Hamidi Isfahanı
(İsfehan, 1407 - İstanbul, ?)
XV. yüzyıl Azerbaycan şiirinin görkemli tem-
silcilerinden biri de Hamidi'dir. Azerî Türkçesi,
Farsça ve Arapça çeşitli eserler veren bu sanatkâr,
tarihçi olarak da tanınmıştır. "Tevarih-i Âl-i
Osman" adlı bir eseri vardır. Onun "Cam-ı Su-
hengûy" adlı eseri ise geniş bir okuyucu kitlesi
için yazılmış bir falnamedir. Hamidi'nin esas
hizmeti, Azerî Türkçesiyle söylenen şiirlere özel
önem ver-mesindedir. Onun şiirlerinde Fuzûlî'nin
sanat anlayışına mahsus çizgiler görülmektedir.
Hamidi, tahminen 1407 yılında İsfahan'da
doğmuştur. Burada büyüyüp tahsil görmüş ve şair
olarak yetişmiştir. Şair, 20 yaşından itibaren se-
yahatlere başlamış, ömrünün 30 yılını çeşitli se-
Qazelle
Selâsil zülfüne könlüm dolaşdı,
Delü zencîre bir dexî ulaşdı.
Verir suret nişan me'ni yüzünden,
Bu me'ni mana sûretden sataşdı.
Savaşdılar reqiblerüm benimle,
Qerîbe n'ola gör itler savaşdı?
Çü qemden doldu könlüm ağlaram zar,
Meseldir kim, qazan çün doldu daşdı.
Elünle Hamidîyi öldürürken
Nigârin ellerin qâne bulaşdı.
yahatlerle geçirmiştir.
Tahminen 1457 yılında Türkiye'ye gelmiş ve
Fatih Sultan, Mehmed'in sarayında yaşamaya baş-
lamıştır. Ancak 1476-77 yıllarında ihtiyatsızca
söylediği bir sözden dolayı padişahın gazabına
sebep olmuştur. Daha sonra onu Bursa'ya I.Murad
Han Türbesi'ne şeyh vazifesiyle göndermişlerdir.
Bir müddet sonra geri çağrılan şair, Sultan
Bayezid'in ilk yıllarına kadar ömür sürmüştür.
Hamidi'nin eserleri günümüze kadar gelmiştir.
İsmail Hikmet Ertaylan, şairin elyazması divanını
geniş bir mukaddime ile 1949 yılında ya-
yımlamıştır.
Gönlüm saçlarının zincirine dolaştı. Deli
(gönül), bir daha zincire vuruldu.
Yüz, mânâ âleminden işaretler verir. Bu mânâ
da bana yüzden ulaştı.
Rakiplerim benimle savaştılar. Köpekler sa-
vaşınca garip kimseye ne olur?
Gönlüm üzüntüden doldu, zar zar ağlarım. Meş-
hur sözdeki gibi "kazan doldu taştı".
Eşsiz güzellikteki sevgili Hamidî'yi öldürürken
elleri kana bulaştı.
 II
Zehî mehrin dil-i vîran içinde,
Meqam-ı derd-i eşqin cân içinde.
Ne mutludur cahanda hal-i xâlm,
Ki yatur lâle vü reyhan içinde.
Dilin yâqûti kün balığa benzer,
Kim oynar çeşme-yi heyvân içinde.
Gözümde mah rüxsârm xeyâlı.
Çü nur-i Heqdürür insan içinde.
Tenümde dil xeyâl-i sünbülünle,
Yatur zencir ile zindan içinde.
Mehi gördüm gece yulduzlar içre,
Benim yârım kibi xûbân içinde.
Feda qıldı yolunda Hamidî can,
Nece bir sebr ede hicran içinde.
III
Nece dil sebr ede hicran içinde,
Nece can qem çeke dövrân içinde.
Nece ağa gözümden qanlu yaşlar,
Nece bir yüze könlüm qan içinde.
Nece bir şö'lelensin berg-i ahim,
Geceler günbed-i gerdan içinde.
Nece bir ol perîrû firqetinde,
Beni qor nâle vü efqân içinde.
Dexî veqt olmadı k'ol şâh-i xûban
Beni yâd eyleye yârân içinde.
Dexî veqt olmadı kim xeyme-yi eyş
Quralım lâle vü reyhan içinde.
Gel, ey meh, Hamidî könlün sevindir,
Ki besler derd-i eşqin cân içinde.
IV
Ay yüzün âyine-yi sûret-i candır bilirem.
Anda neqş-i rûx-i dildar eyandır bilirem.
Ol eyan nûr ki, metlûbidir ehl-i nezerin
Dili her zerrenin içinde nihandır bilirem.
Bu ki ârâm edemez seyr ü sülûkinde felek
Qerezi terbiyet-i hüsn-i bütandır bilirem.
Sevgin yıkık gönül içinde ve aşkının dert ma-
kamı can içinde ne güzeldir.
Lâle ve reyhan çiçekleri içinde yatan beninin du-
rumu bu cihanda ne hoştur.
Yakuta benzeyen dilin hayat veren çeşme içinde
oynayan balığa benzer.
Aya benzeyen yanağının gözümdeki hayâli in-
sanda Hakk'ın nuru gibidir.
Vücudumda gönlüm, sünbüle benzeyen saç-
larının zincirine bağlı olarak zindanda yat-
maktadır.
Yıldızların içinde gördüğüm ay, benim sev-
gilimin diğer güzeller içinde bulunuşu gibidir.
Hamidî senin yolunda canını feda etti. Bu ayrılık
içinde nasıl sabırlı olsun?
Gönül, bu ayrılık içinde nasıl sabırlı olsun? Nice
can, bu devirde üzüntü çeker.
Gözümden kanlı yaşlar nasıl da akıyor. Gönlüm
kan içinde nasıl yüzüyor.
Âh çekişimin şimşeği, geceler bu dönen kubbe
içinde iken nasıl parıldasm.
O peri yüzlü sevgili; beni ayrılığıyla, ağlayış ve
inleyiş içinde bırakır.
O güzeller şahmın, beni dostlar içinde anmaya
henüz vakti olmadı.
Lâle ve reyhan çiçekleri içinde bir eğlence çadırı
kurmaya henüz vaktimiz olmadı.
Gel, ey ay yüzlü sevgili, Hamidî'nin gönlünü se
vindir. Çünkü o, canının içinde aşk derdini bes
ler.
Aya benzeyen yüzünün can şeklinin aynası ol-
duğunu bilirim. O aynada gönül alan sevgilinin
yüzünün resminin göründüğünü de bilirim.
O görünen nûr, bakış sahiplerinin isteğidir. Gön-
lünün her zerrenin içinde gizli olduğunu bilirim.
Felek, bu gezi ve yolda rahat edemez. Feleğin
düşmanlığının put gibi güzelliklerinin terbiyesi
olduğunu bilirim.
Ol kim alur dili sebr ü xiredi qâret eder,
vfezher-i sûret-i zîbâ-yi filandır bilirem.
Ol şekerleb getürer Hamidîyi meykedeye,
Gösteren yol bana Mehdî-yi zamandır bilirem.
Naz ile her qanda k'ol serv-i xurâmânım geder,
Men eğer getmezsem anunla bile canım geder.
Ol qemeryüzlü temaşaya gedince mensizin
Her gece Keyvâne dek feryad ü efğânim geder.
Ey ki, dersen şehrden getme, cefâye sebr qıl,
Necesen sebr eyleyim şimdi ki, sultânım geder?
Yâr getdi derler ü men ağlaram, tinler reqib
Ağladığım derd ile budur ki, dermanım geder.
VI
Zehî mehr-i rüxun könlüm serâci,
Eyağm toprağı xürşîd tâci.
Senin mehrinledir könlüm münevver,
Beli misbah odur rövşen ze'câci.
Gözeller begi sensen kim cahanda
Getirür sana şehler hüsn bâci.
Eğer kûyinde öldürsem reqîbi,
Bu me'niden olam hâci vü nâcî.
Hemîşe baş ü can oynar yolunda,
Kişi kim bildi dünyanün mezâci.
Murâdi sensen, ey meh, Hamidînin
Cehanda yoxdur özge ehtiyâci.
VII
Kerem et hüsn zekâti bana, ey serv-i sehi,
Ki eşiğinde gedâyem men ü sen hüsn şehi.
Âşiqem servi gülendâmma kim işve ile
Her teref kim yürüse, Tûbî olur xâk-i rehi.
Men kiyem ki qul olam senceleyin mâh rüxe?
Ki rüxün bende qılur hüsnile xurşîd ü mehi.
Ne seâdetlü imiş hindû-yi xâl-i siyehin
Ki gül üstünde dürür dâim anun xâbgehi.
Gönlümü alan sevgili, sabır ve aklımı da yağma
eder. Filan süslü yüzün görüntüsü olduğunu bi-
lirim.
O şeker dudaklı sevgili Hamidî'yi meyhaneye
götürür. Bana yol gösterenin zamanın Mehdi'si
olduğunu bilirim.
Servi gibi salınarak yürüyüp giden sevgili, her
nerede nazla gider ve ben de eğer onunla git-
mezsem, canım gider.
O ay yüzlü sevgili bensiz gezmeye gidince her
gece zuhal yıldızı doğana kadar feryat ve figan
ederim.
Bana "Şehirden gitme, eziyete katlan" dersen
"Nasıl sabredeyim ki, sultanım gidiyor?" derim.
"Yar gitti" derler, ben ağlarım ve rakiplerim de
dinler. Dertler; ağlamanın sebebi derdimin ilacı
olan sevgilimin gidişidir.
Ne mutlu ki, yüzünün güneşi gönlümün ışığı;
ayağının toprağı ise güneşin tacıdır.
Gönlüm senin güneşinle aydınlanır. Evet, ay-
dınlık şişesi olan kandil odur.
Dünyada güzellerin beyi sensin. Şahlar sana gü-
zellik vergisi getirir.
Rakibi kendi köyünde öldürsem de bu sebepten
hacı ve cennetlik olsam.
Sevgilinin yolunda daima baş ve can oynar.
Dünyanın huyunun bu olduğunu insanlar bildi.
Ey ay yüzlü sevgili, Hamidî'nin istediği sensin.
Onun bu dünyada başka ihtiyacı yoktur.
Ey servi fidanı gibi olan sevgili! Güzelliğinin
zekâtını bana ver ki, sen güzellik şahı, ben de
eşiğinde dilenci olayım.
Hoş endamlı servi boyuna aşığım. Nazlı şekilde
yürüse her taraf sevgilinin yolunun toprağında
Tuba ağacı olur.
"Senin gibi ay yüzlüye köle olayım" derim.
Çünkü yüzün güzellikte ayı ve güneşi bile ken-
dine köle eder.
Yatağı daima gül üzerinde olan siyah Hindu be-
nine ne mutlu!
Hamidî sevdi seni cövrile öldürme anı,
Efv qıl lütfile uşbu qeribin günehi.
VIII
Lâle geldi çemene le'l kibi sâğerle,
Gül içer badeyi nergis kibi câm-i zerle.
Bezm-i bağın terebi veqtidür imdi kim olur,
Lâle envâ-yi çırağ ile vü gül mecmerle.
Tâ reyâhin içiler zövqle sehba-yi müdam,
Depredür gül def ü bülbül xoş oqur müzmerle.
Biz dexî sehn-i çemende quralım xeyme-yi
eyş, Şimdi kim qondu şükûfe çemene çaderle
Gül qulaq tutur ü bülbül güle qarşu her sübh
Bu vefâsuz çemenin vesfin oqur defterle.
Kanca yaz ola bu dünyâde ki biz olmayalım,
Hâliyâ eyş edelim lâle kibi sagerle.
Hamidî, şâh-i cehangîr qezâya varcaq
Nece qalur kişi bu şehrde nâkeslerle.
IX
Ol perîrüx qanda ise bâg ü bustan andadır,
Andadır cennet kim, ol serv-i xûrâman andadır.
İster isen, ey könül, meydan-ı eşqe girmeğe,
Zülf ü xâlin gözlegil kim qûy u çovkân andadır.
Hicr elinden çün teni terk etdin, ey can var ana,
Xermen-i can andadır kim, mehr-i tâbân andadır.
Ey ki, dersen hicrde derd-i dilin eksildi mi?
Eksiler mi derd-i dil hergiz çü derman andadır.
Ol cefâçıdan şikâyet ger edersen Hamidî,
Dövletin eşiğine yüz sür ki, sultan andadır.
Yar eğer qılsa beni xâr elimden ne gelür?
Ve ger öldürse beni zâr, elimden ne gelür?
Ger begüm yazdı ciğer qanile sarı yüzüme
Mâcerâ-yi dil-i xuhxâr, elimden ne gelür?
Dönmezem yâr yolunda ve ger inanmaz isen,
Hamidî, seni eziyetinle birlikte sevdi, onu öl-
dürme. Bu garibin günahlarını bağışlayıcılığmla
affet.
Lâle, çimene kırmızı lâl taşma benzeyen ka-
dehiyle geldi. Gül, içkiyi nergise benzeyen altın
kadehle içer.
Bahçedeki içki meclisinin şenlik zamanıdır.
Şimdi lâle çeşitli mumlarla, gül ise buhurdanla
birliktedir.
Reyhan çiçekleri, zevkle şarap içer. Gül, defini
titretir; bülbül de gizlice hoş nağmeler okur.
Biz de çimen sahnesinde eğlence çadırı kuralım.
Şimdi çiçekler, çadırla çimene kondu.
Bülbül güle karşı her sabah bu vefasız çimenin
özelliklerini defterden okur ve gül de onu din
ler.
Bahar gelinceye kadar belki biz bu dünyada ol-
mayız. Şimdi lâle gibi kadehlerle eğlenelim.
Ey Hamidî! Cihangirlik padişahı savaşı gidince
bu şehirde sadece bir kaç alçak kişi kalır.
O peri yanaklı sevgili nerede ise, bahçe ve bos-
tan da oradadır. O salınarak yürüyen servi gibi
sevgili neredeyse cennet de orasıdır,
Ey gönül! Aşk meydanına girmek istersen sev-
gilinin saçını ve benini gözle ki; top da, çevgan
da ondadır. (Çevgan: Cirit oyununda kullanılan
değnek; Qûy: Acemlere mahsus bir oyun topu)
Ey can! Madem ki ayrılık yüzünden vücudu ter-
kettin, ona var. Can harmanı da, parlak güneş de
ondadır.
"Ayrılık sırasında gönül derdin eksildi mi?" der-
sen "Hiç gönül derdi eksilir mi, çünkü derman
ondadır" derim.
Hamidî! O işkenceci sevgiliden şikâyet edersen
onun devletinin eşiğine yüz sür, çünkü sultan
oradadır.
Sevgili beni hor hakir görse, elimden ne gelir?
Ağlamak beni öldürse elimden ne gelir?
Eğer beyim ciğer kanıyla sarı yüzüme kanlı
gönül macerasını yazdıysa elimden ne gelir?
Sevgilinin yolundan dönmem. Eğer inanmazsan
Xencerinle ciğerim yâr, elimden ne gelür?
Âşiqem âşiq ü benden eğer incünür ise,
Şehrden qâve beni yâr elimden ne gelür?
Kendü kûyinden eğer Hamidi-yi süxteyi
Göndere Bursaya xankar elimden ne gelür?
XI
Her sübh ki, gül yüzüne könlüm nezer eyler,
Can bülbülüne bağ-ı cinandan xeber eyler.
Könlümde qaçan zikr ederem qend lebini,
Ney kibi serâpây vücûdim şeker eyler.
İksîr-i qemi derdle zerd eyledi yüzüm,
Gör kim qem-i eşqi nece toprağı zer eyler .
Mehri yüreğim qam qılur incu gözümde,
Gün pertövi denizde dolûyi göher eyler,
Her tîr kim ol qemze benim könlüme atar,
Bîçâre könül qarşuda sînem siper eyler.
Yağmaladı sebr ü xiredim yaqdı beni zar
Pervaneye gör şem-i rüxün kim neler eyler.
Çün yaqdı beni könlü sevindirdi reqîbin,
Gör bu güneşin nuru ki, taşe eser eyler.
Rehm et bana, ey şûx ki, könlüm gece gündüz
Vesf-i xet u xedd-i şah-i Cemşîd fer iyler.
Hurşîd-i zaman, şah-i cahan, Xosrov-i qâzi,
K'elqâbını gerdun şeh-i âl-i göher eyler,
Sultân-i selâtîn-i zaman Şâh Mehemmed
Kim seltenet-i memleket-i behr u ber eyler.
Ol lütf u kerem kânı ki, bu dövr-i zamanda
Xurşîd felekde qezebinden hezer eyler.
Alemde kime kim nezer-i mehr ile baqsa,
Yüzünü şeref mesnedi ez reh qemer eyler.
Gün möhtereq olur nezer-i qehri dilerse,
Gerdunda onu xişm ile zîr ü zeber eyler.
Bext u xired ü dövlet ile qanda vararsa,
Önünde qılavuzluğu feth u zefer eyler.
hançerinle ciğerimi yar bak. Benim elimden
başka ne gelir?
Ben aşığım. Eğer sevgili benden incinirse bu şe-
hirden kovsun. Benim elimden ne gelir?
Eğer padişah Hamidî'yi kendi köyünden
Bursa'ya gönderse benim elimden ne gelir?
Her sabah gönlüm güle benzeyen yüzüne bakar
ve cennet bahçelerinden can bülbülüne haberler
verir.
Ne zaman gönlümde şeker dudağını ansam, ney
gibi inleyen vücudum baştan ayağa şeker kamışı
olur.
Üzüntü ve dert iksiriyle yüzümü sararttı. Gör
ki, aşkının üzüntüsü nice toprağı altına çevirir.
Sevgi dolu yüreğimin kanı, gözümde inciler
oluşturur. Güneş ışığı da denize düşen doluyu
inciye çevirir.
Sevgilinin gamzesi, her okunu benim gönlüme
atar. Biçare gönül ise onun karşısında göğsümü
siper eder.
Sevgili benim aklımı ve sabrımı yağma etti, ağ-
lamak beni yaktı.Aynen pervane gibiyim, ya-
nağının mumu bana neler yaptı?
Madem ki beni yaktı ve rakibimin gönlünü se-
vindirdi. Bu güneşin ışığının taşta bile iz bı-
raktığını gör.
Ey şuh sevgili! Bana acı. Çünkü gönlüm gece
gündüz yüzündeki ince tüyleri anlatır ve Cem-
şid Şah'm yanağını süsler.
Zamanın güneşi, dünyanın şahı, gazi hükümdar
gibi lâkaplarını dünya, soylular sülâlesinin şahı
eder.
Zamanın sultanlarının sultanı olan Şah Mehmet,
kara ve deniz memleketlerinin saltanatını sürer.
O bağış ve cömertlik kaynağıdır ve bu devirde
onun gazabından gökteki felek bile korkar.
Bu dünya da kime sevgiyle baksa derecesini
şeref dayanağı, yüzünü ay gibi yapar.
Onun kahredici bakışı isterse güneşi bile yakar.
Onu dünyada hışmıyla alt üst eder.
Talih, akıl ve devletiyle nereye giderse onun kı-
lavuzluğu fetih ve zafer kazanır.
Çün leşker-i mensûri diler kesr-i eâdi,
Qanda ki, varur feth ile bir mülkü cer eyler.
Ger xesm xüâf ile uzun eylese dili,
Nexl-i qedini lâyiq-i tîr ü teber eyler.
Şâhâ, bu vefedâr qulun Hamidî ol kim,
Sana dil ü can ile duâ-yi seher eyler.
Bülbül kimi medhin der iken bu felek ânı
Hicrinde neçün gül kibi xûnin ciğer eyler.
İnsafını gör bu felek-i sufle -nevâzm
Kim ehl-i hüner heqqine her dem neler eyler.
Tale çü rücû etse, hüner fâide vermez
Bext olmasa, gün dağde le'li hecer eyler.
Bîçâre niyaz iyle yüzün qapuna sürüb
Hâlmı der, ey şâh, sözü müxteser eyler.
Meqsûdi anun yüzünü görmekdürür ancaq.
Âzâ vü çoxe demiyesen kim nezer eyler.
Qanımdan ona ger bir ovuc torpaq irerse,
Torpağı alıb şövqle kehl-i beser eyler.
Tâ encümüne nûr verür şah-i kevâkib,
Tâ qütb mücavir olur ü meh sefer eyler ,
Yâreb, ebedî qıl bu şahin dövlet ü ömürün
Zîrâ ki, cahanda heme dem xeyirler eyler.
XII
Neyçün ey meh, cennet-i kûyinde bar olmaz bana?
Neyçün evvelki kibi hiç e'tibâr olmaz bana?
Derd-i hicrinde bana yâr olmadı sebr ü qerar
Sen bana yâr olmayınca kimse yâr olmaz bana.
Ben qaçan görsen seni, kendimi eslâ bilmezem,
Bext yâr olmadığıçün ixtiyâr olmaz bana.
Eşqinin yolunda Mensur'em veli nâpâydar,
Ey dirîğâ, kim bu dövlet pâydâr olmaz bana.
Ger nigâr etsen eli qanımdan andan dönmezem,
Demesünler kim meğer mehr-i nigâr olmaz bana
Hâmidî gerçi qebûl olsa dehânın vesfini
Bundan özge bu cahanda hiç kâr olmaz bana.
Tanrı'nm yardım ettiği askerleri, düşmanının
çok olmasını ister. Çünkü nereye gitse orayı fet-
hedip kendine bağlar.
Eğer düşmanları ona karşı çıkıp düşmanlık ya-
parak dilini uzatsa onların fidan gibi boylarını
ok ve baltaya lâyık görür.
Ey güzeller şahı! Bu Hamidî adlı vefalı kulun
sana can ve gönülden sabah duası eder.
Bülbül gibi seni överken, felek onu neden ay-
rılığınla gül gibi ciğeri kanlı hâle koyar?
Alçakları okşayan bu feleğin insafına bak ki, hüner
sahiplerinin hakkına her zaman ne işler eder.
Talih tersine dönse de hüner artık fayda etmez.
Bahtı olmayan lâl taşım bile güneş taşa çevirir.
Ey güzeller şahı! Bu biçare duayla yüzünü kapına
sürerek hâlini sunar ve sözünü de kısa keser.
Ancak maksadı onun yüzünü görmektir. Az
veya çok demeden bakar.
Eğer ona kanımdan bir avuç toprak ulaşırsa top-
rağı arzuyla alıp gözüne sürme yapar.
Yıldızların şahı diğer yıldızlara ışık verince kutup
yıldızı etrafında dolaşır ve ay yolculuğa çıkar.
Ya Rab! Bu padişahın mutluluğunu ve hayatını
ebedî kıl. Çünkü o, dünyada her zaman hayır
işler yapar.
Ey ay yüzlü sevgili! Senin köyünün cennetinde
bana niçin izin yoktur? Niçin eskisi gibi bana
yine itibar gösterilmez?
Ayrılık derdinde sabır ve kararım bana dost ol-
madı. Sen bana dost olmayınca elbette kimse de
dost olmaz.
Ne zaman seni görsem, kendimi kaybederim.
Talihim bana dost olmadığı için karar verme
gücüm de olmaz.
Aşkının yolunda Hallac-ı Mansur gibiyim, ama
devamlı olmuyor. Ne yazık ki, bu mutluluk
bana daimî değildir.
Sevgilinin eli kanımdan resim yapsa bile yine de
ondan vazgeçmem. Çünkü bana "Meğer resmin
sevgisi olmazmış" demesinler.
Ey Hamidî! Eğer sevgilinin ağzının özelliklerini
anlatmak mümkün olsaydı, bu cihanda bana
bundan başka iş olmazdı.