, a danas po podacima Federalnog zavoda za statistiku, broj naseljenih mjesta je 28).
4
Prostorni plan Tuzlanskog kantona 2005-2025. godine
9
Lukavac 338 51 978 153,78
Sapna 122 14 394 117,98
Srebrenik 248 42 218 170,23
Teoak 31 7 052 227,48
Tuzla 296 133 861 452,23
ivinice 298 53 053 178,03
Ukupno 2 651 509 215 192,08

U kantonu prema podacima iz PPTK (2003 godina), gustina naseljenosti optine
Kalesija je 177,55 st/km, i zauzima 6 mjesto u kantonu.



2. PRIRODNI USLOVI I RESURSI

Elementi prirode su osnova stanja prostora. U prostornom planiranju tlo, voda, zrak,
flora, fauna, klima ine lokacione i razvojne inioce.


2.1.Geografski poloaj

Prostor optine Kalesija nalazi se u sjeveroistonom dijelu Bosne i Hercegovine, sa
geografskim koordinatama 18
o
15`16 istone geografske irine i 44
o
25`6

sjeverne
geografske irine.

Sam grad Kalesija smjeten je unutar koordinata 18
o
52`40 geografske duine i 44
o

26`30 geografske irine, na nadmorskoj visini od 270 metara. Prosjena visina
Optine je oko 224 metra nadmorske visine.

Prirodna granica sa susjednim optinama je sa sjevera planina Majevica, sa juga
padine Javornika, te sa sjeveroistoka obronci Majevice, Resnika i edinca. Pored
optine Sapna, Kalesija se granii sa optinama: ekovii, ivinice, Tuzla, Lopare, a
poslije potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma i sa novoformiranom optinom
Osmaci. Juna granica odnosno, granica prema ekoviima ide preko obronaka
Javornika (1019 m/nv) i Borogova (825 m/nv), Mramorka (425 m/nv), Biine (881
m/nv) i Rudnika (483 m/nv). Na zapadnoj i jugozapadnoj strani granicu sa teritorijom
optine ivinice ini rijeka Sprea. Na sjeverozapadnoj strani od optine se odvajaju
aklovii, Pelemii (466 m/nv), Bandera (560 m/nv) i Banj Brdo (700 m/nv).

Na Banj Brdu je tromea Tuzle, Lopara i Kalesije, te se granica dalje prua preko
Konjica do Stolica (916 m/nv). Meuentitetska granica izmeu Kalesije i Osmaka
prua se rijekom Mala Sprea. Od izvora (ispod Biine) preko Broda, Zeline, kod
Glavice, granica ide uzvodno Spreom do Kule, te prema sjeveroistoku Mahalskom
rijekom do Resnika.
Povrina optine Kalesija iznosi 198 km od ega najvei dio pripada plodnom
poljoprivrednom zemljitu u dolini rijeka Spree, Male Spree, Gribaje, Bukovice i
Dubnice, dok ostatak ine panjaci i vonjaci, te povrine uglavnom obrasle umom
bukve, graba, hrasta, bijelim i crnim borom i smrom.

10
Sredite optine je okrueno plodnim poljima, te umovitim brdima obraslim
bjelogorinom i crnogorinom umom; Vis 450 m, Dubniko brdo 749 m, Vranovac
762 m, Prosjek 704 m, Velika Jelica 883 m, Pjeavica 544 m, i dr.

Visinska struktura pokazuje da se najvei dio optine prostire na nizijskim prostorima,
u pojasu od 200 300 metara, to ini 45.45% teritorije.

Tabela: Hipsometrijske karakteristike prostora
Visine (m)
Povrine
(ha) %
221.3 - 300 8998.69 45.45%
300 - 400 4471.49 22.58%
400 - 500 3149.87 15.91%
500 - 600 1575.88 7.96%
600 - 700 1063.19 5.37%
700 - 800 416.95 2.11%
800 - 903 124.08 0.63%
UKUPNO 19800 100.00%


2.2. Osnovne karakteristike reljefa

Geomorfoloke karakteristike

U orografskom smislu podruje optine Kalesija je vrlo sloeno.
Dio terena sjeverno od rjeice Spree pripada planini Majevici koja u morfolokom i
strukturno-tektonskom smislu predstavlja horst izmeu Sprekog polja na junoj i
Posavine na sjevernoj strani. Optini Kalesija pripada dio, od grebena Majevice
prema jugu, izgraen uglavnom od tercijarnih naslaga, koji karakterie gusto
diseciran reljef, visinama preteno 250-500 m. Juno od Sprekog polja pripadaju joj
sjeverni ogranci planine Konjuh izgraeni od ultrabazinih stijena, zatim dijabaz-
ronjake formacije i krenjaka trijasa i krede. Sastav i graa terena uticali su na
oblikovanje reljefa koji karakteriu izraeni oblici u prostoru krenjakog i
ultramafitskog sastava, i blae forme od dijabaz-ronjake formacije, krednih klastika
i neogenih sedimenata.
Izmeu dijela terena, koji pripada Majevici i dijela terena, koji pripada Konjuhu,
nalazi se akumulacioni ravniarski reljef Spreke depresije sa nadmorskim visinama
oko 230 m.
Geneza reljefa, odnosno uslovi njegovog razvoja uslovljeni su u osnovi od litolokog
sastava terena i tektonskim, odnosno endogenim procesima, a to je naknadno
egzogenim iniocima oblikovano obrazujui plastiku reljefa. Reljef terena je
najveim dijelom breuljkasti sa manjim visinama. Morfoloki oblici su u mnogome
zavisni od litolokog sastava terena. U pijesku i slabo vezanim pjearima su izrazito
strme doline koje su duboko usjeene ili znatno ogoljene, erozioni otsjeci su skoro sa
vertikalnim stranama. Glinovito-laporoviti sedimenti uslovljavaju blago nagnute
padine.


11
Egzogeni genetski tipovi reljefa
Na podruju optine Kalesija u izgraivanju oblika reljefa i stvaranju razliitih
genetskih tipova reljefa uestvuju razliiti oblici erozionog djelovanja. Najizraeniji su:
fluvijalni oblik erozije (mehaniki rad velikog broja potoka), karstni oblik erozije
(hemijsko rastvaranje krenjakih stijena) i erozioni proseci na padinama (fiziko-
mehaniko rastvaranje pod uticajem gravitacije). Samim tim, nastali su odgovarajui
tipovi reljefa: fluvijalni tip reljefa i padinski tip reljefa. Svaki od ovih tipova reljefa se
karakterie po svojim oblicima reljefa.
Fluvijalni tip reljefa
Fluvijalna ili rijena erozija predstavlja geomorfoloki proces izgraivanja oblika u
reljefu radom rijenih ili vodenih tokova. Izgraivanje oblika vri se u okviru
fluvijalnog procesa. Na podruju ove optine fluvijalni tip reljefa je veoma izraen
zahvaljujui mehanikom radu velikog broja vodenih tokova. Tu se prije svega misli
na tokove Spreu, zatim Gribaju, Dubnicu, Bukovicu, Tavnu.
Oblici fluvijalnog reljefa
Na podruju istraivanog terena u okviru fluvijalnog reljefa javljaju se dvije vrste
oblika:
a) erozioni oblici, postali neposrednim djelovanjem fluvijalne erozije, a
manifestuje se dubokim usijecanjem rijenih tokova u njihovom
gornjem dijelu toka.
b) Akumulacioni fluvijalni oblici postali su nagomilavanjem i oblikovanjem
nanosnog rijenog materijala (ljunka, pijeska i gline) u donjim
dijelovima tokova vodotoka i uz Spreu. Od akumulacionih fluvijalnih
oblika zastupljeni su aluvijalne ravni, inundacione ravni i sl. Najveeg
obima su uz Spreu.
irina ovih zaravni je promjenljiva i iznosi od nekoliko desetina do nekoliko stotina
metara. To su blago zatalasane ravni sa nagibom ka rijenom toku.
U pojedinim dijelovima, aluvijalne ravni bivaju periodino plavljene pa predstavljaju
inundacione ravni.
Padinski tip reljefa
Na formiranje padinskog tipa reljefa ovog podruja uticalo je niz egzogenih geolokih
faktora koji su se manifestovali u oblikovanju formi reljefa eroziono-denudacionim,
fluvio-denudacionim i denudaciono-akumulacionim procesima.
Ovi procesi su uticali na formiranje razliitih formi reljefa. Tereni svrstani u ovaj tip
reljefa uglavnom su izgraeni od tercijarnih finih i grubih klastita, karbonatnih i
silikatnih klastinih sedimenata.
U ovaj tip reljefa ukljuena su podruja gdje dominira niski breuljkasti reljef s jasno
izraenim denudacionim formama.
Plastika reljefa usljed eroziono-denudacionih procesa predstavlja zaobljena bila s
blagim padinama.
Samo su pojedini tokovi duboko usjeeni i imaju tipinu V-obraznu formu.
Eroziono denudacioni procesi uslovili su veliku razuenost terena. Izraene su brojne
jaruge i vododerine koje su duboko usjeene u matine stijene.
Bujini tokovi koji dolaze s hipsometrijski veih visina nanose velike koliine
plavinskog materijala koji se deponuje u podnojima padina, koje su orjentisane
prema Sprei, stvarajui proluvijalne zastore.

12
Karstni tip reljefa
Hemijskim rastvaranjem krenjakih stijena na ovom prostoru, javlja se kraki proces
u okviru kojeg se stvaraju razliiti oblici reljefa.
Na ovom prostoru slabo su izraeni procesi intenzivne karstifikacije, tako da su rijetke
pojave vrtaa, uvala i drugih oblika intenzivne karstifikacije. Ovaj tip reljefa zauzima
relativno malo prostora u okviru optine tako da ima neto manji znaaj u
geomorfolokom smislu.

2.3. Seizmologija i tektonika
Tektonika
U geotektonskom smislu podruje optine Kalesija pripada dijelu unutranjih
Dinarida, sa dijelovima unutranjeg dinarskog melana kredno-paleogenih klastita i
karabonata, i neotektonskih jedinica.

- Unutranji ofiolitski melan zastupljen je u irem prostoru Sprekog polja. Prema
sjeverozapadu tone pod tercijar Majevice.

- Paleogeno-kredni klastiti i karbonati strukturno predstavljaju sistem blago ubranih
kilometarskih bora. Naslage karbonatnog i klastinog sastava lee diskordantno preko
mezozojskog kompleksa stijena. U ovoj jedinici, na ovom prostoru zastupljene su
strukturne cjeline:
ubrani kompleks istone Majavice, koji izgrauju klastine naslage gornjeg
eocena: pjeara, konglomerata, laporaca i glinaca. Nabori su mjestimino
dekametarskih i hektometarskih dimenzija;
jedinica Banj Brdo izgraena od paleogenih naslaga i to jezerskog
oligocena i bankovitih pjeara, konglomerata srednjeg i gornjeg eocena.
- Neogen je veoma karakteristian za znatan dio ovog prostora. U neogenu je ovaj
prostor od tortona do ponta pripadao Panonskom moru, njegovom junom dijelu.
Prije toga ovdje su postojala jezera u kojima se u gornjem oligocenu i donjem
miocenu stvarao ugalj, a u burdigal helvetu sone formacije. U srednjem i gornjem
miocenu izdie se glavni majeviki greben. Kao posebne strukturne cjeline izdvojene
su:

- Jedinica KalesijaCaparde zastupljena je sjeverno od spreke depresije. U njenoj
grai uestvuju tortonski i sarmatski sedimenti, te naslage pliocena. Odnosi sa
starijim stijenama su diskordantni, a diskordancija je prisutna i u neogenu, to
dokazuje da su ovi sedimenti transgresivni. Struktura grae ove jedinice odstupa od
eme basenske grae. Radijalna tektonika je veoma izraena kao rezultat
obrazovanja spreke depresije. Junim spreanskim i sjevernim spreanskim
rasjedom formiran je rov dubine oko 500 m, a poprenim rasjedima TojiiLukavica
i KalesijaKaravlasi tektonski rov je deformisan. Iako se ovi rasjedi smatraju
neotektonskim glavne rupture predstavljaju starije dislokacije reaktivirane u
neotektonskom vremenu.
U sjeveroistonom dijelu optine Kalesije zastupljen je dio tuzlanskog basena u uem
smislu. Ovaj prostor je u neogenu tonuo, pa je izgraen od razliitih naslaga ija
debljina iznosi i do 4000 m.

13
- Jedinica spreke depresije predstavlja tektonski rov koji je stvoren u drugoj polovini
pliocena. Rov je ispunjen terigenim materijalom, debljine oko 500 m.
Od rasjednih struktura svojim znaajem istie se krustalni razlom pravca Doboj
TuzlaZvornik nazvan spreanski rasjed.
Seizmika
Uslovi nastajanja zemljotresa
Zemljotresi u ovom podruju su tektonskog porijekla. Zbog toga je za sagledavanje
mehanizma njihovog nastajanja neophodno sagledati seizmogeoloke uslove koji
izazivaju njihovo pojavljivanje. Oni se mogu podjeliti na neposredne: geotektonski
poloaj podruja, prisutni tektonski naponi, naponi gasova i para i tehnogeni uslovi
koji izaziva ovjek i posredne: udaljenost datog podruja od primarnog izvora
seizmike energije, debljina litosfere, dubinski sklop i seizmotektonski sklop.
Poslednja dva uslova sadre prije svega neotektonsku izdjeljenost litosfere i sa time
vezanu dinamiku tektonskih pokreta u datoj oblasti.
Neposredni uslovi
- Poloaj oblasti Kalesije u odnosu na savremeno aktivirani geotektonski spreg
Istraivano podruje se nalazi neto malo vie od 200 kilometara od junog oboda
evropske ploe, u domenu savremeno aktivnog geotektonskog kontakta izmeu
evropske ploe i afro-arapske ploe. Poslednja usljed vee brzine kretanja u pravcu
SZ pritiskuje evropsku plou, usljed ega du njihovog primarnog kolizionog kontakta
dolazi do nagomilavanja tektonskih napona.
Oni se preko tektonski razlomnih sistema prenose u njegovo zalee do dubine od oko
200 km. Za ovo podruje je kompetentan dio tog kontakta du primorja izmeu
jadranske mase kao istaknutog dijela afrike table i trupine Dinarida kao junog
oboda evropske table.
- Tektonska naponska polja na podruju regiona i oblasti Kalesije
Primarni uticaj kompresionog kontakta du jadranske obale dopire do oko 200 km u
njeno zalee. U tom prostoru su usljed koncentracije veih tektonskih napona na
prisutnim razlomnim povrinama, kod njihovog aktiviranja oslobaaju tektonski
naponi u vidu seizmike energije. To je zona u kojoj je mogue generisanje
zemljotresa sa rasponom veliine magnituda 5 i 6.
Posredni uslovi
- Debljina litosfere na podruju oblasti Kalesije
Debljina litosfere, u ijem domenu se generiu tektonski zemljotresi, posredno utie
na veliine njihovih magnituda tako, da se u principu u debljim dijelovima litosfere
mogu generisati zemljotresi veih magnituda.
Debljina litosfere na predmetnom podruju je prema geofizikim mjerenjima oko 30
km.
Dubinski sklop
- Dubinski sklop litosfere u ovom regionu utvren je geofiziki metodama. Utvrene
su tri kvalitativne sredine:
1. Epidermalni dio koga sainjavaju mezozojsko-kenozojske stjenske tvorevine u
alpijskoj orogenezi. U njega su djelimino ukljueni i dijelovi paleozojskih kompleksa;
2. Krustalni dio koji po svojim karakteristikama odgovaraju granitskim stijenskim
kompleksima u gornjim dijelovima i bazaltnim u donjim;
3. Povrina diskontinuiteta Mohoroviia, odnosno donji dio litosfere kojim ona
nalijee na dublju sferu Zemljine unutranjosti astenosferu.
14
Debljine prvog dijela na izuavanim povrinama kreu se od 10 km do 18 km, a
drugog od 15 km do oko 35 km.
Utvreni su pored toga i lineamentni rasjedi koji presjecaju krustalne duboke dijelove
ovog dijela litosfere.
Litosfera je na podruju ovog regiona bila u toku kenozoika konano formirana kao
kompaktna stjenska sredina. U mladim neotektonskim naprezanjima ona je izdjeljena
na krupne megablokove koji se u dinamici savremenih tektonskih kretanja ponaaju
relativno samostalno.
Seizmogene karakteristike podruja Kalesija u odnosu na uslove nastajanje
zemljotresa
Seizmogene karakteristike predmetnog podruja proizlaze iz optih seizmogeolokih
prilika koje su na tim prostorima prisutne. Prema njima bi rasponi magnituda
zemljotresa tu mogli biti male (5 M 6). Ali, tu treba prije svega uzeti u obzir
seizmotektonska obiljeja koja su znaajna u generisanju seizmike energije.
Tu dolazi u obzir prije svega intenzitet odnosno, gustina tektonske izdjeljenosti i
dubina dopiranja razlomnih struktura u litosferu.
Na stvarne veliine magnituda zemljotresa, koji se javljaju na odreenim
seizmogenim povrinama bitno utiu prije svega, seizmotektonska obiljeja tog
prostora. Ona e uticati prije svega na to, da li e se prisutni tektonski naponi
osloboditi u vidu seizmike energije uopte, a ako e, koliko e, biti stvarno veliine
magnituda tih zemljotresa.

Geotektonski sklop

Pod geotektonskim sklopom nekog podruja podrazumjeva se opti princip tektonske
grae irih prostora, koji je nastao u vrijeme kvalitativnog osnovnog strukturnog
preobraavanja primarnih geosinklinalnih podruja, u oblasti vjenanih planina. To se
na izuavanom podruju desilo za vrijeme mezoalpijskih orogenih pokreta (paleocen-
miocen u vrijeme laramijskih, ilirskih i pirenejskih orogenih pokreta). Osnovni princip
geotektonske grae Dinarida uopte, pa prema tome i ovih prostora, je navlaenje
stijenskih kompleksa nekadanjih lito-facijalnih podruja u pravcu JZ. Pri tome su te
pojedine navlane cjeline bile u sebi ubirane i kaljutane u manje tektonske jedinice.
Na izuavanom podruju je prisutan dio strukturno-facijalne jedinice unutranjeg
dinarskog melana, krednih klastika i karbonata i neotektonskih jedinica.
U neoalpijskim neotektonskim naprezanjima je osnovni geotektonski sklop ovog
podruja modifikovan strukturnim modifikacijama i izdjeljen uglavnom na vee
tektonske ili strukturne jedinice. Tim izdjeljivanjem u vremenu miocen-kvartar
(savske, tajerske take, rodanske i vlake faza alpijske orogeneze) je prvobitna
geotektonska navlana graa razbijena na pojedine segmente blokove ije duine
stranica se kreu u rasponima n x km do n x 10 km.
Ta injenica je od bitnog znaaja za seizmotektonske karakteristike ove oblasti, jer
od veliine pojedinih seizmoaktivnih seizmogenih povrina zavise i veliine magnitude
koje se na tim povrinama generiu.
Prema rezultatima geofizikih istraivanja na predmetnom podruju postoje dubinski
rasjedi i duboki razlomi.
Prvi izdjeljuju krustalne dijelove litosfere u pravcu JS-JI, dakle, podudara se sa
pravcem starije mezoalpijske grae. Duboki razlomi su nastali meutim, u mlaim,
neotektonskim naprezanjima i presjekli ve konsolidovanu geotektonsku grau.
15
to se tie debljina epidermalnog dijela litosfere, do oko 15 km ona je uzrokovana
paketima navlanih struktura, koje su u pravcu JZ nagomilavane jedna preko druge.
Do tih dubina uglavnom i dopiru mladi neotektonski rasjedi i razlomi.

Tektogeneza podruja Kalesije

Tektogeneza podruja Kalesije odvijala se uglavnom u toku mezozojika, tercijara i
kvartara do savremenog doba.
U vrijeme paleo i mezoalpijskih orogenih pokreta (sr. trijaspaleocen) deavala su se
uglavnom plastina deformisanja ubiranja i navlaenja. Za vrijeme neoalpijskih
neotektonskih orogenih pokreta u vremenu neogen-holocen, preovlaivale su
razlomne strukturne deformacije, poto su stijenski kompleksi kroz starije tektonske
pokrete ve potpuno ovrsli.

Vremenski redosljed nastajanja tektonskih struktura

Na osnovu pruanja tektonskih struktura izvrena je na ovom podruju klasifikacija
tih struktura na etiri etape:
1. Palealpijska ubiranja irokih raspona, navlaenja i kraljutanja sa
preovlaujuim pravcem pruanja SZ-JI.
2. Mezoalpijska longitudinalna viefazna rasjedanja takoe sa pravcima SZ-
JI.
3. Nealpijska-neotektonska rasjedanja sa mreom poprenih dijagonalnih
rasjeda SI-JZ, JI-SZ i
4. Neoalpijska-neotektonska i savremena razlamanja u mrei SSI-JJZ, ZSZ-
IJI, ISI-ZJZ i Z-I.
Taj poslednji neotektonski strukturni plan predstavlja osnovu za savremenu
seizmiku aktivnost pojedinih dijelova ovoga podruja.

Tendencije brzina savremenih vertikalnih pokreta

Savremeni tektonski pokreti se odravaju s jedne strane nagomilavanjem tektonskih
napona i aktiviranjem postojeih prisutnih razloma, a sa druge klimatskim uticajima
gornjih dijelova astenosfere na tako izdjeljenu litosferu.
Prema prisutnim trendovima brzina vertikalnih pokreta () .. mm/g+4 mm/g) moe
se zakljuiti da su tu prisutni diferencijalni vertikalni pokreti blokova. Za takvu
tektonsku aktivnost vezana je i seizmika aktivnost ovog podruja.





16
Sadanja i oekivana seizmika aktivnost
5


Zemljotresi koji su se desili na istraivanom prostoru uglavnom su na pravcu sjever-
jug u zoni rijeke Bosne: Zenica (M 4,9), Maglaj (M 4,9). Potresa manjih jaina bilo je
na vie mjesta (Podaci Zavoda za geoloka istraivanja Sarajevo).
Prema podacima karata iz Pravilnika o tehnikim normativima za visokogradnju u
seizmikim podrujima za povratni period 500 g. predmetno podruje nalazi se u zoni
maksimalno oekivanog intenziteta potresa VII
o
MSK
-64
, a za povratni period 100
godina VI
o
MSK
-64
, ili za povratni period 1000 godina VIII
o
MSK
-64
. (Pravilnik o
tehnikim normativima za izgradnu objekata visokogradnje u seizmikim podrujima
Sl. List SFRJ, br. 52/90).

2.4. Ininjerskogeoloke karakteristike

Opte karakteristike

Podruje opine Kalesija karakteriu sloene inenjerskogeoloke karakteristike
terena. To proistie iz vrlo sloene litofacijalne i strukturno tektonske grae terena,
geomorfolokih, hidrogeolokih, hidrolokih i klimatskih karakteristika terena.
Litoloka graa terena je vrlo heterogenog sastava kojeg karakteriu este litoloke
promjene u vertikalnom i horizontalnom pravcu, izrazita anizotropija fiziko-
mehanikih svojstava i otpornosti na procese povrinskog raspadanja, pa su
formirani pokrivai razliite debljine, geomehanikih svojstava i stepena stabilnosti.
Strukturno-tektonski odnosi u terenu su, takoe, vrlo sloeni. Na Osnovnoj geolokoj
karti na ovom terenu i ire izdvojeno je nekoliko strukturno-facijalnih jedinica sa
izraenim oblicima rupturne i naborne tektonike. Reljef karakterie sloena
geomorfoloka graa stvorena uticajem endogenih i egzogenih faktora na litoloku
grau. Osnovne karakteristike reljefa su sloeni morfogenetski oblici, razuenost,
diseciranost i nagibi padina.
Inenjerskogeoloke karakteristike obraene su ovim Planom na osnovu raspoloive
dokumentacije.



Inenjerskogeoloki sastav

Prema karakteru strukturne veze izmeu mineralnih sastojaka i pojedinih
fragmenata, stijenske mase su podjeljene na vezane i nevezane.


A. Vezane stijene

Inenjerskogeoloki kompleksi- klase litoloki heterogene

U inenjerskogeoloke komplekse svrstano je vie litogenetskih lanova, koji se esto
i nepravilno izmjenjuju u horizontalnom i vertikalnom pravcu, po povrini su
raspadnuti u vidu eluvijalno-deluvijalnog pokrivaa, razliite debljine i materijalnog
sastava, esto pokriveni vegetacijom To su sredine litoloki heterogene i anizotropne

5
U ovom naslovu navedena su najblia arita zemljotresa Optini Kalesija. U smislu udaljenosti i
intenziteta oekivanog potresa ova arita vre veliki uticaj na predmetni prostor. Svakako, arita
seizmike aktivnosti u bliem okruenju Kalesije postoje, ali nisu analizirana jer za njih nismo posjedovali
potrebne podatke.
17
u pogledu fiziko-mehanikih svojstava, sloenih inenjerskogeolokih i
hidrogeolokih karakteristika. Ocjena ovih stijena kao radne sredine, njihova
kvalitativna i kvantitativna svojstva su u rasponu od najloijih do fiziko-mehaniki
najpostojanijih lanova.



Glinci, ronaci, pjeari, grauvake, krenjaci (JZ), serpentiniti (Se)

Ininjerskogeoloki kompleks jurske vulkanogeno-sedimentne formacije zastupljen je
u junom dijelu opine. U litoloko heterogenom sastavu zastupljeni su: pjeari,
grauvake, ronaci i gline sa ulocima krenjaka, serpentiniti su na podruju Visa i
Jelovog Brda u veim stijenskim masama. Neraspadnuti dijelovi uglavnom su stabilni.
Raspadanjem nastaje pokriva ilovaasto-pjeskovitog sastava debljine i do 6m,
podloan eroziji i denudaciji, rjee klienju.


Gline, lapori, glinoviti krenjaci, pjeari (Pc, E)

Najstarije tercijarne naslage na ovom podruju zastupljene su paleocen-eocenskim
karbonatnim i plastinim sedimentima. Opta karakteristika ove serije je izrazita
ritminost taloenja.

Krenjaci, laporci, alevroliti, glinci, pjeari, konglomerati (E
2,3
)

Sedimenti srednjeg i gornjeg eocena znatno su zastupljeni na ovom podruju:
Dubnica, Krema, Krukova njiva, Konjsko brdo.


Lapori, laporoviti krenjaci, pjeari, konglomerati sa tankim proslojcima uglja (Ol)

U oligocenu su nastale naslage: uslojenih lapora, laporovitih krenjaka, pjeara sa
tankim proslojcima uglja, zatim listasti glinci, laporci sa tankouslojenim alevrolitima,
pjeskovitim glincima i sitnozrnim pjearima: Hrasno Gornje, Duge njive, M. Jelica.



Laporci i krenjaci (Ml)

Donjomiocenske naslage ine laporci i krenjaci.
Zona povlatnih laporaca predstavlja najmlae jezerske tvorevine ovih terena. To su
najee laporci i lapori, ali se uz njih nalaze i gline, pjeari, krenjaci, tufovi,
konglomerati: Miljanovci, Lipovice, Kikai, Babina luka, Horozovina, Hrasno Donje.


Laporci, glinoviti alevriti, glinci, brea (M
2
2
)

Tamnosivi i crni laporci bez izraene stratifikacije izgrauju donjotortonsku monotonu
seriju sedimenata: Smajii, Miljanovii.

Laporci, laporoviti pjeari, gline, konglomerati, kvarcni pjear, biogeni oolitni
krenjak (M
1
3
)
18

Brakini sedimenti sarmata zastupljeni su laporcima tankoslojevitim, laporovitm
pjearima, glinama, konglomeratima, kvarcnim pjearima, biogeni oolitni krenjak:
Zukanovia brdo, Smajino brdo.



Pjeskovite gline, laporci (
2
3
)

Sedimenti panona zastupljeni su pjeskovito-glinovitim facijama. Donjem panonu
pripada zona laporaca, preko kojih lee pjeskoviti i glinoviti gornjo-panonski
sedimenti. Zavrni dio panona ine krupnozrni kvarcni pjeskovi i sitnozrni ljunak:
Tojii.


Gline, kvarcni pjeskovi (Pl)

Sedimenti pliocena zastupljeni su kvarcnim pjeskovima, lignitskim slojem,
pjeskovitom glinom: Vokovije Donje, Vokovije Gornje, Memii.


Glinovito-pjeskoviti sedimenti (Pl, Q)

Najznaajniji sedimenti sprekog polja su glinovito-pjeskoviti pliokvartarni sedimenti:
alevroliti, laporovite gline, pijesak i ljunak: Kruik, Jeginov Lug, Rainci, Kalesija.

Klase litoloki homogene

Serpentiniti (Se)

Na lokalitetu Vis i Jelovo Brdo nalazi se manja masa serpetinita. Boje tamnozelene,
strukture sitnozrnaste, teksture paralelne, laminarne (pseudoslojevite), mineralnog
sastava: olivin, serpentin, enstatit i dijalog. Masivnog je izgleda, esto ispucao u vidu
nepravilnih i gustih prslina i pukotina, kojim su povrine esto talkizirane. Upotrebna
vrijednost kod graevinskog kamena je ograniena. Gradi najee stabilne,
vodonepropusne terena esto strmih nagiba, ali su mogui i odroni.

Prema Protoakonovu spadaju u III-a i V grupu, f = 8-4 srednje vrstih do vrstih
stijena.


B. Nevezane stijene

Ininjerskogeoloki kompleksi (al, pr, d, dpr)

U ininjerskogeoloke komplekse nevezanih stijena uvrteni su padinski, padinsko-
potoni, potoni i rijeni sedimenti. Osnovna ininjerskogeoloka karakterisika ovih
naslaga je izraena litoloka heterogenost u bonom i vertikalnom pravcu,
neujednaen granulometrijski sastav, sortiranost i sloenost zrna, integranularna
poroznost i razliita vodopropusnost. Grade zaravnjene i stabilne terene, ili su na
padinama razliitog nagiba padinski nanosi (d), kada mogu biti nestabilni. Aluvijalni
nanosi su uz povrinske vodene tokove (al), odnosno poloni nanosi uz polone (pr).
19

Egzogeni geoloki i inenjerskogeoloki procesi i pojave

Kao to se vidi iz opisa inenjerskogeoloke grae terena, teren je vrlo heterogenog
litolokog sastava, veoma neujednaenih fiziko-mehanikih svojstava i otpornosti na
procese egzogenih fiziko-geolokih procesa. Pored toga, hidrogeoloke, hidroloke,
klimatske karakteristike i pokrivenost terena su neujednaeno izraeni.
Geomorfoloka graa, razuenost i diseciranost reljefnih oblika su rezultat
uzajamnog djelovanja pomenutih faktora. Erozija i denudacija su najraireniji oblik
djelovanja egzogenih geolokih procesa. Posebno su razvijeni u dijagenetski slabo
vezanim stijenama miocenskih sedimenata. Selektivni tip ove erozije je razvijen u
inenjerskogeolokim kompleksima sedimenata, vulkanogeno-sedimentne formacije.

Klizita se javljaju najee u tercijarnim sedimentima, te kvartarnim padinskim
glinovitim naslagama (dl).

Kategorizacija terena prema stepenu stabilnosti

Kategorizacija terena prema stepenu stabilnosti na teritoriji optine Kalesija je
izvrena na bazi postojeih podataka. Podaci prethodnih inenjerskogeolokih
istraivanja na ovom prostoru je malo, jer takva istraivanja su, do sada i nedovoljno
raena. Na osnovu analize inenjersko-geoloke grae terena, sklonosti pojedinih
litolokih sredina prema inenjersko-geolokim procesima i pojavama,
geomehanikim karakteristikama eluvijalno-deluvijalnog pokrivaa, geomorfolokoj
grai, hidrogeolokim i drugim karakteristikama terena. Izvrena je prognoza
ponaanja stijenskih masa kao radne sredine u uslovima inenjerske djelatnosti
ovjeka (dublja zasijecanja, optereenje i raskvaavanje padina i sl.). Prema
standardnim kriterijumima teren je svrstan u stabilne i labilne terene, ali je mogue
postojanje i nestabilnih terena na manjim povrinama. Naroito su mogue korekcije
u okviru kategorije labilnih terena. Uostalom, cilj ove kategorizacije je da ukae na
odreene probleme vezane za stabilnost terena, da usmjeri budua detaljnija
istraivanja, kao i mjere zatite i sanacije.

- Stabilni tereni su stabilni u prirodnim uslovima i preteno stabilni u uslovima dubljih
zasijecanja padina. Izgrauju ih stijene dosta postojanih fiziko-mehanikih svojstava
i relativno dobra otpornost na procese povrinskog raspadanja. To su u prvom redu
naslage krenjaka, brea, vulkanogeno-sedimentne formacije, karbonatno-klastini
sedimenti, dijelovi terena izgraeni od krenjaka, konglomerata, pjeara tercijarnog
razvoja, te serpentiniti. Zavisno od nepovoljne orjentacije slojeva prema iskopima
mogue je da doe do smicanja pojedinih blokova du meuslojenih ili mehaniki
diskontinuiteta i da se i u ovim terenima izazove destabilizacija kosina. To se naroito
moe desiti u heterogenim terenima. Ove pojave mogu imati uglavnom lokalni
karakter. Na podruju optine Kalesija to su svi tereni, kako je prethodno navedeno,
manjeg nagiba od 5, odnosno ravniarski tereni.


- Uslovno stabilni (labilni) tereni su najveim dijelom stabilni u prirodnim uslovima,
dok u uslovima obimnijih zemljanih radova postaju preteno nestabilni. To je naroito
izraeno u debljim naslagama stijena pokrivaa i terenima izgraenim od dijela
miocenskih sedimenata u kojima dominiraju glinoviti, dijagenetski slabo vezani
sedimenti, skloni povrinskom raspadanju i stvaranju debljih naslaga pokrivaa
glinovitog sastava. Nagibi ovih terena su najee izmeu 5-15
o
. Ove terene prije
20
graenja treba detaljno geomehaniki ispitivati uz odreivanje stabilnosti nagiba
kosina ili njihove geotehnike zatite ili sanacije. Na podruju opine Kalesije to su
tereni padina pokrivene deluvijalnim nanosom razliite debljine.

- Nestabilni tereni

Na podruju opine Kalesije postoje na mnogim lokalitetima to se manifestuje
aktivnim procesima klizitima, te umirenim klizitima ili privremeno umirenim
klizitima.

Kategorizacija terena prema hazardu i riziku od klizita

Stepen hazarda ukazuje na potencijalnu magnitudu i vjerovatnou pokretanja
stijenske mase, povrinu koja moe biti zahvaena klizanjem, brzinu klizanja i
moguu uestalost aktiviranja procesa klizanja.

Rizik od pojave klizita odnosi se na mogue posljedice po materijalnim vrijednostima
koje mogu biti ugroene.

Kategorizacija terena po stepenu hazarda je:

bez hazarda: tereni najveim dijelom stabilni, u prirodnim uslovima ne
oekuju se klizita pod bilo kojim uslovima, tereni bez rizika: Kalesija, Rainci,
Jeginov lug.
nizak hazard: tereni gdje do klizita moe doi pod ekstremno nepovoljnim
uslovima koji imaju malu vjerovatnou pojavljivanja, ili je vjerovatnoa
pojavljivanja velika ali je pokrenuta masa mala, obino stepen rizika 2 3.
Padine veeg nagiba u ijoj grai uestvuje deluvijalno tlo, te neogeni
sedimenti (G.Hrasno, Horozovina, Meanovii, Kikai, Brda)
srednji hazard: tereni gdje se oekuje aktivnost klizanja sa veim
pokretanjem zemljinih masa sa relativno sporim kretanjem, stepen rizika 2
5.
veliki hazard: tercni gdje se oekuje aktivnost klizanja sa veim pokretanjem
zemljinih masa sa brzim kretanjem Stepen rizika 4 7 (Horozovina, Hrasno,
Petrovice, Lipovice, Babina luka, Zukii).


Kategorizacija terena po stepenu rizika je:

bez rizika: tereni gdje se ne planira sprovoenje veih tehnikih i dr.
aktivnosti,
nizak rizik: tereni sa klizitima gdje se nezgode javljaju ali se lako otklanjaju,
imovina i ivoti nisu ugroeni,
srednji rizik: tereni sa klizitima gdje se nezgode javljaju sa tekim
posljedicama oteenja objekata, sa kraim prekidom funkcije, ali bez
ugroavanja ivota ljudi (Hrasno, Tojii, Meanovii, Petrovice, Kikai, Sarai,
Lipovice, Zukii).


Sistematskim istraivanjem klizita i poduzimanjem odgovarajuih tehnikih mjera,
mogue je sprijeiti i eliminisati proces klizanja. Poduzete tehnike mjere moraju biti
ekonomski opravdane.
21

Osnovni podaci o klizitima na podruju opine Kalesije prikazani su u sljedeem
prikazu -tabela, a to je evidentirano i obraeno kod odgovarajuih organa opine
Kalesije.


Rejonizacija prema stepenu erozivnosti

Kao posljedica mehanikog rada voda koje teku povrinom zemlje razvija se proces
erozije, a intenzitet zavisi od prirode stijena, nagiba terena, postojanja biljnog ili
drugog pokrivaa, te svakako koliine padavina i dr. inioca.

Dakle erozija je veeg intenziteta na neobraslim padinama i u podrujima to su
pokrivena degradiranim umama. Prema stepenu erozivnosti, a na osnovu prethodno
navedenog izvrena je sljedea rejonizacija (iz Tumaa za inenjerskogeoloku kartu
Jugoslavije razmjere 1: 500.000 1969. g.):

istraivano podruje znatnim dijelom je brdovito i planinsko dijelom
poumljeno, izgraeno od razliiih stijena, erozioni procesi odnose godinje
100 - 200 tona po km
2
.

Ocjena inenjersko geolokih karakteristika sa stanovita korienja prostora u
budunosti

Inenjerskogeoloke karakteristike tla odreuju u mnogome mogunost korienja
prostora. One su po svojim specifinostima dosta neujednaene, zavisne najee od
uticaja raznih inioca (klime, hidrogeolokih i hidrolokih prilika i dr.).

Poumljenost, te tehnogeno ureenje prostora utiu na stabilnost terena, uticaj
povrinskih i podzemnih voda. Odgovarajua drenaa povrinskih i podzemnih voda
uvijen i ima veliki znaaj na inenjersko-geoloke karakteristike tla.

Prirodne karakteristike, koje su prethodno prikazane najveim dijelom odraivae i
odreuju namjeru korienja prostora

2.5.Hidrogeoloke karakteristike
Podruje optine Kalesija prema hidrogeolokim iniocima pripada hidrogeolokoj
jedinici unutranjeg regiona (geomorfoloki vrlo izrazit prostor, sloenog strukturnog
sklopa). Atmosferske padavine u ovom regionu su neravnomjerne, godinje preteno
iznad 1000 mm. Maksimumi padavina tokom godine su najee u periodu maj-juni i
oktobar-novembar. Hidrografski reim tj. vremenski raspored voda je kontinentalan
odnosno, kino-snjeni tip rijeka sa obiljem voda u proljee i jesen i niskim protokom
u sunom periodu.

Hidrogeoloka kategorizacija terena
Stijene koje izgrauju ovo podruje dijele se na: stijenske mase intergranularne i
pukotinske poroznosti. Prema filtracionim karakteristikama dijele se na propusne i
nepropusne stijene, a prema hidrogeolokoj funkciji na sprovodnike podzemnih voda
(kolektore), izolataore i barijere.
22
U propusne stijene spadaju stijenske mase intergranularne i pukotinske poroznosti.
Nepropusne stijene su este, a izgrauju ih glinoviti sedimenti.

- Vodopropusne stijenske mase intergranularne porozosti
Stijenske mase intergranularne poroznosti zastupljene su sa ljunkovito-pjeskovitim
naslagama.
Najzastupljenije su uz potone tokove, razliite su debljine. Prihranjivanje se vri
direktnom infiltracijom povrinskih rijenih tokova i atmosferskih voda.
Na pjeskovito-ljunkovitim naslagama povrinski pokriva od glina i ilovae esto je
razliite debljine, slabo vodopropustan do vodonepropustan.

- Vodopropusne stijenske mase pukotinske poroznosti
U ovu kategoriju stijenskih masa spadaju krenjaci, lapori, glinci, pjeari,
serpentiniti. Vodopropusnost je razliita. Od dobro vodopropusnosti do praktino
nepropusnosti, a to uslovljava i karakter akumulacija podzemnih voda, izdanosti
izvora i dr.

Izvori i akumulacije podzemnih voda

Na podruju optine Kalesija postoji vei broj izvora podzemnih voda. Najvei broj
predstavljaju dren iz razliitih stijenskih masa, esto beznaajne izdanosti (0,01-0,1
l/sec), a samo neki su izdaniji.
Akumulacije podzemnih voda postoje u stijenama pukotinske i integranularne
poroznosti. Prihranjivanje se vri infiltracijom atmosferskih voda.
Najznaajnije akumulacije podzemnih voda su u pjeskovito-ljunkovitim naslagama
Sprekog polja do dubine oko 60m. Debljina ovog pjeskovito-ljunkovitog kompleksa
naslaga je oko 60 m, lei preko nepropusnih laporovitih glina, a pokriveni su
naslagom vodonepropusne gline debljine oko 5m, pa se mogu smatrati relativno
dobro zatienim akviferom izuzev mjesta gdje tog povrinskog glinovitog sloja
nema.
Specifina izdanost je 150-200 l/sec. Na promjene dinamikog nivoa, Sprea ima
znatan uticaj, to ukazuje da postoji direktna hidraulina veza vodotoka sa
podzemnom akumulacijom.
U stijenskim masama intergranularne i pukotinske poroznosti (konglomerati, pjeari,
laporoviti krenjaci i laporovito-pjeskovite gline) akumulacije podzemnih voda su
lokalnog hidraulikog znaaja.
U stijenskim masama pukotinske poroznosti krenjaci pjeari, razliitog su obima
akumulacije podzemnih voda zavisno od pukotinske poroznosti, poloaja, odnosno
grae stijenskog kompleksa odreenog prostora.
Mineralne, termalne i termomineralne vode

Na podruju opine Kalesija postoji mineralni izvor Kiseljak (Dubnica).
Po S. iiu i N. Mioiu (1986) podruje opine Kalesije nalazi se u hidrogeolokoj
strukturi, meuplaninske depresije tuzlanskog bazena. Hidrogeoloke strukture
openito rezultiraju iz sloenih geoloko-tektonskih odnosa. One uslovljavaju
formiranje i izdanjivanje akumulacija kako obinih tako i mineralnih, termalnih i
termomineralnih voda postojanje specifinog fizikohemizma, vodoobilnosti akvifera,
23
tipa i mehaizma izdanjivanja, te elementima kompleksnog hidraulinog i
hidrotermalnog i hidrohemijskog reima voda.
Podruje optine Kalesija nalazi se na dijelu meuplaninske depresije tuzlanskog
basena, koja sadri termomineralne slane rastvore i vode sa mineralizacijom do 280
g/l. One su ovdje u tercijaru kao i na kontaktu tercijara i karbonatnih masa, te
serpentinita Konjuha u spreanskoj rasjednoj zoni, formirane akumulacije mineralnih
voda obogaenih sa SO
2
.
S. ii i N. Mioi (1982) str. 139-150 smatraju da su hidrogeotermalni potencijali na
ovom podruju evidentni, da je spreanska rasjedna zona perspektivna za
istraivanja, ak jedna od perspektivnijih u BiH. Po navedenim autorima ovo su tereni
sa mogunou formiranja eksploatabilnih potencijala hidrogeotermalnih sistema do
dubine 2000 m.
Nizak stepen geotermalne istraenosti ne omoguuje egzaktnije definisanje
generiranja toplote, poloaj, dubinu, hidraulike i hidrohemijske elemente, te
kvantificiranje hidrogeolokih, geotermalnih i energetskih parametara.

2.6. Klimatske karakteristike

Opte karakteristike
Klima je jedno od prirodnih bogatstava ije je poznavanje izuzetno znaajno za
planere i donosioce odluka u gotovo svim privrednim djelatnostima, a posebno u
poljoprivredi, vodoprivredi, elektroprivredi, transportu, urbanizamu i turizmu.
Karakteristike klime jednog mjesta ili podruja odreuju se na osnovu podataka o
vrijednostima, promjenama i prostornoj raspodjeli meteorolokih elemenata i pojava.
Podruje optine Kalesija sa okolinom se nalazi u pojasu umjereno-kontinentalne ili
srednjoevropske klime, inei prelaz izmeu stepsko-kontinentalne klime Panonske
nizije i klime naih visokoplaninskih oblasti. Ovo klimatsko podruje ogranieno je na
sjeveru rijekom Savom, na jugu linijom koja se prua od Bihaa, Sanskog Mosta i
Banja Luke, dolinom Usore i Spree do Zvornika.
Klimatske karakteristike, za podruje Optine Kalesija, predstavljene su prema
podacima sa meteoroloke stanice Kalesija
6
, kao i sa meteoroloke stanice Tuzla koja
je vazdunom linijom udaljena oko 15 km.

Tabela: Koordinate meteoroloke stanice
Meteor. stanica Hs
Tuzla 4433' 1842' 305

Temperatura vazduha
Na osnovu srednjih dnevnih vrijednosti temperatura u pojedinanim mjesecima, na
bazi opservacija vrenih na prostoru Tuzlanskog kantona, predstavljene su vrijednosti
za razliite vremenske periode.

6
Ne posjedujemo tane koordinate meteoroloke stanice Kalesija (grad Kalesija smjeten je unutar
koordinata 18
o
52`40 geografske duine i 44
o
26`30 geografske irine na nadmorskoj visini od 270
metara).

24

Tabela: Srednje godinje temperature vazduha (C)
Razdoblje
1949-
1971.
1971-
1991.
1996-
2000.
2000-
2004.
2006.
Temperatura
(C)
10.2 10.00 10.6 11.1 9.58


Tabela: Vrijednosti za najhladnije mjesece i najtoplije mjesece u periodu 1949-1971., kao i
2004., 2005. i 2006. god. (srednje vrijednosti temperature u januaru i julu)
Temperatura (C) Januar Jul
1949-1971. -1.20 19.80
1961-1990: Tuzla
Gradaac
-0.70
-0.40
19.30
20.80
2004. -0.54 25.70
2005. -0.50 20.16
2006. -1.85 20.70

Srednje godinje temperature za razliite periode tj. godinja doba ne pokazuju
razliite trendove, osim u 2004. godini. Na osnovu ovih podataka ne moe se donijeti
generalni zakljuak o trendovima porasta ili smanjenja temperature.

Tabela: Srednje mjesene i srednja godinja temperatura vazduha (C)
Mjeseci I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Sred.
god.
Temp.
(C)
-1.2 1.8 4.9 10.4 15.1 18 18.9 19.0 15.3 10.7 6.1 1.1 10.0

Prema podacima meteoroloke stanice Kalesija uoljivo je da su prosjene dnevne
temperature vazduha samo u januaru mjesecu negativne, i kreu se oko minus 1,2
C. U toploj polovini godine, od aprila do oktobra mjeseca, prosjene temperature su
iznad 10C i kreu se u opsegu od 10,4 C do19.0 C.

25
Dijagram : Srednje mjesene temperature vazduha
-5
0
5
10
15
20
25
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
mjeseci
t
e
m
p
e
r
a
t
u
r
a

v
a
z
d
u
h
a
Tsr


Jeseni su neznatno toplije od proljea. Srednja jesenja temperatura vazduha se kree
oko 10.7 C, a srednja proljena 10.1, to je posljedica slabijeg maritimnog uticaja
na ovo podneblje.

Vlanost vazduha

Relativna vlanost vazduha predstavlja stepen zasienosti vazduha vodenom parom.
Ona oznaava odnos izmeu prisutne vodene pare i maksimalnog sadraja vodene
pare koju zrak moe primiti pri istoj temperaturi.
Prema postojeoj klasifikaciji, godinji tok relativne vlanosti na prouavanoj teritoriji
karakterie podneblje ovog podruja kao umjereno vlano.
Srednja godinja vlanost za period 1949-1971.godine i najvie srednje mjesene
vrijednosti srednje relativne vlanosti za ovaj period i godine 2004. i 2006.,
zabiljeene u decembru:

Tabela: Srednja godinja vlanost i najvie srednje mjesene vrijednosti srednje relativne
vlanosti
Vremenski period
Sr. godinja vrijednost
vlanosti vazduha (%)
Sr. mjesena vrijednost
sr. relativne vlanosti-
decembar (%)
1949-1971. 76.40 84.90
2005. 85.08 93.60
2006. 82.60 92.80

Oblanost

Stepen oblanosti utie na stepen suneve insolacije zemlje. Oblanost uz ostale
vremenske parametre, odreuje temperaturu vazduha nad zemljinom povrinom.
Prema podacima iz Prostornog plana Tuzlanskog kantona za period 2005-2025.
godine analiza godinjeg toka oblanosti na podruju Tuzle i okolice ukazuje na
najmanju pokrivenost neba od 37% zabiljeenu u avgustu i najveu od 76%
zabiljeenu u decembru. Prosjena godinja oblanost iznosi 58%.

26
Padavine
Poznavanje reima padavina naroito je vano za potrebe dimenzionisanja
hidrotehnikih objekata i ocjene rizika od poplava, odrona, klizita, vodne erozije, itd.
Podruje optine Kalesija je karakteristino po malim koliinama padavina i spada u
najsuvlja podruja BiH. Preovladavajui uticaj na reim padavina imaju ciklonske
aktivnosti, koje se manifestuju prisustvom vlanih i hladnih zranih masa koje dolaze
sa Atlantskog okeana sa zapada i sjeverozapada, toplih sa juga i jugozapada, kao i
zimskih kontinentalnih masa sa sjevera i sjeveroistoka.
Mjerenjima, uraenim u periodu od 1949-1971. godine, najvie padavina je
zastupljeno u mjesecu junu, prosjeno 104,5 mm, a najmanje u oktobru, 54 mm.
Srednja godinja visina padavina iznosi oko 899,3 mm.
Tabela: Vrijednosti padavina u razliitim vremenskim periodima (mjerne stanice Tuzlanskog
kantona)
Padavine
(l/m
2
)
Sr. godinja
vrijednost
Zima
(prosjek)
Proljee
(prosjek)
Ljeto
(prosjek)
Jesen
(prosjek)
1949-1971. 899 202 230 277 188
1961-1990. 890 170 210 280 220
2005. - 190 230 610 110
2006. 900 200 275 390 120

Pored navedenih podataka analizirani su i podaci sa meteoroloke stanice Kalesija za
period od 1985 2008. godine.
Tabela : Srednje mjesene i srednja godinja koliina padavina (mm)
Mjeseci I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Sred.
god.
P (mm) 62 57 57 71 90 112 107 85 60 65 75 71 912

Vrijednosti srednjih mjesenih koliina padavina za promatrani period ukazuju da se
na podruju optine Kalesija izluuje u toku godine u prosjeku 912 mm padavina. U
pogledu karakteristika reima padavina, analizirano podruje ima najveu koliinu
padavina u junu mjesecu, a najmanju u februaru i martu.
Dijagram : Srednje mjesene koliine padavina (mm)
0
20
40
60
80
100
120
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
mjeseci
p
a
d
a
v
i
n
e

P (mm)

27
Evidentno je da prikazani podaci ukazuju na neznatne razlike izmeu mjerenja
meteoroloke stanice Tuzla i meteoroloke stanice Kalesija.
Prosjean broj dana sa snijegom, za podruje Kalesije, iznosi 50 dana. Trajanje
snijenog pokrivaa zavisi i od nadmorske visine, due se zadri na Majevici i njenim
padinama, a njegova prosjena visina kree se izmeu 30 i 40 cm.

Sunevo zraenje

Sunevo zraenje je veoma vaan prirodni faktor, koji odreuje temperaturu, stvara
klimu i utie na okolinu.
Srednji mjeseni podaci sunevog zraenja, kada su vrijednosti bile maksimalne u
toku godine, i srednja godinja vrijednost, mjereni u meteorolokim stanicama
Tuzlanskog kantona, za 2005. i 2006. godinu.

Tabela: Srednje vrijednosti sunevog zraenja W/m
2
(maksimalne i minimalne vrijednosti u
toku godine i srednja godisnja vrijednost)
2005. godina 2006. godina
Decembar 34,10 Decembar 42,45
Juni 223,84 Juli 231,90
Srednja godinja vrijednost 124,12 Srednja godinja vrijednost 137,62

Vjetar
Strujanja vazdunih masa uslovljena su raspodjelom vazdunog pritiska, ali lokalni
topografski uslovi mogu bitno uticati na modifikaciju pravaca i brzina vjetra.
Vazduna strujanja najintenzivnija su u dolini Spree i u toku godine najvie duva
sjeverozapadni vjetar (57 dana), zatim jugoistoni (44 dana) i sjeveroistoni (29
dana). Sjeveroistoni vjetar najee se javlja u jesen, a najree zimi i u proljee.
Najvee srednje brzine vjetrova javljaju se u februaru i martu 1,9 m/s, a najmanje u
julu 1,4 m/s.
U cilju ouvanja prirodnih resursa (voda, zemljite i umski ekosistemi) na podruju
optine Kalesija, zatite od vodne erozije i obezbeivanja povoljnijih uslova za ivot i
aktivnosti u urbanom prostoru, neophodno je pri planiranju, projektovanju i izgradnji
zgrada i naselja, hidrotehnikih i drugih objekata uzeti u obzir ne samo opte
klimatske elemente u pogledu temperature vazduha, padavina i vjetra, ve i
mikroklimatske karakteristike u vezi pojave dugotrajnih magli, tiina, poveane
vlanosti vazduha, visokih padavina.

Procjena klimatskih promjena

Klima je osnovni prirodni resurs koji zajedno sa vodnim resursima, zemljitem,
umskim i drugim ekosistemima predstavlja bitan element sa stanovita organizacije i
ureenja prostora.
Raspoloivi podaci osmatranja i naunih istraivanja ukazuju da su ljudske aktivnosti
uticale na porast atmosferskih koncentracija gasova sa efektom staklene bate, to je
28
u 20. vijeku dovelo do globalnog zagrijavanja atmosfere sa posljedicom promjene
klime (reim temperature vazduha i padavina, uestalost klimatskih ekstrema),
podizanja nivoa mora i slabljenja ozonskog omotaa.
Prema rezultatima mnogobrojnih istraivanja klimatskih promjena na podruju
Federacije Bosne i Hercegovine i procene moguih klimatskih promjena kao
posljedice globalnih promjena klime, uoava se da e u periodu do 2030. godine biti
nastavljen trend rasta temperature vazduha, pri emu bi brzina rasta srednje
godinje temperature iznosila u prosjeku 0,6
0
C po deceniji.

U pogledu padavina, promjene su intenzivnije i podrazumijevaju smanjenje godinjih
koliina u opsegu od 10 do 30% u periodu do 2030. godine, i to prvenstveno u
vegetacionoj sezoni.
Pri tome se pored promene termikog i reima padavina, oekuju i znaajnije
promjene uestalosti i intenziteta klimatskih ekstrema, kao to su sue, olujne
nepogode praene razornim dejstvom vjetra i poplava, ekstremno niske odnosno
visoke temperature vazduha, snjene meave, lavine, kie kratkog trajanja i jakog
intenziteta, zatim uslovi pogodni za irenje umskih poara, kao i pomeranje
klimatskih zona ka polovima za 200-300 km i veim nadmorskim visinama za 150-200
m, pri promeni temperature od samo jednog stepena.
Katastrofalne sue (2000. i 2003. godine) praene ekstremno visokim temperaturama
vazduha, i zima bez snenog pokrivaa, samo su neki od sluajeva u seriji klimatskih
ekstrema koji su registrovani u Bosni i Hercegovini i itavoj Junoj Evropi
7
.

Procenjene promene osnovnih klimatskih parametara, temperature vazduha i
padavina, ukazuju na potrebu njihovog neophodnog uvaavanja pri planiranju
dugoronog razvoja u pojedinim sektorima privrede, zatite ivotne sredine, kao i
zatite zdravlja stanovnitva.

Dakle, neophodno je uspostaviti sistem rane najave, prognoze i zatite od
atmosferskih nepogoda i klimatskih ekstrema. To podrazumjeva modernizaciju
hidrometeorolokog informacionog sistema i adekvatno ukljuivanje u Svijetski
klimatski program i druge relevantne operativne sisteme i nauno-tehnike programe
Svijetske meteoroloke organizacije.


2.7. Poljoprivredno zemljite

Kategorizacija poljoprivrednog zemljita

Bonitet zemljita podrazumijeva ocjenu kvaliteta zemljita i njegovu proizvodnu
sposobnost, ija se vrijednost izraava u bodovima od 1 do 100.
Bonitetna karta predstavlja kategorije zemljita u odnosu na njihove prirodne
potencijale. Kod izrade karata izdvajaju se kategorije prema upotrebnoj vrijednosti
zemljita bez obzira da li su pod panjacima, livadama, oranicama ili umama.
Odreivanje bonitetnih kategorija zemljita vri se na osnovu morfolokih, hemijskih,
fizikih i biolokih svojstava te proizvodnih karakteristika terena.


7
Klimatske promjene i bioloka aznolikost u Jugoistonoj Evropi, ECNC, AECID,REC 2007.

29
Karta boniteta je uraena na osnovu nagiba i dubine kao znaajnih faktora koji utiu
na bonitet. Izdvojene kategorije predstavljaju pokazatelj najracionalnijeg vida
koritenja zemljita.
Tako npr. povrine od I do III kategorije mogu se bez ikakvih ogranienja obraivati.
Kategoriju IV, koja ima dosta ogranienja za intenzivno koritenje, takoe treba
zatititi i privesti intenzivnoj kulturi.

Kategorije V do VII zavisno od potreba i interesa mogu biti koritene u razliite
svrhe, ali su tu poveane opasnosti i ogranienja koja poskupljuju koritenje.


Bonitetne kategorije

- I bonitetna kategorija (90-100 bodova)
Obuhvata zemljita duboka i vrlo duboka, vie od 120cm dubine, ilovastog sastava,
srednje propusna, dobro drenirana, neutralne reakcije, sa podzemnom vodom ispod
120cm, na ravnom reljefu sa nagibom do 3%, zatiena od poplava, bez skeleta i bez
kamenitosti, iji je broj dana vegetacionog perioda vei od 240, sa povoljnim
odnosom SET/PET 0,8 te laka i pogodna za mehanizovanu obradu i navodnjavanje.

- II bonitetna kategorija (80-90 bodova)
Obuhvata zemljita duboka preko 90cm, po sastavu ilovae i glinue, propusna do
srednje propusna, dobro i umjereno drenirana, neutralne i slabo kisele reakcije, sa
podzemnom vodom ispod 100cm, na ravnom i nagnutom reljefu do 8%, izloena
povrinskoj vrlo slaboj eroziji kao i vrlo rijetkim i kratkotrajnim poplavama, laka i
srednje teka, pogodna za mehanizovanu obradu i navodnjavanje.

- III bonitetna kategorija (60-80 bodova)
Obuhvata zemljita srednje duboka i duboka preko 60cm, po teksturi ilovae i
glinue, propustljiva do tee propustljiva, dobro do nepotpuno drenirana, od slabo
alkalne do srednje kisele reakcije, sa podzemnom vodom ispod 80cm, u ravnici i
nagibu do 16% (na nagibu izloena blaim oblicima erozije), izloena povremenim i
kratkotrajnim poplavama, za obradu laka do teka uz izvjesna ogranienja u pogledu
primjene mehanizacije i za koja su potrebne mjere zatite od erozije, odnosno
plavljenja.

- IV bonitetna kategorija (40-60 bodova)
Obuhvata zemljita srednje duboka od 40-60cm, po teksturi ilovae i glinue koja
mogu da imaju 30% skeleta a kod pjeskua do 10% gline, alkalne do vrlo kisele
reakcije, slabije drenirana, propustljiva do tee propustljiva sa podzemnom vodom,
kratkotrajno prevlana, u ravnici i na nagibu do 30% (na nagibu-izloena svim
oblicima erozije), u ravnici su srednje duboka i redovno kratkotrajno plavna,
potrebne su mjere zatite od erozije i poplava, te melioracione mjere.

- V bonitetna kategorija (30-40 bodova)
ine je zemljita srednje duboka i plitka, ispod 40cm, koja sadre do 50%
skeletoidnih estica do ekstremno kisele reakcije, srednje dugo prevlaena, redovno i
dugotrajno poplavna, u ravnici i na nagibu do 45% (na nagibu-izloena svim oblicima
povrinske i slabe jarune erozije), neophodne su mjere zatite od erozije i izvoenje
meliorativnih mjera.


30
- VI bonitetna kategorija (20-30 bodova)
ine je zemljita uglavnom plitka, koja sadre i do 70% skeleta, dugotrajno
vodolena, oglejena do povrine, redovno i dugotrajno plavljena, u ravnici i na
nagibu do 45% (na nagibu-ugroena svim oblicima povrinske i srednje jarune
erozije), alkalne do vrlo kisele reakcije, srednje oteena i degradirana, dugotrajno
prevlaena sa visokim nivoom podzemnih voda, neophodne su mjere zatite od
erozije i poplava.

- VII bonitetna kategorija (10-20 bodova)
ine je zemljita preteno vrlo plitka, koja sadre vie od 70% skeleta, na nagibu od
60% ugroena su jakom jarunom erozijom, jako oteena i degradirana, alkalna do
jako kisela, neophodne su mjere zatite od erozije a koja se iskljuivo mogu koristiti
kao livade, panjaci i ume.

- VIII bonitetna kategorija (do 10 bodova)
ine urbane zone, eksploataciona podruja, saobraajnice, vodne akumulacije i vrlo
plitka zemljita, koja sadre i do 90% skeleta, na nagibu i vie od 65%, ugroena
najjaim oblicima erozije a koja se koriste kao panjaci.

Tabela br: Bonitetne kategorije zemljita
Bonitet zemljita
Povrina
(ha)
%
II kategorija 850.92 7.78%
III kategorija 2679.23 24.55%
IV kategorija 3114.74 28.54%
V kategorija 2251.48 20.63%
VI kategorija 1955.97 17.93%
VII kategorija 63.93 0.58%
VII kategorija - -
UKUPNO 10922.46 100.00%



BONITET ZEMLJITA
V
20.63%
VI
17.93%
VII
0.58%
IV
28.54%
III
24.55%
II
7.78%

31
Iz prethodne tabele vidljivo je da je na podruju optine Kalesija najzastupljenija IV
bonitetna kategorija sa 3.114.74ha, odnosno 28.54%, zatim III kategorija sa
2.679.23ha, odnosno 24.55% , zatim V kategorija sa 2.251.48ha ili 20.63% od
ukupne povrine poljoprivrednih povrina.
Zemljita VI kategorije ima 1.955.97ha ili 17.93% od ukupne povrine pod
poljoprivrednim povrinama.

Zemljita II i VII kategorije ima veoma malo, posebno zemljita II kategorije koje je i
najkvalitetnije. Zemljite II kategorije boniteta ima 850.92ha ili 7.78% a zemljita VII
kategorije ima 63.93ha ili 0.58% od ukupne povrine pod poljoprivrednim
povrinama.

U tabelarnom pregledu nije prikazana VIII kategorija upotrebne vrijednosti zemljita
jer ne postoji kao takva na podruju optine Kalesija koja ima izrazito karakter
poljoprivrednog podruja to je u tekstu i obraeno. U obuhvatu optine Kalesija
poljoprivredno zemljite je dominantna kategorija sa 55% u ukupnim bilansima i sa
93.41% obradivog zemljita u ukupnoj strukturi poljoprivrednog zemljita.

VIII-u bonitetnu kategoriju ine koja nemaju vrijednosti za poljoprivredu i nisu
interesantna za poljoprivredu jer nemaju dubine fiziolokog aktivnog profila. Ova
neplodna zemljita se ne mogu nikakvim mjerama dovesti u poboljano stanje da bi
se koristilo kao poljoprivredno zemljite (panjaci) i kao takva trajno su iskljuena iz
poljoprivredne proizvodnje.

Bilansi izgraenog zemljita kao inioca VIII kategorije dati su u ukupnim bilansima i
iznose 12.13% kao i bilansi privrednih zona koji iznose 0.19% tako da ukupno iznose
12.32%.

Udjela kvalitetnog zemljita koje ine prve tri kategorije (I-III) ima oko 32.33% od
ukupnih poljoprivrednih povrina to ukazuje na to da optina Kalesija ima veliki udio
kvalitetnog poljoprivrednog zemljita koje treba uvati u to veem obimu i odravati
kvalitet na to veem nivou. Takoe, to zemljite je potrebno to racionalnije
iskoritavati uz intenziviranje proizvodnje.

Visok udio IV kategorije boniteta od 28.54% ukazuje na to da je neophodno
provoenje agrotehnikih i hidrotehnikih (odvodnjavanje i navodnjavanje) mjera
kako bi se poveala proizvodna sposobnost ovih zemljita.

Prema nainu iskoritavanja plodna zemljita su svrstana po kulturama u njive,
vonjake, livade, panjake te kategorija neplodnih zemljita.

Utvrene bonitetne kategorije poljoprivrednog zemljita prema upotrebnoj vrijednosti
svrstane su u tri grupe:
I. zemljita prikladna za kultiviranje (I-IV bonitetne kategorije)
II. zemljita manje prikladna za kultiviranje (V-VI bonitetne kategorije)
III. zemljita ograniena u upotrebi (VII-VIII bonitetne kategorije)

Imajui u vidu povrine koje su prikladne za kultiviranje u iznosu od 6.644.89ha
potrebno je izvriti meliorativne i agrotehnike zahvate na poboljanju kategorija tla
to stvara ambijent za intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju. Takoe, potrebno je
dosljedno provoditi propise koji e maksimalno tititi zemljite od I do IV bonitetne
32
kategorije iz razloga to poljoprivreda predstavlja osnov razvoja privrede optine
Kalesija.

Imajui u vidu ograniene povrine kvalitetnog poljoprivrednog zemljita potrebno je
uloiti maksimalne napore kako bi se isto ouvalo posebno u dolinama rijeka Spree i
Gribaje. Na tim prostorima, gdje je zemljite II bonitetne kategorije a istovremeno
potencijalni prostor za irenje naselja i na taj nain smanjenja istih, trebalo bi
organizovati intenzivnu ugovorenu poljoprivrednu proizvodnju to bi omoguilo
obezbjeenje sirovine za preraivake kapacitete u datom okruenju.

Vodotoci Sprea i Gribaja su vei vodotoci na teritoriji optine Kalesija.

Spreka dolina je, zbog neregulisanih rijenih tokova, periodino optereena visokim
nivoom povrinskih voda to dovodi do estog plavljenja poljoprivrednih povrina u
neposrednoj blizini rijeke.
Obzirom da se kvalitetno poljoprivredno zemljite nalazi u dolinama rijeka i da su
podlona plavljenjima te uticajima podzemnih voda neophodno je u narednom
periodu izvriti regulacije vodotoka kako bi se ouvalo kvalitetno zemljite i kako bi
se zemljite iz slabije kategorije prevelo u bolju bonitetnu kategoriju zemljita i
intenzivirala poljoprivredna proizvodnja.
Obzirom da na podruju optine Kalesija postoje znatne povrine poljoprivrednog
zemljita koje su nakon zavretka rata ostale pod minama, u narednom periodu bi
trebalo intenzivirati proces deminiranja ovih zemljita kako bi se ista mogla ukljuiti u
poljoprivrednu proizvodnju.
Takoe, utvrene bonitetne kategorije poljoprivrednog zemljita prema upotrebnoj
vrijednosti svrstane su u tri agrozone:
I. Agrozona I (I-IVa bonitetne kategorije)
II. Agrozona II (IVb-VI bonitetne kategorije)
III. Agrozona III (VII-VIII bonitetne kategorije)

- Agrozona I zahvata povrinu od 4.457.14ha ili 40.84% od ukupne povrine pod
poljoprivrednim povrinama. Agrozona I je uglavnom zastupljena u dolinama rijeka
Spree i Gribaje te u ravniarskom dijelu optine gdje je teren pogodan za intenzivnu
ratarsku i povrtarsku proizvodnju. Prostorno je zastupljena u naseljima Memii-vei
dio naselja i mali dio naselja Kalesija Gornja, vei dio prostora naselja Jelovo Brdo u
dolini rjeice M.Sprea, Kalesija Grad, Jeginov Lug, Rainci Donji, skoro cijeli prostor
naselja Prnjavor, Vukovije Gornja, Vukovije Donje, mali dio naselja Miljanovci, te
povrine poljoprivrednog zemljita uz rijeku Gribaja kroz naselja Kikai i Tojii.

- Agrozona II zahvata povrinu od 6.437.97ha ili 58.97% od ukupne povrine pod
poljoprivrednim povrinama. Agrozona II je zastupljena na veem dijelu obuhvata
optine i zahvata veinu naselja: Seljublje, Hrasno Donje, Hrasno Gornje, Kikai,
Lipovice, Rainci Gornji, Sarai, vei dio naselja Zolje, Kalesija Gornja kao i manji dio
naselja Rainci Donji.
Ova zona se blago uzdie u formaciju blago nagnutih brda, neto vee nadmorske
visine koja je izuzetno povoljna za razvoj voarstva i povrtlarstva.
Ovu zonu ine tipovi tla kao to su planinske crnice, rendzine, distrino i eutrino
smee tlo. Ova tla karakteriu mala dubina soluma pa su na veim nagibima snano
izloena erozivnim procesima. Osnovno ogranienje ovih zemljita za ratarsku
proizvodnju je oteano koritenje mehanizacije.

33
- Agrozona III zahvata povrinu od 21.16ha ili 0.19%. Agrozona III je uglavnom
zastupljena u viim predjelima, i ine je tla planinska crnica, distrino smee tlo i
smee tlo na krenjaku.
Najvie je zastupljena u viim predjelima naselja Seljublje, Hrasno Gornje, Dubnica,
Zolje, te na visovima naselja Zelina.

Obradiva i neobradiva zemljita po namjeni

Ukupna povrina optine Kalesija je 19.800 ha od ega poljoprivredno zemljite
zauzima povrinu od 10.922,46 ha ili 55.16%.

U okviru poljoprivrednog zemljita, obradive poljoprivredne povrine (oranice,
kultivisano, livade) zauzimaju povrinu od 10.203,65 ha.
Poljoprivredno zemljite
Oranice,
55.03%
Livade, 17.48%
Kultivisano,
20.90%
Panjaci, 0.29%
Ostalo poljopr.
zemljite, 6.30%




Tabela: Kategorije poljoprivrednog zemljita
POLJOPRIVREDNO
ZEMLJITE
Povrina
(ha)
%
ORANICE 6013.47 55.16
KULTIVISANO ZEMLJITE 2281.66 20.90
LIVADE 1908.52 17.48
PANJACI 31.41 0.29
OSTALO POLJOP.ZEMLJITE 687.41 6.30
UKUPNO 10 922.46 100.00

U strukturi obradivog poljoprivrednog zemljita oranice zauzimaju 55.03%,
kultivisano zemljite 20.90%, livade 17.48%.

Pod obradivim poljoprivrednim zemljitem podrazumijevaju se povrine pogodne za
intenzivnu tj. oraninu proizvodnju do oko 20% nagiba terena.

Pod neobradivim poljoprivrednim zemljitem podrazumijevaju se povrine koje nisu
pogodne za intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju nego su pogodne za panjake, to
su povrine iznad 20% nagiba terena.

34
U strukturi poljoprivrednog zemljita na oranice otpada 6.013.47 ha (55.03%),
kultivisano zemljite 2.281.66ha (20.90%), livade 1.908.83 ha (17.48%), panjake
31.41 ha (0.29%) i ostalo poljoprivredno zemljite 687.41ha (6.30%).

Panjaci u optini zauzimaju 687.41ha i ne predstavljaju znaajniji resurs na kom bi
se moglo znaajnije razviti ovarstvo.

Iz tabelarnog prikaza vidljivo je da na teritoriji optine najvie ima oranica a
najmanje vonjaka.

Dominiranje pojedinih kategorija poljoprivrednog zemljita ujedno je i pokazatelj
razvijenosti pojedinih podruja odnosno u kojim podrujima se treba intenzivirati i
unaprijediti proizvodnja hrane.

Danas se u svijetu uzimaju kao granine vrijednosti za poljoprivredne povrine 0,44
ha/ stanovniku a za obradive 0,17 ha/stanovniku.

U odnosu na granine vrijednosti, poljoprivredne povrine na podruju optine
Kalesija su ispod navedenog limita i iznose 0,26 ha/ stanovniku.

U odnosu na raspoloive, poljoprivredne obradive povrine odnos je povoljniji i iznosi
0.25 ha/stanovniku to je povoljan indikator, pokazatelj za obezbjeenje proizvodnje
hrane na nivou optine. Inae, optina Kalesija u poreenju sa ostalim optinama TK
ima najvei odnos obradivog zemljita po stanovniku.
injenica da se iz godine u godinu odnos raspoloivih obradivih i poljoprivrednih
povrina po stanovniku kontinuirano smanjuje a da su na tim povrinama i dalje
prisutni procesi oteenja i unitenja zemljita ukazuje na to da su potrebne
odgovarajue mjere da se sprijei dalje smanjenje zemljinih resursa.
Deficit obradivog (koritenog) zemljita treba se nadoknaditi razvojem (ureenjem)
poljoprivrednog zemljita putem hidro i agromelioracija u dolini rijeka kao i
proizvodnjom hrane u zatienom prostoru (staklenici, plastenici, gljivarnici i dr.).

Trenutna poljoprivredna proizvodnja je uglavnom organizovana u privatnom sektoru
koju karakterie usitnjenost posjeda to onemoguava intenzivnu poljoprivrednu
proizvodnju, odnosno odsustvo intenzivne obrade i primjene savremenih
agrotehnikih mjera.

Ta se proizvodnja oituje uglavnom za vlastite potrebe sa neorganizovanim
plasmanom trinih vikova i nepostojanje industrijskih kapaciteta za njihovu
primarnu preradu i daljnju finalizaciju.

Znaajno je napomenuti da su privatni zemljini posjedi dosta usitnjeni to doprinosi
niskom nivou produktivnosti posjeda i ogranienju mogunosti poljoprivrednika da
prihvate moderne sisteme upravljanja.

Prije rata postojali su programi komasacije i arondacije zemljita iji je cilj bio
okrupnjavanje zemljinih posjeda. Na ovaj nain su i nastali kompleksi dravnog
poljoprivrednog zemljita.
Dravno poljoprivredno zemljite prije privatizacije su koristila dravna poljoprivredna
preduzea i zemljoradnike zadruge.

Osim usitnjenosti zemljinih posjeda i nivo obrade zemljita je nizak to je rezultat
migracije ruralnog stanovnitva u urbane centre i njihovog naputanja imanja.
35
Tendencija poveanja usitnjavanja posjeda je i zbog zakona i obiaja o nasljeivanju
koji pomau dalju podjelu zemlje meu korisnicima umjesto podsticanja njenog
prenoenja na jednu osobu.

Neobradiva zemljita su nastala raznim uzrocima oteenja zemljita a to su:
1. izgradnja naselja i industrijskih objekata
2. izraena vodna erozija i klizita,
3. deponije komunalnog i industrijskog otpada

Izgradnjom naselja i industrijskih objekata najkvalitetnije poljoprivredno zemljite je
ugroeno, odnosno oteeno i iskljueno iz daljnje upotrebe za bio produkciju.
irenjem antropogenih povrina, naroito graevinskog zemljita, svakodnevno se
smanjuju povrine pod poljoprivrednim povrinama (zemljitem). Obzirom da se
naselja preteno grade u ravniarskim predjelima gdje su najee najkvalitetnija
zemljita otud i takva konstatacija kao i planirani industrijski (poslovno-proizvodni)
objekti to je sluaj i kod optine Kalesija.
Neobradiva zemljita nastala pojavom vodne erozije kao i pojavom klizita javljaju se
u podrujima gdje je razvijena hidrografska mrea to je karakteristika optine
Kalesija. Za vrijeme veih kia i topljenja snijega vodotoci (pritoke Spree) poprimaju
bujini karakter pri emu dolazi do spiranja i akumuliranja erodiranog zemljanog
materijala na donjim dijelovima vodotoka pri emu se unitavaju ve obradive
povrine. Obino su to nanosi pijeska, ljunka, kamenja koji onemoguavaju
koritenje zemljita za obradu.
Gubici zemljita pojavom klizita su evidentirani na prostoru optine Kalesija i iznose
oko 1128 ha to ini oko 5.7% od teritorije optine. To su uglavnom klizita manjih i
srednjih veliina povrine tako da i na ovaj nain dolazi do nastanka neobradivog
zemljita.

Bilansi poljoprivrednog zemljita po upotrebnoj vrijednosti

Zemljite je resurs i osnovni uslov poljoprivredne proizvodnje. Kao prostorni resurs
od kojeg zavisi postojanje i sudbina ovjeanstva, njegova upotreba u svijetu se
regulie i podreuje zajednikim interesima drutva.

Unutar tog resursa poljoprivredno zemljite predstavlja najveu dragocjenost tako da
ga u najveoj mjeri treba uvati od upotrebe u druge svrhe ili pogotovo trajnih
gubitaka.

Za intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju zemljite mora biti zatieno i ureeno za
primjenu savremenih agrotehnikih mjera. Zatita poljoprivrednog zemljita i
integralno upravljanje ovim resursom je vrlo vano u funkciji odrivog razvoja optine
u budunosti.

Korienje, zatita i ouvanje poljoprivrednog zemljinog fonda je jedna od bitnih
funkcija planiranja i uredjenja prostora. Racionalnim planiranjem u ovoj oblasti
obezbijedie se trajno ouvanje mogunosti poljoprivrednog zemljita za proizvodnju
potrebnih koliina hrane visoke zdravstvene vrijednosti.

Za vrijeme velikih voda rijeke Spree dolazi do plavljenja okolnog terena tako da je
veliki dio poljoprivrednih povrina pod vodom. Veliki problem predstavljaju
oneiene vode iz naseljenih mjesta koje se uputaju u vodotoke bez preiavanja i
time se znatno naruava kvalitet vode kojom se plavi poljoprivredno zemljite.
36

Problem predstavlja i velika koliina nanosa koji se taloi u donjim dijelovima toka
rijeka za vrijeme obilnih padavina od bujinih vodotokova.

Postojea mrea hidromelioracionih kanala koja je u slubi odvodnjavanja
poljoprivrednih povrina nije dovoljna da prihvati svu koliinu vode. U tom smislu,
neophodno je pristupiti regulisanju vodnog reima u cilju zatite najplodnijih
poljoprivrednih povrina kao i kombinacijom biolokih i drugih metoda, prostor
meliorisanog zemljita proiriti u skladu sa mogunostima investiranja u ovoj oblasti.
Takve mjere bi za rezultat trebale imati viestruko poveanje prinosa i stabilnost
proizvodnje kroz realizaciju malih projekata.

Poljoprivredna zemljita u dolinama rijeka uz tehniko-tehnoloko ureenje
predstavlja potencijal za organizovanje intenzivne poljoprivredne proizvodnje.
Koritenje zemljita usmjerilo bi se na intenzivno ratarstvo (proizvodnja krmnih
kultura za proizvodnju mlijeka) i povrtlarstvo (proizvodnja povra te proizvodnja
industrijskog bilja) i voarstva.

Voarstvo je osrednje razvijeno i to posebno u podrujima blago nagnutih brda sa
neto veom nadmorskom visinom koja su izuzetno povoljna za razvoj voarstva i
povrtlarstva. Obzirom na prirodni brdsko breuljkasti ambijent oteano je koritenje
mehanizacije za intenzivnu ratarsku proizvodnju tako da se ovo podruje uglavnom
odlikuje poluintenzivnom poljoprivrednom proizvodnjom.
U ovom podruju mogue je organizovati proizvodnju intenzivnih zasada voa
visokostablaica i jagodiastog voa kao i kotiavog voa trenje i vinje.

Takoe, u ovom podruju je osrednje razvijeno stoarstvo tako da bi koritenje
zemljita trebalo usmjeriti za proizvodnju krme i sijena kako bi se organizovala
proizvodnja mlijeka i mesa. Razvoj stoarstva je na nivou poluintenzivnog.


2.8. ume i umsko zemljite

Ekoloki uslovi
U ekoloko-vegetacijskom pogledu (Stefanovi, 83.), podruje optine Kalesija,
pripada Peripanonskoj oblasti, odnosno sjeverobosanskom podruju. Odlikuje se
umjereno kontinentalnom klimom. Potencijalna evapotranspiracija iznosi 0.91, i u
toku vegetacionog perioda je vea od padavina. Vegetacioni period traje od 180
200 dana. U pedolokom pogledu, preovladavaju zemljita tipa pseudoglej i distrini
kambisol, sa veim brojem ostalih manjih zemljinih kombinacija.
Na zapadu i jugozapadu, podruje opine Kalesija, se granii sa Sjeverozapadno
bosanskom, a na istoku prelaznom Ilirsko-mezijskom oblasti, linijom Brko-greben
Majevica-istoni rub Sprekog polja.
Realna umska vegetacija

Na podruju optine Kalesija najrasprostranjenije su zajednice hrasta kitnjaka i
obinog graba (Querco - Carpinetum), sa kojima se smjenjuju ume bukve (Fagetum
montanum) na hladnijim poloajima, dok na orografsko izraenijim poloajima
egzistiraju iste ume hrasta kitnjaka (Quercetum petraea montanum). Pokraj ovih
37
zajednica znaajne povrine u brdskom dijelu optine zauzimaju i borove kulture kao
i zajednice breze kao sukcesivni vegetacijski stadij.

U nizijskim predjelima i zaravnima diluvijalnih terasa egzistiraju ume lunjaka i
obinog graba (Capino betuli Quercetum roboris), odnosno ume lunjaka (Genisto
elatea - Quercetum roboris), dok su na najvlanijim mjestima prisutne ume crne
johe (Alnetum glutinosae), odnosno ume poljskog jasena (Leucoio - Fraxinetum
angustifoliae). Na recentnim fluvisolima zastupljene su ume vrba i topola
(Popoletum albo nigrae).

Potencijalna umska vegetacija

Potencijalna umska vegetacija predmetnog podruja najveim dijelom pripada
klimazonalnim zajednicama hrasta kitnjaka i obinog graba (Querco - Carpinetum),
zatim istim umama hrasta kitnjaka(Quercetum petraea montanum), kao i umama
bukve (Fagetum montanum) na hladnijim ekspozicijama.

Potencijalna vegetacija nizijskog poduja optine se moe poistivjetiti sa realnom,
odnosno predstavljena je umama lunjaka i obinog graba (Capino betuli
Quercetum roboris), zatim umama vrba i topola (Popoletum albo nigrae), te
umama crne johe (Alnetum glutinosae).

Stanje uma i umskog zemljita

Prema podacima katastra JP ume Tuzlanskog kantona povrina uma i umskog
zemljita na prostoru optine Kalesija iznosi, 7 838 ha, od ega se 5 113 ha nalazi u
dravnom vlasnitvu, dok je 2 725 ha uma, sa pravom vlasnitva.

Tabela: Pregled stanja umskog fonda prema podacima JP ume Tuzlanskog kantona
Optina
Visoke
ume
ha
Izdanake
ume
ha
Ostale
Povrine
ha
Ukupno dravne
um.i
um.zemljite ha
Ukupno
privatne
ume
ha
Sveukupno ume i
um.zemljite
ha
Kalesija
2.192 2.407 514 5.113 2.725 7.838

Uzimajui u obzir gore navedene podatke, i povrine optine Kalesija, dobije se
umovitost u iznosu 40%.

Meutim, podaci dobijeni vektorizacijom avionskog (orto-foto) snimka a zatim
aurirani i obraeni savremenim kartografskim metodama, zanaajno odstupaju od
gore navedinih vrijednosti, to se moe objasniti razliitom metodolokom pristupu
obrade podataka s jedne, ali i smanjenjem povrina pod umskim pokrivaem u
prolosti, s druge strane.
Vano je naglasiti da granice umsko-gospodarskih podruja u okviru JP ume
Tuzlanskog kantona, nisu formirane prema administrativnim granicama optina
kantona, to bi takoe moglo biti razlog navedih odstupanja u povrinama uma i
umskog zemljita.




38
Tabela: Pregled stanja umskog fonda prema podacima dobijenim na osnovu avionskog
snimka

kategorija uma i umskog
zemljita

Povrina
(ha)
Liarske ume 6.245,68
umske kulture etinara 44,58
Sukcesija vegetacije 127,10
Neobraslo umsko zemljite 29,11

UKUPNO

6.446,47












Kao to vidljivo iz ranije navedenih poataka, na teritoriji optine Kalesija egzistiraju
najveim dijelom ume izdanakog porijekla, to u mnogome umanjuje vrijednost
ovog prostora sa aspekta sumarstva.

Ove ume se odlikuju se izrazitom jednodobnou, sa nepovoljnim omjerom smjese,
uslovljenim neplanskom sjeom i nedovoljno tanim ureivakim parametrima.

Najvrijedniji kompleksi visokih uma se nalaze na sjeveroistonom dijelu optine,
odnosno na padinama Majevice, i kao takve pokraj zadovoljenja privrednih funkcija,
imaju veliki znaaj u zadovoljenju optekorisnih funkcija.
Raznovrsnost biljnih zajednica, bogat genetski fond, kao i kvalitet ovih komplesa
visokih uma, su razlog zbog kojeg su iste Prostornim planom Bosne i Hercegovine iz
1981 godine, predvidjene za izdvajanje u kategoriju ume sa posebnom
namjenom, odnosno Park prirode.

Postojanje minskih polja na ovom podruju, predstavlja ograniavajui faktor za
potpuno korienje ovih umskih kompleksa.

Tipovi uma

Povoljan geografski poloaj opine Kalesija, klimatski uslovi, geoloka podloga i
heterogen makro i mikro reljef, omoguili su razvoj velikog broja vrsta umskih
fitocenoza, koji u stvari predstavlja sintezu planinske i panonske florske oblasti.

Na osnovu kategorizacije uma i umskog zemljita, na prostoru optine Kalesija
izdvojene su sljedee gazdinske klase:
- Visoke ume bukve i hrasta kitnjaka na dubokim kiselo smedjim i
ilimerizovanim zemljitima na kiselim silikatnim stijenama
- Visoke ume bukve na dubokim zemljitima na kiselim silikatnim i silikatno-
karbonatnim stijenama
- Visoke montane ume bukve na preteno dubokim krenjakim zemljitima
- Visoke ume hrasta kitnjaka na dubokim zemljitima na kiselim silikatnim i
silikatno karbonskim stijenama
- Visoke ume hrasta kitnjaka na krenjakim zemljitima
- Izdanake ume bukve na dubokim kiselo smedjim i ilimerizovanim
zemljitima na kiselim silikatnim stijenama
39
- Termofilne ume bukve na plitkim krenjakim zemljitima
- Degradirane visoke sekundarne ume hrasta kitnjaka na dubokim zemljitima
na kiselim silikatnim i silikatno-karbonskim stijenama
- Izdanake ume hrasta kitnjaka
- umske kulture crnog i bijelog bora
- ibljaci i goleti
- ume nepodesne za gazdovanje
- Ostale neproduktivne povrine nepodesne za poumljavanje (kr, goleti,
stalne umske istine, komunikacije, dalekovodi,...)
U gore navedenoj listi nedostaju gazdinske klase nizijskih uma, koje se nalaze u
fragmentima u okviru poljoprivrednih povrina. Za ove ume, koje se nalaze u
privatnom vlasnitvu, nije radjena kategorizacije pri izradi umskogospodarske
osnove.
Struktura povrina uma prema vlasnitvu

Prema strukturi vlasnitva, ume i umsko zemljite optine Kalesija se moe
podijeliti na dravno i privatno.
U narednim tabelama je prikazana struktura ovih uma prema vlasnitvu, a na
osnovu podataka dobijenih iz katastra JP ume Tuzlanskog kantona.

Tabela: Pregled povrina umskog fonda prema kategoriji i vlasnitvu
DRAVNE UME

PRIVATNE UME

UKUPNO
KATEGORIJA
UMA
povrina
(ha)
povrina
(ha)
povrina
(ha)
Visoke ume 2.192,00 746,00 2.938,00
Izdanake ume 2.407,00 1.700,00 4.107,00
umske kulture - -
Ostale umske
povrine
514,00 279,00 793
UKUPNO (ha) 5.113,00 2.725,00 7.838,00


umarstvo

ume i umska zemljita su dobra od opteg interesa te uivaju posebnu zatitu
drave i koriste se pod uslovima i na nain koji su propisani Zakonom o umama.

Pokraj privrednih funkcija uma, koje se ogledaju u proizvodnji drveta i drugih
umskih proizvoda kao i lovne divljai, od neprocjenjivog znaaja su optekorisne
funkcije uma u koje spadaju: ouvanje biodiverziteta, zatita zemljita, zatita voda i
klime, proizvodnja kiseonika, vezivanje ugljenika iz atmosfere, turizam, rekreacija,
estetska uloga uma, itd.

40
umama i umskim zemljitem u dravnom vlasnitvu, na prostoru optine Kalesija, a
na osnovu Zakona o umama, gazduje JP ume Tuzlanskog kantona d.d. Kladanj,
preko umskih gazdinstava. Naime, granice umsko gospodarskih podruja, kojima
upravljaju umska gazdinstva, ne poklapaju se sa administrativnim granicama
optina, tako da podruje optine Kalesija pokrivaju tri umsko gospodarska
podruja, i to:

umsko gospodarsko podruje Spreko G Spreko, sa gospodarskim
jedinicama: Mala Sprea, Gornja Sprea, Majevica-Jala
umsko gospodarsko podruje Vlaseniko G Vlaseniko, sa
gospodarskom jedinicom Sapna-Lokanjska rijeka
umsko gospodarsko podruje Majeviko G Majeviko, sa
gospodarskom jedinicom Janja-Tavna

G Spreko, sa sjeditem u Tuzli, gazduje najveim dijelom optine Kalesija (oko
80% teritorije), dok ostatak pripada ostalim navedenim gazdinstvima (G
Vlaseniko oko 15% i G Majeviko oko 5%)

Gazdovanje umama i umskim zemljitem u dravnom vlasnitvu, JP ume
Tuzlanskog kantona vri na temelju vaee umskogospodarske osnove, koja je
uraena 2002. godine.

Strune poslove i nadzor nad gazdovanjem privatnim umama vri kantonalna uprava
za privatne ume. umskogospodarska osnova za privatne ume nije vaea i u toku
je izrada nove.

umarska privreda optine Kalesija, proizvodno je ograniena kvalitetom i
kvantitetom postojeeg umskog fonda. Tokom proteklih ratnih deavanja, umski
fond je znaajno devastiran neplanskim i prekomjernim sjeama, to je vidljivo i
danas.
Postojanje minskih polja u rejonu Majevice, predstavlja ograniavajui faktor
korienju dijela ovih vrijednijih umskih kompleksa na teritoriji optine.

Pokraj antropogenog faktora, kao uzroka ugroenosti umskih ekosistema,
neophodno je izdvojiti i ugroenost od biljnih bolesti, poara, globalnih klimatskih
promjena, vjetrova, oluja, itd.

U okviru redovnog gazdovanja umama, vri se planska zatita uma i umskog
zemljita, od gore navedenih faktora, kroz izradu godinjih planova zatite.

U okviru umarske privrede, organizovane kroz eksploataciju u umarstvu i
drvopreradjivaku industriju, nastaje drvni otpad ije je odlaganje u prolosti
predstavljalo veliki problem. Danas se sav pomenuti otpad prerauje kroz izradu
briketa i paleta za ogrev, te vie nema negativno dejstvo na ivotnu sredinu.

Taksacioni elementi (drvna zaliha, prirast i etat)

Stanje umskog fonda na teriroriji optine Kalesija, najbolje se moe sagledati kroz
analizu taksacionih pokazatelja. Na osnovu podataka iz katastra JP ume Tuzlanskog
kantona, i redukcijom istih na podruje predmetne optine, dobijeni su sljedei
taksacioni parametri:

41

Tabela:Taksacioni elementi umskog fonda u dravnom vlasnitvu
Kategorija
uma


Povrina
(ha)
Ukupna
zaliha
(m)
Zaliha po
ha
(m/ha)
Prirast po
ha
(m)
etat

(m)
Visoke ume 2.192,00 602.800,00 275 6,89 10.874,00
Izdanake
ume
2.407,00 298.468,00 124 5,94 4.289,27
Ostale umske
povrine
514 - - - -
UKUPNO 5.113,00 901.268,00 - - 15.163,27

Iz navedene tabele je vidljiva zabrinjavujue niska zaliha drvne mase po ha, to za
posljedicu ima i niske vrijednosti ostalih parametara, iz ega proizilazi zakljuak da je
prostor pod umama nedovoljno iskorien, iako su stanini uslovi zadovoljavajui.
Godinji obim sjea (etat) je manji od prirasta i isti iznosi 72% za visoke ume,
odnosno 30% od ukupnog prirasta, za izdanake ume.

Stanje uma i umskog zemljita u privatnom vlasnitvu je jo loije, to je rezultat
ukupnog odnosa drutva prema ovom resursu u proteklom periodu. Kako je ranije
navedeno, umskogospodarska osnova za ove ume je istekla i u toku je izrada nove,
zbog ega ne postoje tani ureivaki parametri.

U narednoj tabeli je prikazana procjena taksacionih parametara za privatne ume, a
prema podacima navedenim u Prostornom planu Tuzlanskog kantona.


Tabela:Taksacioni elementi umskog fonda u privatnom vlasnitvu
Kategorija
uma


Povrina
(ha)
Ukupna
zaliha
(m)
Zaliha po
ha
(m/ha)
Prirast po
ha
(m)
etat

(m)
Izdanake
ume
2.725,00 141.427,50 51,9 2,0 1.744,00
UKUPNO 2.725,00 141.427,50 - - 1.744,00


Vrednovanje uma

Brojne i veoma razliite karakteristike uma imaju trajan, uvjek aktuelan znaaj za
ljudsko drutvo i zbog toga njihova vrijednost ima veliki znacaj. Do sada ovom
42
vrednovanju nije poklanjana dovoljna panja, to se moe pravdati
monofonkcionalnim pristupom korienja uma, koji se ogledao samo kroz privredne
funkcije.
U poslednje vrijeme, sve vie je aktuelan pristup korienja uma i umskog zemljita
na principima multifunkcionalnosti, gdje sve vie do izraaja dolaze i neproizvodne
(optekorisne) vrijednosti uma.

Vrednovanje proizvodnih funkcija uma je vrlo jednostavno. Naime, mnoenjem
koliine proizvoda i trine cijene istih, dobie se priblina vrijednost ukupnog
proizvoda.
Meutim, vrednovanje neproizvodnih funkcija uma, koje se ogledaju kroz ouvanje
biodiverziteta, zatite zemljita, zatite voda i klime, proizvodnje kiseonika, vezivanje
ugljenika iz atmosfere, turizam, rekreacija, estetska uloga uma, itd., je voma sloen
postupak.

Na osnovu dasadanjih iskustava, utemeljenih na istraivanjima umarske nauke,
moe se priblino uzeti nain vrednovanja uma i umskog zemljita, zasnovan na
tvrdnji da materijalna vrijednost uma iznosi 10% od ukupne vrijednosti uma.

Zatitne ume, zatiene ume i umski rezervati

Podruje opine Kalesije karakterie znaajno bogatstvo prirodnih vrijednosti, meu
kojima dominiraju podruja pod umskim pokrivaem. Naalost, do sada je pod
zatitu stavljen jedino Prirodni predio Vis, to je i definisano Prostornim planom
Tuzlanskog kantona.

Bilansi uma i umskog zemljita

S obzirom da je pri izradi ovog dokumenta, korien vei broj izvora podataka, a koji
se znaajno razlikuju, radi uporeivanja, isti su navedeni u narednoj tabeli.


Tabela: Povrine uma i umskog zemljita prema pojedinim izvorima
Iz gornje tabele je vidljiva znaajna razlika povrina uma i umskog zemljita,
izmeu pojedinih izvora, koja je posljedica razliitog metodolokog pristupa
izdvajanja povrina, s jedne, ali i smanjenja povrina pod umama u prolosti, s
druge strane.
Izvor podataka
ume i umsko
zemljite (ha)
Stepen umovitosti (%)
JP ume Tuzlanskog
kantona
7.838,00 39,5
Avionski (orto-foto)
snimak
6.446,47 32,6
Katastarski operat optine
Kalesija
6.725,90 34

iste bespravne sjee, eksploatacija mineralnih sirovina, poari, prekomjerna
eksploatacija umskih resursa, itd, uslovili su smanjenje povrina pod umama i kao
takve nisu registrovane pri izradi umsko gospodarske osnove 2002. godine.
43

U prilog gore navedenim injenicama idu i bilansi uma i umskog zemljita dobijeni
vektorizacijom avionskog (orto-foto) snimka, gdje je vidljivo znaajno smanjenje
umskog pokrivaa.

Tabela: Stepen umovitosti i stepen zadovoljenosti
8


Optina
Povrina
optine
(ha)
ume i
umsko
zemljite
(ha)
Stepen
umovitosti
(%)
Br.
stanovnika
Stepen
zadovoljenosti
(ha/st)
KALESIJA 19.800,24 6.446,47 33 39 820

0.16

Iz navedene tabele se vidi da ume i umska zemljita zauzimaju 33% teritorije,
zbog ega optina Kalesija spada u red optina sa niskom umovitou. Prosjek
umovitosti u B i H iznosi 53%.
Posmatrano sa aspekta stepena zadovoljenja, odnosno povrini uma po stanovniku,
dobije se iznos od 0.16 ha po stanovniku, to je ispod preporuenog evropskog
normativa, koji iznosi 0,30 ha/st.

Znaajno je naglasiti da teritoriju optine Kalesija karakterie veliko uee povrina
kvalitetnog poljoprivrednog zemljita, (oko 68 % teritorije).


Razvoj umarstva

U odnosu na prijeratni period, kada je umarstvo bilo znaajan nosilac ekonomskog
razvoja Bosne i Hercegovine, danas se ova grana privrede nalazi na granici
samoodrivosti. Naime, ratni i poslijeratni period uslovili su znaajnu devastaciju
ovog vrijednog umskog fonda, ije se posljedice i danas osjeaju kroz nedovoljnu i
nepovoljnu strukturu zalihe drvne mase.

Pokraj navedenog, vano je naglasiti i sljedee probleme koji direktno utiu na oblast
umarstva:
- nedostatak razvojne strategije usaglaene sa meunarodnim standardima
- uzurpacija umskog zemljita i bespravna sjea
- ratne tete i miniranost podruja
- nedovoljna otvorenost umskih podruja
- nedovoljna opremljenost institucija koje se bave umarstvom

Lovstvo

Ne teritoriji opine Kalesija egzistira privredno lovite, kojim na temelju Zakona o
lovstvu (sl. Novine Federacije Bosne i Hercegovine, br. 4/06), gospodari Lovako
drutvo Sprea.
Povrina lovita iznosi 19 800 ha, od ega je 15 652 ha lovna povrina, dok je 4 148
ha nelovna
9
. Lovite je ravniarskog tipa, sa nadmorskom visinom od 220 do 915

8
Prema podacima dobijenih na osnovu avionskog (orto-foto) snimka
44
metara. Od ukupne lovne povrine oko 4 000 ha se nalazi pod minama to umanjuje
mogunost kvalitetnog obavljanja poslova iz oblasti uzgoja i zatite divljaci.

Prostorna organizacija lovita je ureena kroz formiranje 8 lovnih revira, odnosno
osam sekcija.

Veliki dio lovita karakterie uee livada i proplanaka sa ibljacima, koji pogoduju
opstanku i razvoju fazanske divljai. Vee umske komplekse, koji egzistiraju na
sjeveru optine i koje karakterie prisustvo velikog broja izvora i potoka, naseljava
srnea divlja, zec i divlja svinja.

Naruavanju mira u lovitu, koji je najvei uslov za kvalitetno gazdovanje lovnom
divljai, svakako jeste velika otvorenost podruja putnim komunikacijama i veliki udio
naseljenih mjesta.

- Brojno stanje divljai i kapacitet lovita

U narednoj tabeli je prikazano stanje lovta sa osvrtom na bonitet, kapacitet i
trenutno stanje divljai u lovitu.



Tabela: Bonitet i kapacitet lovita za vanije vrste divljai
10

VRSTA
DIVLJAI
LOVNO-
PRODUKTIVNA
POVRINA
(ha)
BONITET
LOVITA
KAPACITET
LOVITA
STANJE
SRNEA
DIVLJA
9 322 III 466 377
ZEC 10 073 III 1 288 302
FAZAN 7 756 II 1 396 493
DIVLJA SVINJA 8 130 III 82 30

Iz tabele je vidljivo da kapacitet lovita nije dostignut i da kod pojedinih vrsta razlika
izmeu kapaciteta i stanja jedinki znatna, to namee hitne intervencije u cilju
zadovoljenja potrebne brojnosti.

- Lovno-tehniki i lovno-uzgojni objekti

U cilju savremenog i kvalitetnog gazdovanja lovitem, izgraeni su lovno-tehniki i
lovno-uzgojni objekti, koji su ravnomjerno rasporeeni na cijeloj teritoriji lovita.

U narednoj tabeli je dat pregled istih:







9
Godinji plan gazdovanja u lovitu, LD "Sprea", Kalesija 2008.

10
Prema podacima dobijenih iz Godinjeg plana gazdovanja Lovakog drutva Sprea
45
Tebela: Pregled lovno-tehnikih i lovno-uzgojnih objekata

LOVNO-UZGOJNI OBJEKTI
VRSTA OBJEKTA BROJ KOMADA
Hranilita kabaste hrane 2
Hranilita zrnaste hrane 1
Pojilite 36
Solila 86
Prihvatilite 1

LOVNO-TEHNIKI OBJEKTI
Lovaki dom 1
Lovake kue 13
Lovake kolibe 9
Osmatranice 14
Klupe za odmor 16


Analizom i ocjenom gore iznesenih parametara, koji karakteriu lovite Kalesija, moe
se zakljuiti da bi uz plansko gazdovanje, lovni turizam u predmetnoj optini, bio na
visokom nivou, to bi dalo doprinos sveukupnom razvoju optine Kalesija.



2.9. Vode i vodne povrine

Osnovnu hidrografsku mreu na podruju opine Kalesija ini rijeka Sprea sa svojim
pritokama. Rijeka Sprea protie junim obodom Sprekog polja i ima karakter
stalnog povrinskog vodotoka. Pored rijeke Spree junim obodom Sprekog polja
protie i rijeka Mala Sprea koja predstavlja njenu lijevu pritoku. Rijeke Mala Sprea
i Sprea predstavljaju prirodnu granicu dijela Opine Kalesija.
Rijeka Sprea izvire ispod Velje glave. S obzirom na ukupnu duinu vodotoka od
115,7 km i povrinu sliva od 1945 km
2
ona je jedna od najduih rijeka u Bosni.
Sprea je izuzetno bogata vodom. Najvii vodostaji se javljaju u februaru,martu,
aprilu i novembru, te najniim u avgustu i septembru.
Mnoge nae rijeke, a meu njima je i Sprea, odlikuju se meandrima - laktastim
skretanjima u donjim tokovima, to je uzrokovano malim nagibima i akumuliranju
velikih koliina rijenog nanosa kojeg u aluvijalne ravni dopremaju njihove pritoke.
Sprea itavim svojim tokom kroz kalesijsku optinu meandrira i pri tome akumulira
velike koliine rijenog nanosa. Visinska razlika rijeke Spree od njenog izvora ( Velje
glave ), gdje iznosi 339 mnm, pa do Vukovijskog polja - 224 mnm, gdje naputa
teritoriju kalesijske optine iznosi 115 metara. U vrijeme veih kia kao i vrijeme
topljenja snijega pritoke Spree dobijaju bujini karakter. Pri tome one spiraju i
akumuliraju erodirani materijal zbog ega dolazi do izdizanja rijenog korita, a samim
tim laktastih skretanja-meandra, koji su najizraeniji na izlazu rijeke Spree iz
Kalesijske optine, odnosno u predjelu Jeginovog Luga i Graanikog Luga.
Prva vea pritoka Spree je rjeica Papraa koja ima svoj prirodni izvor istog naziva,
minimalnog kapaciteta (izdanosti) 5.0 l/s. U svom donjem toku ova rjeica prihvata
nekoliko znaajnijih prirodnih izvora od kojih je najznaajniji Studenac, minimalnog
kapaciteta 3.0 l/s (nekada je ovaj izvor bio kaptiran za potrebe vodosnabdijevanja
Kalesije).
46
U podruju Osmakog polja ve formiran vodotok Sprea prihvata lijevu pritoku
potok Mramorak, a oko 3.0 km nie i Sajtovia rijeku. Potok Mramorak ima vie
znaajnijih prirodnih izvora (minimalnog kapaciteta 1.0 3.0 l/s) koji ine njegov
izvorini dio, dok u podruiju sjevernog dijela Osmakog polja prihvata vei prirodni
izvor Bunarevi. Sajtovia rijeku formiraju vie manjih stalnih ili povremenih
potoka i izvora - najznaajniji stalni izvori su Mali i Veliki Skakovac (kapaciteta u
minimumu oko 2.0 l/s). Veina izvora u slivu Sajtovia rijeke je kaptirao za
snabdijevanje naselja Caparde, Osmaci i Memii. Ulijeva se u rijeku Spreu u
podnoiju istonih padina kote Vis.
Najznaajnije desne pritoke Spree nizvodno od ua potoka Mramorak u podruju
Sprekog polja su rjeice: abatovica, Tavna, Bukovica, Kalesijska rijeka, Dubnica,
Bjeljevac, Rainska rijeka i potok Mea. Nizvodno od ua Male Spree u Spreu, na
krajnjem zapadnom dijelu Optine, ulijevaju se kao posljednje desne pritoke rijeka
Otoka Gribaja i Gribaja.
Mala Sprea ima svoj prirodni izvor (Izvor Male Spree - minimalnog kapaciteta 2.0
l/s), koji se nalazi oko 2.5 km juno od dominantne kote Vis. Lijeve pritoke Male
Spree su Duboki potok, Repuki potok, Culjaga i Graanika rijeka stalni povrinski
vodotoci (posljednja tri potoka imaju svoje prirodne izvore minimalnog kapaciteta od
2.0 do 4.0 l/s). Desne pritoke male Spree su Rijeica i potok koji nastaje od izvora
arkovac.
Svi pomenuti vodotoci i izvori, ukljuujui i vodotok Malu Spreu sa svojim pritokama,
formirani su na junom i jugoistonom dijelu teritorije optine Kalesija. U vodnom
bilansu rijeke Spree na teritoriji Optine kao i u optem bilansu voda cijele optine
Kalesija, ovo podruije uestvuje sa vie od dvije treine. Ovo podruije je i najii,
nezagaeni dio sliva rijeke Spree.
Karakteristika svih desnih pritoka rijeke Spree na sjevernom dijelu teritorije Optine
je da nemaju jednog znaajnijeg izvora, ve ih formiraju vie vrlo malih izvora. Na
cijeloj ovoj teritoriji, ukljuujui i dio Sprekog polja koji pripada ovoj Optini, ima
svega nekoliko veih prirodnih izvora (minimalnog kapaciteta 1.5 3.2 l/s) -
Lameia vrelo, Mihajlovia vrelo, Zolje i Cvijina vodenica. Sva pomenuta etiri
izvora se nalaze u neposrednoj blizini naselja Kalesija i kaptirani su za potrebe
vodosnabdijevanja. Ostali izvori kapaciteta u granicama od 0.01 do 0.3 l/s su skoro u
potpunosti iskoriteni za potrebe individualnog ili grupnog vodosnabdijevanja.

Opta karakteristika svih izvorita na lijevoj dolinskoj strani rijeke Spree su velika
neravnomjernost izdanosti (odnos maksimalne i minimalne izdanosti) tokom godine
u zavisnosti od od stepena izlomljenosti i kavernoznosti krenjakih masiva u kome
se formiraju. Maksimalna izdanost pojedinih izvorita, zavisno od padavina, dostiu
desetostruko vee vrijednosti od prosjenih ili minimalnih kada se primjeuje i pojava
zamuenja (vrela Bunarevi, Veliki Skakavac itd.).
Opta karakteristika svih izvora na desnoj dolinskoj strani rijeke Spree je mala
izdanost i mala neravnomjernost izdanosti (postojanost kapaciteta). Izuzetak su
pomenuta etiri izvora veeg kapaciteta za koja su karakteristine iste pojave kao i za
izvorita na lijevoj dolinskoj strani iz istih razloga.






47
Slivno
podruije
Prosjean pad
vodotoka Naziv vodotoka
km
2

Gribaja 60 21.30
Mea 11.1 19.85
Rainska rijeka 11.2 16.77
Bijeljevac 13.3 24.93
Dubnica 25.4 12.61
Kalesijska rijeka 7.6 42.29
Bukovica 14.3 23.38
Tavna 5.2 34.98


Za vrijeme velikih voda rijeke Spree dolazi do plavljenja okolnog terena. Na
grafikom prilogu data je linija plavljenja stogodinjih voda, gdje se vidi da je veliki
dio poljoprivrednih povrina pod vodom. Vano je istai da je postojee izvorite
''Kruik'' takoe u zoni plavljenja velikih voda to predstavlja problem zbog
mogunosti naruavanja kvaliteta vode.
Veliki problem predstavlja to to se oneiene vode iz naseljenih mjesta uputaju u
vodotoke bez preiavanja i time se znatno naruava kvalitet vode u njima
( potencijalni izvor zaraze, sanitarnih i higijenskih problema).
Za vrijeme obilnih padavina javljaju se bujini vodotoci ( povremeni karakter ) koji
erodiraju, i podlokavaju teren, noseci znatne koliine nanosa koji se taloi na donjim
dijelovima toka gdje snaga vodotoka slabi.

2.10. Mineralni reursi

Podruje optine Kalesija kao dio unutranjih Dinarida sa svojim, specifinim
geolokim: tektonskim, magmatskim i sedimentolokim razvojem uslovio je stvaranje
mineralnih sirovina.

Centralna ofiolitska zona sa karakteristinim ueem serpentin-peridotita, amfibolita,
jurskih vulkanita i vulkanogenih formacija potencijalna je za postojanje:
singenetskih mineralnih sirovina: granata, korunda
derivata alpskog kiselog magmatizma: talk stiva, ini kvarc, arsenopirit,
halkopirit i dr.
Na ovom podruju zastupljena je manjim dijelom i ini cjelinu sa okolnim prostorima.
Na opini Kalesija to su tereni: Jelovo Brdo, Zelina.

Unutranji Dinaridi su u geoevolutivnom smislu najkompleksniji. Ralanjavanjem
unutranjih Dinarida na zone tj. zakonomjernost pojavljivanja mineralnih sirovina
postaje izrazita.

U neogenom basenu:
mineralne sirovine formirane endogenim i egzogenim procesima u
neogenu i kvartaru; ciglarske, keramike i vatrostalne gline, tufovi,
mineralni pigmenti, kvarcni pjeskovi, ugalj, termomineralne, mineralne
obine vode.
Podruje optine Kalesija nalazi se na dijelu Dinarske metalogenetske oblasti.
48

Na podruju opine Kalesija nalaze se rudonosne formacije, koje su odreene
mjestom, vremenom i uslovima stvaranja.
1. Rudonosna formacija
- likvidno-magmatski diferencijati i magmatskim stijenama (serpentinit-
peridolit): eljezo, bakar, hrom. Stepen istraenosti je vrlo mali, do
sad nisu utvrene znaajnije pojave: Jelovo Brdo, Zelina.
2. Jurska formacija
- dijabaza, spilita, gabra-tehniko-graevinski kamen
3. Gornjokredna formacija
- krenjaka-tehniki-graevinski kamen
4. Kenozojska formacija
- opekarske gline
- lignit: Tojii
5. Holocenske mineralne i obine pijae vode
- izvor Zolje
- Kruik 35 l/s
- Siga Dubnica - podruje
- Stubo Miljanovci podruje
- G.Hrasno (mineralna voda Kiseljak)
- ostali mnogobrojni izvori

Istraeni i potencijalni mineralni resursi

Analizom rudonosnih formacija na prostoru optine Kalesija, kao i analizom
istraenosti rudnih leita i pojava definisana su rudna polja i leita po koliini i
kvalitetu, njihova perspektivnost i znaaj.

Raznovrsne mineralne sirovine na ovom prostoru imaju znaaj za drutvenu
reprodukciju optine Kalesija, i Bosne i Hercegovine, a imaju karakteristiku
neobnovljivog resursa (osim voda).

Stepen istraenosti mineralnih sirovina na ovom podruju moe se prikazati
slijedeim:
1. Mineralne sirovine koje su detaljno istraene i pripremljene za eksploataciju ili se
eksploatiu.
obine pijae vode podruja: Zolje i Kruik.
2. Utvrene, ali nedovoljno istraene mineralne sirovine
Tehniki graevinski kamen kao mineralna sirovina, predstavlja u osnovi
raznovrstan litoloki materijal. Kako je zastupljenost velikih i raznovrsnih
stijenskih masa na ovom prostoru velika, to je i potencijalnost njegovog
korienja gotovo neiscrpna : itluk, Kamenica.
Na nekim lokalitetima stijenska masa moe se koristiti i za arhitektonsko-
ukrasne namjene (serpentinit, bijeli krenjaci i dr.): Jelovo Brdo, Zelina.
U mnogim potonim dolinama, pa i potonim koritima nalaze se znatne mase
ljunka i pijeska. Njihova eksploatacija je najee stihijska, koja najee
49
ugroava mnoge prirodne i prostorne vrijednosti, te takve aktivnosti treba
usaglasiti sa postojeim zakonskim odredbama.
Mineralne i obine pijae vode: G. Hrasno (Kiseljak).

Mineralnim resursom smatraju se termomineralne, mineralne i pijae obine hladne
vode. Podzemne obine pijae vode su tradicionalni resurs vodosnabdijevanja. Sve
podzemne vode koriste se iz raznih hidrogeolokih medija, kao i iz raznih tipova
izvorita. Velik broj izvora razliite izdanosti neravnomjerno se nalazi na terenu.

Nesumnjivo kvantitativno i ekonomski najvei znaaj imaju podzemne vode plitke
intergranularne izdani, dubine do 20 m. Podzemne vode koje ne izdanjuju u vidu
izvora i vrela, ve se nalaze u razliitim akviferima, po poroznosti i dubini koriste se,
odnosno mogue je koristiti putem bunara i buotina.
3. Neizvjesno perspektivne mineralne sirovine i mineralne sirovine niskog stepena
istraenosti
mineralne i termomineralne vode.
Po S. iiu i N. Mioiu (1986) hidrogeotermalni potencijali razvijeni su u terenima
centralne i sjeverne Bosne kao eksploatabilni. To su tereni sa mogunou
formiranja eksploatabilnih potencijala hidrogeotermalnih sistema do dubine 2000 m.
Prognozni geotermalni energetski potencijal za dubine 1000-2000 m je oko 3-6 mW
po buotini. Sadanji stepen istraenosti je tek na nivou osnovnog
11
.
Lignit : Tojii
Nafta: sjeverobosanski paleogeni pojas,
kvarcni pijesak miocenske i pliocence naslage,
tufovi miocenske naslage,
gline (opekarske, vatrostalne) kvartarne aluvijalne gline Kalesija.


Kameni ugalj moe se oekivati u paleogenim naslagama (sjeverno-bosanski
paleogeni pojas), ili u neogenim naslagama gdje su termodinamiki uslovi bili
povoljni za metarmorfozu mlaih ugljeva (mrki i lignit) i kameni ugalj.

U pontskoj seriji (Pl
1
), poseban ekonomski znaaj imaju pojave lignitskog uglja.
Ugljena serija kontinualno je razvijena uglavnom sa etiri ugljena sloja (podinski,
glavni, prvi i drugi krovinski).
Na ovom podruju to je zona Tojii-Caparde. Najistraeniji dio je ParselaTojii
gdje je u potpunosti definisan sirovinski potencijal. Dio Tojii-Caparde najmanje je
istraen.

Pojave lignita utvrene su u sarmatskim laporovitim pjearima u potoku Kalesijica
(0,5 m) i potoka Beljevcu na kontaktu torton-sarmat.

Potencijalno eksploataciono polje, B na rudnom polju lignita Dubrava (Tojii-
Vukovlje Gornje) je na umskom i djelimino izgraenom zemljitu, kao i na

11
Osnovni nivo istraenosti je faza geolokog istraivanja koja ukljuuje i pretpostavku postojanja
odreenih resursa.
50
visokovrijednom zemljitu, pa se eksploatacija moe planirati tek nakon utvrivanja
ekonomske opravdanosti.

Znaajni objekti geonaslijea

1) Geomorfoloki objekti
- visovi (prosjena visina 704): Kolijevka (708), Velika Jelica (878),
Vranovac (763), Kamenica(410), Trnovac (505), Vis (405), Pjeavica
(544), Vratolovo (501);
- doline: Gribaje, Dubnice, Bukovice, Spree.
2) Hidrogeoloki objekti



Izvori mineralne vode

1. Kiseljak (Dubnica)
2. Vodozahvatni objekti izvori, bunari, buotine (Zolje, Sprea, Kraik),
3. Nalazita mineralnih sirovina
4. Nalazita fosila: Arvis
5. Zatieni geoloki detalji (rasjedi, strukture,).

3. NAMJENA PROSTORA
Namjena prostora opine Kalesija determinisana je korienjem zemljita i zemljinih
povrina za razliite svrhe.
Nain, oblik i obim korienja zemljita po namjeni uslovljen je stalnim djelovanjem
brojnih faktora ije djelovanje u prostoru predstavlja dugotrajan i sloen proces. Te
faktore moemo okarakterisati kao skup faktora prirodne sredine i faktora vezanih za
aktivnost ovjeka, njegov ivot, rad i opstanak u prostoru koji naseljava.

Sadanji razmjetaj osnovnih funkcija u prostoru opine Kalesija i preteno korienje
zemljita za odreene djelatnosti i namjene posljedica su uticaja i dejstava ovih
faktora.

Globalnu strukturu namjene prostora opine ine podruja i povrine sljedee
namjene:

- poljoprivredna podruja, umska podruja, graevinska zemljita, povrinske
vode, saobraajne i energetske povrine van naselja, te neplodna i druga
podruja, koja se u okviru ovih osnovnih, strukturnih cjelina dalje ralanjuju i
diferenciraju u okvire uih i detaljnijih namjenskih povrina.

Ukupna povrina opine iznosi 19.800,00 ha. Poljoprivredno zemljite zauzima
povrinu od 10.922,46 ha ili 55,16% od ukupne povrine opine. Najvei dio
poljoprivrednog zemljita nalazi se u nizinskom dijelu opine obuhvatajui obale
rijeke Spree, Gribaje, Bukovice i Dubnice i terasni pojas naseljenih mjesta: Vukovije
Donje, Jeginov lug, Rainci Donji, Miljanovci, Kalesija Grad, Kalesija Gornja, Memii.

51
ire podruje oko ove zone poljoprivrednog zemljita, na obodnom breuljkastom
terenu naseljenih mjesta Vukovije Gornje, Kikai, Hrasno Gornje i Hrasno Donje,
Seljublje, Dubnica, Zolje, Rainci Gornji, Gojin ima znaajne kapacitete obradivog
poljoprivrednog zemljita, ali niih bonitetnih kategorija zbog nagiba i manjih
mogunosti za primjenu krupne mehanizacije. Na ovim zemljitima mogue je
razvijati voarstvo.

Strukturu poljoprivrednog zemljita ine obradiva i neobradiva poljoprivredna
zemljita. Obradive povrine (oranice, kultivisano, livade) zauzimaju 10.203,65 ha ili
93,5% ukupnih poljoprivrednih povrina. Neobradive poljoprivredne povrine
(panjaci, trstici i movare) zauzimaju samo 718,82 ha ili 6,5% ukupnih
poljoprivrednih povrina.

umska zemljita u optini Kalesija zauzimaju povrinu od 6.446,47 ha ili 32,56% od
ukupne povrine opine.
Najvee povrine umskog zemljita nalaze se u sjeveroistonom i sjevernom dijelu
opine (obronci Majevice), u naseljenim mjestima Hrasno Gornje i Dubnica.

Podruja umskog zemljita u vidu manjih kompleksa nalaze se u podruju Tojia,
Vukovija Gornjih, i u krajnjem junom dijelu opine dio Gojina.
Manje povrine umskog zemljita dispergovane su u povrinama poljoprivrednog
zemljita.
Izgraene povrine zauzimaju 2.393,54 ha ili 12,09% od ukupne povrine opine.
Najvei dio izgraenih povrina nalazi se u okvirima urbanih podruja.
Najvee i najintenzivnije izgraeno podruje je podruje Kalesija Grad. Prema
znaaju ovo podruje spada u kategoriju urbanih podruja optinskog znaaja. Sva
ostala urbana podruja imaju znaaj centra mjesne zajednice ili znaaj seoskog
centra.
Privredne zone kao poseban oblik izgraenih povrina zauzimaju 37,53 ha ili 0,19%
od ukupne povrine opine.

Za privrednu strukturu i prostorni razmjetaj privrednih djelatnosti na podruju
opine moe se rei da je samo djelimino usaglaena sa raspoloivim prirodnim
uslovima i resursima.


Bilansi namjene povrina

U datoj talbeli date su povrine po namjeni i procentualno uee u optini.

Nmjena
Povrina
(ha) %
Izgraene povrine 2393.54 12.09%
Privredne zone 37.53 0.19%
Poljoprivredno zemljite 10922.46 55.16%
ume 6446.47 32.56%
UKUPNO 19800.00 100.00%

52
BILANSI NAMJENA POVRINA - STANJE
Privredne zone,
0.19%
Poljoprivredno
emljite, 55.16%
Izgraene
povrine,
12.13%
ume, 32.56%

Na dijagramu je ilustrovano prikazano koritenje zemljita. Najveu povrinu zauzima
poljoprivredno zemljite, zatim ume, urbana podruja, a potom privredne i ostale
namjene.


4. KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA
Opti privredni ambijent u BiH i FBiH

U sadanjem trenutku privreda BiH i FBiH suoena je sa problemima razliite prirode.
Jedan dio tih problema nosi obiljeje stanja i uslova privreivanja u predratnom
periodu (problemi nepovoljne privredne strukture, nedostatak obrtnog
kapitala,tehnoloka zaostalost, devastiranost prirodnih resursa, ekoloki problemi).

U posleratnom periodu privreda se suoila sa dodatnim problemima meu kojima su
najznaajniji:
- velika ratna razaranja
- nepokrenutost kapaciteta u znaajnom dijelu industrije
- izgubljena trita
- pokidane poslovne veze
- problemi povratka i zbrinjavanja izbjeglih i raseljenih lica
- nedostatak domaeg i stranog investicionog kapitala
- velike razmjere sive ekonomije.

I pored oteanih uslova privreivanja privredna kretanja u FBiH, ali i cijeloj BiH, u
poslednjih nekoliko godina karakteriu: znaajan rast industrijske proizvodnje, porast
bruto domaeg proizvoda (BDP-a), prosjenih neto plata i stabilnost cijena.

Od prestanka rata Bosna i Hercegovina je ostvarila visoke stope rasta, to je uticalo
na rast bruto drutvenog proizvoda po stanovniku sa 900 KM u 1995. god. na 3.083
KM u 2003. god. Nakon veoma visokih stopa rasta u BiH u prvim poslijeratnim
godinama (75% u 1996. i 35% u 1997. god.), dolazi do pada stope rasta na 10% u
1999., 8,8% u 2003. god i na 6,8% u 2007. god. Razlozi ovako naglog pada su u
smanjenju meunarodne finansijske pomoi, slabim rezultatima ekonomskih reformi
(loa privatizacija).
Trite BiH je vrlo malo i nerazvijeno. Rat i posljedice rata uinile su ga u dobroj
mjeri neorganiziranim. Pored izgubljenih svjetskih trita, skoro da je izgubljeno i
trite bive Jugoslavije. Problem koji danas dominira na tritu FBiH jeste verc,
utaja poreza, carina, neadekvatna kontrola granica, neefikasna unutranja
kontrola, crno trite rada, korupcija i dr. to ima za posljedicu velike razmjere
53
sive ekonomije. Za trite, mada je roba veinom uvoznog porijekla, moe se rei
da je relativno dobro snabdjeveno. Istina, zbog pukotina na granici sa
susjedima, ulaz odnosno izlaz robe u i iz BiH nije pod potpunom kontrolom.

Glavni makroekonomski pokazatelj BDP (bruto drutveni poizvod) u FBiH u 2007.
godini iznosio je 13.735 mil.KM , dok je BDP po glavi stanovnika iznosio 5.900 KM i on
se razlikuje po kantonima.

Tabela: Bruto domai proizvod (BDP) po kantonima u 2007. godini
Naziv
Kantona
Broj
stanovnika
BDP-
u hilj KM

BDP-
po stanovniku
Unsko sanski 287.878 1.016.408 3.531
Posavski 41.187 171.004 4.152
Tuzlanski 496.830 2.170.167 4.368
Zeniko - dobojski 401.796 1.950.404 4.854
Bosansko - podrinjski 33.662 164.823 4.896
Srednjebosanski 256.339 1.043.878 4.072
Hercegovako neretvanski 227.473 1.510.876 6.642
Zapadno hercegovaki 82.095 398.322 4.852
Sarajevski 419.030 4.971.557 11.864
Hercegbosanski 82.069 337.800 4.116
U k u p n o 2.328.359 13.735.239 5.899
Izvor:Makroekonomski pokazatelji po kantonima i optinama, Federalni zavod za
programiranje i razvoj, Sarajevo, 2008.

Jedan od najveih problema sa kojim se suoava Federacija BiH, a i BiH u cjelini jeste
veliki stepen nazaposlenosti. U 2007. godini broj zaposlenih u FBiH iznosio je 413.676
lica, to je 53% u odnosu na aktivno stanovnitvo iz ega proizilazi da je stopa
nezaposlenosti iznosila 47%.

U strukturi zaposlenih preraivaka industrija zauzima vodee mjesto a zatim slijede
trgovina na veliko i malo i javna uprava na koje zajedno otpada oko polovina ukupnog
broja zaposlenih.

Tabela: Stepen nezaposlenosti po kantonima u 2007. godini
Naziv
Kantona
Broj
nezaposlenih
Broj
zaposlenih
Aktivno
stanovnitvo
Stepen
nezaposlen
u %
Unsko sanski 40.922 33.628 74.550 54,9
Posavski 6.832 5.286 12.118 56,4
Tuzlanski 90.840 80.222 171.062 53,1
Zeniko - dobojski 68.202 70.918 139.120 49,0
Bosansko - podrinjski 4.317 4.568 8.885 48,6
Srednjebosanski 41.221 36.291 77.512 53,2
Hercegovako neretvanski 30.838 40.655 71.493 43,1
Zapadno hercegovaki 9.738 12.673 22.411 43,5
Sarajevski 65.344 109.639 174.983 37,3
Hercegbosanski 9.316 9.213 18.529 50,3
U k u p n o 367.570 413.676 781.246 47,0
Izvor: Makroekonomski pokazatelji po kantonima i optinama, Federalni zavod za
programiranje i razvoj, Sarajevo, 2008.

54

Ako ovim podacima pridodamo podatak da je broj penzionera u FBiH u decembru iste
godine bio 325.784, onda je sasvim jasno da problem visoke nezaposlenosti nee biti
mogue rijeiti bez breg priliva direktnih stranih investicija, razvoja proizvodnih
djelatnosti kao i preusmjeravanja sive ekonomije u legalne kanale poslovanja.

Osnovni indikatori razvoja optine

Stanje privrede optine sagledae se analizom osnovnih ekonomskih pokazatelja, kao
to su: bruto drutveni proizvod, prihodi, zaposlenost i kapital i to za preduzea,
trgovinske radnje i ostala pravna lica koja su predala zavrne raune u 2007. godini.

Osnovni ekonomski pokazatelji razvijenosti optine Kalesija
R. br. Parametri
1. Bruto domai proizvod (BDP) 47.758.000
2. BDP po stanovniku 1.358
3. Ukupan prihod 139.084.194
4. Prihod po stanovniku 3.493
5. Ukupan kapital 57.431.901
6. Kapital po stanovniku 1.442
7. Prihod prema kapitalu (%) 242
8. Broj zaposlenih 2.627
9. Broj nezaposlenih 9.125
10. Broj stanovnika 39.820
11.
Stopa zaposlenosti (u odnosu na
ukupno stanovnitvo) 6,6
12.
Stopa zaposlenosti (u odnosu na
aktivno stanovnitvo) 22,4
13. Stopa nezaposlenosti 77,6

Naprijed navedeni pokazatelji ukazuju na izuzetnu nerazvijenost optine, naroito ako
se poredi sa okruenjem, odnosno Tuzlanskim kantonom. Npr. poredei stopu
nezaposlenosti na nivou optine koja iznosi 77,6% sa stopom nezaposlenosti optina
Tuzlanskog kantona u 2004. god., uoava se da optina Kalesija ima skoro najveu
stopu.

Ostvareni prihodi po jedinici kapitala uslovno govore o efikasnosti privrede optine
Kalesija, jer na nivou optine kapital u vrijednosti 1 konvertibilne marke oplodi 2,42
KM prihoda.

Stopa zaposlenosti ukupnog stanovnitva optine, kao jedan od osnovnih indikatora
opte razvijenosti, iznosi 6,6% i manja je za skoro 2,5 puta u odnosu na prosjenu
stopu BiH. Meutim, poredei podatke o broju zaposlenih i nezaposlenih koji ukupno
iznose 11.752 lica sa procjenjenim brojem aktivnih stanovnika (oko 40% ukupnog
stanovnitva) koji priblino iznosi 15.900 javlja se razlika oko 4.000 lica koji nisu
nigdje evidentirani, a pretpostavka je da je barem 3.000 ovih lica zaposleno u
neformalnom sektoru privrede (siva ekonomija) i u poljoprivredi. S druge strane,
pretpostavka je da oko jedne etvrtine lica prijavljenih Zavodu za zapoljavanje radi
"na crno". Iz ovoga proizilazi da je zaposlenost na podruju optine daleko vea od
registrovane i orijentaciono iznosi oko 5.500 lica.
55

Da je broj zaposlenih na podruju optine Kalesija znaajno vei od navedenog,
govori i injenica da u obzir nisu uzeti podaci o broju zaposlenih u drugim optinama
kao i broj radnika koji radi u inostranstvu jer je do tih podataka mogue doi jedino
putem popisa stanovnitva.

Meutim, svi naprijed navedeni podaci pokazuju izuzetnu nerazvijenost optine
Kalesija i neophodne su brojne i hitne ekonomske mjere koje e doprinijeti da
optina popravi svoju ekonomsku situaciju.

U slijedeoj tabeli su prikazani ekonomski pokazatelji po naseljima koji govore o
prostornoj distribuciji ekonomske aktivnosti na nivou optine.

Tabela: Osnovni ekonomski pokazatelji po naseljima u 2007.god.
12

Naselje Broj zaposlenihKapital Prihod
Brezik 15 342,973 4,705,518
Dubnica 49 1,646,261 3,027,195
Hrasno Donje 4 253,310 138,572
Jelovo Brdo 4 41,068 227,362
Kalesija Grad 902 39,371,925 80,796,451
Kalesija Gornja 2 4,465 26,229
Kikai 35 1,443,311 5,045,249
Memii 50 1,058,507 4,456,580
Miljanovci 59 683,536 7,912,985
Petrovice 5 4,127 112,495
Prnjavor 46 2,401,695 8,296,499
Rainci Donji 2 57,507 353,855
Rainci Gornji 64 629,471 13,424,553
Sarai 2 16,439 72,285
Seljublje 8 0 142,100
Staro Selo 1 19,968 202,636
Tojii 112 5,034,144 6,671,399
Vukovije Donje 31 4,004,643 2,931,912
Vukovije Gornje 14 418,551 522,898
Zukii 0 0 17,421
Ukupno 1,405 57,431,901 139,084,194


Osnovna odlika prostorne strukture privrede jeste njena teritorijalna
neravnomjernost, odnosno koncentracija u naseljima: Kalesija Grad, Tojii, Rainci
Gornji, Prnjavo i Miljanovci, to je uzrokovalo polarizaciju stanovnitva i razvoj drugih
djelatnosti. Ovaj prostor ostvaruje 79% ukupnih prihoda optine, zatim 75%
vrijednosti kapitala optine i zapoljava 76% ukupnog broja radnika u preduzeima
na nivou optine. Od ostalih naselja po svom privrednom znaaju izdvajaju se: Kikai,
Brezik i Memii.

12
Vrijednosti su obraunate za preduzea, trgovinske radnje i ostala pravna lica koja su predala zavrne
raune u 2007. godini.
56
Privredna struktura optine

Tabela: Broj i struktura zaposlenih po djelatnostima na nivou optine Kalesija u 2006.g.
Djelatnost Broj zaposlenih Struktura (u %)
Poljoprivreda 45 1,7
Preraivaka industrija 540 20,7
Proizvodnja elektrine
energije 44 1,7
Graevinarstvo 200 7,7
Trgovina 525 20,1
Ugostiteljstvo 44 1,7
Saobraaj 194 7,4
Finansijsko posredovanje 33 1,3
Nekretnine 110 4,2
Javna uprava i odbrana 247 9,5
Obrazovanje 434 16,6
Zdravstvo i socijalni rad 115 4,4
Ostalo 77 3,0
Ukupno 2.608 100


Tabela: Broj i struktura zaposlenih po sektorima u 2006.g.
Sektor Broj zaposlenih Struktura (%)
Primarni sektor 45 1,7
Sekundarni sektor 784 30,1
Tercijarni sektor 906 34,7
Kvartarni sektor 873 33,5
Ukupno
2.608 100


Posmatrano po djelatnostima vodeu ulogu u ostvarenoj zaposlenosti ima
preraivaka industrija sa 20,7% i trgovina sa 20,1% ukupno zaposlenih, a zatim
dolazi obrazovanje sa 16,6% i javna uprava i odbrana sa 9,5% zaposlenih.

Ukoliko posmatramo zaposlenost po sektorima uoava se skoro podjednako uee
sekundarnog, tercijarnog i kvartarnog sektora, s tim da preovladava usluni sektor
(tercijarni i kvartarni) sa preko 68% ukupno zaposlenih, to je na ovom nivou
razvijenosti izuzetno nepovoljna struktura, jer usluni sektor ne moe biti nosilac
razvoja optine.

Nosioci privrednog razvoja opine Kalesija su preduzea iz oblasti preraivake
industrije: Plastikal, Kartonaa, Unis-Tok i Kaleteks "Izazov", "Ahitrade",
"Prima namjetaj", "Milkos", "Umel montaa", "Kuvvet", "Binder", "Loviks", "Rile
promet".

U prijeratnom periodu najvei broj radnika je zapoljavalo preduzee Plastikal koje
se bavilo proizvodnjom plastinih ambalaa. Danas je preduzee privatizirano od
strane njemake kompanije Buscherhoff i dalje proizvodi specijalne ambalae za
izvoz. Ovo je ujedno primjer uspjene privatizacije i strane investicije na podruju
optine.
57
Preduzee za proizvodnju kartonske ambalae Kartonaa jedan je od lidera u ovoj
oblasti u BiH. Uporedo sa razvijanjem nove proizvodne linije preduzee je
moderniziralo dosadanje proizvodne procese te znaajan akcenat dalo na dizajn
amabalae ime je ostvarilo zapaene rezultate u plasmanu svojih proizvoda na
trita susjednih zemalja a naroito Hrvatske.
Sigurno mjesto meu dostavljaima automobilske industrije u svijetu osiguralo je
sebi preduzee za proizvodnju otkivaka i antivoznih naprava Unis-Tok. Naime,
poslednjih godina specijaliziralo se u proizvodnji srednjovolumenskih prstenova koji
su ugraeni u leajeve vozila poznatih svjetskih marki : DAF, MAN, Chrysler i drugih.
Trenutno zapoljava oko 80 radnika.

Dakle, namee se zakljuak da su nosioci razvoja preraivake industrije slijedee
djelatnosti: finalna obrada drveta, obrada metala i plastike, tekstilna industrija, te
proizvodnja kartonske i plastine ambalae.

Jedan od znaajnijih privrednih subjekata je bio poljoprivredni kombinat Sprea,
koji je raspolagao sa oko 4.000 ha poljoprivrednog zemljita i imao oko 2.000 muznih
krava. Danas ovaj kombinat praktino ne postoji, s obzirom da je u steajnom
postupku preuzet od strane drugih firmi.
Na podruju optine Kalesija je u posljednje vrijeme intenzivirana proizvodnja i
prodaja mlijeka putem otkupnih stanica do preraivakih pogona
13
.

U strukturi privrede optine poseban znaaj ima trgovina na malo i veliko, to se
ogleda u injenici da najvei broj pravnih lica obavlja trgovaku djelatnost i to u
2006. god. bilo ih je registrovano 104.

Prostorna organizacija privrede

Pod prostornom organizacijom privrede podrazumjeva se prostorni raspored
djelatnosti iz primarnog, sekundarnog i tercijarnog sektora privrede (proizvodno
poslovne djelatnosti) iskljuujui turizam i ugostiteljstvo, kao i poljoprivredne i
umarske objekte koji se ne mogu koristiti za potrebe sekundarnih i tercijarnih
djelatnosti. Prostorne jedinice privrede predstavljaju podruja vee povrine (iznad
0.5 ha) na kojima se nalaze privredni objekti namjenjeni proizvodnji i poslovanju. To
su prevashodno objekti i povrine vezani za industriju, graevinarstvo, skladitenje i
trgovinu.
Na osnovu povrine i broja privrednih subjekata prostorne jedinice privrede se djele
na:

Privredne pogone,
Proizvodno poslovne zone.
Od znaajnijih privrednih pogona na podruju optine izdvaja se pogon u Tojiima
povrine 8 ha. Planom je predvieno proirenje postojeeg pogona za oko jo 8 ha.

Na teritoriji optine Kalesija se izdvaja djelimino izgraena proizvodno - poslovna
zona u gradu Kalesija povrine 18 ha, proizvodno-poslovna zona u Kalesiji Gornjoj
povrine do 10 ha, i privredna zona vezana za poljoprivredu povrine oko 4.000 ha
(nekad u vlasnitvu poljoprivrednog kombinata Sprea, Memii, Tojii).

13
Podaci preuzeti iz Strategije razvoja zasnovana na potivanju ljudskih prava 2007-2015.g.
58

Ocjena privrednih aktivnosti sa stanovita uticaja na okoli

Jedan od osnovnih ciljeva privrednog razvoja optine Kalesija odnosi se na
usklaivanje privrednog razvoja optine sa zatitom ivotne sredine shodno
ekonomskoj moi privrede. S toga je neophodno dati ocjenu uticaja razliitih
privrednih aktivnosti na okoli.

U zavisnosti od uticaja na ivotnu sredinu industrijske grane se mogu svrstati na:
laku, srednju i teku industriju.

- Laka industrija

Industrijske grane koje ne utiu ili u maloj mjeri imaju uticaj na stvaranje: buke,
mirisa, vibracija, zasljepljujue svjetlosti ili drugih negativnih uticaja na okruenje.
Laka industrija ukljuuje slijedee djelatnosti:
- proizvodnja prehrambenih proizvoda,
- proizvodnja tekstilnih proizvoda,
- proizvodnja predmeta od koe,
- proizvodnja namjetaja,
- izdavaka djelatnost,
- proizvodnja raznovrsnih proizvoda: nakit, muziki instrumenti, sportski
predmeti, igrake itd.

- Srednja industrija

Industrijske grane koje imaju uticaj na stvaranje vee koliine buke, mirisa, vibracija,
svjetlosti ili drugih negativnih uticaja na okruenje. Srednja industrija ukljuuje
slijedee djelatnosti:
- metalopreraivaka industrija,
- proizvodnja tekstila,
- prerada drveta (proizvodnja rezane grae, graevinske stolarije, itd.),
- prerada koe,
- proizvodnja celuloze i proizvoda od papira,
- odreene grane hemijske industrije (proizvodnja lijekova),
- proizvodnja proizvoda od gume i proizvoda od plastinih masa,
- proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala (proizvodnja
stakla i proizvoda od stakla, keramikih proizvoda, proizvodnja
graevinskog materijala),
- proizvodnja maina i ureaja,
- proizvodnja elektrinih i optikih ureaja,
- proizvodnja saobraajnih sredstava,
- proizvodnja ili prerada sirovina i materijala.


- Teka industrija

Industrijske grane koje imaju veliki negativan uticaj na okruenje i potrebne su
posebne mjere za njihov rad i paljiv odabir lokacije (kompatibilan sa okruenjem).
Teka industrija obuhvata slijedee djelatnosti:
- proizvodnja i prerada sirovina i primarnih materijala,
59
- proizvodnja hemikalija, hemijskih proizvoda, vjetakih i sintetikih
vlakana,
- proizvodnja i prerada osnovnih metala (gvoe, elik, plemeniti metali,
aluminij, olovo, cink, itd.),
- proizvodnja koksa, derivata nafte i nuklearnog goriva,
- proizvodnja graevinskog materijala (cement, gips, itd.).


5. KARAKTERISTIKE RAZVOJA NASELJA SA AKCENTOM NA
POLICENTRINOM SISTEMU RAZVOJA KAO I ODNOS URBANO-
RURALNO


Naseljska struktura

Naselje predstavlja osnovni oblik ljudskog prisustva (egzistiranja) u prostoru. Rezultat
je ljudskog djelovanja i najupeatljiviji oblik ljudske transformacije prirodne sredine.

Na teritoriji optine Kalesija postoji 28 naesljenih mjesta, koji se kao takvi vode u
Federalnom zavodu za statistiku. Osim Kalesije Grada kao optinskog centra, veina
naseljenih mjesta su seoskog karaktera, a neka imaju znaaj sekundaranih centara,
odnosno polova razvoja optine, koje karakterie bolja komunalna opremljenost,
vea gustina izgraenosti, urbana fizionomska obiljeja.

Struktura naseljenih mjesta po broju stanovnika (na osnovu procjena 2008. godine)
je sledea:

Tabela: Struktura naseljenih mjesta po broju stanovnika
Kategorija Broj naselja Broj
stanovnika
Uee u %
Naselja do 100 stanovnika 2 126 0.30
Od 101 do 500 stanovnika 6 1867 4.51
Od 501 do 1000 stanovnika 4 3034 7.33
Od 1001 do 2000 stanovnika 4 6122 14.79
Preko 2000 stanovnika 11 30241 73.06
Ukupno 27
14
41390 100
*Izvor: Procjene Urbanistikog zavoda RS

Naselja su razvrstana u 5 veliinskih grupa. Najvei broj naseljenih mjesta pripada
kategoriji preko 2000 stanovnika (11 naselja), a samim tim i najvee procentualno
uee u ukupnom broju stanovnika na teitoriji optine, to je pozitivno za dalji
razvoj naseobinskog sistema.

14
Od 28 naseljenih mjesta u optini 27 su naseljeni, a dio naseljenog mjesta Osmaci koji je uao u
sastav optine Kalesija je ostao bez stanovnika
60
Analizom se moe uoiti da se stanovnitvo u optini skoncentrisalo u naseljima du
glavnih saobraajnica optine, i to uz:
magistralni put M-4 Doboj-Zvornik,
magistralni put M-18 Tuzla-Bjeljina,
regionalni put Mea-ivinice,
regionalni put Kalesija-Sapna i
nekoliko lokalnih puteva: Hrasno, Gojin, Vukovije, Jeginov Lug, Rainci,
Memii, Bulatovci, Seljublje i dr.

Osnovnu jedinicu u prostornoj organizaciji optine ini naseljeno mjesto. Mrea i
sistem naseljenih mjesta ine naseobinsku strukturu optine. Nastala je kao rezultat
djelovanja prirodnih, istorijskih, drutvenih, saobraajnih, privrednih i drugih faktora.
Koncept mree naselja temelji se na stanju na terenu i relevantnim kriterijumima kao
to su analiza i ocjene prostornog ureenja, dosadanjeg razvoja stanovnitva i
privrede (naroito od 2000. godine), izgraenih fondova, prirodnih vrijednosti.

Sistem naselja se moe definisati kao monocentrian zbog izrazite dominacije Kalesije
kao jedinog naselja gradskog karaktera, mada se u posljednje vrijeme uoava
nastojanje da se ubrza razvoj i drugih naselja u opini, ime se ine prvi koraci ka
prelasku na policentrian sistem naselja.

Osim grada Kalesija, koji kao opinski centar ima dominantnu ulogu javlja se jedan
broj naselja (Memii, Rainci Gornji, Vukovije Gornje, Tojii) iji razvoj i pozicija u
prostoru opine upuuju na zakljuak o postojanju novih urbanih centara u
hijerarhiji.

Usitnjenost postojee naseobinske strukture i njena rasprostranjenost po cijeloj
teritoriji opine upuuje na potrebu organizovanije mree naseljenih mjesta i
uspostavljanje sistema naselja na principu policentrinosti.

Za evidenciju zemljinog fonda i naina njegovog koritenja, teritorija se dijeli na
katastarske opine, a za potrebe statistike na statistike i popisne krugove.

Naseljena mjesta su organizovana po mjesnim zajednicama. Osnovna karakteristika
mjesne zajednice jeste njena veliina koja je definisana teritorijom i brojem
stanovnika. Na teritoriji optine Kalesija postoji 21 mjesna zajednica.















61
Tabela: Mjesne zajednice i njihova struktura u optini Kalesija
































MJESNE ZAJEDNICE NASELJENA MJESTA
POVRINA
U km
BROJ
STANOVNIKA
2008. g.
Jajii Jajii, Zolje 17.3 1318
Prnjavor Prnjavor 5.7 1060
Gojin Gojin, Jelovo Brdo 14.4 921
Memii
Memii, Zukii, Brezik,
Osmaci
15.5
2533
Bulatovci Bulatovci, Staro Selo 1.5 909
Kalesija Gornja Kalesija Gornja
7.8
1685
Dubnica Dubnica 22.1 2005
Tojii Tojii, Petrovice 12.6 6478
Vukovije Donje Vukovije Donje
9.5
3390
Vukovije Gornje Vukovije Gornje 8.3 2480
Kikai Kikai 6.2 2082
Rainci Gornji Rainci Gornji 3.7 3330
Rainci Donji Rainci Donji 16.2 1930
Miljanovci Miljanovci 4.9 2640
Kalesija Centar Kalesija Grad, Zelina
10.0
2752
Seljublje Seljublje 10.2 1330
Zates
Dio naseljenog mjesta
Rainci Gornji

430
Brda
Dio naseljenog mjesta
Kalesija Gornja

782
Jeginov Lug Jeginov Lug 10.6 85
Hrasno Donje
Hrasno Donje, Hrasno
Gornje
6.2 2402
Sarai - Lipovice Sarai, Lipovice 7.9 848
UKUPNO

OPINA

198


41390



Mjesne zajednice su razliitih demografskih veliina, od 85 do 6476 stanovnika, to
implicira da se nije vodilo dovoljno rauna o optimalnim populacionim veliinama.
Od ukupnog broja, ak 12 se identifikuju sa samim naseljenim mjestom.

Odnos urbanih i ruralnih naselja

Urbano podruje od ruralnog naseljenog mjesta razlikuje se po sadrajima drutvene
infrastrukture. Drutvena infrastruktura je vezni element tri osnovne funkcije naselja:
stanovanja, rada i rekreacije koja jednom naselju daje gradski karakter.

Urbano podruje Kalesije od ruralnog naselja se razlikuje po gustinama naseljenosti,
veliini parcele individualnog stambenog objekta.

U uem urbanom podruju grada Kalesije, veliina parcele individualnog stambenog
objekta je manja (300 m
2
500 m
2
) od veliine parcele u urbanom podruju (500 m
2

700 m
2
). Parcela individualnog stambenog objekta u ruralnim podrujima, kree se
62
od 500 m
2
1000 m
2
. Pomoni objekti (ostave, ljetnje kuhinje, upe) nisu dozvoljne
da se grade u uem urbanom podruju Kalesije.

Broj stanovnika optinskog centra i ostalog vangradskog podruja pokazuje da je
94% ukupnog stanovnitva opine naseljeno u vangradskom podruju, a samo 6%
od ukupnog stanovnitva u gradskom podruju opine.


Tabela: Stanovnitvo optinskog centra i ostalog vangradskog podruja


Broj stanovnika
Podruje optine
1991.
godina
Uee
u %
2008.
godina
Uee u %
Broj stanovnika optinskog centra 2208

6.35 2512

6.1

Broj staniovnika ostalog podruja
optine
32535 93.64 38878 93.9
Ukupan broj stanovnika optine 34743 100 41390 100.00

6. INFRASTRUKTURA

6.1. Saobraajna infrastruktura

Stanje saobraajno-transportnog sistema

Razvitak mree saobraajnica podrazumjeva skup aktivnosti koje se poduzimaju radi
odravanja i podizanja tehniko-tehnolokog nivoa ve izgraenih puteva te za
izgradnju novih. Ukupni razvoj mree javnih saobraajnica moe se posmatrati
objektiviziranjem ciljeva kroz planiranje i izgradnju novih puteva i redovno
odravanje i podizanje nivoa saobraajnog i tehnikog kvaliteta postojee mree
puteva (modernizacija i rekonstrukcija).

Na teritoriji optine Kalesija postoji infrastruktura za vie vidova saobraaja, drumski,
eljezniki i vazduni.

Najrazvijenija je mrea drumskih saobraajnica koju sainjavaju magistralni,
regionalni, lokalni i nekategorisani putevi.

Najznaajnije drumske saobraajnice koje prolaze kroz podruje optine Kalesija su
magistralni put M 18.1 i 2 Sarajevo - Tuzla Bijeljina i magistralni put M 4 Doboj
Zvornik, kao i regionalni putevi ivinice Mea i Kalesija - Sapna, koji pripadaju
dravnoj primarnoj putnoj mrei.

Kroz podruje optine prolazi 20,93 km magistralnih i 13,9 km regionalnih puteva.

Osnovu optinske putne mree ine lokalni putevi, koji povezuju naselja unutar
teritorije optine. U optini Kalesija ima 67 km lokalnih puteva. Pored njih u optini
postoji i vei broj nekategorisanih puteva.

63
Sve drumske saobraajnice su prikazane na odgovarajuem prilogu, a njihova
pozicija, naroito lokalne putne mree, je usaglaena sa predstavnicima Optinskih
organa.

Na teritoriji optine Kalesija postoje preduslovi za odvijanje eljeznikog saobraaja,
odnosno postoji izgraena eljeznika pruga u duini od 11,75 kilometara, a
eljezniki saobraaj se danas odvija samo za teretni saobraaj.

Postojei aerodrom Tuzla se najveim dijelom nalazi u neposrednoj blizini Kalesije,
tako da se moe rei da je teriorija optine opsluena i ovim vidom saobraaja.
Trenutno je iskorienost kapaciteta aerodroma veoma niska, a sam aerodrom svojim
poloajem i mogunostima ima potencijal za ostvarenje znatno veeg putnikog i
robnog saobraaja.


6.2. Elektroenergetska infrastruktura

Opinsko podruje Kalesija napaja se el. energijom preko dvije odnosno tri 35/10 kV
trafo-stanice koje su prikljuene na Elektroenergetski 110 kV sistem BiH u TS 110/35
kV Zvornik i TS 110/35 kV Oraje - Tuzla. Napojne TS 35/10 kV Kalesija i Tojii
nalaze se na opinskom podruju Kalesije a trea napojna TS 35/10 kV Poarnica
nalazi se na podruju Tuzle, a dvostrano su prikljuene na 35 kV dalekovod koji je
poloen izmeu napojnih TS 110/35 kV Zvornik i Oraje - Tuzla. Kroz opinsko
podruje Kalesija poloen je i 110 kV dalekovod koji je preko TS 110/35 Kv raje
Tuzla, i TS 110/35 kV Zvornik ukljuen u elektroenergetski sistem BiH. Glavne
napojne trafo stanice podruja Kalesije su TS 35/10 kV Kalesije i Tojsii koje se
nalaze u optinskom podruju Kalesije.

Iz navedenog moe se zakljuiti da se napajanje opinskog podruja bazira na
tronaponskom sistemu el. mree i to transformacija sa 110/35/10 kV i razvod do
distributivnih TS 10/04 kV sa 10 kV dalekovodima. Zbog nerijeenih imovinsko-
pravnih odnosa nije adekvatno rijeeno napajanja opine.

Distributivne napojne TS 10/04 kV su na vangradskom podruju jednostrano
prikljuene na dalekovodnu 10 kV mreu, dok su distributivne TS 10/04 kV na
gradskom podruju ukljuene u zatvorenu 10 kV kablovsku mreu. Jednostrano
napajanje distributivnih TS 10/04 kV preko relativno dugih i malog presjeka 10 kV
dalekovoda ne daje dovoljnu sigurnost u napajanju potroaa el. energijom.

Ostim toga, koridori nadzemnih 10, 35 i 110 kV dalekovoda zauzimaju relativno
velike povrine graevinskog zemljita, to se odraava na izgradnju objekata u
koridorima nadzemnih dalekovoda.

Jedan mali broj naselja (Hrasno, Seljublje, Sarai) napaja se el. energijom iz TS
35/10 kV Poarnica koja pripada distribuciji Tuzli. Kvalitet isporuke elektrine energije
je na niskom nivou jer se ista isporuuje preko dugog 35 kV dalekovoda i 35/10 kV
trafostanica.





64
Rezervno napajanje

Rezervno napajanje potroaa na opinskom podruju Kalesije rijeeno je duplim
napajanjem napojnih TS 35/10 kV iz dva neovisna izvora TS 110/35 kV Oraje - Tuzla
i TS 110/35 kV Zvornik i sigurnost obezbjeenja el. energije za podruje Kalesija ovisi
o sigurnosti 110 kV sistema BiH.

Broj potroaa

Potronja el. energije na opinskom podruju sastoji se uglavnom od potronje u
domainstvima, ostale potronje te potronje u industriji. Na opinskom podruju
postoje 8650 potroaa u kategoriji domainstava i potroaa u kategoriji ostale
potronje, kao i velepotronje kako je prikazano kroz tabelu.



Broj potroaa
R.br. Godina Opina
Kalesija
Velepotroai
Domainstv
a
Ostali
potroai
Ukupno
Indeks
1 2 3 4 5 6 7 8
1. 2003. Kalesija 6 8200 530 8736
2. 2004. Kalesija 6 8290 560 8856 1.0137
3. 2005. Kalesija 6 8385 587 8978 1.0137
4. 2006. Kalesija 5 8495 618 9118 1.0156
5. 2007. Kalesija 5 8580 643 9228 1.012
6. 2008. Kalesija 6 8695 665 9366 1.015
7. 2008. Poar-
nica
708 266 974

Iz navedene tabele da se uoiti da je broj potroaa u preglednom periodu 2003-
2008 rasta po stopi od 1,3 do 1,5%, tako da je ukupni broj potroaa iz 2003 godine
koji je iznosio 8736 potroaa porastao na ukupno 10340 potroaa.

Preuzeta i isporuena elektrina energija

S obzirom da se radi o relativno maloj opini i potronja elektrine energije nije
velika. Potronja se sastoji od velepotronje, ostale potronje i potronje u
domainstvima. Kako se podruje Kalesije napaja iz dvije TS 35/10 kV na podruju
Kalesije i jedne TS 35/10 kV Poarnica na podruju opine Tuzla to e se potronja
elektrine energije na podruju Kalesije prikazati kroz donje dvije tabele:


Tabela br: preuzete i prodane elektrine energije iz TS 35/10 kV Kalesija i TS 35/10 kV Tojii
Prodaja MWh
Vele-
potronja
Domai-
nstva
Ostala
potronja
R.br. Godina
Radna
jedinica
Nabavka
MWh
ukupno
%
ukupno
%
ukupno
% Ukupno
Gubici
MWh
%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
1. 2003. Kalesija 32757.19 2530.111 7,72 22693.09 69,30 3981.763 12,15 29204.96 3552.229 10,84
2. 2004. Kalesija 35481.7 3126.895 8,80 24109.63 67,95 4359.546 12,28 31596.07 3885.631 10,95
3. 2005. Kalesija 37930.643 3986.408 10,51 25608.64 67,51 4368.883 11,52 33963.93 3966.717 10,46
4. 2006. Kalesija 39644.262 4630.208 11,68 25956.52 65,47 4409.038 11,12 34995.76 4648.499 11,73
5. 2007. Kalesija 42633.06 6093.447 14,29 28022.39 65,73 4829.875 11,33 38945.71 3687.35 8,65
6. 2008. Kalesija 46501.282 7783.954 16,74 28092.05 60,41 5301.978 11,40 41177.98 5323.293 11,45
65


Tabela br: preuzete elektrine energije iz TS 35/10 kV Poornica
2004. 2005. 2006. 2007. 2008. Realizacija
elektrine
energije
kwh
1.533.153 1.806.813 1.701.587 1.871.067 1.797.627

Sumirajui ukupnu potronju na podruju opine Kalesija ostvarenu preko sve tri
napojne trafostanice TS 35/10 kV Kalesija, TS 35/10 kV Tojii, TS 35/10 kV
Poarnica koja se nalazi na podruju opine Tuzla, dolazi se do podatka da je u 2004.
godini iznosilo 33.129,223 Mwh, odnosno da je u 2008. godini iznosila 42.975,607
Mwh ili 4156 kwh/potroau.

S obzirom da se postojei potroai napojne preko napred navedenih TS 35/10 kV
ije je vrno optereenje je prelo 8,6 MW i da kapacitet 35 kV dalekovoda ne
zadovoljava , sazreli su uslovi da se razmilja o izgradnji 110/20(10) Kv trafostanice
na podruju opine Kalesija.

Koncepcija mree

Osnovna koncepcija snabdijevanja elektrinom energijom opinskog podruja
Kalesija je preko 35/10 kV trafostanica i napojnog 35 kV dalekovoda koji je poloen
od Tuzle do Zvornika, a prolazi kroz opinsko podruje i po principu ulaz-izlaz napoja
TS 35/10 kV Kalesija i TS 35/10 kV Tojii. S obzirom na malu prenosnu mo
napojnog 35 kV dalekovoda velike padove napona uslijed malih presjeka i velike
duine 12 kV, planskog razvoja opinskog podruja Kalesije namee se potreba
izgradnje 110/20/(10) kV trafostanice Kalesija, a sve u cilju obezbjeenja elektrine
energije kako za postojee tako i za planirane potroae. Postojei dalekovod graen
je na eljezno reetkastim stubovima sa vodiima relativno malog presjeka tako da
prenos vrnog optereenja od cca 10 Mw izaziva velike podove napona u vodiima
napojnog 35 kV dalekovoda. Ako se uzme u obzir velika duina moe se konstatovati
da je optereenje napojnih trafostanica TS 35/10 kV Kalesija i Tojii limitirano, to
govori da se u planskom dijelu ovog dokumenta mora razmiljati o izgradnji nove
transformatorske stanice veeg naponskog nivoa i vee snage, kao i prikljunog 110
kV dalekovoda.
Duina napojnog dalekovoda je relativno velika i nalazi se na granici rentabilnosti
prenosa energije. Kako se iz grafikog priloga vidi kroz opinsko podruje prolazi 110
kV dalekovod koji povezuje 110/35/10 kV Tuzla sa 110/35/10 kV Zvornik.

Srednjenaponska 10 kV mrea

Prema studiji energetskog sektora srednjenaponski 10 vodovi izgraeni su na
drvenim stubovima u prosjeku preko 70% ukupne duine dok ostatak ine betonski
oko 25% i vrlo malo cca 5% eljezno reetkasti stubovi.
Presjek vodica je na 10 kV dalekovodima uglavnom 25 mm oko 80% dok ostalih
20% otpada na presjeke vodica od 35 i 50 mm.
Srednje naponska 10 kV mrea Kalesija dijeli se na gradsku kablovsku i vangradsku
nadzemnu 10 kV mreu. Srednje naponska 10 kV mrea je relativno duga i sa
malom prenosnom moi. Gradska kablovska mrea i vei dio gradskih TS napaja se
jednostrano. U fazi pripreme je polaganje podzemnih kablova za duplo napajanje
distributivnih TS.
66
Na vangradskom podruju srednje naponska 10(20) kV mrea izvedena je kao
nadzemna i sve distributivne trafostanice napajne su uglavnom jednostrano, bez
mogunosti dvostranog napajanja. Jednostrano napajanje distributivnih trafo-stanica
i mali kapacitet prenosnih srednjenaponskih vodova, na van gradskom podruju ne
obezbjeuju dovoljnu sigurnost u isporuci elektrine energije potroaima, o emu se
mora povesti rauna kod planiranja prenosa elektrine energije u planskom
razdoblju, prostornog plana opine Kalesija.


NN mrea

Niskonaponska distributivna mrea na podruju opine Kalesija uglavnom je izvedena
kao nadzemna sa galim vodiima i u gradu sa SKS kablovima, koja je poloena
uglavnom na drvenim stubovima i k. nosaima. Jedan manji dio gradske mree
izveden je sa podzemnim NN kablovima. NN mrea izvedena je sa vodiima malog
presjeka graena u vrijeme ope elektrifikacije i kao takva je preoptereena i
amortizovana tako da je isporuka elektrine energije potroaima u pojedinim
dijelovima opine ograniena. NN mrea je relativno duga od 2,7 do 3 km po trafo
stanici.
U cilju poboljavanja uslova prenosa elektrine energije na vangradskom podruju
vri se stalna rekonstrukcija NN mree i zamjena galih vodia sa SKS vodiima veeg
presjeka. Da bi se obezbijedili bolji uslovi prenosa elektrine energije na
vangradskom podruju u planskom dijelu plana treba ui sa zamjenom cjelokupne
nadzemne mree samonosivim kablovima veeg presjeka.


Napojne 35/10 kV trafostanice

Kako je ve navedeno glavne napojne take opinskog podruja Kalesije su dvije
osnovne trafostanice 35/10 kV (Kalesija i Tojii) i TS 35/10 kV Poarnica koja napaja
5 sela koja se nalaze u opini Kalesija. Kapaciteti napojnih TS 35/10 Kv su limitizirani
to upuuje na razmiljanje o naputanju 35 kV naponskog sistema i uvoenje
110/20(10) kV napojnog odnosa u opini Kalesija.

Distributivne TS 10/04 kV

Distributivne trafostanice 10/04 kV (ukupno 101) raznih snaga rasporeene su na
podruju opine Kalesija i snabdijevaju elektrinom energijom 9.366 potroaa.
Obzirom na broj potroaa i razuenost napojne mree moe se konstatovati da je
broj trafostanica mali u odnosu na broj potroaa, o emu se mora povesti rauna u
planskom dijelu ovog dokumenta.


Javna rasvjeta

Javna rasvjeta izvedena je u gradu Kalesija i jo u nekim manjim naseljima. Ulina
rasvjeta u veem dijelu grada i prigradskih naselja ne zadovoljava vaee JKO
propise i JUS standarde, jer je osvijetljenost manja nego to propisi zahtijevaju. Osim
toga, javna rasvjeta izvedena je sa ivinim sijalicama pa je potronja el. Energije
znatno vea od svjetiljki sa natrijum sijalicama. U planskom dijelu ovog planskog
dokumenta potrebno je izvriti kategorizaciju gradskih ulica i prilagoavanje javne
rasvjete kategoriji ulica i puteva.
67
6.3. Telekomunikaciona infrastruktura

Potanski saobraaj

U oblasti komunikacija jedan od najvanijih je potansko-telefonsko-telegrafski
saobraaj koji direktno utie na razvoj republike, regije i optine.

Potanska mrea je ukupnost jedinica, objekata, postrojenja, aparata, zatim
potanskih i drugih transportnih sredstava i opreme meusobno povezanih u
jedinstvenu tehniku i tehnoloku cjelinu, koji su namijenjeni za prenos potanskih
poiljaka i vrenje potanskih usluga na cijeloj teritoriji ili dijelovima zemlje kao u
meunarodnom saobraaju.

Danas se potansko-telefonsko-telegrafski saobraaj dijeli na:

potanski koji obuhvata prijem, obradu i distribuciju potanskih poiljki i
telefonsko-telegrafski saobraaj, koji se bavi prenosom govornih signala,
odnosno prijemom i otpremom pisanih saoptenja.

U cilju rentabilnijeg poslovanja broj potanskih jedinica se ne bi poveavao, dok bi se
broj alterskih mjesta mijenjao u zavisnosti od poveanja broja usluga.
Primjena novih tehnologija zahtjevae modernizaciju svih alterskih terminala i
njihovo uvezivanje u automatsku obradu podataka.

Po hijerahiji Usluna jedinica pota Kalesija pripada Centru pota Tuzla, koji vri
koncentraciju, difuziju, preradu i prijevoz potanskih poiljaka. Centar pota Tuzla je
u svim uslunim jedinicama izvrio automatizaciju alterskog novanog poslovanja, a
uskoro se oekuje i automatizacija pismonosno-paketskih altera. Potansku mreu
optine Kalesija ini Usluna jedinica Kalesija, te potanske izvrne jedinice Tojii i
G.Rajinci.
Telekomunikacije

Sistem veza, RTV mrea i TT

Razvoj komunikacionih sistema je osnova ukupnom opteprivrednom i drutvenom
razvoju svake zemlje i regije. Telekomunikacije su nezaobilazna privredna grana koja
danas manje, vie u svim zemljama slui kao mjerilo ukupne privredne razvijenosti
zemlje. Osnova uspjenog razvoja drutva i ekonomije su razvijene telekomunikacije.

Ocjena razvoja telekomunikacija u drutvu donosi se na osnovu podataka o krienju
skupa mrea, sistema i ureenja za pristup korisnika telekomunikacionim servisima
kao to su: fiksna telefonija, mobilna telefonija, sistemi kablovske televizije,
zastupljenost PC raunara, Interneta i td.).

Telekomunikacije se izrazito dinamino razvijaju i mijenjaju, a primjenu nalaze skoro
u svim sferama ivota.
Karakter telekomunikacija se ne moe sagledavati samo na osnovu jednog stanja,
ve na osnovu analiza u duem vremenskom periodu (najmanje dvije do deset
godina).

68
Telekomunikacijski promet ima relativno mali uticaj na prostor. U poreenju sa bilo
kojim prometom, u relativno kratkom vremenu okolni prostor se sanira, pogotovo
ako se koriste rjeenja polaganja kabla pod zemlju i beine komunikacije.

Telekomunikacionu mreu ine podzemni i nadzemni kablovi, komutacioni sistemi,
radio relejni linkovi, bazne stanice i sve to utie na rad telekomunikacionih sitema.

BH Telecom d.d. Sarajevo je organizovano kao dioniarsko drutvo koje samostalno
obavlja svoju djelatnost u cilju stvaranja dobiti na BH tritu. Dioniarsko drutvo je
nastalo na osnovu Odluke Vlade Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine
FBIH broj 66/03).
Telefonska mrea predmetnog obuhvata u gradskom urbanom dijelu svedena je na
automatsku telefonsku centralu ( ATC ) KALESIJA lociranu u zgradi pote.

U irem podruju koji obuhvata prostorni plan telefonska mrea je svedena u
izdvojene pretplatnike stepene RSS - ove u naseljima: Miljanovci , Kalesija,
G.Hrasno, Memii, Jajii, Tojii, G.Rainci, Vukovije D., D.Rainci i Jelovo Brdo.
Svi RSS-ovi su optikim kablom spojeni sa glavnom ATC u Kalesiji i preko optikih
kablova i sistema za prenos su ukljueni u meumjesni i meunarodni saobraaj.


Pregled kapaciteta na komutacijama optine Kalesija u momentu izrade predmetnog
plana dat je u tabeli T-1.


Tabela:T-1

Mjesto Instalisani
kapacitet
(RSS/ASM)
Ukljuenih
korisnika-brojeva
Slobodnih
brojeva
Miljanovci 600 514 86
Kalesija 2 176 1 582 594
G.Hrasno 896 731 165
Memii 768 628 140
Jajii 256 113 143
Tojii 2 304 1 926 378
G.Rainci 1152 975 177
Vukovije G. 896 757 139
D.Rainci 640 431 209
Jelovo Brdo 256 177

79
UKUPNO: 9 944 7 834 2 110
69
Na podruju koje obuhvata predmetni prostorni plan, u momentu izrade plana,
instalisani su kapaciteti od oko 9 944 telefonska broja.
Takoe je na podruju Kalesije koji obuhvata Prostorni plan izvrena zatita
saobraaja povezivanjem telefonskih centrala u lokalne optike petlje prstene.

Skoro na itavom podruju su stvorene mogunosti koritenja ISDN (Integrated
Services Digital Network), tako da je u momentu pravljenja ovog elaborata aktivno
dosta brojeva ISDN VA pristupa kao i jedan broj ISDN PRA pristupa.
Od navedenog broja instalisanih telefonskih brojeva trenutno je aktivno (u funkciji je)
oko 7 834 pretplatnika.
Na podruju optine Kalesija, gdje nije izgraena telefonska mrea, instalisano je i u
funkciji su CLL prikljuci. Naime, radi se o pretplatnicima koji su preko baznih
stanica mobilne telefonije uvezani u TT mreu - sistem CLL (Celular Local Loop).
Ukupna telefonska mrea predmetnog obuhvata je mjeovita tj, izvedena je
podzemnim i vazdunim putem.
Zahvaljujui velikim investicionim programima, u poslednjih par godina, na urbanom
podruju je izgraena nova i rekonstruisana stara telefonska mrea (TT kanalizacija
je izgraena u urbanom dijelu Kalesije u duini od oko 537 metara) tako da, u
momentu izrade predmetnog plana, procenat podzemnih instalacija iznosi oko 80 %.
U skladu, prvenstveno, sa materijalnim mogunostima, na podruju optine je
prilino usklaena dokumentacija i izgradnja infrastrukture iz oblasti
telekomunikacija.

Za novoizgraenu TT mreu, optike spojne puteve, kao i za svu ranije izvedenu
infrastrukturu iz oblasti telekomunikacija, uraen je katastar podzemnih instalacija
(mree).

to se tie mree javnih mobilnih veza stanje je sljedee:

Usluge mobilne telefonije na obuhvatu Prostornog Plana Kalesije vre tri operatera:

m:tel,
BH TELEKOM
HRVATSKE TELEKOMUNIKACIJE.

Pokrivanje signalom mobilne telefonije - komunikacije se obavljaju preko baznih
stanica BS Patkovo brdo, BS Vukovine, BS Zates i BS Bandijerka postavljenih na
lokacijama koje su odredile strune ekipe radioplanera. U planu je postavljanje
baznih stanica BS Banj brdo i BS Kikai.

Konfiguraciju baznih stanica, uglavnom, ine kontejneri za smjetaj
telekomunikacione opreme i antenski stub. To su, najee, objekti privremenog
karaktera, a njihova mikro lokacija i poloaj je u direktnoj zavisnosti od rasporeda
graevinskih objekata.

Ove bazne stanice uvezane su linkovskim sistemima prenosa preko RR ureaja
veeg kapaciteta uz koritenje optikih spojnih puteva.
Meutim, i dalje se moe smatrati da je predmetni obuhvat nedovoljno pokriven
signalom mobilne telefonije.

70
Radio i TV program, na podruju optine Kalesija, realizuje se putem tri
ravnopravna emitera u okviru Javnog servisa Bosne i Hercegovine i jedne lokalne
radio stanice.
Signali ovih radio i TV kua ne pokrivaju samo optinsko podruje, nego i teritoriju
ireg okruenja.
Pokrivenost signalom mobilne telefonije i TV mree slaba je u zapadnom i
sjeverozapadnom dijelu optine Kalesija.

6.4. Termoenergetska infrastruktura

U prostoru, koji je obuhvaen Prostornim planom optine Kalesija, ne postoji
izgraen infrastrukturni sistem za daljinsko snabdijevanje objekata toplotnom
energijom osim u uem jezgru grada Kalesije. Vei broj zgrada u gradskom podruju
ima rijeeno grijanje, koje obezbjeuje JPDD Komunalac i DOO Kuvvet Kalesija.

Ostali postojei objekti u obuhvatu ovog plana imaju vlastite ureaje za grijanje, i to
uglavnom pei za lokalno zagrijavanje prostorija i individualne kotlovnice.


6.5. Hidrotehnika infrastruktura

Vodovod i kanalizacija
Jedan od osnovnih uslova razvoja nekog podruja jeste snabdijevanje vodom za pie
za potrebe stanovnitva i tehnolokom vodom za potrebe industrije.

Za potrebe naselja Kalesija prvobitno je bio kaptiran izvor Lameii (u slivu potoka
Kalesica, minimalnog kapaciteta 1.0 l/s), koji je vremenom naputen (izvorite nije
bilo adekavatno zatieno formiranjem zona zatite u njegovom zaleu, pa je dolazilo
do njegovog zamuenja). Sa ovog izvora (preko rezervoara zapremine 20.0 m
3
) due
vremena snabdijevan je najui centar naselja Kalesija. Potrebe naselja za vodom su
vremenom rasle i prevazile mogunost kaptiranog izvorita Lameii.

Pristupilo se izgradnji novog vodovoda (1973. godine), duine preko 12.0 km,
prenika 150 mm, sa pumpnom stanicom i rezervoarom (2x250 m
3
). Za potrebe
novog vodovoda kaptiran je izvor Studenac (udaljenog oko 11,0 km od naselja) u
slivu rijeke Paprae. Vremenom se pokazalo da je izdanost izvorita daleko manja
od pretpostavljane (nedovoljna istraenost izvora) i da u minimumu iznosi oko 3.0
l/s.
1986. godine pristupilo se ukljuivanju u sistem jednog od dva izvora Zolje, kao i
jo dva izvora u neposrednoj blizini. Na ovaj nain je gravitaciono dovedena nova
koliina vode u postojei neiskoriteni rezervoar 2x250 m
3
ime su uslovi
vodosnabdijevanja naselja Kalesija znatno popravljeni.

U toku ratnih dejstava izvorite Studenac stavljeno je van funkcije, kao i neka
lokalna izvorita. Potpisivanjem Dejtonskog sporazuma izvorite Studenac je pripalo
Republici Srpskoj Optina Osmaci. Time su gradu Kalesiji ostala na raspolaganju
samo lokalna izvorita, ija izdanost ni priblino nije mogla zadovoljiti iskazane
potrebe.
Ovakva alarmantna situacija u snabdijevanju vodom navedenog podruja, uslovila je
pokretanje aktivnosti na sagledavanju mogunosti obezbjeenja potrebnih koliina
pitke vode za grad Kalesija.
71

1997. godine uraen je Glavni projekat snabdijevanja vodom naselja Kalesija, u
okviru kojega je, kao izvorite, predvieno koritenje podzemnih voda Sprekog polja
na lokalitetu ''Kruik'' (oko 300 m od rijeke Spree). Sistem je dimenzioniran na
perspektivne potrebe za vodom procijenjene u 2020. godini.

Tokom 1999. godine dolo je do realizacije I faze Glavnog projekta snabdijevanja
vodom naselja Kalesija, donatorskim sredstvima Norveke vlade, u okviru koje su
izvedeni sljedei objekti:
- tri buena bunara, dubine 16 35 m, ukupnog kapaciteta cca 35 l/sek, na
lokalitetu ''Kruik'',
- potisni cjevovod: bunari pumpna stanica ''Kruik'',
- pumpna stanica ''Kruik'', kapaciteta 28,5 l/s
- potisni cjevovod: pumpna stanica ''Kruik'' - rezervoar ''Mea'',
- rezervoar ''Mea'',
- gravitacioni cjevovod: rezervoar ''Mea'' - postojei rezervoar ''Kalesija''.
Ispitivanja kvaliteta zahvaene vode sa izvorita ''Kruik'' ukazuju da voda ne
zadovoljava uslove iz Pravilnika o higijenskoj ispravnosti vode za pie, te je potrebno
obezbijediti njeno kondicioniranje, mada se voda trenutno alje u gradsku vodovodnu
mreu, samo uz dezinfekciju hlorom.

Uslugama vodosnabdijevanja tehnikom vodom je obuhvaeno ire gradsko
podruije, kao i dijelovi mjesnih zajednica Tojii, Kikai, Donji i Gornji Rainci, Gornja
Kalesija, Prnjavor i Dio Dubnice.

U cilju zatite izvorita ''Kruik'' od zagaivanja i drugih uticaja, koji mogu nepovoljno
da djeluju na kvalitet i izdanost izvorita, utvrene su zone sanitarne zatite,
definisana veliina i granice zatitnih zona, kao i propisane mjere za njihovo
odravanje.

Odlukom Opinskog vijea Kalesija definisane su tri zatitne zone:
- prva (ua) zatitna zona izvorita vode ''Kruik'' obuhvata prostor oko svakog
bunara, koji je dimenzija 14,0 x 17,0 m, ograen metalnom ogradom
- druga zatitna zona obuhvata prodruije koje je ogranieno linijama ili
karakteristinim terenskim elementima i to vodotocima: Gribaja, Sprea i Otoka
Gribaja, a zavrava se kanalom za odvodnju povrinskih voda.
- trea zatitna zona obuhvata prodruije koje je ogranieno granicama slivnog
podruija rijeke Spree i njenih pritoka do izvorisne zone. Unutar granica tree
zatitne zone nelaze se mjesne zajednice: Bulatovci, Memii, Kalesija Gornja, Kalesija
Centar, Prnjavor, Miljanovci, Rainci Donji, Rainci Gornji, Tojii, Kikai, Seljublje,
Hrasno Donje, Vukovije Gornje i druga manja naseljena mjesta.

Na zemljitu ue zatitne zone izvorita mogu postojati rezervoari, pumpne stanice,
pogonske zgrade, trafo stanice, prilazni i unutranji putevi i drugi objekti za rad
objekata za snabdijevanje vodom.
U prvoj i drugoj zatitnoj zoni izvorita zabranjeno je:
1. Izgraivati nove ili rekonstruisati postojee objekte i izvoenje drugih radova
(vaenje pijeska, ljunka, kamena i drugih materijala), kao i korienje
zemljita na nain kojim se ugroavaju prirodne vrijednosti i reim povrinskih
i podzemnih voda,
2. Dranje stoke, pernate ivine i kunia, kao i ispaa stoke,
72
3. Bez pratnje organa policije i sanitarne i komunalne inspekcije transportovati
tenosti koje su po svom sastavu opasne za zagaivanje vode za pie,
4. Isputanje i prosipanje ulja, kiseline i drugih tetnih i opasnih materija,
5. Izgradnja kanala ili polaganje kanalskih vodova za odvoenje otpadnih voda,
6. Pranje motornih vozila,
7. Deponovanje i istresanje otpadnih materija.
Na podruju tree zatitne zone zabranjeno je:
1. Vrenje eksploatacije ljunka i pijeska i bavljenje drugim djelatnostima koje bi
mogle nepovoljno uticati na reim tekuih i podzemnih voda ( deponovanje i
istresanje otpadnih materija i dr.)
2. Graenje skladita za smjetaj nafte i njenih derivata i drugih materija koje bi
mogle uticati na reim voda,
3. Isputanje i prosipanje ulja, kiselina i drugih tetnih opasnih materija,
4. Transportovanje tenosti koje su po svom sastavu opasne za podzemne vode
(kiseline, otrovi i dr.) bez odobrenja i pratnje organa policije.

Na podruju tree zastitne zone dozvoljeno je stanovanje u urbanizovanim naseljima,
graenje sportskih i rekreativnih objekata, bavljenje poljoprivredom djelatnou uz
upotrebu ubriva itd.

U I fazi izgradnje tehniki je predviena mogunost prikljuenja sistema na
Postrojenje za pripremu pitke vode, te rezervisan prostor za njegovu izgradnju.
Prema Idejnom projektu postrojenja za tretman voda sa izvorita ''Kruik'' u opini
Kalesija, uraenom od strane ''ES Hydrotechnics'', Sarajevo 2003. godine,
projektovano je postrojenje kapaciteta 30 l/s pitke vode.
''Kritini'' pokazatelji kvaliteta sirove vode u odnosu na kvalitet zahtijevan Pravilnikom
o higijenskoj ispravnosti vode za pie (''Slubeni list SFRJ'', br:33/87), su: Mn, Fe,
amonijak (N), nitriti (N), elektrovodljivost i bakterioloko zagaenje.

Na osnovu Idejnog projekta postrojenja, kao i izvrenih dodatnih istranih radova,
predviena je sljedea shema pripreme pitke vode:
- aeracija,
- retenzija sa dinamikim bistrenjem vode,
- filtriranje (pjeani filteri),
- dezinfekcija vode sa hlordioksidom.

Uporedo sa razvojem vodosnabdijevanja ueg centra naselja Kalesija na teritoriji
Opine intenzivno se razvijala mrea individualnih ( lokalnih ) vodovoda. Zajednika
karakteristika razvoja vodovodne mree na podruiju optine Kalesija je
neusklaenost pripreme, izgradnje i koritenja, neistraenost izvorita i njihovo
neracionalno koritenje (zahvatanje), neorganizovana kontrola kvaliteta i odravanja,
kao i slabe mjere zatite izvorita i vodovoda.






73
Tabela: Pregled vodovoda po mjesnim zajednicama
Mjesna
zajednica
Naziv vodovoda
Kapacitet
vodovoda
m
3

Broj
domainstava
koja koriste
vodu
Grabovac 20 10
Grabovac ''Baica'' 15 10
Javni bunar - kola 0 0
Kundakovii 10 10
Sakici 15 8
K
i
k
a

i

Vodovod ''Grab'' G.Kikai 15 15
ifluk 18 45
Puljkov Do''Hadii'' 12 12
Puljkov Do-Mujkanovii 8 11
'Ravan'' Selimovii 1 6
S
e
l
j
u
b
l
j
e

Vodovod centar Seljublje 32 200
Horozovina-Milkunii 30 11
Horozovina-Selmanovii 72 36
Parai-Horozovina 30 102
Vodovod Brdo 15 10
Vodovod Hrasno G. 32 160
H
r
a
s
n
o

D
o
n
j
e

Vodovod Hrasno D. 26 120
Bunar 2, Dedajii 2 15
Bunar1, Dedajii 3 15
Javni bunar -Aii 4 25
Javni bunar -Babajii 3 10
Javni bunar-Kovaevii, toak 5 30
Javni bunar-Petrovice , njive 3 20
Javni bunar-Petrovice bukvik 3 20
Javni bunar-Petrovice vrbak 3 20
T
o
j

i

Meda-Gutici I 5 20
Bunar Osnovna kola Vukovije 10 500
Javna esma Alii 0 0
Javni bunar ive 8 40
Javni bunar Pista 0 0
V
u
k
o
v
i
j
e


G
o
r
n
j
e

Javni bunar Prela 7 120
Bunar podrucna kola Vukovije d 10 0
V
u
k
o
v
i
j
e


D
o
n
j
e

Javni bunar Bara 0 500
74
J
e
g
i
n
o
v


L
u
g






Z
a
t
e
s


Hadici-Meici 36 70
Lipovice centar 24 72
Lipovice -Husii 20 20
Meici-Pilavdii 30 70
Mekovii 40 100
Pjanii 36 100
Pjanii-ehii 36 70
R
a
i
n
c
i


G
o
r
n
j
i

Sarai 30 20
Javni bunar-Herii 0 40
R
a
i
n
c
i


D
o
n
j
i

Puzii 0 86
Dolovi 0 8
Jelasi 0 150
Stubo 0 85
Vodovod Dolina-Miljanovi 0 7
Vodovod Gaj 0 15
Vodovod Hamzici 0 165
Vodovod Prevale-ivii 0 15
M
i
l
j
a
n
o
v

i

Vodovod Subani 0 12
Javna esma Mahmutovii 0 0
Jovovia esma 10 12
Savina esma-Dubnica 35 61
Vodovod Simii 8 7
Vodovod Smajlovii 12 8
Vodovod Zulii 10 7
D
u
b
n
i
c
a

Vrelo 20 5
P
r
n
j
a
v
o
r


K
a
l
e
s
i
j
a


C
e
n
t
a
r

Mjesni vodovod 20 400
K
a
l
e
s
i
j
a


G
o
r
n
j
a

Mjesni vodovod Kalesija Gornja 60 450
75
Muratovii -Bukvii 12 11
Muratovii I 4 6
Muratovii II 10 10
M
e
m
i

i
Mehmedovii



8 30
Javna esma ermetovici 0 0
Javni bunar Buban 0 0
Javni bunar Bugijevac 0 0
Javni bunar Toak 0 0 G
o
j

i
n

Vodovod Gojin 60 190
B
u
l
a
t
o
v
c
i

Mjesni vodovod Bulatovci 9 138
Javna esma Hrvaii 0 0
Javna esma Jahii 0 60
javna esma Krievci 0 60
Vodovod Brda 88 150
B
r
d
a

Vodovod Hrvaii 70 50
J
a
j
i

i

Vodovod Jajii 70 200
J
P
'
'
V
I
K
'
'


K
a
l
e
s
i
j
a

Vodovod Kalesija i okolna naselja 500 3450

Vodovodna mrea je stara i dotrajala to za posljedicu ima velika rasipanja i gubitke
vode. Gubici vode u 2006. godini iznosili su 43 %.

Otpadne vode

Otpadne vode na podruiju optine Kalesija vezane su za dispoziciju naselja i
industrije. One obuhvataju fekalne, oborinske i industrijske otpadne vode.
Osim naselja Kalesija izgraenu javnu kanalizacionu mreu imaju jo dijelovi Tojia,
Memia, Mahmutovia, Lipovice, Gornjeg i Donjeg Hrasna, Mahmutovia i Prnjavora.
Ova kanalizacija je izgradjena vlastitim sredstvima stanovnika pobrojenaih naselja.

Postojei kanalizacioni sistem Opine Kalesija je mjeovitog tipa, tj. jedinstven
kanalizacioni sistem za fekalne, oborinske i industrijske otpadne vode. Kanalizacioni
sistem se sastoji od glavnog kolektora profila 500 mm i ogranaka (sekundarnih
76
kolektora) sa prikljucima, ukupne duine oko 4.0 km. Profili primarnog (glavnog)
kolektora su neodgovarajui, pa uputanjem oborinskih voda dolazi do pojave
zapuenja (preoptereenja). Zbog nedostataka u kanalizacionoj mrei dolazi do
izlijevanja fekalija, posebno u djelu dvorita Srednje kole u Kalesiji, to moe dovesti
do pojave zaraznih bolesti. Prihvat otpadnih voda se vri u prijemnik (septika jama),
koja se nalizi u neposrednoj blizini rijeke Spree. Zbog preoptereenosti mree
prijemnik ne zadovoljava potrebe, te se otpadne vode nepreiene isputaju u rijeku
Spreu. Procjena je da je na ovaj sistem prikljueno manje od 5.0 % domainstava.
U seoskim i prigradskim naseljima znatan je broj kanala fekalnog sadraja
(kanalizacija se iz kua direktno ulijeva u putne kanale), koji ugroavaju ljude, floru i
faunu. Industrijeske otpadne vode se takoe kroz centralnu kanalizacionu mreu i
septiku jamu isputaju u rijeku Spreu. Trenutno na podruiju Optine od veih
potencijalnih zagaivaa samo Fabrika Tok (Tvornica odbojno-vlanih naprava) ima
separatni sistem kanalizacije i postrojenja za predtretman (neutralizaciju i
ultrafiltraciju) tehnolokih otpadnih voda, koje se nakon tretmana uputaju u javnu
kanalizaciju. Kina kanalizacija ima svoj poseban izliv 200 m nizvodno od tvornice u
Polju.

Zatita voda i zatita od voda

Za vrijeme velikih voda rijeke Spree dolazi do plavljenja okolnog terena. Na
grafikom prilogu data je linija plavljenja stogodinjih voda, gdje se vidi da je veliki
dio poljoprivrednih povrina pod vodom. Vano je istai da je postojee izvorite
''Kruik'' takoe u zoni plavljenja velikih voda to predstavlja problem zbog
mogunosti naruavanja kvaliteta vode.

Veliki problem predstavlja to to se oneiene vode iz naseljenih mjesta uputaju u
vodotoke bez preiavanja i time se znatno naruava kvalitet vode u njima (
potencijalni izvor zaraze, sanitarnih i higijenskih problema).

Za vrijeme obilnih padavina javljaju se bujini vodotoci ( povremeni karakter ) koji
erodiraju, i podlokavaju teren, noseci znatne koliine nanosa koji se taloi na donjim
dijelovima toka gdje snaga vodotoka slabi.


7. JAVNE SLUBE I DRUGE DRUTVENE DJELATNOSTI

Pod pojmom drutvena infrastruktura, podrazumijevaju se objekti i sadraji
tercijarnog sektora i to trgovine, ugostiteljstva i zanatstva, te objekti i sadraji
drutvenih djelatnosti kolstva, zdravstva, kulture, sporta, socijalne i djeije zatite,
javne uprave i administracije i sl.

Analize stanja i dosadanjeg razvoja drutvenih djelatnosti, opskrbljenosti
stanovnitva optine objektima i funkcijama iz oblasti drutvenog standarda, kao i
opte stanje razvijenosti, ostvarena je prevashodno koritenjem podataka koji su
obezbjeeni u strunim slubama optine i drugim organima, snimanjima na terenu,
kao i podaci dati u "Strategiji razvoja opine Kalesija do 2007-2015. godine".

Javne slube i druge drutvene djelatnosti obuhvataju sledee:
1. Obrazovanje i nauka
2. Kultura
3. Zdravstvo
77
4. Socijalno staranje
5. Sport
6. Ostale drutrvene djelatnosti (uprava, finansije i sline djelatnosti)


Najvei broj sadraja i objekata drutvene infrastrukture koncetrisan je u gradskom
podruju. U vangradskom podruju optine javljaju se, uglavnom, objekti
snabdijevanja, osnovnog obrazovanja, zdravstva, kulture, fizike kulture, vjerski
objekti i objekti za razvoj sporta.

7.1. Obrazovanje

Obrazovanje predstavlja jednu od najvanijih drutvenih kategorija, te mu je
neophodno posvetiti posebnu panju kako na dravnom tako i na lokalnom nivou.

Predkolsko vaspitanje

Djeija zatita se odnosi na drutvenu brigu za svu djecu od 6 mjeseci do 6 godina,
bez obzira na njihove psihofizike karakteristike i uslove pod kojima ive. Pored
zdravstvene zatite i obrazovanja, najvaniji oblik djeije zatite se odnosi na
obezbjeenje uslova za dnevni smjetaj djece zaposlenih roditelja u jaslice i
obdanita. Djeije obdanite na podruju optine ne postoji.

Osnovno obrazovanje

Na podruju optine Kalesija djeluje pet centralnih osnovnih kola sa etrnaest
podrunih kola.


Tabela: Pregled obrazovnih ustanova
Br. Ime kole i lokacija Podrune kole (u okviru O) i
lokacija
Br. aka
1. O "Rainci Gornji"
P "Rainci Gornji" Rrainci Donji
P "Lipovice" Lipovice

841
2. O "Kalesija"
P "Miljanovci" Miljanovci
P "Jajii" Jajii
P "Gojin" Gojon
P "G. Kalesija" Kalesija Gornja
P "Dubnica" - Dubnica


1158


3. O "Vukovije"
P "Vukovije Gornje" Vukovije G.
P "Vukovije Donje" Vukovije D.

718
4. O "Tojii"
P "Kikai" Kikai
P "Hrasno Donje" Hrasno D.
P "Hrasno Gornje" Hrasno G.
P "Seljublje" Seljublje
P "Jrginov Lug" Jeginov Lug
15



973


5. O "Memii"
P "Zukii" Zukii 526


15
Objekat kole se obnavlja, dok se sadanja nastava odvija u neuslovnim uvjetima
78
Osnovno obrazovanje pohaa ukupno 4216 uenika.
16


U svim devetogodinjim kolama uvedena je inkluzivna nastava za djecu ometenu u
razvoju, u saradnji sa Defektolokim fakultetom iz Tuzle. Ova djeca dalje svoje
srednje obrazovanje nastavljaju u Specijalnoj koli "Kosta Popov" u Tuzli, uz koju
postoji i dom za smjetaj djece.

Srednje obrazovanje

Za potrebe srednjekolskog obrazovanja na podruju optine egzistira Mjeovita
srednja kola Klaesija , i to Gimnazija, Srednja tehnika kola i Srednja struna kola.

Srednja tehnika kola obrazije uenike za 4 razliita zanimanja, u koima se stie
obrazovanje etvrtog stepena, i to:
Mainski tehniar
Veterinarski tehniar
Poljoprivredni tehniar
Ekonomski tehniar


Srednja struna kola obrazuje uenike za sledea zanimanja:
Pekari
Trgovci
Zavarivai
Bravari
Zidar-keramiar
Instalater centralnog grijanja
Plinski vodoinstalater
Automehaniar

U Srednjoj strunoj koli uenici dobijaju obrazovanje treeg stepena.

Srednja mjeovita kola radi u jednom objektu, povrine 3 849,41 m, i broji 1050
uenika u 40 odjeljenja.

Pored kolskog objekta u sklopu MS postoji, fiskulturna sala i radionica za
odravanje strune nastave, kao i kolsko dvorite sa igralitem povrine 11 250 m.


7.2. Kultura

Pod objektima i ustanovama kulture podrazumijevaju se, domovi i centri kulture,
biblioteke, kino, omladinski klubovi, pozorita, muzeji, galerije i sl.



Optina Kalesija posjeduje znatne mogunosti za razvoj kulturnih djelatnosti, i kao
mala gradska sredina posjeduje veliku tradiciju u razvoju kulture i kulturnih
djelatnosti.

Skoro da sve mjesne zajednice imaju objekte u kojima bi se mogli upranjavati
kulturni sadraji, ali veina njih je van funkcije.

16
Podaci dobijeni iz ioptinske uprave
79

Od kulturnih objekata i ustanova Kalesija ima: Javnu ustanovu Bosanski-kulturni
centar "Alija Izetbegovic" i Javnu ustanovu "Gradska biblioteka", koja trenutno broji
oko 17 000 knjiga.

Postoji jo i 11 domova kulture, 3 biblioteke, veliki broj kulturno umjetnikih
drutava, radio "Feral".

Opremljenost kulturno-umjetnikih drutava nije dobra i jo uvijek nedostaje
neophodna oprema da bi se kvalitet rada podigao na vei nivo.


Vjerski objekti

Od vjerskih objekata na podruju optine postoji 50 vjerski objekata: 33 damije,
dvije crkve i 22 mekteba .


7.3. Zdravstvo

Na podruju optine Kalesija egzistira samo primarni nivo zdravstvene zatite.
Zdravstvene usluge na podruju optine prua JZD Dom zdravlja, iji je osniva
Optina. Dom zdravlja u svom sastau ima 6 podrunih ambulanti po mjesnim
zajednicama. Mjesne zajednice u kojima rade podrune ambulante su: Tojii,
Memii, Donje Vukovije, Donje Hrasno, Gojin i Gornji Rajinci.

Dom zdravlja osigurava i specijalistiko-konsultativne usluge. U domu zdravlja
povremeno rade i specijalista za one bolesti, psiholog, neuropsihijatar, specijalista
za plune bolesti, internista, pedijatar, epidemijolog, ginekolog, radiolog i fizijatar.

Sluba hitne pomoi radi kontinuirano 24 sata, a manjak timova nadopunjuje se
deurstvom ljekara.

Sekundarni nivo zdravstvene zatite prua Univerzitetski kliniki centar Tuzla.

Na podruju optine postoje dvije registrovane stomatoloke ordinacije, te pet
privatnih apoteka.

U Kalesiji ne postoji porodilite, pa se veina poroaja obavlja u Univerzitetski kliniki
centar Tuzla.


Na podruju optine postoji i 9 veterinarskih apoteka, 3 veterinarske stanice u
Kalesiji, Vukovijama Donjim i Tojiima.


7.4. Socijalno staranje

Socijalno staranje podrazumjeva prvenstveno brigu o maloljetnim licima bez
roditeljskog staranja, lica ometena u fizikom i psihikom razvoju, lica iji je razvoj
ometen porodinim prilikama, vaspitno zanemarenu i zaputenu djecu i omladinu,
80
materijalno neobezbjeena i za rad nesposobna lica, stara lica bez staranja i druga
lica kojima je neophodna drutvena pomo.

Nosilac socijalne zatite je JU Centar za socijalni rad.

Osobe sa posebnim potrebama nisu na adekvatan nain zbrinuti i ne postoje
prostorije gdje bi se mogli okupljati i provoditi vrijeme.

Pri CSR postiji savjetovalite za brak i brane odnose, dok ostalih savjetovalita
nema.

Na podruju optine djeluje u Crveni kri.


7.5. Sport

Pod sportskim objektima podrazumijevaju se zatvoreni sportski tereni (sportske sale i
dvorane), otvoreni sportski tereni (u nadlenosti sportskih drutava), otvoreni
rekreativni sportski tereni, tereni za zimske sportove, bazeni.

Optina Kalesija jo uvijek nema razvijenu mreu sportskih objekata, a postojei
objekti su u dosta loem stanju zbog loeg odravanja.

Od sportskih objekata sporta i fizike kulture postoji 8 travnatih terena 10 asfaltiranih
sportskih poligona, te 5 zatvorenih terena.
U urbanom podruju Kalesija Grad poela je gradnja sportske dvorane.

U podruju optine nema sportsko-rekreativni centar sa bazenom, terenima za tenis,
atletska staza itd.

Na podruju optine egzistira 8 nogometnih klubova, 3 odbojkaka, 1 koarkaki, 2
kluba borilakih sportova, 1 klub u sjedeoj odbojci, 1 ahovski i 1 ribolovaki klub.
17



7.6. Ostale drutvene djelatnosti (uprava, finansije i sline djelatnosti)

Oblast uprave predstavlja najsloeniju temu kada se govori o javnim slubama. To je
rezultat injenice da na podruju BiH postoji mnotvo nivoa i institucija iz oblasti
uprave.

Na teritoriji optine Kalesija od objekata uprave u optinskom centru smetana je
Administrativna sluba optine, policija, elektrodistribucija, pote, telekom, dvije
banke, hotel "Kouta".

Osim objekata u centru, postoje i u Tojiima, pota i pogrebno preduzee "Irtihal",
zatim pota u Gornjim Raincima i motel (motel "Polo") u Dubnici.


17
Strategija za mlade opine Kalesija sa akcionim planom 2008-2010.

81
U ostale drutvene djelatnosti ubrajaju se humanitarne i druge nevladine organizacije
i udruenja graana.

8. PRIRODNO NASLIJEE

Razvoj ovjeanstva, od poetka pa do danas, usko je vezan za prirodne resurse.
Proces smanjivanja prirodnog dijela ivotne sredine u posljednje vrijeme je sve
evidentniji, usljed ega dolazi do naruavanja ekoloke ravnotee iste, a samim tim i
ugroavanja egzistencije ovjeanstva.

Iz tog razloga je sve prisutnije jaanje svjesti o znaaju prirodnih ekosistema, to
potvruju i aktivnosti sve veeg broja naprednih zemalja koje se zalau za
organizovano i plansko ouvanje istih, a sve to kroz izradu projekata i konvencija na
svjetskom nivou (MAB 1970. godine, Agenda 21 1992. godine,...)

Pokraj odravanja ekoloke ravnotee, izdvajanje i zatita vrijednih i rijetkih objekata
prirode ima i znaaj u ouvanju biodiverziteta i genetskog potencijala, kao i stvaranje
osnove za nauno istaivaki rad.

Bosna i Hercegovina i danas spada meu drave sa veoma malo zatienih prirodnih
podruja. Prostornim planom BiH za period 1981 2000 godine je predvieno da se
pod zatitu stavi 16% teritorije BiH, dok taj procenat trenutno iznosi tek 0.60%.


Postojea zatiena prirodna podruja

Na podruju opine Kalesija, do sada je pod zatitu stavljen jedino Prirodni predio
Vis, to je definisano i Prostornim planom Tuzlanskog kantona.


Vaea zakonska regulativa

Nacionalni zakonski okvir zatite bioloke i pejzane raznolikosti BiH, ine Ustav BiH,
Ustav FBiH, Usatv RS i Statut Brko Distrikta, na osnovu ega su doneseni setovi
Zakona o zatiti prirode, koji u osnovi imaju Direktivu o stanitima (EU HABITATS
DIRECTIVE) i Direktivu o pticama (Council Directive). Vano je napomenuti da je
Bosna i Hercegovina potpisnik Konvencije o biodiverzitetu od 2002. godine.

Zatita prirode na teritoriji federacije Bosne i Hercegovine, trenutno je regulisana
Zakonom o zatiti prirode iz 2003. godine (Sl. Novine Federacije BiH, br.33/03),
prema kojem su definisane sljedee kategorije zatite:

a) zatiena prirodna podruja, ustanovljena u naune svrhe ili radi zatite divljine
b) nacionalni parkovi, ustanovljeni u svrhu zatite ekosistema i rekreacije
c) spomenici prirode, ustanovljeni u svrhu ouvanja specifinih prirodnih
vrijednosti
d) zatieni pejzai, ustanovljeni u svrhu ouvanja kopnenih krajolika, priobalnih
podruja i rekreacije




82
9. KULTURNO-HISTORIJSKO NASLIJEE

Kulturno-istorijska batina predstavlja jedan od najvanijih segmenata kulturnog
identiteta odreene zajednice i posebno doprinosi kvalitetu prostora u kojem ona
egzistira, o starosnoj dobi pojedinih naselja i vremenskim periodama u kojima je to
naselje imalo najburniji razvoj. Evidencija i zatita kulturno-istorijskih vrijednosti ima
prvorazredan znaaj za cjelokupno drutvo i njegov razvoj.

U okviru kulturno istorijskih dobara razlikuju se arheoloka dobra i ostala kulturno
istorijska dobra (graditeljsko naslijee).

U vezi sa ovim, posebno se mogu razmatrati: arheoloka nalazita iz praistorijskog,
antikog i srednjevjekovnog perioda, srednjevjekovni gradovi, steci, graevine
sakralne arhitekture (crkve, damije, memorijalni i nadgrobni spomenici, ploe).

Vrijedno kulturno-istorijsko podruje na podruju optine Kalesija je Gradina kod
Jajia, koja potie iz paleolita, da bi kasnije postala kasnoantiko utvrenje. Ostale
gradine se nalze u naselju Petrovice, Miljanovci i Seljublje.

Najvei broj spomenika je iz srednjoviekovnog perioda "Steci", dok je najmanji broj
spomenika evidentiran iz tzv. ostalog perioda.

Kalesija je druga optina u BiH, poslije Stoca, po broji nekropola steaka.

Na podruju optine postoji 36 lokaliteta u 23 naselja sa 417 steka.

Pored ovih postoji jo 7 novootkrivenih lokaliteta, koje je istraio efik Belagi.
18

U sledeoj tabeli dat je vremenski period i raspodjela spomenika kulturno-istorijskog
nasljea.

Tabela: Pregled kulturno-istorijskog nasljea po vremenskim periodima
PERIOD KULTURNO-ISTORIJSKI
SPOMENIK
PRAISTORIJA 5
SREDNJI VIJEK 36 lokaliteta u 23 naselja sa 417
steka
OSMANSKI PERIOD 7
AUSTROUGARSKA UPRAVA 3

Atik damija u Vukovijama Gornjim, tanije u ivama najstarija je damija na
kalesijskom podruju i vjerovatno je sagraena poetkom osmanske uprave. Njena
gradnja se vee za vrijeme nastanaka Debarske damije u Zvornikom sandaku, za
koju legenda kae "Ova damija je sagraena u doba fetha-turskog osvajanja u XV
vijeku". Starost joj potvruje i sam naziv Atik (stara).


18
KALESIJA crtice iz kulturno-historijske prolosti; Samir Halilovi i Mujo Zuli, Kalesija, oktobar 2003
83

Sl. Br: Atik damija u Gornjim Vukovijama ivama
19


Damije sagraene za vrijeme astrougarske uprave su damija u Vukovijama Donjim,
Rajincima Donjim i Prnjavoru.

Komisija za ouvanje nacionalnih spomenika na privremenu listu je stavila lokaciju
Dubnica-Rudine-Nekropola Brkia groblje.
20


Vjerski objekti i lokacije, koji zavrijeuju posebnu panju, prikazani su i na grafikom
prilogu, tematska karta - Kulturno-istorijsko nasljee, a u daljem procesu zatite
neophodno je dati taan stepen zatite pojedinih predjela i prostora kao i
pojedinanih lokacija.




10. STANOVNITVO

Brojani razvoj stanovnitva

Broj stanovnika u optini Kalesija je neprestano rastao od prvog popisa 1948. godine
do posljednjeg 1991.g. Prema posljednjem zvaninom popisu stanovnitvo iz 1991.
g. optina je imala 41.809 stanovnika.

Za vrijeme i nakon rata dolo je do promjena u granicama optine, pa samim tim i do
promjena u demografskoj strukturi stanovnitva. Iz bive optine Kalesija izdvojeno
je 12 naseljenih mjesta, pa je i broj stanovnika smanjen u odnosu na prethodno
stanovnitvo optine Kalesija
21

Tabela: Brojani razvoj stanovnitva optine Kalesija od 1948-1991., odnosno 2008. godine
Broj stanovnika prema popisu Procjena Podruje
optine 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 1996. 2001. 2006. 2008.

19
Fotografija-radni tim za izradu plana, 26.10.208.
20
www.aneks8komisija.com.ba

21
Broj naseljenih mjesta se mijenjao kroz periode (po popisu iz 1991. g. na teritoriji optine bilo je 40
naseljenih mjesta, a danas po podacima Federalnog zavoda za statistiku, broj naseljenih mjesta je 28).
Najvei rast stanovnika je bio prisutan u meupopisnom periodu 1953 1961.g. Tada je prosjena
godinja stopa rasta stanovnitva iznosila 4,0%. U kasnijim periodima rast stanovnitva je bio usporeniji
i pada na stopu 1,1% u periodu 1981. do 1991. godine.

84
Optina
ukupno
14.558 17.086 23.615 26.881 31.451 34.743 37.651 36.138 39.820 41.390
Grad
Kalesija
1.077 1.205 1.520 2.084 3.351 2.208
22
3.000 2.809 2.508 2.512
Seosko
podruje
Optine
13.481 15.881 22.095 24.797 28.100 32.535 34.651 33.329 37.312 38.878
Izvor podataka:
- za 1948-1971. godine Popis stanovnitva i stanova 1971, Stanovnitvo - Knjiga VII,
RZS Beograd, 1975.
- za 1981. godinu Popis stanovnitva, domainstava i stanova 1981, Stanovnitvo po
naseljenim mjestima Statistiki bilten 111, RZS Sarajevo, 1983.
- za 1991. godinu Popis stanovnitva, domainstava, stanova i poljoprivrednih
gazdinstava 1991. godine - Prvi rezultati, Statistiki bilten 220, Sarajevo, maj 1991.
godine
- za 2001. godinu - Podaci preuzeti iz Prostornog plana Tuzlanskog kantona
- za 2006. godinu Podaci optinskih organa
- za 2008. godinu - Procjena Urbanistikog zavoda



Tabela:Prosjene godinje stope brojanog razvoja stanovnitva optine Kalesija po popisnim
periodim - %
Popisni periodi stope rasta
Podruje
optine
1948.
1952.
1953.
1960.
1961.
1970.
1971.
1980.
1981.
1990.
1991.
1995.
1996.
2000.
2001.
2005.
2006.
2008.
Optina
ukupno
3,2 4,0 1,2 1,5 1,1 1,6 -0,8 2,0 1,9
Grad
Kalesija
2,3 3,0 3,2 4,9 -4,1 6,2 -1,3 -2,3 0,1
Seosko
podruje
Optine
3,3 4,2 1,2 1,3 4,6 1,3 -0,8 2,3 2,0
Izvor podataka: Izraunato na osnovu padataka iz prethodne tabele

Uporeujui kretanje stanovnitva u periodu 1948-1991.g. sa kretanjem broja
stanovnika u ruralnim podrujima Bosne i Hercegovine vidljivo je da su demografska
kretanja na teritoriji sadanje optine Kalesija razliita od kretanja u ruralnim
podrujima BiH u ovom periodu. U svim popisima od 1948.g. do 1991.g. primjetan je
rast stanovnitva kako na optinskom tako i na nivou veine naselja. Nasuprot tome
u ruralnim podrujima BiH je u ovome periodu biljeen stalni pad seoske populacije.
Poveanje broja stanovnika u ruralnom dijelu optine posljedica ja pomjeranja
stanovnitva u toku rata, s obzirom da se veliki broj raseljenih, uglavnom iz Podrinja,
trajno naselio u ruralnom dijelu optine.

Poslije 1991.g. dolo je do promjena u demografskoj strukturi kao posljedica ratnih
deavanja. U posljednjih pet godina dolo je do znaajnijeg povratka ranijih
stanovnika i do preregistracije domicilnog stanovnitva to je uticalo na porast broja

22
1990. godine Kalesija je umanjena za dio od kojeg je nastalo novo naselje Kalesija Gornja


85
stanovnika. Prema procjenama optinskih organa 2006.g. na podruju optine je bilo
39.820 stanovnika i 2.382 raseljena lica, to ini 6% u ukupnom stanovnitvu.

Broj raseljenih lica 1996.g. je bio mnogo vei i iznosio je 7.510 ili 20% od ukupnog
broja stanovnitva. Svake godine je bio znaajniji povratak ranijih stanovnika pa je
2001. g. broj raseljenih lica iznosio 3.168 ili 10,1% u ukupnom stanovnitvu. Ako
uporedimo broj stanovnika u ruralnom i urbanom dijelu optine primjetie se
poveanje stanovnitva u ruralnom dijelu za 6%.


Tabela: Broj ukupnog i raseljenog stanovnitva i procentualno uee, 1996., 2001., 2006. g.
Godina
Ukupan broj
stanovnika
Broj raseljenih
lica
Uee raseljeih u
ukupnom u %
1996. 37.651 7.510 20%
2001. 36.138 3.668 10,1%
2006. 39.820 2.382 6%
Izvor podataka: Podaci o broju stanovnika i raseljenih lica su podaci optinskih
organa, a procentualno uee izraunato na osnovu prethodnih podataka


Prirodne i migracione karakteristike stanovnitva

Brojani razvoj stanovnitva rezultat je kretanja nataliteta, mortaliteta i prirodnog
prirataja, tj. prirodnih karakteristika razvoja stanovnitva, s jedne strane, i
migracionog kretanja stanovnitva.

U optini Kalesija prirodni prirataj je bio pozitivan, odnosno broj roenih je bio vei
od broja umrlih. Stopa prirodnog prirataja u 2006. g. iznosila je 6,23.

U proteklom periodu Bosansko-hercegovako stanovnitvo je imalo obiljeje
populacije u razvoju.

U ratnim i poratnim godinama vitalni dogaaji stanovnitva optine Kalesija su se
izmijenili u poreenju sa predratnim kretanjima. Dolo je do porasta mortaliteta i
pada nataliteta, to je za posljedicu imalo smanjenje prirodnog prirataja. Meutim,
prosjek ovih vitalnih komponenti je jo uvijek na vrlo visokom nivou. Prirodni
prirataj je iznad prosjenih stopa prirodnog prirataja za nivo Federacije Bosne i
Hercegovine. Prosjena stopa prirodnog prirataja za Federaciju posljednje tri godine
iznosila je 1,64, a za optinu Kalesija 3,13.

Tabela: Prirodno kretanje stanovnitva optine Kalesija u periodu 1996-2003. g.
Godina Broj stanovnika iroroeni Umrli
Prirodni
prirataj
1996. 36.942 530 133 397
1997. 30.535 497 131 366
1998. 32.989 490 149 341
1999. 33.983 501 156 345
2000. 34.382 433 151 282
2001. 36.138 477 193 284
2002. 34.931 434 170 264
2003. 35.147 424 207 217
Izvor podataka: Prostorni plan Tuzlanskog kantona 2005-2025
86
U promilima ()
Godina Natalitet Mortalitet
Prirodni
prirataj
1996. 14,3 3,6 10,7
1997. 16,3 4,3 12,0
1998. 14,9 4,5 10,3
1999. 14,7 4,6 10,2
2000. 12,6 4,4 8,2
2001. 13,8 5,6 8,2
2002. 12,4 4,9 7,6
2003. 12,1 5,9 6,2
Izvor podataka: Prostorni plan Tuzlanskog kantona 2005-2025


Starosno polna struktura stanovnitva

Promjene u starosno-polnoj strukturi stanovnitva optine razmatraju se po tzv.
velikim starosnim grupama, 0-7, 7-14, 15-19, 19-65 i preko 65 godina. Takvim
razvrstavanjem i grupisanjem starosnih grupa stanovnitva Optine, omoguava se
analiza i promjena stanovnitva i to djece predkolskog uzrasta, osnovnog i
srednjokolskog kontigenta, radnog kontigenta i najstarije kategorije stanovnitva.

Osnovna karakteristika starosne strukture stanovnitva je malo uee (3,6%) djece
predkolskog uzrasta, neto vee uee osnovnokolskog kontigenta (8,6%) i
srednjokolskog kontigenta (10,2%).

Najbrojnija starosna grupa u ukupnom stanovnitvu je grupa 19-65, sa ueem od
69,0%.

Analizom starosne strukture dolo se do podatka da je smanjeno uee mlae
ivotne dobi (0-4 godina starosti) u ukupnom stanovnitvu kao posljedica
smanjivanja nataliteta. Druga karakteristika je postepeno poveanje udjela starijih od
65 godina i veliki procenat radno sposobnog stanovnitva (69,0%).

Polnu strukturu stanovnitva optine karakteristike blaga brojana prednost ena
(50,6%) u odnosu na muko (49,4%) stanovnitvo.

Tabela: Starosno-polna struktura stanovnitva optine Kalesija
Starosne grupe Broj stanovnika %
0-7 godina 1.490 3,6
Od 7-14 godina 3.560 8,6
Od 15-19 godina 4.221 10,2
Od 19-65 godina 28.560 69,0
65 i vie godina 3.559 8,6
UKUPNO 41.390 100,0
Izvor podataka: Organi optinske uprave






87
Nacionalna struktura stanovnitva

Prema posljednjem popisu stanovnitva iz 1991. godine, optina je imala 41.809
stanovnika, od ega 33.137 (79,3%) Bonjaka, 7.659 (18,3%) Srba, 35 (0,1%)
Hrvata i 978 (2,3%) ostalih.

U odnosu na prijeratnu nacionalnu strukturu, dananja nacionalna struktura je
izmijenjena kao posljedica. Prema procjenama optinskih slubi, od ukupnog broja
stanovnika danas na teritoriji optine Kalesija ivi preko 90% stanovnika bonjake
nacionalnosti.

Domainstva

Pod uticajem prirodnog i migracionih kretanja stanovnitva i drutveno-ekonomskog i
socijalnog razvoja u proteklom periodu, ostvarene su znaajne promjene u broju i
strukturi domainstava optine Kalesija. Osnovnu karakteristiku tih promjena
predstavlja formiranje novih domainstava, kao rezultat otvorenog procesa
raslojavanja i tradicionalno velikih porodica koji traje i koji e se nastaviti i u
narednom periodu.

Tabela: Brojani razvoj domainstava u optini Kalesija 1948-1991., odnosno 2008. godine
Broj domainstava Podruje
optine 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991.
Procjena
2008.
Optina
ukupno
3.572 3.996 5.079 6.041 7.947 10.228 9.800
Grad
Kalesija
215 225 276 388 749 585 628
Seosko
podruje
optine
3.357 3.771 4.803 5.653 7.198 9.643 9.172
Izvor podataka:
- za 1981. g. Popis stanovnitva, domainstava i stanova 1981, Domainstva po
naseljenim mjestima Statistiki bilten 112, RZS Sarajevo, 1983. godina
- za 1991. g. Popis stanovnitva, domainstava i stanova i poljoprivrednih gazdinstava
1991 godine, Prvi rezultati, Statistiki bilten 220, Sarajevo, maj 1991. godine
- za 2008. g. Procjena optinskih organa

Broj domainstava je rastao u svim popisima 1948. g. - 3.572, a 1991. godine je
iznosio 10.228. Porast broja domainstava je bio kontinuiran u cijelom periodu 1948-
1991. godine, i na seoskom i na gradskom podruju optine.

Prosjena veliina domainstva u Optini smanjena je sa 4,1 lana u 1948. godini na
3,4 lana u 1991. godini.

Od 1961. godine, tendencija stalnog smanjivanja prosjene veliine domainstva
karakteristina je i za gradsko i seosko podruje Optine. Prema procjenama za
2008. godinu prosjena veliina domainstava, za cijelu optinu i seosko podruje
iznosi 4,2, lana, a za gradsko podruje 4,0 lana.




88

Tabela:Prosjena veliina domainstva optine Kalesija u periodu 1948-1991. godine,
odnosno 2008. godine
Prosjena veliina domainstava Podruje
optine 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991.
Procjena
2008.
Optina
ukupno
4,1 4,2 4,6 4,4 4,0 3,4 4,2
Grad
Kalesija
5,0 5,4 5,5 5,4 4,5 3,8 4,0
Seosko
podruje
optine
4,0 4,2 4,6 4,4 3,9 3,4 4,2
Izvor podataka: Izraunato na osnovu podataka iz prethodne tabele


11. STRATEKA PROCJENA UTICAJA NA OKOLI

Proces planiranja i izrade planske dokumentacije je jedan od najbitnijih faktora
razvoja drutva. Analizirajui postojee stanje i sagledavajui potrebe, a u skladu sa
najviim kriterijumima, Prostorni plan optine Kalesija je dokument dugoronog
razvoja u funkciji integralnog tretiranja problematike ureenja prostora i unapreenja
ivotne sredine.
Iako planovi razvoja, kako pojedinano tako i sintezno sami po sebi sadre mjere
zatite ivotne sredine, ipak je ovaj kompleks pitanja neophodno posmatrati
izdvojeno kao koncept sredine koji mora biti ugraena u koncept cjelokupnog razvoja
drutva.
Izdvajanje ove materije u poseban plan, izmeu ostalog, ima za cilj da u irem
razmatranju pojedinanih komponenti sredine eksplicitno prezentira i objasni pojavu
ugroenosti prirode i urbane sredine na konkretnom podruju i u konkretnim
sluajevima u svrhu sticanja opteg saznanja o potrebi i znaaju zatite i
unapreenja ivotne sredine.
Prilikom izrade ovog Prostornog plana koritena metodologija je usklaena sa
vaeim zakonskim aktima. U toku izrade su primjenjivani kriterijumi, preporuke,
normativi, uslovi i drugi inioci planerskih postupaka, koji su rezultat strunog i
naunog istraivanja, a ija je osnovna tenja usklaivanje ivotne sredine, drutvene
zajednice i materijalnih rezultata njenog rada izraena upravo kroz oblikovanje
sredine za ovjeka.
Provedena analiza postojeeg stanja na podruju optine Kalesija dala je optu sliku
stanja ivotne sredine posmatrajui pojedine segmente, njihovu meusobnu
povezanost i uslovljenost kao to su voda, zemljite, vazduh. Vano je napomenuti
da se prilikom izrade ovog dokumenta nije raspolagalo dovoljnim brojem adekvatnih
podataka iz razloga nepostojanja sistema monitoringa na cijelom podruju Optine.

Vode

Kada su u pitanju rijeni tokovi na podruju optine Kalesije dominira tok rijeke
Spree, kao jedna od najveih rijeka u Bosni (na teritorij optine Kalesija protie u
duini od 43,5 kilometara) sa svojim pritokama. Rijeka Sprea izvire ispod Velje glave
u mjestu Papraa, a na svom putu do ua u rijeku Bosnu prima nekoliko pritoka.
89
Na kalesijskoj teritoriji, idui nizvodno, lijeve pritoke Spree su Sajtovia rijeka, dok
je najvea lijeva pritoka Spree na podruju kalesijske optine Mala Sprea.
Znaajnije desne pritoke rijeke Spree su abatovica, Tavna, Bukovica, rijeka
Dubnica, a najznaajnija desna pritoka je Gribaja.
Jedna od karakteristika toka rijeke Spree jeste da itavim svojim tokom kroz optinu
Kalesija meandrira, akumulirajui velike koliine rijenog nanosa. Pri veim
padavinama i topljenju snijega pritoke rijeke Spree dobijaju bujini karakter, te
dolazi do plavljenja povrina usled izlivanja voda rijeke Spree i njenih veih pritoka.
Osim plavljenja prisutna je i erozija obala rijeke Spree usljed prirodnih i
antropogenih uticaja.
Nekontrolisano odlaganje komunalnog i drugih vrsta otpada na obalama, kao i u sam
tok rijeke i njenih pritoka, te isputanje sadraja kanalizacionih sistema u vodotok
bez prethodne obrade dovodi do degradacije kvaliteta vode.

Prema vaeim zakonskim propisima BiH, rijeka Sprea spada u drugu kategoriju
povrinskih voda, u skladu sa Zakonom o vodama (Sl. Novine FBiH br. 70/6) i (Sl.
Novine TK-a br. 11/08): od izvora do akumulacije Modrac-kategorija II i od
akumulacije Modrac do ua u rijeku Bosnu.

Ocjena kategorije vodotoka Sprea na datom profilu (Osmaci) u skladu sa Uredbom o
kategorizaciji vodotoka dat je u sledeoj tabeli:
Vodotok Profil Propisana
klasa
Utvrena klasa
vodotoka
tokom
2001.godine
Zadovoljava
klasu
da/ne
Sprea Osmaci II I-II da

Na podruju optine Kalesija do sada nisu registrovane pojave mineralnih, termalnih i
ljekovitih voda, izuzev nedavno istraene pojave manjeg mineralnog izvora Kiseljak
u slivu pritoke Dubnice.
Izvori naruavanja kvaliteta nadzemnih i podzemnih voda su sledei:
1. Zagaivanje rijeke Spree i drugih tokova sa industrijskim i komunalnim
otpadnim vodama koja vri prihranu podzemnih voda
2. Otvorene povrinske depresije nastale usljed nekontrolisanog odlaganja
vrstog otpada i otpada organskog porijekla)
3. Neadekvatno odlaganje stajskog ubriva (bez vrstih podloga sa rijeenim
sistemom preiavanja voda koritenih za ispiranje i atmosferskih voda)
4. Nekontrolisana upotreba pesticida i herbicida
5. Nepostojanje kanalizacionih sistema i veliki broj neadekvatnih septikih
jama posebno u ruralnom dijelu
6. Nerjeenih sistema preiavanja voda (na pumpama za gorivo, pilanama,
mini klaonicama, hemijskim istionicama, autopraone), odnosno odvodnja
i prerada otpadnih voda sa manipulativnih povrina.
Osnovu za kvalitetnu zatitu podzemnih voda predstavlja istraivanje podzemnih
voda, prostiranja voda, stepena zagaenja voda, kao i kartiranja.

Snabdijevanje potrebnim koliinama sanitarne vode i vode za pie na podruju
optine Kalesija se vri putem sljedeih izvorita:
90
-Izvorite Kruik (3 bunara i pumpna stanica, kapaciteta 30l/sec.);
-Izvorite Zolje (kapacitet od oko 1,5 l/sec)
-Izvorite Siga Dubnica
-Izvorite Stubo Miljanovci
Uslugama vodosnabdijevanja obuhvaeno je ire gradsko podruje, kao i dijelovi
nekih mjesnih zajednica, dok ostali dijelovi optine snabdijevaju se vodom sa lokalnih
vodovoda po mjesnim zajednicama ili bunara.
Odvoenje otpadnih voda, na podruju naselja Kelesija i dijelova naselja Tojia,
Memia, Lipovice, Gornjeg i Donjeg Hrasna, Mahmutovia i Prnjavora vri se putem
kanalizacione mree koja je mjeovitog tipa, te se otpadne vode nepreiene
isputaju u rijeku Spreu. Ostala naselja u optini Kalesija problem otpadnih voda
reavaju putem neadekvatno izgraenih septikih jama.

Zemljite

S obzirom na geografsku lokaciju i reljefne karakteristike predmetnog prostora
zemljite se koristi za potrebe poljoprivrede (ratarstvo i voarstvo) i stoarstva.
Znaajne povrine se nalaze pod umama.

Devastacija tla se preteno odvija usljed uticaja antropogenih faktora, putem
neadekvatnog koritenja zatitnih sredstava (herbicida i pesticida) u poljoprivredi,
neplanskoj sjei uma (naruavanje stabilnosti tla i dovoenje do pojave erozije
zemljita), neadekvatno odlaganje vrstog otpada kao i zagaenje tla nastalog usled
ratnih dejstava u prethodnim ratnim deavanjima na ovom podruju.
Veoma bitna pretpostavka zatite ivotne sredine je efikasan sistem upravaljanja
vrstim otpadom.
KP Komunalac je komunalno preduzee koje prua usluge prikupljanja otpada na
podruju optine Kalesija. Uslugama komunalnog preduzea obuhvaeno je oko 80%
stanovnitva optine. Deponovanje prikupljenog otpada se vri na privremenu
komunalnu deponiju koja je smjetena na podruju Visa, u blizini rijeke Spree i
naseljenog mjesta Zelina. Koliina prikupljenog otpada iznosi 10.540 tona na
godinjem nivou. Po svom sastavu odloeni otpad ini komunalni, industrijski i
medicinski otpad, koji se djelimino mogu karakterisati kao opasni otpad.

Za pojedina naselja u optini Kalesija uklanjanje vrstog komunalnog otpada nije
adekvatno rijeena, ni u dijelu odvoza ni u dijelu deponovanja, te se kao posljedica
takvog neizgraenog sistema pojavljuju divlje deponije koje po prirodi svog
dijelovanja bitno mijenjaju, na posredan ili neposredan nain, stanje kvaliteta svih
prirodnih elemenata, a naroito tla usljed direktnog uticaja.

Na osnovu dostupnih podataka na prostoru optine Kalesija postoji oko 21 lokacija,
razliite povrine, na kojima su nelegalno i neadekvatno odloene odreene koliine
razliitog vrstog otpada.
Karakteristino zagaenje tla predstavljaju povrine kontaminirane minsko-
eksplozivnim sredstvima. Ukupna povrina koja je ostala neoiena od mina iznosi
oko 1837,20 ha i oko 9% teritorije, podjeljena je u tri kategorije: prostor oko kua,
dvorita i bata (I kategorija); njive i oranice (II kategorija); ume (III kategorija).

91
Vazduh

Kvalitet vazduha na predmetnom prostoru zavisi od geografskih, reljefnih, klimatskih
i meteorolokih uslova za odreeni vremenski period.
Na podruju optine Kalesija se ne vri kontrola kvaliteta vazduha, odnosno ne
postoji monitoring kvaliteta vazduha za praenje osnovnih zagaujuih materija, koji
bitno utiu na stanje kvaliteta vazduha

Zahtjevom nadlenih optinskih slubi moe da se izvri praenje kvaliteta vazduha
mobilnom imisionom stanicom, te je zadnje praenje izvreno u toku 2006. godine,
od 15.04-05.05.006. i prikazani su tabelarno u Izvjetaju o kvalitetu zraka na
podruju Tuzlanskog kantona za 2005. i 2006. godinu.
Stanje kvaliteta vazduha na razmatranom podruju je prvenstveno uslovljeno
atmosferskim transportom zagaujuih materija iz okolnih domaih izvora (lokalni
uticaji) i atmosferskim transportom zagaujuih materija sa ireg regionalnog
okruenja, ili pak posljedicama globalnih poremeaja.

U irem smislu, izvori negativnog uticaja na kvalitet vazduha, u okviru ovog plana, a
samim tim i na kvalitet ivotne sredine, mogu se podijeliti na:
1. linijske izvore zagaenja (regionalni, magistralni i lokalni putevi)
2. takaste stacionarne izvore zagaenja (individualni objekti, kotlovnice)
Pomenuti izvori aerozagaenja su uglavnom locirani u okviru urbanog dijela optine
Kalesija i tako skoncentrisani, posmatrano u irim razmjerama, ine povrinski izvor
aerozagaenja. Privredni pogoni, koji se mogu smatrati povrinskim zagaivaima, su
preduzea iz oblasti preraivake industrije:
- Plastikal,
- Kartonaa,
- Unis-Tok i
- Kaleteks.

Negativni uticaji na kvalitet vazduha se preteno ogledaju u emisiji polutanata
nastalih u procesu sagorijevanja razliitih goriva za proizvodnju energije, koja se
koristi u poslovnim i stambenim objektima, te u industriji i saobraaju (toplotna
energija, pogonska goriva i sl.).
U smislu linijskih izvora zagaenja znatniji uticaj na predmetni prostor ostvaruju
magistralni put Doboj-Zvornik, M18 Tuzla-Bijeljina, regionalni putevi Mea-ivinice i
Kalesija-Sapna, nekoliko lokalnih puteva (Hrasno, Gojin, Vukovije, Jeginov Lug,
Rainci, Memii, Bulatovci, Seljublje i dr.), te jedna eljeznika dionica, pruga Tuzla-
Zvornik.
Kao takasti izvori zagaenja mogu se definisati pojedinani proizvodni pogoni i
pogoni za proizvodnju energije (kotlovnice).

Na prostoru optine Kalesija postoji izgraen sistem daljinskog zagrijavanja koji
opsluuje ui urbani dio grada, a ostali imaju vlastite ureaje za grijanje, to
poveava zagaenje vazduha.
Pojava buke kao mogui negativni uticaj na kvalitet ivotne sredine ujedno i kvalitet
ivljenja je sve prisutniji. Iz razloga nepostojanja sistema monitoringa, odnosno ne
92
postojanje kvalitetnih podataka, nije mogue dati prikaz stanja ivotne sredine sa
stanovita uticaja buke.


12. KARAKTERISTIKE RAZVOJA TURIZMA NA BAZI PRIRODNE I
KULTURNO-HISTORIJSKE BATINE

Kulturno-historijski objekti i planinski dio opine Kalesija sa kompleksima visokih
uma u sjeveroistonom dijelu opine, odnosno na padinama Majevice omoguavaju
razvoj kulturnog, rekreativnog, zimskog, planinarskog, lovnog i ekoturizma.

Sjeveroistoni planinski dio Kalesije predstavlja umsko podruje, sa svim
pogodnostima (geoloka graa, morfologija terena, nadmorska visina, klimatske
karakteristike, ekspozicija, vegetacijski pokriva i dr.) za ostvarivanje atraktivne
turistike destinacije sa soprtsko-rekreativnim sadrajima. Savremena saznanja o
prostoru, ukazuju na injenicu da je korienje samo jednog resursa neracionalno,
ekonomski neopravdano i da jednostran pristup najee dovodi do devastacije
prostora, ako se zanemare drugi resursi koje prostor prua. Poetni sukob interesa
sa tradicionalnim djelatnostima, vrlo brzo e se prevazii, preorjentacijom ljudske
djelatnosti i promjenom namjene prostora. Osnov za razvoj navedenih aktivnosti je
izgradnja infrastrukturnih sadraja kao i maksimalno potivanje i primjena svih mjera
zatite prirodne sredine.

Kulturno-historijsko naslijee (arheoloka dobra i ostala kulturno-historijska dobra
graditeljsko naslijee) predstavljaju osnov za razvoj kulturnog turizma.
U tom pogledu mogu se razmatrati arheoloka nalazita iz praistorijskog, antikog i
srednjevjekovnog perioda, srednjevjekovni gradovi, steci, graevine sakralne
arhitekture (crkve, damije, memorijalni i nadgrobni spomenici, ploe).

Objekti i lokacije koje se mogu koristiti u turistike svrhe su: Gradina kod Jajia iz
paleolita, Gradine u neseljima Petrovice, Miljanovci, Seljublje, nekropole steaka (36
lokaliteta u 23 naseljena mjesta).


13. PREVENCIJA ODNOSNO OGRANIENJE EFEKATA PRIRODNIH
NEPOGODA I KATASRTOFA

Prostor koji je obuhvaen Prostornim planom opine Kalesija izloen je opasnostima
od elementarnih i drugih nepogoda.
U tom pogledu moe se govoriti o zatiti od zemljotresa, klizita, poplava,
neeksplodiranih ubojitih sredstava i mina, industrijskih udesa, zatita od interesa za
odbranu opine.

Zemljotresi

Teritorija Kalesije spada u red srednje zone seizmike ugroenosti. Lei na umjereno
trusnom podruju na kome katastrofalnih zemljotresa nije bilo, ali se isto tako, ne
oekuje mogunost jaih udara.
Opina Kalesija se nalazi u zoni maksimalno oekivanog intenziteta zemljotresa VII
MSK i sa malom vjerovatnoom VIII MSK skale.
93
Preventivna mjera zatite od zemljotresa predstavlja primjena principa aseizmikog
projektovanja objekata odnosno primjena sigurnosnih standarda i tehnikih propisa o
gradnji na seizmikim podrujima.

Klizita i bujice

Na bazi kategorizacije terena prema stepenu stabilnosti utvreno je da na prostoru
opine Kalesija postoje lokacije klizita, uslovno stabilni tereni (5-15) nestabilni
tereni (preko 15), kao i prostori napadnuti erozijom i odronima tla.

Ugroenost klaizitima je razliita u zavisnosti od njihovog tipa, prirodnih uslova i
antropogenih pritisaka kojima su izloena. Prostore sa pojavom aktivnih klizita
prvenstveno treba namijeniti za zelene povrine uz primjenu odreenih sanacionih
mjera. Izgradnja na ovim terenima nije mogua ni nakon preduzimanja
odgovarajuih mjera.

Podruja definisana kao uslovno stabilni (labilni) tereni, prije korienja zahtijevaju
prethodnu pripremu terena i preduzimanje adekvatnih sanacionih mjera u smislu
poboljanja padina i obezbjeenja objekata na njima.

Za ureenje bujinih tokova u cilju zatite od erozije neophodna je primjena
odgovarajuih tehnikih i biotehnikih radova koji se moraju sprovoditi u koritima
odnosno slivovima bujinih tokova.

Podruja sa najizraenijom erozijom su sjeveroistoni dijelovi (obronci Majevice) i
juni dio opine.

Poplave

Problemi vezani za plavljenje prostora opine Kalesija, odnose se na izlijevanje rijeke
Spree u hidroloki nepovoljnim periodima (za vrijeme naglog topljenja snijega, kie
velikog intenziteta).

Preventivne mjere za zatitu od poplava su regulacija vodotoka, izgradnja nasipa
manjih akumulacija, lateralnih kanala, crpnih stanica, ureaja za regulaciju promjena
na vodama.

Neeksplodirana ubojita sredstva i mine

Povrina pod minsko eksplozivnim sredstvima u odnosu na ukupnu povrinu opine
je znaajna i iznosi 9% to je duplo vie od prosjeka Federacije BiH (4,7%). Ove
povrine se nalaze uz liniju razgranienja u podruju Visa.

Mjere zatite od neeksplodiranih ubojitih sredstava su njihovo pronalaenje,
otkrivanje, obiljeavanje, iskopavanje, deaktiviranje, prenoenje, utovar, prevoenje,
privremeno uskladitenje i unitenje.
Iz tih razloga potrebno je:

- obuavati stanovnitvo o opasnosti od mina i provoenje obuke za
stanovnitvo i djecu u kolama, putem medija i razvijanje svijesti o opasnosti
od mina
- pravno dograditi zakonsku i strunu problematiku deminiranja
94

Industrijski udesi


Na podruju opine uglavom su zastupljene grane lake i srednje industrije, dok grane
teke industrije nisu razvijene. Nosioci privrednog razvoja opine su preduzea koja
se bave finalnom obradom drveta, obradom metala i plastike, proizvodnjom
kartonske i plastine ambalae.
U okviru ovih preduzea ne postoje rizina postrojenja, pa samim tim ni mogunost
industrijskih udesa.


Ratna djelovanja

Obezbjeenje razvoja opine u mirnodopskim uslovima i usklaivanje svih prostornih
elemenata razvoja sa potrebama odbrane predstavlja prvenstveno usaglaavanje
prividno divergentnih interesa i ciljeva prostornog razvoja civilnog i vojnog
segmenta. Bitan kriterijum za ureenje prostora za potrebe odbrane i zatite je
obaveza usklaivanja principa ureenja prostora sa stanovita optimalnog
mirnodopskog razvoja sa principima ureenja prostora za obezbjeenje efikasne
odbrane i zatite.

Mjere zatite, od interesa za odbranu zemlje, treba da budu ugraene u svim
prostornim rjeenjima (namjena povrina, tehnika rjeenja u infrastrukturi, mrea
objekata drutvenog standarda, raspored slobodnih i zelenih povrina i dr.), kao
preventivne mjere koje utiu na smanjenje ugroenosti pojedinih objekata,
kompleksa i prostora uopte u obuhvatu plana u posebnim situacijama, a zasnivae
se na disperziji, decentralizaciji i zoniranju odgovarajuih elemenata svakog od
sektora razvoja.


14. MJERE ZATITE STANOVNIKA I MATERIJALNIH DOBARA OD
PRIRODNIH I LJUDSKIM RADOM IZAZVANIH NEPOGODA I
KATASTROFA I RATNIH DJELOVANJA

Sistem zatite i spaavanja ljudi, biljnog i ivotinjskog svijeta, materijalnih, kulturnih,
istorijskih i drugih dobara od prirodnih nepogoda, tehniko tehnolokih,
ekonomskih i drugih nesrea ili ratnih opasnosti, definisao je Zakon o zatiti i
spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea.

Zatita i spaavanje od prirodnih i drugih nesrea obuhvata: programiranje,
planiranje, organizovanje, obuavanje i osposobljavanje, provoenje, nadzor i
finansiranje mjera i aktivnosti za zatitu i spaavanje od prirodnih i drugih nesrea s
ciljem spreavanja opasnosti, smanjenja broja nesrea i rtava, te otklanjanja i
ublaavanja tetnih djelovanja i posljedica prirodnih i drugih nesrea.

Zatita i spaavanje ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea,
ostvaruje se organizovanjem i preduzimanjem sljedeih mjera i aktivnosti:

- otkrivanje, praenje i spreavanje opasnosti od prirodnih i drugih nesrea,
- osmatranje i uzbunjivanje o opasnostima i davanje uputstava za zatitu i
spaavanje,
95
- obuavanje i osposobljavanje za zatitu i spaavanje,
- organizovanje, opremanje, obuavanje i osposobljavanje civilne zatite i
uspostavljanje i odravanje drugih vidova zatite i spaavanja,
- mobilizacija i aktiviranje snaga i sredstava za zatitu i spaavanje,
- otklanjanje posljedica prirodnih i drugih nesrea do osiguranja osnovnih
uslova za ivot.

Poslove zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea
na teritoriji opine vri Sluba civilne zatite opine.
Sluba civilne zatite opine Kalesija obavlja sljedee poslove:

- organizira, priprema i provodi zatitu i spaavanje,
- priprema program razvoja zatite i spaavanja od priprodnih i drugih nesrea,
- prati stanje priprema za zatitu i spaavanje na podruju opine,
- donosi i izrauje procjenu ugroenosti od prirodnih i drugih nesrea podruja
opine Kalesija,
- predlae plan zatite i spaavanja od prirodnih i drugih nesrea na podruju
opine,
- vri obuku struktura civilne zatite i graana iz oblasti zatite i spaavanja,
- organizuje, koordinira i provodi poslove zatite od poara.


Mjere aktivnosti koje provodi Sluba civilne zatite su:

- sklanjanje ljudi i materijalnih dobara,
- evakuacija,
- zbrinjavanje ugroenih i stradalih,
- zamraivanje, zatita i spaavanje od radiolokih, hemijskih i biolokih
sredstava,
- zatita i spaavanje od ruenja,
- zatita i spaavanje od poara,
- zatita i spaavanje od neeksplodiranih ubojitih sredstava,
- prva medicinska pomo,
- zatita i spaavanje ivotinja i namirnica ivotinjskog porijekla,
- asanacija terena,
- zatita ivotne sredine,
- zatita bilja i biljnih proizvoda.














96

II ANALIZA I OCJENA STANJA U PROSTORU

Prostor predstavlja izuzetno sloenu kategoriju kojoj treba pristupiti sa najveom
panjom. Karakterie ga anizotropnost i u sebi sadrava potpuno razliite
komponente (prirodna, drutvena, tehnika). Promjene u jednoj komponenti povlae
promjene u ostalim komponentama. Uzajamnost i interakcija su osnovna obiljeja
prostora i njegovih komponenti.

Generalno govorei o stanju prostora optine Kalesija mora se rei da je ono
pogorano u odnosu na prijeratni period. Praktino, sve komponente prostora
karakterie loije stanje u odnosu na 1991. god. Ratna deavanja mogu se uzeti kao
najvaniji uzrok pogoranja stanja veine komponenti prostora. Pored velikih ljudskih
rtava izazvala su i ogromne materijalne tete, pogotovo u oblasti infrastrukture,
stambemog fonda, privrednih aktivnosti.

Kao prva promjena u odnosu na prijeratni period moe se uoiti promjena granica
optine. Optina Kalesija je u toj promjeni granica prola loije, ako se sadanje
granice uporede sa njenim granicama iz 1991. god (razlika od 74 km
2
). Takoe,
jedan od problema je miniranost jednog dijela njenog podruja, pogotovo na
prostoru oko linije razgranienja.

Kontinuirano poveanje apsolutnog broja stanovnika u periodu 1948-1991. godine,
to kako u gradu Kalesija, kao optinskom centru, tako i na seoskom podruju
Optine, osnovna je karekteristika demografskog razvoja optine Kalesija. U toku i
nakon ratnih deavanja dolo je do znaajnih promjena u granicama optine. S
obzirom da je povrina optine smanjena, jedan dio stanovnitva prijeratne optine
Kalesija ostao je da ivi u Republici Srpskoj.
U zadnje etiri godine dolo je do znatnijeg povratka ranijih stanovnika optine i
preregistracije jednog broja raseljenih lica, to je uticalo na porast broja stanovnika.
Prirodno kretanje stanovnitva karakterie pozitivan prirodni prirataj, odnosno broj
roenih je vei od broja umrlih. Optina Kalesija ima stopu prirodnog prirataja veu
od prirodnog prirataja u FBiH (1,64).
Udio ruralnog stanovnitva u ukupnom stanovnitvu je porastao u odnosu na 1991.
godinu, kao posljedica trajnog naseljavanja izbjeglog stanovnitva iz drugih optina,
uglavnom Podrinja.
U pogledu starosne strukture moe se konstatovati da je smanjeno uee
stanovnitva 0-14 godina u ukupnom stanovnitvu, te poveano uee starijih od 65
godina. Znaajno je uee radno sposobnog stanovnitva (15-64 godina) 79,2%.

Stambeni fond kao sastavni dio suprastrukture predstavlja, takoe, ratom teko
pogoeni resurs na prostoru optine. injenica je, kako bi se ublaile posljedice, da
je u poslijeratnom periodu dolo do obnove stambenog fonda putem razliitih
inostranih donacija, sredstava Vlade Federacije BiH, Vlade Kantona, i optine iz
sopstvenog budeta.

to se tie stanja prirodnih uslova na teritoriji optine, ne postoji adekvatna procjena
o stepenu njihove promjene u ovom periodu. Moe se samo smatrati da su pretrpili
odreenu devastaciju, a zbog nedostatka analiza teko je rei u kojoj mjeri. Takoe
treba naglasiti da nije bilo ni mjerenja komponenti stanja ivotne sredine (voda, tlo,
vazduh), tako da nije ispitana zagaenost zemljita i vazduha.

97
Kao najznaajnije prirodne resurse na teritoriji optine moemo navesti
poljoprivredno zemljite, umsko zemljite, vodne resurse.

Poljoprivrednog zemljita zauzima oko 10.922 ha, sa velikim ueem obradivih
povrina. Veina zemljita je sa usitnjenim posjedima koja kao takva nisu pogodna za
veu organizovanu proizvodnju. Znatne povrine prirodno plodnog zemljita su
napadnute gradnjom.

ume i umska zemljita na prostoru optine Kalesija zauzimaju povrinu od
6.446,47
23
ha, odnosno 33% teritorije, zbog ega Kalesija spada u red optina sa
niskom umovitou. Dominiraju izdanake ume sa veoma niskom zalihom drvne
mase i iste su fragmentarno zastupljene po cijeloj teritoriji optine, a naroito uz
naseljena mjesta.
Najvrijedniji kompleksi visokih uma, sa zadovoljavajuom zalihom i strukturom
drvne mase, se nalaze na sjeveroistonom dijelu optine, odnosno na padinama
Majevice, i kao takve pokraj zadovoljenja privrednih, imaju veliki znaaj u
zadovoljenju optekorisnih funkcija.
Generalno se moe zakljuiti da umarstvo u uptini Kalesija ne zauzima visoko
mjesto na listi privrednih potencijala, ali s druge strane znaaj postojeih umskih
povrina u smislu optekorisnih funkcija je nemjerljiv.

Kod infrastrukturnih sistema postoji neto vie konkretnih podataka za ocjenu stanja
u odnosu na prijeratni period.

Optina u velikoj mjeri izdvaja za infrastrukturu, ali poseban znaaj moraju imati
elementi modernizovanosti lokalnih puteva, kako bi se bez ogranienja omoguilo
koritenje savremenih motornih sredstava.

Stanje komunalne infrastrukture ne prati populaciju i razvoj privrednih aktivnosti u
optini. Sva naseljena mjesta nemaju rijeen problem vodosnabdijevanja, a i ona
koja imaju suoavaju se sa injenicom da nema dovoljno vode za podmirenje potreba
potroaa, javljaju se redukcije ili nedostatak vode u ljetnim mjesecima. Veliki
problem je i slabo razvijen kanalizacioni sistem; najee, otpadne vode se isputaju
direktno u recipijent; na teritoriji optine ne postoji ureaj za preiavanje voda.

to se tie elektroenergetske infrastrukture, ne mogu svi potroai (domainstva i
privredni pogoni) biti zadovoljeni, javljaju se redukcije i prekidi u isporuci elektrinom
energijom, a kvalitet napona je na pojedinim lokacijama izuzetno lo.

Opremljenost drutvenom infrastrukturom (javne slube) na teritoriji optine moe se
ocjeniti kao zadovoljavajua pod uslovom da se radi na realizovanju postavljenim
ciljevima.
Problem se javlja kod predkolskog vaspitanja jer ne postoji ni jedana ustanova koja
bi zadovoljavala te potrebe stanovnitva.
Opremljenost kolskih objekata je na niskom nivou, to je usko vezan i sa zdravljem
samih uenika. Glavni problemi su nedostatak kolskog prostora, loa infrastruktura,
kabinet hemije i biologije, loe stanje kolskih objekata, nepostojanje kolske
dvorane u osnovnoj koli Kalesija centar, ali je ista u fazi gradnje.

23
Prema podacima dobijenih na osnovu avionskog (orto-foto) snimka
98
Kvalitet opremljenosti objekata kulture nije dobra i nedostaje neophodna oprema da
bi se kvalitet rada podigao na vei nivo, i u kojem bi mladi kreativno i organizovano
provoditi svoje vrijeme.

Kalesija ima veliko bogatstvo i tradiciju u razvoju kulturnih djelatnosti, ali nivo svijesti
graana o tome je na niskom nivou, te je neophodno uticati na to kako bi optina
bila prepoznatljiva u regionu po svom bogatom kulturno-istorijskom nasljeu.
U oblasti zdravstvene zatite javlja se potreba za otvaranjem novih ambulanti i
rekonstrukcijom postojeih prostora, kako bi ih doveli na zadovoljavajui nivo i
dostupnim svim graanima.
to se tie sportskih aktivnosti, optina nema razvijenu mreu sportskih objekata.

Zadnjih godina, optinu Kalesija karakterie intenzivna privredna aktivnost. Javlja se
velika zainteresovanost od strane stanovnitva za ulaganje u razvoj odreenih
djelatnosti, tako da se iz godine u godinu biljei poveanje registrovanih privrednih
subjekata. Uglavnom se radi o malim i srednjim preduzeima koja ine okosnicu
privrednog razvoja Bosne i Hercegovine. Iz tog razloga javlja se i potreba za
re/definisanjem novih proizvodno poslovnih zona na teritoriji optine.

Svrha analize stanja prostornog ureenja i utvrivanja zakonitosti razvoja u prostoru
opine ispoljava se u tenji da se pronae optimalan koncept za usmjeravanje i
kontrolisanje razvojnih procesa u prostoru opine za dui vremenski period. Ocjena
stanja prostornog ureenja na nivou opine kao ukupnog prostornog sistema kroz
sistem sinteznih kriterijuma kao i na nivou podsistema kroz sistem sektorskih
kriterijuma predstavlja polaznu osnovu za utvrivanje dugoronih ciljeva i izradu
osnovne koncepcije prostornog razvoja. Sintezna ocjena stanja prostornog ureenja,
prikazuje osnovne elemente dostignutog nivoa drutvenoekonomskog razvoja u
prostoru.

Iz analize prostornog razmjetaja privrednih i drutvenih djelatnosti na cjelokupnom
podruju opine proizilazi da je dosadanji prostorni razvoj opine zasnovan na
izrazito monocentrinom razvojnom konceptu, to je sa stanovita analize i ocjene
stanja prostornog ureenja podruja opine u cjelini nepovoljna karakteristika
dosadanjeg privrednog i ukupnog razvoja opine. To je dovelo do velike razlike u
stepenu privredne razvijenosti izmeu gradskog i vangradskog podruja. Sa aspekta
prostornog ureenja, ovakav privredni razvoj bio je praen neravnomjernim razvojem
privredne, drutvene i komunalne infrastrukture. Posljedica ovakvog razvoja je
injenica da se nije formirao funkcionalan i racionalan sistem naselja. Kalesija Grad je
preuzeo jedan dio funkcija koje su morale biti locirane u centrima nieg ranga u
vangradskom podruju.

Kroz analizu i ocjenu stanja u prostoru dolazi se do saznanja o pozitivnim
tendencijama prostora (snage) koje su osnova za prikaz rjeenja koja nude prednosti
podruja (mogunosti). Analiza i ocjena istovremeno upozorava na ogranienja,
odnosno prepreke u razvoju (slabosti i ogranienja).

Sve ovo se najbolje izraava kroz SWOT analizu, kao sredstvo za odreivanje
komparativnih prednosti i istovremeno na upozorenja o ogranienjima, odnosno
preprekama.



99

Snage
(pozitivne tendencije u prostoru)
Mogunosti za rjeavanje konflikata
Relativno dobra povezanost sa
drugim dijelovima regiona

Prostor opine stabilan i uslovno
stabilan

Bogatstvo poljoprivrednim
povrinama u dolini Spree i
njenih pritoka, a loijih kategorija
na obodnom prostoru


Znaajno uee uma i umskog
zemljita

Nalazita istraenih (obine pijae
vode: Zolje i Kruik) i
potencijalnih mineralnih resursa
(tehniki graevinski kamen,
ljunak, pijesak)

Razvijena hidrografska mrea

Podruje izuzetnih prirodnih
vrijednosti: Vis, ume Pljeevice

Znaajni kulturno-historijski
spomenici i cjeline

Nema veih zagaivaa sredine

Visoka stopa rasta stanovnitva

Relativno povoljna starosna
struktura stanovnitva

Izraene vitalne karakteristike

Veliki broj radno sposobnog
stanovnitva

Proizvodno-poslovne zone
Unapreenje kvaliteta
poljoprivrednog zemljita
ukrupnjavanjem posjeda,
hidromelioracionim radovima,
agrarnim mjerama i na tom
temelju razvoj poljoprivrede i
prehrambene industrije

Kultivisanje V i VI bonitetne
kategorije i na tom temelju razvoj
voarstva i povrtlarstva


Poumljavanje na podrujima sa
jakom erozijom

Razvoj turizma: planinarskog,
seoskog, rekreativnog, lovnog,
kulturnog i ekoturizma

Raspoloiva a nezaposlena radna
snaga










Slabosti Prijetnje
Nedovoljna povezanost prostora
cijele opine

Usitnjenost parcela
poljoprivrednog zemljita to
onemoguava intenzivnu
Uzurpacija poljoprivrednog
zemljita u druge namjene

Nekontrolisana sjea uma i
ostavljanje due vrijeme povrina
bez vegetacijskog pokrivaa
100
poljoprivrednu proizvodnju

Ugroenost poljoprivrednih
povrina visokim nivoom rijeka

Neorganizovan plasman trinih
vikova

Erozija izazvana bujinim
vodotocima

Postojanje lokacija sa pojavama
nestabilnosti i klizita

Nedovoljni kapaciteti drutvene
infrastrukture

Nii nivo razvijenosti od kantona i
Federacije (BDP/st ispod prosjeka
FBiH)

Visok stepen nezaposlenosti

Teritorijalna neravnomjernost
prostorne strukture privrede

Nepostojanje kanalizacione
infrastrukture na cijelom prostoru
opine

Nepostojanje postrojenja za
preiavanje otpadnih voda

Nedostatak objekata kulture i
socijalnog staranja

Nepostojanje sanitarne deponije
otpada

Nepostojanje monitoringa
komponenti ivotne sredine
(voda, tlo, vazduh, buka)

Nepostojanje sistema
protivgradne zatite

Veliko uee miniranih i
sumnjivih minskih povrina u
ukupnoj povrini kantona

Erozija terena

Destrukcija zemljita

Zagaenje voda nekontrolisanim
isputanjem otpadnih voda

Podruja ugroena izlijevanjem
rijeka pri visokim vodostajima

Podruja ugroena bujinim
potocima

Nedeminiranost prostora



101

III MOGUI PRAVCI RAZVOJA ZAVISNO OD PRIRODNIH I RADOM
STVORENIH USLOVA, KAO I USLOVA EKONOMSKOG RAZVOJA

Polazne osnove za sagledavanje moguih pravaca razvoja opine Kalesija ine pravci
i tendencije privrednog razvoja i pravci kretanja stanovnitva, kao i ispoljene potrebe
i mogunosti razvoja osnovnih funkcija opine.

Mogui pravci daljeg prostornog razvoja opine u direktnoj su vezi sa dvije grupe
faktora:

- interni faktori: prirodni resursi, ljudski resursi, oprema, tehnologija,
razvijenost infrastrukture, stanje urbanog okruenja, poslovna klima,
zakonska regulativa

- eksterni faktori: geografska i geopolitika pozicija, opta makroekonomska i
politika situacija u BiH, nepovoljni trendovi itd.

Na osnovu dosadanjih analiza prirodnih uslova, prostornih potencijala i stvorenih
graevinskih i infrastrukturnih fondova, glavni pravci razvoja opine Kalesija su:

- razvoj intenzivne poljoprivredne proizvodnje

Poljoprivredne povrine u optini Kalesija zauzimaju 55% ukupne povrine
opine to predstavlja osnov za razvoj poljoprivrede, ime Kalesija moe
postati poljoprivredni centar Tuzlanskog kantona.

- umske povrine zauzimaju oko 32% ukupne povrine opine i drugi je po
znaaju prirodni resurs opine.

Osim privredne funkcije, ume u optini Kalesija imaju na prvom mjestu
optekorisne funkcije: ouvanje biodiverziteta, zatita zemljita, zatita klime,
proizvodnja kiseonika, razvoj turizma, rekreacije, lova, estetska uloga uma.

- prostorno regionalna pozicija i geoprometni znaaj Kalesije, kao izuzetno
vaan i uticajan faktor na mogue pravce razvoja opine Kalesija definisani su
koridorom magistralnog putnog pravca koji prolazi kroz centralni dio opine,
kao i koridorima regionalnih putnih pravaca u sjeverozapadnom i
jugoistonom dijelu opine. Ovi koridori predstavljaju glavne osovine budue
organizacije, to omoguava dalji razvoj, povezivanje prema regionalnom
okruenju i irim prostorima

- u planskom periodu treba razvijati policentrini sistem naselja sa
odgovarajuim standardom urbane opreme, te drutvene i komunalne
infrastrukture, to predstavlja znaajnu osnovu za mogue pravce razvoja u
procesu planirane decentralizacije u demografskom, privrednom,
infrastrukturnom i urbanom smislu.





102

IV CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA

Prilikom definisanja optih ciljeva za potrebe prostornog razvoja potrebno je poi od
evropskih opredjeljenja sadranih u smjernicama evropskih perspektiva prostornog
razvoja i vodeih principa za odrivi razvoj evropskog kontinenta kao i stratekih
opredjeljenja ireg okruenja, dravnih i razvojnih dokumenata.

1. Evropske prostorne razvojne perspektive (European Spatial Development
Perspective ESDP, European Commission, Potsdam 1999.), upuuju na
smjernice za:

Razvoj uravnoteenog i policentrinog sistema gradova;

Uspostavljanje novog odnosa izmeu urbanih i seoskih podruja;

Obezbjeenje jednakopravnog pristupa od infrastrukture do
obrazovanja, zdravstva i socijalne zatite;

Osmiljeno upravljanje i ouvanje prirodne i kulturne batine.

2. Vodea naela za trajni prostorni razvoj evropske cjeline (Guilging principles
for Suistainable Spatial Development of the European Continent, CEMAT,
Hannover, 2000.), odnose se na:

Prostornu strategiju u duhu odrivog prostornog razvoja koja se
oslanja na prijedloge prostorno razvojnih mjera za urbana podruja,
poljoprivredno i umsko zemljite i evropske koridore;
Potrebu aktivnog uea graana u procesu prostornog planiranja,
posebno ukljuivanje mladih generacija u proces planiranja ime oni
utiu na stvaranje uslova koji oblikuju njihove ivote;

Ovo je preduslov za prihvaanje evropskih ideja od strane graana i
istovremeno preduvjet za potivanje planskih rjeenja.


Ciljevi iz Prostornog plana za podruje Tuzlanskog kantona 2005-2025

Opti ciljevi:

Zadovoljenje potreba stanovnitva Kantona spada u najvie ciljeve, a to su:

1. Ljudska prava u multietnikoj sredini;
2. Kvalitetna okolina i prepoznatljiv ambijent;
3. Dostupnost materijalnih sredstava;
4. Dostupnost obrazovanja, zdravstvene i socijalne zatite.

Posebni ciljevi:

1. Ciljevi prostornog ureenja

103
Racionalno korienje prostora prema njegovoj prirodnoj podobnosti i
mogunosti ureenja za namjene koje obezbjeuju odriv razvoj
podruja kantona;

Policentrian sistem razvoja u okviru Kantona i optina i korienje
prostora prema komparativnim prednostima;

Ujednaavanje uslova razvoja izmeu gradova i ostalih naselja kroz
razvoj i dostupnost urbanih elemenata i svim naseljima;

U sistemu izgradnje prilagoavanje prirodnim uslovima i
specifinostima;

Razvoj transportne energetske, vodoprivredne i telekomunikacijske
infrastrukture, saglasno potrebama stanovnitva i privrede Kantona i
evropskim standardima;

Zatita i ureenje graditeljskog i prirodnog naslijea i njegovo
ukljuivanje u razvoj Kantona

Kooperacija gradova Kantona meusobno i sa gradovima BiH i irim
podrujima (ukljuivanje u urbane mree).


2. Ciljevi drutveno ekonomskog razvoja

S obzirom na globalizaciju ekonomije, osnovni cilj je prestruktuiranje
firmi i razvoj fleksibilnih specijalizacija uz permanentno obrazovanje
radno sposobnog stanovnitva;
Ukljuivanje prirodnih i stvorenih potencijala u privredni razvoj;
Razmjetaj privrednih kapaciteta usmjeriti ka policentrinom modelu
razvoja, uvaavajui prirodne i druge kriterijume, uz naputanje
monofunkcionalnih zona.

3. Ciljevi odrivog razvoja

Osnov odrivog razvoja inie:

- borba za ostvarenje sloboda i prava u odluivanju o razvoju;
- podsticanje inicijative i inventivnosti graana od strane vlasti.

Kljuni faktor u ostvarivanju odrivog razvoja je borba protiv razvoja
koji se bazira na fizikom rastu proizvodnje i iscrpljivanju prirodnih
resursa;

Odriv razvoj se mora regulisati i kroz zakone i propise, koji moraju da
osiguraju dugotrajnost razvoja, kvalitet ivota, efikasnu upotrebu
prirodnih resursa, ouvanje prirode i njenih vrijednosti i rijetkosti;

Stvoriti uslove za obezbjeenje dovoljnih koliina vode za pie svim
stanovnicima u privredi, te uslove za dispoziciju i tretman otpadnih
voda i krutog otpada;
104

Preduzimati mjere za poumljavanje i izbjegavati izgradnju na
klizitima, kako bi se zatitilo stanovnitvo i materijalna dobra i
obezbijedio kvalitetniji ambijent za stanovnitvo;

Voditi aktivnosti na nivou Kantona i optine, u cilju zatite atmosfere,
naroito od industrijskih postrojenja, saobraaja i otpada, uvoenjem
savremenih sistema toplifikacije i regulacije saobraaja i savremenog
tretmana otpada;

Putem Kantona i drave BiH uticati na spreavanje odlaganja
industrijskog otpada bez njihovog prethodnog tretmana.

Sve navedeno predstavlja osnovu za razradu optih i posebnih ciljeva Prostornog
plana Kalesije.


1. OPTI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA


Opti cilj prostornog plan je, da se obezbijedi racionalno koritenje prostora, zatita
prostora od negativnih uticaja svih vrsta i unapreivanje prostornih uslova za
organizovanje ivota i rada.

Cilj Plana je da se unaprijedi blagostanje ljudi i razvoj na podruju optine kroz:
planiranje zdrave, pogodne, bezbjedne i atraktivne sredine,
ostvarivanje irih ciljeva drutveno-ekonomskog razvoja optine,
uravnoteen i atraktivan generalni koncept pogodan za sadanje i budue
potrebe,
ravnomjeran, policentrian razvoj optine
Stabilniji i ravnomjerniji privredni razvoj optine u cjelini
Usmjeravanje izgradnje proizvodnih kapaciteta, objekata drutvenog
standarda i infrastrukture u sva podruja optine
planiranje u srazmjeri sa stanovnitvom i ekonomskim perspektivama,
uvoenje potpuno novih tehnologija
spreavanje i zaustavljanje negativnih demografskih trendova (koncentracija
u gradskom naselju, pad nataliteta)
razvoj lokalne samouprave i vea uloga pojedinca
globalizacija i regionalizacija drutva
razvoj baziran na resursima kojima optina raspolae
ravnomjeran razvoj optinskog centra i ostalog vangradskog podruja
saobraajnu integraciju optine sa okruenjem, ali i unutar same optine
razvoj turizma,
disperzija privrednih kapaciteta
zatita izvorita voda
ouvanje vrijednih svojstava prirode i spreavanje poremeaja u prirodi, kao i
otkrivanje javnosti izuzetno vrijednih istorijskih spomenika i ambijentalnih
cjelina, i jaanje identiteta optine
tednja i racionalno koritenje svih vidova energije i kontinuirano
snabdijevanje urbanih podruja i privrede energijom.

105
Meu optim zajednikim ciljevima izdvajaju se oni ije dostizanje stvara povoljne
mogunosti za dalji razvoj, koji su kompatibilni sa Strategijom razvoja opine
Kalesija 2007 2015. godine.


2. POSEBNI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA

U definisanju posebnih ciljeva prostornog ureenja mora se poi od navedenih optih
ciljeva, kako bi posebni ciljevi predstavljali konkretizaciju optih ciljeva, zasnovanu na
utvrenoj ocjeni stanja prostornog ureenja i na utvrenim opredjeljenjima opine u
pogledu njenog buduag privrednog, drutvenog i prostornog razvoja.

Na osnovu analize stanja prostornog ureenja data je sintezna ocjena stanja
prostornog ureenja. Ova ocjena predstavlja jednu od osnova za definisanje
posebnih ciljeva prostornog ureenja. Drugu osnovu predstavljaju opredjeljenja iz
Prostornog plana Tuzlanskog kantona koja se odnose na prostor opine.

Polazei od toga da ciljevi privrednog i ukupnog razvoja imaju svoj prostorni aspekt,
jer se sve privredne i druge aktivnosti odvijaju u prostoru i neposredno ili posredno
oslanjaju na prirodne ili stvorene resurse i uslove u prostoru, kao posebni ciljevi
prostornog ureenja mogu se u ovoj fazi izrade Prostornog plana, predloiti sljedei:

2.1. Prirodni uslovi i resursi

2.1.1. Poljoprivredno zemljite

Poljoprivredno zemljite kao prirodni resurs na teritoriji optine Kalesija predstavlja
ogroman potencijal i kao takvo predstavlja jednu od najvrijednijih kategorija u
planiranju prostora tako da njegovom ouvanju i unapreenju treba poklanjati
posebnu panju.

Korienje, zatita i ouvanje poljoprivrednog zemljinog fonda je jedna od bitnih
funkcija planiranja i uredjenja prostora pa otud i osnovni ciljevi:

1. Maksimalno ouvanje povrina pod poljoprivrednim zemljitem i njegovo
uvanje u to mogue veem obimu i kvalitetu;
2. Podizanje kvaliteta poljoprivrednog zemljita, naroito obradivih povrina i
oranica, posebno onih koja su prikladna za kultiviranje, kroz razne oblike
unapreenja (meliorativnim agrotehnikim i hidrotehnikim mjerama,
arondacijama i drugim);
3. Intenzivirati poljoprivrednu proizvodnju u povrtlarstvu i voarstvu;
4. Maksimalno usmjeravanje izgradnje ili koritenja prostora u
vanpoljoprivredne svrhe izvan kvalitetnih poljoprivrednih povrina;
5. Dravnim, kantonalnim i opinskim politikama maksimalno pomagati razvoj
intenzivne poljoprivrede, naroito na zemljitima I-IV kategorije;
6. Uvesti zemljini informacioni sistem i monitoring;
7. Obezbijediti sprovoenje zakona kojim se tite poljoprivredni prostori,
poljoprivredno zemljite od neplanskog uzurpiranja




106
2.1.2. ume i umska zemljita

Preporuke o nainu korienja uma i umskog zemljita na prostoru opine Kalesija
prikazane su preko sljedeih ciljeva:

Pristup trajnom i racionalnom korienju uma i umskog zemljita, u cilju
obezbjedjenja svih drutvenih potreba i zahtjeva koji se postavljaju pred
ume
Obezbjedjenje integralnog korienja ukupnih potencijala uma u umskim
podrujima.
Utvrivanje proizvodnih potencijala stanita, kako bi korienje bilo s tim
usaglaeno, a time i trajna planska zatita bioekoloke stabilnosti uma u
umskim podrujima,
Formiranje strukture uma koja e moi davati ujednaene prihode po koliini
i kvalitetu
Posebna zatita rijetkih, reliktnih i ugroenih vrsta i njihovih zajednica i
stanita
Utvrivanje jasnih ciljeva gazdovanja uma
Pri izradi planova gazdovanja koristiti razraene metodologije koja daju
najefikasnije rezultate
Uvoenje savremenih informacionih tehnologija (GIS) u procesu planiranja u
umarstvu
Zabrana smanjenja povrina pod umom (krenje uma)
Zabrana industrijskih sjea u zatienim podrujima i potencijalno erozionim
zonama
Poumljavanje goleti i podruja ugroenih sjeom kao i poljoprivrednih
povrina loijih bonitetnih kategorija


2.1.3. Mineralna bogatstva

Istrana, eksploataciona i istrano-eksploataciona polja

U cilju racionalnog upravljanja prirodnim dobrima u prostoru, utvruju se zakonom
odnosno, odgovarajuim planom istrana, eksploataciona i istrano-eksploataciona
polja.
Mineralni resursi su mineralne rezerve koje se mogu ekonomski (rentabilno)
eksploatisati, a po vrsti su:
sve vrste uglja, bituminozne stijene, teni i plinoviti ugljovodonici i drugi
prirodni plinovi,
radioaktivni mineralni resursi,
metalini mineralni resursi,
nemetalini mineralni resursi, te tehniki graevinski kamen,
arhitektonsko-graevinski kamen,
sve vrste soli i sonih voda,
podzemne vode: (za pie), mineralne, termalne i termomineralne).
graevinski resursi.
Na podruju optine Kalesija eksploatie se jedino pijaa voda (Kruik i Zolje).
Prostorni plan Tuzlanskog kantona: odredba 2.1.4; 2.7,8, iako navodi da je podruje
Kantona bogato leitima ugljena i drugih radnih minerala, nema jasnih stratekih
107
ciljeva za podruje Kalesije. No iz navedenog, kao i postojeih zakonskih odredbi,
potrebno bi bilo da se omogui sistemom koncesija, odnosno odgovarajuih
projekata geoloko i straivanje i eksploatacija mineralnih sirovina ne ugroavajui
ovjekov ivotni prostor.

Za planski period se postavljaju slijedei strateki ciljevi:

- unaprijediti tehnologiju i tehnikih sredstava kod postojeih subjekata
proizvodnjena eksploatacionim poljima, sa optimalnim stepenom zatite i
unapreenja ivotne sredine i principima odrivog razvoja,
- utvrditi opravdanost i interes za istraivanje novih mineralnih nalazita


2.2. Stanovnitvo

Demografski oporavak i eliminacija posljedica rata
Dostizanje predratnog broja domicilnog stanovnitva sa njegovim
odgovarajuim strukturama
Povratak izbjeglica i raseljenih osoba u svoje domove
Porast ivotnog standarda stanovnitva i opteobrazovnog nivoa


2.3. Infrastruktura

2.3.1. Saobraajna infrastruktura

Kao i obino, kada se planira u prostoru prije samog poetka neophodno je postaviti
odreene ciljeve koji se ele postii, kao i standarde iz pojedinih oblasti kojima se
tei. U ovom sluaju, imajui u vidu vrstu dokumenta, kao i planski period za koji se
donosi, te ukupne prilike u okruenju, odreeni su sljedei ciljevi i to:

potpuno definisanje i odreivanje funkcionalnog transportnog sistema,
usaglaen razvoj svih vidova saobraaja,
povezivanje saobraajnih sistema sa okruenjem.
dobra povezanost teritorije optine, njenog centra i svih njenih dijelova, sa
susjednim teritorijama a time i sa irim prostorima,
dobra povezanost svih dijelova teritorije, precizno: svakog naseljenog mjesta,
sa regionalnim centrom i sa optinskim centrom,
dobra povezanost pojedinih rejona teritorije optine meusobno.


Putna infrastruktura i transport

izgradnja brze ceste kroz prostor optine, koji teritoriju optine Kalesija na
kvalitetan nain povezuje sa okruenjem
izgradnja gradske obilaznice
izgradnja regionalnog puta na junom dijelu optine
dovravanje i modernizacija postojeih putnih pravaca
dobra povezanost teritorije optine, njenog centra i svih njenih dijelova, sa
susjednim teritorijama a time i sa irim prostorima,
108
dobra povezanost svih dijelova teritorije, precizno: svakog naseljenog mjesta,
sa regionalnim centrom i sa optinskim centrom,
dobra povezanost pojedinih rejona teritorije optine meusobno.


eljezniki saobraaj

rekonstruisanje postojee eljeznike pruge i njeno putanje u rad



Vazduni saobraaj

rekonstrukcija i proirenje postojeeg aerodroma Tuzla, tako da e se jednim
dijelom aerodrom proiriti na teritoriju optine Kalesija


2.3.2. Hidrotehnika infrastruktura

Prioritetan cilj na podruiju Optine Kalesija, a i Tuzlanskog kantona, jeste rjeavanje
problema vodosnabdijevanja. Problem vodosnabdijevanja je moguce jedinino rjeiti
izgradnjom regionalnog vodovodnog sistema sa kog bi se snabdijevalo vie Optina
Tuzlanskog kantona.

Rjeavanje problematike vezane za prikupljanje, odvoenje ipreiavanje
upotrebljenih voda takoe bi trebalo uvrstiti meu prioritetne infrastrukturne
projekte.
Realizacijom vodovodne i kanalizacione infrastrukture znatno bi se popravili uslovi
ivljenja na datom podruiju.


2.3.3. Elektroenergetska infrastruktura

Osnovni ciljevi obezbjeenja elektrine energije:
obezbjediti dovoljne i kvalitetne koliine elektrine energije za svako
domainstvo na podruju optine kako postojeih tako i planiranih
smanjiti gubitke prenosa elektrine energije
obezbjediti dovoljne koliine elektrine energije za privredne subjekte
izgradnja novih trafo stanica
izgradnja prikljuaka na 110 kV dalekovod Tuzla-Zvornik
postepeno naputati 35 kV dalekovode
rekonstrukcija i izgradnja 10 (20) kV mree
poboljati postojeu ulinu rasvjetu i omoguiti osvjetljenje novih ulica,
saobraajnica.


109
2.3.4. Termoenergetska infrastruktura

Kao i obino, kada se planira u prostoru, prije samog poetka neophodno je postaviti
odreene ciljeve koji se ele postii, kao i standarde iz pojedinih oblasti kojima se
tei. U ovom sluaju, imajui u vidu izgraenost prostora odreeni su slijedei ciljevi i
to:
stvaranje efikasne i funkcionalne toplifikacione i gasne mree kada se za to
steknu potrebni uslovi.

modernizacija i rekonstrukcija postojeih objekata i sistema:
rjeavanje termoizolacije postojeih objekata kako bi se prosjena specifina
potronja energije za grijanje objekata pribliila potronji u savremenim
objektima, kakvi se danas grade u Evropi, ta potronja ne prelazi 70
kWh/godm
2
, sa tenjom ka daljnjem smanjivanju,
izgradnja novih termoenergetskih objekata kada se za to ukae potreba uz
primjenu energetski efikasnih rjeenja,
stvaranje mogunosti za upotrebu alternativnih goriva, na osnovu
konkurentnosti cijena, pouzdanosti snabdijevanja gorivom, te ekolokog
znaaja, prednost dati domaim energentima,
to vee uee alternativnih izvora energije za grijanje (geotermalna
energija, energija sunca, i sl.),
poveanje nivoa kvaliteta vazduha, uzrokovano smanjenjem potronje goriva
i emisije produkata sagorjevanja.


2.3.5. Telekomunikaciona infrastruktura

Potanski saobraaj

Radi prevazilaenja postojeih disproporcija u razvoju izmeu privrednog razvoja i
potanskog saobraaja potrebno je:

- postojeu potansku mreu rekonstruisati i dograditi,
- poveati broj potanskih altera,
- poveati broj potanskih koveia,
- planirati otvaranje novih dostavnih reona,
- planirati uvoenje savremenih elektronskih sistema u proces potanskog
saobraaja uz uvaavanje kriterija:
1 pota / 5.000 stanovnika,
1 alter / 2.000 stanovnika
1 kovei / 3 km
2
.

Poto se klasini potanski servis orjentisan na pismo neprestano smanjivao, Pota se
mora orjentisati na strategiju razvoja drugih djelatnosti. Ovo je posebno postalno
aktuelno nakon razdvajanja potanskih i telekomunikcionih usluga i stvaranjem dvije
nezavisne kompanije. Zato u planskom periodu do 2020. godine potanski saobraaj,
pored modernizacije poslovanja, mora da ranije i u svoju djelatnost ukljui druge
servise.



110
Telekomunikacije

Osnovni ciljevi u oblasti telekomunikacija su:

postavljanje opreme za program FTV na objektima gdje ve postoji oprema
za program BHT,
izgradnja novih objekata za BHT i FTV za nepokrivena podruja,
sanacija postojeih dotrajalih objekata infrastructure,
izrada strategije i projektnih rjeenja za prelazak na digitalnu televiziju, ija
realizacija se oekuje do kraja planskog perioda.
izgradnja optikih pravaca i pristupne mree,
instalacije komunikacione opreme na podrujima koja to nemaju,
rekonstrukcija svih gradskih mrea na predmetnom podruju u cilju pruanja
integralnih telekomunikacionih usluga (prenos govora podataka veih brzina
TV),
instalacija DSLAM-a za pruanje usluge ADSL u svim podrujima van sjedita
optine,
signal mobilne telefonije poveati na 100 % pokrivenosti predmetnog
podruja kao i uvoenje novih usluga GSM (beini internet itd.).



2.3.6. Komunalna infrastruktura

Ciljevi u oblasti komunalne infrastrukture su, prije svega, stvoriti uslove za normalne
aktivnosti na:
Obnovi, odravanju i razvoju adekvatnog prikupljanja, sortiranja, odlaganja,
transportovanja i deponovanja krutih otpadnih materija, kako na podruju
gradskog naselja tako i na cijelom optinskom podruju.
Determinisanju savremenog koncepta razvoja trnica i pijaca, vodei rauna
da sanitarni i higijenski uslovi u mnogome zavise od rjeavanja ove funkcije
Razvoju urbanog zelenila
Proirenju i izgradnji novih grobalja gdje postoji najvei pritisak na postojee
Stavljanju to veeg broja grobalja pod gazdovanje komunalnih preduzea
Obezbeenju savremenog koncepta sahranjivanja, rehabilitaciji unitenih
mezarja i ranije formiranih grobalja.
Izgradnji objekata za sakupljanje, preradu i spaljivanje ivotinjskih ostataka
(prma uredbi EU zabrabnjena su stona groblja).


2.4. Privredne djelatnosti

Ciljevi i osnovni pravci privrednog razvoja
Na osnovu sagledavanja stanja i strukture privrede optine Kalesija, a uzimajui u obzir
opte ciljeve privrednog razvoja BiH, kao glavni ciljevi privrednog razvoja u narednom
periodu nameu se:

Ravnomjeran razvoj optine
Poveanje broja zaposlenih, posebno putem proirenja postojee
preraivake industrije
111
Podsticanje razvoja malih i srednjih preduzea sa posebnim akcentom na preduzea
proizvodnog karaktera
Proirenje postojeih i stvaranje novih proizvodno-poslovnih i industrijskih zona
Razvoj poljoprivrede posebno oblasti voarstva, plastenike proizvodnje i
stoarstva kao preduslova snanijeg razvoja prehrambene industrije
Potenciranje razvoja propulzivnih djelatnosti;
Usklaivanje privrednog razvoja sa zatitom ivotne sredine shodno ekonomskoj
snazi privrede.

Jedan od osnovnih pravaca razvoja optine jeste proces breg razvoja sektora malih i
srednjih preduzea u privatnom vlasnitvu prvenstveno proizvodnog karaktera.
Proizvodni programi malih i srednjih preduzea su fleksibilni i prilagodljivi brzim promjenama
koje dolaze iz okruenja (trine , tehnoloke promjene) i omoguavaju relatvino lako
seljenje kapitala iz jedne grane u drugu, a takoe su i lokaciono fleksibilni.

U planskom periodu treba podrati razvoj onih djelatnosti koje su prepoznate kao
propulzivne, a koje e s jedne strane dovesti do aktiviranja ljudskih potencijala, dok
e s druge strane najbolje iskoristiti raspoloive resurse, trine uslove, lokacijske i
druge pogodnosti, te one djelatnosti koje e biti nosioci tehniko-tehnolokog
progresa i razvoja.

Kao propulzivne djelatnosti koje trebaju imati prioritet u razvoju na podruju Kalesije
se izdvajaju:

metalopreraivaa industrija s obzirom na postojee kadrove, izgraene
kapacitete i infrastrukturu;
drvopreraivaka industrija;
industrija kartonske i plastine ambalae.

S obzirom da se veliki broj stanovnika optine Kalesija bavi poljoprivrednom
proizvodnjom, a imajui u vidu raspoloive prirodne resurse ( polj. zemljite, voda,
uma) u planskom periodu potrebno je putem konkretnih projekata intenzivirati
razvoj voarstva, plastenike proizvodnje, ratarstva i stoarstva. Razvoj ovih oblasti
umnogome bi doprinjeo razvoju zapoete proizvodnje mlijeka ali i ostalih
prehrambenih industrija.

Jedan od preduslova za bri privredni razvoj optine u planskom periodu jeste formiranje
institucionalnog okvira za podrku razvoju privrede. Kao rezultat toga dolo bi do
uspostavljanja sistemske komunikacije izmeu javnog i privatnog sektora, to bi se
reflektovalo kroz zajednike razvojne projekte ova dva sektora, formiranje namjenskih
fondova za podrku razvoju MSP i poljoprivrede, ali i kroz kreiranje lokalnih razvojnih
planova.

Ciljevi u oblasti prostorne organizacije privrednih djelatnosti jesu:

- Racionalno iskoritavanje postojeih proizvodnih i poslovnih prostora i
- Izgradnja novih proizvodno-poslovnih zona u skladu sa dinamikom privrednog
razvoja.



112
2.5. Drutvena infrastruktura

Drutvene djelatnosti su sadraji koji doprinose urbanom razvoju naselja i koje treba
da daju jednu fizionomiju buduem gradu, te ih treba obogatiti dodatnim sadrajima.

U skladu sa planiranim razvojem optine ova karakreriskika se odnosi i na disperziju
javnih i drutvenih djelatnosti.

Ciljevi koji se nameu u pogledu javnih slubi i drugih drutvenih djelatnosti su:

Poboljanje prostornog rasporeda objekata javnih slubi, radi poveanja
njihove dostupnosti stanovnitvu
Uspostavljanje mobilnih javnih slubi i njihovo praktino funkcionisanje
Usklaivanje sa prostornim normativima koji vae za javne slube, to znai
izgradnju novih objekata, proirenje postojeih, kao i sanaciju i adaptaciju
objekata koji nisu u funkciji, ili su imali slinu funkciju
Podizanje kvaliteta usluga javnih slubi

Obrazovanje

Trenutni nivo razvijenosti predkolskog vaspitanja nije zadovoljavajui, odnosno nije
razvijen, te bi tome trebalo posvetiti panju u planskom periodu.

Ciljevi koji se nameu u okviru svih drutvenih slubi, pa i kad je obrazovanje u
pitanju je:
Usklaivanje sa normativima koji vae za javne slube, to znai
izgradnju novih objekata, proirenje postojeih, kao i sanaciju i
adaptaciju postojeih objekata, objekata koji nisu u funkciji (Jeginov
Lug i Centar)
Podizanje kvaliteta usluga, ulaganje u infrastrukturnu opremljenost
kola (sanitarni vorovi, prozori, grijanje)
Podii nivo strunosti osoblja (nastavnika engleskog jezika, muzike i
likovne kulture)
Opremiti kabinete za hemiju i biologiju
U cilju to kvalitetnijeg obrazovanja uenika, a naroito podrunih
kola, zadovoljiti potrebe za bibliotekama
Organizovanje rada u jednoj smjeni u osnovnim i srednjim kolama
Izgradnja kolske dvorane u osnovnoj koli Kalesija centar
Organizovati kvalitetniji praktini rad u kolama


Kultura

U cilju podizanja kulturnih standarda su:
Dostupnost sadraja kulture svim stanvnicima, koji bih mogli koristiti i kao
mjesta okupljanja stanovnitva i za potrebe mobilnih javnih slubi
Podizanje kulturnih standarda (kino projekcije, predstave)
Dati podrku uslovima rada gradske biblioteke, u cilju popularizacije knjige i
kulture itanja
Stvoriti uslove za bavljenje mladih kulturnim stvaralatvima
113
Podii na vei nivo kvalitet rada kulturno-umjetnikih drutava
Raditi na podizanju nivoa svijesti stanovnitva o kulturno-istorijskoj batini
Kalesije
tampanje monografije optine Kalesija

Analizom vjerskih objekata moe se doi do zakljuka da podruje optine ima
dovoljan broj, i da bih se rekonstrukcija postojeih i izgranja novih trebala odvijati u
skladu sa funkionalnom prostornom organizacijom i dinamikom razvoja optine.

Zdravstvo

to se tie dostupnosti objekata primarne zdravstvene zatite, problem se javlja u
pojedinim dijelovima optine, gdje se javlja potreba za otvaranjem novih ambulanti ili
zamjenskuh objekata i rekonstrukcija postojeeg prostora.

Osigurati zadovoljavajui nivo zdravstvene zatite
Zadovoljiti propisane norme i standarde organizacije, prostora i
funkcionisanja zdravstvenih ustanova
Uiniti da se zdravstvene usluge, u granicama mogueg, uine dostupnim
svim graanima i da se time, koliko je mogue, ujednai raspored kapaciteta
i uslova koritenja zdravstvenih usluga
Organizovanje Slube hitne pomoi u veim (sekundarnim) centrima opine

Socijalno staranje

Ogranienja u radu Centra za socijalni rad se javljaju u pomanjkanju prostora, pa se
javlja potreba za izgradnjom ustanove koja bi se bavila smjetanjem djece i odraslih.

U podruje socijalne zatite spadaju i drugi oblici organizovanog rada, a njihov cilj je:
Osigurati zadovoljavajui nivo socijalne zatite
Organizovati vaspitno savjetovalite za djecu
Organizovati dobrovoljan volonterski rad na brizi razliitih oblika socijalne
zatite
Opremiti CZR raunarskom opremom i napraviti bazu podataka o korisnicma

Sport

Prema normativima, otina Kalesija jo nema razvijenu mrea sportskih objekata.

Kvalitet sportskog djelovanja bi se mogao poboljati:
Izgradnjom novih zatvorenih sportskih terena
Dovretak izgradnje gradske sportske dvorane
Izgradnjom veeg broja manjih sportskih terena po mjesnim zajednicama
Izgradnjom zabavnih i rekreativnih parkova
Izgradnjom zatvorenog bazena po mogunosti olimpijskih dimenzija
Struno osposobljavanje sportskih radnika
Zadovoljenje potreba svih struktura stanovnitv

Ostale drutvene djelatnosti (uprava, finansije i sline djelatnosti)

Ciljevi koji se postavljaju u dijelu ostale drutvene infrastrukture su:

114
Podsticati i podrati osnivanje omladinskih organizacija


2.6. Strateka procjena uticaja na okoli

Savremeni koncept zatite ivotne sredine zahtijeva kontinuirano praenje stepena
aerozagaenja, hidrozagaenja, pedozagaenja, biljnog pokrivaa, faune,
higijenskog stanja sredine, zdravstvenog stanja ljudi, buke, vibracija, tetnih zraenja
i drugih pojava i pokazatelja stanja ivotne sredine. Opti kriterijumi za zatitu
ivotne sredine polaze od meunarodno utvrenih ekolokih principa koji se mogu
svesti na slijedee:
Najbolja politika zatite ivotne sredine zasnovana je na preventivnim mjerama,
to podrazumijeva blagovremeno spreavanje ekoloki negativnih uticaja na
ivotnu sredinu, umesto uklanjanja njihovih posljedica;
U procesu donoenja odluka o izgradnji privrednih i infrastrukturnih objekata
mora se analizirati i jasno utvrditi uticaj njihove izgradnje i rada na kvalitet
ivotne sredine.
Zatita ivotne sredine ovog Plana postii e se ostvarivanjem vie optih i
pojedinanih ciljeva, koji se odnose na:
zatita neobnovljivih resursa
tednju energija i koritenje najistijih moguih tehnologija
smanjenje otpada i njegova reciklaa
fleksibilnost procesa odluivanja da bi se omoguila vea podrka lokalnim
zajednicama
razmatranje tla kao punopravnog resursa
Zatitu voda od zagaenja (sveobuhvatno kanalisanje i preiavanje
otpadnih voda iz naselja i industrijskih pogona, zatita podzemnih voda,
zatita toka rijeke Spree);
Zatitu zemljita od zagaenja (kroz zatitu poljoprivrednog i graevinskog
zemljita u buduim naseljima i njegovoj ivinoj zoni, zatitu zemljita od
zagaenja aerosedimenata, od deponovanja otpadaka, na svim za to
nepredvienim mjestima itd.);
Zatitu vazduha od zagaenja (kroz obezbjeenje jedinstvenog sistema
toplifikacije, kontrolisanje aerozagaenja od saobraaja, kao i potovanje
mezo i mikro klimatskih uslova pri izboru lokacija za potencijalne zagaivae,
aktivacijom ve predvienih postrojenja, tj, sistema i ureaja za preiavanje
u okviru industrijskih procesa, koritenjem alternativnih goriva itd.);
Zatitu od buke (kroz adekvatno planiranje saobraajnica, saobraajnih
tokova i kontrolisanja saobraajne buke, kao i razliite mjere zatite.
Planirane mjere zatite ogledaju se kroz pravilno lociranje izvora buke u
odnosu na prijemnik, smanjenje stvaranja buke, pravilno projektovanje
zatitnih zona, spreavanje njenog irenja u okolinu, itd.);
Zatitu vegetacije (zatitu od sjee, razliitih bolesti i elementarnih nepogoda,
kao i ugroavanja pejzanih vrijednosti vegetacije).
115
Osnovne potrebe zatite se zasnivaju u zatiti prirodnih elemenata ivotne sredine i
radom stvorenih ovjekovih vrijednosti koji mogu bitno da utiu na kvalitet
ovjekovog ivota u njo,j pri emu proistiu iz potreba stvaranja komoditeta tj,
konfora u jednoj urbanoj cjelini sa jedne strane, a sa druge strane radi zatite
ivotne sredine i optih prirodnih dobara koje su date ovjeku na raspolaganje.
U tom smislu neophodno je maksimalnom zatitom i adekvatnim nainom koritenja,
postojeih prirodnih resursa unutar obuhvata Plana, potujui biodiverzitet kao
sutinsku komponentu urbanizma, pravilnom dispozicijom zagaivaa, obezbijediti
takve uslove koji e obezbijediti zatitu ekosistema, kontinuitet izmeu urbane
teritorije i teritorije koja je opsluuje te bitno uticati na unapreenje kvaliteta
ivljenja i ambijentalnih vrijednosti ovog Prostornog plana.


2.7. Kulturni historijsko i prirodno naslijee

Kulturno-historijsko naslijee

S obzirom da je Kalesija druga optina poslije Stoca po broju nekropole steaka, a
mali broj stanovnika, ne samo iz Kalesije nego i cijele BiH, je upoznato sa tom
injenicom potrebno je :
Podii nivo svijesti stanovnitva o bogatstvu kulturno-istorijeske batine
Kalesije
Educirati graane o toj injenici i urediti park sa kulturno-historijskim
naslijeem
Napraviti bazu podataka na osnovama GIS tehnologije
Pokrenuti inicijativu za zatitu kulturno-istorijskog nasljea
Omoguiti studijske i kulturoloke razmjene i na taj nain promovisati
kulturno-historijsko naslijee i imid optine podii na vei nivo

Prirodno naslijee

Prirodno nasljee predstavlja veoma vanu tematiku u pogledu zatite dobara u
okviru prostornog obuhvata jedne optine. Na ovakav nain su sagledani i objekti
prirodnog nasljea na podruju optine Kalesija, koja je po zastupljenosti pojedinih
objekata, ipak okarakterisana kao bogata.

Na osnovu gore navedenog, definisani su osnovni ciljevi u ovoj oblasti, kojima se
prije svega eli postii:
na prvom mjestu prepoznavanje objekata prirodnog nasljea, te stavljenje
pod zatitu istih
zatim na drugom mestu je propisno evidentiranje uz detaljan opis stanja i
predlaganje odgovarajuih mjera ako stanje nije na zadovoljavajuem novou;
kreiranje baze podataka na osnovama GIS tehnologije;
zatita prirodnog nasljea;
propisno obiljeavanje objekata prirodnog naslea na terenu;
adekvatna briga o prirodnom nasljeu koja je zasnovana na sagledavanju
istinskog znaaja u svim slojevima drutva.



116
2.8. Geografski informacioni sistemi

Jedna od osnovnih podloga i poluga za kvalitetno usmjeravanje prostornog ureenja
je GIS (geografskiinformacioni sistem).
Primjena GIS-a u oblasti prostornog i urbanistikog planiranja viestruko je poveala
produktivnost i kvalitet rada, a takoe i smanjila vrijeme potrebno za obavljanje
razliitih aktivnosti iz domena rada organa zaduenih za prostorno ureenje.








































117
V OSNOVNA KONCEPCIJA PROSTORNOG RAZVOJA

1. OSNOVE KONCEPCIJE PROSTORNOG RAZVOJA

Osnovna koncepcija proizilazi iz analize i ocjene stanja, kao i postavljenih optih i
posebnih ciljeva, na ijoj osnovi se dalje dograuju projekcija prostornog razvoja i
prostorni sistemi. Radi se za planski period, kako bi se stekao uvid mogunosti
prostora da prihvati planirane funkcije, odnosno, da se stekne uvid u stepen
racionalnosti i prostorne usklaenosti planiranih aktivnosti u odnosu na prirodne
uslove i resurse.

U skladu s prednjim opredjeljenjima pripremljena je projekcija prostornog plana
optine Kalesija iz koje su u saetom obliku, izdvojeni oni elementi koji ine
koncepciju razvoja i organizaciju prostora, a koji u izvjesnoj mjeri prestavljeju dileme
ili alternative pri koncipiranju prednacrta plana.

Rasprava o ponuenom konceptu prostornog ureenja i zauzimanje stavova po
odreenim pitanjima iz ovog materijala doprinijee realnijem koncipiranju i
efikasnijem utvarivanju Nacrta prostornog plana za javnu raspravu.


2. RAZVOJ STANOVNITVA

Projekcija razvoja stanovnitva imala je za osnovu provedenu analizu stanovnitva u
proteklom periodu, u okviru koje su sagledane relevantne strukture, uoene
tendencije i prostorni razmjetaj stanovnitva u podruju Optine.

Na dinamiku i smjer kretanja demografskih promjena u planskom periodu utie:

- postojea starosno - polna struktura;
- prirodni i mehaniki prirataj;
- drutveno ekonomski razvoj;
- prostorno usmjeravanje razvoja i razmjetaja proizvodnih kapaciteta objekata
drutvenog standarda i infrastrukturne opreme.

Projekcija stanovnitva ima za pretpostavku demografski oporavak i eliminisanje
posljedica rata. Preduslov da se ovo ostvari je povratak izbjeglica i raseljenih osoba u
svoje domove. Osim ove politike povratka stanovnitva treba stvoriti uslove za
normalizovanje bioloke reprodukcije stanovnitva.

Stopa nataliteta iako u blagom padu, zadrala se na relativno visokom nivou, uz
pretpostavku da je stopa mortaliteta ve dostigla svoj maksimum i da e u narednom
periodu imati tendenciju smanjenja, moe se planirati da e natalitet ostvariti blagi
rast, a stope mortaliteta biti zaustavljene.

Uz sve navedene pretpostavke moe se oekivati poveanje broja stanovnika sa
41.390 stanovnika u 2008. godini na 46.646 stanovnika, odnosno po prosjenoj
godinjoj stopi 0,6% godinje.




118
Tabela:Projekcija brojanog razvoja stanovnitva Optine Kalesija 2008-2028 godine
Broj stanovnika
Podruje planiranja
2008. g. 2028. g.
Prosjena godinja stopa
razvoja stanovnitva
2008-2028
- u %
Optina ukupno 41.390 46.646 0,6
Grad Kalesija 2.512 2.944 0,7
Seosko podruje optine 38.878 43.702 0,6
Izvor podataka: Procjena Urbanistikog zavoda RS


Projekcija starosno-polne strukture je bitna kako bi se u Prostornom planu mogle
planirati odreene aktivnosti i namjene za zadovoljenje potreba osnovnih kontiganata
stanovnitva. Za planiranje i ureenje prostora su bitni sljedei kontigenti:
predkolski uzrast djece (ispod 7 godina), koloobavezni kontigent (7-14 godina),
kontigent omladine (15-27 godina), radno-sposobno stanovnitvo (15-65 godina) i
kontigent starog stanovnitva (starije od 65 godina).

U planskom periodu se moe oekivati poveanje koloobaveznog kontigenta zbog
poveanja nataliteta, ali i poveanje uea radno-sposobnog stanovnitva (15-64
godina), a samim tim e se javiti i znaajniji problemi u pogledu obezbjeenja radnih
mjesta za zapoljavanje stanovnitva.

Procjena je da e na kraju planskog perioda uee ovog kontigenta biti oko 75% u
ukupnom stanovnitvu Optine.
Na razvoj broja i veliine domainstva u narednom periodu uticae sljedee
pretpostavke:

- porast ukupnog broja stanovnika po prosjenoj godinjoj stopi od 0,6%, kao
osnove za rast broja domainstava;
- blagi porast stope nataliteta;
- porast opteobrazovnog i kulturnog nivoa, kao i ivotnog standarda
stanovnitva, tj. djelovanje faktora drutveno-ekonomskog razvoja,
doprinijee daljem cijepanju tradicionalno velikih porodica;
- ravnomjernijim privrednim i drutvenim razvojem cjelokupnog podruja
Optine i broj domainstava na gradskom i seoskom podruju e biti
uravnoteen.

Na osnovu ovih pretpostavki moe se oekivati da e broj domainstava na podruju
Optine porasti sa sadanjih 9 800 na preko 12 200 krajem planskog perioda ili za
2420 novih domainstava. Prosjena veliina domainstva e se smanjiti sa sadanjih
4,2 lana na 3,8 lanova u 2028. godini.


3. ORGANIZACIJA PROSTORA, SISTEM I MREA CENTARA

Naselje kao osnovni oblik ljudskog egzistiranja i djelovanja u prostoru je
najupeatljiviji oblik ljudske transformacije prirodne sredine.

Za izdvajanje centara, odnosno, definisanje mree naselja koriteno je vie
kriterijuma i to:
planska rjeenja iz prethodnog prostornog plana i istorijski faktor,
119
postojea opremljenost naselja tehnikom i drutvenom infrastrukturom,
fiziko geografske karakteristike prostora,
postojea saobraajna mrea, udaljenost od centara, dostupnost sadraja,
broj stanovnika,
morfologija naselja i gustina izgraenosti naselja,
smjernice lokalne samouprave.


Sistem naselja se bazira na policentrinom modelu koji je struktuiran na vie nivoa;
tj., na teritoriji optine razlikujemo 4 ranga naselja:
Optinski centar Grad Kalesija,
(optinski pol razvoja i jedan od centara Tuzlanskog kantona)
Sekundarni centri Memii, Rainci Gornji, Vukovije Gornje i Tojii
(naselja gradskog karaktera, komplementarni optinski polovi
razvoja, centri mjesnih zajednica i podruja)
Centri zajednice sela: naselje Gojin, Rainci Donji, Zolje, Dubnica,
Miljanovci, Vukovije Donje, Kikai, Hrasno Donje i Seljublje
Ostala seoska naselja: ostalih 14 naselja

U policentrinom sistemu naselja, optinski centar, sekundarni centri, centri zajednice
sela, te ostala naselja imaju definisanu funkciju i sadraj. Potrebno je da svi ovi centri
ostvare svoju ulogu i da postanu arita urbanizacije, naselja sa savremenom
poljoprivrednom proizvodnjom, naselja sa razvijenom malom privredom, mali
turistiki centri, itd.

Optinski centar treba da ima najvii nivo centraliteta. Urbana oprema treba da bude
takva da zadovolji sve potrebe stanovnitva optine, a i ire.

Koncept mree i sistema naselja prati i odgovarajui koncept organizacije prostora i
prostornih cjelina razliitog hijerarhijskog nivoa.

Tabela: Zonalna podruja sa gravitirajuim naseljenim mjestima
ZONALNO
PODRUJE NASELJA U SASTAVU
POVRINA
U km
UEE U
OPTINI
U %
KALESIJA
Prnjavor, Zelina, Kalesija Gornja,
Jajii, Dubnica, Jelovo Brdo, Gojin,
Miljanovci, Kalesija Grad, Zolje 82.40 41.61
MEMII
Bulatovci, Staro Selo, Zukii, Brezik i
Osmaci
24
, Memii 17.04 8.60
RAINCI GORNJI
Lipovice, Petrovice, Sarai, Rainci
Donji , Rainci Gornji 27.80 14.04
VUKOVIJE
GORNJE Vukovije Donje, Vukovije Gornje 17.83 9
TOJII
Jeginov Lug, Kikai, Hrasno Donje,
Hrasno Gornje, Seljublje, Tojii,
Petrovice 52.92 26.72
UKUPNO 198 100


24
Dejtonska granica je presjekla naseljeno mjesto Osmaci a dio teritorije pripada optini Kalesija,
zaseok Markovii

120
Gravitaciona podruja lokalnih centara obuhvataju preteno atare susjednih naselja.


4. POLJOPRIVREDA

Zbog znaaja poljoprivrednog zemljita i poljoprivrede u cjelini, posebno je
neophodno da se mjerama zemljine politike obezbijedi zatita poljoprivrednog
zemljita i njegovo racionalno koritenje, odnosno da se kvalitetnije zemljite u cjelini
koristi za proizvodnju hrane.

U cilju voenja to efikasnije politike u gazdovanju sa poljoprivrednim zemljitem i
stoarstvom, neophodno je u poljoprivrednim kompleksima:

1. Spreavanje pretvaranja poljoprivrednog u nepopljoprivredno zemljite,
2. Dravno poljoprivredno zemljite dodjeljivati zapaenim poljoprivrednim
proizvoaima kako bi uveali svoj posjed i dr.
3. Koritenje sorti vieg genetskog potencijala,
4. Vii nivo koritenja ubriva i pesticida,
5. Koritenje adekvatne mehanizacije,
6. Podsticati programe komasacije zemljita,
7. Razvoj poljoprivrednog zemljita investiranjem u sisteme za
navodnjavanje te putem agromelioracija u irokim rijenim dolinama,
8. Nadoknaditi deficit obradivog zemljita ureenjem zemljita
hidromelioracijama (odvodnjavanje i navodnjavanje poljoprivrednih
povrina)
9. Proizvodnja hrane u zatienom prostoru (staklenici, plastenici,
gljivarnici),
10. Razvijati prehrambenu industriju koja e omoguiti proizvodima ireg
podruja da apsorbuju nova trita. Deficit vode rjeavati izgradnjom
hidroakumulacija, regulacijama rijeka i izgradnjom ustava u cilju
prihranjivanja podzemlja,
11. Primijeniti zakonsku regulativu kod promjene namjene zemljita tj.
zatititi bonitete, I, II, III, kategorije, od njihovog koritenja izvan sfere
poljoprivrede.
12. Posebnim odlukama ograniiti koritenje kvalitetnih zemljita (I, II, III
kategorije) za izgradnju stanova, industrije i drugih objekata.
13. U cilju daljeg razvoja sistema odvodnje zemljita, izraditi odgovarajue
projekte,
14. Posebnim odlukama omoguiti koritenje sredstava akumuliranih
promjenom namjene koritenja zemljita u druge svrhe, za ureenje
zemljita i njegovo istraivanje.
15. Istraiti varijante zemljine rente kao trine kategorije i na osnovu
toga donijeti propise o renti kao jednom od regulatora koritenja
prostora.
16. Donijeti razvojne programe kroz planove zatite i racionalnog koritenja
zemljita,
17. Podrati razvoj poljoprivredno prehrambene proizvodnje,
18. Pojaati i intenzivirati rad inspekcijskih slubi iz ove oblasti,
19. Potrebno je donijeti odredbe o standardima kvaliteta i zahtjevima za
obiljeavanje proizvoda,
20. Poveavati stoni fond u predjelima gdje je stoarstvo dominantno,
121
21. Poveanje povrina pod krmnim biljem i poveanje proizvodnje i
prinosa radi poveanja stonog fonda, potreba za proizvodnjom
kvalitetne stone hrane te potrebom popravljanja kvaliteta zemljita
djelovanjem leguminoza kao biolokih melioratora zbog prisustva
azotofiksatora na korijenu biljaka
22. Poboljati genetsku osnovu za stoarsku proizvodnju,
23. Usmjeravati vrstu stoarstva prema specifinostima optina,
24. Organizovati monitoring tj. praenje promjena namjene koritenja
zemljita uz formiranje zemljinog informacionog sistema (ZIS), kao
dijela geografsko informacionog sistema.

Uzimajui u obzir kvalitet poljoprivrednog zemljita, zastupljenost pojedinih
kategorija poljoprivrednog zemljita kao i potrebe optine mogue su sljedee
strateke orijentacije u poljoprivredi:
- organizovana intenzivna poljoprivredna proizvodnja ratarstvo i povrtlarstvo,
- proizvodnja ljekobilja
- organizovana voarska proizvodnja sa akcentom na jagodiasto voe,
visokostablaice kao i instaliranje preraivakih kapaciteta
- organizovanje poljoprivredne proizvodnje na bazi zdrave hrane



5. UMARSTVO

Osnovna koncepcija prostornog razvoja opine Kalesija, sa aspekta umarstva,
zasnovana je na ouvanju postojeih umskih povrina i unapredjenju stanja istih u
skladu sa proizvodnim potencijalima stanita, kao i poumljavanje goleti i
poljoprivrednih povrina loijih bonitetnih kategorija (VI i VII).

U cilju maksimalnog korienja sveukupnih potencijala uma i umskog zemljita, u
planskom periodu je predvien prelazak sa dosadanjeg monofunkcionalnog na
multifunkcionalno korienje uma i umskog zemljita, gdje se podrazumijeva
poveanje prihoda od korienja sporednih umskih proizvoda, lovstva i turizma.

Uklanjanje minskih polja iz umskih podruja predstavlja jedan od prioriteta plana.

U planskom periodu, na prostoru opine Kalesija predvieno je stavljanje pod zatitu
podruja sa izraenim prirodnim vrijednostima, a u cilju poveanja zatienih
podruja prema preporukama svjetskih i evropskih direktiva, kao i ouvanja
sveukupnog biodiverziteta i genetskog fonda.
Shodno tome, na teritoriji opine Kalesija su identifikovane i predloene za stavljanje
pod zatitu sljedee povrine:
- Prirodni predio Pjeevica
- Prirodni predio Vis
- Prirodni predio Grabik
- Park prirode Majevica






122
6. INFRASTRUKTURA

6.1. Saobraajna infrastruktura

Osnovna koncepcija razvoja saobraaja u Prostornom planu optine Kalesija je da se
formira takva mrea da omogui privredno korienje svih potencijala teritorije
(poljoprivreda, umarstvo, turizam i dr.). Nainom formiranja putne mree mora se
stvoriti osnova za materijalno rentabilan i socijalno kvalitetan ivot stanovnika u
mjestima koja oni nastanjuju. Ovaj se zahtjev naroito otro postavlja imajui u vidu
postojee stanje. To je uslov da se autohtono stanovnitvo zadri u svojim mjestima,
te da ne pribjegava migraciji (migracija dovodi na jednoj strani do naputanja i
propadanja potencijala i resursa teritorije, a na drugoj strani do velikih materijalnih
izdataka koji su bez pokria i do socijalnih problema).

Putnu mreu razraenu u Prostornom plana optine Kalesija sainjavaju
saobraajnice etiri ranga:
1. Brza cesta
Izgradnja brze ceste je definisana planskim dokumentom vieg reda,
Prostornim planom Tuzlasnkog kantona. Tim dokumentom planiran brza cesta
Doboj Zvornik. U Prostornom planu Republike Srpske, kao u Prostornom
planu Osmaka, optine sa kojom optina Kalesija granii na istoku, nije
planiran takav put. Trasa brze ceste prema gradu Kalesija je nepovoljna po
sam grad, ipak Prostorni plan Tuzlanskog kantona je planski dokument vieg
reda iz koga je neophodno preuzeti sve elemente koji se tiu mree
saobraajnica vieg reda.
Iz tog razloga je u Prostornom planu Kalesije predloena izgradnja brze ceste,
koja je jednaka onome to je ve planirano Prostornim planom Tuzlanskog
kantona.

2. Magistralni putevi
Ovim dokumentom nije predvieno izmjetanje postojeih magistralnih
odnosno definisanje novih trasa za postojee magistralne puteve, osim u
dijelu samog grada Kalesija, gdje je planirana izgradnja obilaznice koja e
nakon izgradnje postati dio magistralnog puta, dok e postojei magistralni
put postati gradska saobraajnica. Na taj nain e doi do znaanog
unapreenja drumskog saobraaja, jer e se tranzitni tokovi izmjestiti na
obilaznicu, dovodei do rastereenja gradske uline mree, omoguivi pri
tome bolje uslove za funkcionisanja i na magistralnom putu i u gradu.

3. Regionalni putevi
Najveim dijelom trase postojeeg regionalnog puta, koji od Meaa vodi ka
zapadu, je planirana izgradnja brzog puta, tako da put mijenja svoju
kategorizaciju, a samim tim i nain korienja, to uslovljava da se prilikom
izrade projektne dokumentacije za brzi put, posebna panja povede o spoju
sa lokalnom putnom mreom, to moe dovesti do potrebe za izgradnjom
novih saobraajnica nieg ranga, koje e preuzeti ulogu koju u ovom trenutku
ima postojei regionalni put.
123
Planirana je izgradnja novog regionalnog puta, na jugu optine, ija je uloga
spajanje junog dijela optine Kalesija, sa magistralnim putem ivinice
Kladanj i regionalnim putem Kalesija - Sapna.

4. Lokalni putevi
Predvieno je dovrenje izgradnje, odnosno rekonstrukcija postojeih
lokalnih i nekategorisanih puteva, njihova modernizacija i dovoenje u
takvo stanje da se na njima moe nesmetano odvijati saobraaj, na nain
koji odgovara ovom rangu saobraajnica.

6.2. Hidrotehnika infrastruktura

Dugorono rjeenje vodosnabdijevanja stanovnitva Opine Kalesija jedino je
mogue sa regionalnog vodovodnog sistema, a kao prelazno rjeenje izgradnja
kapaciteta za preiavanje voda.
Poredei kapacitete izvorita i planske potrebe za vodom Opine Kalesija evidentan je
njen nedostatak, koji je prikazan u narednoj tabeli:

2008. god. 2015. god. 2025. god.
Potrebne
koliine
Raspolozive
koliine
Deficit
Potrebne
koliine
Raspolozive
koliine
Deficit
Potrebne
koliine
Raspolozive
koliine
Deficit
Opina
l/sek l/sek l/sek l/sek l/sek l/sek l/sek l/sek l/sek
Kalesija 121.60 35 86.6 134.88 35 99.88 150.35 35 115.35

Postojea izvorita u Opini Kalesija su uglavnom iskoritena, kao i veina izvorita
na podruiju Tuzlanskog kantona, pa je neophodno rjeiti pitanje nedostajuih
koliina vode za pie. Projekat Dugoroni program snabdijevanja pitkom vodom
stanovnitva i privrede na vodnom podruiju slivova rijeke Save u Federaciji BiH na
kantonalnom i podslivovskom nivou Tuzlanski kanton ( uraen od strane za
Zavoda za vodoprivredu, Sarajevo, 2002/2003. godine ) predstavlja dobru osnovu za
rjeavanje aspekta vodosnabdijevanja stanovnitva i industrije na podruiju
Tuzlanske regije. Regionalni vodovodni sistem Tuzlanske regije bi obuhvatao Tuzlu,
Lukavac, ivinice, Kalesiju, Banovie i Srebrenik, a eventualno i Graanicu.

Do realizacije regionalnog vodovodnog sitema Tuzlanske regije (odnosno relaizacijom
jedne od gore pomenute varijante vodosnabdijevanja) jedini mogui nain rjeenja
vodosnabdijevanja Opine Kalesija jeste vezivanje na meuopinski sistem
vodosnabdijevanja Tuzla ivinice Lukavac, odnosno koritenje raspoloivih
koliina vode jezera Modrac. Vodovodni sistem Kalesije bi se prikljuio na pomenuti
meuopinski preko glavne distributivne pumpne stanice PS Sprea u ivinicama.

Podruije sa kog bi se prikupljale otpadne vode obuhvata 17 mjesnih zajednica
Tojici, Kikai, Gornje Vukovije, Donje Vukovije, Dubnica-Mahmutovii, Donje Hrasno,
Miljanovci, Donji Rainci, Gornji Rainci, Seljublje, Kalesija, Gornja Kalesija, Prnjavor,
Memici, Jajii, Gojin i Bulatovci.

124
Opina Kalesija ima nerjeenu problematiku prikupljnja, odvoenja i preiavanja
otpadnih voda. Idejnim projektom primarne kanalizacione mree i postrojenja za
preiavanje otpadnih voda Opine Kalesija (JP za vodoprivrednu djelatnost
Sprea d.d. Tuzla, 2006. god.) razraene su dvije varijante kanalizacione mree
(varijanta A i B). Obje ove varijante su uvrtene u Prostorni plan Opine.
Podruije sa kog bi se prikupljale otpadne vode obuhvata 17 mjesnih zajednica
Tojici, Kikai, Gornje Vukovije, Donje Vukovije, Dubnica-Mahmutovii, Donje Hrasno,
Miljanovci, Donji Rainci, Gornji Rainci, Seljublje, Kalesija, Gornja Kalesija, Prnjavor,
Memii, Jajii, Gojin i Bulatovci.
Prostornim Planom Opine Kalesija je predvieno da se lijevom i desnom stranom
rijeke Spree uradi nasip ime bi bilo spreeno plavljenje okolnog terena, odnosno
nekontrolisano izlijevanje vodotoka za vrijeme velikih vodostaja.
Takoe se javlja potreba regulisanja vodotoka (povremenog ili stalnog karaktera) koji
prolaze kroz urbana podruija ime bi se poveala vodoprijemna mo korita,
onemoguilo izlijevanje (plavljenje terena) i erodiranje tla, a samim tim vodotok bi
se uklopio u ambijentalnu cjelinu naseljenog mjesta.

Potrebno je preduzeti neophodne mjere planske zatite voda od zagaenja koje
podrazumjevaju i preiavanje otpadnih voda industrije i naselja. Naroito je
potreban predtretman industrijskih otpadnih voda prije njihovog uvoenja u
kanalizacioni sistem (odnosno vodotok), kao i adekvatna lokacija deponije.


6.3. Termoenergetska infrastruktura

Sistem i objekti za proizvodnju i prijenos energije

Toplinska energija potrebna za toplifikaciju gradova i naseljenih mjesta treba se
proizvoditi u termoelektranama toplanama. Samo privremeno, do dovodjenja
vrelovoda iz daljinskog izvora, mogue je primijeniti i drugo rjeenje.

Postojei obim toplinskih kapaciteta u TE Tuzla moe podmiriti potrebe korisnika
toplotne energije do izgradnje novog bloka TE Tuzla VI. Do vremena putanja ovog
bloka u rad (2012. godine) toplifikacijski sistem e se snabdijevati iz postojeih
kapaciteta TE Tuzla.

Obzirom na generalno opredjeljenje da se na podruju kantona maksimalno koristi
toplifikacija iz daljinskih izvora bit e neophodno da svaka nova termoelektrana i na
drugoj lokaciji, a ne na lokaciji postojee TE Tuzla treba primijeniti TE TO sistem
elektrane. Posebno se ovo odnosi na TE Tuzla B ukoliko se pojavi u ovom planskom
periodu.

Toplifikacijski sistem treba graditi vrelovodima odgovarajuih dimenzija za gradove
koji e se preko njih snabdijevati. Dosada izgradjeni i projektovani vrelovodi
dimenzionirani su samo za gradove za koje su nominirani. Tako vrelovod za Tuzlu
nema kapaciteta za Kalesiju, a vrelovod za Lukavac nema kapaciteta za Graanicu i
druga naselja. To znai da za svaki grad mora vrelovod polaziti od izvora energije, TE
Tuzla. Pri tome se planiraju koristiti dionice trase postojeih vrelovoda za gradove za
vodjenje vrelovoda za udaljenije gradove. U planu prostornog uredjenja treba voditi
rauna o tom opredjeljenju, jer je teko pronai pogodan prostor za polaganje ovih
instalacija. U dosadanjoj praksi za vodjenje vrelovoda koriten je pojas eljeznike
125
pruge gdje je to bilo mogue. Ovo je dobro iskoriteno kod izgradnje vrelovoda za
Lukavac, a isto je koriteno u projektu vrelovoda za ivinice. Za sada nema projekata
vrelovoda za ostale gradove, ali to ozbiljno razmatra Srebrenik, dok Graanica planira
da privremeno izgradi toplanu za svoje potrebe do eventualne izgradnje vrelovoda od
TE Tuzla.

Za oekivati je da e se i sva vea naseljena mjesta u prostoru obuhvata Prostornog
plana - Kalesija u doglednoj budunosti intenzivnije razvijati u svim segmentima.
Neophodno je krenuti u iru toplifikaciju grada Kalesije, ime bi se poboljali uslovi
snabdijevanja toplotnom energijom stambenih i poslovnih objekata u centru Kalesije.
Provoenjem projekta toplifikacije grada poveao bi se stepen pouzdanosti sistema,
smanjili bi se gubici toplotne energije, a dolo bi i do poveanja kapaciteta i
prikljuenja novih korisnika. U sklopu postojee toplane izvrila bi se ugradnja novih
kotlova sa prateom armaturom kotla. Nuno je izvriti sanaciju oteenog
toplovoda, te izgraditi dio novog toplovoda.
Za planirane objekte u obuhvatu Prostornog plana - Kalesija za koje ne postoji
ekonomska opravdanost za prikljucenje na daljinski sistem grijanja, gradnju objekata
planirati tako da se zagrijavanje prostorija vri iz individualnih toplotnih izvora bilo
lokalnim loenjem po prostorijama ili toplovodnim kotlovima za centralno ili etano
grijanje, a po izboru vlasnika objekta. Konaan broj kotlovnica bie definisan kroz
urbanistiko - tehnike uslove, zavisno od ekonomske opravdanosti i interesa
investitora da gradi : reonske (jedna kotlovnica za vie objekata), ili individualne
(jedna kotlovnica jedan objekat) kotlovnice. Ako se steknu uslovi za prikljuenje
objekata na gradski toplifikacioni sistem, opremu u kotlovnicama treba konzervirati ili
rashodovati (u zavisnosti od stanja opreme), a u istim prostorijama instalisati
toplotne stanice gradskog toplifikacionog sistema.
Kotlovnice smjestiti u objekte potroaa a tane lokacije odredie se kroz projektnu
dokumentaciju.

Bruto gradjevinske povrine planiranih objekata u obuhvatu ovog Prostornog plana
kao i procjenjeni toplotni konzum za iste bie naknadno definisani dokumentacijom
nieg reda.


Obnovljivim izvorima energije se smatraju oni izvori energije koji se samoobnavljaju
u relativno kratkom vremenskom intervalu. Obnovljivim izvorima energije se
smatraju:
Biomasa
Energija vodnih tokova
Solarna energija
Energija vjetra


Obnovljivi izvori energije

Osnovni vidovi koritenja obnovljivih izvora energije su dobijanje toplotne i elektrine
energije.

- Biomasa

Biomasa se smatra obnovljivim izvorom energije. Njen izvor su otpad u:
umartsvu i
126
poljoprivredi.

Pored toga moe nastajati i kao namjenski uzgojena biomasa.
Otpad iz umarstva se odnosi na odreeni procenat granja koje ostaje u umi nakon
sjee, te otpad koji nastaje u toku obrade: okorci, sjeka i piljevina. Otpad iz
poljoprivrede se odnosi na:
ostatke iz poljoprivredne proizvodnje kao to je slama i kukuruzovina,
ostaci od rezidbe vonjaka i
biogas iz stonog izmeta.


- Komunalni otpad

Komunalni otpad obuhvata otpad ije je porijeklo iz domainstava, privrede, ureda i
javnih institucija, a kojeg prikuplja opina odnosno neko preduzee u njezino ime.
Stvaranje komunalnog otpada po stanovniku je u zemljama zapadne Evrope u
porastu, dok je u Istonoj i Centralnoj Evropi u stagnaciji.

- Solarna energija

Prema Stratekom planu i programu razvoja energetskog sektora Federacije BiH
(SPP), FBiH ima u prosjeku godinje 1.840 sunanih sati godinje, dok taj broj na
jugu zemlje dostie vrijednost i do 2.350.
Teoretski potencijal solarne energije u BiH iznosi 67,2 PWh, to znai da svakog dana
u godini na svaki kvadratni metar horizontalne povrine u prosjeku padne energija
zraenja od 3,6 kWh.
Ova vrijednost viestruko premauje ukupnu potronju energije u BiH. No, prema
sadanjem stanju u BiH, od ukupno raspoloive energije sunevog zraenja preuzima
se 3,3 GWh (12 TJ) godinje i to uglavnom za zagrijavanje sanitarne vode.

- Vjetar

Da bi se mogao ocijeniti potencijal vjetroenergije na podruju Prostornog plana -
Kalesija trebala bi se prethodno izvriti mjerenja potencijala to bi mogao biti jedan
od ciljeva razvoja energetike u narednom periodu.

Gasifikacija

Planirano je utvrivanje potreba i izgradnja gasovodnog sistema na podruju
Tuzlanskog kantona, koji bi bio povezan u jedinstveni sistem BiH (pravac Zvornik -
Tuzla, sa kantonalnim, odnosno regionalnim odvojcima, ili alternativa) kada se za to
steknu uslovi.
Sa stanovista gasifikacije jedan od prioriteta bi rebalo da bude izrada studije
gasifikacije ovog prostora u kojoj bi se definisali regionalni odvojci jedinstvenog
gasovodnog sistema BiH (gasovod iz pravca Zvornik Tuzla). U ovom Prostornom
planu prikazana je planirana trasa gasovoda koji bi trebao da se prikljui na gasovod
u Republici Srpskoj u mjestu Caparde. U grafikom prikazu ucrtani su cjevovodi za
snabdijevanje potroaa gasom kad se za to steknu uslovi. Mjesta prikljuenja na
glavne cijevi dovoda gasa, kao ni mjerno-regulacione stanice (sem jedne mjerno-
regulacione stanice u mjestu Prnjavor), nisu odreivani i bit e predmet studije
gasifikacije ovog prostora.

127
6.4. Elektroenergetska infrastruktura

Planirano vrno optereenje

Kroz pregledane tabele vrnog optereenja za posmatrani period 2003-2008 g. na
podruju Kalesije vreno je optereenje u napojnim TS raslo je od 3 do ak 11,3%.
Prema tome polazei od zacrtanih ciljeva za porast optereenja za Kalesiju, oekivati
je rast optereenja za Kalesiju po prosjenoj godinjoj stopi od 5%, tako da se na
kraju planskog razdoblja u TS 35/10 kV Kalesija i Tojii oekuje se optereenje od
cca 20 MW.

Da bi se zadovoljilo oekivano vrno optereenje na podruju Kalesije od 20 MW
planirana je izgradnja nove TS 110/x kV Kalesija.

Planirana potronja elektrine energije

Na osnovu zacrtanih planiranih elemenata oekivat je porast potronje el. Energije u
domainstvima na kraju planskog perioda, od 47,82 GWh, i ostale potronje
(velepotroai, industrija i ostalo) od 14,39 GWh, tako da se na kraju planskog
perioda oekuje ukupna potonja el. Energije na podruju opine Kalesija od 62,21
GWh.

Obezbjeenje elektrine energije

Elektrina energija za podruje Kalesije obezbjeuje se preko dvije TS 35/10 kV
(Kalesija i Tojii) koje su prikljuene na napojni 35 kV dalekovod poloen od TS
110/35/10 kV Tuzla (Oraje) do TS 110/35/10 kV Zvornik Sapna. Obzirom na veliku
duinu i mali presjek vodova napojnog 35 kV dalekovoda, te veliki pad napona u
napojnom dalekovodu, u palnskom periodu se ne moe raunati na obezbjeenje
elektrine energije preko postojeeg 35 kV dalekovoda.
Ako se postojeem problemu prenosa energije preko postojeeg 35 kV dalekovoda
doda i plan oekivanog optereenja na kraju planskog perioda od cca 20MW logino
je u plan ui za izgradnjom nove napojne TS 110/20(10) kV Kalesija i napojnog 110
kV dalekovoda.
Znai ovim planom se predlae u Kalesiji naputanje 35 kV sistema kao glavnog
napojnog postrojenja i prelazak na 110/20 kV sistem, tako da se planira izgradnja
napojne 110 kV trafo stanice i prikljunog dalekovoda, te naputanje napojnog 35 kV
sistema.

Izgradnja nove TS 110/20(10) kV 20MW Kalesija

Izgradnja nove 110/x kV trafostanice planirana je uz sjevernu granicu parcele
postojee TS 35/10 kV Kalesija. Parcela je odraena i rezervisana za izgrauju nove
trafostanice. Ovim palnskim dokumentom planirana izgradnja TS 110/x kV Kalesija i
njena lokacija ucrtana u grafike priloge. Pozivajui se na studiju elektroenergetskog
sistema BiH i da je 110, 220 i 400 kV sistem vlasnitvo elektroprijenosa planirana TS
110/x Kalesija gradie se prema uslovima Elektroprijenosa BiH.





128
Izgradnja 110 kV prikljunog dalekovoda

S obzirom da je kroz opinsko podruje Kalesije poloen 110 kV dalekovod Tuzla
Zvornik to se ukljuenje nove TS 110/x kV Kalesija predvia svoenje po sistemu
ulaz-izlaz na navedeni dalekovod.
Planirano je rasjecanje postojeeg dalekovoda Tuzla Zvornik u mjestu Brkii i po
sistemu ulaz-izlaz svoenje u novu planiranu TS 110/x kV Kalesija. Zbog zauzimanja
manje povrine terena planirano je da se ulazno izlazni 110 kV dalekovod za TS
110/x Kalesija gradi po istim eljzno reetkastim stubovima kako je to ucrtano u
grafikom prilogu. Kako je predvieno naputanje 35 i 10 kV napona pa se ovim
dokumentom predlae izgradnja TS 110/20(10) kV Kalesija.


Rekonstrukcija i izgradnja 35 kV dalekovoda

Planovima razvoja distribucijske djelatnosti predvieno je uvoenje izravne
transformacije 110/10(20) kV i postupni prijelaz na srednji napon 20 Kv. Naponska
razina 35 kV e se postupno naputati, te nije planirana znaajnija izgradnja novih
vodova 35 kV. Izuzetak su dotrajali 35 kV nuni vodovi koji se moraju rekonstruisati,
te vodovi za osiguranje dvostranog napajanja TS 35/10(20) kV.

Zatim zamjena vodia, izolatora i propadajueg pribora na nadzemnim vodovima
malog presjeka (manjeg od Ai/Fe 95 mm), na podrujima gdje je planirano da
mrea 35 kV ostane u pogonu u osnovnom napajanju barem do 2020. godine.
Potrebno je za svaki nadzemni vod odrediti petogodite u kojem treba izvriti
obnovu, a ako to nije mogue, planirati linearnu dinamiku koritenja sredstava do
2028. godine, zamjena kabela 35 kV s PVC i PE izolacijom (tipovi EHP, PHP i slini),
do 2020. godine

Rekonstrukcija i izgradnja 10(20) kV mree

Izgradnja novih 20(10) kV nadzemnih i podzemnih vodova planirana je sa izgradnjom
novih TS (10)20/04 kV ija e izgradnja uslijediti za napajanje novih potroaa i za
napajanje onih potroaa koji su napajani preko dugih NN mrea.
Takoe je planirana izgradnja novih podzemnih i nadzemnih (10)20 kV vodova za
prikljuak na novu TS 110/(10)20 kV Kalesija. Izgradnja novih (10)20 kV dalekovoda
i podzemnih kablova zavisie o mjestu izgradnje, pa je u gradu i veini gusto
naseljenim mjestima planirano polaganje 20 kV kablova tipa i presjeka koji odredi
distribucija.
U cilju poboljanja naponskih prilika predvia se ukidanje 10 kV naponskog nivoa i
prelazak na 20 kV srednje naponsku mreu. Osim toga planirana je izgradnja novih
20 kV dalekovoda veeg presjeka, a u cilju duplog napajanja svih distributivnih trafo-
stanica na podruju opine Kalesija. Na pojedinim voritima planira se izgradnja
novih rasklopnih trafostanica (10)20/04 kV u koje bi se sveli postojei (10)20 kV
dalekovodi. U rasklopne TS ugraditi zatitu koja e obezbijediti selektivno iskljuenje
(10)20 kV vodova u sluaju kvara.


Izgradnja distributivnih TS (10)20/04 kV

Planira se proirenje postojee elektromagnetske (10)20/04 kV kako na gradskom
tako i na vangradskom podruju opine Kalesija. Potrebno je rekonstruisati
129
srednjenaponsku mreu u cilju poboljanja naponskih prilika i smanjenja gubitaka i
vee sigurnosti u isporuci elektrine energije.

S obzirom da se oekuje porast vrnog optereenja na podruju opine Kalesija i do
20 MW za cijelu opinu te se moraju planirati proirenja postojeih i izgradnja novih
trafostanica (10)20/04 kV prema odreenim centrima potronje.


NN razvod

S obzirom da su u postojeoj NN mrei prisutni problemi, dotrajalost, dugi
vodovi, mali presjeci i izgraenost na drvenim stubovima potrebno u cilju poboljanja
isporuka el. energije domainstvima i irokoj potronji u planskom periodu postojeu
NN mreu rekonstruisati, proiriti i izgraditi novu, a sve u cilju boljeg prenosa el.
energije. Na onim dijelovima dugih NN vodova ugraivati nove STS i na taj nain
smanjiti duine NN vodova i poveati prenosnu mo NN mree.
Na podruju centra Kalesije planirana je izgradnja podzemne NN mree za sve
objekte kolektivnog stanovanja i poslovne objekte koji su prikljueni nadzemnim
kablovima. Na periferiji grada i na van gradskom podruju postojea NN mrea koja
je izvedena sa golim Al/e vodiima predvieno je da se zamijeni sa nadzemnim
Elkaleks kablovima veag kapaciteta.

Ulino osvjetljenje

Kako je javna rasvjeta Kalesije, te na dijelovima magistralnog puta djelomino
izvedena (izvedena samo u glavnim ulicama) sa raznim tipovima svjetiljki uz
nedovoljnu osvjetljenost ulica ovim planskim dokumentom planirana je tipizacija
svjetiljki uz poboljanje karakteristika osvjetljenosti postojeih i planiranih
saobraajnica.

Za osvjetljenje ulica predvieno je tipiziranje svjetiljki i rasvjetnih stubova kako za
glavne tako i za sporedne ulice. Kod prorauna osvijetljenosti ulica potrebno je
izvriti kategorizaciju isti i na osnovu kategorije ulice odrediti jainu osvijetljenosti
ulica u gradu. Napajanje svjetiljki ulinog osvijetljenja izvesti sa podzemnim NN
kablovima koji e se polagati izmeu asfaltnih povrina i regulacionih linija. U
prigradskim ulicama i naseljenim mjestima ulinu rasvjetu izvesti na AB stubovima, a
napajanje svjetiljki rijeiti sasamonosivim kablovima.

Novi elektroenergetski izvori

Vei dio opine rasporeen je po junim obroncima planine Majevice iz koje izviru
manji i vei potoci Gribaja, Runjaa itd., te da kroz juni dio opinskog podruja
protie rijeka Sprea, potrebno je izvriti ispitivanja mogunsti korienja vjetra u
proizvodnji el. Energije na podruju opine Kalesija.
S obzirom da se solarna energija sve vie koristi za proizvodnju tople vode, predlae
se ispitivanje korienja solarne energije, za proizvodnju tople vode i to naroito u
buduim poslovnim centrima.





130
6.5. Telekomunikaciona infrastruktura

Projekcija kapaciteta automatskih telefonskih centrala (ATC) odredie se na osnovu
procjene potencijalnih telefonskih pretplatnika zaokruujui kapacitete na punu
vrijednost konstruktivnih jedinica. Kao normativ je da se na 100 stanovnika planira
oko 36, a na 30m
2
poslovnog prostora (administracija) 1 telefonski prikljuak.
U narednom planskom periodu doi e do poveanja broja telefonskih pretplatnika i
poveanja kapaciteta telefonske centrale. Kapaciteti telefonske centrale poveae se
u skladu sa potrebama za novim telefonskim prikljucima.

Na osnovu planiranog broja telefonskih prikljuaka i na osnovu iskazanih potreba na
optinskom podruju u planu je postavljanje dodatnih isturenih stepena ( RSS ova )
Povezivanje ovih RSS ova sa Kalesijom izvelo bi se kablovski, odnosno povezivanje
optikim kablom.
Za poboljanje javnih mobilnih veza potrebno je instalisanje dodatnih baznih stanica,
to e da odredi BH Telecom.

to se tie telegrafske mree projekcija razvoja te mree sada je u stagnaciji, jer se
poruke alju uglavnom putem telefonskih linija, pomou telefaksa.

Broj potencijalnih korisnika mree za prenos podataka zavisie od privrednog razvoja,
vanosti i uloge optine u Federaciji BiH. Moe se pretpostaviti da e biti izgraena
mrea za prenos podataka i da e biti prikljueno ukupno 5 terminala.

I pored toga to je na podruju optine Kalesija prijem radio i TV signala dosta
dobrog kvaliteta i dalje e se raditi na izgradnji radio-mree na republikom,
regionalnom i optinskom nivou. Time e se osigurati potpuno funkcionalno
koritenje radiodifuznog sistema u redovnim i vanrednim uslovima.
Meutim, osnovni cilj je da se, pored uvoenja novih tehnologija u RTV-mreu, ista
proiri i obuhvati to vee podruje.

Sa porastom broja stanovnika i sa modernizacijom u svim oblastima ivota na ovom
podruju, kao imperativ se namee potreba za stvaranje i razvoj jedinstvenog
telekomunikacijskog saobraaja. Dananje vrijeme donosi sa sobom znaajan porast
zahtjeva za prenosom novih usluga do korisnika kao to su istovremeni prenos
govora i podataka, brzi Internet, digitalna kablovska televizija, video na zahtjev i sl.

Da bi se prilagodili ovim potrebama, operatori javnih telefonskih mrea sa
komutiranim uslugama moraju biti fleksibilni tj. mrea mora da prihvata hibridna
rjeenja, iji su putevi zasnovani na tehnologiji koja npr. po jednom optikom kablu
prenosi podatke iz razliitih izvora, razliitim bitskim brzinama i razliitim protokolima
(WDM).
Ugradnjom npr. opreme za optiku infrastrukturu koja podrava razliite topologije
mree (linijsku, prstenastu, mjeovitu ) i lagan prelaz sa jedne arhitekture na
drugu, kao i integrisano upravljanje mreom, pored veeg kapaciteta i sigurnosti,
moe se postii smanjenje neiskorienih kapaciteta i otklanjanje uskih grla u javnim
telefonskim mreama.
Osim toga, telekomunikaciona mrea treba da ima mogunost koritenja ISDN
(Integrated Services Digital Network). Digitalni pristup obezbjeuje brzo
uspostavljanje kvalitetne veze, malo greaka u prenosu, a sam govorni signal je bez
smetnji i uma. U zavisnosti od toga da li se radi o baznom ili primarnom ISDN
131
prikljuku moe se imati dvije ili trideset veza u istom trenutku po razliitim
ureajima.
Instalisanjem savremenih digitalnih centrala na irem podruju stvaraju se iroke
mogunosti u govornoj komunikaciji, prenosu podataka velikom brzinom, te prenosu
zvuka za audiofrekvenciju, radio i TV prenos.

Pri planiranju, projektovanju i izvoenju telefonskih instalacija potrebno je stvoriti
mogunost proirenja kapaciteta, kako u telefonskim kablovima, tako i u kablovima za
kablovsku televiziju, kablovima za informacioni sistem i sl.
Drugim rijeima, gradska mrea mora prihvatati korisnike sa razliitim saobraajnim
zahtjevima, omoguiti im ak privremene kapacitete, npr. za posebne dogaaje, kao i
podeavanje kapaciteta prema dobu dana i sl.

Za kvalitetnije pokrivanje predmetnog podruja signalom mobilne telefonije potrebno
je planirati postavljanje dodatnih baznih stanica, a sve prema mjerenjima koja izvre
ovlateni radioplaneri.

Za obezbjeenje to kvalitetnijeg prijema RTV signala u predmetnom obuhvatu
potrebno je planirati kablovsku televiziju. Mreu planirati tako da se stvore
mogunosti prikljuenja i na vangradska podruja.

S obzirom da se pretpostavlja porast stanovnika i da je na predmetnom obuhvatu
predviena izgradnja novih stambenih, poslovno-stambenih i poslovnih objekata, kao
i izgradnja prateih sadraja, to se izgradnja infrastrukture iz oblasti
telekomunikacija namee kao imperativ.

Prema planiranim parametrima, potrebno je odrediti kapacitete infrastrukture i
telekomunikacionih ureaja, tj. odredie se i pojedini elementi telekomunikacione
infrastrukture.

Uvaavajui gore navedeno, na podruju optine Kalesija, predvia se:

- Poboljanje gradskih potanskih jedinica na podruju grada kao i poboljljnje na
vangradskom podruju;
- Osnivanje gradskog distributivnog centra za potanske poiljke;
- Na gradskom i vangradskom podruju poveanje broja potanskih koveia;
- Formiranje dovoljnog broja dostavnih potanskih zona (grad i vangradsko
podruje);
- Izgradnja novih telefonskih centrala na vangradskom podruju;
- Proirenje kapaciteta telefonskih centrala;
- Instalisanje javnih telefonskih govornica na podruju grada kao i na vangradskom
podruju, za mjesni i meunarodni saobraaj;
- Instalisanja vie glavnih telefonskih prikljuaka na podruju grada i vie na
vangradskom podruju;
- Uspostavljanje meumjesnih veza optikim kablom sa susjednim optinskim
centrima;
- Izvoenje TT mree na podruju optine;
- Formiranje mree za prenos podataka.



132
7. RAZVOJ INDUSTRIJSKIH I TURISTIKIH ZONA

Prilikom planiranja podruja za izgradnju novih proizvodno poslovnih zona
neophodno je voditi rauna o sledeim faktorima:
Nodalnim takama u prostoru (spojne take postojeih komunikacija,
spojne take postojeih i planiranih komunikacija, kao i planiranih
komunikacija),
Infrastrukturnoj opremljenosti,
Postojanju zatienih prirodnih podruja (postojeih i planiranih),
Postojanju znaajnih kulturno istorijskih dobara,
Prijedlozima iz prostorno planske dokumentacije nieg reda,
Prijedlozima iz optinskih strategije razvoja.

Na osnovu navedenih faktora planom su predviene tri nove proizvodno poslovne
zone:
proizvodno poslovna zona Kalesija 2, povrine 42 ha
proirenje poslovne zone Kalesija Gornja
proizvodno poslovna zona Memii , povrine 20 ha
proizvodno poslovna zona Vukovije Donje, povrine 24 ha
proirenje proizvodno-poslovne zone Tojii-Petrovice

Kada je rije o privrednim pogonima planom je predvieno proirenje postojeeg
pogona u Tojiima za novih 8 ha , kao i novi privredni pogon u Gornjim Raincima
povrine 2 ha.

Zone posebnih turistikih predispozicija se izdvajaju na osnovu vie kriterijuma i to:

Sadanja i planirana zatiena prirodna podruja i prirodni objekti
(nacionalni parkovi, regionalni parkovi, spomenici prirode, zatieni
pejzai),
Kulturno istorijska dobra (arheoloki lokaliteti, graditeljsko nasljee),
Miniranost terena,
Naseljenost prostora i procjena povratka predratnog stanovnitva,
Postojei turistiki kapaciteti,
Saobraajnice i njihova optereenost.

Na podruju optine Kalesija na osnovu navedenih kriterijuma mogu se planirati dvije
turistike zone:
Turistika zona Pljeevica , povrine 15 ha pogodna za sportsko
rekreativni i izletniki turizam;
Turistika zona Vis, povrine 100 ha, pogodna takoe za sportsko
rekreativni i izletniki turizam

133