Âşıq Abdullah

(XVII. yüzyıl)

Doğum ve ölüm tarihi belli olmayıp, 17. yüz-
yıl âşıklarındandır. Onun hakkındaki bilgileri halk
rivayetlerinden ve elimizde bulunan "Cahan ve
Abdulla" hikâyesinden çıkarabiliyoruz.
Halk şiirinin 8'li ve İlli şekillerinde başarılı
olan Abdullah'ın elimizde "geraylı" ve "goşma'ları
vardır. Abdullah, şiirlerinde biraz şikayetçi gö-
Kaynaklan
İnayet Akyüz; İğdır Azerilerinin Halk Edebiyatı Örnekleri, Er-
zurum 1968, 84-88; 148, (Mezuniyet Tezi) Paşa Efendiyev,
Xalqın Söz Xezinesi, Bakı Î985,240-241.
rünmektedir. Felekten, talihinden, sevgiliden hep
şikayet etmiş durmuştur.
Abdullah edebî sanatlardan ustalıkla istifade
etmiş olup, onun bazı şiirleri Anadolu sahası ile de
parelellik göstermektedir. Bugün Abdullah'ın ha-
yatı etrafında teşekkül eden "Cahan ve Abdulla"
hikâyesi; Kars, İğdır ve Ardahan gibi illerimiz ile
çevresinde sözlü kaynaklarda anlatılmaktadır.
Himmet Elizade; Azerbaycan Aşıqları II, Bakı 1930,61-66.
Aşıqlar, Bakı 1960,33-39.
Ahmet Tekin; "Azerbaycan Halk Edebiyatından Derlemeler",
Azerbaycan, 2 (1/13) nisan 1953, 12; 2(4/16) Temmuz
1953,16.

a) Gerayhlar

DAD FELEK DİLBER

Dad1 felek senin elinden Sallanıban geden dilber,

Axır getdin zara meni, Dedi: get sen, gelirem men.
Elden aldın nazlı yarı, Dedim: gÖzel, derdim çoxdur,
Qıldın baxtı qara meni. Dedi: derman bilirem men.

Lelem meni qoyub getmez, Gölden uçurdum sonanı,

Yanaram tütünüm tütmez, Bu yerde qoydug binanı,
Uzag düşüb elim yetmez,2 Günde gördüyüm cananı,
Hesret qoyma yara meni. Görmeyende ölürem men.

Abdulla, çağır Sübhan'ı, Vefası olmaz yalanın,

O zalimda mürvet ham? Ağlı olmaz çox gülenin,
Yar özün eyle fermanı, Abdulla'yam, derd bilenin,
İncidir bu yara meni. Yüz il1 keçse quluyam men.

1. imdad, feryad, yakarış 2. yetişmez, ulaşmaz l.yıl

CEYINIBDTR GÜL, CAHAN

Bülbüller qonub budağa, Seher seher gefil1 çıxdm qarşima,

Gül qırmızı geyinibdir. Sandım sensen bağçalarda gül,
Sevdiyim başdan ayağa, Cahan, Keklik kimi sen gehgehe2 çalanda,
Xoşa gelir o sendeki dil, Cahan.
Al, qırmizı geyinibdir.
Fatma'nın gözleri, Zöhre'nin qaşı,
Oyun, öyün, könül öyün, Vurubdur sineme yanar ateşi,
Sineme çekilib düyun1, Leyli'nin ve'desi, çeşmenin başı,
Sonalar çimecek bugün, Mecnun tek gözlerem men de il, Cahan.
Göl qirmızı geyinibdir.
Canım qoydum yar yolunda sadağa,
Ezelden men geldim size, Bal beleşib dile, dişe, dodağa,
Mayii oldum ala göze, Gel köçek, gel köçek serin yaylağa,
Yar qonag gelecek bize, Sene qurban olsun bizimle el, Cahan.
Yol qırmızi geyinibdir.
Bahar oîcag enek gcdek bağlara,
Sağ gezeni sağ yetirer çağlara,
Haşa sevdiyim 3ıaşa, Men çoxdan heyranam sen tek ağlara,
Deyilenler geldi başa, Ağ qabagda3 eser sonra tel, Cahan.
Ağ üzünde qoşa qoşa 2,
Hal qırmızı geyinibdir. Abdulla'yam, eşg oduna qaİannam,
Malm töker, dost yolunda talannam,
Cahan töker qanli yaşın, İzin versen men kölgende dolannam,
Yandırdı bağrımın başın, İl uzunu ollam sene qul, Cahan.
Çektin Abdulla'nındişin,
Dil gırmızı geyinibdir.

1. ilmek; gönül yarayı 2. çifte çifte 1. boş 2. kahkaha 3. önde, almda, yüzde

a) Qoşmalar

GELGEL OLSUN

Çekerem qılmci, girrem meydana, Mö'teber1 gözeldir, ilqarı2 bütün,

Gelirsen meydana, gel, indi gel gel. Olur onun kimi gözel yar olsun,
Bezerem meydanı zerafşan1 qana, Ayrılmazdım onun gül ca malından,
Gelirsen meydana, gel indi gei gel. Yamanların evi tanmar olsun.

Seki, Şirvan, qetl-i ferman ya menim, Bir alma gönderdim men sene, nigar,3
Ezberimdir qırxlar piri ya menim, Gözüm yollardadır, könlüm intizar,
Cahan Xanım ya senindir, ya menim, Derdi-i qemi varsa, mehebbeti var,
Gelirsen meydana gel indi gel gel. Bir nişana gönder yadigar olsun.

Abdulla qızıban şirivar2 oynar, Bizi ayrı salan çexi-i felekdir,

Qalxan qumbuldayar,3 şemşirdar4 oynar, Şirin canım yar yolunda helekdir,
Baş kesiler, meydan, qızıl qan oynar, Atma Abdulla'm, sene gerekdir,
Gelirsen meydana, gel indi gel gel. Sirr sözün yadlara, aşikar4 olsun.

J. itibarlı 2. sözünde durması 3. güzel 4. açık

1. altın saçan 2. aslan gibi 3. gümbürder, gürültü çıkarır
4. kılıç tutan
CAHAN DERDİDİR BELLİDİR

Başına döndüyünı gül üzlü ana, Sallana sallana gelen salatm,

Ana, menim derdim Cahan derdidir. Keklik kimi yerişinden1 bellidir,
Derdinden olmuşam deli, divana, Yel atdı rübendin2 göründü üzü,
Ana, menim derdim Cahan derdidir. Canım alan baxışmdan bellidir.

Farağat1 farağat otduğum2 yerde, Sinen3 benzer Savala'nm qarına,

Oxuyub dersime çatdığım yerde, Deyişmem dünyanın külli varma,
Şirin hab3 içinde yatdığım yerde, Yumrulugda ohşar Kurdaş narına,
Ana, menim derdim Cahan derdidir. Dik memeler, duruşundan bellidir.

Abdulla uymadı dünya malına, Hesretin çekir Heleb, Bağdad, Çin,

Zibasma,4 qumaşma, alma, Camalı bir güneş, özü göyerçin,
Her quş uçdu qondu dallı dalma, Ağ üzünde siyah zülfü çin be çin,4
Ana, menim derdim Cahan derdidir. Terian ovun5 alışından bellidir.

O görünen zenahdanda6 ne haldi?

Qaşlarm qarası canımı aldı,
1. ayrılık 2. oturduğum 3. uyku 4. süsüne, güzelliğine Öldürsen de qamm sene halaldı,
Müjganlarm vuruşundan bellidir.

Abdulla'mn ağlın sen aldın elden,

Siyah tel içine cumubdu7 gerden,
Var ilahım, özün saxla nezerden,
Bir ay doğub, doğuşundan bellidir.

1. yürüyüşünden, gidişinden 2. peçesini, yüz örtüsünü

3. göğsün, bağrın 4. kıvrım kıvrım 5. avın 6. çenede,
çene çukurunda 7. batmıştı, görünmez olmuştu.