Âşıq Şemşir
(Kelbecer, 1893-1980)
1893 yılında Kelbecer bölgesinin Demirçidam
köyünde doğmuş, 1980 yılında vefat etmiştir. Halk
şiirinin gerayli, koşma ve mani gibi şekillerinde
söylemiştir.
Aşıklık sanatını babası Gurban ve Aşık Eles-
ger'den öğrenmiştir. Katıldığı yarışmalarda çeşitli
armağanlar kazanmıştır.
Aşk, tabiat, memleket ve siyaset gibi konuları
şiirlerinde işlemiştir.
Cinas sanatını da çok iyi kullanan Şemşir, ci-
naslı mani türünde de şiirler söylemiştir.
BENÖVŞE
Bahar çatıb1 bezeyir2 mi dağları,
Açılır mı sizin yerde benövşe.
Qırmışır mı dodaqları nergizin,
Teze ter mi güneylerde benövşe.
Aşıq Qurbani'den qalıb nişane,
Torpaqdı bize de, ona da ana,
Boynunu perişan eymesin yana,
Salmasın qelbimi derde benövşe.
Nedendi lalanın bağrında qara,
Bu letif3 çiçeye kim vurub yara,
Çjizılgül qelbini yedirir xara4,
Heyif ki5, tez solur bir de benövşe.
Siyasî konularda yazmış olduğu şiirleri di-
ğerlerinin yanında zayıf kalır.
Kaynaklar:
Aşıqlar, Bakı 1960,102-103.
Azerbaycan Edebîyyatı İncileri Bayatı/ Qoşma/ Tecnis, Bakı
1988,125; 309-319-; 492-495.
Azerbaycan Aşıqları ve El Şairleri II, Bakı 1984, 254-271.
Azerbaycan Sovet Yazıcıları, Bakı 1988, 69. Paşa Efendiyev,
Azerbaycan Şifahi Halq Edebiyyatı, Bakı 1981,
366-369.
........................ , Xalqm Söz Xezinesi, Bakı 1985, 259.
Sazım Sözüm, Bakı 1978, 95-105.
Ona can yetişir yaz nefesinden,
Oyamr yuxudan6 bülbül sesinden,
Cennet çelenginin düşüb desinden,
Tutmasın üzüne perde benövşe.
Yarpağın zerifdi, yaraşığın7 var,
Çemene, çiçeye sarmaşığın var,
Qoca Şemşir kimi bir aşığın var,
Söyler sözün düşen yerde benövşe.
1. yetişip, ulaşıp 2. süslüyor 3. güzel, hoş
4. dikene 5. yazık ki 6. uykudan 7. güzelliğin
DEDİM DEDİ
Gözel senin görcek tabım1, taqetim,
Men dedim, qalmadı sen dedin, qaldı,
Yene kec2 baxışm yazıq canımı,
Sen dedin, almadı, men dedim, aldı.
Men dedim, qelbimde var bir tehlüke,
Sen dedin, temenna edirsen belke3,
Nedir, yanağında görünen leke,
Men dedim, busedi, sen dedin, xaldı.
Men dedim, kim düşür herden yadına4,
Sen dedin, heyranam söz üstadına,
Senin hicrin5 meni eşqin oduna6,
Sen dedin, salmadı, men dedim, saldı.
Men dedim, derdinden menem üzülen,
Sen dedin, sineme sözdür düzülen,
Leblerinde7 qetre qetre8 süzülen,
Men dedim, zülaldı9, sen dedin, baldı.
Men dedim, bilene deyek bu halı,
Sen dedin, küyleme10 eli, manalı,
Bu Aşiq Şemşir'in saçı Saqqah,
Men dedim, qaradı, sen dedin, çaldı11.
1, gücüm, kuvvetim 2. eğri, yan 3. belki 4. hatırana
5. ayrılığın 6. ateşine 7. dudaklarında 8. damla
damla 9. hafif, tatlı, soğuk su 10. bağırma, çağırma
11. saçı ağarmıştır
AMANDI
Ala gözlüm, menden üzün1 dönderme,
Kerem eyle, gel beri bax amandı.
Küsüb yadlar2 kimi3 dolanma genden,
Gözlerinden gül, beri bax, amandı.
Ey servi qametli4 qaşları qelem,
Hesretdir hüsnünü5 görmeye alem,
Verdiyim ilqardan6 dönen deyilem,
Bir canım var, al, beri bax, amandı.
Şemşir seni sevib seçenden beri,
Özünün7 özünden yoxdur xeberi,
Seninle gezdiyim gözel günleri,
Bir yadına sal8, beri bax, amandı.
1.yüzünü 2. yabancılar, eller, garipler 3. gibi
4. boylu poslu 5. güzelliğini 6. verilmiş sözden
7. kendinin 8. hatırlar, aklına getir
YETENE KİMİ
Namerd senin qulluğunda qul olar,
Öz1 işi düzelib bitene kimi2,
İrişe irişe üzüne güler,
Eli bir terefe çatana3 kimi.
Dostunu tanımaz nadan4, serseri,
Bu elin sözüdür ne vaxtdan beri,
Qoy seller aparsın5 nanecibleri6,
Bax, dalınca7 gözden itene8 kimi.
Xoryatm9 cod 10 sözü qelbime deydi,
Büküb qametimin, qeddimi12 eydi,
Bildirçm da bir ay payızda13 beydi,
Darı sünbülüne yetene14 kimi.
Şemşir gerek merd ocağa qalsm,
Herkes çeker öz dilinin belasın,
Qoy seni şir15 yesin, şir parçalasın,
Tülkü kölgesinde yatana kimi.
l.kendi 2. gibi 3. yetişene, ulaşana 4. bilgisiz,
cahil 5. alsın, alıp götürsün 6. soysuz, soyu
bozukları 7. arkasmca, ardınca S. kaybolana
9. başıboş 10. kötü 11. boyumu 12. boyumu
poşumu 13. güz, sonbahar 14. yetişene 15. aslan
A ZALİM GÖZEL
Niye üzün1 döndü, yad2 oldun menden,
Men sene neyledirn, a zalim gözel,
Düşgün oldum senin derd-i qeminden,
Qoymadm derdini a zalim gözel.
Namerd kösövüsen3, el yandırırsan,
Aşiqler ağzında dil yandırırsan,
Şahid olsun oba-el yandınrsan,
Duracaq üzüne manalım gözel.
Daş yarar ateşe, torpaq da yamr,
Pilte4 küle dönür çıraq5 da yanır,
Çekirsen sümüye6, bıçaq dayanır,
Sene xoş gelir mi bu halım, gözel.
Lelidin7, bu dağda qalmadm getdin,
Unutdun, yadına8 salmadın getdin,
Meni hicr9 elinden almadın, getdin,
Gel senin qadanı10 men alım gözel.
Sen yazıq Şemşir'in qesdine durdun,
Üzdün bu canımı, derd ile yordun,
Günahsız mehbusam, mehkeme qurdun,
Tükenmedi sorgu sualin gözel.
1. yüzün 2. yabancı, garip 3. ucu yanmış odun
parçası 4. fitil 5. çıra, ışık 6. kemiğe 7. mücevher
idin; lâle idin 8. hatırına 9. ayrılık 10. derdini,
hastalığını, belânı
BAXMASIN
Gördüm ağ sinende büllur bustanı,
Hesret gözüm nece nara baxmasın,
Men ölünce bir gözele baxmaram,
O da menden qeyri yara baxmasm.
Harda1 olsam meylim sene sarıdır2,
Gözüm gözlerinin intizarıdır3,
Sedrin4 yay5 gününde dağlar qarıdır,
İnsafdı mı xeste qara baxmasm.
Men sene mehriban6, deme ki yadam7,
Can sene qurbandı, ay gözel adam,
Şikarında8 cefa çeken seyyadam9,
Şux10 terlanım11 dönüb sara12baxmasm.
Tiflin13 gezer dost bağında şirin gül,
Gel qarşimda, şirin danış, şirin gül,
Bülbülüne olmaq gerek şirin gül,
Gül bülbülü qoyub xara14 baxmasm.
Gey qeddine15, xub16 yaraşır37 alım yar,
Dön beri bax, ay qadanı18 alım yar,
Şemşir'em, üzülmez19 senden elim yar,
Gözel gerek biilqara2ü baxmasm.
1. nerde, nerede 2. ...e doğrudur, yönündedir 3. bek-
leyişidir 4. göğsün, bağrın 5. yaz 6. merhametli, şef-
katli 7. yabancıyım 8. avında 9. avcıyım 10. ha-
reketlerinde, serbest, şen, neşeli 11. doğanım,
şahinim 12. ala doğan cinsinden et yiyen bir kuş
13. ufak, küçük çocuğun 14. dikene 15. boyuna po-
şuna 16. güzel 17. yakışır 18. derdin 19. ay -
rılmaz 20. sözünde durmayan
VETENİN
Könül aşiqisen dolan, yorulma,
Hey başına, ayağına vetenin,
Bu cennetden qeyri yana vurulma,
İsin ist^ocağma vetenin.
Ata yolu saxlayır mı her oğul,
Öz yurdunun qurbamdır ner2 oğul,
O bir ana, men de ona bir oğul,
Sığınmışam qucağma vetenin.
Yoldan azan satqmlara uymaram,
Gözel yerin lezzetinden doymaram,
Yaxşıhqdan3 başqa bir söz qoymaram,
Gelib çata qulağma vetenin.
Zehmet qüdretidi bizde ses henir,
işgüzar ellerden dağlar seksenir4,
Baxır, heyran qalır tebessümlenİr,
Ay da, gün de mayağma5 vetenin.
"Merd ata, merd oğul" el misalıdı,
İgidin üreyi öz6 mahalıdı,
Kişinin ezası qarışmalıdı/
Ölen günü torpağma vetenin.
Qoy gülle7 xainin gözüne deysin,
Şemşir'in söz oxu üzüne deysin,
Daş atanın daşı üzüne deysin,
Toxunmasm dırnağma vetenin.
1. sıcak 2. mert, erkek, cesur, yiğit 3. iyilikten,
güzellikten 4. irkilir, ürperir, korkar 5. sermayesine,
??? parasına 6. kendi 7. mermi, kurşun
GÖZLERİN
Gör nece oxşardı1 yuxusuzlara2,
Senin bu süzülüb yaxan gözlerin.
Gah3 bi-huş4 eylesin az qaldı meni,
Ildırım sür'etli çaxan gözlerin.
Gelen çoxdu bu vesfinin sesine,
Gözellerde ne ed irsen besi5 ne,
Yüz aşiq öldürür bir güllesine6,
Herden xumarlanıb7 baxan gözlerin.
Qatıbsan lebine8, şekeri, qendi9,
Kimler öyretmişdi, sene bu fendi,
Dağıtdı, taladı10 obanı, kendi,
Dağıdıb evini yıxan gözlerin.
Vurub yere serdin geldiyim yerde,
Şemşir'i ağlatdm güldüyüm yerde,
Sineme ox vurdun öldüyüm yerde,
Meni nöker1! etdi o xan gözlerin.
Lbcnzerdi 2. uykusuzlara 3. bazı, bazen 4. akılsız
5. peki 6. mermisine, top mermisine 7. baygınlaşıp
8. dudağına 9. şekeri 10. yağmaladı, soygun etti
11. hizmetçi, uşak; köle
ÖLDÜR
Demedim mi qan elemek günahdı,
Qız meni gözünen, qaşman öldür.
Ya vur, öz başımı ağ memen ile,
Ya vur ağacman, daşman öldür.
Qıya baxib1 öz2 canımı üz, gelin,
Dilim tutmur sene deyim söz, gelin,
Ixtiyar3 sendedir, ala göz gelin,
Özün bil, zorunan, xoşunan öldür.
Meni eşqsiz, mehebbetsiz tanıma,
Rehmin4 gelsin, menim yazıq canıma,
Esirgeme o tökdüyün qanıma,
Razıyam canınan, başman öldür.
Sen gelende zimistanım5 yaz olur,
Serim6 ayağımda peyandaz7 olur,
Tek ovçunun8 hövselesi9 az olur,
Bir neçeıü tayınan.11, tuşunan12 öldür.
Şemşiri esir tek13 zülfüne bağlat,
Bir demir şiş ile sinemi dağlat14,
Isteyirsen güldür, istersen ağlat,
Gözüm dolsa qanlı yaşman öldür.
1 .yan bakıp 2. kendi 3. seçme, seçilme
4. acıman, merhnametin 5. kışım, 6. başım 7. ayak
altına döşenen, uzun halı 8. avcının 9. sabrı
10. kaç 11. eş ile 12.eşin, akranın 13. gibi, kadar
14. yaralat
DEMEK OLMAZ
Qeza qederlenib üz] verende derd,
Kemende2 düşene qaç demek olmaz,
Nakes2 kölgesine sığmanda merd,
Keçir ili, ayı xoş demek olmaz.
İblisin dostluğu, qemdi4, qeherdi,
Qurdla aşnalıq5 da çox biteherdi6,
Namerd pilovunu yeme, zeherdi,
Ağıdı lezzeti, aş demek olmaz.
Ayaq basma şeytan iblis izine,
Le'net biçin7 eyrisine, düzüne,
Her kim baxsa satqm arvad sözüne,
Samandı kellesi, baş demek olmaz.
Çetindi bi-iman8, anda inana,
Ne dille deyim ki, anlaya, qana,
Nanecibe9, biilqara10, nadana11,
E'tibar eyleyib iş demek olmaz.
Şemşir dey er xaym ürek12 gezilmez,
Xöryat13 sözü cana oxdu, dözülmez,
Terlan14 yuvasından sümük15 üzülmez,
İgid tüfengine boş demek olmaz.
1. yüz 2. ipe 3. cimri 4. gamdır 5. bildik, tanıdık
6. acâîptir 7. beddua edin 8. imansız 9. soysuza, soyu
bozuğa 10. sözünde durmayana 11. cahue, bilgisize
12. gegezİlmez 13. başıboş 14. doğan, şahin 15. kemik
OLMAZ
Yaranmış1 beşere söymek eyibdir,
Eller söyen keşi, söymesen olmaz,
İnsana yaraşmır2 özünü3 öymek,
Yer var ki, özünü öymesen olmaz.
Adam var ki, ne yaxşıdı4, ne yaman,
Obanın nefine5 vermez bir tekan,
Qanana batmasın acı bir tikan6,
Qanmazm başına döymesen olmaz.
Yaxm getme, canın oda7 şahsan,
Sen ki, onun emelinden halısan8,
Adam var ki, başın ucaltmalısan9,
Adam var ki, boynun eymesen olmaz.
Adam var, başına dur, dolan herden10,
Adam var, acıdı sözü zeherden,
Adam var, libası11 ola mexmerden12,
Adam var, gönünü soymasan olmaz.
Adam var, ilandı13, dalayır eli,
Adam var, sözüne deyesen beli,
Şemşir, tut hemişe14 yaxşı emeli,
Dünyada yaxşı ad qoymasan olmaz.
1.yaratılmış 2. yakışmıyor 3. kendini 4. iyidir, güzeldir,
hoştur 5. faydasına, menfaatine, kazancına 6. diken
7. ateşe 8. haberdârsın 9. yükseltmelisin, yüceltmelisin
10. arada bir, bazen, arada sırada 11. elbisesi 12. kadifeden
13. yılandır 14. her zaman, daima, devamlı
YARAŞMAZ
Namerde yalvarmaq insafdan deyil,
Düşmene yaltaqlıq merde yaraşmaz.
Öyünüb dese de min yol nakişi1,
Menem qehraman da, ner2 de yaraşmaz.
Herkes qeyretini düşünsün ezel,
Gül olmaz söyüdden tökülen xezel3,
Abir4 heya, hörmet bilmeyen gözel,
Çekse de üzüne perde yaraşmaz.
Qatil de özüne5 demez celladam,
Onun işdeyine düşmenem, yadam6,
Xalqm öz halına yanmayan adam,
Dese de şerikem7 derde, yaraşmaz8.
Hemişe9 kem10 sellener, daşar,
Döyüşe girmemiş qaynayar, coşar,
Yerde iş bacarmaz11, göyden danışar,
Ona gezmek heç düz yerde yaraşmaz.
Şemşir meqsedine çata12 yaxşıdi13,
Gövheri serrafa sata yaxşıdı,
Yaxşı oğul, yaxşı ata yaxşıdı,
Beyvecse14 xeyrde15, serde yaraşmaz.
1. şahsiyetsizi 2. erkek, mert, cesur, yiğit 3. güz yaprağı,
yaprakların sararması 4. haya,, haysiyet, şeref; kadir,
kıymet 5. kendine, kendisine 6. yabancıyım 7. ortağım,
8. yakışmaz; hoşuna gitmez 9. daima, her zaman,
devamlı 10. kötü îl. beceremez 12. yetişse, ulaşsa
13. iyidir, güzeldir, hoştur 14. yüzsüzse, suratsızsa 15.
hayırda
NAR OLABİLMEZ
Oddan1 gül töreyer, atalar demiş,
Her daşda qığılcım, nar olabilmez.
Terlan2 yumurtasın qarğa beslese,
Itirmez3 eslini, sar4 olabilmez.
Sevmese bir insan elmi, seneti,
Bilmez ona desen yüz nesiheti,
Boran yağdırmaqdı, qişm adeti,
Gül açar baharda, qar oîabilmez.
Elm5 üçün özünü etmeyen nöker6,
Bütün ömür boyu ah u zar7 çeker,
Ağlayan, gözünden qanlı yaş töker,
O kesde8 feraset var olabilmez.
Ustad oğlu olsa ustad yaxşıdı9,
Şemşir'em eyilmez polad10 yaxşıdı,
Yüz haram qazancdan savad11 yaxşıdı,
Onun kimi12 yoldaş, yar olabilmez.
1. ateşten 2. doğan, şahin 3. kaybetmez 4. ala doğan
cinsinden et yiyen bir kuş 5. ilim 6. hizmetçi 7. inilti,
sızlama, ağlama 8. kimsede, kişide 9. iyidir, güzeldir,
hoştum 10. çelik 11. okuma yazması olmayan 12. gibi
c) Tecnisler
MEN ÖZGESİNE
Sin herifin sinem üçün yaranmış1,
Nabeled2 olmuşam men özge3 sine,
Ne kanar baxırsan biganeler4 tek5,
Belke oxşadırsan6 men özgesine.
Gerden çekdin, boyun benzer bir qaza,
Seni tutan bir qederdi7, bir qeza,
Qessal8 yuyub qebrimizi bir qaza,
Sensiz nece gedim men özge sine9.
O şeyda bülbülün köksü ne sarı,
Gözüm hesret baxır köksüne sarı10,
Şemşir'i zülfünle köksüne sarı,
Bil ki istemirem men özge sine.
1.yaratılmış 2. yabancı, tanımama 3. başka, yabancı,
diğer, ayrı 4. kayıtsızlar, ilgisizler 5. gîbİ 6. benzetirsin
7. kaderdir 8. ölü yıkayan, yıkayıcı 9,mezara 10 .....e
doğru, yön, ciket
AY ADAM İNDİ
İnanma namerdin yalan andına,
Vuracaq özünden1, aya, dem İndi.
Gen2 günde dost deyer, dar günde qaçar,
Axtarar3 girmeye, aya, dam indi.
Neysan4 yağar, axar seller, qar daşı,
Ehsan eyle, xeste üçün qar daşı,
Qurbet elde çox axtardı qardaşı,
Bir kimse can demez, ay adam indi.
Derdim çoxdu aylar, iller5 sayılsa,
Şemşir merdin qapısmda sayılsa,
Her kim, xalq içinde kişi sayılsa,
Meni de sayacaq ay adam indi.
1. kendinden, kendisinden 2. geniş 3. arar
4. nisan yağmuru, sağnak yağmur 5. yıllar
YARADAR İNDİ
Gül gülü çağırır, çiçek çiçeyi,
Topla yasemenden yara, der indi1,
Ferhad qayalara külüng2 çalanda
Acırdı qayadan yara derindi.
Qorxuludu ölüm adı qan adı,
Semenderin3 yandı oda4 qanadi,
Yetişmemiş neşter5 vurdu qanadı,
Tebibim naşıdı6, yara derindi.
Bizi gözden bir kenara yar atdi,
Axtarıram7 men piyada8 yar atdı,
Şemşir'i yaradan bir yol yaratdı,
Bir demi9 tezeden yaradar indi.
1.şimdi 2. balyoz, taşçı kazması 3. ateşte yaşayan
efsanevi bir kuşun; ateş böceğinin 4. ateşe 5. bıçak
6. acemidir, tecrübesizdir 7. arıyorum 8. yaya; paytak
9. anı, zaman
A YARA TEZ TEZ
Ey qasid! gedende menim dilimce,
Söyle bu derdime a yara tez tez,
Naşı2 neşter3 vurdu, yene hov4 aldı,
Smldar sinemde a yara tez te.
Qış qehrini elden a yaz aldı mı?
Dumanlar üstünü ayaz aldı mı?
Gozel, mehebbetin ay azaldı mı?
Bes5 niye kesirsen ay ara tez taz.
Arı gezir şanda6 şirin eşqine,
Şemşir, tiflin7 ağlar şirin eşqine,
Ferhad külüng8 çaldı Şirin eşqine,
Amansız dalları ay ara tez tez.
l.ulak, postacı 2. acemi, bilgisiz 3. bıçak 4. korku,
dehâet 5. peki 6. petekte 7. küçük, ugak, çocuk
8. balyoz, taşçı kazması
ç) Mühemmes
BİLMEDİM
Ay nainsaf1, hesretinden düşdüm ne hala,
bilmedin,
Mecnun kimi2bu dağlarda çekdim ah nale3,
bilmedin,
Sındırdın4 könlüm sazını, dindirib çalabilmedin,
Bağ bostanım hezan5 kimi az qaldı solabilmedin,
Yahu deyib, nale saldım ele mahala bilmedin.
Seminin6 perva nesiyem7, heyli zamandan ay zalim,
Men Sen'an'dan beter oldum, dinden imandan
ay zalim,
Haldan düşüb, yorulmuşam, ovsandım candan,
ay zalim,
Görüb bilen töhmet edir here8 bir yandan, ay zalim,
Eşidenler deyir mene "yar sevdin, ala bilmedin".
Daha sene inanmıram, yalan oldu eşqin, andın,
Şemşir düşdü ateşine sen ne duydun, ne de
yandın,
Eşq oduna inanmadın, mehebbeti heder sandın,
Ha yalvarıb, ha yoncudum9, kenar çekib yan
dolandım,
Firgetinden10 men ne çekdim, geldim zevala11,
bilmedin.
l.İnsafsız 2. gibi 3. incele, sızlama 4. kırdın 5. sonbahar
6. mumun 7. geceleri ışığın etrafında dolaşan kelebek
8. herbiri, herkes 9. yöneldim 10. ayrılığından 11. zail
olma, sona erme