Âşıq Esed
(Büyük Garakoyunlu, 1874 -1951)
20. yüzyıl âşıklarından olup 1874 yılında "Ba-
sarkeçer" bölgesinin "Büyük Garagoyunlu" kö-
yünde doğmuş; 1951 yılında vefat etmiştir.
Esed'in babasının asıl memleketi Tovuz böl-
gesinin Bozalganlı köyüdür. Daha sonraları 'bu-
radan ayrılarak "Büyük Garagoyunlu" köyüne yer-
leşmiştir. Esed oniki yaşlarında iken babası vefat
etmiştir. Bundan sonra beş yıl kadar "mudurlug"
yapan Esed, bu arada âşıklığa karşı da ilgi duymaya
başlamıştır. Bunun üzerine ünlü âşık Elesger'e çırak
olur ve orada dört yıl kadar çalıp çağırır.
Halk şiirinin hemen hemen bütün türlerinde
çalıp söyleyebilen Esed, Köroğlu hikâyesini de çok
güzel anlatan usta bir meddahtır.
Esed, 1928 ve 1938 yıllarında yapılan Azer-
baycan Aşıkları Kurultayına katılmış ve âşıkların
çeşitli meseleleri ile ilgilenmesi yüzünden "şeref
nişanı" ile de taltif edilmiştir.
Esed hece vezninin dışında klasik tarzda da
çok güzel şiirler söylemiştir. Bilhassa geraylı, de-
yişme (atışma) ve muhammes şekillerinde oldukça
başarılıdır. "Ermeni Gizi" isimli zincirleme mu-
hammesi onun sanat yönünü gösteren önemli bir
şiiridir.
Can alan getme dayan,
Bil meni candan eledin,
Tebiet bezek vurub,
Şövqeti şandan eledin,
Kirpiklerin ox kimidir,
Qaşı kamandan eledin.
Oxuyurdum qumru kimi,
Meni lisandan eledin,
E. Ahundov'dan öğrendiğimize göre bir çok
âşığın ustası olan Esed, "Nizami ve Afag" adlı bir
da halk hikâyesi tasnif etmiştir.
Aşık Esed'le ilgili olarak Himmet Elizade
küçük bir kitap yayımlamıştır (1939). Ayrıca R. Ab-
dullayev ve R. Helilov da "Aşıg Esed, Seçilmiş
Şe'rler" (1979) adlı bir kitap yayımlayarak âşığın
seçme şiirlerim bir araya toplamışlardır.
Kaynak:
Aşıqiar, Baku 1960, 79-87.
Paşa Efendiyev, Azerbaycan Şifahi Halq Edebiyyati, Bakı 1981,
340-343.
................... , Halqın Söz Hezinesi, Bakı 1985,256.
Azerbaycan Aşıqları ve El Şairleri II, Bakı 1984,141-152.
Azarbaycan Sovet Yazıcıları, Bakı 1987, 62.
a) Gerayhlar BİLMEZSEN

KİMDEN ÖYRENDİN Kamil bağban bağ becerer, gül eker,

Sahibi var onun, üze bilmezsen1.
Oğrun oğrun1 daldalardan2, Sınar2 qol qanadm, düşersen yere,
Baxmağı kimden öyrendin. Tutar seni qehri, qeza bilmezsen.
Qefilden3 kördüm evini,
Yixmağı kimden öyrendin? Laçm3 olub semalarda süzmüşem,
Şonqarlann4 savaşma dozmüşem5,
Gül xecildi4 yanağına, Men qevvasam6, deryalarda üzmüşem7,
Bal belenib dodağma, Sen qevvas deyilsen, üze bilmezsen.
Qızil üzük5 barmağına,
Taxmağı kimden öyrendin? Gözeller hüsnüne8 çoxdanam heyran,
Çıxdim şikarına9 ala göz terfan10,
Mail6 oldum qelem qaşa, Esed'in derdine eylesen derman,
Sedef kimi7 inci dişe, Bağrmm başını eze bilmezsen.
Esed'in canın ataşa,
Yaxmağı kimden öyrendin?
1. koparamazsın, ayıramazsın 2. kırılır 3. doğan,
1. gizli gizli 2. kıyılardan, köşelerden 3. gafilden şahin 4. ak doğanların 5. dayanmışım, katlanmışım,
tahammül etmişim 6. dalgıcım 7. yüzmüşüm
4. mahcuptu 5. yüzük 6. tutkun, âşık 7. gibi
8. güzelliğine 9. avına 10. doğan, şahin

b) Goşmalar

KÖYNEYİNE

Ter1 sineye, ter de köynek yaraşır,

Erirden2, enberden vur köyneyine.
Döşlerin benzeyir nara, turuca,
Üstünden yaraşır3 zer4 köyneyine.

Şalının saçağı yerden sürünür,

Siyah zülfün gerdenine bürünür,
Köynek nazik, mermer sinen görünür,
Ele bildim, yağıb qar köyneyine.

Min naz ile, deyen öyden gelirsen?

Xub bezenib^ yoxsa toydan gelirsen?
Hürüsen, perisen, gövden gelirsen?
O Xuda'n6 vurubdu nur köyneyine.

Yaradan yaradıb, ne gozel cansan,

Xestelere sefa, derde dermansan,
Özün şikar7 etmiş bir şux8 terlansan9,
Qurxuram ki qona sar10 köyneyine.

Gedirdim, qarşıma çıxdı nagahı11,

Sennen hem dem olan, çeker mi ahi?
Esed deyer, budur sözün kütahı12,
Bizim de meylimiz var köyneyine.
I. taze, yeni 2. kokudan 3. yakışır 4. altın
5. güzel süslenip ö.Allah'ın 7.av 8.hareketlerinden,
serbest, neşeli, şen, güzel 9. doğansın, şahinsin
10. ala doğan cinsînden et yiyen bir kuş
11.ansızın 12. kısası