Âşıq Hüseyin Cavan
(1916 -1985)
1916 yılında Güney Azerbaycan'da dünyaya
gelmiştir. Halk şiirinin hemen hemen bütün şe-
killerinde söyleyen Cavan, diğerlerine göre ge-
rayhlarmda ve koşmalarında daha başarılıdır.
Çeşitli konularda şiirler söylemiştir. Güney Azer-
baycan'ın güzelliklerini, kahramanlarını dile ge-
tiren memleket şiirleri yazmıştır:
Gözlerim veteni qemli görende.
Derdim tezelendi, xeyala düşdüm.
Xalqm nalesinden, xalqın anından,
Alışdım odlara, bu hala düşdüm.
Celladlar elinde dağılır veten,
Ayrılır analar körpelerinden,
Elin nalesini eşitdikce men,
Dolandım, mahaldan mahala düşdüm.
Sık sık Güney Azerbaycan'ın dağlarım, şe-
Kaynaklar:
Aşıqlar, Bakı 1960,122-130
Azerbaycan Edebiyyah İncileri, Beyatı/Qoşma/Tecnis, Bakı
1988,140,375-376,512
Azerbaycan Aşıqları ve El Şairleri, Bakı 1984, 410-432.
hirlerini anlatan Cavan, "Garadağ" redifli koş-
masında bölgeyi şöyle dile getirmektedir:
Tebriz bir anadır, sen de oğlusan,
El bilir, ürekden ona bağlısan,
Oğlun Settarhan'dan sine dağlısan,
Onuncün ağarıb başın Qaradağ.
Hüseyin Cavan, Güney Azerbaycan'da olduğu
gibi Kuzeyde de sevilmiştir. Gerek Güneyde, ge-
rekse Kuzeyde birçok âşık onun tesirinde kal-
mıştır.
İran'da Pişevirî harekatından sonra Kuzey
Azerbaycan'a gelen Cavan'm, Azadlık Mahnıları
(1935), Danış Telli Sazını (1966) El Aşığı (1973), Şe-
refli Saz, Qoşmalar, Şiirler gibi yayımlanmış eser-
leri vardır. Bunların dışında üç tane de halk
hikâyesi tasnif etmiştir.
Hüseyin Cavan 1985 yılında vefat etmiştir.
Azerbaycan Savet Yazıcıları, Bakı 1988, 67-68.
Paşa Efendiyev; Xalgın Söz Xezinesi, Bakı 1985, 263-264.
Sazım Sözüm, Bakı 1978,109-111.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 4, 298. (Madde, Yavuz
Akpınar tarafından yazılmıştır.)
a) Geraylılar Gözel olan hergiz5 geymez kem alı,
Ülfet6 qılan lezzet çakar, kam alı,
BOYLANA BOYLANA Bir gözelin kamil olsa kamalı,
Azad1 bir qiz girib bağa, Kelme ver, gelmeyin alışına bax.
Gezir boylana boylana.
Xumar2 gözün sola, sağa, Didem7 töker leysan8 kimi ne abı,
Süzür boy lana boylana.
Erş üzünde9 siyah, sefid10, ne abı,
tçib eşqin3 bulağından4, Ter*1 endama xub12 yaraşır13 ne abı,
Gezir Mecnun sorağmdan5,. Yaşılın üstünden alışana bax.
Ter6 qonçeni7 bulağından,
Üzür boylana boylana. At müjganm, ciyerimden di keçir,
İncelmemiş, sûzeninden14 di keçir,
Alıb kitabı eline, Hezer ele15 eşq oduna16 di keçir,
Baxır her bir setrine8 Bu yanan cismimin alışma bax.
Atılıb eşqin gölüne,
Üzür boylana boylana. Hüseyn emer göyser17 lebin18 ne qana,
Açıb qonçe dehanmı9, Ester19 nedir, şütür20 nedir, haqa ne,
Qumru tekin zebanını10, Qanad çaldı, qaynaq batdı ne qana,
Cavan Hüseyn'in canını, Terlanm21 şikarı22 alımına bax.
Üzür boylana boylana.
1. anla 2. dönen gökyüzünün 3. satılacak mal, mülk,
1. hür, bağımsız 2. bayğm, süzgün bakışlı, içkiden sonra eşya 4. Cefasının 5. asla, katiyyen, hiçbir zaman-, hiçbir
gelen başağrısı 3. aşkın 4. pınarından, kaynağından, vakit 6. alışma, kaynaşma, dostluk 7. gözüm 8. nisan
gözesinden 5.sorma; haber, havadis, malumat, bilge yağmuru, bardaktan boşanırcasına yağan yağmur 9. yer-
6. taze, yeni 7. goncam 8. satırına 9. ağzını, 10. dilini, yüzünde 10. beyaz, ak 11. taze, yeni 12. güzel 13. ya-
lisanını kışır 14. iğnesinden 15. çekin 16, ateşine 17. kevser
suyu 18. dudağın 19. katır 20. deve 21. doğanın, şa-
hinin 22. avı

b) Qoşmalar
YAR ÜZME ÜZME
Oldum dili şikeste1, ey boyu beste2,
Elim eteyinde yar, üzme üzme3,
Nedir sinen üste lebleri4 püste5,
Mürvet et canımı yar üzme üzme.
DAYANAR MI
Derdli anaların, gelin qızlarm,
Acı feryadına daş dayanar mı?
Gece gündüz yolda qalan gözlerin,
Qara gilesinde1 yaş dayanar mı?

Dermansız bimaram6, yar intizaram7, Sevgilim üzüme qezeble baxsa,

Könül tutmur aram, sendedir çaram, Bütün varlığımı yandırıb yaxsa,
Men de günahkaram, ne qeder varam, Mehriban2 gözlerde ildırım çaxsa,
Qoy baxsın gözlerin, yar üzme, üzme. Kirpikler alışsa, qaş dayanar mı?

Me'nalar me'nasi, gözeller xası Gerek zülüm evini eyleyek berbad,

Men derdin davası, könül bennası8, Çıxmaya göylere bir nale3 feryad,
Hüseyin'dir, qadası9, var temennası, Ovunu şahin tek4 axtaran5 seyyad6,
Eşqin deryasında, yar üzme, üzme. Ovun beresinde7 çaş8 dayanar mı?

1. gönlü kırık 2. kısa, bağlı 3. kesme, koparma, Itirme9 vaxtını, ey Cavan Hüseyn
çekme 4. dudakları 5. fıstık 6. hastayım Axtar deryalarda gövherin yerin,
7. bekleyişim,gözleyişim 8. ustası,yapanı, ina edeni Yaratmaq eşqile işleyen beyin,
9. derdi, hastalığı, belâsı
Vaxtmı itirib boş dayanar mı?

ALIŞINA BAX

Arif olan, diqqet ele, fehm ele1, 1. göz yaşında 2. merhametli, şevkatli 3. ağlama,
Bu çerh-i gerdişin2 al işine bax. inleme 4. gibi, kadar 5. arayan 6. avcı 7. av yerinde,
Tökülüb matahlar3, açılıb bazar, pusuda, sınırda. 8. eğik, eğri, yan 9. yitirme, kaybetme
Dünya cifasmm4 alışma bax.
CAN DESİN
Açıhbdır, gözel bahar, yaz indi,
Şeyda1 bülbül gülüstana2 can desin.
Qoy sözünde elin qelbi döyünsün,
Qalsm ele bir nişane, can desin.
Kerem gezdi lelesile Esli'ni,
Axtarmadi3 nesebini4 eslini,
Axır tapdı5 gözellerin eslini
Aşiq odur yana yana can desin.
Ezberimdir, can etmişem inin aye,
Her xoş günüm beraberdir min aye,
Veten üçün men qurbanam, Minaye,
Eşidenler bu qıırbana can desin.
Cjevvas6 könlüm, deryalarda üz7 barı,
Ger8 bağbasan gül becerdim, üz barı,
Axtardiğim canan geldi, üz ban,
Aşiq olan bu canana can desin.
Tehib, indiy aç yaramı, yar, sarı,
Gece gündüz sızıldardım yar sarı,
Gül rengimi elemişdi yar san,
Döndermişdi za'ferana, can desin.
Azerbaycan, men İrağa10 düşmerem,
Ben terlanam11, şarla12 zağa 13 düşmerem,
Qanad çalsam her budağa düşmerem,
Terlan könlüm hoş mekana can desin.
Ana südü dehanimde14 şirindi,
Men emmişem qana qana şir indi,
Aşiq Ferhad, gönlü dağlar Şirindi,
Cavan, çalsın, mehribana15 can desin.
1. aşktan aklını kaybetmiş, deli divane 2. gül bahçesine
3. aramadı 4. soyunu 5. buldu 6. dalgıç 7. yüz 8. eğer
9. şimdi 10. uzağa 11. doğanın, şahinin 12. ala doğan
cinsinden et yiyen bir kuş 13. hayvan yuvasına, inen
14. ağzımda 15. şefkatli, merhametli
GÜL
Yarm sinesinde bir deste çiçek,
Yan nergiz, yarı qonçe, yarı gül.
Çiçekden de, nergizden de yar göyçek 1,
Xoş halına kimin vardı yan gül.
Qjızılgül, cananın al yanağıdır,
Nazik yarpaqları qemi dağıdır2,
Ağ gül gözellerin ter34 buxağıdır4,
Güller üzler heç olmasın sarı gül.
Güldü yaraşığı5 bağca bağların,
Xaldı yaraşığı ağ buxaglarm,
Yardı yaraşığı gen6 otaqların7,
Cavan Hüseyn çekir intizarı8 gül.
1. güzel, sevimli, şirin 2. yaralıdır 3. taze, yeni
4. insanın çenesi ile boğazı arasındaki kısım 5. süsü
6. geniş 7. çadırların, odaların, evlerin 8. bekleyişi,
gözleyişi
GÖZELDİR
Könül seyr eleyir Azerbaycan'ı,
Her odası, her diyarı gözeldir.
Cefalı düzleri, uca1 dağlan,
Göy çemenli yaylaqları gözeldir.
Alaçıqlar2 çemenzara3 qurulub,
Yamaçlara elvan4 bezek5 vurulub,
Vetenimin, çemenleri durulub,
Durna gözlü bulaqlarıĞ gözeldir.
Bağçalar getirir şirin bannı,
Yetirir ellere her novbarını7,
Yaşadır Hüseyn'in arzularını,
Bu toprağın e'tibarı gözledir.
1. yüce 2. çadırlar 3. çimenliğe 4. çeşitli, renkli
5. süs 6. pınarları, kaynaklan, gözleri 7. yeni
meyvesini, turfandasını