Âşıq Hüseyin Bozalganlı
(Bozalganlı, 1864 - Bozalganlı, 1941)
1864 yılında Tovuz Bölgesinin Bozalganlı
köyünde doğmuş, 1941'de ölmüştür. Doğum ve
Ölüm tarihi bazı kaynaklarıda değişik olarak ve-
rilmektedir 1875-1948 (Aşıqlar, Bakı 1960); 1860-
1941 (Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi II, 298);
1875-1941 (Sazım Sözüm, Bakı 1978, 131); 1868-
1941 (Azerbaycan Sovet Yazıcıları, Bakı 1987, 67).
Ancak kendisinin "Vücudnâme"sinde, doğum
tarahi ifade edilmiştir:
Minikiyüz sekseninde doğuldum,
Doxsanmda yaxşi yamam gördüm,
Dediler ki, İran geldi qayıtdım,
Deveden, qatırdan karvam gördüm.
Buradaki hicri binikiyüzseksen tarihi 1864'e te-
kabül etmektedir. Bozalganlı 3 yıl kadar bir
"molla"dan ders almıştır. Bunun dışında tahsili
yoktur. Küçük yaşlarından itibaren âşıklığa heves
eden Bozalganlı 18-19 yaşlarında saz çalmaya baş-
lamıştır. Âşık Hüseyin'in belli bir ustası yoktur.
Aşıklık sanatını kendi kendine öğrenmiştir. Bo-
zalganlı âşıklığın dışında çiftçilikle de uğraşmıştır.
Tiflis, Borçalı, Göyçe, Gazah, Şamhor, Gence gibi
bölgelerde gezen Bozalganlı buralarda birçok
âşıkla karşılaşmıştır.
Onun hayatı genellikle yoksulluk ve acı içe-
risinde geçmiştir. Üç yıl kadar hapisanede yat-
Kaynaklar:
Hamit Araslı, Aşıq Yaradıcılığı, Baku 1980.
Aşıqlar, Bakı 1960, 73-78.
Azerbaycan Edebiyyatı İncileri, Bayatı/ Qoşma/ Teenis, Bakı
1988,292-298,483-489, 570.
Azerbaycan Sovet Ansiklopediyası I, Bakı 1976.
Azerbaycan Sovet Yazıcıları, Bakı 1987, 67. P. Efendiyev,
Azerbaycan Şifahi Xalq Edebiyyatı, Bakı 1981,
332-336.
mıştır. Hapishaneden çıktıktan sonra demirci kal-
falığı yapmıştır. Bu durumlar onun şiirlerine de ak-
setmiştir.
Xeste cismim bir cananın elinden,
Yanıb ateşine eriyir, lele,
Hicranın leşkeri qemin karvam,
Sef çekib üstüme yeriyir lele.
Onun Azerbaycan âşıkları üzerinde büyük te-
siri vardır. Birçok Azerî âşığın onun tesiri altında
kalmıştır. O, daha evvelki Azerî âşıklarının şi-
irlerini bildiği gibi, halk hikâyelerini ve masallarını
da ustalıkla anlatabilmiştir. Bilhassa Köroğlu
hikâyesini çok iyi bilmektedir. "Kaçak Tanrıverdi"
isimli bir hikâye tasnif etmiştir.
Gerayh, goşma, güzelleme, mühemmes, tec-
nis, cigah teenis, dodak deymez, ustadname gibi
şekillerde çok güzel şiirler söylemiştir.
Bozlganlı'nm şiirlerine, S. Vurgun, O. Sarıvelli,
C. Hendan, E. Ziyatay, İ. Soltan, E. Ismayılov gibi
çağdaş şairler nazire yazmışlar, o da bunlara şiirle
cevap vermiştir.
Bozalganlı'nm eserlerinde Elesger ve Şemkirli
Âşık Hüseyin'in tesiri vardır. Ölümünden sonra
hayatı etrafında "Aşıg Hüseyin'in Tiflis Seferi"
isimli bir hikâye oluşmuştur.
..................... , Xalqın Söz Xezinesi, Bakı 1985,254-256.
Himmet Elizade, Aşiq Hüseyin, Bakı 1938.
Himmet Elizade, Azerbaycan Aşıqları II, Bakı 1930,29-37.
Şemşad Rıza, Aşıq Hüseyin Bozalganlı, Bakı 1973.
Sazım Sözüm, Bakı 1978, 60-71.
Telli Saz Ustadları, Bakı 1964,148-151.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 4, 298. (Madde, Yavuz
Akpmar ve Zeynelâbidin Makas tarafından yazılmıştır.)
a) Geraylı

ÜSTÜNE BU GECE

Ey nazlı yar, gül yanağın, Qem çekme, qem yeme, divane gönlüm,
Xub1 yaraşır xal üstüne. Yetirirem seni yara bu gece,
Gümüş kemer ince belde, Yüzümü sürterem zülfe, buxağa1,
Düzülübdür2 pul üstüne. Çekseler dilimden dara bu gece.

Gördün ki, yarın yar deyil, Qırıhb sonalar, boş qalıb güller,
Çaresin qılmaq ar deyil, Dağılıb havalar qan ağlar çöller,
Dünya başına dar deyil, Kül başına olsun şeyda2 bülbüller,
Birini de al üstüne. Gül mehman3 olubdu xara4 bu gece.

Hüseyn ağlar zarı zarı, Söyün sınmış5 dilin yara deyibdi,

Azalar mı qem, qubarı3, Tebib neşter6 vurma, yara deyibdi,
İtirmişem nazlı yarı, Eğyar7 eli deyen yara deyibdi,
Durum çram yol üstüne. Sübhe8 tek9 çekmişem ne're10 bu gece.

1. güzel 2. dizilmiştir, biraraya gelmiştir 3. tozu

1 .insanın çenesiyle boğazı arasındaki kısmı

2. aşktan aklını kaybetmiş, divane, şaşkın 3. misafir
AY ATA ATA 4. dikene 5. kırılmış 6. bıçak 7. yabancılar
8. sabaha 9. kadar 10. nara
Ay bimürvet1, aldın şirin canımı,
Müjganm sineme ay ata ata.
Aziziyem ay ata,
Oğlun ölür, ay ata,
Başım cellad elinde,
Sözüm keçmir heyata. LELE
Qaşm Qüreyşdi, camalın cimdi,
Ne gözel yazılıb ayat, ayata. Xeste cismin bir cananın eşqinden,
Yanıb ateşine, eriyir, lele.
Bülbül idin qondun qeyri dala sen, Hicranın leşkeri1, qemin sultanı,
Menim kimi qem behrine2 dalasan Sef çekib üstüme yeriyir, lele.
Eziziyem, dala sen,
Dara zülfün dala sen İsteyirem gedem2 qoyam elime,
Elif olan qeddimi3, Qaşlarıyla qıfıl3 vurur dilime,
Dönderirsen dala sen Zülfün kemendini salıb belime,
Mecnun kimi4 meni saldın dala sen, Hüsnün sütununa sarıyır, lele.
Xaraba küncünde5 ay yata yata.
Leyli kimi herden4 çıxır eyvana5,
Yazıq Hüseyn, eşq oduna yanar hey, Mecnun tek Hüseyn'i eylir divana,
Qoynundakı ya turuncdur, ya nar hey. Eline götürüb şirmayi6 şana7,
Eziziyem yanar hey, Şahrnar8 zülflerini darayir, lele.
Derdin canda yanar hey,
Terlan& könlüm havadan,
Sona alıb ener hey.
Namerd olan semendinden7 ener hey,
Merd iyidler miner8 ay ata, ata.

1. mürüvvetsiz, insaniyetsiz 2. denizine, deryasına 1. ayrılığın askeri 2. ayak, adım 3. anahtar, kilit
3. boynumu, boşumu 4. gibi 5. köşesinde 6. doğan, 4. arada sırada, aradabir, bazen 5. köşke, saraya
şahin 7. maviye bir çalar, boz renkli, iyi cins bir at 6. kılıncı 7. tarak 8. yılanların şahı
8. biner
TER SİNESİNE
Tebib tebietden yazım gelende,
Saldı qelemini ter sinesine,
Dedim emi oxuyam, kamala çatam1,
Alim de oxutdu dersi nesine.
Yaxşılar2 pis3 işi terk ede gerek,
Xeste şefalansa derk ede4 gerek,
Ter5 gezen, dünyadan ter gede gerek,
Ter gül de qoyula ter sinesine.
Dönmez namerd merde yara yetirse6,
Tebib neşter7 vurar yara yetirse,
Hüseyn, hesret elin yara yetirse,
Ölende baş söyke ter sinesine.
1. yetişeyip, ulaşayım 2. iyiler, güzeller
3. kötü, çirkin, fena 4. anlaya 5. taze, yeni 6. yetiştirse,
ulaştırsa 7. bıçak
GETDİ
Bilmirem, ne dedim, yar küsdü menden,
Coşqun çaylar kimi axdı da getdi.
Oynatdı qaşmı, süzdü gözünü,
Mene oğrun oğrun1 baxdı da getdi.
2
Şikarım uçurdum tuta bilmedim,
Ceyrana oxumu atabilmedim,
Yüyürdüm, yüyürdüm, çatabilmedim3,
Atamın evini yıxdı da getdi.
Dostuna demedi o sir sözünü,
Hüseyn'den kenara tutdu üzünü,
çatdı qemzesini, süzdü gözünü,
Müjganm sineme, çaxdı da getdi.
1. gizli 2. avımı 3. ulaşamadım, yetişemedim
SEN MENİ
A bimürvet1, firqetinden2 xesteyem,
Çekirsen zülfünle dara3 sen meni.
Gece gündüz hesretini çekmekden,
Yandırdm ateşe, nara4 sen meni,
Gözlerindi bu derdimin elacı,
Teşneyem5, leblerin6 olum möhtacı,
Pünhan pünhan7 ne baxırsan qiygacı8,
Könlüm ister gör aşkara9 sen meni.
Gah lezzetin şehd ü10 şeker dad olur,
Gah da qelbin dönür bizden yad11 olur,
Deyirsen, gülürsen könlüm şad olur,
Ağladirsaıı tez dübare12 sen meni.
Bir defe qedemin xoş güzar13 oldu,
Onda zimistamm14 növbahar15 oldu,
Besîö niye dostluğun te bahar oldu,
Niye saldın bextevere]7 sen meni.
Hüseyn bir şeydadır18, qonub budağa,
Serraf ister le'le qiymet qoymağa,
Ve'de verdiq qayıdmadm19 otağa,
Hemdem20 etdin dörd divane sen meni.
1 .mürüvvetsiz,insaniyetsiz 2.ayrıhğından 3. darağacina
4. ateşe 5. susamışım 6. dudakların 7. gizli gizli 8. süzgün,
güz ucu ile 9. açıkça 10. bai 11. yabancı 12. tekrar,ikînci
defa 13. geçme, geçiş 14. kışım 15. ilkbahar 16. peki
17. şanlıya, talihliye 18. aşktan aklını kaybetmiştir, de-
fidir, divânedir 19. dönmedin 20. aynı zamanda bu-
lunma, sadık, arkadaş, dost
DÜŞMÜŞEM
Qirxlar piri özü1 verib dersimi,
Şair cergesinde2 sana düşmüşem,
Arif meclisinde, alim yanında,
Nece3 defe imtahana düşmüşem.
Bir zaman elimde zil bem4 saz oldu,
Gözetler menimle üzbe üz5 oldu,
Suyum artıq geldi, tozhatoz oldu,
İndi de yumşayıb una dönmüşem.
Özüm aşiq olub gezirem elde,
Qaldı hesret gözüm ebrişim telde,
Elesger danışan tesbeh misalda,
Hüseyn deyer, hemen güne düşmüşem.
1. kendi, kendisi 2. sırasında, dizisinde 3. kaç
4. kanun, tambur gibi çalgılara takılan tel 5. yüz yüze
ŞİRİN ŞİRİN
Talib oldum bir bağbanm1 bağına,
Bağban besleyibdir bar2 şirin şirin,
İstesen ki, metlebine3 çatasan4,
Qul ol, qulluğunda dur şirin şirin.
Kamil bağban çeker bağın cefasın,
Gülün iyler, sürer zövq ü sefasın,
Bir gözelin başdan görsen vefasın,
İstese, canını ver şirin şirin.
Canım qurban ala gözüm mestine5,
Ne durubsan şirin canım qesdine,
Üzüm qoyum o gül üzün üstüne,
Qarışsın bir bire ter şirin şirin.
Hercayı sözleri Hüseyn eşitmez,
Haq'dan bela gelse, dosta tuş etmez,
Girsen yar cjoynuna yeğin6 üşütmez,
Yağsa zimistanda7 qar şirin şirin.
1. bahçıvanın 2. meyve, ürün 3. arzusuna, isteğine 4.
yetişesin, ulaşasın 5. sarhoşluğuna 6. muhakkak, doğru
7. kışta
YAXŞI AT
1
Seyyad olub ov beresin keçende,2
Yaxşi3 yerde yaxşı gözle, yaxşı yat.
Ovun geîib beresine çatanda4,
Servaxt5 dayan, dürüst tuşla, yaxşı at.
6 7
Bekar arvad cavan eri qocaldır,
Esil arvad çox derdini azaldar,
Üç şey deyim insan başın ucaldar8,
Yaxşı sexa9, yaxşı süfre, yaxşı ad.
10
Arsız qohum xalqi sene güldürer,
Pis11 qardaşm derdi adam öldürer,
Hüseyin deyer, yralsan da qakhrar,
İgid12 düşmen, ilqan13 dost, yaxşi yad.
1. avcı 2. küme, av beklenen yer, pusu; 3. iyi, güzel, hoş
4. yetiştiğinde, ulaştığında 5. seher vakti 6. işsiz, güçsüz,
boş 7. genç, delikanlı 8. yükselti, yüceltir 9. cömert
10. hısım, akraba 11. kötü, çirkin, fena, ayıp 12. yiğit,
kahraman 13. sözünde duran
LE'NET
Ay hazaratı, el çaxnaşdı2, qan düşdü,
Xain merdimazar3 atana le'net.
Göyçe yesir4 oldu, dalda5 baxanda,
Fağırlar qanma batana le'net.
Kesib dar bereni6 devirler, dayan,
Hayes, Türkes, Ermenisen,
Müselman, Arifsense me'nasmı anla
qan, Gizlinde min emel tutana Ie'net.
Obalara yaman7 baxdı pund8 ili,
Doğru danışmanın kesildi dili,
Malağan9, Oazaklar™ işletdi fe'Ii",
Tüfengi budağa satana Ie'net.
Hüseyin görmemişdi bu zülüm billah,
Dağlar qan ağlar her axşam, sabah,
Ermeni'de, müselmanda ne günah,
Pünhan12 aralığı qatana Ie'net.
1. efendiler, ağalar 2. endişelendi, telaşlandı 3. insan
inciten 4. esir 5. kıyı, köşe, gizli yer, saklanacak yer
6. yolunu, sınırını 7. kötü, fena, merhametsiz, insafsız
8. Ermenilerin Azeri Türklerini katlettiği yıla verilen
isim 9. Rusların bir boyu (?) 10. Rus askerleri
11. hileyi, oyunu 12. gizli, gizlice
YADIMA DÜŞDÜ
Yarın gerdenine qolum salanda,
Zülfe dolaşdığı yadıma1 düşdü.
İstedim ki, el uzadam qoynuna,
Düymesin açdığı yadıma düşdü.
Sallanıb gelende, derdin bilende,
El ele çalanda, geh geh2 gülende,
Eyleşib qalanda, pünhan3 olanda,
Deyib danışdığı yadıma düşdü.
Aynasın quranda, ziynet verende,
Zülfünü buranda, telin hörende4,
Qoynuma girende, qolun görende,
Hesret sarışdığı yadıma düşdü.
Kirpiyin gaxanda, cana çaxanda5,
Hemayil6 taxanda, enber7 qoxanda,
Seyrağıb8 baxanda, evim yıxanda,
Kenardan keçdiyi yadıma düşdü.
Bî-mürvet7 elinde, yarm elinde,
Perişan halımda, çeşmim10 selinde
Hüseyn’in kÖnlünde, ezber dilinde,
Yamb alışdığı yadıma düşdü.
1. hatırıma 2. bazı bazı 3. gizli 4. ördüğünde
5. saplandığında 6. muska 7. güzel koku 8. köpek
rakib 9. mürüvvetsiz, insaniyetsiz 10. gözüm