You are on page 1of 274

Ingua Mirandesa

I. Ln:1vnn1cnn ov Tnno:oN Ocnnt Povctnn


438
Cnvuni Cnvuicns Cnvuni
Cardai, cardicas cardai,
La lhana pa los cobertores;
Que las pulgas stan prenhadas,
Ban a parir cardadores.
No lhugar de Dues Eigreijas
Hai a piedra redonda,
Onde se sntan los moos
Quando bnen de la ronda.
No lhugar de Dues Eigreijas
Hai a piedra burmeilha,
Onde se sntan los moos
A peinren la guedeilha.
439
R-R (Cn1ion ui Avvoiunv)
Cul r-r
Se drume l nino,
Cul r-r
Se bai drumindo.
r-r!
r-r!
r-r
Qagora n!
Cabea de burro,
boc nun mantende?
L pai de l nino
Na cama se stende.
r-r!
r-r!
r-r
Qagora n!
Boc nun mantende?
Cabea de burro,
L pai de l nino,
Ouserba tudo...
r-r!
r-r!
r-r
Qagora n!
Se tu quieres i you quiero,
todo se ha de arranjar.
Sou mulhier subreciente
Pa la casa gobernar.
r-r!
r-r!
440
r-r
Qagora n!
You manhana,
Bou pa l molino,
se me quieres algo,
Sal-me al camino
r-r!
r-r!
r-r
Qagora n!
Anda da, ben-te cumigo,
Garra la tue capa i bamos
L camino ye de todos,
La capa ye de ns ambos.
r-r!
r-r!
r-r
Qagora n!
Canta l galho, ye de die,
Reloijo de ls namorados!
Acorda tu miu amor,
nun mos chen descuidados.
441
Ln Luovn Pnvun
Indo you la sierra arriba delantre de mie piara,
Repicando no caldeiro, remendando mie amarra,
Bi assomar a lhoba eilha mais lhieba que parda,
Me lhebou a cordeira, la melhor de la piara,
Filha da oubeilha branca, nieta da oubeilha negra,
Filha de l melhor maron que se passeia na sierra.
Arriba siete cachorros, abaixo perra Gudiana!
Se magarrardes la lhoba, la cena la teneis ganha,
I se nun me la agarrais, cula caiata lhebais.
Andubrun siete lhguas, todas siete por arada,
Al fn de las siete lhguas, y la lhoba iba cansada.
Y lo cachorro mais nuobo, y lagarra pula oureilha.
Toma cachorro la cordeira, lhieba-la pa la piara.
Nun te quiero la cordeira, que la trais toda pelada,
S te quiero la amarra, para fazer a albarda.
L rabo para correias, para atacarmos las bragas,
De la cabea un cerron para meter las cucharas,
Las tripas para biuolas, para beilren las damas.
Por Dius te pido pastor, por Dius i pula tue alma,
Que chames tous siete perros, y me bou pa las muntanhas.
Direi als mius cumpanheiros, siete perros cumo ls tous
Nun los ten l Rei de Spanha!
442
Pnvn RUunv ui NUi1i
Para rundar de nuite
Nun quiero lhuna,
Quiero cielo strelhado,
La nuite scura.
Para rundar de nuite,
La meia negra,
Que la branca relumbra
De lheuga i meia.
A rundar cabalheiro
Que ben l die,
Cada qual cun sue dama
I tu cun la mie.
443
Ln Yivvn (Luno)
Se tu quieres que te segue
La tue yerba,
Trai-me la gadanha,
Cula tue piedra
Pa lamolar;
Trai-me l carro
Pa la cargar,
Que segada st.
444
L Snio (Luno)
Esse tou saio, Miguel,
Quien te l romendou tan bien?
Me l romendou la mie tie,
Cun cacho dalforja i bien.
At el nun se tarreganhar,
Nun te lo torno a romendar.
445
MivnuU (Luno)
Mirandun se fui a la guerra
Mirandun se fui a la guerra
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Nun sei quando bener.
Se bener pula Pscoa
Se bener pula Pscoa
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Se pula Trenidade.
La Trenidade se passa
La Trenidade se passa
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Mirandun nun ben y.
Chubrun-se a a torre
Chubrun-se a a torre
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Para ber se lo abistban.
Brun benir un paije
Brun benir un paije
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Que nobidades trair?
Las nobidades que traigo
Las nobidades que traigo
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Bos han-de fazer chorar.
Tirai las quelores de gala
Tirai las quelores de gala
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Ponei bestidos de lhuito.
Que Mirandun y ye muorto
Que Mirandun y ye muorto
446
Mirandun, Mirandun, Mirandela
You bien lo bi anterrar.
Antre quatro oufeciales
Antre quatro oufeciales
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Que lo ban a lhebar.
447
Ai ui Mi
Ai de mi, que stou prenhada,
La barriga bai crecendo:
Se lo digo, mataran-me,
Se me calho, se bai bendo!
448
Ln Cnsn ui i CUvn
La casa de l cura
Ten solo a cama:
Se na cama drume l cura,
Donde conhos drume lama?!
449
CoqUiiunun Mnvvniuiivn
Coquelhada marralheira
Nun tamarres ne ls adiles
Porque bnen los pastores
I te scchan ls quadriles.
450
DiLiooo ui Pns1ovis Nnmovnuos
Las chocalhas rgen rgen,
Los carneiros y alh ban;
An chegando a Ourrieta Cuba,
Anda que eilhes bolberan.
451
Mivn-mi MioUii
Mira-me Miguel
Cumo stou de bonitica
Saia de burel
Camisica de stopica.
Tengo trs meninos
Nun tengo que le dar
Pongo-me a cantar
I a ansin-los a beilar.
Beila, Pedro, beila
Senhora quiero pan
Beila mais um pouco
Que lhougo te l daran.
Bi benir la gaita
I l gaiteiro non
Ai que pena tengo
Ne l miu coraon.
Bamos a la cama
Bamos a drumir:
You lhiebo la manta
I you lhiebo l candil.
452
L BUvvo i NUosso Siuov
E
ra a be Nuosso Senhor que habie criado l mundo i to ls animales:
las cabras, las canhonas, las bacas, ls cabalhos, ls cochinos, ls perros,
ls gatos, ls lhiones, ls tigres, ls alifantes, ls ratos, las lhiebres, ls coneilhos
buono, todos, todos...
Bai adespuis de ls haber criado, fzo-los passar a todos por an pie
del i iba-le ponendo a cada un sou nome:
Tu ss baca, tu ss bui, tu ss canhona, tu ss maron, tu ss cordei-
rico dixo pa l rapazico de la canhona tu ss lhion, tu ss cabalho, tu
ss jumento, dixo pa l burro, i tu ss gato, i tu coneilho i tu cabra i tu
chibo, i fui assi ponendo a todos l sou nome, at que sacabrun.
Bai anton l jumento squeciu-se-le l sou nome. Inda ls outros ani-
males nun habien acabado de recebir ls sous nomes i y l jumento staba
a apertar culs outros para que l deixssen achegar-se a Nuosso Senhor
para saber cumo se chamaba.
Quando anton sachega a Nuosso Senhor, cun cara de asno a per-
gunt-le:
Oh meu debino Mestre, eu cumo me chamo que j se me esque-
ceu?
Bai Nuosso Senhor anton puxou-le pulas oureilhas, at que quedou
culas oureilhas grandes i dixo-le assi:
Tu s burro, que j no te lembras do teu nome!
I apuis l burro quedou-se a chamar burro i siempre culas oureilhas
grandes.
453
Ln BUvvn i i Dinvvo

a be a burra tubo un burrico. Apuis, deilhi a trs dies que naciu,


iba y cun sue mai pa l cerrado. Apuis, andaba a saltos i a brincos
no cerrado, pulh. Apuis, passou eilhi l diabro i biu l burrico a dar saltos
i brincos tan altos cumo la burra sue mai. I di l diabro alh para cun el
todo admirado:
Ai!, aquel burrico inda naciu hai trs dies i y salta tanto! Quando
chigar a tener binte anhos, aposque d saltos tan altos cumo l campa-
nairo!? Bou-me a lheb-lo para casa.
Apuis l diabro lhibou l burrico pa sue casa i dou-le muito a quemer
i tratou-lo mui bien. Siempre mui bien. Quando chigou als binte anhos,
y l burro era bielho. Botou-lo fuora de l palheiro i l burro quaije nun se
mexie. Pus y era bielho! I di anton l diabro pa l burro:
Ora tu si que mamoleste!
Ye la purmeira be que l diabro, que se cuida tan spierto, se deixa
anganhar dun burro.
454
L Dinvvo i in Bviun

a be l diabro, bestido de probe, fui-sa pedir smola an c dun rico.


Batiu a la puorta i ben la criada i dixo-le al probe qantrasse. Era
no berano i fazie muita calor. Preguntou-le al probe se querie caldo i
el dixo que si. Trouxo-le anton a palanganada de caldo de bbeda,
mas staba mui caliente i l diabro, a la purmeira colharada que metiu
a la boca, scaldou-se i dou un berro. Bieno, anton, la criada abaixo i
preguntou-le quei tenie. I l diabro arrespundiu:
Oh minha senhora, o caldo st muito quente.
Oh! isso no do caldo, da bbeda! O caldo de bbeda queima
sempre, arrespundiu la criada.
Ento d-me uma pr imberno, que eu tenho pouca roupa, e
pra me aquecer! arrespundiu l diabro.
Bai, anton, la criada d-le a bbeda al probe.
Alh se bai l diabro todo cuntento, cun sue bbeda pa l eimbier-
no. Guardou-la mui guardada, antre as silbas, porque l diabro nin ten
casa. Quando bieno anton l eimbierno, ampea-te un die a fazer friu i
a gilar cun toda la fuora i apuis atrs de la gilada bieno a nebada mui
grande, mui grande de siete quartas. Lhembrou-se l diabro, anton, de
la bbeda que tenie guardada antre las silbas, alh pa Peinhas Negras i
fui-se alh, cheno de friu a meter ls pies na bbeda. Cunsante metiu ls
pies na bbeda, pa ls calcer, dou un berro i di assi:
Ora esta! Cuidaba you qera tan spierto i deixei-manganhar da
bbeda!
I acabou-se.
II. 1. Pvnooo ov Ln:1vnn1cnn M:nnNovsn
(188{-1)
457
Jos Leite de Vasconcelos
(1838-1941)
Ln LuioUn Mivnuisn
Quien dirie qantre ls matos eiriados,
Las ourrietas i ls rius desta tierra,
Bibie, cumo l chougaro de la sierra,
a lhngua de sons tan bariados?
Mostre-se i fale-se essa lhngua, flha
Dun pobo que ten neilha l choro i l canto!
Nada por cierto mos cautiba tanto
Cumo la forma an que leideia brilha.
Zgraciado daquel, qabandonando
La ptria an que naciu, la casa i l huorto,
Tamien se squece de la fala! Quando
L furdes a ber, talbe que steia muorto!
459
Manuol Sardina
(1841-1911)
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (parte, outubre de 1884)

... You mesmo, que sei bien este dialeto, solo agora, grcias al buos-
so bun eisemplo, i tamien al bun gusto que mapeguestes, ampeo a
cubrir flones douro nesta antressantssema lhngua, que se ten cun-
serbado stacionria, cumo las gentes senzielhas que la flan, Dius sabe
quantos seclos haber y. I todo esto debemos nosoutros, los anfelizes
mirandeses, a los gobernos paternales de l rei nuosso sinhor, que siem-
pre nos h preziado i a los sbios nun menos paternales de las nuossas
academias, que nin sequiera sben de la eisistncia de tal mina, esto ye,
de tal lhngua. Bergonha aterna a todos eilhes!...
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (31/03/1885)
M
iu stimable amigo:
Scuolho de perferncia a ortografe apertuesada, declarando
eiqui que la letra v sona siempre cumo l b, tal i qual cumo na lhngua
castilhana.
L mirands, amigo, ten los adbrbios tanto, quanto i tan, ye berdade;
reparai bien nun ten l correlatibo quan, donde se bei, que este antressan-
te dialeto nin debe sen przio a los homes de la sabedorie naturales
destes stios, que anque lo sban cumo you, se gurdan bien de lo falar,
falando-lo solo l pobo einorante, alh eilhes uns cun outros, pus quando
tnen que falar a outra gente que nun ye mirandesa i que fala grabe, isto
ye, l pertus, antonces fala tamien an pertus. Donde se bei que l Dialeto
mirands ye a lhngua cumo que de cuntrabando; lhngua que naide
quier falar delantre de los outros que nun la sben falar, cumo se l falar
an mirands fura a acion mala. Porquei todo esto? Porque los pertue-
ses, que nun flan este dialeto, quando lo uben falar, fien siempre la
zomba a los probes mirandeses, gente buona i de bergonha, cumo hai
pouca. Ajuntai a esto, que los nuossos lhiteratos ant bs i ms dous ou
trs porsores de l curso Superior de Letras, nin al menos chegrun a
saber que tal Dialeto eisistie.
460
De todo esto ha resultado fatalmente stacionamento, que bs, l
melhor amigo de los mirandeses, tanto lhastimais.
Mirai: assinalei l adbrbio fatalmente, para que biades que inda
naide le dou fuoro de cidade na lhngua mirandesa i notai tamien que
nun ten l adjetibo gentil, quemum a todas ou a quaije todas las lhnguas
neolhatinas, nin l berbo partir sinnimo de marchar ou salir dun punto
para outro nin outras muitas palabras debie tener!
Tan preziados cumo st esta anfeli lhngua, solo las tradicionales
capas dhonras, gorras i calones de los mirandeses. Honra puis a los
spanholes, que siempre han tenido la maior beneracion por los brios
questumes de sues porbncias i comarcas!
L pensar nesto, bun amigo, fai-me mal, muito mal; por esso bos
digo adius, ant... nin you sei quando.
San Martino dAngueira, 31 de mrcio de 1885.
Manuol Sardina.
461
Bernardo Fernandes Monteiro
(1828-1906)
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (18/7/1894)
I
lm. Snr.
De la mie maior cunsidracion i afeto
Tengo presente la carta de Buossa Scelncia de 12 de l ms corrien-
te, i que me dou grande gusto an recebi-la.
Acradito lo que Buossa Scelncia me di subre l grande delor dalma
que sufriu pula falta de sue stremosa i slentssima mai.
You tamien quedei mui antrestecido quando recebi tan zagradable
notcia.
Nun me squecer las fnezas que tan eilustre Senhora i mai de Buos-
sa Scelncia fzo l fabor de me pensar quando stube ende.
Ye mais a santa que Dius chamou pra junto del, a la mansion de
los justos.
Nas mies debociones nun ser squecida cula ouracion domenical,
pra cun Dius!
Debuolbo-le l papel culos trs cantos de los Lusadas que passei pra
outro papel, que tamien bai junto; i tanto nun cumo ne l outro ban las
reparaciones feitas cunforme la recomendacion de Buossa Scelncia i
assi ber se qudan al sou gusto.
Nun tengo recebido l Dicionairo que Buossa Scelncia di que me
mandou ne correio de l die 12.
Cumo Buossa Scelncia di que ben a esta cidade, honra-me muito
aceitando l miu fraco quartel, que le oufreo cun la maior sastifacion.
Mando-le la pedida dAlberto a Malgarida, que traduzi an mirands.
Tamien bai la certidon dun Cerujano.
Deseio-le muita salude i sou cula mais eilebada considracion i mui-
ta stima.
De Buossa Scelncia Criado I Amigo muito agardecido
Porto 18 /7/94
R. Mousinho de la Silveira, 85-3
Bernardo Fernandes Monteiro
462
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (24/3/98)
E
x.m Am. Snr.
Tengo presente la carta que me mandestes cun la fecha de 3 de mr-
cio corriente que stimei muito i tengo na debida considracion.
Debuolbo-le la lista de las perguntas an pertus, cun las repuostas
an mirands cunforme milhor se mantendiu.
Bai junta outra lista que me parece que st eigual a la prumeira, mas
acrecentei-le alguns bocbulos.
Ye cierto tener-me mandado un bocabulrio snico mas por el
nada se puode fazer i mesmo ye grande trabalho screbir nel las palabras
an mirands i por isso pido al miu caro i buono amigo que me culpe.
Tengo stado mui doliente i de cama desde l die 11 de febreiro lti-
mo. Inda nun sali de casa desde l referido die.
Stou melhor i bai pra uito dies que me lhebanto. Stou quaje resta-
blecido.
Desponga siempre de l fraco prstimo deste que ten l ounor de ser
De V. Ex. At. V. Am. i Creado
Rua de l Calbario, 60-2
Porto, 24/3/98
Bernardo Fernandes Monteiro
463
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (22-4-1900)
E
x.m Snr.
Miu Caro Amigo
Recebi l lhibro que me mandestes de la lhngua mirandesa.
Agradeo de l coraon la lhembrana que tubistes cun la mie hou-
milde pessona.
Bou lendo l lhibro a los raticos, mesmo porque tengo andado bas-
tante doliente, i l ler amenudo anfraquece muito l sprito.
Gusto de la descricion de la jornada que fazistes quando deiqui
fustes pra Dues Eigreijas, na cumpanhie de l bousso amigo Branco de
Castro, passando por montes i balhes i por caminos cun arressaios por
tierras lhadeirentas a cabalho ne burrico.
Nunca bos squecereis de la bejita que fazistes a las tierras miran-
desas.
Bejitas de la mie Marie i de las rapazas.
Desponei de l fraco prstimo de l que ye de V. Ex. afeionado amigo
Porto 22-4-1900
R. del Calbrio, 60
Bernardo Fernandes Monteiro
464
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (s/ data)
N
a carta que debuolbo ban a tinta burmeilha repetidas las palabras
que na mesma apunta.
Consultando l miu oubido assi lo fz, por antender que assi se debe
screbir an lhngua mirandesa.
Cumo buossa. Ex. sabe, nes lhugares de Miranda hai defrncia ne
falar i cada un fala cumo melhor le sona al oubido, mas la regra geral ye
la que se sigue i me cunforma cula oupenion de Buossa Ex..
Deseio-le muita salude i sou cula maior considracion
De B. Ex. Creado i am reconhecido
Porto Pr. Mouzi. da Silveira, 85-3
Bernardo Fernandes Monteiro
465
Francisco Garrido Brando
(fn seclo XIX-ampeos seclo XX)
S1Uvino i Mnvcoiin
Ah! cumpadre Sturiano!
Tenemos tubido fertuna:
Y tanto tiempo que mos queremos,
I nun mos h bido gente nia.
Mas agora si, cunfan,
Porque l miu tiu y lo sabe:
Oulhai se bos guardais del,
Nun armeis alga, cumpadre!
Ns podemo-nos querer bien,
I preg-la bien pregada:
Aguardamos mais uns dies,
At que sampece larada.
El apuis bai por alh,
Anda todo l die a arar,
I ns quedamos an casa:
Siempre la stamos a pregar.
Oulhai, cumpadre Sturiano,
Quando lo biades salir,
Oulhai se lo teneis bien duolho,
A ber pra donde quier ir.
You y nun fago couso
de l que la giente diga:
You s quiero a miu cumpadre,
Ai cumpadre de la mie bida!
467
Francisco Meirinhos
(1823-1900:)
Mivnun A1ion i Mouivn
Al comear esta stria
alo los uolhos a Dius
pedindo mezericrdia
para mi i pa los mius.
Esta lhngua mirandesa
mui probe an bocabulrios
nun ten ningunos preceitos
nin regras an dicionrios.
You bou screbindo al tuntun
sin screbir cousa ninga
nun sei preceitos nin regras
solo al correr de la pruma;
Por isso l leitor deserto
nun ten que se admirar
los erros que you cometa
no que bou a comear.
A los sbios scritores
Dalto saber i prudncia
Para falar de Miranda
Houmilde pido licncia.
You nun tengo aqueilha musa
Que spira a los scritores
Las palabras adequadas,
De criticas i loubores.
468
You qrie falar de Miranda
I de la sue antiguidade
De l riu onde st formada
Cun toda seguridade.
Pequeinha si, mas baliente,
Todos sben que lo yera,
Antes de los castilhanos
La derribren por tierra.
Guarnecida de muralhas
De treze palmos de anchura
Toda fabricada a pico
De la cantaria dura.
L gigantesco Castielho,
Causaba admiracion,
Abistaba binte lhguas
De la bezina nacion.
[...]
Culas buoltas de los tiempos
Houbo eilhi muita mudncia
Cnigos, Bispo, i Cabido
Todo fui para Bergncia.
Tamien cunserba a casa
Con segurncia strema
Aonde los malfeitores
Ban pagar la cundena.
Ten quartel para soldados
Tubo cumbento de frades,
Ten spital que atende
A muitas necessidades.
469
Pul naciente ten l Douro
Que debide eilhi la Spanha
I pul poniente l riu Fresno
Que poucas augas apanha.
[...]
Esta tierra de Miranda
no ramo de criacion
ye la que lhieba la banda
an toda esta nacion.
La gente ye mui homilde
a qualquiera melhor eidade
cadun governa sue casa
cumo puode i cumo sabe.
Los bienes ten repartidos
por todos los lhabradores
uns tnen los ms ruins
outros tnen los melhores.
Cada un pa l sou goberno
Cuolhe pan i castanhuolas
Se uns ndan tiu, tiu,
Correndo las puortas todas.
471
Antonho Lus Fernandes
(Seclo XX)
Ls Fiinuiivos
De l lhino i lhana, ouro mana,
Dezimos los mirandeses
Cunforme las manos por onde anda
I los gustos de los fragueses.
Eilhas flban l flo
I tecien-lo nos telares,
Daba pa l nuosso bestido
I para toalhas daltares.
At rendas i lhenos
Se fazien eiqui ne passado
Se bordaba i fazien cuordas
I roupa dambierno i de brano.
Mas de l belhon al malhadeiro
At chegar al alfaiate
Quanto trabalho i denheiro
Mos custaba cada fato.
Tamien la seda antigamente
Por nuossos abs cultibada
Filada pula nuossa gente
I bendien la que sobraba.
473
Domingos Augusto Ferreira
(1947)
Ln LuioUn Mivnuisn
Cece an nuossa tierra
La lhngua fdalga pertuesa
I deia lhugar a la nuossa, mirandesa.
Eilha, nuoba cumo ye,
Relhuza bien, de nuite cumo de die,
Essoutra tan bielha de l anton,
Deixe lhugar a la nuossa,
Oh, mas que grande eimoon!
Mai, tu que me tubiste,
Drento de ti, guardado tantos anhos,
I you cun tantas ganas de salir,
Deixa que sustrique bien tous cluostros,
I que mius uossos se arrijan siempre ms i ms,
Para que naide mangulha de nuobo
Bendita ss, mai,
Porque an tou ser me fortaleci
I no recndito de tou coraon
Aprendi a nun dejistir.
I que dagora an delantre
Quiero ser you a reinar,
An todas las squinas
Deste miu pequeinho bero mirands
Franzina lhngua mirandesa,
Agradeo a todos ls flhos de mie tierra
Que por mi tubrun la galhardie
Que you benisse a la lhu de l die,
De ls deputados sbios de la capital,
You serbisse de streilha,
Que me deixssen an pa i sossego an mie tierra;
I que me dssen aquilho a que tengo dreito:
474
Ansinar, progredir i reinar.
Oubrigado, mai querida que nun amobiste;
Drento de ti me alimenteste i todo faziste
Para que las gientes bssen mie belleza
Reconhecssen mie realeza
I que an mi bian que, cumo tantas i tantas outras lhnguas,
You nun me ambargonho de reinar an mies tierras.
Mais casadas i solteiras,
Nun bos ambargonheis,
Que l ser que an bs germina
De buossas antranhas se alimenta.
You, pequerrica cumo sou,
Choro i bibo triste
Por todos aqueilhes armanicos
Que por esse mundo fuora
Bben meses anteiros na scuridon,
Sien nunca chegar a ver la lhu de l die.
Quantos trabalhos por mi,
Mie mai passou,
Para que pequerrica cumo sou
I cun ls felhicos de l miu reino
Podermos cantar cun alegrie i eimoon
Biba neste die,
Todos ls mirandeses de las Tierras de Miranda!
475
Antnio Maria Mourinho
(1917-1996)
OUv1ouo
Y chube l sol cun miedo l cielo arriba,
Nun ye clara la lhu cumera dantes;
La chelubrina nun anda y tan biba,
I nun ndan ls rapazicos de musicantes.
La tristeza, de ls balhes ye cautiba.
Passa l aire puls cardos biajantes,
I nun los lhieba y, cumantes iba,
Cun eilhes fugindo, lebes i cantantes.
L pastorico achga-se a la manta;
L buieiro ambufado y nun canta,
I ls ganados s brrian de tristeza
Parece que lalegrie destas prainadas
Se trocou pur nubricas anegradas
Pa de lhuito bestir la natureza.
476
MiU SUouo ui Sivviv
Ah! Tiempo dalgun tiempo!...
Sacudindo-me las guedeilhas,
Ls bientos puls fragaredos
Me qrie chubir a las streilhas!...
Manhanas fuortes de mrcio!
Cuorbos i guilas bolando,
Chubindo al cielo i boziando,
Adabinando mortao,
Metien sous gritos an mi;
Sues alas bolando a saltos,
Marrebtan als altos,
A buscar maior belheza,
Bien loinge desta torpeza!...
Que suidades you tengo,
Douro traidor i magano,
De tou runquido tan sano,
Desse tou miedo tan terno,
Riu de scaleto no brano
Gordo i barrento neimbierno!...
Rigueiros i altas faias
Que rachestes las arribas,
Rachai-me l miu coraon
Cumo bs an rachas bibas!...
Miu coraon you l tomara
Spartiado i acerjado
Cuma uda maior,
Corrssen neilha a cachones
Rius de bertude i damor!
Toda mie alma drumida,
You la tomara picada,
Feita an fuolhas i ramales,
477
I neilha bisse ancarnada
To lalma rija i frolida
De ls nebros i carrascales!...
Puls fragaredos mofosos,
Cun mie mantica de rastro
Mie alma andaba ne cielo
I anton si qyou era un astro!
Agora, pula prainada,
Anda mie alma penada...
479
Manuel Preto
(1914-1983)
Eiiui Nnci YoU
La casa de l molino, antriadica
Antre la ribeira i la punta de la caliendra,
Toda lauga bubie por trs canales:
Dues de las piedras, albeira i morneira,
Outra, ms lharga, de l pison...
I era a msica de mil demonhos,
Sien parar, nien de nuite nien de die!
Ls tarabielhos: tatarar!
I ls malhos: pompon, pompon!
Oube-se de las Peinhas de Gordo,
De la crona de la Duorna,
De la punta de las Antraugas
I de l alto de l Castrelhon.
Se l aire benie de baixo,
I l tiempo staba delei,
Para quien benie de Spanha,
Y soubie no Alapon!
De toda parte eilhi acudie giente,
Cun burros cun albarda i sin albarda,
Cargadicos de sacos que moler,
De xergas i burelas que pisar.
I outros que bnen s para ber...
Gente de Samartino,
Abelhanoso Angueira,
La Speciosa i Zenzio,
480
La Pruoba i Infain,
Cicuiro i Custantin,
Bielhos, moos i moas,
Era un ir i benir
Que nun tenie parar,
Que nun tenie fn!
Fusse eimbierno fusse berano,
primabera outonho,
Siempre soube de las bestas
Un roznadeiro medonho!
I anton ran serenadas
A la lhuz de la candeia,
A cuntar lhonas i a rir,
A flar i a fazer meia!
I quando l suonho apertaba
Acababa-se l berreiro:
Uns deitban-se na cama,
Outros no suolo no scanho,
Outros ban pa l palheiro!
I nas palas de ls rodreznos
A rodrar, siempre a rodrar,
fazie-se lauga an scuma
Cumo la niebe a brilhar.
Tatarar, pon, pon, pon!
Era l molino a moler,
Era l pison a pisar,
Era l pardo a tomar cuorpo,
Era la tolba a baziar.
Dlin, dlin, dlin,
L pan y st no fn!
(Era l chocalho a abisar).
I l pai la mai,
Z Lus Manuel,
481
Marie Abel,
Tenien que se lhebantar
A colher la farina
I outro saco a botar.
Tan, tan, tan! st seca larca!
Tan, tan, tan! quiero ms auga!
(Era l pison a chamar).
I anton algun de la casa
Tenie que salhebantar
A botar auga caliente
Para la pisa molhar.
Mas ai, quando bnen
A anaugar la raneira
Las temibles anchenas,
Paraba molino i pison,
Lauga metie-se na casa
I ran trabalhos i penas!
Ai, quantas bezes la mai,
Quando sentie lauga antrar
A chorar se lhebantou!
Ai, quantas bezes la probe,
Chapuando, chapuando
I chamando pul sou nino
A la sue cama chegou!
Ai, quantas bezes, ai, quantas,
Cun miedo que safogasse
Al sou peito lapertou!
............................................
Aqueilha cama era la mie,
I aquel nino era you!
483
Moiss Pires
(1921-2004)
Fnin Mivnuisn
Quien, delantre de ti se nun anclina,
Quien te nun ama, fala mirandesa,
Se benes tan de loinge, airosa i fna,
Bestida cun roupaiges de nobreza,
Traspariente cumauga cristalina?
Benes sola, que sola tu naciste,
I sola camineste, altiba i pura,
Por lhenoles dagreste fermosura.
Glria a ti, fala hounrada, linda i sana,
Florida ne planalto mirands!
Quien haber que nun sinta fuorte gana
De ber-te anfleirar cul pertus,
Culas falas francesa i castelhana,
Se deilhas ss armana i doutras ms?
Adelantra-te, i cuorre deligeira,
Que tenes un lhugar nessa fleira!
Sendo mesmo assi, quien puode antender
Que gente afdalgada i bien letrada
Te chame dialecto? Hai que ber!
Nunca tu fuste lhngua abastardada,
Cumo tanto santeima an fazer crer!
Ss flha, i flha dreita de l Latin,
Nacida al natural, cumo Dius manda,
An tierras pertuesas de Miranda!
Aunque despreziada i cumbatida
Por quien ms te debie de porteger,
Sts frme, nunca ms sers bencida!
484
I quien te d tal glria i tal poder,
Por formas a mostrares tanta bida,
Ye la bo de balientes mirandeses
Que te flan de hai seclos atrs;
I, anquanto eilhes bibren, bibers!
Mansica, quanto gusto de toubir
Nas falas da mai pa l sou ninico,
Quando l beisa, le fai festas i l fai rir.
Quando l pon nun canastro acoxadico
I le canta l r-r para drumir...
Quiero oubir-te na bo de las mulhieres,
Que se todas son buonas cantadeiras,
Seran inda ms buonas faladeiras.
Tamien gusto doubir-te, cun dureza,
Restralhada por homes anfadados,
Ou por ties a lhidren cun rudeza;
Gritada por rapazes destrabados,
I chorada por uolhos de tristeza.
Oubir-te, quiero oubir-te a qualquierhora,
An todos los mil tonos i sonidos
Cun que puodas chegar a mius oubidos!
Porque te quiero muito, sin medida,
Ai, quantas ganas tengo de gritar-te,
Cun deseios i nsia ancuntenida
De siempre, an todo l lhado, oubir falar-te,
Para que nunca seias desquecida!
Mirandeses, amai la buossa fala!
Amai-la de berdade, cun ardor!
Fui Dius quien bos la dou... cun tanto amor!
I se ne coraon y la teneis,
Nun qurgades junt-la a outras falas,
Nin por outra qualquiera la troqueis;
Que se las outras mstran muitas galas,
Inda ms galas bs mostrar podeis!
Mirandeses, hounrai la bossa tierra!
485
Gritai, cantai, rezai na buossa fala!
Porque nun dar-le bida ye mat-la!
Ten sido moda antiga, reprobable,
Falar cun gente stranha an pertus;
Nun y por ser amigo ou ser amable,
Mas por sambergonhar de l mirands!
Que feia aquesta moda i cundanable!
Quien de la prpia fala sambergonha
Desprzia tierra, pais, todo l passado...
Chamai-lo pul sou nome: renegado!
Crianas brancas, moos a forir,
Homes duros, de sprito bien temprado,
Na fuora de lhuitar para bibir;
I bs, eidosos, rostro angurriado,
Mirando cun frmeza al porbenir,
Defendei la ms rica i nobre hardana
Que bos honra: la fala sin eigual,
Lhu de Miranda, lhu de Pertual!...
III. z. Pvnooo ov Ln:1vnn1cnn M:nnNovsn
(1 zo11)
489
Domingos Raposo
(1932)
Ln LuioUn Mivnuisn
L
a Lhngua Mirandesa, doce cumo a meligrana, guapa i capechana,
nun ye de onte, de trasdonte ou trasdontonte mas cunta cun uito
seclos de eijistncia.
Sien se subreponer a la lhngua fdalga i grabe, l Pertus, ye tan
nobre cumo eilha ou outra qualquiera.
Hoije recebiu bida nuoba.
Saliu de l absedo i de l cenceinho an que bibiu tantos anhos. Dei-
xou de sacrucar, znudou-se de la bargonha, ampimponou-se para, assi,
poder bolar, strebolar i campar l probenir.
Agarrou l ranhadeiro para abibar l lhume de lalma i l sangre dun
cuorpo bien sano.
Chena de proua, abriu la puorta de la sue priea de casa, puso fn-
cones ne l sou ser, saliu pa las ourrietas i prainadas.
Lhibre, cumo l reixenhor i la chelubrina, y puode cantar, y se
puode afrmar.
A la par de l Pertus, a partir de hoije, ye lhu de Miranda, lhu de
Pertual.
490
Svvnn
Ceon...
Fuora pa medrar i poular,
Buntade de comer
Sumblante de berdulaga biosa
A mirar pa l sol.
Sangre temprado.
Pastorica amouchada
De candil a lhuzir
I uolhos puostos
An stameinha pa strenar.
491
Bi1i Cico uAvvii
Binti cinco anhos hai
Neste pai, que ye l nuosso,
Aparecrun homes de coraige.
Cula cabea pensrun,
Culas manos oubrrun,
Ounidos, las cousas mudrun.
Fui, anton,
Que pessonas, sgremidas, xustricadas,
Sues lhgrimas anxugrun.
I sentrun
Todo l bien que le trazrun.
La manhana rumpiu,
L sol calciu,
La gana de bibir renaciu.
Dreito, culs pies ne l suolo,
Pertual zambolbiu.
La lhiberdade, l amor, la pa
puntrun
I, para siempre,
Safrmrun.
493
Amadeu Ferreira / Fracisco Niebro
(1930)
DUis LuioUns
Andube anhos a flo cula lhngua trocida pula
oubrigar a salir de l sou camino i tener de
pensar antes de dezir las palabras ciertas:
a lhngua naciu-me comi-la an merendas bubi-la an fuontes
[i rigueiros
outra ye poijo da guerra de muitas batailhas.
Agora tengo dues lhnguas cumigo
i y nun passo sin dambas a dues.
Stou siempre a trocar de lhngua meio a miedo
cumo se fura un caso de bigamie.
a sabe cousas que la outra nun conhece
ren-se a de la outra fazendo cauada i a las bezes anrbian-se
afuora esso dan-se tan bien que sonho nas dues al mesmo tiempo.
Hai dies an que quiero falar a i sale-me la outra.
Hai dies an que quedo cun a deilhas tan amarfanhada que se
nun la falar arrebento.
Hai dies an que se mangarabtan a an la outra
i apuis btan-se a correr a ber quien chega purmeiro
i muita be acban por salir ancatrapelhadas a an la outra
i a mi d-me la risa.
Hai dies an que quedo todo debelgado culas palabras por dezir
i ancarrapito-me neilhas cumo a scalada
i deixo-las bolar cumo msica
cul miedo que anferrgen las cuordas que las sben tocar.
Hai dies an que quiero traduzir a pa la outra
mas las palabras scnden-se-me
i passo muito tiempo atrs deilhas.
Antre eilhas debden l miu mundo
i quando pssan la frunteira snten-se meio perdidas
i frtan-se de roubar palabras a a la outra.
494
Ambas a dues pnsan
mas hai partes de l coraon an que a deilhas nun cunsigue antrar
i quando sachega a la puorta pon l sangre a golsiar de las palabras.
Cada a fui porsora de la outra:
l mirands naciu purmeiro i you af-me a drumir arrolhado
[puls sous sonidos
i ansinou l pertus a falar guiando-le la bo;
l pertus naciu-me a la punta de ls dedos
i ansinou l mirands a screbir porque este nunca tubo scuola
[para adonde ir.
Tengo dues lhnguas cumigo
dues lhnguas que me fazrun
i y nun passo nien sou you sin dambas a dues.
495
DoUs Aunmii1os CU Coun
1.
Jnio ajuntou las manos
a rezar por auga.
Las checharras nun clhan adanhas.
Nin nas cereijas sangra la tarde.
Piedras pren lhagarticas
a anramar l anlhibrado de las paredes.
L einferno d-le la risa
sentado nun scalon de l die.
Ampalpeste la quelor da risada
ne l rastro da paixarina a beilar
pula baranda. Poniste tou altar a la selombra
i nun te cansas de bordar la tarde.
L berde amenta an cascatas de San Juan
i acontra l sol y relhzen las maanas.
2.
Y las froles se bolbrun fruito.
La yera angarrou pula nueira.
Ne l raar de la tinta
y berdgan cantigas de bendmia.
Canta la ribeira culauga
que naide quijo. Perdidas
pulourielha acinhan alrabaas
mas la corriente nin d por eilhas.
La casa sentou-se nas scaleiras
farta de salas i mobilha
adonde l mundo nunca coubo.
Sonhas hourizontes de froles
tan lhargos cumo ls uolhos
tan acerca que loulor se sorba.
496
3.
Fui-se amerosando
la piedra de l puial.
L barandal de ls anhos
st mais citre.
La fame de camino
nun pra de crecer.
497
Poimns Bonmos
1.
Camboios na mesma lhinha
pantasmas na mesma cuonta
dues bicas la mesma fuonte
un solo riu que son dous.
Partitura a duas mos
solta do mesmo piano
encosta que se defne
no subir e no descer.
2.
Nascem-me aos pares as palavras
sossega-me t-las sempre em duplicado
mas hai palabras nones
afeito a todo an doble
queda-me ende l mundo a meio.
Hai palabras ambejosas
mal sal a
ben la outra
traduo simultnea
que ningum me paga
Hai palabras que sarreplan:
se digo pila
no pia de gua benta;
se digo piea
h logo peas que rangem.
3.
O meu computador no sabe mirands. o meu pior aluno.
Como no conhece as minhas palavras mirandesas sublinha-
-as a vermelho e a verde. Podie ousar outras quelores i zenhar
a cinta de la bielha. Mas n: adbirte-se a meter-me grima un
miedo antigo.
498
I dou cula mie porsora purmaira na pantalha
de rgua a cobrar las faltas de l ditado
de barielha a spreitar l mirands de l recreio
que se scapa puls uocos antre dues falas
i chube cumo azeite nun mar dauga.
4.
Sinto os passos do poema: no
sei a lngua em que caminha.
Suspensas da mo
fcam ansiosas as palavras:
gesto que busca o ser.
Ne l sileno
nun cuorren las palabras
sona solo l sou cear:
palabras an ser
spritos puros.
499
Uovos QUi NU QUiuvU GUivos (Cvicn)
U
n nieiro duobos lhieba algues sumanas a chocar, mas sadrgan
a star guiros nun hai tiempo que larrebente la te. Nin pa naar
srben.
Las lhnguas ban-se strefgurando cul tiempo, oupando i quedan-
do citres: de la fala a la scrita, de lieira antre gientes a molino de cul-
tura, de frauga deidentidades a menumiento lhiterairo. Nessa camina-
da, l mais de las lhnguas oucidentales demudrun muito puls seclos
XIV-XVI. Zdende, fumus-mos afazendo a que essas lhnguas tubran
l sou tiempo clssico, anchindo-se doutores i obras geniales. La scrita
buolbe-se un sol que nun deixa campo a mais nada, dando l restro al
przio. Nada desso se dou cul mirands: solo muito seclo apuis de fala-
do sampea a zampolhinar i antenta dar ls brincos que outras lhnguas
drun y quant. Porquei solo agora, i perdiu l camboio de streforma-
on de l Renacimiento i de l Houmanismo?
La splicaon st ne l fndamiento de l Reino de Lheon, puls seclos
XIII-XIV, que deixou la lhngua stur-lheonesa sparbada, cada cacho
anolado i ancarambinado pul tiempo, sin un poder que lacolhira i a
cabea que todo ambencelhara. Un desses cachos era la lhngua falada
ne l mais de l trito de Bergncia, adonde lourganizaon i ls poderes fa-
lban pertus. Dende que la lhngua mirandesa nun podira agarrar un
camboio que nunca passou por eilha. Por cientos danhos inda rejistiu
un mundo dilhas lhengusticas stur-lheonesas que fien de raia-tapon
antre l pertus i l castelhano. L mirands era a dessas ilhas que, zde mi
temprano, topou la stria de l pertus.
Las lhnguas son uorganos bibos que crcen, se muorren i rencen
cunsante las cundiones que le ban faceirando. L mirands solo na fn
de l seclo XX agarrou ceon capa de lo poner a dar l grande brinco
de la sue streformaon. Assi i todo la lhngua nun demuda, mantn l
cirne de l sou cartele que podemos defenhir assi: rejistiu; acembonou
un muolo de cultura i a lhiteratura oural sin prcio; oupiu a ardana
de pluriculturalismo i de plurilhenguismo quaijeque sin acumparana.
Eiqui st l que ls mirandeses andubrun a fazer estes seclos atrasados.
Ye de tener proua.
Hoije la lhngua mirandesa arressaia por caminos nuobos, ansaia
un fuolego lhiterairo i subirte sotnganos sin cunta. Anque esta strefgu-
raon seia quaijeque coincida, nun ye menos fuorte i nuoba. Merece
que la mren cun atento. Sa mano ben, puode quedar-se qualquiera
500
die i acocar-se na squina. Todo bai de ls mirandeses sren capazes
dagarrar l camboio que agora passa. Esse ye un deber de cidadanie,
a dbeda a Pertual i a la cultura pertuesa de que la lhngua i cultura
mirandesas son a rodriga.
Parece milagre que, tanto seclo apuis, ls uobos de l mirands nun
houbran quedado guiros. Mas ye obra dun pobo i n un milagre. Por
esso, naide aspera que de to ls lhados bngan magos a oufrec-le perpi-
nhas a esta strelhica. L que si se puode dezir, ye que hai lhnguas que se
remran, cun proua, ne l sou passado guapo. Al mirands inda le sobrou
proua de mirar pa l sou feturo.
501
Ln BoUvn ui in Tiivii (Cnv1nio ui vimnsi)
H
-de ser l que Dius quejir. Nunca se cunsigue star fuora de l stio
adonde se st. Tengo que botar l peito al que benga. Tamien, se
nun benira a la chamada de l bispo, nun haberie adonde me scunder,
puis ye siempre pequeinho l mundo para quien se quier scunder i lhar-
go de mais para quien nun ten adonde sarrimar. At a la Spanha me
mandarie caar, puis agora Felipe III an todo manda. Y tantanho que
nun bou a Samartino que at ls rapazes de l miu tiempo mal me coin-
cerien, inda porriba cun esta fgura. Nien amboras me chgan daquei-
lhes que y se morrrun. Perdi-le la cunta als anhos an que sali dalh.
Bamos, antoce, pa las scaleiras de la s, inda cun de die. L melhor ser
antrar pula puorta de l castielho que d pa la Costanielha. Ye camino
mais dreito i nun tengo que atrabessar tanta cidade. Por ende, quien
mais se puode rir de mi a nun ser las carrancas que sassman de las pa-
redes i aquel culo quaije a puntos de ser arrepassado? Datrs ponie-me
todo burmeilho i fazie-me streito l hbito pa la lhargueza de l capulho.
Agora y passo sien mirar para essa seinha pblica de cundanaon de l
nefando pecado, l pecado que tanto cielo me trouxo i tanta lhgrima me
fzo arramar. Cumo nun me drun hora cierta, ser melhor dar tiempo
al nacer de la nuite, sien que tenga quedado scuro.
N
un tenie sede, mas dou-le a buona stocada a la barrila. Cumo
a ber salh achaba algue eideia subre l que fazer. Metiu cun to l
cuidado la pechorra nun lhado de las alforjas i puso a piedra a fazer
de cuntrapeso de l outro lhado. Era quanto traie cun el, a barrilica
que hai un par danhos le trarun de Mobeiros i que solo aceitou cumo
amprestada. Dou-le a la burra delantre del. El fui-se arrastrando atrs,
drobado, las manos atrs las cuostas. Y a quedar ancubiertas pul l-
timo cabeo antes de Miranda, las capas negras de ls curas ran agora
cuorbos anriba las mulas. Abaixou at al Frezno, sien mirar las mura-
lhas. Solo las ancarou al modo que ampeou ls arressaios que chubien
at al castielho. Custaba-le siempre a ancarar culas muralhas. Neilhas
ampeara la sue quarta bida. La bida que para muitos fura la zgrcia
del. El tamien assi pensara, mas y nun staba tan cierto desso. Afzo-se
cul tiempo a cubrir las bantaiges desta nuoba bida. Mas nunca le pas-
sara l pensamiento de las outras trs: Samartino, Salamanca, Miranda.
Trs tierras, trs bidas. La quarta bida nun tenie tierra i el habie ganho
alma de pelegrino. Aqueilhas trs benien siempre as atrs las outras,
502
atadas por un nome, Delubina. I era Delubina que le salie siempre que
ancaraba culas muralhas de l castielho de Miranda. Eilha era l meio de
la bida que el debedie an dues partes, cun Delubina i sien Delubina, esto
sien cuntar culas nuobas bidas que fura a achar an Salamanca, puis a
pessona puode tener mais bidas do que un gato. Mas pensar an Lus de
Medina era cousa que el nun querie i que y muit fazie por zarredar
de l pensar. Assi, la segunda parte era un buraco, algo sien, que solo
hai mui pouco tiempo cubriu cumo habie danchir i passar a ser algo
cun. Custaba-le siempre a ancarar culas muralhas. Por esso las chubie
de uolhos ne l suolo, mas nien assi Delubina le salie de la cabea. Sien
muralhas, Delubina lhababa na ribeira de Samartino i el ajudaba l cura
a missa i aquemodaba-le la mula. Gustaba de se lhembrar daquel tiem-
po, sentado na piedra que habie al meio l carreiron, las cuostas pa las
muralhas i ls uolhos ne l Frezno. L Frezno que, nesses cachicos que le
parecie que nunca acabban, nun era l Frezno. Parel era la ribeira de Sa-
martino. Deixaba-se ambolber pul boziar de las ranas i nien daba pula
falta de la selombra amerosa de ls folharanos i las salgueiras. Culas
ranas benie l matraquear de l rodezno de l molino. Las bacas remen-
ban cumo a guardar las Antraugas, a deixar que l mundo drumira, cada
cousa an sou campo, cumo de toda la bida. El salira de l sou Samartino
para nun tornar alh. Salira y mais de trinta anhos. Para el era esse l
tiempo de Samartino, nada habie demudado, naide habie ambelhecido,
las bacas remenban la mesma yerba, l molino molie l mesmo saco de
pan, Delubina stendie la mesma roupa de tiu Bacislau, de l cura i de
quien calhaba pula solaina de ls silbeirones. Ls uolhos pran l tiempo i
nun mos dixan ber andar un mundo que nun bemos. Ls uolhos solo
bien l datrs, nunca son capazes dadebinar. Habie-se fazido doutor an
Salamanca, y fura l mais afamado pregador de la Tierra de Miranda,
y quedara sien missa i andaba agora cumo pelegrino por ende, mas
Samartino era l mesmo que ls sous uolhos grabrun quando saliu da-
lh. Cul tiempo, ciertas quelores negras frun-se aclariando, las calores
quedrun mais fuortes i amarielhas, ls eimbiernos mais frius, las fames
mais amerosas, las manhanas sabien mais al nacer de l sol do que a
sonheira, las nuites ran mais streilhas que miedo i la ribeira siempre
primabera cun paixaricos a anialar. Sien se dar de cuonta, fraile Anto-
nho fui fazendo Samartino al sou jeito. Pouco amportaba que muitos
rapazes de l sou tiempo y shoubran morrido, puis nun tubrun tanto
modo cumo el de scapar a las maleitas de la bida. Naqueilha hora, an
que l sol purparaba l poner i fraile Antonho l ancuontro culs frailes de
503
branco nas scaleiras de la s, naqueilha hora an que l Frezno y nun era
l Frezno nien el era un pelegrino de l mundo, naqueilha hora ls rapazes
de l sou tiempo inda jogban cun el a la pedrisca alredror la capielha.
Oubie las bozes, sorbie ls oulores, chegban-le las risadas, ancolhie-se
inda cul miedo que an nino le metien las cuontas de la Bruxa de Trs
las Peinhas.
Antonho, bai-te a aquemodar la mula i deita-te que manhana
tenemos que madrugar.
Tenerie por ende doze ou trezanhos i chubien-le siempre uns mie-
dos quando tenie daquemodar la mula, y cun de nuite scuro! Nien a
streilha picaba, l cielo inda nubrado culas sobras de la truniada dessa
tarde. Antonho agarrou l cesto de brime i fui-lo a anchir de palha ne l
cembon que staba mesmo por trs la majadoura la mula, algo an zlhado
dadonde siempre drumie. Deitou l cesto i fui ampurrando palha cula
mano. Iba l cesto a meio i nun habie modo de sanchir. Tenie l pensa-
miento noutro lhado, tan grande era l miedo. Tubo que safrmar bien
na mano para se dar de cuonta que nun era palha l que la mano staba a
querer meter pa l cesto. Un arfar cada be mais fuorte benie de l meio la
palha. Iba-se a scapar pa la rue, mas a bo tan baixica que mais parecie
un airico chamou-lo.
Antonho, Antonho!
La mula nien dou de si. Aqueilha era la hora an que aceitaba pesso-
nas que nun bie. Nun fura esso i y haberie zatado a patadas. Antonho
nien tubo tiempo de respunder.
Antonho! Sou you, Delubina.
Faziste-me agarrar ac un susto! Que sts eiqui a fazer?
Fala baixo que l cura puode-mos oubir. Y rato que stou a spera de
ti i y se fai tarde, que tengo de mir ambora. Hoije passeste to la tarde
atrs la parede a mirar para mi anquanto staba a lhabar nas Antraugas.
Mintirosa, que hoije nien fui paresses lhados.
Deixa-te desso que bien te bi. I gustei. Por esso bin a tener cun-
tigo.
Mas tenes que te ir ambora, que l cura puode-mos agarrar.
Y me bou, mas tenie tanta fame que nun sabie l quei habie de
fazer. Anton lhembrei-me de benir a buscar la paga de teneres quedado
to la tarde a mirar para mi. Nun tengas miedo de l cura que a esta hora
h-de star a calcer ls pies cun tie Fonsa.
Nun digas a cousa dessas que ye pecado.
504
Ye agora pecado! I que mal ten? Mie mai siempre me dixo que tu
eras flho de l cura Manuol.
Esso nun amporta. Di alh qual ye la paga que me quieres i bai-
-te ambora antes que te bote pa la rue.
Hoije querie solo un cachico de pan. L outordie deziste-me que
guardabas siempre un carolico ne l bolso porque te daba la fame al meio
la nuite. Anton, lhembrei-me que inda poderies tener l cachico de hoije.
Toma-lo alh i bai-te. St duro. Mira a ber se ss capa de lo aden-
tar, sen adndia-lo.
Mal apenas Antonho le dou l carolo, saliu puorta fuora. Delubina
era por ende uns dous anhos mais bielha que Antonho. La mai staba
tolhida i y muit deixara de ber. L pai nunca lo coincira. La caridade
era pequeinha i a Delubina mal le chegaba l que arregressaba a lhabar,
a barrer i a sfregar an casa de tiu Bacislau, de l cura i de quien calhaba.
L pobo dezie que tiu Bacislau tenie a barrila chena de monedas, mas
era mais sfamiado que you sei alh. Nien que eilha lo quejira roubar
nun habie muito de quemer naqueilha casa. L tiu parece que se manten
cul aire, pensaba. Assi i todo, era a rapaza zampolhinada i bibideira.
Nunca naide loubie queix-se i passaba pula rue dreita i sien le negar
ls buns dies bos d Dius a naide. At le parecie mal a la giente que nun
dira muostras de cargar la zgrcia que tenie an casa. Inda bai a acabar
mal, nun deixban de dezir las ties bielhas que la bien passar. Era un
modo de tener ambeija deilha. Delubina sabie l que pensban, mas nun
samportaba. Todos sabien que era a buona flha i por esso la ban aju-
dando cul que podien. Tamien inda staba para benir l purmeiro que
sagabasse de le haber metido la bara ne l poo, puis la rapaza era fuorte
i batie-se cul mais pimpon que quejisse fazer cauada deilha.
N
unca mais a Antonho se le squeciu aqueilha nuite. Eilhi, de cuos-
tas pa las muralhas de Miranda, sentado na piedra de l carreiron
que chubie de l Frezno, inda oubie l arfar de Delubina quando dou cun
eilha al meter la palha ne l cesto. Por muitos anhos, al lhembrar essa
nuite, nun quijo aceitar l beiso que eilha le dou y cula mano na puorta.
Cul tiempo fui esse beiso que mais le quedou daqueilha nuite. Passou-
-se talbe mais dun anho at que Delubina tornara al palheiro. Antonho
nien a sola nuite deixou dasperar por eilha, aguantando l suonho at
y nun poder mais. Mas nunca le faltaba ne ls suonhos, nien a sola
nuite. Oubie-la a ampurrar la puorta debarico, cun un airico a antrar
alantre deilha i la mula a spilrar. Apuis, sentie-la a antrar i a tentiar pula
505
parede at adonde el staba deitado. Nun dezie nada, mas el adebinaba-
-le a risica a assom-se por antre ls uolhos. Sentaba-se i ampeaba a
rober l carolico que Antonho nunca se squecie de le lhebar, roubado a
la fame del. Iba-lo mordiscando pulas bordas al redor para durar mais
tiempo i nien a forfalhica se perdie. A las bezes, quedaba eilhi sentada
sien dezir nada. Antes de salir passaba-le la mano pula tiesta i abaixaba
apuis at als beios. La mano ancalhada que passaba amerosa cumo un
airico. I Antonho drumie-se andrento l suonho, ancostado a aqueilha
Delubina doce i meiga. Era a nuite perbersa quando Delubina se fui
a tener outra be cun Antonho. At l friu habie chegado al palheiro,
siempre tan caliente de l bafo de la mula i de l cozimiento de l stierco.
Delubina staba a la spera del, ancharcada at la miolha de ls uossos.
Antonho, mal antrou, sentiu lhougo que eilhi habie giente. L coraon
dou-le un baque, ye Delubina. Fui atentiando at la palha, cula mano
stendida al palantre i sentiu l chambre molhado i por baixo l arfar de ls
senos chenos i duros. Eilha agarrou-le la mano i apertou-se-la acontra l
peito cun to la fuora. Antonho deixou-se quedar sien saber l quei le fa-
zer al coraon que le saltaba de l peito, cabalho a scatrapulhar. Al modo
que fui assossegando sentiu que l arfar de l peito de Delubina tenie algo
de stranho cumo se benira muito dalh las tetas. Nun tardou a sentir ls
saluos que subertien porriba la mano.
Sts a chorar.
Mie mai morriu-se.
Antonho nun fui capa de le dezir mais nada. Era la segunda be
que staba eilhi cun eilha mas sentie que habie muito tiempo que stban
juntos. Tamien tenie gana de chorar, mas nun sabie adonde ir a saber
de las lhgrimas. Las lhgrimas nun slen quando queremos, hai que
las guiar.
Tube miedo de quedar an casa solica i nun sabie cun quien habie
dir a tener. Nun conheo a mais naide que guste de mi.
Antonho agarrou l capote que staba colgado na staca spetada na
parede.
Bai-te a fazer mal secar la roupa ne cuorpo. Inda puodes agarrar
algue permonia. Tapa-te.
Achegou-le l capote i fui-se-lo acunchigando. Sien saber cumo
sentiu la mano a slubiar pul cuorpo znudo de Delubina. Ameroso i
friu. Deitou-se al lhado deilha de barriga pa riba. Pouco tiempo apuis,
sentiu-le un arfar fondo, cumo se tubira a sonheira de to la bida. El
cuntinou muito tiempo spierto, sien ser capa de pensar an nada. La
506
persncia de Delubina era tan fuorte que nun le deixaba campo para
mais nada. Fui-le sentindo l cuorpo a calcer. Todo el todo ardie sien ser
capa de se mexer. Staba-se y a ambelesar quando Delubina se bolbiu
na sue cama de palha i quedou abraada a el, cun un arfar cada be
mais fondo. Y le dolien las cuostas de star de barriga parriba, mas nien
assi mexiu a palha cun miedo de la spertar. Na rue, lauga cuntinaba
a caier i Antonho sentie l caliente de l cuorpo quaije cubierto de palha.
Quando scampou, la queruja que siempre paraba nun uolmo eilhi acer-
ca ampeou l sou piar.
E
nde st la seinha de que la mai de Delubina se morriu. Inda bien,
cuitadica de la tie, tolhidica de todo i a sufrir tanto. Para Delubina
bai a ser menos un trabalho, puis tenie que la mantener sien naide le
poder baler. Hai quien diga que yera bruxedo, mas nun houbo malzina
ou afumadeiro que la sanssen. Delubina trata deilha solica zde ls uito
anhos. Fui dessa eidade que ampeou a ser criada de tiu Bacislau. Siem-
pre me gustou aquel sou aire de risa que parece subertir todos ls males
de l mundo.
A
cada cachico paraba de pensar para melhor oubir l resfuolgo de
Delubina, sereno i cumpassado. Nun ten eideia de quando se dei-
xou drumir, mas serie y a arrimar a la madrugada. Solo le lhembra la
bo fuorte i abafada de l padre Manuol:
Antonho!
Drun dambos a dous un brinco que la mula scachou la rede cun l
buldrejon. L cura quedou duolhos arregalados pa las tetas de Delubina,
que lhougo se tapou cul capote, chena de bergonha.
Bai-te-me ambora para tue casa i que naide te beia salir. Se dires
scndalo pul pobo assi ardas nas perfundas de ls einfernos.
L cura saliu lhougo a seguir. Nun era questume el ir al palheiro a
nun ser quando Antonho se deixaba drumir ou le daba la gana de cagar
i l tiempo nun staba al modo de ir a la cortina por trs la casa. Delubina
bestiu-se i saliu. Nien un nien outro tornrun a dezir palabra. Nesse die
a la tarde, Antonho inda la biu ne l antierro de la mai, que iba anrebu-
lhada ne l lhenol de larmandade que serbie pa todos ls probes que nun
adregban un que los acunchigasse at la foia. L squife era lhebado solo
por dous homes, que la muorta nun era mais que piel i uosso. L cura
sperba-los neigreija i la foia y staba feita pul anterrador, ne l Sagrado.
Delubina nun choraba, nien mirou a sola be parel. Antonho nun le
507
tirou ls uolhos de ls pies, calos, dun pardo que queda antre l calho
i l la tierra seca. Tenie uns dedos bien feitos, lhargos i fnos. Antonho
adabinaba-los albos an baixo la cotra. Nun la tornou a ber. Bien puso
ls uolhos a rebusco, mas ambalde. L cura nunca le tornou a falar ne l
causo. Solo muito tiempo apuis soubo que el la habie lhebado, pouco
apuis la muorte de la mai, para Miranda. Falaba-se que staba a serbir an
casa dun cnigo a quien l cura Manuol le debie muito fabor. At se dezie
que el sabie todo l que habie antre l cura i tie Fonsa, mas todo passaba
culas alforjadas que l cura le mandaba amenudadas bezes para Miran-
da. Nada de mais, puis causos cumo esse habie-los por to las tierras.
Ls curas mais probes nun se mantenien sien ajudas para colher l que
quemien. Las nuobas regras de l cunclio de Trento custban a chegar i
la giente y staba afeita a esses modos de bida. Las cousas ran defrentes
pa ls abades que, esses si, bibien mais a la farta, arrecadban l mais de
las smolas para eilhes i fazien de ls probes curas berdadeiros criados
que trabalhban para eilhes. Tener un abade portetor ou, inda melhor,
un cnigo an Miranda, era star a salbo de fames i acusos ou amanaas
de l bispo. L padre Manuol de Samartino at nien tenie rezon de queixa
cula renda que recebie de l altar i tamien el sonhaba chubir a abade.
A
ntonho mirou la burra, que nun habie salido nien un cachico dan
pie del. Tamien para eilha fura custoso l camino zde Sendin, pul
meio la calor. Passou-le la mano pul ofno, na festica triste. L sol inda
staba uns palmos porriba l cabeo adonde chegaba la lhadeira de l Frez-
no. Y starien ls dous frailes a la spera del nas scaleiras de la S? Tenien-
-le dezido para star alh al poner de l sol. Bendo bien laltura de l sol,
nun deberie star alhi sentado y muito tiempo. El ye que y staba tan
afeito a aqueilhas lhembrncias que le passban cada be mais debrebe,
cumo camino muita be andado. I nun perdien fuora cul passar de ls
anhos. A cada be, lhembraba-se de cousas nuobas. Cousas menudicas
que y nien sabie se ran lhembrncias se era la cabea del que las iba
metendo pul meio de las lhembrncias.
T
engo que ancarar culas muralhas. L que alh bai, y alh bai. Mas
nun passa. Las muralhas feitas pa la guerra i fui alh que you perdi
la mie. a guerra que nun chegou a ser. Cumo puode haber guerra sien
einemigo? Inda se puode falar de guerra quando l einemigo se mata a
el solo a la bista de l castielho, y quaijeque a ser cunquistado? Bendo
bien, la guerra inda nun acabou. Por esso me custa tanto a ancarar culas
508
muralhas de l castielho. La guerra cumigo mesmo, que talbe nunca
chegue a ganhar. Era tan fcele squecer, squecer, squecer i la guerra
staba ganha. Mas nun hai malzina pa las lhembrncias que mos rman
guerra, apenas mos ntran pula puorta. Por esso gusto de ir a Sendin, a
la Tenerie. Solo ende sou capa de squecer. Falo sien parar i squeo. Ou
nun le dou tiempo a que se me lhembre de nada, talbe seia mais esso.
La fala seca-me la cabea, arrama-me para fuora de mi a puntos de nun
poder salir mais nada dalh. La fala cura-me esta chaga que se torna
a abrir delantre las muralhas de Miranda. Todo me puxa para loinge
deilhas i de Miranda. Mas nun sou capa de deixar dac benir, cumo se
fura un gusto scarbar las costras de la chaga. a cierta malbada alegrie
que ben cul sufrimiento. Cumo sun demonho me ponira delantre de
ls uolhos ls pecados y perdonados, mas nanhun xabon ye capa de
lhabar. Nunca stan perdonados ls pecados que nun mos perdonemos.
Nanhun dius ye capa de perdonar ls pecados que ns nun somos capa-
zes de squecer i mos acumpnhan cumo la selombra.
S
abie bien adonde tenie de ir, mas nun le daba la gana de salhebantar
de la piedra adonde se sentara, mesmo al lhado la fuonte i antes de
atrabessar la bielha puonte. Inda stubo para ir mais por baixo, pulas
teneries i puls molinos, mas nun le querie dar guerra a naide. I eilhi
quedou, ambelesado nun outro mundo, na outra bida que lo ancandi-
laba cumo lhu a paxarina. L sol inda iba alto que bundasse para poder
aguantar puli mais un bun rato. De tan acerca, an dous trancos ponie-se
lhougo na S assi que fssen horas.
509
Antnio Brbolo Alves
(1964)
Gnviin
F
ui nun die de Primabera que Gabilan saliu la pormeira be de l niu.
Para quien naciu para bolar, aqueilhes dies metido an ne meio
duns palhaos, sien poder salir, habien sido mais que un einferno. a
penitncia y a cuntar puls pecados feturos! Quando l uobo se cobrou
i la boca se anchiu daire fui cumo se Dius houbisse de nuobo criado l
mundo.
Faga-se lhu!
I la lhu fzo-se. L die era tan claro tan claro que la tierra relhuzie
at l anfenito. Anchiu-se-le l peito daire i de sol. Buiu toda aqueilha
lhu i, nun calafriu, todo l cuorpo se le einundou de bida nuoba.
Bolar!
I apuis inda hai quien fale de miedo! De l tafe-tafe de bolar i de
andar solo pul mundo... Mas qual miedo?! Un home solo ten miedo
se pensar que l miedo quier algo cun el. I cun essa giente Gabilan nun
querie cumbersa. Querie era bolar, querie bida, aire, tierra, lhiberdade...
Saliu inda meio delorido de leiternidade daqueilha prison. Ampe-
ou a poner-se de pie cumo quien tenteia para ber se las piernas agun-
tan.
Mas nun ye que eilhas nun se tenien! Mas quei se passa?! I las alas?!
Nada. Inda imprumas, cun uns pelicos brabos i pouco mais. Cuidou
que se morrie. Berreiro nun houbo, que nun era home para choradei-
ras, mas quando mos dixan assi solos an ne mundo?!
Ah mai, ah mai que you nun puodo bolar!
Tu nun bs, flho de lalma, que inda nun chegou la tue hora. Cada
cousa chega an ne sou tiempo.
Las mais tnen destas cousas!
I alh tubo que le splicar que inda faltban uns dies at que aquei-
lhes pelos se cassen i las prumas berdadeiras aparecssen.
Passa a criatura mais tiempo do que la lhuna para anchir drento
de un uobo i an ne fn, bai-se a ber, i inda nun puode bolar! Botou la ca-
510
bea de fuora i nun fusse la mai cun mais un ralhete habie-se atirado. L
carrasquito onde tenie la casa nun era mui alto, mas pa la giente cobrar
un bun par de costielhas chegaba i sobraba. Ye que nien un cachico l
podie deixar solo. I el era cada sermoneta!
Tu nun sers giente cumo la outra?! Capa de parar quieto por un
cachico que seia?!
Nada. Nun habie maneira. Buolta para un lhado, buolta para outro,
mira deiqui, mira deilhi, siempre a querer atirar-se puorta fuora.
Cada be que chegaba l ubiaco era un martrio. Un home na pri-
son nien las tripas l pxan! Que la casa, indas que pequeinha, aquilho
era un asseio que nien an casa de la senhora professora. Mais relhu-
ziente do que l lhabadeiro de la ribeira. Mas nun era por isso. Ye que las
tripas alhi angroladas quei, nun dban cuonta de l recado.
Ou fusse por isso ou por causa dun sartigalho mais tienro que hou-
bisse comido, apanhou a sfuira que cuidou que nun scapaba. Aquilho
parecie nubrada a caer de l cielo! I apuis el ran as clicas, uns delores
de barriga!...
N, aquilho nun era bida para un Gabilan! Quaije deixou de comer.
Uns dies a auga i malzinas i l tempero fui passando.
a semana! Siete dies y lhebaba alhi metido. Mirba-se. L pelo
ampeaba a caer i as prumicas azuladas aparecien a miedo.
Conho, tanto tiempo ye preciso para mudar la camisa! Nien ls
curas todos an die de festa demran tanto a poner i tirar las sotainas!
Sou pai iba bolando al redor de casa. Chubie l mais alto que podie,
at se parder de bista. Apuis, apuntando la cabea para baixo, cumo a
fecha, baixaba dreito at quaije bater an tierra. Quando l bien nestes
anserccios, alguns paixaricos que pulhi passban fugien cumo se bs-
sen l diabo. Quedaba-se outras bezes un bun par de minutos an ne mes-
mo stio, a fazer teres-teres, i cun ls uolhos barrendo todo l que passaba
por baixo. Al loinge, un bando de storninos, siempre ralhando uns cun
ls outros, rumaba para outro lhado. L centinela staba de guarda!
Eili deitado, mirando l pai, todas las prumicas se le ponien de pie.
L coraon als poulos a querer atirar cun l duonho para fuora de casa.
Quando poderie el bolar assi? Ser cumo sou pai?! Mirar de riba l mun-
do i parar assi an ne cielo, cumo se fusse un caramonico preso por un
flo ambisible! Squecie-se at de l que la mai le dezie muitas bezes:
Miu flho, nun se nace pixaro, daprende-se a s-lo!
Mirando ls dous, la mai, deixaba scapar un cachico de proa. Gabi-
511
lan iba daprendendo la arte i l oufcio: bolar bien alto para nunca ser
bisto, mirar todo l que passa por baixo i atacar cun toda la coraije.
Passrun dues semanas de martrio. L pelo brabo zapareciu. Tenie
agora un fato nuobo, azulado, relhuziente, cumo nbio an die de boda.
Las manos tamien habien ganhado forma. Fuortes cumo as tanazes.
as manos de home capazes de antriar cun toda la coraije aquilho que
fusse preciso. I las piernas! as ancas de fazer ambeija al mais ampro-
ado i cun as prumicas para trs que aquilho nien puosto de perpsito.
Un home assi y se puode mostrar al mundo!
ran las cinco de la tarde daquel die de Primabera. L die nacira
mais claro do que nunca i Gabilan de pie, inda drento de casa, mirou-
-se a be mais. Sabie que desta be y nada l podie parar. Por isso nun
tenie priessa. Asperou un cachico mais para que l mundo pudisse axis-
tir a un momento memorable. De uolhos bien abiertos, mirou para un
lhado, para outro i para outro, abriu las alas i bolou.
L anfenito iba ganhando forma. Las prainadas ran cada be mais
lhargas i ls cabeos parecien aprainar. Al loinge inda fui capa de ber
la casa onde naciu. A lantrada inda alh staba sue mai mirando l flho
que bolaba para nunca mais tornar. L que Gabilan nun fui capa de
ber frun las lhgrimas que ampeban a rebentar an nes sous uolhos.
Eilha, para nun dar parte fraca, bolou tamien, smagando-las antes que
fazssen carreiron. La bida, pensou eilha, nun se cumpadece cun las
fraquezas houmanas!
Lhibre cumo solo el querie ser, Gablan bolou at que l cielo y le
parecie tan acerca que tornou para tierra. Solo nun sabe se fui por bun-
tade, se por miedo de nunca mais la ber.
513
Carlos Ferreira
(1961)
Ln Fi ui DoUs MUuos
Mil anhos antes
C
orrie l anho 1000 apuis de Cristo. La bielha Flacilha, sola, mira-
ba i scruitaba alredror. Pulas carreiras i carreirones que sassman
pa l riu, ls sonidos de ls relinchos i l scatrapulhar de ls cabalhos de la
mourama y algun tiempo que habien calhado l rastro de frios malos.
Para quien tenie ls uolhos tan afeitos para ber las mais pequeinhas de-
frncias de las miradas daqueilhas tierras, ls feitios de l lhugarico que
medraba na prainura, danho para anho, ran cada be mais grandes i
barulhentos.
Ls cabalhos de ls crestianos passeban-se agora de ls dous lhados
de las arribas. Na capelhica de l Castanheiro, un cura pregaba. Cuntaba
la bida dun tiu que se chamaba Cristo. Quando l sou ltimo home, Ru-
fno, inda staba bibo, tenien ido a be alh, mas nun antendrun nada
de la prtica de l cura. Falaba contra ls mouros, de pecados i milagres i
dun Dius nico que staba an to l lhado mas nun se bie.
Flacilha solo coincie l dius que hardou de sous pais. L Alto, l Cabeo,
l Sol. Era el i mais naide que an cada nuobo anho fazie remedrar outra
be la bida que nacie de la tierra. To las alboradas, assi que samostraba,
streformaba la nuite an die. Esso si era un milagre berdadeiro. Ls que
pregaba l cura nun tenien sentido. Nin se bien, nin se podien probar
nin ampalpar!
Apuis que l sou Rufno se morriu, y muitas lhunas que moraba
eilha sola naquel castro perdido a meia lhadeira de las arribas. Y naide
querie bibir ne ls castros. Ls mais bielhos morrrun-se, outros matrun-
-los. Ls mais moos, tal cumo ls sous nuobe flhos, scaprun-se pa ls
lhugares nuobos de l praino. L sou ltimo flho a ir-se, Fausto, inda la
quijo lhebar cul, mas eilha zirrou que n. Tenie l sou Rufno malo i dei-
xar la sue casica, perder de bista la mirada de lauga de l riu a correr era
mat-la. Por esso quedou. Las fuoras para caar y ran poucas, mas
514
eilha sabie ambudar ls peixes. Meia dzia de xardicas i algues yerbas,
fruitos razes dban-le goberno para un quarto de lhuna. La cabra que
tenie iba dando algun lheite i serbie pa ls dies de maior apertura. L prai-
no tenie ls ambiernos mui frius i mui lhargos, i lhaboriar la tierra nun
era para eilha. Naide lhabie ansinado a fazer essas cousas i era perciso
asperar muito tiempo para colher algun sustento.
Als castros dan pie l riu, habie-le dado a malina sin cura. Parecie
que tenien sarna. Al sou, que l cura de la capielha de l Castanheiro
le puso l nome de Mal Lhugar, naide quijo tornar alh. To l mundo se
scapulhiu para ajudar a custruir nuobas alds. Queimban l monte i no
ourtuonho que medraba criban ganados doubeilhas. Amuralhban las
canales abiertas i ne l balhe desses cerrados angordban bitelos de bacas
burmeilhas cun marrafa, que serbien tamien para arar i puxar al carro.
Flacilha y nun era desse mundo. Caar peixes i un outro ani-
malico, apanhar sprragos i outras yerbas i buer auga naugadeira de
lourrieta era la nica maneira que sabie para dar goberno a la bida.
Eilha fazie parte de l bielho mundo, cumo dezien ls sous flhos Fausto
i Reburrino. Ardeira desse bielho mundo de castros pindurados nas
faias de las arribas, eilha era la ltima guila sin alas que quedaba. Nun
antendie porquei las gientes y nun se deixban adomar pula cumpa-
nhie de l riu. Ls homes querien mais i ls castros y nun tenien mais nada
pa le dar.
Al ampeo de Outonho de l anho 1000, quando sentiu que las fuor-
as la deixban, acucou-se na lhastra de la borda de l riu i arramou
alhi l cuorpo. L rugir inda manso de la corriente arrolhou-la i deixou-se
quedar. Apuis de ls alcaforros tenren cenado, quando las scarabanadas
dOutubre angordrun l riu, la corriente barrenta lhebou ls uossos
bielhos de l cuorpo cansado de Flacilha i, a la par, todo un mundo de
castros que zapararecien para siempre.
L cura y habie pregado essa fn de l mundo, mas staba mui acerca
para se ber.
Mil anhos apuis
C
orrie l anho 2000. Marie era la nica pessona que moraba naquei-
lha ald. Uns pul Natal, outros de Berano, pulas festas de la cidade,
ls flhos benien a b-la. To ls anhos era la mesma cuon.
Mai, eilha ten que benir a bibir cun ns, dezien-le ls flhos.
515
Quien, you? St-se eiqui tan bien... Fazei la buossa bida, que la
mie feita st, respundie eilha.
Cun esta eidade nun puode quedar eiqui eilha sola. Podie al me-
nos ir para Miranda, pa l lhar de ls bielhos, tornaba l flho.
You nun sou assi tan bielha i nun stou sola. L perro, la burra i la
casa fzen-me cumpanhie. A las bezes bou al semitrio a arrincar las
yerbas i a falar cun buosso pai i culs outros que alh stan. Eilhes ye que
stan solicos. Solo me tnen a mi. Y naide ben a b-los, nin pa l die de
fnados. Nun habie dhaber dreito dabandonar ls muortos! Quien me
quejir sacar de casa, tira-me la bida. Deixai-me bibir.
Naqueilha ald habie morado muita giente. Marie lhembraba-se de
lhaboriren l termo todico. Huortas, cerrados, centeno, trigo, a ou-
tra binhica i ganados. Las pessonas solo percisban de lajuda as de las
outras. L restro era l termo i l trabalho que l daba. Todo l sou sustento
salie dalhi. Pouco nada benie de fuora, pouco nada iba para fuora.
Amanhban-se cumo podien. Uns anhos cun fame, outros cun pouca
fartura, a pierna atrs de loutra, naide se queixaba.
Un die, las pessonas amperun a saber doutros mundos i, als
poucos, frun-se indo ambora. L denheiro era l que todos buscban i
aqueilha tierra, por mais lhaboriada que stubisse, nun daba desso. Uns
frun pa l Brasil, outros pa la Frana, outros para Lisboua, outros para
Bergncia i ls que quedrun porqui fazrun casa nuoba an Miranda.
Aqueilha ald y fazie parte doutro mundo, y nun cabie ne l tiem-
po dagora, las pessonas frun-se a bibir para outros stios.
Marie nun antendie l que chamaba las personas a deixar la calma
de l sou termo para bibir anrezinados an caixotes ne meio de fumo
i rugido. Ye berdade que ganhban denheiro, mas tamien tenien que
mercar todo. A eilha, pa la fogaa, la saca que le traie to ls meses l tiu
de la farina, la sue pitica pedresa que ponie un uobo to ls dies i la sue
huorta, bundaba-le i sobraba-le.
Y se habie afeito a bibir sola, mas faltaba-le la risa de la canalhada
menuda. Lltima be que stubo culas nietas, Natalie i Andreia, cuntou-
-le l remanse de Fausto i Reburrino. Aqueilhes que hai mil anhos atrs
deixrun l castro de la mai Flacilha para fazren aqueilha ald.
Agora, la Flacilha era eilha i las sue nietas ran Fausto i Reburrino.
Anque l tiempo de ls homes dhoije se cunte siempre al palantre, el anda
al redror cumo l dius Sol de Flacilha. Eilha ye l Outonho i las nietas la
Primabera.
Marie acraditaba na fn de l mundo de l anho 2000, mas nun tenie
516
miedo. Essa fn de l mundo, era la fn de l sou mundo, l mundo dua ald
que por mil anhos bibiu de la tierra de l sou termo i que agora y naide
querie lhaboriar. Na capielha de l Castanheiro, y die anhos que nun
se dezie missa. Hoije, para oubir la prtica y nun era perciso ir a la ca-
pielha cumo datrs, bundada acender la telebison. L dius inda ye Cristo,
mas y solo sacradita ne l denheiro. El ye milagre para to ls males.
Nesse Outonho, antes de las purmeiras giladas arreganhren ls
dientes, Marie sentiu friu. Staba cansada, mas calma i serena.
No die an que bieno l tiu de la farina, batiu a la puorta, chamou,
tornou a chamar i naide respundiu. Outro mundo habie acabado. Marie
i l sbarrulho daqueilha ald de la prainura anterrrun-se alhi mesmo,
ne l suolo donde habien medrado, aquercentando-le mais a camada al
solar de la stria.
517
Duarte Martins
(1976)
n Fviun ui MUov1i
P
obre de Pata Grande i Dedo Pequeinho! Nun frun capazes
daguantar aqueilha maleita, anque l tiempo tamien nun ls ajudou,
mas quien nun cuntar cun secura a mais ne l berano, por estas parai-
ges, que se zanganhe. Se bien que nun fui este l causo, porque ls dous
y tenien eidade i tiempo subreciente para fazer frente a cada bareta
relhamposa de l sol i, noutras andebenas, at al roubo de tierra de ls
anrezinados galatones de Junho.
Pata Grande i Dedo Pequeinho ran la punta de la frescura daquei-
lhes cachos de huortas, metien ambeija a qualquier un. Fracisco Cochi-
co i Alberto Pardal dezien que ran zorros de l biento i l sou padrino
era l acauso de las circunstanas, que malas lhnguas, las destes dous
xaboneiros.
Dun die pa l outro, dou-le a maleita i l berde de las sues sotai-
nas fui quedando meio acastanhado i a frida de muorte fui tomando
cuonta deilhes. Mandrun benir l sabido Doutor Jes Moucho, l melhor
mdico de la tierra, mas nin el soubo curar tan rala malina, tan stranha
frida de muorte. Nessa nuite, stranhei a Marie Queruja, nunca mais tor-
nou a cantar l R-R i a piar, cumo dantes fazie nas nuites calientes de
berano, por riba de Pata Grande i Dedo Pequeinho, at estes querren
ampear a drumir. Tamien eilha s`anterou que ls dous tenien a ferida
de muorte, que de die para die iba crecendo, cumo un maldito cncaro
quando toma la giente, sien dar sastifaones a naide i pouco a pouco,
las bai demudando, quemendo-las por drento at las fazer zaparecer.
You tamien me dei de cunta de todo, i subre l hourizonte que mi-
raba ampeaba a caer drento de mi a anquietaon doce i melanclica,
da natureza que eimaginaba solamente adrumecida. Pula fn de l die,
lhanando un lhargo oulhar a lanfenitude de l cielo, bi que la streilha
buieira m`apicara ls uolhos, fazendo-me lhambrar tiempos redondos,
que ora ban, ora bnen, cun Pata Grande i Dedo Pequeinho nas mies
nuites de garoto i que l Letes de la memria inda nun afogou an sues
518
augas squecidas. I a la nuitica, antes de me drumir, miraba a la jinela,
subre Pata Grande i Dedo Pequeinho, i sentie a modo dun spasmo que
drento de mi chamaba ls miedos ancuncientes, que fazien cun que la
mie eimaginaon criasse ciertas formas i la retina trasformba-las de-
pronto an gigantones i ancantos de braos abiertos i de formas amena-
adoras que, de tanto tiempo quedar a mirar para eilhas, me ponien a
drumir nun suonho perfundo.
De die todo demudaba. L assombro i ls miedos de leimaginaon
dban campo a la simprecidade relhamposa da folhaige duolmo. Pula
purmanhana, alh iba you, mais madrugador que un mielro, todo cun-
tento, caras a Pata Grande i Dedo Pequeinho, a flar ls segredos de
niales que guardban an sue folhaige sberdeada. Houbo alturas an que
ls bi todicos pelados, mas eilhes nun tenien bergonha alga de quien ls
achasse assi, percipalmente zde l die de la Assanon, Die de la Assan-
on, y la fuolha ten ceon, dezie la giente de l lhugar. I lhougo chubie
giente stranha por riba deilhes para le tirar la fuolha, quedando ls dous
an penacho, tal i qual cumo un home ben al mundo. puis, cochinos i
bacas agradecien i anchien la barriga cun la folhaige, i nun quedban
cun denteira porque la fuolha y staba algo durica. Antes de le aparecer
la ferida de muorte, y se habien aquestumbrado a quedar sin fatioca
por estas alturas i nien sequiera stranhban. Quando la giente de l lhu-
gar colhie muita folhaige, guardaba-la nun sobrado at l eimbierno, las
casas quedban mais calenticas i l ganado tenie quemido por muito
mais tiempo. Tanto Pata Grande cumo Dedo Pequeinho tenien proua,
porque sabien que las sues fuolhas ran buonas para tirar la gordura a
las caldeiras de ls dies de festana, que cun auga caliente quedban que
nin un mimo!
Pata Grande, l mais alto de ls dous, inda chegou a ser alguas bezes
zgalhado, mas aguantou bien las molstias houmanas i nin por isso dei-
xou de medrar, anquanto a Dedo Pequeinho le tocaba, quaisque siem-
pre, a ser ripado, por ser l mais nuobo i tener ls galhos mais delgadixos.
que bieno la ferida de muorte, nunca mais houbo folhaige i lalma
apartou-se por cumpleto daqueilhes dous cuorpos de madeira, nunca
soube que semcio lhebrun i nunca mais ls tornei a ber. You eimagi-
nba-los agora noutras metamorfoses dun mundo rural: an caibros i
bigas de casas de dues ou quatro augas, an armaones de ls telhados, an
canhias de ls chiqueiros assetados, an setos de carros de stierco, an ca-
nhias para la lheinha ou para acarrear l pan, an jugos, cedas, cabielhas,
519
berbiones, antriteiras de ls carros de las bacas, an rastros de la palha de
las trilhadeiras, an rastras para cargar l feno i ls manolhos...
Cun esta frida de muorte, Pata Grande i Dedo Pequeinho nunca
mais tornrun a balanciar al biento i las sues galhas nunca mais torn-
run a fazer brudo algun, frun fridos de muorte.
Eiqui a dies passei ne l stio que dantes fui propiadade de Pata Gran-
de i Dedo Pequeinho i, para miu spanto, bi dues oulmeiricas a nacer,
a ne l lhugar de Pata Grande i outra ne l lhugar de Dedo Pequeinho!
Sern eilhes que bnen aende outra be? Stran cun suidades nuossas
porque, afnal de countas, stn outra be a benir, porque solo frun
fridos por un terrible susto!?
521
Alfredo Cameiro
(1969)
Riun ui Pnvuo
C
hamaba-se Rosa Antgona. Rosa por parte de la mai, que le gustaba
l nome i, inda porriba, yera l nome de la b, Antgona por parte
de un tio padre, l padrino, que anteimou que la garotica tamien habie
de lhebar l nome da tie, pe que mi guapa i mi baliente, de que el se
alhembraba duns lhibros que habie lido ne l seminairo.
Mi amperronhadica, Rosa Antgona alh se habie criado, an Bre-
gncia, siempre de ruoda de la saia de la mai i de las beatas de Bre-
gncia, sin nunca haber coincido las quelobrinas que fai ber la cobia
an l oulhar dun moo. A la cuonta de alguas letras daprendidas i duns
persuntos i outros tantos garrafones dazeite, saliu regiente scolar.
L regiente scolar apareciu an Tortulhas, pa strenar la scuola nuoba
de ls centenairos que haberie de serbir para que to ls de Tortulhas pod-
ran daprender a ler, a cuntar i a screbir, de carreirica i an pertus legti-
mo, a bien de la naon, cumo Dius, Nuosso Senhor, gustaba i l senhor
Persidente de l Cunseilho mandaba.
I an Tortulhas Rosa Antgona se quedou, debrebe se deixou ambu-
dar pul paleio de l flho de tiu Z Molineiro, Artrio, l Farroncas, que le
perdonou a Rosa la fraca pelaige que tenie, por bias de la chubida an la
scaleira social que eilha le pormetie.
De pouco le serbrun ls cunseilhos de sue mai:
Rosa Antgona, flha, mira que tu, se algun quejir ofar antes de
l tiempo, tu d-le cun l palo de ls farelos para trs, tu nun oubes?
Rosa Antgona nun le dou cun l palo de ls farelos a Artrio, que
isto nun hai cunseilhos de mai, nin mofo de beatas de Bregncia que
sian capazes de abafar la bo dun bientre de binte anhos, quando las
campanas de la naturaleza tcan a rebate.
Aquilho fui cumo un lhobo zampar-se na canhonica, i naide le
fturou bun fn al matrimnio.
Anganhrun-se. Rosa Antgona nun yera bien quien se pintaba. L
friu de las lastras de las eigreijas de Bregncia habie-la temprado. Dezie
522
l padrino padre que la sue Rosa Antgona yera, pintiparada, a renda
de pardo: delicada i singelica por fuora, cumo a rendica; fuorte i rejis-
tente por drento, cumo l pardo.
Las que amargou, naide l sabe, que eilha solo se cunfessaba al pa-
drino, mas l cierto ye que hoije Rosa ten muito adonde se puoden poner
ls uolhos: ls trs flhos, guapos i zbulhados cumo trs chourios, la casa,
siempre lhimpa i asseada que ant un se puode spelhar ne l chano, l
home, de camisa lhabada i gola angomada an la missa de Demingo, ei-
lha mesma, que y puso alga chicha anriba las tenrielhas que troixo de
Bregncia, ant pe que quedou mais alta, a un qualquier se le antolha.
Debe de ser de las poucas ties an Tortulhas que nunca spurmentou
l peso de la mano de l home. Solo, de be an quando, a ralhatina sin
amportana:
Artrio! Farroncas de l diabo tu ss burro ou fais-te?
tu nun bs que mos botas a perder!?
Calha-te alh, mulhier, se nun fusse you, tu inda hoije stabas de
adil!
mais carino que malquerena, que an Tierras de Miranda tamien
la rudeza de las palabras crece al mesmo tiempo que la cunfana i
lantemidade.
Na scuola, debrebe tubo que safazer culs garotos de Tortulhas:
Aponta, Teodoro, aponta e vais ver que no trocas as linhas ao
leres...
Que apunte, que apunte se you tubisse as unhas cumo las
buossas!
Rosa Antgona cortou las unhas un cachico mais renticas i, a pouco
i pouco, fui cerrando ls uolhos i ls oubidos a las mirandesadas que ls
garotos le misturban cul pertus. Fizo-se a buona palhantra, dezie l
padrino, que, cumo doutor de scanho ancartado, tenie sentncias para
todo.
Fui un regalo b-la an l Curso de Eiducaon de Adultos, a sustituir
a porsora de Miranda, flha dun barraigista, que nun safzo an Tortu-
lhas, cuitadica:
B, bamos agora a la matemtica! A ber se sodes capazes de resol-
ber este porblema: Manginai que teniedes doze canhonas i las lhebba-
des a la feira de l Naso. Se bendssedes un trcio, cun quantas bolbiedes
a casa?
Ora, isto y ye un porblema di Teadoro, que nunca fui capa de
daprender a ler nien a screbir, i andaba agora, de home, a ber se fazie,
523
al menos, la quarta agora ls porblemas de loutra porsora...nun tenien
jeito niun...yera solo: you amarei, tu amars, el amar...
Calha-te, sou burro ralha l bezino de la carteira, ms andus-
triado an las andanas de las letras anton tu nun bs que isso nun ye
un porblema, ye l Persente de l Andicatibo?!
Tortulhas y habie aporflhado a Rosa.
L que Tortulhas nunca fui capa de angulhir fui la Antgona. Inda,
por dues ou trs bezes, las bezinas spurmentran: Rosa Antiga, isto,
Rosa Antiga, aquilho, mas nun se le drobaba la lhngua i nun anteim-
run. Quando fusse perciso tinguir a Rosa, la regiente, de las outras
dues ou trs Rosas de l pobo, quedaba Rosa Farroncas i y staba.
Ant Rosa, para zapacenciar a sou padrino, le questumaba dezir,
meio de cauada:
La Antgona nun se afzo eiqui. Tortulhas ampuntou-la pa l fondo
de un fio, alh pa las minas de Santo Adrian, lhembra-se-me que y
nun la bolbeis a ber.
I l padre, ca risica meio amarielha, rezungaba:
Calha-te eignorante Nuosso Senhor te perdone, se ancuntrar
por donde ant pe sina de las Antgonas...
Tortulhas nunca antendiu l que querie l padre dezir, i isso agora
tamien nun ben al causo.
524
L S1niuico
Y
staba an Tortulhas iba pra dous lustros. Habie aparecido cun ls
andraijos que traie ne l cuorpo i las manos an la punta de ls braos.
Zampenado, cara bien zbulhada, las greinhas grifas i ls uolhos
cumo dues denozielhas, Mrio Raiano habie benido de un pobico de
la raia yera un cacho dun home, assi a modos dun San Cristobo, de
cuorpo i alma, tirando-se l Nino Jasus al ombro, mas anton!, andeble de
la cabea cumo inda nun se habie bisto por aqueilhes lhados, aramou-
quito de todo, cuitadico, que nun yera capa de dezir trs bezes arro!
Jeira parqui, jeira palhi, muita be solo pula cdia, caiu an las buo-
nas grcias de l pobo i alh se arrimou ne l chabolico que senhor Ze-
zinho lamprestou junto cun l hourtico trs de leigreija, da meias, a la
cuonta de la scabadela da las binhas, i de botar a mano an las bandi-
mas, i de le mundar la corteilha als cochinos quando fazisse falta, i de
ajudar ne l acarreio, i an la trilha, i de alhebantar esta parede, i isto, i
aquilho, i de le partir la ramalhada a D. Aninhas...que isto, senhor Ze-
zinho yera rico i deboto, mi amigo de ajudar ls zbalidos i quien percisa
fusse todo pul cunto de ls pecados...
Buono, l cierto ye que Mrio, cumo a ms nun querie chegar, iba
lhebando la bida cantando i rindo, cun un pie trs de l outro cumo
houbissa caldo ne l pote i un carolo ne l caxon, y nun yera perciso
priessas nin cobradeiros de cabea! Tirando-se a laranjada an la ta-
berna, als demingos i habendo croua, outras aspiraones nun se le coin-
cien.
Quien nun paraba queta cun la roupa que tenie yera tie Brbela
Bexiga, bezina de puorta, que le custaba ber a Mrio, un moo tan zbu-
lhado, siempre mal ampelajado i la barriga sabe Dius cumo.
Anteimou que Mrio tenie que arranjar maneira de se casar, que
nun se morrie assossegada se nun sabisse que l deixaba arrimado i bien
antregue.
Ah Mrio, l que te fai falta ye a moa buona, pra fazerdes bida
home, a moa cun cabea!...
Si...tamien sin cabea pra que la quiero?! Sin cabea y bonda l
caramonico de la santica que tengo anriba de l puial!
Dius te lhibre! Y yera perciso tener pacena!
Inda bien que pacena, ou outras razones ms scundidas, nun le
faltrun a tie Brbela i, tanto xaldrocou, tanto xaldrocou, que le metiu
a Sabel Chicha pul uolhos adrento a Mrio.
525
Sabel Chicha, sin pai nin mai i sobrina de lalquebiteira, fazie-le
honra a la nomeada. L pelo meio rcio i ls uolhos azules, la piel siempre
mi branca i amerosa, las cuostas mi dreitas a ampinar las tetas, que ant
pe que arrebentban ls betones de l xambre, i las nalgas rijas que se
adebinban ambaixo de la saia, yera a puosta a la Mirandesa tan delei,
que quien la bisse passar a scatrapulhar trs de las mulas i nun fusse de
Tortulhas nun se fntaba que habie quedado aquel saco sin barao, a
moa assi, solteira i y quaije a arrimar als trinta...
Nin nunca Mrio habie feturado que staba eilhi l cacho guardado,
mirai a moa guapa i lista cumo Sabel, cumo se iba a agradar de un
cimprico cumo el?!
I ye bien cierto que nun serie eilhi que Mrio iba a zanfastiar ls
dientes, nun fura l causo de la chicha de Sabel y haber sido schurricada
an muita greilha, drento i fuora de Tortulhas, i serie dende que benien
ls oulhares de lhado, quien sabe se dambeija, de las ties de l pobo, i ls
oulhares de amo, ou ganas de tal, de ls tius, i ls oulhares anchoquecidos
de cobia de ls que ban a pagar la remeia.
I serie dende que benie la priessa de tie Brbela, que cunfaba que
Santa Ana y ampeaba a quedar zapacenciada cun tanta pormessa pra
nun benir un chichico antes de l tiempo.
I fui dende que benrun las mataones de senhor Zezinho, cunse-
mido cun l feturo de la tiesta de Mrio, i cun l feturo de la binha de Bal
Xordo, quinda spurmentou a dar-le dues palabras al rapa:
Ah Mrio, tu nun oubes, tu bei bien l que bs a fazer... arrepara
que se bos casardes, you tengo que te ampuntar de la casa, i tu mira que
di que la rapaza nun ye baca dun bui solo!...
B, anton bs nun bedes que eilha nun ten nin bacas nin bui!
Nun ye isso, home. Ye que di que la rapaza y se metiu ambaixo
de ms homes do que dies ten lanho...
Fui la purmeira be que alguien biu a Mrio anraibado! Arrespun-
diu-le a senhor Zezinho, cun las benas de l cachao gordas i la sangre
pe que a querer salir de laugueira:
Bs tenei cuidado cun l que dezis. Se nun fura por ser quien so-
des... bs y lo porbestes?! Buona gana, pori!... Eilha dixo-me que ye
birgueira i you fnto-me neilha. I dixo-me que solo me l d apuis de mos
casarmos. Inda quereis a rapaza ms hounrada?! Bamos-mos a casar,
nin que Santo Antonhico benga ac abaixo outra be.
Santo Antonhico nun quijo salir de l caliente i Tortulhas tubo boda!
Mrio ampuntado de l chabolo de senhor Zezinho, falatrio, muito
526
abanar de cabea pa ls lhados, muita risota fraada, alga bien amarie-
lha, nada que bundasse para anubrar la felcidade que se arramaba de ls
uolhos de l Raiano i las buonas antenones que se adebinban ne l jeito
de Sabel.
Por muito tiempo, tie Brbela zenhou a risica ne ls beios siempre
que se le lhembraba la cuonta de Sabel de cumo habie sido la purmeira
nuite cun Mrio:
Deixei-lo chubir, abracei-lo cun las manos trs de las cuostas,
stalhei ls dedos e precurei-le: Sentiste?!
L quei?!...
Ai?!... Pus l stalhico!...
You si senti un stalhico...
Pus yera l birgo, sou cimprico!... anton tu nun sabes que l birgo d
un stalho siempre a la purmeira be...
I prarrematar:
Tu ten cuidado que me fres!...
Quieres que l bote fuora?
No...pus agora y sta, y sta...
Sabeis que mais, ah tia habie-le acrecentado la sobrina cun a
centeilha ne ls uolhos l que Dius le poupou ne lantendimento nun lo
quedou a deber noutros lhados. An bien que nun se le baia la bontade
de trabalhar, que la bida pa la frente toco-la you!
I de que maneira la tocou, y cun un chichico an la barriga aban-
oada Santa Ana que bien sabe l que fai camino de l Brasil, pouco
tiempo antes de an Tortulhas se ampear a dezir que aqueilha y dou l
stalhico, quando se quier dezir que la rapaza y se albiou de l peso que
l birgo le fazie.
527
Faustino Anto
(1949)
L Pnvuni i i Miiivo
F
azie un daqueilhes dies de Dezembre cumo hai muito nun se bie por
eilhi. Nebaba dun modo manso i sereno, mas cun tanta abundana
cumo se stubssen a flar l cielo, i las ganas de parar ran scassas. La ne-
bada habie-se agarrado al chano cumo cscaro, atalancaba todo i todos,
nun habie nada a cubierto. L termo staba agora ambaixo dun capote
branco i spesso cumo un canhono ambaixo de sou amarro. La bida na-
quel outibal staba parada, este ambasor assentou ferros que nien am-
postor benido alh de ls Cierros de Sanbria. Ls bichos, abes i pixaros
stban agora ancerrados an sue prpia casa, ban-se amanhando cumo
podien. L mais deilhes botban cuontas a la bida, na spera anrezinada.
Un pardal abrigado ambaixo dun niebro ba-se portegendo nun
fssen las sues prumicas anchapuar, debicando la barriga bazie, pus
nun bie modos dir al campo percurar uns granicos. De l mesmo mal se
queixaba l mielro que nun podie percurar las sues lhumbrizes faboritas.
L pardal, na de joldreiro, siempre le fui dezindo al sou cumpa-
nheiro, mira tu que tiempo este. Mal me zaiunei i nun tarda ye de nuite i
nun mato la fame. De lhamria an lhamria, acrecentaba siempre algue
a la cumbersa.
Quanto pesa a farrapica de niebe?
Sien tirar ls uolhos de las de mais que cien mansamente fazendo
dnias, ambuoltas nun silncio perfundo, l mielro respuondiu-le.
Nun l sei, mas debe ser bien pouco, quaijeque nada.
Pouco, quaije que nada, dizes-me tu!? Anton bou-te a dezir, que
eiqui a dies quando cau l outro nebon, staba you abrigado a un pino, i
como nun habie nada que fazer, botei-me a cuntar las farrapicas que un
galho sustenie, fui cuntando, cuntando i cuntei die mil farrapicas, nun
acunteciu nada. Quando cuntaba las die mil i a l galho zgaou-se cul
peso i chimpou-se ne l chano.
L mielro scuitou la cuonta de l sou cumpanheiro de suorte i que-
dou-se a manginar nas redadeiras palabras. Bondou a farrapica!
528
Quantas bezes para que haba a zgria bonda a cousica de nada,
alrbes tamien acuntece, pa leibitar a cousica de l peso da farrapica
bonda. Quantas bezes para salbar a pessona bundarie a palabrica
de cunsuolo, dnimo. Quantas frun las pessonas que percurrun la
muorte, un gstio pequerrico de l peso da farrapica bundarie para
queilhes nun l fazssen. Quantas bezes un pequeinho passo alantre
acabarie culas cunfanas i ancuntrarie l camino de l antendimiento.
Quantas bezes bundarie que ls sacadores de riquezas nun tubssn tanta
ganncia, solo un cachico menos bundarie para que muitos probes
tubssen a cdia de pan. Quantas bezes bundarie que ne l coraon de
ls que gobrnan l mundo antrasse a farrapica de lhu i haberie pa.
Las cousas mais baliosas son pequeinhas, nun son fceles de fazer,
psan tan pouco cumo a farrapica de niebe.
529
L Rnico QUi QUivii Siv Boinuov

E
ra a be un ranico que santretenie l tiempo todo dando brincos,
pus querie ser bolador. Bibie cun sou pai i sue mai na lhagona mui
grande, adonde tamien ls pais habien dado muito brinco quando ran
nuobos. Mas Pimpico, assi se chamaba l ranico, nun paraba un anstan-
tico. L pai nun fazie muito causo, siempre cuidou que el houbisse salido
mais zanquieto que ls outros.
La mai, que siempre staba datalaia, nun gustaba muito que l flho
nun fazisse outra cousa que nun fura dar brincos. Nun era bien por
bias de se chimpar. Dantes si, quando el se chimpaba eilha quedaba
cun miedo que se scalabrasse, mas agora, que y tenie piernas fuortes,
que se birasse, nun fusse tolico. L que lanquemodaba era la manha de
ls brincos, aqueilhas triteirices. L anstinto de mai, dezie-le qandaba por
ende cisma, i de la gorda. Nun era s nas canhas que el sancarrapitaba,
tamien ne ls juncos, pulas paredes, pulas silbeiras, nas freixeiras i dende
botaba-se pa l camino, que nin un boubico. Cumo podie a mai quedar
cansada? Al purmeiro cuido, a cigounha, a quelobra, algun par-
ro, i nun tenendo adonde se scunder, serie a grande treijdia. Perdie
l sou ranico. Tamien sarritaba, por el nun querer saber de ls lhibros,
era solo chegar a casa i ende andaba el als brincos. Deiqui paracolh,
chubie-se bien alto i chimpaba-se a las ciegas, para que ls brincos fs-
sen maiores, cun marcaones ne l chano, siempre fazendo sfuoro para
chegar mais loinge.
Estes modos tornrun-se pa la mai un cobradeiro de cabea. Ou-
serbaba-lo i cismaba, y nun ye buntade de jogar! Tengo que falar cul
pai a ber se ten eimenda. Lhougo que chegou a casa dixo-le:
Fala cun tou flho que de mi nun fai causo. Abisei-lo mas fui am-
balde. L que anda fazendo parece-me que ten alga fsgada. S brincos,
s brincos que nun hai modo del quedar assossegado. Chube pa las
canhas mais altas i dende, sin mirar a nada, chimpa-se. Y algas bezes
que you l mirei, botei las manos a la cabea.
L pai chamou Pimpico i dixo-le:
Olha tu a ber se tomas tino que tue mai nun se calha i inda la
pones mala, cun essas tues traquinices.
Al que el respundiu:
Pai, you nun bou assossegar ant que nun seia capa de bolar.
L pai, lhougo qoubiu estas falas, biu que habie marosca. L flho an-
daba manginando cousas ampossibles.
530
Pimpico, di-me outra be l que quieres tu fazer?, tornou l pai.
L flho bolbiu a arrespunder:
Quiero bolar, quiero fazer cumo ls pixaros, cumo las barboletas,
cumo las moscas, cumo las abeilhas, cumo ls sartigalhos, cumo las lhi-
bulinas, i s paro quando fur capa. An to la nuossa eisistncia naide se
sforou para ser bolador. Tengo que ser you l purmeiro a faz-lo.
L pai quedou-se de boca abierta. L flho querie bolar, querie cousas
que nun podien ser. Cumo iba el a fazer para que l flho antendisse ls
percpios de la criaon de la natureza?
Filho, dixo-le, senta-te eiqui al pie de mi. Olha, nun puode ser,
tu nun puodes ser bolador. Bou-te a ansinar. To las cousas tnen la sue
rezon de ser cumo son. La nuossa raa nun fui feita para bolar: se Dius,
quando fzo l mundo, nun mos dou alas para bolar ye porque nun ye
perciso, ye porque eiqui na lhagona adonde bibimos, tenemos mosqui-
tos i moscas para comer, nun fai falta ir por alh. Nun tnes tu as pier-
nas fuortes para dar brincos? Sassi ye, ye porque nun te fzen falta las
alas para nada. Nun quedes anraibado. Seilhes fzen cousas culs bolos,
tu fazes cousas cun ls tous brincos.
Pimpico habie antandido l pai, i quedaba mui triste, puis staba
querendo aqueilho que nun podie tener. Iba a demudar ls sous modos.
Studar muito, i quando fusse laula de brincos an lhargura, iba a ser l
purmeiro, ant sue mai iba a tener muita perjunon. Y que nun podie
ser bolador, iba a ser l melhor de la scuola a dar brincos. Pus todo este
tiempo an que el se sforou habie de serbir paralga cousa. Nun siba
a squecer de l cunseilho de l pai. Cada un ye pa l que naciu i, ende si,
puode ser buono.
531
Adelaide Monteiro
(1949)
PivcUvn-mi Amioo
Salgun die batires a la mie puorta
I nun te la benir a abrir,
Salgun die bires la yerba muorta
I nun bires alga for a forir
Ne l canteiro ou na huorta,
Anton amigo, you y nun stou eiqui!

Percura-me por ende, cumo caminante


Agarrada a un palo para me stribar,
Percura-me por ende, cabalheira eirrante
Antre scobas, xaras, siempre a caminar
Ne ls mius carreirones, cumo un biajante,
Percura-me amigo, you ando porqui!

Percura-me ne ls bandos de pixaros, a cantar,


Que you cun eilhes siempre cantarei
Percura-me antre las barbuletas a bolar
Que antre eilhas, alegremente bolarei.
Ne ls montes, ne ls prainos, siempre a beilar
Percura-me amigo, you sou deiqui!

You sou deiqui, de to las quelores,


De streilhas, de lhuna chena a relhampar,
De touas, de freixos, durzes cun fores
De carambinas, anceinhos, gelada a tritar
De campos de trigo, chenica doulores,
Percura-me amigo, percura-me eiqui!

You sou desta tierra, adonde naci


Dun bzio retumbante, chenica de bida.
You sou desta tierra, dadonde sali,
Adonde tornei, alegre, renacida.
Sou de to l mundo, sou tamien deilhi,
Percura-me amigo, you starei eiqui!
532
Auoui S1Ls MiU Bivcio
Camino rue arriba
rue abaixode l miu brcio
de casas sien ancaliar,
mas, miu brcio, nun te conheo
cun tues casas
adonde nun se puode antrar.

Bolrun-te ls pixaros,
medra yerba nas preas de casa,
mdran ourtigas a lantrada,
mdran aranheiras na sala,
ls ferroilhos y nun se bren,
la aldaba st anferrujada.

Mdran silbeirones i tomilhos


adonde bou a caminar,
mas, miu brcio, adonde sts,
se you y nun acho caminos
i l ribeiro st a secar?

Quiero chegar a las stebas


para cun eilhas me banhar,
mas ls touones adonde me perdo
son tan grandes, tan medonhos,
son paponesque nun me dixan passar.

Quiero chegar a la giente,


a la pouca que bai habendo,
mas, miu brcio,
la giente st tan frente
que a las bezes nun la reconheo.

Miu brcio, mie ald,


miu alqueire, miu suco,
mie cama de ferro,xaragon de palhas
adonde drumiemos.
Cozina cun scanhos i prato redondo
dadonde todos quemiemos.

Adonde sts miu brcio?


Adonde stou you?
533
Bina Cangueiro
(1936)
Ln Pnixnvin AzUi
I
nda l sol se assomaba ambergonhado, y la paixarina azul andaba
puli bolando. Paraba de donde an donde, botaba un oulhico a ber se
naide la bie, daba-le a risica pa las cousas i cuntinaba adbertida cumo
quien bibe pa l bolo que d. Parecie que beilaba al sonido de la msica
que solo eilha oubie. Mais atenta que l que daba modo, aparou anriba
l xambre da nina que staba sentada ne l chano a folhar un lhibro de
retratos. Quando la biu, la nina mirou-la admiradica i dixo-le:
Que guapa ss! Nun pareces berdadeira.
I si era! L azul deilha nun se podie acumparar a nada, nien al cielo,
nien al mar.
Deste-te de cuonta de que nun sou berdadeira? perguntou la pai-
xarina.
Inda porriba falas? la admiraon de la rapazica fui inda mais
grande.
Claro que falo, mas naide me scuita, mas ye melhor assi porque
you nun sou berdadeira.
Porquei dizes que nun ss berdadeira? Mas tu bibes, tu sts ei-
qui
Stou eiqui, mas por pouco tiempo. You nun sou berdadeira nas
cousas que digo.
Tu ss mintirosa?
Nun sei se sou mentirosa. Falo de las cousas cumo las sinto i n
cumo las beio. Ne l choro scondo alegrie i nas cantigas sinto penas que
nun se mangnan. Hai cachicos an que tengo suidades, outros an que
tengo delores i outros adonde beio caminhos que se prden
Sabes, you tamien digo las cousas cumo las sinto, achas que tengo
que las scunder?
Tu ss nuoba, tenes a bida para cubrir. Las cousas que se scn-
den apegadas al fondo de cada un, nun se ancbren cun nada, stan
534
siempre a la muostra de quien las sinte, mas naide las bei. Las outras
qualquiera un se puode sbarrar neilhas. Quantos anhos tenes?
Tengo nuobe, i tu quando naciste?
Naci l outranho.
L outranho? Anton inda ss mais nuoba do que you. Quei sabes
tu de la bida?
que naci y me sbarrei cun muitas pessonas cun quien dapren-
di muito. Uns gastrun einergies a queixren-se de l tiempo. Outros
falrun mal de l mundo i de la bida. Outros craticrun la sue sina i
outros botorn-se scontra Nuosso Senhor que nun le botaba a mano.
Cun tanto trabalho que Nuosso Senhor ten, nun puode dar aguanto a
todo. Inda bi outros que spaporrban temates scontra a casa, nun sei
se era scontra la casa se scontra ls duonhos. L umo scorrie pulas pa-
redes brancas cumo sangre a salir de las benas. Las piedras falban de
las feridas que alh quedrun. Hai maleitas que nun se snan i muitos
einocientes pgan las maldades que outros fien!
Nesse causo pouco daprendiste cun eilhes.
Daprendi a nun cunfar an naide. Uns dezrun cousas para me
agradar, outros dezrun cousas para me ferir, mas ls que mais dezrun
frun ls que quedrun calhados. Ne l sileno oubi ls bzios sien bo de
cada un, las risadas de alegrie de outros i ls miedos scundidos nas squi-
neiras de las caleijas que trien a muitos presos cun a lria.
Pareces un screbidor.
You nun sei screbir, passeio l miu pensar pulas cousas adonde me
perdo. Gustaba de dezir berdades mas you nun sou berdadeira.
Gusto de te oubir.
Tengo que me ir, la mie biage ye mui crtia i tengo que aporbeitar
l que puodo. A cada bolo que dou, ye un a menos que tengo para dar,
son cachicos de bida que bou perdendo.
Nun tenes famlia ou amigos?
Amigos nun tengo. Tenie a armana mas indagora staba eilha a
falar cun a frol i un amprouado dun garoto pisou-la i matou-la.
Cuitadica.
Nun tengas pena, fui feli anquanto porqui andubo. Tubo a bida
curtica, mas abraou-la cun muita fuora i por adonde passou sembrou
amor i alegrie, por isso baliu la pena bibir. Nun tenie miedo de la muor-
te porque dezie eilha que a bida tan pequerrixa nun podie acabar assi.
Pula cierta habie de cuntinar noutro lhado.
I tu pensas cumo eilha?
535
Fui a cousa que nunca me preacupou muito. Cumo eilha, quiero
ser feli l tiempo que porqui andubir.
Cuidas que tue armana se morriu ou que bibe?
Y te dixe que essas questiones nun mantrssan. Eilha dezie que
tenie seinhas, anton porquei nun las tubo antes de l garoto le poner l
pie anriba? culpa, nun quiero falar disso. Tengo que me ir, mas antes
bou-te a dezir porque parei eiqui. Sabes porque fui?
N, mas purmeiro cunta-me la bida.
La bida bibe-se, cada un cunsante puode. Hai muita cousa que
daprenders ne ls lhibros mas hai outras que solo la bida te las ansina.
Las cousicas pequeinhas de todos ls dies bei-las de la grandura de l
ouniberso. Bota a mano a un belhico que mal se bulhe i alhumbra l
tou die dalegrie. Scuolhe siempre l que te fai feli, sien poneres a carga-
deiro cousas que nun antrssan para nada. An cada cousa que fais nun
te quedes pula rama. Agarra cada die l que la bida te d, nun busques
mais, isso bonda pa ser feli. Nun fagas causo, you nun sou berdadeira.
! fzo la nina mi admirada, achas que you serei capa de dapren-
der?
Acho que si, tu fuste capa de me scuitar, tamien sabers agarrar l
cumbite que la bida te dir. Quando la tristeza te ambolbir, atas un flico
al cielo i colgas-te dalh al para baixo. Sien priessa, zlhingas-te i quedas
a ber l mundo a rodar por stradas que se prden ou caminos adonde ls
rastros se afncan para siempre. Hs de achar mais que rezones pa acei-
tares l que la bida te d. culpa, y me scuiteste muito tiempo, quieres
ou n que te diga porque parei eiqui?
Claro que quiero, dixo la nina.
Porque un pixaro benie atrs de mi a dezir-me que l sperasse que
me daba a linda.
I porquei nun l spereste?
Sabes que linda me daba? Papaba-me. Ye simpre assi, ls mais pe-
queinhos son quemidos puls grandes, mas outros ls ppan a eilhes. Nun
fagas causo, you nun sou berdadeira.
Porque nun quedas eiqui al pie de mi? You gusto tanto de te oubir,
sabes muita cousa...
Tengo muito que daprender. Se quedasse eiqui y nun daprendie
mais nada i tu acababas por te anfadar de mi. You falo muito i digo
siempre las miesmas cousas. Y tengo pouco tiempo para bibir, deixa-
-me bolar. Ye ne l bolo que tomo cuncncia de lamportana de ser feli.
L que gustas mais na bida? preguntou la nina.
536
Gusto de l airico que me lhieba para adonde nun quiero ir. Gusto
de las lhibelinas i se nun fusse a paixarina gustaba de ser a lhibelina.
ndan tan debrebe que nun dben de ber nada delantre deilhas. Nun
tnen tiempo para pensar i at ye melhor assi!
Nunca habie pensado nisso.
Ss mui nuoba, nun fagas causo, you nun sou beradeira. Y te
cunsemi muito. Adius, lhembra-te que l mais amportante ye andares
siempre bien puosta. Anque tengas rezones para star penosa, pon ale-
grie ne l tou coraon. Se ls tous uolhos quejren chorar, angulhe las
lhgrimas cun risicas. Quando fazir friu i chobir, lhembra-te que you y
nun starei ac, mas h de haber outras bidas a nacer! Outras paixarinas
doutras quelores cun outros suonhos.
Aquanto falban, la paixarina dou un bolo, pousou mais adelantre,
tornou a bolar ant que la nina deixou de la ber. La rapazica lhebantou-
-se corriu porriba de ls patalhobos i de las campaninas a ber se inda
labistaba.
Paixarina, adonde sts? Spera, nun te baias!
Stou eiqui. Gustaba de quedar cuntigo mas hai un tiempo para
todo. Cada un ten l sou, pa uns ye ms crtio i para outros ms lhargo.
Agora que y passei pulas cousas, antendo-las melhor. Hai cousas que
podie haber demudado, mas as quantas nun dependrun de mi. Tengo
la frme certeza de que quando you y nun stubir ac, l mundo rodar
na miesma. Pa la primabera que ben, outras i outras paixarinas acupa-
ran este campico adonde stou agora. Naide mos ansina nada i las cousas
buonas ou malas solo srben pa quien las bibe.
Para quei me dizes essas cousas? Nun te baias, que me deixas
suidades.
Antes de me ir, quiero-te dezir a redadeira cousa, abraa la bida
sin miedo. Solo sers feli anquanto quedares cun l coraon da nina
bolando porriba de todo sin te apegares muito a las cousas porque nada
dura. L tiempo bai sanando las malinas, cumo lauga bai amerosando
las piedras. Miras para trs bs las cocas, mas y nun las sintes. Ne l
campo de ls delores achas outras cousas que tu alh poniste sien te da-
res de cuonta. Nun te quedes muito tiempo ambrulhada na nubrina
porque quando te aporcatares l sol rasga las nubres i ben a tener cuntigo
adondequiera que stubires.
Se quieres que te diga, nun sei l que dizes.
L tou sangre a ferber nas benas d-te fuoras pa nun beres las
537
maldades de l mundo. Inda que las beias, nun las antendes i quando las
antendires y nun sers feli.
Gustaba tanto de ser siempre pequeinha!
La paixarina sabie que solo a pessona cun un coraon einocente
serie capa de perdonar i de sanar todas las cocas. Ambentar lalegrie,
lhebantar-se apuis da chimpa, sgarrunchar-se toda nas silbas porque
quier quemer las moras mais maduricas, este era l prcio de la lhibar-
dade que daba alas a la bida. Nun se sentie cun coraige de le dezir isto a
la rapazica, se bien calha nien eilha antenderie. Y habie falado de mais.
culpa-me, nun fagas causo, you nun sou berdadeira. Adomei
l mundo al miu modo squecendo-me que l ouniberso de cada un nun
ten que ser cumo l miu. Stube cuntigo i nun oubi la tue stria.
You nun tengo stria, l miu lhibro st por screbir, mas nun tengo
nada para dezir.
Tenes suonhos
Ls mius suonhos son pequeinhos, nun antrssan a naide.
La paixarina azul zapareciu cun tanta tristeza andrento deilha que
at ls bolos metien duolo. Lhebaba a las cuostas l zgusto de partir, l peso
de l que fzo i de l que nun fzo. Sabie las cousas, mas nunca saperpuso
a serbir-se deilhas. Pensaba que se bibisse outra be nunca serie tan
eigoista, anque para isso tubisse que agarrar zafus sien certezas de ls
lhebar at l fn. Zdesse die la rapazica mira para todas las cousas cun
uolhos frentes, cumo se todo tubisse bida i se cada cousa tubisse algo
para dezir. Quando bei a paixarina fuge atrs deilha, pensando que un
dia achar la paixarina azul que le deixou tanta suidade.
539
Alcides Meirinhos
(1961)
Ln Cnvvnun
Y
ms de cien anhos que las gentes dun lhado i doutro de la raia
andban squinados por bias de las guerras de la restauraon, a bien
dezir ms por bias de los mandantes do que por antrequidncias antre
eilhes, solo que estas cousas de guerras son l que son i quien samola
siempre ye l pobo: los pequerricos, aqueilhes que menos tnen a perder
an causo de nun haber guerra ninga, guerras de nobrezas, feitas an
nome desse pobo pa l trazer amugatado cumo un ganado no sestil.
Naqueilha manhana, Afonso sacou cedo la cabrada i zde l lhugar
ant l lhombo de la sierra (scassos cinco cientos de metros) los anima-
les nun lhebrun grandes rodiones no sou pacer adreitos al balhe de
los Guenhotes adonde l outonho de fn de mrcio ampeaba a cumpo-
ner barrigas prenhadas de frius de Eimbierno cun pouca palha, ningun
grano i muita ur i carqueija. Chegado al alto inda abistou a Paco de
Mobeiros, tamien pastor dun tagalhico bien buono a ampinar adreitos
a Custantn por alturas de l urrague. Era assi na tierra de Raia sien
Raia adonde marcos nun habie, que lhombo de sierra ye solo un, sien
canhias nien talanqueiras a parar personas i animales an busca de l
melhor balhe ou de la pareilha ms guapa.
Assi era cun Catalina, tamien pastora, a morena pimpona, antuo-
lho de meia mocidade de Aliste, que la outra metade mal se astrebie a
mir-la cun miedo de ser tamien ancadilada por aqueilhes uolhos que-
lor de carbon: lhebaba las oubeilhas adreitos a la Lhagonica i talbe que
inda abistasse l flho de tiu Miguel de Cicuiro, rapa listo i de buonas
falas, leitor de las nobenas a Santo Antonho, ajudante de l abade nas
cuontas e dcimas. Mira Alfonso, era assi que eilha dezie, estoy siempre
con ganas de escuchar de ti el que est escrito en essos libros que a veces
me lees i quedaba ancantadica horas a flo de eimaginaon suolta pul
mundo i presa a la bo que la lhebaba a biajar nas palabras angulhidas
por tan guapo i negro mirar.
Un die apuis doutro, libro atrs de libro, mirar atrs de mirar, fome
540
atrs de ganas de quemer, dues almas pouco antresseiras no amprecpio
assi cumo quien se fai de fuorte, amperun las letras a salir aame-
las, los suonhos a quedar ms acerca, los dous a derretir-se, las cabras
juntas a las oubeilhas i at los perros dambos tagalhos xotban dalgun
lhobo que runsiasse ganado ou cabrada.
Aqueilha manhana stban las cabras a tumbar la baixa de la sier-
ra, quando chgan, muntados an cabalhos bien aparelhados, dous
carabineiros cun cara de poucas fiestas. Un deilhes saca l arcabu,
apunta adreitos al alto de la sierra nas cuostas de Afonso i cun bo
de truono ampunta-lo deilhi para Pertual, a el i a los perros, que las
cabras quedarien por cuonta de la falta que el tubo an passar la raia
de Castielha.
Cumo la orde benie de quien tenie la fuora a sou lhado, fazer-se
fuorte era fraco cunseilho acrecentando a esso la demora que tenerie a
fazer bolber las cabras ms codiciosas no bun pacer. Inda se quedou a
spreitar un cachico anquanto las cabras ban adreitos a Mobeiros i fui
nesse sfregante que biu Andrs a salir das touas a falar a los cabalhei-
ros lhadrones de ganados: anton se la guerra y habie acabado habie
muito tiempo, que razones haberie para que de la nuite a la manhana
nun se podisse passar la Sierra?
Baixou la Lhagonica i la Baglina i a cousa nun le salie de leideia:
Andrs cun las sues cabras! I que l dezirie a la famlia? staba perdido.
Anton las cabras Afonso? Ai que mos zgracieste rapa! andia-
brou-se la mai, cunfada de l lhobo por bias dalga falta de cuidado de
l pastor an busca de niales de quegulhada ou robialba. You siempre dixe
que la Catalina essa inda mos iba a poner ancatalinados, nun fura eilha
i ms tento teneries, agora quedar sien l nuosso sustento, arre concho,
flho, buona mos armeste.
Frun los carabineiros que me ampuntrun de trs la sierra i que-
drun cula cabrada, a mando de Andrs que you bien sei, arrespundiu
mirando l touon na barreira de la Sierra.
La nobidade spargiu-se cumo cerilha an munton de tascos i mal
habie ampeado a cumbersar cula mai y las campanas tocban a reba-
te: un lhugar anteiro no sagrado!
Tiu Miguel quedou brumeilho de rbia scumando i cupindo a
cada bruar amenaciando cula guelhada adreitos a la Raia. Nien na guer-
ra an tiempo de sous abs se dou tamanho roubo i oufnsias, agora an
tiempos de pa nunca tal se biu.
Anto o senhor Abade que achais que debemos fazer? pergun-
541
taba Juan Rebolo perdido por sentir loinge dalga fuora de l sou pai
que le podira baler.
Qual deilhes boziaba ms alto, que lhadrones esto, que a la traion
nun puode ser, que praga para un lhado, calagoua para outro, bai nisto
resolbiu-se mandar a Ramiro de la yeuga a Miranda para cuntar l nuo-
ba al alcaide de la cidade i a todos los lhugares por adonde passasse.
Corriu ms dun ms sien que naide atrabessase la sierra dun lhado
pa l outro, fusse pertus ou spanhol, de Infain ou de Abelhanoso i de la
cabrada de Tiu Miguel nada! Nun era ninga quemenncia! ran ciento
i setenta i cinco cabeas
Tentou anton Afonso chegar a la fala cun Catalina, talbe eilha le
soubisse dar amboras de sues cabras, nuobas frescas ambuoltas ca ri-
sica de quien quier festas no pelo.
Falaba-se que Andrs staba por trs dessa marosca toda: cumo nun
cunseguiu l namoro de la pastora morena nien aspuis de falar cul pai
deilha, Andrs amanhou modos de poner l alcaide de Alcanhias i l
quartel de los carabineiros al lhado de los antresses de l pai del, a de
las personas ms ricas i amportantes de los alredores.
Ende estaba la splicaon!
Mas los animales tenerien que benir a sou amo outra be, custasse
l que custasse, at que un die, Afonso, Ramiro, listo cumo las estreilhas,
i Manuol, un rapa antradote cun cara de simplrio que de simplrio
nada tenie, amperun a androminar l stratagema para quedar outra
be cun la cabrada que era sue por dreito i por justcia de Dius. Que-
drun los trs amugatados na toua i toda la manhana spreitrun la
cabrada para cubrir modo de la tornar a lhebar adreitos a Cicuiro, mas
nada, inda lhebarie un bun par de horas a armar la stcia para tener las
cabras outra be, afnal eilhas quedban a drumir nun rodeinho bien
loinge de l lhugar, anda que a soutordie alga cousa se armarie.
Habie na casa de la Abadia as fardas antigas de l tiempo de la
guerra quando Spanha tomou cuonta de Miranda, ms tarde retornada
Pertuesa aspuis de l tratado de pa an 18 de Febreiro de 1668 i al que
se cunta ran de Luis Enrquez y Guzman, Conde de Alba i flho de l
purmeiro Conde de Vila Flor. Roupas pimponas, prpias dun Bice Rei
de las ndias Spanholas ende por meios de l sclo XVII.
I se bien lo pensrun melhor lo fazrun: al outro die pula madruga-
da, cabalho aparelhado, sal Ramiro presumindo roupa de conde, mun-
tado adreitos a la Cndena, junto cun sou aio Manuol feito amportante
na mula de l Abade, el que mal habie andado de burro a camino de l
542
molinico aspuis de deixar l saquito de centeno para moler. Arrdian
por Bobineira, adonde ampea a clarear l die, at apanhar l camino que
bai de Alcanhias a amora, camino que l conde lhieba cun tino al
castielho de Alba.
Un pastor eiqui, un arador ms alantre, todo mundo fai la bnia al
tinto fdalgo que cumo tanta nobreza ralas bezes bai a saber de l pobo
i quando bai al melhor ye para l sacar algo ou para landrominar cun
alga cuonta de batoteiro de feira.
Ende a meia manhana manhana chega la hora de l zayuno, tiempo
de dar un pouco de canso a las bstias no tal balhe adonde la cabrada
roubada a Miguel Pires tenie por questume pacer i rober queiruolas.
Aquel die tamien staba. Los perrechacos mal abistrun roupas tan f-
dalgas amperun a lhadrar i a arremeter cume se fura l lhobo mas
Ramiro Conde que nun se acagaaba cun pouco, saca de la spada i
an menos de dues spadeiradas un perro quedou no stio i l outro nunca
ms naide l biu.
Buenos dias, s usted el pastor?
Sssssss s sssss Seor.
Me conoce usted? preguntou l conde.
Nnnnnnnn nooo sssss Seor, i tembraba cumo brime berde nas
manos dun algo.
Pues, est usted hablando con Diego Pacheco Tlles-Giron y Velas-
co, Conde de Alba y Seor de las tierras de Aliste, boziou.
mai que tiu tan malo, pensou l pastor, se calha inda me prende i
me lhieba para dalgun calabouo de sou castielho acorrentado sei alh
al quei.
He escuchado que estas cabras han sido robadas y por eso ya no
podemos llevar el ganado a que beba bien y coma hojas de frezno en los
pastos de Verano al otro lado de la Raya.
Pues, s que es verdad, pero nosotros dos solo estamos pastoreando
a mando del padre de seor Andrs.
Entonces, sn perder ms tiempo, llevad los animales a su amo y que
sea pronto! dixo Ramiro cun bo de mandon, y el que no lo haga se va a
quedar como el perrito este.
Inda las palabras nun habien sido ditas i y las cabras seguien a-
dreitos a la Cndena. Ms a hora i tornarien a ser pertuesas, mas pul
si pul n, mal ancubrrun no alto adreitos a la praineira de l carbalhal,
l conde i sou aio sguen antre las cabras i Mobeiros, nun baia dalga
cousa a dar al tuorto.
543
Mas mal la cabrada ambolcou adreitos a los Lhameirones, sabedora
de l termo i de la bo de l amo que aguardaba amugatado nos juncos
de l balhe abaixo l Carril Mourisco, l conde i l criado buolben-se a-
dreitos a Bobineira arrodiando termo de modo a nun sren ms bistos
por aqueilhas paraiges sujeitos que stban de ser presos por spionaige:
pesca feita, canha guardada!
De l alto de la Serrica, sintado na peinha de xeixo brumeilho, mi-
raba Afonso adreitos a Len an busca dun pelo negro i uolhos de azei-
tunas curadas, todas las manhanas que lie a cuonta a spera que ou-
bidos ancantados scuitssen sue bo i respundssen ensea-me a leer
para te decir lo que est escrito en essos libros nos seranos de nuites
fries i nas Primaberas de campaninas amarielhas alredror la Fuonte de
los Guenhotes. a manhana atrs doutra, libro ora abierto ora cerrado
no cerron de la merenda perdie-se l mirar nas sierras loinge rogando
agarimos cun oulor a letras al amor que un die habie de daprander a ler
todas las fuolhas que y Afonso habie folhado.
Cunta-se que apuis desse zaguisado nunca ms la cria passou l
lhombo de la sierra i, por bias desso, la feira que habie an Santo Amaro
mudou-se pa l cabeo de la Lhu adonde inda hoije ye lancruzelhada
de Alfonsos i Catrinas dambos lhados desse cerro, rincon de Pertual i
Castielha, barreira sagrada que ajudou a mantener la nuossa lhngua
resguardada i cun melhor suorte que l Leons de Alba i Aliste.
545
Amadeu Ferreira
PosiLcio
1
- A lngua mirandesa pertence famlia de lnguas asturo-leonesas
e, como elas, flha do latim. Constitui-se a partir de um dos ro-
mances que se desenvolvem dos escombros do imprio romano e vai
ganhando caractersticas prprias desde a sua integrao no reino de
Portugal, pois j nessa altura se falava como lngua principal da cor-
te e do reino de Leo. O contacto com o portugus e o castelhano
infuenciaram-na, mas as suas caractersticas de lngua astur-leonesa
mantiveram-se at aos nossos dias, atravessando sculos e sobrevi-
vendo ao permanente ataque que usa como arma o descrdito, a ver-
gonha, a humilhao, um feito que um autntico milagre cultural.
A sua forte estrutura como lngua, a situao de diglossia dos seus fa-
lantes, sobretudo a partir do sculo XV-XVI e, em especial, o facto de
se integrar num amplo espao de falantes com boas relaes sociais e
econmicas, ignorando as fronteiras polticas, eis as principais razes
que permitiram a sobrevivncia da lngua mirandesa. Hoje uma ln-
gua falada na ponta mais Nordeste de Portugal, no distrito de Bragan-
a, junto s Provncias de Zamora e Salamanca, numa rea de pouco
mais de 500 km2, e contando com uns 7 000 falantes, a considera-
das tambm algumas comunidades que residem nas maiores cidades
de Portugal e no estrangeiro. Desde 1999 uma lngua reconhecida
ofcialmente pelo Estado Portugus, atravs da lei n. 7/99, de 21 de
Janeiro, e ensinada nas escolas pblicas de Miranda do Douro desde
a pr-primria at ao 12. ano, sendo dados cursos por vrias institui-
es, em especial a Associaon de Lhngua Mirandesa, na regio de
Lisboa. Sendo uma lngua de tradio oral, apenas se lhe conhecem
escritos desde 1882, depois de descoberta e estudada por Jos Leite
de Vasconcelos, escrevendo-se hoje de acordo com a Conveno Or-
togrfca da Lngua Mirandesa, publicada em 1999. A forte presena
da lngua leonesa, at Idade Mdia, na maior parte do actual distrito
de Bragana responsvel por uma grande quantidade de leonesis-
mos no portugus falado nessa parte de Trs-os-Montes, o que ainda
546
hoje lhe d um ar de famlia prxima em relao ao mirands.
2
- Sempre existiu uma riqussima literatura mirandesa de tradiao
oral, nos mais diversos domnios da expresso popular: poesia, ro-
mance, conto, cantiga, orao, etc. Algumas das formas dessa literatura
so mesmo especfcas da terra de Miranda, como o caso dos lhaos,
poemas que acompanham a dana dos chamados pauliteiros. Uma par-
te importante desse patrimnio est ainda por recolher e, sobretudo,
por organizar e estudar. Muita dessa literatura em portugus e em
castelhano, mas um ncleo signifcativo em mirands. Pareceu-nos
importante dar aqui conta dessa literatura, pois em antologias da po-
esia do pas apenas uma composio foi at agora publicada, em Rosa
do Mundo. 2001 poemas para o futuro (2001). uma pequena amostra,
mas permitir fazer uma ideia mais clara dessa literatura oral de tradi-
o popular. So de realar as recolhas, publicaes e estudos feitos so-
bretudo por Jos Leite de Vasconcelos, Serrano Baptista, Antnio Maria
Mourinho, Domingos Raposo, Mrio Correia, Antnio Brbolo Alves,
Amadeu Ferreira, Duarte Martins e Mariana Gomes, entre outros.
3
- Nao consideramos aqui os textos medievais escritos em astur-
-leons e datados da terra de Miranda, pois so textos particulares
no literrios, ainda que apresentem uma linguagem muito prxima
da actual. A literatura escrita em lngua mirandesa inicia-se em 1884,
com a publicao do poemrio de Jos Leite de Vasconcelos, Flores Mi-
randesas. A este autor se devem tambm algumas tradues de Lus de
Cames. Ainda no sculo XIX, assistimos publicao de poemas ori-
ginais por Francisco Meirinhos, de tradues de Cames e de Antero
de Quental por Manuol Sardina / Manuel Sardinha, de Lus de Cames
e de Os Quatros Evangelhos por Bernardo Fernandes Monteiro, autor
que tambm publica a traduo de contos e dilogos vrios. Deve-se a
Francisco Garrido Brando uma pea de teatro em mirands, Sturiano
i Marcolfa, publicada por Jos Leite de Vasconcelos, e uma verso de
vrios lhaos em mirands, ainda inditos.
J no sculo XX, Antnio Maria Mourinho publica vrios poemas
em mirands, depois reunidos no volume Nuossa Alma i Nuossa Tier-
ra (1961), a que se veio juntar mais tarde o poema Scoba Frolida an
Agosto (1979) e outros poemas dispersos. A um autor no mirands,
Alfredo Corts, se deve uma importante pea de teatro em mirands,
As Saias (1938), que chegou a ser representada no Teatro Nacional
547
D. Maria II. Tambm Manuel Preto escreve poemas em mirands,
reunidos postumamente no volume Bersos Mirandeses (1993). Carac-
teriza este primeiro perodo da literatura mirandesa a preocupao
de estabelecer um corpus que fxasse um patrimnio lingustico ame-
aado, como expressamente referido pelos principais autores, em
particular por Jos Leite de Vasconcelos e Antnio Maria Mourinho.
Predominam os tradutores e, em matria de obras originais, a poesia,
em boa parte de escasso valor literrio. Um dado a ter em conta que
esta literatura nunca esteve ao alcance dos mirandeses, pelo que no
teve infuncia efectiva na lngua, nos falantes e, em geral, na cultura
mirandesa.
Desse perodo aqui deixamos uma amostra do que nos pareceu
mais representativo. Desde logo o poema mais conhecido de Jos Leite
de Vasconcelos, publicado em Flores Mirandesas (1884), mas tambm
as cartas escritas a esse investigador por Manuel Sardinha e por Bernar-
do Fernandes Monteiro, que estiveram inditas at agora, bem como
excertos de um poema de Francisco Meirinhos. Um segundo grupo de
textos uma amostra de poetas populares cujas produes orais fo-
ram por outros reduzidas a escrito. Esto nesse caso Francisco Garrido
Brando, no teatro, Antnio Lus Fernandes e Domingos Augusto Fer-
reira na poesia, escolhidos entre muitos outros que aqui no possvel
referir ou antologiar. Por fm, deixamos ainda poemas dos trs autores
mais signifcativos deste perodo, e que j escreveram na segunda me-
tade do sculo XX, Antnio Maria Mourinho, Manuel Preto e Moiss
Pires, todos padres, este ltimo ainda indito. Realce-se que neste pe-
rodo apenas contamos com originais de poesia, no sendo do nosso
conhecimento qualquer texto de fco e em prosa.
4
- Um segundo perodo da literatura mirandesa apenas se inicia
no comeo do sculo XXI, em consequncia da conjugao de v-
rios factores: o incio do estudo do mirands nas escolas; o interesse
da autarquia pela lngua mirandesa; o desenvolvimento dos estudos
acadmicos que culminaram na aprovao da Conveno Ortogrfca
da Lngua Mirandesa; a aprovao da lei n. 7/99 de 21 de Janeiro que
ofcializou o mirands como lngua de mbito regional. O pontap de
sada para esta nova etapa e que podemos considerar como o incio
da literatura mirandesa moderna a publicao de uma coleco de
livros em mirands, dirigida por Amadeu Ferreira, pela que era uma
das principais editoras do pas na altura, a Campo das Letras. A se pu-
548
blicaram, logo em 2000, Cebadeiros, de Fracisco Niebro, e Cuontas de la
Tierra de las Faias, de Antnio Brbolo Alves, e, em 2001, Las Cuontas
de Tiu Juquin de Fracisco Niebro. Dos dois primeiros se deixam nesta
antologia exemplos de composies que iniciaram a renovao da lite-
ratura mirandesa no domnio da poesia e do conto.
De ento para c o nmero de autores a escrever e a publicar em
mirands multiplicou-se. Primeiro em jornais, em particular o Jornal
Nordeste, que, desde 2003, passa a contar com uma folha semanal em
mirands. Tambm a revista da UNEARTA Unio dos Escritores e
Artistas de Trs-os-Montes e vrias publicaes peridicas de Portu-
gal e Espanha passam a publicar regularmente poemas em mirands.
Todo este processo culmina com um extraordinrio desenvolvimento
da escrita em blogues e stios da Internet, onde o mirands tem vindo
a lanar razes e a expandir-se, como pode ver-se pela lista de ligaes
publicadas no blogue http://frolesmirandesas.blogspot.com
por esta altura que comeam a ser publicadas tradues de gran-
des obras para mirands, que tornam esta lngua conhecida de todos os
portugueses e muito contribuem para aumentar o seu prestgio e afastar
o tradicional sentimento de vergonha que foi incutido aos seus falantes
ao longo de sculos. Dessas tradues se destacam as feitas por Ama-
deu Ferreira, ora com nome prprio ora com os pseudnimos Fracisco
Niebro e Marcus Miranda, de Ls Quatro Eibangeilhos, Asterix l Gouls,
L Galaton (este em co-autoria com Jos Pedro Ferreira), Ls Lusadas,
Catulo, Horcio Flaco e Virglio, bem como muitas dezenas de poetas
de todo o mundo, neste caso atravs do blogue http://lhengua.blogspot.
com. Por fm, deve realar-se L Princepico, traduo de Le Petit Prince
de Antoine de Saint-Exupry, feita por Ana Afonso.
A pouco e pouco, a literatura mirandesa tem vindo a alargar-se
a todos os gneros literrios, embora ainda predominem a poesia e o
conto. Porm, j muito frequente a crnica, a reportagem, o teatro e
at comeam a despontar a novela e o romance. Hoje h colees em
lngua mirandesa em editoras comerciais como a Editora ncora e a
Editora Zfro, que a cada ano tm vindo a alargar o nmero de autores
e de obras publicados, e tambm na editora Apenas Livros. Entre os au-
tores deste perodo cabe referir, na poesia, Adelaide Monteiro, Alcides
Meirinhos, Amadeu Ferreira (e os seus pseudnimos Fracisco Niebro i
Fonso Roixo), Clio Pires, Conceio Gonalves Lopes, Domingos Ra-
poso, Emlio Martins, Jos Antnio Esteves, Jos Francisco Fernandes,
Marcolino Fernandes e Rosa Martins. J na prosa sobressaem os no-
549
mes de Adelaide Monteiro, Alcides Meirinhos, Alcina Pires, Alfredo
Cameiro, Amadeu Ferreira (e os seus pseudnimos Fracisco Niebro
i Marcus Miranda), Ana Maria Fernandes, Antnio Brbolo Alves,
Antnio Cangueiro, Bina Cangueiro, Carlos Ferreira, Cristvo Pires,
Duarte Martins, Faustino Anto, Jos Almendra e Vlter Deusdado. A
estes autores devem acrescentar-se vrios escritores jovens que se tm
revelado nos jornais escolares L Cartolica e L Pouliteiro e na revista La
Gameta. Muitas outras pessoas tm vindo a escrever mirands com re-
gularidade, mas j no no domnio literrio ou apenas de modo muito
espordico, razo por que no so aqui referidas.
Nem todos os autores podem ser aqui antologiados pois vrias ra-
zes, at de espao, nos obrigam a conter-nos dentro de limites estreitos.
Tal no signifca menos merecimento dos omitidos, pois estamos certos
de que dentro de poucos anos j ser muito diferente o panorama da
literatura mirandesa, atento o ritmo a que ela se renova e se alarga. Na
poesia escolhemos poemas de Adelaide Monteiro, Domingos Raposo e
Fracisco Niebro. Na prosa deixamos textos de Alcides Meirinhos, Alfre-
do Cameiro, Antnio Brbolo Alves, Bina Cangueiro, Carlos Ferreira,
Domingos Raposo, Duarte Martins e Faustino Anto, todos eles no do-
mnio do conto, um captulo do romance de Fracisco Niebro La Bouba
de la Tenerie e uma crnica de Amadeu Ferreira.
5
- A capacidade de gerar literatura em varios nveis e em diversos
gneros tem sido seguramente um dos modos de afrmao da ln-
gua mirandesa. Apesar de todos os avanos j conseguidos, a literatura
mirandesa sobretudo uma literatura do sculo XXI, pois nos poucos
anos deste sculo se escreveu mais do que em toda a histria da lngua.
Embora ainda muito presa ao seu prprio passado, de cunho memoria-
lista, e muito agarrada ao tema da prpria lngua, a literatura mirandesa
cada vez mais se aventura pelos caminhos da modernidade, nenhum
tema ou forma literria lhe sendo alheios. Os meios electrnicos, em
particular os blogues na Internet, so hoje a principal forma de divul-
gao da literatura mirandesa, pois a publicam com facilidade dezenas
de autores. A modernidade, que alguns anteviam como um problema
para uma lngua minoritria como o mirands, acabou por tornar-se
numa oportunidade nica. certo que a literatura mirandesa ainda
reduzida e de qualidade ainda muito irregular, mas chegou a um ponto
a que h bem pouco tempo ningum imaginava que pudesse chegar,
tendo ainda um longo e importante caminho sua frente para trilhar.
Fontes dos Textos
553
Pnisnois
Joo de Lemos, Cancioneiro. I. Flores e Amores, Lisboa, 1958; Cancio-
neiro. III. Impresses e Recordaes, Lisboa, 1965.
lvaro do Carvalhal, 6 Contos Frenticos, Lisboa, Editora Arcdia, 1978.
Manuel Duarte dAlmeida, Terra e Azul, s. l., 1933.
Guerra Junqueiro, A Musa em Frias, Lisboa, 1879; A Velhice do Padre
Eterno, Lisboa, 1885; Os Simples, Porto, 1892.
Trindade Coelho, Os Meus Amores, Lisboa, 1891.
Augusto Moreno, Poesias. Ed. de Ernesto Rodrigues. Bragana / Freixo
de Espada Cinta, Cmara Municipal, 2002.
Campos Monteiro, Moeda Corrente, 2 ed., Porto, Livraria Civilisao
Editora, 1927.
Aires Torres, Obra Potica, Porto, Edies Caixotim, 2007.
Joo de Arajo Correia, Terra Ingrata, Lisboa, Portuglia Editora, 1946.
Carlos Cochofel, Lrios, Porto, 1918; Auto do Mez de Dezembro Seguido
dOutros Poemas, Porto, 1919.
Domingos Monteiro, Contos do Dia e da Noite, 2. ed., Lisboa, Socieda-
de de Expanso Cultural, 1952.
Paulo Quintela, Poemas para Dar, Coimbra, Ed. do A., 1967. [Transcrito em
Amigos de Bragana (Bragana), 7. srie, 11-12, Dezembro de 1985.]
Miguel Torga, Contos, Lisboa, Crculo de Leitores, 2002.
Edgar Carneiro, Poemas Trasmontanos, Lisboa, &tc, 1978; Depois de
Amanh, Porto, Campo das Letras, 2003.
Armando Martins Janeira, Nova Renascena (Porto), 23-24, 1986.
Antnio Jos Maldonado, Limite Cultivado, Lisboa, Ulmeiro, 1984.
Amadeu Ferreira, Da Aldeia e da Vida. Contos, Freixo de Espada Cin-
ta, Cmara Municipal, 2001.
Bento da Cruz, Contos de Gostofrio e Lamalonga, Lisboa, Editorial No-
tcias, 1993.
A. Passos Coelho, Histrias Selvagens, 2. ed., Vila Real, Ed. do A., 2002.
Antnio Borges Coelho, Mar Oceano, Lisboa, Editorial Caminho, 1981.
Joo de S, Um Caminho entre as Oliveiras. Contos, Vila Flor, Cmara
Municipal, 1997.
Eduarda Chiote, O Meu Lugar Mesa. Vila Nova de Famalico, Quasi
Edies, 2006-
Antnio Cabral, in Carlos Loures, Antologia da Poesia Contempornea
de Trs-os-Montes e Alto Douro, Vila Real, 1968.
Nuno Nozelos, Gente da Minha Terra, 2. ed., Lisboa, Livraria Portugal, 1975.
554
Fernando Chiotte, Cova de Lobo, Lisboa, Editora Replicao, 2001.
[Com supresses.]
Barroso da Fonte, Terra Violada, s. l., Edio do A., 1978; Tempo Infe-
cundo, Guimares, ed, do A., 1982.
Joaquim de Barros Ferreira, Terra Adagio Cantabile, Vila Real, Cmara
Municipal.
A.M. Pires Cabral, Arado, Lisboa, Edies Cotovia, 2009.
Modesto Navarro, Histria do Soldado Que no Foi Condecorado. 2. ed.
Cacm, Edies R, 1981.
Ferno de Magalhes Gonalves, Modo de Vida, Braga, Ed. do A., 1988.
Maria Herclia Agarez, Boletim Cultural da Escola Secundria Camilo
Castelo Branco (Vila Real), n. 9, Dezembro de 2001.
Odete Ferreira, Rente aos Pssaros, Freixo de Espada Cinta, Cmara
Municipal.
Rogrio Rodrigues, (Re)cantos dAmar Morto, Lisboa, ncora Editora,
2011.
Carlos Pires, Inversos, Bragana, 1973; inditos.
Marcolino Cepeda, Tempo de Silncio, Bragana, Junta de Freguesia da
S, 2003.
Alexandre Parafta, Histria da Terra [em parceria], col. Tellus, Vila
Real, Cmara Municipal, 1999.
Jos Mrio Leite, Pedra Flor, s. l., Marketing e Formao, 1996.
Manuel Cardoso, Quartzo, Feldspato e Mica. Vidas de Um Veterinrio,
Coimbra, Quarteto Editora, 2000.
Antnio S Gu, Contos dos Montes Ermos, Rio Tinto, Artescrita Edi-
tora, 2007.
Fernando de Castro Branco, A Carvo. Poesia Reunida, Maia, Cosmo-
rama Edies, 2009.
LioUnoim i Mimvin
Francisco Manuel Alves, Abade de Baal, Memrias Arqueolgico-His-
tricas do Distrito de Bragana, 3. ed., vol. X, Bragana, Cmara
Municipal / Instituto Portugus de Museus Museu do Abade de
Baal, 2000.
Daniel Jos Rodrigues, O Riodonorense. Lendas e Folcore, Bragana,
Junta Distrital, 1973.
555
Sousa Costa, O Corgo Vidas e Obras Dum Rio, Vila Real, Comisso
Regional de Turismo da Serra do Maro, 1961.
Monsenhor Jos de Castro, Boletim do Grupo Amigos de Bragana
(Bragana), 2. srie, 14-15-16, Maro de 1965.
Jos Santa Rita Xisto, Bragana, Coimbra em Miniatura, 4. ed., Bragan-
a, 1977.
Adriano Moreira, Tellus. Revista de Cultura Trasmontana e Duriense
(Vila Real), 19, Julho de 1990.
Lusa Dacosta, Houve Um Tempo, Longe. Vila Real de Trs-os-Montes
na Obra de Lusa Dacosta. Introduo, selecco e notas de Jos
Antnio Gomes. Porto, Edies Asa, 2005.
Belarmino Afonso, Amigos de Bragana (Bragana), 7. srie, 5, Feve-
reiro de 1985.
Hirondino Fernandes, Tellus. Revista de Cultura Trasmontana e Du-
riense (Vila Real), 25, Junho de 1996.
Afonso Praa, Um Momento de Ternura e Nada Mais, Lisboa, Editorial
Notcias, 1995.
A. Loureno Fontes, Tellus. Revista de Cultura Trasmontana e Duriense
(Vila Real), 27, Outubro de 1997.
Eduardo Guerra Carneiro, O Revlver do Reprter, Lisboa, Teorema,
1994; Outras Fitas, Lisboa, Teorema, 1999.
Telmo Verdelho, [prefcio], Hirondino da Paixo Fernandes, Bibliogra-
fa do Distrito de Bragana. Ministrio do Reino, srie de Docu-
mentos, Bragana, IPB / CMB / Arquivo Distrital, 1993.
Augusto Jos Monteiro, in Virglio Gomes, coord., Contos de Pousar,
Lisboa, Pousadas de Portugal / Enatur, 2001. [Adaptado, com su-
presso da parte fnal.]
Evelina Verdelho, Linguagem Regional e Linguagem Popular no Roman-
ce Regionalista Portugus, Lisboa, INIC / Centro de Lingustica da
Universidade de Lisboa, 1982.
Elsio Amaral Neves, Passadeiras de Flores em Vila Real, n9 da IV Srie
dos Cadernos Culturais, Vila Real, Grmio Literrio Vila-Realen-
se / Cmara Municipal de Vila Real, 2011.
Antnio A. Pinelo Tiza, Actas do Congresso A Festa Popular em Trs-os-
-Montes, Bragana, 1995.
Virglio Nogueiro Gomes, Tellus. Revista de Cultura Trasmontana e Du-
riense (Vila Real), 53, Outubro de 2010. [Revisto pelo A.]
Ernesto Rodrigues. Indito.
Miguel Torga, Ensaios e Discursos, Lisboa, Crculo de Leitores, 2002.
Fuontes de ls Testos
559
I. Lui1ivn1Uvn OUvni ui Tvnuio OUvni PovUinv
Ls testos de lhiteratura oural de tradion popular frun todos sa-
cados de Antnio Maria Mourinho Cancioneiro tradicional e danas
populares mirandesas, 1 vol., 1984; Terra de Miranda. Coisas e Factos
da nossa vida e da nossa alma popular, 1991.
II. 1. Pivouo ui in Lui1ivn1Uvn Mivnuisn
Jos Leite de Vasconcelos, Flores Mirandesas, 1884.
Manuol Sardina (Eindito, stando l oureginal ne l Museu de Arqueolo-
gia de Lisboa).
Bernardo Fernandes Monteiro (Eindito, stando l oureginal ne l Museu
de Arqueologia de Lisboa).
Francisco Garrido Brando, fala de Marcolfa ne l quelquio Sturiano
i Marcolfa, publicado por Jos Leite de Vasconcelos, Estudos de
Philologia Mirandesa, 1900-1901.
Francisco Meirinhos (Eindito, stando l oureginal ne l Museu de Ar-
queologia de Lisboa).
Antnio Lus Fernandes, jornal Planalto Mirands, 1982.
Domingos Augusto Ferreira, in Antnio Brbolo Alves (cord.) Lhietra-
tura Oral Mirandesa, Granito Editores e livreiros, 1999.
Antnio Maria Mourinho, Nuossa Alma i Nuossa Tierra, Imprensa na-
cional, 1961.
Manuel Preto, Bersos Mirandeses, 1993.
Moiss Pires, (Indito, de 1995, testo cedido por Domingos Raposo)
III. i. Pivouo ui in Lui1ivn1Uvn Mivnuisn
Domingos Raposo, Texto de Apresentao de l Projecto Lei de reconhe-
cimento dos direitos lingusticos da Comunidade Mirandesa, 1998;
revista Mealibra, 2000; l poema sprana ye eindito i fui-mos
ambiado pul outor.
Amadeu Ferreira / Fracisco Niebro, Cebadeiros, Campo das Letras,
2000; Cula Torna Ampuosta Quienquiera Ara, Edies Tema,
560
2004; Pul Alrobs de ls Calhos, Edies Fluviais, 2006; jornal P-
blico, 16/10/2005; La Bouba de la Tenerie, ncora Editora, 2011.
Antnio Brbolo Alves, Cuntas de la Tierra de las Faias, Campo das
Letras, 2000.
Duarte Martins, Revista da Unearta, 2003.
Carlos Ferreira, Revista da Unearta, 2003.
Alfredo Cameiro, Tortulhas. Cuontas deste i de l Outro Mundo, Zfro,
2009.
Faustino Anto, Nuobas Fbulas Mirandesas i Cuontas Sacadas de la
Bida, Zfro, 2009.
Adelaide Monteiro, Antre Monas i Sbolcios, Zfro, 2010.
Bina Cangueiro, La Paixarina Azul i Outras Cuontas, Zfro, 2010.
Alcides Meirinhos (Eindito, ambiado pul outor)
561
Iuici
Notas introdutrias ............................................................................... 7
Aun:nNo Monv:nn ............................................................................. 1
Prefcio ................................................................................................... 15
EnNvs1o Roun:ocvs .......................................................................... 1
Introduo .............................................................................................. 19
Lngua Portuguesa................................................................................. 41
Paisagens ................................................................................................ 43
JoXo uv Ivmos .................................................................................... (
As Quatro Cordas da Lira .................................................................... 45
A Lua de Londres .................................................................................. 47
A Pastorinha .......................................................................................... 50
No Te Entendo, Corao .................................................................... 52
A:vnno uo Cnnvn:nn: .....................................................................
Honra Antiga ......................................................................................... 53
I ................................................................................................................ 53
II .............................................................................................................. 61
III ............................................................................................................. 69
MnNcv: Dcnn1v uA:mv:un ............................................................ ,
Aromatografa ........................................................................................ 73
Esfnge ..................................................................................................... 74
Gcvnnn JcNqcv:no ............................................................................ ,
A Fome no Cear ................................................................................... 75
Aos Simples ............................................................................................ 77
As Ermidas ............................................................................................. 78
Eiras ao Luar .......................................................................................... 82
Regresso ao Lar ...................................................................................... 84
Tn:Nunuv Cov:no ............................................................................. 8
Idlio Rstico .......................................................................................... 85
Acocs1o MonvNo ..............................................................................
Saudosa e Esquecida! ............................................................................ 95
Lamentvel Cegueira! ........................................................................... 96
Ingrata ..................................................................................................... 97
Versos ...................................................................................................... 98
Cnmvos MoN1v:no ...........................................................................
Quintas e Domingos ............................................................................. 99
A:nvs Tonnvs ...................................................................................... 1o
Mais Alto ................................................................................................ 103
Crepuscular ............................................................................................ 106
562
Sol ............................................................................................................ 108
JoXo uv Annc)o Connv:n ................................................................. 1o
As Desiluses do Brasileiro Raimundo .............................................. 109
Cnn:os Cocnovv: ............................................................................. 11,
Dom:Noos MoN1v:no ........................................................................ 11
O Regresso.............................................................................................. 119
Pnc:o Qc:N1v:n ................................................................................ 1i,
Contribuio Para um Futuro Retrato ............................................... 127
M:ocv: Tonon .................................................................................... 1i
A Maria Liona ...................................................................................... 129
Euonn CnnNv:no ............................................................................... 1
Elegia Trasmontana ............................................................................... 135
As Giestas ............................................................................................... 136
Os Rios .................................................................................................... 137
Matana .................................................................................................. 138
Provrbio ................................................................................................ 139
Condio ................................................................................................ 140
Vindima .................................................................................................. 141
A Pedra ................................................................................................... 142
Azeitona .................................................................................................. 143
AnmnNuo Mnn1:Ns JnNv:nn ............................................................ 1(
Mistrio do Meu Povo .......................................................................... 145
AN1N:o Josv Mn:uoNnuo .............................................................. 1(,
Amnuvc Fvnnv:nn ............................................................................. 1(
Mrcia: O Co Preto .......................................................................... 149
BvN1o un Cncz ................................................................................... 1
O Sero e os Lobos ................................................................................ 153
A. Pnssos Cov:no .............................................................................. 1o
Brasil ....................................................................................................... 163
AN1N:o Bonovs Cov:no ................................................................ 1o,
Montanha ............................................................................................... 167
Varanda ................................................................................................... 169
1 ............................................................................................................... 169
2 ............................................................................................................... 169
3 ............................................................................................................... 170
Cerdeira .................................................................................................. 171
Ao Fundo a Serra de Santa Comba ..................................................... 172
Regresso .................................................................................................. 173
JoXo uv SK ........................................................................................... 1,
A Lenda da Fraga Amarela................................................................... 175
563
Eucnnun Cn:o1v ............................................................................... 1,
Pedras ...................................................................................................... 179
Trevas ...................................................................................................... 181
O Mundo ................................................................................................ 182
AN1N:o Cnnnn: ............................................................................... 18
A Quinta do Senhor Smith .................................................................. 183
Vista Parcial Duma Aldeia Duriense .................................................. 185
Pinho, 8, 20 ........................................................................................... 186
Carta a Joo Cabral ............................................................................... 187
A Rgua .................................................................................................. 189
NcNo Nozv:os ................................................................................... 11
Amores Desafortunados ....................................................................... 191
FvnNnNuo Cn:o11v ........................................................................... 1,
Cova de Lobo ......................................................................................... 197
Bnnnoso un FoN1v ............................................................................ io,
Em Cada Pedra ...................................................................................... 207
Na Praa Pblica ................................................................................... 208
Terra Violada ......................................................................................... 209
Quadras Soltas ....................................................................................... 210
Jonqc:m uv Bnnnos Fvnnv:nn ......................................................... i11
Um Cavalo ao Amanhecer ................................................................... 211
A Lareira ................................................................................................. 212
No Aafate de Roms a Luz Pra ......................................................... 213
A.M. P:nvs Cnnnn: ............................................................................ i1
Arado ...................................................................................................... 215
I ................................................................................................................ 215
II .............................................................................................................. 215
III ............................................................................................................. 216
Terra Mater ............................................................................................. 217
Algures a Nordeste Parte Dois ............................................................. 218
I ................................................................................................................ 218
II .............................................................................................................. 218
III ............................................................................................................. 219
Mouvs1o Nnvnnno ............................................................................ ii1
Homem dAlguma ................................................................................. 221
FvnNXo uv Mnon:nXvs GoNn:vvs ............................................... ii
O Modo de Vida .................................................................................... 229
Mnn:n HvncI::n Aonnvz .................................................................. i
O Padre da Pena .................................................................................... 235
Ouv1v Fvnnv:nn ................................................................................. i(
Secura da Vila ........................................................................................ 243
564
Roovn:o Roun:ocvs .......................................................................... i(,
Carta Neta ........................................................................................... 247
Stabat Mater ....................................................................................... 252
Quando o Natal Chegar... ..................................................................... 253
Cnn:os P:nvs ...................................................................................... i
Amor ....................................................................................................... 256
Dezembro ............................................................................................... 257
Mnnco::No Cvvvun .......................................................................... i
Poemas ................................................................................................... 259
Xii ............................................................................................................ 259
A:vxnNunv Pnnnv:1n ........................................................................ io1
O Pote de Ouro ...................................................................................... 261
Josv MKn:o Iv:1v ............................................................................... io
Terra Prometida ..................................................................................... 269
Razes ...................................................................................................... 270
Nordeste.................................................................................................. 271
MnNcv: Cnnuoso .............................................................................. i,
Um Enigma ............................................................................................ 273
AN1N:o SK Gcv ................................................................................. i,
A Feira..................................................................................................... 279
FvnNnNuo uv Cns1no BnnNco ........................................................ i8,
Casa de Campo ...................................................................................... 287
I ................................................................................................................ 287
II .............................................................................................................. 287
Buclica .................................................................................................. 288
Partilha.................................................................................................... 289
I ................................................................................................................ 289
Miradouro da Freixiosa ........................................................................ 290
Planalto Mirands ................................................................................. 291
Linguagem e Memria........................................................................... 293
FnnNc:sco MnNcv: A:vvs,
Annuv uv Bnn: ................................................................................. i
Cancioneiro Popular Braganano ....................................................... 295
Conde da Alemanha ............................................................................. 298
O Cura .................................................................................................... 299
DnN:v: Josv Roun:ocvs .................................................................... o1
O Riodonorense..................................................................................... 301
Socsn Cos1n ....................................................................................... o
O Corgo .................................................................................................. 305
565
MoNsvNnon Josv uv Cns1no ........................................................... o,
A Morte do Abade de Baal ................................................................. 307
Josv SnN1n R:1n X:s1o ...................................................................... o
Bragana Luz da Histria e da Fantasia ........................................... 309
Aun:nNo Monv:nn ............................................................................. 1
A Queda de Um Anjo e a Classe Poltica ............................................ 313
IcIsn Dncos1n ................................................................................... i1
Os Lugares e o Tempo ........................................................................... 321
Bv:nnm:No AvoNso ........................................................................... i,
As guas na Superstio Popular ........................................................ 327
H:noNu:No FvnNnNuvs .....................................................................
Parmio, Tu Eras Dantes ...................................................................... 335
AvoNso Pnnn .................................................................................... (
Escola de Velhos .................................................................................... 343
A. IocnvNo FoN1vs ......................................................................... (,
Hino ao Boi do Povo ............................................................................. 347
Eucnnuo Gcvnnn CnnNv:no ...........................................................
rvore ..................................................................................................... 353
Natal ........................................................................................................ 355
A Poesia da Terra ................................................................................... 356
Tv:mo Vvnuv:no ...............................................................................
Hirondino Fernandes, ......................................................................... 359
Bibliografa do Distrito de Bragana................................................... 359
Acocs1o Josv MoN1v:no .................................................................. o
Contos Baldios ....................................................................................... 365
Evv::Nn Vvnuv:no ............................................................................ ,
Linguagem Regional e Linguagem Popular ....................................... 379
no Romance Regionalista Portugus .................................................. 379
E:Is:o Amnnn: Nvvvs ....................................................................... 8
Passadeiras de Flores em Vila Real ..................................................... 385
AN1N:o A. P:Nv:o T:zn ..................................................................
O Mascarado Suas Funes nas Festas do Inverno ....................... 393
V:noI::o Noocv:no Gomvs .............................................................. (o1
Sobre Transmontana ...................................................................... 401
EnNvs1o Roun:ocvs .......................................................................... (1
Torga e o Brasil ...................................................................................... 415
M:ocv: Tonon .................................................................................... (i
Trs-os-Montes no Brasil ..................................................................... 425
566
Lngua Mirandesa.................................................................................. 435
I. In:1vnn1cnn uv Tnnu:oN Ocnn: Povc:nn ............................ (,
Cardai Cardicas Cardai ........................................................................ 438
R-R (Cantiga de Arrolhar) ............................................................... 439
La Lhoba Parda ...................................................................................... 441
Para Rundar de Nuite ........................................................................... 442
La Yerba (Lhao) ................................................................................... 443
L Saio (Lhao) ........................................................................................ 444
Mirandun (Lhao) ................................................................................. 445
Ai de Mi .................................................................................................. 447
La Casa de l Cura ................................................................................... 448
Coquelhada Marralheira ...................................................................... 449
Dilogo de Pastores Namorados ......................................................... 450
Mira-me Miguel .................................................................................... 451
L Burro i Nuosso Senhor ...................................................................... 452
La Burra i l Diabro ................................................................................ 453
L Diabro i la Bbeda ............................................................................. 454
II. 1. PvnIouo uv In:1vnn1cnn M:nnNuvsn (188(-1) .......... (
Josv Iv:1v uv VnscoNcv:os ............................................................. (,
La Lhngua Mirandesa ......................................................................... 457
MnNco: Snnu:Nn .............................................................................. (
BvnNnnuo FvnNnNuvs MoN1v:no ................................................... (o1
FnnNc:sco Gnnn:uo BnnNuXo ........................................................ (o
Sturiano i Marcolfa................................................................................ 465
FnnNc:sco Mv:n:Nnos ...................................................................... (o,
Miranda Antiga i Moderna .................................................................. 467
AN1oNno IcIs FvnNnNuvs ............................................................... (,1
Ls Filadeiros ........................................................................................... 471
Dom:Noos Acocs1o Fvnnv:nn ........................................................ (,
La Lhngua Mirandesa ......................................................................... 473
AN1N:o Mnn:n Mocn:Nno ............................................................. (,
Ourtonho ................................................................................................ 475
Miu Suonho de Serbir ........................................................................... 476
MnNcv: Pnv1o ................................................................................... (,
Eilhi Naci You ........................................................................................ 479
Mo:svs P:nvs....................................................................................... (8
Fala Mirandesa ...................................................................................... 483
567
III. i. PvnIouo uv In:1vnn1cnn M:nnNuvsn (1 io11) ...... (8,
Dom:Noos Rnvoso ............................................................................ (8
La Lhngua Mirandesa ......................................................................... 489
Sprana ................................................................................................... 490
Binti Cinco dAbril ............................................................................... 491
Amnuvc Fvnnv:nn / Fnnc:sco N:vnno ........................................... (
Dues Lhnguas ...................................................................................... 493
Dous Andamientos Cun Coda ............................................................ 495
Poemas Bgamos .................................................................................... 497
Uobos Que Nun Quedrun Guiros (Crnica) .................................. 499
La Bouba de la Tenerie (Captalo de remanse) .................................. 501
AN1N:o BKnno:o A:vvs ................................................................. o
Gabilan .................................................................................................... 509
Cnn:os Fvnnv:nn ............................................................................... 1
La Fin de Dous Mundos ....................................................................... 513
Dcnn1v Mnn1:Ns ............................................................................... 1,
a Frida de Muorte ............................................................................... 517
A:vnvuo Cnmv:nXo .......................................................................... i1
Renda de Pardo ...................................................................................... 521
L Stalhico ................................................................................................ 524
Fncs1:No AN1Xo ................................................................................. i,
L Pardal i l Mielro .................................................................................. 527
L Ranico Que Querie Ser Bolador ...................................................... 529
Auv:n:uv MoN1v:no ......................................................................... 1
Percura-me Amigo ................................................................................ 531
Adonde Sts Miu Brcio? ..................................................................... 532
B:Nn CnNocv:no ................................................................................
La Paixarina Azul .................................................................................. 533
A:c:uvs Mv:n:Nnos ...........................................................................
La Cabrada ............................................................................................. 539
Amnuvc Fvnnv:nn ............................................................................. (
Posfcio ................................................................................................... 545
Fontes dos Textos ................................................................................... 551
Paisagens ................................................................................................. 553
Linguagem e Memria .......................................................................... 554
Fuontes de ls Testos ............................................................................... 557
I. Lhiteratura Oural de Tradion Oural Popular ............................... 559
II. 1. Perodo de la Lhiteratura Mirandesa ....................................... 559
III. 2. Perodo de la Lhiteratura Mirandesa ...................................... 559
301
Daniel Jos Rodrigues
(1877-1952)
O R
Debaxo dua nugueira encontrorun dous rapaces una nuece.
I mia, dixo Inacio, porque a bi ieu primeiro. No, y mia, dixo Ber-
nardo, porque fui al primeiro ca alebantei. Ambos entrorun a raiar.
Iou quiero decedir sto, dixo al rapace de mas id, que passou por
aili naquella accasion.
Meteu-se nu meio dos dous rapaces, abriu a nuece e dixo: una casca
toca-le ao primeiro ca biu: a outra casca ai primeiro ca alebantou; you
guardo al carozo, por a sentencia.
Esto i el fn, dixo elle, rindo, de todas as rinhas.
Verso
Debaixo duma nogueira encontraram dois rapazes uma noz.
minha, disse Incio, porque fui o primeiro que a vi. No, minha,
disse Bernardo, porque fui o primeiro que a levantei. Ambos entraram
numa grande disputa.
Quero dicidir isto, disse o rapaz de mais idade que passou por ali
naquela ocasio.
Meteu-se no meio dos dois rapazes, abriu a noz e disse: uma casca
pertence ao primeiro que a viu; a outra casca ao primeiro que a apa-
nhou; e eu guardo a amndoa, pela sentena.
Este o fm, disse ele, rindo, de todas as questes.
*
Un cuneio dixo pa sua mi: mi, deixa-me dir pal lameiro a saltar
e comer hierba macia.
Bien, dixo a mi, mas se vs os passos dalgun home, u ladrar
algun perro, bien lougo pr chi. Digo ai cuneio, estai descansada,
302
mi, e saltou daili a fuchir cun alegria. Dou moitos saltos asta
que oiiu una voce, que le dixo: Querido cuneio, cumo sts contente!
Bien a brincar cumigo. Al cuneio lebantou as oureias, e biu nun
buraco dua semba un animal com o cuerpo cumpriu, e al fucinho
aguao. Olbidou-se dos conseios de sua mi, e dixo: Quiero brincar
cuntigo. Mas apenas habia entrao nu buraco da semba, a denun-
ciella agarrou-ao e matou-al.
Verso
Um coelho disse para sua me: Me, deixe-me ir para o lameiro
saltar e comer erva macia.
Bem, disse a me, se ouvires os passos de algum homem ou ladrar
algum co, vem logo para aqui.
O coelho disse: Me, esteja descansada, e saiu dali a fugir alegre-
mente.
Deu muitos saltos, at que ouviu uma voz, que lhe disse: Querido
coelho, como ests contente! Vem brincar comigo.
O coelho levantou as orelhas, e viu numa fenda duma rocha um
animal com o corpo comprido e o focinho aguado. Esqueceu-se dos
conselhos de sua me, e disse: Quero brincar contigo. Apenas entrara
na fenda da rocha, a doninha agarrou-o e matou-o.
*
Un dia un arrieiro cuntou qhabia curriu as cinco partes dal mun-
do, e que, entre outras cousas, habia bisto una en que ningun habia
falado.
Iera un pi de berzas tan alto que cincoenta cavalheiros puestos
a dreito uns dos outros pudian andar da cabalo debaixo dua destas
fias. Un dos que uiran, num sacordando dua destas cousas, dixo cun
o maior descanso: qel tamien habia viaxau, e que chegando al Xapon,
habia bisto cun grande admiracion mas de tres cientos caldeireiros a
trabaiar nun grande caldeiron, drento dal qual staban mas de cien per-
ss a limpalo. Mas que querien ellos fazer cun aquelle grande caldei-
ron?, precurou al principio. Era para cozer al ton pi da berza.
303
Verso
Um dia um arrieiro contou que tinha corrido as cinco partes do
mundo e que, entre outras coisas, tinha visto uma na qual ningum
tinha falado.
Era um p de couve to alto que cinquenta cavaleiros formados
podiam cavalgar debaixo duma das folhas.
Um dos ouvintes, no se lembrando de tal coisa, disse com a maior
placidez que tambm tinha viajado e que, chegando ao Japo, tinha vis-
to, com grande admirao, mais de trezentos caldeireiros, a trabalhar
num grande caldeiro, dentro do qual estavam mais de cem pessoas
a limp-lo. Mas que queriam eles fazer com aquele grande caldeiro?,
perguntou o primeiro. Era para cozer a tua couve.
*
Un pai iba cun o fio por lo caminho e acharun ua ferradura no
slo. Alebanta aquella ferradura, dixo al pai pal fio.
Nun bale al baixar-se un home por ua ferradura, respondeu al fio.
Al pai alebantou-a dal slo e bendeu-a a un ferrador na ciud para
onde iban; e na mesma ciud cun esse mismo dinheiro cumprou alguas
cerexas. Passorun pur un sitio donde nun habia ua fonte; e cumo al
dia staba moi caliente, tenia al fio una sede moi grande. Al pai deixou
caher ua cerexa. E al fio la agarrou e comeu. Despois deixou caher
outra, que tamien foi agarrada por lo rapaze, e foi-as deixando caher,
asta que caheran todas as qabia comprao. Al pai mirou ao fio e dixo-le:
Se tobieras dobrao par lebantar a ferradura, non tabias dobrao tantas
vezes cumo te dobraste pa lebantar as cerexas.
Verso
Um pai ia com o flho pelo caminho e acharam uma ferradura no
cho. Levanta aquela ferradura, disse o pai ao flho.
No vale a pena abaixar-se uma pessoa, por uma ferradura, res-
pondeu o flho. O pai levantou-a do cho, e vendeu-a a um ferrador na
cidade, para onde iam; e na cidade, com esse dinheiro, comprou algu-
mas cerejas. Passaram por um lugar onde no havia uma fonte, e, como
odia estava muito quente, o flho tinha muito grande sede. O pai dei-
xou cair uma cereja, que o flho apanhou e comeu. Depois deixou cair
304
outra, que tambm foi apanhada pelo rapaz, e foi-as deixando cair, at
que caram todas as que comprara. O pai olhou para o flho e disse-lhe:
Se te tivesses dobrado para levantar a ferradura, no te terias dobrado
tantas vezes como te dobraste para levantar as cerejas.
*
Despois dua grand troena parceu un ourello da vieia mui bunito.
Henrique mirou por la buraca para fura, e dixo chu dalegria: nunca
bi na mia bida colores tan bonitos. As fias das arbores stan deitando
buelta a buelta aquellas tintas. Bou i par li, e ei-de encher a mia caxa
cun ellas.
Brincou depriessa canto pdo, en dreito al mato. Mas, para sou
spanto, staba a chober, e nun se conhecia color ningua.
Muiado pur chober e triste, bieno pera casa e queixou-se al pai,
da sua mala suerte. Al pai riu e dixo: estas tintas non se enzierran en
malgas, as pingas de chober brian assi enquanto le d al sl; al que su-
zedeu cun ellas, aconteze cun a pompa nu mundo. Afgura-se ua cousa
y outra.
No te deixes engenhar sen al prazer para ti y dolor.
Verso
Depois de uma grande trovoada apareceu um arco-ris muito belo.
Henrique olhou pela janela, e disse cheio de alegria: Nunca vi na minha
vida cores to bonitas. As folhas das rvores esto deitando gota a gota
aquelas tintas. Vou j para l, e hei-de encher a minha caixa com elas.
Saltou to depressa quanto pde para o mato. Mas, para seu espan-
to, chovia, e no se conhecia nenhuma cor.
Molhado pela chuva e triste, veio para casa e queixou-se ao pai da
sua m sorte. O pai riu-se, e disse: Estas tintas no podem ser encerra-
das em caixas, as gotas de gua brilham assim enquanto lhes bate o sol.
O que sucede com elas acontece com a pompa no mundo. Parece-nos
uma coisa e outra.
No te deixes enganar, seno o prazer para ti dor.
Ingua Mirandesa
I. Ln:1vnn1cnn ov Tnno:oN Ocnnt Povctnn
438
Cnvuni Cnvuicns Cnvuni
Cardai, cardicas cardai,
La lhana pa los cobertores;
Que las pulgas stan prenhadas,
Ban a parir cardadores.
No lhugar de Dues Eigreijas
Hai a piedra redonda,
Onde se sntan los moos
Quando bnen de la ronda.
No lhugar de Dues Eigreijas
Hai a piedra burmeilha,
Onde se sntan los moos
A peinren la guedeilha.
439
R-R (Cn1ion ui Avvoiunv)
Cul r-r
Se drume l nino,
Cul r-r
Se bai drumindo.
r-r!
r-r!
r-r
Qagora n!
Cabea de burro,
boc nun mantende?
L pai de l nino
Na cama se stende.
r-r!
r-r!
r-r
Qagora n!
Boc nun mantende?
Cabea de burro,
L pai de l nino,
Ouserba tudo...
r-r!
r-r!
r-r
Qagora n!
Se tu quieres i you quiero,
todo se ha de arranjar.
Sou mulhier subreciente
Pa la casa gobernar.
r-r!
r-r!
440
r-r
Qagora n!
You manhana,
Bou pa l molino,
se me quieres algo,
Sal-me al camino
r-r!
r-r!
r-r
Qagora n!
Anda da, ben-te cumigo,
Garra la tue capa i bamos
L camino ye de todos,
La capa ye de ns ambos.
r-r!
r-r!
r-r
Qagora n!
Canta l galho, ye de die,
Reloijo de ls namorados!
Acorda tu miu amor,
nun mos chen descuidados.
441
Ln Luovn Pnvun
Indo you la sierra arriba delantre de mie piara,
Repicando no caldeiro, remendando mie amarra,
Bi assomar a lhoba eilha mais lhieba que parda,
Me lhebou a cordeira, la melhor de la piara,
Filha da oubeilha branca, nieta da oubeilha negra,
Filha de l melhor maron que se passeia na sierra.
Arriba siete cachorros, abaixo perra Gudiana!
Se magarrardes la lhoba, la cena la teneis ganha,
I se nun me la agarrais, cula caiata lhebais.
Andubrun siete lhguas, todas siete por arada,
Al fn de las siete lhguas, y la lhoba iba cansada.
Y lo cachorro mais nuobo, y lagarra pula oureilha.
Toma cachorro la cordeira, lhieba-la pa la piara.
Nun te quiero la cordeira, que la trais toda pelada,
S te quiero la amarra, para fazer a albarda.
L rabo para correias, para atacarmos las bragas,
De la cabea un cerron para meter las cucharas,
Las tripas para biuolas, para beilren las damas.
Por Dius te pido pastor, por Dius i pula tue alma,
Que chames tous siete perros, y me bou pa las muntanhas.
Direi als mius cumpanheiros, siete perros cumo ls tous
Nun los ten l Rei de Spanha!
442
Pnvn RUunv ui NUi1i
Para rundar de nuite
Nun quiero lhuna,
Quiero cielo strelhado,
La nuite scura.
Para rundar de nuite,
La meia negra,
Que la branca relumbra
De lheuga i meia.
A rundar cabalheiro
Que ben l die,
Cada qual cun sue dama
I tu cun la mie.
443
Ln Yivvn (Luno)
Se tu quieres que te segue
La tue yerba,
Trai-me la gadanha,
Cula tue piedra
Pa lamolar;
Trai-me l carro
Pa la cargar,
Que segada st.
444
L Snio (Luno)
Esse tou saio, Miguel,
Quien te l romendou tan bien?
Me l romendou la mie tie,
Cun cacho dalforja i bien.
At el nun se tarreganhar,
Nun te lo torno a romendar.
445
MivnuU (Luno)
Mirandun se fui a la guerra
Mirandun se fui a la guerra
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Nun sei quando bener.
Se bener pula Pscoa
Se bener pula Pscoa
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Se pula Trenidade.
La Trenidade se passa
La Trenidade se passa
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Mirandun nun ben y.
Chubrun-se a a torre
Chubrun-se a a torre
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Para ber se lo abistban.
Brun benir un paije
Brun benir un paije
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Que nobidades trair?
Las nobidades que traigo
Las nobidades que traigo
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Bos han-de fazer chorar.
Tirai las quelores de gala
Tirai las quelores de gala
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Ponei bestidos de lhuito.
Que Mirandun y ye muorto
Que Mirandun y ye muorto
446
Mirandun, Mirandun, Mirandela
You bien lo bi anterrar.
Antre quatro oufeciales
Antre quatro oufeciales
Mirandun, Mirandun, Mirandela
Que lo ban a lhebar.
447
Ai ui Mi
Ai de mi, que stou prenhada,
La barriga bai crecendo:
Se lo digo, mataran-me,
Se me calho, se bai bendo!
448
Ln Cnsn ui i CUvn
La casa de l cura
Ten solo a cama:
Se na cama drume l cura,
Donde conhos drume lama?!
449
CoqUiiunun Mnvvniuiivn
Coquelhada marralheira
Nun tamarres ne ls adiles
Porque bnen los pastores
I te scchan ls quadriles.
450
DiLiooo ui Pns1ovis Nnmovnuos
Las chocalhas rgen rgen,
Los carneiros y alh ban;
An chegando a Ourrieta Cuba,
Anda que eilhes bolberan.
451
Mivn-mi MioUii
Mira-me Miguel
Cumo stou de bonitica
Saia de burel
Camisica de stopica.
Tengo trs meninos
Nun tengo que le dar
Pongo-me a cantar
I a ansin-los a beilar.
Beila, Pedro, beila
Senhora quiero pan
Beila mais um pouco
Que lhougo te l daran.
Bi benir la gaita
I l gaiteiro non
Ai que pena tengo
Ne l miu coraon.
Bamos a la cama
Bamos a drumir:
You lhiebo la manta
I you lhiebo l candil.
452
L BUvvo i NUosso Siuov
E
ra a be Nuosso Senhor que habie criado l mundo i to ls animales:
las cabras, las canhonas, las bacas, ls cabalhos, ls cochinos, ls perros,
ls gatos, ls lhiones, ls tigres, ls alifantes, ls ratos, las lhiebres, ls coneilhos
buono, todos, todos...
Bai adespuis de ls haber criado, fzo-los passar a todos por an pie
del i iba-le ponendo a cada un sou nome:
Tu ss baca, tu ss bui, tu ss canhona, tu ss maron, tu ss cordei-
rico dixo pa l rapazico de la canhona tu ss lhion, tu ss cabalho, tu
ss jumento, dixo pa l burro, i tu ss gato, i tu coneilho i tu cabra i tu
chibo, i fui assi ponendo a todos l sou nome, at que sacabrun.
Bai anton l jumento squeciu-se-le l sou nome. Inda ls outros ani-
males nun habien acabado de recebir ls sous nomes i y l jumento staba
a apertar culs outros para que l deixssen achegar-se a Nuosso Senhor
para saber cumo se chamaba.
Quando anton sachega a Nuosso Senhor, cun cara de asno a per-
gunt-le:
Oh meu debino Mestre, eu cumo me chamo que j se me esque-
ceu?
Bai Nuosso Senhor anton puxou-le pulas oureilhas, at que quedou
culas oureilhas grandes i dixo-le assi:
Tu s burro, que j no te lembras do teu nome!
I apuis l burro quedou-se a chamar burro i siempre culas oureilhas
grandes.
453
Ln BUvvn i i Dinvvo

a be a burra tubo un burrico. Apuis, deilhi a trs dies que naciu,


iba y cun sue mai pa l cerrado. Apuis, andaba a saltos i a brincos
no cerrado, pulh. Apuis, passou eilhi l diabro i biu l burrico a dar saltos
i brincos tan altos cumo la burra sue mai. I di l diabro alh para cun el
todo admirado:
Ai!, aquel burrico inda naciu hai trs dies i y salta tanto! Quando
chigar a tener binte anhos, aposque d saltos tan altos cumo l campa-
nairo!? Bou-me a lheb-lo para casa.
Apuis l diabro lhibou l burrico pa sue casa i dou-le muito a quemer
i tratou-lo mui bien. Siempre mui bien. Quando chigou als binte anhos,
y l burro era bielho. Botou-lo fuora de l palheiro i l burro quaije nun se
mexie. Pus y era bielho! I di anton l diabro pa l burro:
Ora tu si que mamoleste!
Ye la purmeira be que l diabro, que se cuida tan spierto, se deixa
anganhar dun burro.
454
L Dinvvo i in Bviun

a be l diabro, bestido de probe, fui-sa pedir smola an c dun rico.


Batiu a la puorta i ben la criada i dixo-le al probe qantrasse. Era
no berano i fazie muita calor. Preguntou-le al probe se querie caldo i
el dixo que si. Trouxo-le anton a palanganada de caldo de bbeda,
mas staba mui caliente i l diabro, a la purmeira colharada que metiu
a la boca, scaldou-se i dou un berro. Bieno, anton, la criada abaixo i
preguntou-le quei tenie. I l diabro arrespundiu:
Oh minha senhora, o caldo st muito quente.
Oh! isso no do caldo, da bbeda! O caldo de bbeda queima
sempre, arrespundiu la criada.
Ento d-me uma pr imberno, que eu tenho pouca roupa, e
pra me aquecer! arrespundiu l diabro.
Bai, anton, la criada d-le a bbeda al probe.
Alh se bai l diabro todo cuntento, cun sue bbeda pa l eimbier-
no. Guardou-la mui guardada, antre as silbas, porque l diabro nin ten
casa. Quando bieno anton l eimbierno, ampea-te un die a fazer friu i
a gilar cun toda la fuora i apuis atrs de la gilada bieno a nebada mui
grande, mui grande de siete quartas. Lhembrou-se l diabro, anton, de
la bbeda que tenie guardada antre las silbas, alh pa Peinhas Negras i
fui-se alh, cheno de friu a meter ls pies na bbeda. Cunsante metiu ls
pies na bbeda, pa ls calcer, dou un berro i di assi:
Ora esta! Cuidaba you qera tan spierto i deixei-manganhar da
bbeda!
I acabou-se.
II. 1. Pvnooo ov Ln:1vnn1cnn M:nnNovsn
(188{-1)
457
Jos Leite de Vasconcelos
(1838-1941)
Ln LuioUn Mivnuisn
Quien dirie qantre ls matos eiriados,
Las ourrietas i ls rius desta tierra,
Bibie, cumo l chougaro de la sierra,
a lhngua de sons tan bariados?
Mostre-se i fale-se essa lhngua, flha
Dun pobo que ten neilha l choro i l canto!
Nada por cierto mos cautiba tanto
Cumo la forma an que leideia brilha.
Zgraciado daquel, qabandonando
La ptria an que naciu, la casa i l huorto,
Tamien se squece de la fala! Quando
L furdes a ber, talbe que steia muorto!
459
Manuol Sardina
(1841-1911)
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (parte, outubre de 1884)

... You mesmo, que sei bien este dialeto, solo agora, grcias al buos-
so bun eisemplo, i tamien al bun gusto que mapeguestes, ampeo a
cubrir flones douro nesta antressantssema lhngua, que se ten cun-
serbado stacionria, cumo las gentes senzielhas que la flan, Dius sabe
quantos seclos haber y. I todo esto debemos nosoutros, los anfelizes
mirandeses, a los gobernos paternales de l rei nuosso sinhor, que siem-
pre nos h preziado i a los sbios nun menos paternales de las nuossas
academias, que nin sequiera sben de la eisistncia de tal mina, esto ye,
de tal lhngua. Bergonha aterna a todos eilhes!...
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (31/03/1885)
M
iu stimable amigo:
Scuolho de perferncia a ortografe apertuesada, declarando
eiqui que la letra v sona siempre cumo l b, tal i qual cumo na lhngua
castilhana.
L mirands, amigo, ten los adbrbios tanto, quanto i tan, ye berdade;
reparai bien nun ten l correlatibo quan, donde se bei, que este antressan-
te dialeto nin debe sen przio a los homes de la sabedorie naturales
destes stios, que anque lo sban cumo you, se gurdan bien de lo falar,
falando-lo solo l pobo einorante, alh eilhes uns cun outros, pus quando
tnen que falar a outra gente que nun ye mirandesa i que fala grabe, isto
ye, l pertus, antonces fala tamien an pertus. Donde se bei que l Dialeto
mirands ye a lhngua cumo que de cuntrabando; lhngua que naide
quier falar delantre de los outros que nun la sben falar, cumo se l falar
an mirands fura a acion mala. Porquei todo esto? Porque los pertue-
ses, que nun flan este dialeto, quando lo uben falar, fien siempre la
zomba a los probes mirandeses, gente buona i de bergonha, cumo hai
pouca. Ajuntai a esto, que los nuossos lhiteratos ant bs i ms dous ou
trs porsores de l curso Superior de Letras, nin al menos chegrun a
saber que tal Dialeto eisistie.
460
De todo esto ha resultado fatalmente stacionamento, que bs, l
melhor amigo de los mirandeses, tanto lhastimais.
Mirai: assinalei l adbrbio fatalmente, para que biades que inda
naide le dou fuoro de cidade na lhngua mirandesa i notai tamien que
nun ten l adjetibo gentil, quemum a todas ou a quaije todas las lhnguas
neolhatinas, nin l berbo partir sinnimo de marchar ou salir dun punto
para outro nin outras muitas palabras debie tener!
Tan preziados cumo st esta anfeli lhngua, solo las tradicionales
capas dhonras, gorras i calones de los mirandeses. Honra puis a los
spanholes, que siempre han tenido la maior beneracion por los brios
questumes de sues porbncias i comarcas!
L pensar nesto, bun amigo, fai-me mal, muito mal; por esso bos
digo adius, ant... nin you sei quando.
San Martino dAngueira, 31 de mrcio de 1885.
Manuol Sardina.
461
Bernardo Fernandes Monteiro
(1828-1906)
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (18/7/1894)
I
lm. Snr.
De la mie maior cunsidracion i afeto
Tengo presente la carta de Buossa Scelncia de 12 de l ms corrien-
te, i que me dou grande gusto an recebi-la.
Acradito lo que Buossa Scelncia me di subre l grande delor dalma
que sufriu pula falta de sue stremosa i slentssima mai.
You tamien quedei mui antrestecido quando recebi tan zagradable
notcia.
Nun me squecer las fnezas que tan eilustre Senhora i mai de Buos-
sa Scelncia fzo l fabor de me pensar quando stube ende.
Ye mais a santa que Dius chamou pra junto del, a la mansion de
los justos.
Nas mies debociones nun ser squecida cula ouracion domenical,
pra cun Dius!
Debuolbo-le l papel culos trs cantos de los Lusadas que passei pra
outro papel, que tamien bai junto; i tanto nun cumo ne l outro ban las
reparaciones feitas cunforme la recomendacion de Buossa Scelncia i
assi ber se qudan al sou gusto.
Nun tengo recebido l Dicionairo que Buossa Scelncia di que me
mandou ne correio de l die 12.
Cumo Buossa Scelncia di que ben a esta cidade, honra-me muito
aceitando l miu fraco quartel, que le oufreo cun la maior sastifacion.
Mando-le la pedida dAlberto a Malgarida, que traduzi an mirands.
Tamien bai la certidon dun Cerujano.
Deseio-le muita salude i sou cula mais eilebada considracion i mui-
ta stima.
De Buossa Scelncia Criado I Amigo muito agardecido
Porto 18 /7/94
R. Mousinho de la Silveira, 85-3
Bernardo Fernandes Monteiro
462
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (24/3/98)
E
x.m Am. Snr.
Tengo presente la carta que me mandestes cun la fecha de 3 de mr-
cio corriente que stimei muito i tengo na debida considracion.
Debuolbo-le la lista de las perguntas an pertus, cun las repuostas
an mirands cunforme milhor se mantendiu.
Bai junta outra lista que me parece que st eigual a la prumeira, mas
acrecentei-le alguns bocbulos.
Ye cierto tener-me mandado un bocabulrio snico mas por el
nada se puode fazer i mesmo ye grande trabalho screbir nel las palabras
an mirands i por isso pido al miu caro i buono amigo que me culpe.
Tengo stado mui doliente i de cama desde l die 11 de febreiro lti-
mo. Inda nun sali de casa desde l referido die.
Stou melhor i bai pra uito dies que me lhebanto. Stou quaje resta-
blecido.
Desponga siempre de l fraco prstimo deste que ten l ounor de ser
De V. Ex. At. V. Am. i Creado
Rua de l Calbario, 60-2
Porto, 24/3/98
Bernardo Fernandes Monteiro
463
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (22-4-1900)
E
x.m Snr.
Miu Caro Amigo
Recebi l lhibro que me mandestes de la lhngua mirandesa.
Agradeo de l coraon la lhembrana que tubistes cun la mie hou-
milde pessona.
Bou lendo l lhibro a los raticos, mesmo porque tengo andado bas-
tante doliente, i l ler amenudo anfraquece muito l sprito.
Gusto de la descricion de la jornada que fazistes quando deiqui
fustes pra Dues Eigreijas, na cumpanhie de l bousso amigo Branco de
Castro, passando por montes i balhes i por caminos cun arressaios por
tierras lhadeirentas a cabalho ne burrico.
Nunca bos squecereis de la bejita que fazistes a las tierras miran-
desas.
Bejitas de la mie Marie i de las rapazas.
Desponei de l fraco prstimo de l que ye de V. Ex. afeionado amigo
Porto 22-4-1900
R. del Calbrio, 60
Bernardo Fernandes Monteiro
464
CARTA para Jos Leite de Vasconcelos (s/ data)
N
a carta que debuolbo ban a tinta burmeilha repetidas las palabras
que na mesma apunta.
Consultando l miu oubido assi lo fz, por antender que assi se debe
screbir an lhngua mirandesa.
Cumo buossa. Ex. sabe, nes lhugares de Miranda hai defrncia ne
falar i cada un fala cumo melhor le sona al oubido, mas la regra geral ye
la que se sigue i me cunforma cula oupenion de Buossa Ex..
Deseio-le muita salude i sou cula maior considracion
De B. Ex. Creado i am reconhecido
Porto Pr. Mouzi. da Silveira, 85-3
Bernardo Fernandes Monteiro
465
Francisco Garrido Brando
(fn seclo XIX-ampeos seclo XX)
S1Uvino i Mnvcoiin
Ah! cumpadre Sturiano!
Tenemos tubido fertuna:
Y tanto tiempo que mos queremos,
I nun mos h bido gente nia.
Mas agora si, cunfan,
Porque l miu tiu y lo sabe:
Oulhai se bos guardais del,
Nun armeis alga, cumpadre!
Ns podemo-nos querer bien,
I preg-la bien pregada:
Aguardamos mais uns dies,
At que sampece larada.
El apuis bai por alh,
Anda todo l die a arar,
I ns quedamos an casa:
Siempre la stamos a pregar.
Oulhai, cumpadre Sturiano,
Quando lo biades salir,
Oulhai se lo teneis bien duolho,
A ber pra donde quier ir.
You y nun fago couso
de l que la giente diga:
You s quiero a miu cumpadre,
Ai cumpadre de la mie bida!
467
Francisco Meirinhos
(1823-1900:)
Mivnun A1ion i Mouivn
Al comear esta stria
alo los uolhos a Dius
pedindo mezericrdia
para mi i pa los mius.
Esta lhngua mirandesa
mui probe an bocabulrios
nun ten ningunos preceitos
nin regras an dicionrios.
You bou screbindo al tuntun
sin screbir cousa ninga
nun sei preceitos nin regras
solo al correr de la pruma;
Por isso l leitor deserto
nun ten que se admirar
los erros que you cometa
no que bou a comear.
A los sbios scritores
Dalto saber i prudncia
Para falar de Miranda
Houmilde pido licncia.
You nun tengo aqueilha musa
Que spira a los scritores
Las palabras adequadas,
De criticas i loubores.
468
You qrie falar de Miranda
I de la sue antiguidade
De l riu onde st formada
Cun toda seguridade.
Pequeinha si, mas baliente,
Todos sben que lo yera,
Antes de los castilhanos
La derribren por tierra.
Guarnecida de muralhas
De treze palmos de anchura
Toda fabricada a pico
De la cantaria dura.
L gigantesco Castielho,
Causaba admiracion,
Abistaba binte lhguas
De la bezina nacion.
[...]
Culas buoltas de los tiempos
Houbo eilhi muita mudncia
Cnigos, Bispo, i Cabido
Todo fui para Bergncia.
Tamien cunserba a casa
Con segurncia strema
Aonde los malfeitores
Ban pagar la cundena.
Ten quartel para soldados
Tubo cumbento de frades,
Ten spital que atende
A muitas necessidades.
469
Pul naciente ten l Douro
Que debide eilhi la Spanha
I pul poniente l riu Fresno
Que poucas augas apanha.
[...]
Esta tierra de Miranda
no ramo de criacion
ye la que lhieba la banda
an toda esta nacion.
La gente ye mui homilde
a qualquiera melhor eidade
cadun governa sue casa
cumo puode i cumo sabe.
Los bienes ten repartidos
por todos los lhabradores
uns tnen los ms ruins
outros tnen los melhores.
Cada un pa l sou goberno
Cuolhe pan i castanhuolas
Se uns ndan tiu, tiu,
Correndo las puortas todas.
471
Antonho Lus Fernandes
(Seclo XX)
Ls Fiinuiivos
De l lhino i lhana, ouro mana,
Dezimos los mirandeses
Cunforme las manos por onde anda
I los gustos de los fragueses.
Eilhas flban l flo
I tecien-lo nos telares,
Daba pa l nuosso bestido
I para toalhas daltares.
At rendas i lhenos
Se fazien eiqui ne passado
Se bordaba i fazien cuordas
I roupa dambierno i de brano.
Mas de l belhon al malhadeiro
At chegar al alfaiate
Quanto trabalho i denheiro
Mos custaba cada fato.
Tamien la seda antigamente
Por nuossos abs cultibada
Filada pula nuossa gente
I bendien la que sobraba.
473
Domingos Augusto Ferreira
(1947)
Ln LuioUn Mivnuisn
Cece an nuossa tierra
La lhngua fdalga pertuesa
I deia lhugar a la nuossa, mirandesa.
Eilha, nuoba cumo ye,
Relhuza bien, de nuite cumo de die,
Essoutra tan bielha de l anton,
Deixe lhugar a la nuossa,
Oh, mas que grande eimoon!
Mai, tu que me tubiste,
Drento de ti, guardado tantos anhos,
I you cun tantas ganas de salir,
Deixa que sustrique bien tous cluostros,
I que mius uossos se arrijan siempre ms i ms,
Para que naide mangulha de nuobo
Bendita ss, mai,
Porque an tou ser me fortaleci
I no recndito de tou coraon
Aprendi a nun dejistir.
I que dagora an delantre
Quiero ser you a reinar,
An todas las squinas
Deste miu pequeinho bero mirands
Franzina lhngua mirandesa,
Agradeo a todos ls flhos de mie tierra
Que por mi tubrun la galhardie
Que you benisse a la lhu de l die,
De ls deputados sbios de la capital,
You serbisse de streilha,
Que me deixssen an pa i sossego an mie tierra;
I que me dssen aquilho a que tengo dreito:
474
Ansinar, progredir i reinar.
Oubrigado, mai querida que nun amobiste;
Drento de ti me alimenteste i todo faziste
Para que las gientes bssen mie belleza
Reconhecssen mie realeza
I que an mi bian que, cumo tantas i tantas outras lhnguas,
You nun me ambargonho de reinar an mies tierras.
Mais casadas i solteiras,
Nun bos ambargonheis,
Que l ser que an bs germina
De buossas antranhas se alimenta.
You, pequerrica cumo sou,
Choro i bibo triste
Por todos aqueilhes armanicos
Que por esse mundo fuora
Bben meses anteiros na scuridon,
Sien nunca chegar a ver la lhu de l die.
Quantos trabalhos por mi,
Mie mai passou,
Para que pequerrica cumo sou
I cun ls felhicos de l miu reino
Podermos cantar cun alegrie i eimoon
Biba neste die,
Todos ls mirandeses de las Tierras de Miranda!
475
Antnio Maria Mourinho
(1917-1996)
OUv1ouo
Y chube l sol cun miedo l cielo arriba,
Nun ye clara la lhu cumera dantes;
La chelubrina nun anda y tan biba,
I nun ndan ls rapazicos de musicantes.
La tristeza, de ls balhes ye cautiba.
Passa l aire puls cardos biajantes,
I nun los lhieba y, cumantes iba,
Cun eilhes fugindo, lebes i cantantes.
L pastorico achga-se a la manta;
L buieiro ambufado y nun canta,
I ls ganados s brrian de tristeza
Parece que lalegrie destas prainadas
Se trocou pur nubricas anegradas
Pa de lhuito bestir la natureza.
476
MiU SUouo ui Sivviv
Ah! Tiempo dalgun tiempo!...
Sacudindo-me las guedeilhas,
Ls bientos puls fragaredos
Me qrie chubir a las streilhas!...
Manhanas fuortes de mrcio!
Cuorbos i guilas bolando,
Chubindo al cielo i boziando,
Adabinando mortao,
Metien sous gritos an mi;
Sues alas bolando a saltos,
Marrebtan als altos,
A buscar maior belheza,
Bien loinge desta torpeza!...
Que suidades you tengo,
Douro traidor i magano,
De tou runquido tan sano,
Desse tou miedo tan terno,
Riu de scaleto no brano
Gordo i barrento neimbierno!...
Rigueiros i altas faias
Que rachestes las arribas,
Rachai-me l miu coraon
Cumo bs an rachas bibas!...
Miu coraon you l tomara
Spartiado i acerjado
Cuma uda maior,
Corrssen neilha a cachones
Rius de bertude i damor!
Toda mie alma drumida,
You la tomara picada,
Feita an fuolhas i ramales,
477
I neilha bisse ancarnada
To lalma rija i frolida
De ls nebros i carrascales!...
Puls fragaredos mofosos,
Cun mie mantica de rastro
Mie alma andaba ne cielo
I anton si qyou era un astro!
Agora, pula prainada,
Anda mie alma penada...
479
Manuel Preto
(1914-1983)
Eiiui Nnci YoU
La casa de l molino, antriadica
Antre la ribeira i la punta de la caliendra,
Toda lauga bubie por trs canales:
Dues de las piedras, albeira i morneira,
Outra, ms lharga, de l pison...
I era a msica de mil demonhos,
Sien parar, nien de nuite nien de die!
Ls tarabielhos: tatarar!
I ls malhos: pompon, pompon!
Oube-se de las Peinhas de Gordo,
De la crona de la Duorna,
De la punta de las Antraugas
I de l alto de l Castrelhon.
Se l aire benie de baixo,
I l tiempo staba delei,
Para quien benie de Spanha,
Y soubie no Alapon!
De toda parte eilhi acudie giente,
Cun burros cun albarda i sin albarda,
Cargadicos de sacos que moler,
De xergas i burelas que pisar.
I outros que bnen s para ber...
Gente de Samartino,
Abelhanoso Angueira,
La Speciosa i Zenzio,
480
La Pruoba i Infain,
Cicuiro i Custantin,
Bielhos, moos i moas,
Era un ir i benir
Que nun tenie parar,
Que nun tenie fn!
Fusse eimbierno fusse berano,
primabera outonho,
Siempre soube de las bestas
Un roznadeiro medonho!
I anton ran serenadas
A la lhuz de la candeia,
A cuntar lhonas i a rir,
A flar i a fazer meia!
I quando l suonho apertaba
Acababa-se l berreiro:
Uns deitban-se na cama,
Outros no suolo no scanho,
Outros ban pa l palheiro!
I nas palas de ls rodreznos
A rodrar, siempre a rodrar,
fazie-se lauga an scuma
Cumo la niebe a brilhar.
Tatarar, pon, pon, pon!
Era l molino a moler,
Era l pison a pisar,
Era l pardo a tomar cuorpo,
Era la tolba a baziar.
Dlin, dlin, dlin,
L pan y st no fn!
(Era l chocalho a abisar).
I l pai la mai,
Z Lus Manuel,
481
Marie Abel,
Tenien que se lhebantar
A colher la farina
I outro saco a botar.
Tan, tan, tan! st seca larca!
Tan, tan, tan! quiero ms auga!
(Era l pison a chamar).
I anton algun de la casa
Tenie que salhebantar
A botar auga caliente
Para la pisa molhar.
Mas ai, quando bnen
A anaugar la raneira
Las temibles anchenas,
Paraba molino i pison,
Lauga metie-se na casa
I ran trabalhos i penas!
Ai, quantas bezes la mai,
Quando sentie lauga antrar
A chorar se lhebantou!
Ai, quantas bezes la probe,
Chapuando, chapuando
I chamando pul sou nino
A la sue cama chegou!
Ai, quantas bezes, ai, quantas,
Cun miedo que safogasse
Al sou peito lapertou!
............................................
Aqueilha cama era la mie,
I aquel nino era you!
483
Moiss Pires
(1921-2004)
Fnin Mivnuisn
Quien, delantre de ti se nun anclina,
Quien te nun ama, fala mirandesa,
Se benes tan de loinge, airosa i fna,
Bestida cun roupaiges de nobreza,
Traspariente cumauga cristalina?
Benes sola, que sola tu naciste,
I sola camineste, altiba i pura,
Por lhenoles dagreste fermosura.
Glria a ti, fala hounrada, linda i sana,
Florida ne planalto mirands!
Quien haber que nun sinta fuorte gana
De ber-te anfleirar cul pertus,
Culas falas francesa i castelhana,
Se deilhas ss armana i doutras ms?
Adelantra-te, i cuorre deligeira,
Que tenes un lhugar nessa fleira!
Sendo mesmo assi, quien puode antender
Que gente afdalgada i bien letrada
Te chame dialecto? Hai que ber!
Nunca tu fuste lhngua abastardada,
Cumo tanto santeima an fazer crer!
Ss flha, i flha dreita de l Latin,
Nacida al natural, cumo Dius manda,
An tierras pertuesas de Miranda!
Aunque despreziada i cumbatida
Por quien ms te debie de porteger,
Sts frme, nunca ms sers bencida!
484
I quien te d tal glria i tal poder,
Por formas a mostrares tanta bida,
Ye la bo de balientes mirandeses
Que te flan de hai seclos atrs;
I, anquanto eilhes bibren, bibers!
Mansica, quanto gusto de toubir
Nas falas da mai pa l sou ninico,
Quando l beisa, le fai festas i l fai rir.
Quando l pon nun canastro acoxadico
I le canta l r-r para drumir...
Quiero oubir-te na bo de las mulhieres,
Que se todas son buonas cantadeiras,
Seran inda ms buonas faladeiras.
Tamien gusto doubir-te, cun dureza,
Restralhada por homes anfadados,
Ou por ties a lhidren cun rudeza;
Gritada por rapazes destrabados,
I chorada por uolhos de tristeza.
Oubir-te, quiero oubir-te a qualquierhora,
An todos los mil tonos i sonidos
Cun que puodas chegar a mius oubidos!
Porque te quiero muito, sin medida,
Ai, quantas ganas tengo de gritar-te,
Cun deseios i nsia ancuntenida
De siempre, an todo l lhado, oubir falar-te,
Para que nunca seias desquecida!
Mirandeses, amai la buossa fala!
Amai-la de berdade, cun ardor!
Fui Dius quien bos la dou... cun tanto amor!
I se ne coraon y la teneis,
Nun qurgades junt-la a outras falas,
Nin por outra qualquiera la troqueis;
Que se las outras mstran muitas galas,
Inda ms galas bs mostrar podeis!
Mirandeses, hounrai la bossa tierra!
485
Gritai, cantai, rezai na buossa fala!
Porque nun dar-le bida ye mat-la!
Ten sido moda antiga, reprobable,
Falar cun gente stranha an pertus;
Nun y por ser amigo ou ser amable,
Mas por sambergonhar de l mirands!
Que feia aquesta moda i cundanable!
Quien de la prpia fala sambergonha
Desprzia tierra, pais, todo l passado...
Chamai-lo pul sou nome: renegado!
Crianas brancas, moos a forir,
Homes duros, de sprito bien temprado,
Na fuora de lhuitar para bibir;
I bs, eidosos, rostro angurriado,
Mirando cun frmeza al porbenir,
Defendei la ms rica i nobre hardana
Que bos honra: la fala sin eigual,
Lhu de Miranda, lhu de Pertual!...
III. z. Pvnooo ov Ln:1vnn1cnn M:nnNovsn
(1 zo11)
489
Domingos Raposo
(1932)
Ln LuioUn Mivnuisn
L
a Lhngua Mirandesa, doce cumo a meligrana, guapa i capechana,
nun ye de onte, de trasdonte ou trasdontonte mas cunta cun uito
seclos de eijistncia.
Sien se subreponer a la lhngua fdalga i grabe, l Pertus, ye tan
nobre cumo eilha ou outra qualquiera.
Hoije recebiu bida nuoba.
Saliu de l absedo i de l cenceinho an que bibiu tantos anhos. Dei-
xou de sacrucar, znudou-se de la bargonha, ampimponou-se para, assi,
poder bolar, strebolar i campar l probenir.
Agarrou l ranhadeiro para abibar l lhume de lalma i l sangre dun
cuorpo bien sano.
Chena de proua, abriu la puorta de la sue priea de casa, puso fn-
cones ne l sou ser, saliu pa las ourrietas i prainadas.
Lhibre, cumo l reixenhor i la chelubrina, y puode cantar, y se
puode afrmar.
A la par de l Pertus, a partir de hoije, ye lhu de Miranda, lhu de
Pertual.
490
Svvnn
Ceon...
Fuora pa medrar i poular,
Buntade de comer
Sumblante de berdulaga biosa
A mirar pa l sol.
Sangre temprado.
Pastorica amouchada
De candil a lhuzir
I uolhos puostos
An stameinha pa strenar.
491
Bi1i Cico uAvvii
Binti cinco anhos hai
Neste pai, que ye l nuosso,
Aparecrun homes de coraige.
Cula cabea pensrun,
Culas manos oubrrun,
Ounidos, las cousas mudrun.
Fui, anton,
Que pessonas, sgremidas, xustricadas,
Sues lhgrimas anxugrun.
I sentrun
Todo l bien que le trazrun.
La manhana rumpiu,
L sol calciu,
La gana de bibir renaciu.
Dreito, culs pies ne l suolo,
Pertual zambolbiu.
La lhiberdade, l amor, la pa
puntrun
I, para siempre,
Safrmrun.
493
Amadeu Ferreira / Fracisco Niebro
(1930)
DUis LuioUns
Andube anhos a flo cula lhngua trocida pula
oubrigar a salir de l sou camino i tener de
pensar antes de dezir las palabras ciertas:
a lhngua naciu-me comi-la an merendas bubi-la an fuontes
[i rigueiros
outra ye poijo da guerra de muitas batailhas.
Agora tengo dues lhnguas cumigo
i y nun passo sin dambas a dues.
Stou siempre a trocar de lhngua meio a miedo
cumo se fura un caso de bigamie.
a sabe cousas que la outra nun conhece
ren-se a de la outra fazendo cauada i a las bezes anrbian-se
afuora esso dan-se tan bien que sonho nas dues al mesmo tiempo.
Hai dies an que quiero falar a i sale-me la outra.
Hai dies an que quedo cun a deilhas tan amarfanhada que se
nun la falar arrebento.
Hai dies an que se mangarabtan a an la outra
i apuis btan-se a correr a ber quien chega purmeiro
i muita be acban por salir ancatrapelhadas a an la outra
i a mi d-me la risa.
Hai dies an que quedo todo debelgado culas palabras por dezir
i ancarrapito-me neilhas cumo a scalada
i deixo-las bolar cumo msica
cul miedo que anferrgen las cuordas que las sben tocar.
Hai dies an que quiero traduzir a pa la outra
mas las palabras scnden-se-me
i passo muito tiempo atrs deilhas.
Antre eilhas debden l miu mundo
i quando pssan la frunteira snten-se meio perdidas
i frtan-se de roubar palabras a a la outra.
494
Ambas a dues pnsan
mas hai partes de l coraon an que a deilhas nun cunsigue antrar
i quando sachega a la puorta pon l sangre a golsiar de las palabras.
Cada a fui porsora de la outra:
l mirands naciu purmeiro i you af-me a drumir arrolhado
[puls sous sonidos
i ansinou l pertus a falar guiando-le la bo;
l pertus naciu-me a la punta de ls dedos
i ansinou l mirands a screbir porque este nunca tubo scuola
[para adonde ir.
Tengo dues lhnguas cumigo
dues lhnguas que me fazrun
i y nun passo nien sou you sin dambas a dues.
495
DoUs Aunmii1os CU Coun
1.
Jnio ajuntou las manos
a rezar por auga.
Las checharras nun clhan adanhas.
Nin nas cereijas sangra la tarde.
Piedras pren lhagarticas
a anramar l anlhibrado de las paredes.
L einferno d-le la risa
sentado nun scalon de l die.
Ampalpeste la quelor da risada
ne l rastro da paixarina a beilar
pula baranda. Poniste tou altar a la selombra
i nun te cansas de bordar la tarde.
L berde amenta an cascatas de San Juan
i acontra l sol y relhzen las maanas.
2.
Y las froles se bolbrun fruito.
La yera angarrou pula nueira.
Ne l raar de la tinta
y berdgan cantigas de bendmia.
Canta la ribeira culauga
que naide quijo. Perdidas
pulourielha acinhan alrabaas
mas la corriente nin d por eilhas.
La casa sentou-se nas scaleiras
farta de salas i mobilha
adonde l mundo nunca coubo.
Sonhas hourizontes de froles
tan lhargos cumo ls uolhos
tan acerca que loulor se sorba.
496
3.
Fui-se amerosando
la piedra de l puial.
L barandal de ls anhos
st mais citre.
La fame de camino
nun pra de crecer.
497
Poimns Bonmos
1.
Camboios na mesma lhinha
pantasmas na mesma cuonta
dues bicas la mesma fuonte
un solo riu que son dous.
Partitura a duas mos
solta do mesmo piano
encosta que se defne
no subir e no descer.
2.
Nascem-me aos pares as palavras
sossega-me t-las sempre em duplicado
mas hai palabras nones
afeito a todo an doble
queda-me ende l mundo a meio.
Hai palabras ambejosas
mal sal a
ben la outra
traduo simultnea
que ningum me paga
Hai palabras que sarreplan:
se digo pila
no pia de gua benta;
se digo piea
h logo peas que rangem.
3.
O meu computador no sabe mirands. o meu pior aluno.
Como no conhece as minhas palavras mirandesas sublinha-
-as a vermelho e a verde. Podie ousar outras quelores i zenhar
a cinta de la bielha. Mas n: adbirte-se a meter-me grima un
miedo antigo.
498
I dou cula mie porsora purmaira na pantalha
de rgua a cobrar las faltas de l ditado
de barielha a spreitar l mirands de l recreio
que se scapa puls uocos antre dues falas
i chube cumo azeite nun mar dauga.
4.
Sinto os passos do poema: no
sei a lngua em que caminha.
Suspensas da mo
fcam ansiosas as palavras:
gesto que busca o ser.
Ne l sileno
nun cuorren las palabras
sona solo l sou cear:
palabras an ser
spritos puros.
499
Uovos QUi NU QUiuvU GUivos (Cvicn)
U
n nieiro duobos lhieba algues sumanas a chocar, mas sadrgan
a star guiros nun hai tiempo que larrebente la te. Nin pa naar
srben.
Las lhnguas ban-se strefgurando cul tiempo, oupando i quedan-
do citres: de la fala a la scrita, de lieira antre gientes a molino de cul-
tura, de frauga deidentidades a menumiento lhiterairo. Nessa camina-
da, l mais de las lhnguas oucidentales demudrun muito puls seclos
XIV-XVI. Zdende, fumus-mos afazendo a que essas lhnguas tubran
l sou tiempo clssico, anchindo-se doutores i obras geniales. La scrita
buolbe-se un sol que nun deixa campo a mais nada, dando l restro al
przio. Nada desso se dou cul mirands: solo muito seclo apuis de fala-
do sampea a zampolhinar i antenta dar ls brincos que outras lhnguas
drun y quant. Porquei solo agora, i perdiu l camboio de streforma-
on de l Renacimiento i de l Houmanismo?
La splicaon st ne l fndamiento de l Reino de Lheon, puls seclos
XIII-XIV, que deixou la lhngua stur-lheonesa sparbada, cada cacho
anolado i ancarambinado pul tiempo, sin un poder que lacolhira i a
cabea que todo ambencelhara. Un desses cachos era la lhngua falada
ne l mais de l trito de Bergncia, adonde lourganizaon i ls poderes fa-
lban pertus. Dende que la lhngua mirandesa nun podira agarrar un
camboio que nunca passou por eilha. Por cientos danhos inda rejistiu
un mundo dilhas lhengusticas stur-lheonesas que fien de raia-tapon
antre l pertus i l castelhano. L mirands era a dessas ilhas que, zde mi
temprano, topou la stria de l pertus.
Las lhnguas son uorganos bibos que crcen, se muorren i rencen
cunsante las cundiones que le ban faceirando. L mirands solo na fn
de l seclo XX agarrou ceon capa de lo poner a dar l grande brinco
de la sue streformaon. Assi i todo la lhngua nun demuda, mantn l
cirne de l sou cartele que podemos defenhir assi: rejistiu; acembonou
un muolo de cultura i a lhiteratura oural sin prcio; oupiu a ardana
de pluriculturalismo i de plurilhenguismo quaijeque sin acumparana.
Eiqui st l que ls mirandeses andubrun a fazer estes seclos atrasados.
Ye de tener proua.
Hoije la lhngua mirandesa arressaia por caminos nuobos, ansaia
un fuolego lhiterairo i subirte sotnganos sin cunta. Anque esta strefgu-
raon seia quaijeque coincida, nun ye menos fuorte i nuoba. Merece
que la mren cun atento. Sa mano ben, puode quedar-se qualquiera
500
die i acocar-se na squina. Todo bai de ls mirandeses sren capazes
dagarrar l camboio que agora passa. Esse ye un deber de cidadanie,
a dbeda a Pertual i a la cultura pertuesa de que la lhngua i cultura
mirandesas son a rodriga.
Parece milagre que, tanto seclo apuis, ls uobos de l mirands nun
houbran quedado guiros. Mas ye obra dun pobo i n un milagre. Por
esso, naide aspera que de to ls lhados bngan magos a oufrec-le perpi-
nhas a esta strelhica. L que si se puode dezir, ye que hai lhnguas que se
remran, cun proua, ne l sou passado guapo. Al mirands inda le sobrou
proua de mirar pa l sou feturo.
501
Ln BoUvn ui in Tiivii (Cnv1nio ui vimnsi)
H
-de ser l que Dius quejir. Nunca se cunsigue star fuora de l stio
adonde se st. Tengo que botar l peito al que benga. Tamien, se
nun benira a la chamada de l bispo, nun haberie adonde me scunder,
puis ye siempre pequeinho l mundo para quien se quier scunder i lhar-
go de mais para quien nun ten adonde sarrimar. At a la Spanha me
mandarie caar, puis agora Felipe III an todo manda. Y tantanho que
nun bou a Samartino que at ls rapazes de l miu tiempo mal me coin-
cerien, inda porriba cun esta fgura. Nien amboras me chgan daquei-
lhes que y se morrrun. Perdi-le la cunta als anhos an que sali dalh.
Bamos, antoce, pa las scaleiras de la s, inda cun de die. L melhor ser
antrar pula puorta de l castielho que d pa la Costanielha. Ye camino
mais dreito i nun tengo que atrabessar tanta cidade. Por ende, quien
mais se puode rir de mi a nun ser las carrancas que sassman de las pa-
redes i aquel culo quaije a puntos de ser arrepassado? Datrs ponie-me
todo burmeilho i fazie-me streito l hbito pa la lhargueza de l capulho.
Agora y passo sien mirar para essa seinha pblica de cundanaon de l
nefando pecado, l pecado que tanto cielo me trouxo i tanta lhgrima me
fzo arramar. Cumo nun me drun hora cierta, ser melhor dar tiempo
al nacer de la nuite, sien que tenga quedado scuro.
N
un tenie sede, mas dou-le a buona stocada a la barrila. Cumo
a ber salh achaba algue eideia subre l que fazer. Metiu cun to l
cuidado la pechorra nun lhado de las alforjas i puso a piedra a fazer
de cuntrapeso de l outro lhado. Era quanto traie cun el, a barrilica
que hai un par danhos le trarun de Mobeiros i que solo aceitou cumo
amprestada. Dou-le a la burra delantre del. El fui-se arrastrando atrs,
drobado, las manos atrs las cuostas. Y a quedar ancubiertas pul l-
timo cabeo antes de Miranda, las capas negras de ls curas ran agora
cuorbos anriba las mulas. Abaixou at al Frezno, sien mirar las mura-
lhas. Solo las ancarou al modo que ampeou ls arressaios que chubien
at al castielho. Custaba-le siempre a ancarar culas muralhas. Neilhas
ampeara la sue quarta bida. La bida que para muitos fura la zgrcia
del. El tamien assi pensara, mas y nun staba tan cierto desso. Afzo-se
cul tiempo a cubrir las bantaiges desta nuoba bida. Mas nunca le pas-
sara l pensamiento de las outras trs: Samartino, Salamanca, Miranda.
Trs tierras, trs bidas. La quarta bida nun tenie tierra i el habie ganho
alma de pelegrino. Aqueilhas trs benien siempre as atrs las outras,
502
atadas por un nome, Delubina. I era Delubina que le salie siempre que
ancaraba culas muralhas de l castielho de Miranda. Eilha era l meio de
la bida que el debedie an dues partes, cun Delubina i sien Delubina, esto
sien cuntar culas nuobas bidas que fura a achar an Salamanca, puis a
pessona puode tener mais bidas do que un gato. Mas pensar an Lus de
Medina era cousa que el nun querie i que y muit fazie por zarredar
de l pensar. Assi, la segunda parte era un buraco, algo sien, que solo
hai mui pouco tiempo cubriu cumo habie danchir i passar a ser algo
cun. Custaba-le siempre a ancarar culas muralhas. Por esso las chubie
de uolhos ne l suolo, mas nien assi Delubina le salie de la cabea. Sien
muralhas, Delubina lhababa na ribeira de Samartino i el ajudaba l cura
a missa i aquemodaba-le la mula. Gustaba de se lhembrar daquel tiem-
po, sentado na piedra que habie al meio l carreiron, las cuostas pa las
muralhas i ls uolhos ne l Frezno. L Frezno que, nesses cachicos que le
parecie que nunca acabban, nun era l Frezno. Parel era la ribeira de Sa-
martino. Deixaba-se ambolber pul boziar de las ranas i nien daba pula
falta de la selombra amerosa de ls folharanos i las salgueiras. Culas
ranas benie l matraquear de l rodezno de l molino. Las bacas remen-
ban cumo a guardar las Antraugas, a deixar que l mundo drumira, cada
cousa an sou campo, cumo de toda la bida. El salira de l sou Samartino
para nun tornar alh. Salira y mais de trinta anhos. Para el era esse l
tiempo de Samartino, nada habie demudado, naide habie ambelhecido,
las bacas remenban la mesma yerba, l molino molie l mesmo saco de
pan, Delubina stendie la mesma roupa de tiu Bacislau, de l cura i de
quien calhaba pula solaina de ls silbeirones. Ls uolhos pran l tiempo i
nun mos dixan ber andar un mundo que nun bemos. Ls uolhos solo
bien l datrs, nunca son capazes dadebinar. Habie-se fazido doutor an
Salamanca, y fura l mais afamado pregador de la Tierra de Miranda,
y quedara sien missa i andaba agora cumo pelegrino por ende, mas
Samartino era l mesmo que ls sous uolhos grabrun quando saliu da-
lh. Cul tiempo, ciertas quelores negras frun-se aclariando, las calores
quedrun mais fuortes i amarielhas, ls eimbiernos mais frius, las fames
mais amerosas, las manhanas sabien mais al nacer de l sol do que a
sonheira, las nuites ran mais streilhas que miedo i la ribeira siempre
primabera cun paixaricos a anialar. Sien se dar de cuonta, fraile Anto-
nho fui fazendo Samartino al sou jeito. Pouco amportaba que muitos
rapazes de l sou tiempo y shoubran morrido, puis nun tubrun tanto
modo cumo el de scapar a las maleitas de la bida. Naqueilha hora, an
que l sol purparaba l poner i fraile Antonho l ancuontro culs frailes de
503
branco nas scaleiras de la s, naqueilha hora an que l Frezno y nun era
l Frezno nien el era un pelegrino de l mundo, naqueilha hora ls rapazes
de l sou tiempo inda jogban cun el a la pedrisca alredror la capielha.
Oubie las bozes, sorbie ls oulores, chegban-le las risadas, ancolhie-se
inda cul miedo que an nino le metien las cuontas de la Bruxa de Trs
las Peinhas.
Antonho, bai-te a aquemodar la mula i deita-te que manhana
tenemos que madrugar.
Tenerie por ende doze ou trezanhos i chubien-le siempre uns mie-
dos quando tenie daquemodar la mula, y cun de nuite scuro! Nien a
streilha picaba, l cielo inda nubrado culas sobras de la truniada dessa
tarde. Antonho agarrou l cesto de brime i fui-lo a anchir de palha ne l
cembon que staba mesmo por trs la majadoura la mula, algo an zlhado
dadonde siempre drumie. Deitou l cesto i fui ampurrando palha cula
mano. Iba l cesto a meio i nun habie modo de sanchir. Tenie l pensa-
miento noutro lhado, tan grande era l miedo. Tubo que safrmar bien
na mano para se dar de cuonta que nun era palha l que la mano staba a
querer meter pa l cesto. Un arfar cada be mais fuorte benie de l meio la
palha. Iba-se a scapar pa la rue, mas a bo tan baixica que mais parecie
un airico chamou-lo.
Antonho, Antonho!
La mula nien dou de si. Aqueilha era la hora an que aceitaba pesso-
nas que nun bie. Nun fura esso i y haberie zatado a patadas. Antonho
nien tubo tiempo de respunder.
Antonho! Sou you, Delubina.
Faziste-me agarrar ac un susto! Que sts eiqui a fazer?
Fala baixo que l cura puode-mos oubir. Y rato que stou a spera de
ti i y se fai tarde, que tengo de mir ambora. Hoije passeste to la tarde
atrs la parede a mirar para mi anquanto staba a lhabar nas Antraugas.
Mintirosa, que hoije nien fui paresses lhados.
Deixa-te desso que bien te bi. I gustei. Por esso bin a tener cun-
tigo.
Mas tenes que te ir ambora, que l cura puode-mos agarrar.
Y me bou, mas tenie tanta fame que nun sabie l quei habie de
fazer. Anton lhembrei-me de benir a buscar la paga de teneres quedado
to la tarde a mirar para mi. Nun tengas miedo de l cura que a esta hora
h-de star a calcer ls pies cun tie Fonsa.
Nun digas a cousa dessas que ye pecado.
504
Ye agora pecado! I que mal ten? Mie mai siempre me dixo que tu
eras flho de l cura Manuol.
Esso nun amporta. Di alh qual ye la paga que me quieres i bai-
-te ambora antes que te bote pa la rue.
Hoije querie solo un cachico de pan. L outordie deziste-me que
guardabas siempre un carolico ne l bolso porque te daba la fame al meio
la nuite. Anton, lhembrei-me que inda poderies tener l cachico de hoije.
Toma-lo alh i bai-te. St duro. Mira a ber se ss capa de lo aden-
tar, sen adndia-lo.
Mal apenas Antonho le dou l carolo, saliu puorta fuora. Delubina
era por ende uns dous anhos mais bielha que Antonho. La mai staba
tolhida i y muit deixara de ber. L pai nunca lo coincira. La caridade
era pequeinha i a Delubina mal le chegaba l que arregressaba a lhabar,
a barrer i a sfregar an casa de tiu Bacislau, de l cura i de quien calhaba.
L pobo dezie que tiu Bacislau tenie a barrila chena de monedas, mas
era mais sfamiado que you sei alh. Nien que eilha lo quejira roubar
nun habie muito de quemer naqueilha casa. L tiu parece que se manten
cul aire, pensaba. Assi i todo, era a rapaza zampolhinada i bibideira.
Nunca naide loubie queix-se i passaba pula rue dreita i sien le negar
ls buns dies bos d Dius a naide. At le parecie mal a la giente que nun
dira muostras de cargar la zgrcia que tenie an casa. Inda bai a acabar
mal, nun deixban de dezir las ties bielhas que la bien passar. Era un
modo de tener ambeija deilha. Delubina sabie l que pensban, mas nun
samportaba. Todos sabien que era a buona flha i por esso la ban aju-
dando cul que podien. Tamien inda staba para benir l purmeiro que
sagabasse de le haber metido la bara ne l poo, puis la rapaza era fuorte
i batie-se cul mais pimpon que quejisse fazer cauada deilha.
N
unca mais a Antonho se le squeciu aqueilha nuite. Eilhi, de cuos-
tas pa las muralhas de Miranda, sentado na piedra de l carreiron
que chubie de l Frezno, inda oubie l arfar de Delubina quando dou cun
eilha al meter la palha ne l cesto. Por muitos anhos, al lhembrar essa
nuite, nun quijo aceitar l beiso que eilha le dou y cula mano na puorta.
Cul tiempo fui esse beiso que mais le quedou daqueilha nuite. Passou-
-se talbe mais dun anho at que Delubina tornara al palheiro. Antonho
nien a sola nuite deixou dasperar por eilha, aguantando l suonho at
y nun poder mais. Mas nunca le faltaba ne ls suonhos, nien a sola
nuite. Oubie-la a ampurrar la puorta debarico, cun un airico a antrar
alantre deilha i la mula a spilrar. Apuis, sentie-la a antrar i a tentiar pula
505
parede at adonde el staba deitado. Nun dezie nada, mas el adebinaba-
-le a risica a assom-se por antre ls uolhos. Sentaba-se i ampeaba a
rober l carolico que Antonho nunca se squecie de le lhebar, roubado a
la fame del. Iba-lo mordiscando pulas bordas al redor para durar mais
tiempo i nien a forfalhica se perdie. A las bezes, quedaba eilhi sentada
sien dezir nada. Antes de salir passaba-le la mano pula tiesta i abaixaba
apuis at als beios. La mano ancalhada que passaba amerosa cumo un
airico. I Antonho drumie-se andrento l suonho, ancostado a aqueilha
Delubina doce i meiga. Era a nuite perbersa quando Delubina se fui
a tener outra be cun Antonho. At l friu habie chegado al palheiro,
siempre tan caliente de l bafo de la mula i de l cozimiento de l stierco.
Delubina staba a la spera del, ancharcada at la miolha de ls uossos.
Antonho, mal antrou, sentiu lhougo que eilhi habie giente. L coraon
dou-le un baque, ye Delubina. Fui atentiando at la palha, cula mano
stendida al palantre i sentiu l chambre molhado i por baixo l arfar de ls
senos chenos i duros. Eilha agarrou-le la mano i apertou-se-la acontra l
peito cun to la fuora. Antonho deixou-se quedar sien saber l quei le fa-
zer al coraon que le saltaba de l peito, cabalho a scatrapulhar. Al modo
que fui assossegando sentiu que l arfar de l peito de Delubina tenie algo
de stranho cumo se benira muito dalh las tetas. Nun tardou a sentir ls
saluos que subertien porriba la mano.
Sts a chorar.
Mie mai morriu-se.
Antonho nun fui capa de le dezir mais nada. Era la segunda be
que staba eilhi cun eilha mas sentie que habie muito tiempo que stban
juntos. Tamien tenie gana de chorar, mas nun sabie adonde ir a saber
de las lhgrimas. Las lhgrimas nun slen quando queremos, hai que
las guiar.
Tube miedo de quedar an casa solica i nun sabie cun quien habie
dir a tener. Nun conheo a mais naide que guste de mi.
Antonho agarrou l capote que staba colgado na staca spetada na
parede.
Bai-te a fazer mal secar la roupa ne cuorpo. Inda puodes agarrar
algue permonia. Tapa-te.
Achegou-le l capote i fui-se-lo acunchigando. Sien saber cumo
sentiu la mano a slubiar pul cuorpo znudo de Delubina. Ameroso i
friu. Deitou-se al lhado deilha de barriga pa riba. Pouco tiempo apuis,
sentiu-le un arfar fondo, cumo se tubira a sonheira de to la bida. El
cuntinou muito tiempo spierto, sien ser capa de pensar an nada. La
506
persncia de Delubina era tan fuorte que nun le deixaba campo para
mais nada. Fui-le sentindo l cuorpo a calcer. Todo el todo ardie sien ser
capa de se mexer. Staba-se y a ambelesar quando Delubina se bolbiu
na sue cama de palha i quedou abraada a el, cun un arfar cada be
mais fondo. Y le dolien las cuostas de star de barriga parriba, mas nien
assi mexiu a palha cun miedo de la spertar. Na rue, lauga cuntinaba
a caier i Antonho sentie l caliente de l cuorpo quaije cubierto de palha.
Quando scampou, la queruja que siempre paraba nun uolmo eilhi acer-
ca ampeou l sou piar.
E
nde st la seinha de que la mai de Delubina se morriu. Inda bien,
cuitadica de la tie, tolhidica de todo i a sufrir tanto. Para Delubina
bai a ser menos un trabalho, puis tenie que la mantener sien naide le
poder baler. Hai quien diga que yera bruxedo, mas nun houbo malzina
ou afumadeiro que la sanssen. Delubina trata deilha solica zde ls uito
anhos. Fui dessa eidade que ampeou a ser criada de tiu Bacislau. Siem-
pre me gustou aquel sou aire de risa que parece subertir todos ls males
de l mundo.
A
cada cachico paraba de pensar para melhor oubir l resfuolgo de
Delubina, sereno i cumpassado. Nun ten eideia de quando se dei-
xou drumir, mas serie y a arrimar a la madrugada. Solo le lhembra la
bo fuorte i abafada de l padre Manuol:
Antonho!
Drun dambos a dous un brinco que la mula scachou la rede cun l
buldrejon. L cura quedou duolhos arregalados pa las tetas de Delubina,
que lhougo se tapou cul capote, chena de bergonha.
Bai-te-me ambora para tue casa i que naide te beia salir. Se dires
scndalo pul pobo assi ardas nas perfundas de ls einfernos.
L cura saliu lhougo a seguir. Nun era questume el ir al palheiro a
nun ser quando Antonho se deixaba drumir ou le daba la gana de cagar
i l tiempo nun staba al modo de ir a la cortina por trs la casa. Delubina
bestiu-se i saliu. Nien un nien outro tornrun a dezir palabra. Nesse die
a la tarde, Antonho inda la biu ne l antierro de la mai, que iba anrebu-
lhada ne l lhenol de larmandade que serbie pa todos ls probes que nun
adregban un que los acunchigasse at la foia. L squife era lhebado solo
por dous homes, que la muorta nun era mais que piel i uosso. L cura
sperba-los neigreija i la foia y staba feita pul anterrador, ne l Sagrado.
Delubina nun choraba, nien mirou a sola be parel. Antonho nun le
507
tirou ls uolhos de ls pies, calos, dun pardo que queda antre l calho
i l la tierra seca. Tenie uns dedos bien feitos, lhargos i fnos. Antonho
adabinaba-los albos an baixo la cotra. Nun la tornou a ber. Bien puso
ls uolhos a rebusco, mas ambalde. L cura nunca le tornou a falar ne l
causo. Solo muito tiempo apuis soubo que el la habie lhebado, pouco
apuis la muorte de la mai, para Miranda. Falaba-se que staba a serbir an
casa dun cnigo a quien l cura Manuol le debie muito fabor. At se dezie
que el sabie todo l que habie antre l cura i tie Fonsa, mas todo passaba
culas alforjadas que l cura le mandaba amenudadas bezes para Miran-
da. Nada de mais, puis causos cumo esse habie-los por to las tierras.
Ls curas mais probes nun se mantenien sien ajudas para colher l que
quemien. Las nuobas regras de l cunclio de Trento custban a chegar i
la giente y staba afeita a esses modos de bida. Las cousas ran defrentes
pa ls abades que, esses si, bibien mais a la farta, arrecadban l mais de
las smolas para eilhes i fazien de ls probes curas berdadeiros criados
que trabalhban para eilhes. Tener un abade portetor ou, inda melhor,
un cnigo an Miranda, era star a salbo de fames i acusos ou amanaas
de l bispo. L padre Manuol de Samartino at nien tenie rezon de queixa
cula renda que recebie de l altar i tamien el sonhaba chubir a abade.
A
ntonho mirou la burra, que nun habie salido nien un cachico dan
pie del. Tamien para eilha fura custoso l camino zde Sendin, pul
meio la calor. Passou-le la mano pul ofno, na festica triste. L sol inda
staba uns palmos porriba l cabeo adonde chegaba la lhadeira de l Frez-
no. Y starien ls dous frailes a la spera del nas scaleiras de la S? Tenien-
-le dezido para star alh al poner de l sol. Bendo bien laltura de l sol,
nun deberie star alhi sentado y muito tiempo. El ye que y staba tan
afeito a aqueilhas lhembrncias que le passban cada be mais debrebe,
cumo camino muita be andado. I nun perdien fuora cul passar de ls
anhos. A cada be, lhembraba-se de cousas nuobas. Cousas menudicas
que y nien sabie se ran lhembrncias se era la cabea del que las iba
metendo pul meio de las lhembrncias.
T
engo que ancarar culas muralhas. L que alh bai, y alh bai. Mas
nun passa. Las muralhas feitas pa la guerra i fui alh que you perdi
la mie. a guerra que nun chegou a ser. Cumo puode haber guerra sien
einemigo? Inda se puode falar de guerra quando l einemigo se mata a
el solo a la bista de l castielho, y quaijeque a ser cunquistado? Bendo
bien, la guerra inda nun acabou. Por esso me custa tanto a ancarar culas
508
muralhas de l castielho. La guerra cumigo mesmo, que talbe nunca
chegue a ganhar. Era tan fcele squecer, squecer, squecer i la guerra
staba ganha. Mas nun hai malzina pa las lhembrncias que mos rman
guerra, apenas mos ntran pula puorta. Por esso gusto de ir a Sendin, a
la Tenerie. Solo ende sou capa de squecer. Falo sien parar i squeo. Ou
nun le dou tiempo a que se me lhembre de nada, talbe seia mais esso.
La fala seca-me la cabea, arrama-me para fuora de mi a puntos de nun
poder salir mais nada dalh. La fala cura-me esta chaga que se torna
a abrir delantre las muralhas de Miranda. Todo me puxa para loinge
deilhas i de Miranda. Mas nun sou capa de deixar dac benir, cumo se
fura un gusto scarbar las costras de la chaga. a cierta malbada alegrie
que ben cul sufrimiento. Cumo sun demonho me ponira delantre de
ls uolhos ls pecados y perdonados, mas nanhun xabon ye capa de
lhabar. Nunca stan perdonados ls pecados que nun mos perdonemos.
Nanhun dius ye capa de perdonar ls pecados que ns nun somos capa-
zes de squecer i mos acumpnhan cumo la selombra.
S
abie bien adonde tenie de ir, mas nun le daba la gana de salhebantar
de la piedra adonde se sentara, mesmo al lhado la fuonte i antes de
atrabessar la bielha puonte. Inda stubo para ir mais por baixo, pulas
teneries i puls molinos, mas nun le querie dar guerra a naide. I eilhi
quedou, ambelesado nun outro mundo, na outra bida que lo ancandi-
laba cumo lhu a paxarina. L sol inda iba alto que bundasse para poder
aguantar puli mais un bun rato. De tan acerca, an dous trancos ponie-se
lhougo na S assi que fssen horas.
509
Antnio Brbolo Alves
(1964)
Gnviin
F
ui nun die de Primabera que Gabilan saliu la pormeira be de l niu.
Para quien naciu para bolar, aqueilhes dies metido an ne meio
duns palhaos, sien poder salir, habien sido mais que un einferno. a
penitncia y a cuntar puls pecados feturos! Quando l uobo se cobrou
i la boca se anchiu daire fui cumo se Dius houbisse de nuobo criado l
mundo.
Faga-se lhu!
I la lhu fzo-se. L die era tan claro tan claro que la tierra relhuzie
at l anfenito. Anchiu-se-le l peito daire i de sol. Buiu toda aqueilha
lhu i, nun calafriu, todo l cuorpo se le einundou de bida nuoba.
Bolar!
I apuis inda hai quien fale de miedo! De l tafe-tafe de bolar i de
andar solo pul mundo... Mas qual miedo?! Un home solo ten miedo
se pensar que l miedo quier algo cun el. I cun essa giente Gabilan nun
querie cumbersa. Querie era bolar, querie bida, aire, tierra, lhiberdade...
Saliu inda meio delorido de leiternidade daqueilha prison. Ampe-
ou a poner-se de pie cumo quien tenteia para ber se las piernas agun-
tan.
Mas nun ye que eilhas nun se tenien! Mas quei se passa?! I las alas?!
Nada. Inda imprumas, cun uns pelicos brabos i pouco mais. Cuidou
que se morrie. Berreiro nun houbo, que nun era home para choradei-
ras, mas quando mos dixan assi solos an ne mundo?!
Ah mai, ah mai que you nun puodo bolar!
Tu nun bs, flho de lalma, que inda nun chegou la tue hora. Cada
cousa chega an ne sou tiempo.
Las mais tnen destas cousas!
I alh tubo que le splicar que inda faltban uns dies at que aquei-
lhes pelos se cassen i las prumas berdadeiras aparecssen.
Passa a criatura mais tiempo do que la lhuna para anchir drento
de un uobo i an ne fn, bai-se a ber, i inda nun puode bolar! Botou la ca-
510
bea de fuora i nun fusse la mai cun mais un ralhete habie-se atirado. L
carrasquito onde tenie la casa nun era mui alto, mas pa la giente cobrar
un bun par de costielhas chegaba i sobraba. Ye que nien un cachico l
podie deixar solo. I el era cada sermoneta!
Tu nun sers giente cumo la outra?! Capa de parar quieto por un
cachico que seia?!
Nada. Nun habie maneira. Buolta para un lhado, buolta para outro,
mira deiqui, mira deilhi, siempre a querer atirar-se puorta fuora.
Cada be que chegaba l ubiaco era un martrio. Un home na pri-
son nien las tripas l pxan! Que la casa, indas que pequeinha, aquilho
era un asseio que nien an casa de la senhora professora. Mais relhu-
ziente do que l lhabadeiro de la ribeira. Mas nun era por isso. Ye que las
tripas alhi angroladas quei, nun dban cuonta de l recado.
Ou fusse por isso ou por causa dun sartigalho mais tienro que hou-
bisse comido, apanhou a sfuira que cuidou que nun scapaba. Aquilho
parecie nubrada a caer de l cielo! I apuis el ran as clicas, uns delores
de barriga!...
N, aquilho nun era bida para un Gabilan! Quaije deixou de comer.
Uns dies a auga i malzinas i l tempero fui passando.
a semana! Siete dies y lhebaba alhi metido. Mirba-se. L pelo
ampeaba a caer i as prumicas azuladas aparecien a miedo.
Conho, tanto tiempo ye preciso para mudar la camisa! Nien ls
curas todos an die de festa demran tanto a poner i tirar las sotainas!
Sou pai iba bolando al redor de casa. Chubie l mais alto que podie,
at se parder de bista. Apuis, apuntando la cabea para baixo, cumo a
fecha, baixaba dreito at quaije bater an tierra. Quando l bien nestes
anserccios, alguns paixaricos que pulhi passban fugien cumo se bs-
sen l diabo. Quedaba-se outras bezes un bun par de minutos an ne mes-
mo stio, a fazer teres-teres, i cun ls uolhos barrendo todo l que passaba
por baixo. Al loinge, un bando de storninos, siempre ralhando uns cun
ls outros, rumaba para outro lhado. L centinela staba de guarda!
Eili deitado, mirando l pai, todas las prumicas se le ponien de pie.
L coraon als poulos a querer atirar cun l duonho para fuora de casa.
Quando poderie el bolar assi? Ser cumo sou pai?! Mirar de riba l mun-
do i parar assi an ne cielo, cumo se fusse un caramonico preso por un
flo ambisible! Squecie-se at de l que la mai le dezie muitas bezes:
Miu flho, nun se nace pixaro, daprende-se a s-lo!
Mirando ls dous, la mai, deixaba scapar un cachico de proa. Gabi-
511
lan iba daprendendo la arte i l oufcio: bolar bien alto para nunca ser
bisto, mirar todo l que passa por baixo i atacar cun toda la coraije.
Passrun dues semanas de martrio. L pelo brabo zapareciu. Tenie
agora un fato nuobo, azulado, relhuziente, cumo nbio an die de boda.
Las manos tamien habien ganhado forma. Fuortes cumo as tanazes.
as manos de home capazes de antriar cun toda la coraije aquilho que
fusse preciso. I las piernas! as ancas de fazer ambeija al mais ampro-
ado i cun as prumicas para trs que aquilho nien puosto de perpsito.
Un home assi y se puode mostrar al mundo!
ran las cinco de la tarde daquel die de Primabera. L die nacira
mais claro do que nunca i Gabilan de pie, inda drento de casa, mirou-
-se a be mais. Sabie que desta be y nada l podie parar. Por isso nun
tenie priessa. Asperou un cachico mais para que l mundo pudisse axis-
tir a un momento memorable. De uolhos bien abiertos, mirou para un
lhado, para outro i para outro, abriu las alas i bolou.
L anfenito iba ganhando forma. Las prainadas ran cada be mais
lhargas i ls cabeos parecien aprainar. Al loinge inda fui capa de ber
la casa onde naciu. A lantrada inda alh staba sue mai mirando l flho
que bolaba para nunca mais tornar. L que Gabilan nun fui capa de
ber frun las lhgrimas que ampeban a rebentar an nes sous uolhos.
Eilha, para nun dar parte fraca, bolou tamien, smagando-las antes que
fazssen carreiron. La bida, pensou eilha, nun se cumpadece cun las
fraquezas houmanas!
Lhibre cumo solo el querie ser, Gablan bolou at que l cielo y le
parecie tan acerca que tornou para tierra. Solo nun sabe se fui por bun-
tade, se por miedo de nunca mais la ber.
513
Carlos Ferreira
(1961)
Ln Fi ui DoUs MUuos
Mil anhos antes
C
orrie l anho 1000 apuis de Cristo. La bielha Flacilha, sola, mira-
ba i scruitaba alredror. Pulas carreiras i carreirones que sassman
pa l riu, ls sonidos de ls relinchos i l scatrapulhar de ls cabalhos de la
mourama y algun tiempo que habien calhado l rastro de frios malos.
Para quien tenie ls uolhos tan afeitos para ber las mais pequeinhas de-
frncias de las miradas daqueilhas tierras, ls feitios de l lhugarico que
medraba na prainura, danho para anho, ran cada be mais grandes i
barulhentos.
Ls cabalhos de ls crestianos passeban-se agora de ls dous lhados
de las arribas. Na capelhica de l Castanheiro, un cura pregaba. Cuntaba
la bida dun tiu que se chamaba Cristo. Quando l sou ltimo home, Ru-
fno, inda staba bibo, tenien ido a be alh, mas nun antendrun nada
de la prtica de l cura. Falaba contra ls mouros, de pecados i milagres i
dun Dius nico que staba an to l lhado mas nun se bie.
Flacilha solo coincie l dius que hardou de sous pais. L Alto, l Cabeo,
l Sol. Era el i mais naide que an cada nuobo anho fazie remedrar outra
be la bida que nacie de la tierra. To las alboradas, assi que samostraba,
streformaba la nuite an die. Esso si era un milagre berdadeiro. Ls que
pregaba l cura nun tenien sentido. Nin se bien, nin se podien probar
nin ampalpar!
Apuis que l sou Rufno se morriu, y muitas lhunas que moraba
eilha sola naquel castro perdido a meia lhadeira de las arribas. Y naide
querie bibir ne ls castros. Ls mais bielhos morrrun-se, outros matrun-
-los. Ls mais moos, tal cumo ls sous nuobe flhos, scaprun-se pa ls
lhugares nuobos de l praino. L sou ltimo flho a ir-se, Fausto, inda la
quijo lhebar cul, mas eilha zirrou que n. Tenie l sou Rufno malo i dei-
xar la sue casica, perder de bista la mirada de lauga de l riu a correr era
mat-la. Por esso quedou. Las fuoras para caar y ran poucas, mas
514
eilha sabie ambudar ls peixes. Meia dzia de xardicas i algues yerbas,
fruitos razes dban-le goberno para un quarto de lhuna. La cabra que
tenie iba dando algun lheite i serbie pa ls dies de maior apertura. L prai-
no tenie ls ambiernos mui frius i mui lhargos, i lhaboriar la tierra nun
era para eilha. Naide lhabie ansinado a fazer essas cousas i era perciso
asperar muito tiempo para colher algun sustento.
Als castros dan pie l riu, habie-le dado a malina sin cura. Parecie
que tenien sarna. Al sou, que l cura de la capielha de l Castanheiro
le puso l nome de Mal Lhugar, naide quijo tornar alh. To l mundo se
scapulhiu para ajudar a custruir nuobas alds. Queimban l monte i no
ourtuonho que medraba criban ganados doubeilhas. Amuralhban las
canales abiertas i ne l balhe desses cerrados angordban bitelos de bacas
burmeilhas cun marrafa, que serbien tamien para arar i puxar al carro.
Flacilha y nun era desse mundo. Caar peixes i un outro ani-
malico, apanhar sprragos i outras yerbas i buer auga naugadeira de
lourrieta era la nica maneira que sabie para dar goberno a la bida.
Eilha fazie parte de l bielho mundo, cumo dezien ls sous flhos Fausto
i Reburrino. Ardeira desse bielho mundo de castros pindurados nas
faias de las arribas, eilha era la ltima guila sin alas que quedaba. Nun
antendie porquei las gientes y nun se deixban adomar pula cumpa-
nhie de l riu. Ls homes querien mais i ls castros y nun tenien mais nada
pa le dar.
Al ampeo de Outonho de l anho 1000, quando sentiu que las fuor-
as la deixban, acucou-se na lhastra de la borda de l riu i arramou
alhi l cuorpo. L rugir inda manso de la corriente arrolhou-la i deixou-se
quedar. Apuis de ls alcaforros tenren cenado, quando las scarabanadas
dOutubre angordrun l riu, la corriente barrenta lhebou ls uossos
bielhos de l cuorpo cansado de Flacilha i, a la par, todo un mundo de
castros que zapararecien para siempre.
L cura y habie pregado essa fn de l mundo, mas staba mui acerca
para se ber.
Mil anhos apuis
C
orrie l anho 2000. Marie era la nica pessona que moraba naquei-
lha ald. Uns pul Natal, outros de Berano, pulas festas de la cidade,
ls flhos benien a b-la. To ls anhos era la mesma cuon.
Mai, eilha ten que benir a bibir cun ns, dezien-le ls flhos.
515
Quien, you? St-se eiqui tan bien... Fazei la buossa bida, que la
mie feita st, respundie eilha.
Cun esta eidade nun puode quedar eiqui eilha sola. Podie al me-
nos ir para Miranda, pa l lhar de ls bielhos, tornaba l flho.
You nun sou assi tan bielha i nun stou sola. L perro, la burra i la
casa fzen-me cumpanhie. A las bezes bou al semitrio a arrincar las
yerbas i a falar cun buosso pai i culs outros que alh stan. Eilhes ye que
stan solicos. Solo me tnen a mi. Y naide ben a b-los, nin pa l die de
fnados. Nun habie dhaber dreito dabandonar ls muortos! Quien me
quejir sacar de casa, tira-me la bida. Deixai-me bibir.
Naqueilha ald habie morado muita giente. Marie lhembraba-se de
lhaboriren l termo todico. Huortas, cerrados, centeno, trigo, a ou-
tra binhica i ganados. Las pessonas solo percisban de lajuda as de las
outras. L restro era l termo i l trabalho que l daba. Todo l sou sustento
salie dalhi. Pouco nada benie de fuora, pouco nada iba para fuora.
Amanhban-se cumo podien. Uns anhos cun fame, outros cun pouca
fartura, a pierna atrs de loutra, naide se queixaba.
Un die, las pessonas amperun a saber doutros mundos i, als
poucos, frun-se indo ambora. L denheiro era l que todos buscban i
aqueilha tierra, por mais lhaboriada que stubisse, nun daba desso. Uns
frun pa l Brasil, outros pa la Frana, outros para Lisboua, outros para
Bergncia i ls que quedrun porqui fazrun casa nuoba an Miranda.
Aqueilha ald y fazie parte doutro mundo, y nun cabie ne l tiem-
po dagora, las pessonas frun-se a bibir para outros stios.
Marie nun antendie l que chamaba las personas a deixar la calma
de l sou termo para bibir anrezinados an caixotes ne meio de fumo
i rugido. Ye berdade que ganhban denheiro, mas tamien tenien que
mercar todo. A eilha, pa la fogaa, la saca que le traie to ls meses l tiu
de la farina, la sue pitica pedresa que ponie un uobo to ls dies i la sue
huorta, bundaba-le i sobraba-le.
Y se habie afeito a bibir sola, mas faltaba-le la risa de la canalhada
menuda. Lltima be que stubo culas nietas, Natalie i Andreia, cuntou-
-le l remanse de Fausto i Reburrino. Aqueilhes que hai mil anhos atrs
deixrun l castro de la mai Flacilha para fazren aqueilha ald.
Agora, la Flacilha era eilha i las sue nietas ran Fausto i Reburrino.
Anque l tiempo de ls homes dhoije se cunte siempre al palantre, el anda
al redror cumo l dius Sol de Flacilha. Eilha ye l Outonho i las nietas la
Primabera.
Marie acraditaba na fn de l mundo de l anho 2000, mas nun tenie
516
miedo. Essa fn de l mundo, era la fn de l sou mundo, l mundo dua ald
que por mil anhos bibiu de la tierra de l sou termo i que agora y naide
querie lhaboriar. Na capielha de l Castanheiro, y die anhos que nun
se dezie missa. Hoije, para oubir la prtica y nun era perciso ir a la ca-
pielha cumo datrs, bundada acender la telebison. L dius inda ye Cristo,
mas y solo sacradita ne l denheiro. El ye milagre para to ls males.
Nesse Outonho, antes de las purmeiras giladas arreganhren ls
dientes, Marie sentiu friu. Staba cansada, mas calma i serena.
No die an que bieno l tiu de la farina, batiu a la puorta, chamou,
tornou a chamar i naide respundiu. Outro mundo habie acabado. Marie
i l sbarrulho daqueilha ald de la prainura anterrrun-se alhi mesmo,
ne l suolo donde habien medrado, aquercentando-le mais a camada al
solar de la stria.
517
Duarte Martins
(1976)
n Fviun ui MUov1i
P
obre de Pata Grande i Dedo Pequeinho! Nun frun capazes
daguantar aqueilha maleita, anque l tiempo tamien nun ls ajudou,
mas quien nun cuntar cun secura a mais ne l berano, por estas parai-
ges, que se zanganhe. Se bien que nun fui este l causo, porque ls dous
y tenien eidade i tiempo subreciente para fazer frente a cada bareta
relhamposa de l sol i, noutras andebenas, at al roubo de tierra de ls
anrezinados galatones de Junho.
Pata Grande i Dedo Pequeinho ran la punta de la frescura daquei-
lhes cachos de huortas, metien ambeija a qualquier un. Fracisco Cochi-
co i Alberto Pardal dezien que ran zorros de l biento i l sou padrino
era l acauso de las circunstanas, que malas lhnguas, las destes dous
xaboneiros.
Dun die pa l outro, dou-le a maleita i l berde de las sues sotai-
nas fui quedando meio acastanhado i a frida de muorte fui tomando
cuonta deilhes. Mandrun benir l sabido Doutor Jes Moucho, l melhor
mdico de la tierra, mas nin el soubo curar tan rala malina, tan stranha
frida de muorte. Nessa nuite, stranhei a Marie Queruja, nunca mais tor-
nou a cantar l R-R i a piar, cumo dantes fazie nas nuites calientes de
berano, por riba de Pata Grande i Dedo Pequeinho, at estes querren
ampear a drumir. Tamien eilha s`anterou que ls dous tenien a ferida
de muorte, que de die para die iba crecendo, cumo un maldito cncaro
quando toma la giente, sien dar sastifaones a naide i pouco a pouco,
las bai demudando, quemendo-las por drento at las fazer zaparecer.
You tamien me dei de cunta de todo, i subre l hourizonte que mi-
raba ampeaba a caer drento de mi a anquietaon doce i melanclica,
da natureza que eimaginaba solamente adrumecida. Pula fn de l die,
lhanando un lhargo oulhar a lanfenitude de l cielo, bi que la streilha
buieira m`apicara ls uolhos, fazendo-me lhambrar tiempos redondos,
que ora ban, ora bnen, cun Pata Grande i Dedo Pequeinho nas mies
nuites de garoto i que l Letes de la memria inda nun afogou an sues
518
augas squecidas. I a la nuitica, antes de me drumir, miraba a la jinela,
subre Pata Grande i Dedo Pequeinho, i sentie a modo dun spasmo que
drento de mi chamaba ls miedos ancuncientes, que fazien cun que la
mie eimaginaon criasse ciertas formas i la retina trasformba-las de-
pronto an gigantones i ancantos de braos abiertos i de formas amena-
adoras que, de tanto tiempo quedar a mirar para eilhas, me ponien a
drumir nun suonho perfundo.
De die todo demudaba. L assombro i ls miedos de leimaginaon
dban campo a la simprecidade relhamposa da folhaige duolmo. Pula
purmanhana, alh iba you, mais madrugador que un mielro, todo cun-
tento, caras a Pata Grande i Dedo Pequeinho, a flar ls segredos de
niales que guardban an sue folhaige sberdeada. Houbo alturas an que
ls bi todicos pelados, mas eilhes nun tenien bergonha alga de quien ls
achasse assi, percipalmente zde l die de la Assanon, Die de la Assan-
on, y la fuolha ten ceon, dezie la giente de l lhugar. I lhougo chubie
giente stranha por riba deilhes para le tirar la fuolha, quedando ls dous
an penacho, tal i qual cumo un home ben al mundo. puis, cochinos i
bacas agradecien i anchien la barriga cun la folhaige, i nun quedban
cun denteira porque la fuolha y staba algo durica. Antes de le aparecer
la ferida de muorte, y se habien aquestumbrado a quedar sin fatioca
por estas alturas i nien sequiera stranhban. Quando la giente de l lhu-
gar colhie muita folhaige, guardaba-la nun sobrado at l eimbierno, las
casas quedban mais calenticas i l ganado tenie quemido por muito
mais tiempo. Tanto Pata Grande cumo Dedo Pequeinho tenien proua,
porque sabien que las sues fuolhas ran buonas para tirar la gordura a
las caldeiras de ls dies de festana, que cun auga caliente quedban que
nin un mimo!
Pata Grande, l mais alto de ls dous, inda chegou a ser alguas bezes
zgalhado, mas aguantou bien las molstias houmanas i nin por isso dei-
xou de medrar, anquanto a Dedo Pequeinho le tocaba, quaisque siem-
pre, a ser ripado, por ser l mais nuobo i tener ls galhos mais delgadixos.
que bieno la ferida de muorte, nunca mais houbo folhaige i lalma
apartou-se por cumpleto daqueilhes dous cuorpos de madeira, nunca
soube que semcio lhebrun i nunca mais ls tornei a ber. You eimagi-
nba-los agora noutras metamorfoses dun mundo rural: an caibros i
bigas de casas de dues ou quatro augas, an armaones de ls telhados, an
canhias de ls chiqueiros assetados, an setos de carros de stierco, an ca-
nhias para la lheinha ou para acarrear l pan, an jugos, cedas, cabielhas,
519
berbiones, antriteiras de ls carros de las bacas, an rastros de la palha de
las trilhadeiras, an rastras para cargar l feno i ls manolhos...
Cun esta frida de muorte, Pata Grande i Dedo Pequeinho nunca
mais tornrun a balanciar al biento i las sues galhas nunca mais torn-
run a fazer brudo algun, frun fridos de muorte.
Eiqui a dies passei ne l stio que dantes fui propiadade de Pata Gran-
de i Dedo Pequeinho i, para miu spanto, bi dues oulmeiricas a nacer,
a ne l lhugar de Pata Grande i outra ne l lhugar de Dedo Pequeinho!
Sern eilhes que bnen aende outra be? Stran cun suidades nuossas
porque, afnal de countas, stn outra be a benir, porque solo frun
fridos por un terrible susto!?
521
Alfredo Cameiro
(1969)
Riun ui Pnvuo
C
hamaba-se Rosa Antgona. Rosa por parte de la mai, que le gustaba
l nome i, inda porriba, yera l nome de la b, Antgona por parte
de un tio padre, l padrino, que anteimou que la garotica tamien habie
de lhebar l nome da tie, pe que mi guapa i mi baliente, de que el se
alhembraba duns lhibros que habie lido ne l seminairo.
Mi amperronhadica, Rosa Antgona alh se habie criado, an Bre-
gncia, siempre de ruoda de la saia de la mai i de las beatas de Bre-
gncia, sin nunca haber coincido las quelobrinas que fai ber la cobia
an l oulhar dun moo. A la cuonta de alguas letras daprendidas i duns
persuntos i outros tantos garrafones dazeite, saliu regiente scolar.
L regiente scolar apareciu an Tortulhas, pa strenar la scuola nuoba
de ls centenairos que haberie de serbir para que to ls de Tortulhas pod-
ran daprender a ler, a cuntar i a screbir, de carreirica i an pertus legti-
mo, a bien de la naon, cumo Dius, Nuosso Senhor, gustaba i l senhor
Persidente de l Cunseilho mandaba.
I an Tortulhas Rosa Antgona se quedou, debrebe se deixou ambu-
dar pul paleio de l flho de tiu Z Molineiro, Artrio, l Farroncas, que le
perdonou a Rosa la fraca pelaige que tenie, por bias de la chubida an la
scaleira social que eilha le pormetie.
De pouco le serbrun ls cunseilhos de sue mai:
Rosa Antgona, flha, mira que tu, se algun quejir ofar antes de
l tiempo, tu d-le cun l palo de ls farelos para trs, tu nun oubes?
Rosa Antgona nun le dou cun l palo de ls farelos a Artrio, que
isto nun hai cunseilhos de mai, nin mofo de beatas de Bregncia que
sian capazes de abafar la bo dun bientre de binte anhos, quando las
campanas de la naturaleza tcan a rebate.
Aquilho fui cumo un lhobo zampar-se na canhonica, i naide le
fturou bun fn al matrimnio.
Anganhrun-se. Rosa Antgona nun yera bien quien se pintaba. L
friu de las lastras de las eigreijas de Bregncia habie-la temprado. Dezie
522
l padrino padre que la sue Rosa Antgona yera, pintiparada, a renda
de pardo: delicada i singelica por fuora, cumo a rendica; fuorte i rejis-
tente por drento, cumo l pardo.
Las que amargou, naide l sabe, que eilha solo se cunfessaba al pa-
drino, mas l cierto ye que hoije Rosa ten muito adonde se puoden poner
ls uolhos: ls trs flhos, guapos i zbulhados cumo trs chourios, la casa,
siempre lhimpa i asseada que ant un se puode spelhar ne l chano, l
home, de camisa lhabada i gola angomada an la missa de Demingo, ei-
lha mesma, que y puso alga chicha anriba las tenrielhas que troixo de
Bregncia, ant pe que quedou mais alta, a un qualquier se le antolha.
Debe de ser de las poucas ties an Tortulhas que nunca spurmentou
l peso de la mano de l home. Solo, de be an quando, a ralhatina sin
amportana:
Artrio! Farroncas de l diabo tu ss burro ou fais-te?
tu nun bs que mos botas a perder!?
Calha-te alh, mulhier, se nun fusse you, tu inda hoije stabas de
adil!
mais carino que malquerena, que an Tierras de Miranda tamien
la rudeza de las palabras crece al mesmo tiempo que la cunfana i
lantemidade.
Na scuola, debrebe tubo que safazer culs garotos de Tortulhas:
Aponta, Teodoro, aponta e vais ver que no trocas as linhas ao
leres...
Que apunte, que apunte se you tubisse as unhas cumo las
buossas!
Rosa Antgona cortou las unhas un cachico mais renticas i, a pouco
i pouco, fui cerrando ls uolhos i ls oubidos a las mirandesadas que ls
garotos le misturban cul pertus. Fizo-se a buona palhantra, dezie l
padrino, que, cumo doutor de scanho ancartado, tenie sentncias para
todo.
Fui un regalo b-la an l Curso de Eiducaon de Adultos, a sustituir
a porsora de Miranda, flha dun barraigista, que nun safzo an Tortu-
lhas, cuitadica:
B, bamos agora a la matemtica! A ber se sodes capazes de resol-
ber este porblema: Manginai que teniedes doze canhonas i las lhebba-
des a la feira de l Naso. Se bendssedes un trcio, cun quantas bolbiedes
a casa?
Ora, isto y ye un porblema di Teadoro, que nunca fui capa de
daprender a ler nien a screbir, i andaba agora, de home, a ber se fazie,
523
al menos, la quarta agora ls porblemas de loutra porsora...nun tenien
jeito niun...yera solo: you amarei, tu amars, el amar...
Calha-te, sou burro ralha l bezino de la carteira, ms andus-
triado an las andanas de las letras anton tu nun bs que isso nun ye
un porblema, ye l Persente de l Andicatibo?!
Tortulhas y habie aporflhado a Rosa.
L que Tortulhas nunca fui capa de angulhir fui la Antgona. Inda,
por dues ou trs bezes, las bezinas spurmentran: Rosa Antiga, isto,
Rosa Antiga, aquilho, mas nun se le drobaba la lhngua i nun anteim-
run. Quando fusse perciso tinguir a Rosa, la regiente, de las outras
dues ou trs Rosas de l pobo, quedaba Rosa Farroncas i y staba.
Ant Rosa, para zapacenciar a sou padrino, le questumaba dezir,
meio de cauada:
La Antgona nun se afzo eiqui. Tortulhas ampuntou-la pa l fondo
de un fio, alh pa las minas de Santo Adrian, lhembra-se-me que y
nun la bolbeis a ber.
I l padre, ca risica meio amarielha, rezungaba:
Calha-te eignorante Nuosso Senhor te perdone, se ancuntrar
por donde ant pe sina de las Antgonas...
Tortulhas nunca antendiu l que querie l padre dezir, i isso agora
tamien nun ben al causo.
524
L S1niuico
Y
staba an Tortulhas iba pra dous lustros. Habie aparecido cun ls
andraijos que traie ne l cuorpo i las manos an la punta de ls braos.
Zampenado, cara bien zbulhada, las greinhas grifas i ls uolhos
cumo dues denozielhas, Mrio Raiano habie benido de un pobico de
la raia yera un cacho dun home, assi a modos dun San Cristobo, de
cuorpo i alma, tirando-se l Nino Jasus al ombro, mas anton!, andeble de
la cabea cumo inda nun se habie bisto por aqueilhes lhados, aramou-
quito de todo, cuitadico, que nun yera capa de dezir trs bezes arro!
Jeira parqui, jeira palhi, muita be solo pula cdia, caiu an las buo-
nas grcias de l pobo i alh se arrimou ne l chabolico que senhor Ze-
zinho lamprestou junto cun l hourtico trs de leigreija, da meias, a la
cuonta de la scabadela da las binhas, i de botar a mano an las bandi-
mas, i de le mundar la corteilha als cochinos quando fazisse falta, i de
ajudar ne l acarreio, i an la trilha, i de alhebantar esta parede, i isto, i
aquilho, i de le partir la ramalhada a D. Aninhas...que isto, senhor Ze-
zinho yera rico i deboto, mi amigo de ajudar ls zbalidos i quien percisa
fusse todo pul cunto de ls pecados...
Buono, l cierto ye que Mrio, cumo a ms nun querie chegar, iba
lhebando la bida cantando i rindo, cun un pie trs de l outro cumo
houbissa caldo ne l pote i un carolo ne l caxon, y nun yera perciso
priessas nin cobradeiros de cabea! Tirando-se a laranjada an la ta-
berna, als demingos i habendo croua, outras aspiraones nun se le coin-
cien.
Quien nun paraba queta cun la roupa que tenie yera tie Brbela
Bexiga, bezina de puorta, que le custaba ber a Mrio, un moo tan zbu-
lhado, siempre mal ampelajado i la barriga sabe Dius cumo.
Anteimou que Mrio tenie que arranjar maneira de se casar, que
nun se morrie assossegada se nun sabisse que l deixaba arrimado i bien
antregue.
Ah Mrio, l que te fai falta ye a moa buona, pra fazerdes bida
home, a moa cun cabea!...
Si...tamien sin cabea pra que la quiero?! Sin cabea y bonda l
caramonico de la santica que tengo anriba de l puial!
Dius te lhibre! Y yera perciso tener pacena!
Inda bien que pacena, ou outras razones ms scundidas, nun le
faltrun a tie Brbela i, tanto xaldrocou, tanto xaldrocou, que le metiu
a Sabel Chicha pul uolhos adrento a Mrio.
525
Sabel Chicha, sin pai nin mai i sobrina de lalquebiteira, fazie-le
honra a la nomeada. L pelo meio rcio i ls uolhos azules, la piel siempre
mi branca i amerosa, las cuostas mi dreitas a ampinar las tetas, que ant
pe que arrebentban ls betones de l xambre, i las nalgas rijas que se
adebinban ambaixo de la saia, yera a puosta a la Mirandesa tan delei,
que quien la bisse passar a scatrapulhar trs de las mulas i nun fusse de
Tortulhas nun se fntaba que habie quedado aquel saco sin barao, a
moa assi, solteira i y quaije a arrimar als trinta...
Nin nunca Mrio habie feturado que staba eilhi l cacho guardado,
mirai a moa guapa i lista cumo Sabel, cumo se iba a agradar de un
cimprico cumo el?!
I ye bien cierto que nun serie eilhi que Mrio iba a zanfastiar ls
dientes, nun fura l causo de la chicha de Sabel y haber sido schurricada
an muita greilha, drento i fuora de Tortulhas, i serie dende que benien
ls oulhares de lhado, quien sabe se dambeija, de las ties de l pobo, i ls
oulhares de amo, ou ganas de tal, de ls tius, i ls oulhares anchoquecidos
de cobia de ls que ban a pagar la remeia.
I serie dende que benie la priessa de tie Brbela, que cunfaba que
Santa Ana y ampeaba a quedar zapacenciada cun tanta pormessa pra
nun benir un chichico antes de l tiempo.
I fui dende que benrun las mataones de senhor Zezinho, cunse-
mido cun l feturo de la tiesta de Mrio, i cun l feturo de la binha de Bal
Xordo, quinda spurmentou a dar-le dues palabras al rapa:
Ah Mrio, tu nun oubes, tu bei bien l que bs a fazer... arrepara
que se bos casardes, you tengo que te ampuntar de la casa, i tu mira que
di que la rapaza nun ye baca dun bui solo!...
B, anton bs nun bedes que eilha nun ten nin bacas nin bui!
Nun ye isso, home. Ye que di que la rapaza y se metiu ambaixo
de ms homes do que dies ten lanho...
Fui la purmeira be que alguien biu a Mrio anraibado! Arrespun-
diu-le a senhor Zezinho, cun las benas de l cachao gordas i la sangre
pe que a querer salir de laugueira:
Bs tenei cuidado cun l que dezis. Se nun fura por ser quien so-
des... bs y lo porbestes?! Buona gana, pori!... Eilha dixo-me que ye
birgueira i you fnto-me neilha. I dixo-me que solo me l d apuis de mos
casarmos. Inda quereis a rapaza ms hounrada?! Bamos-mos a casar,
nin que Santo Antonhico benga ac abaixo outra be.
Santo Antonhico nun quijo salir de l caliente i Tortulhas tubo boda!
Mrio ampuntado de l chabolo de senhor Zezinho, falatrio, muito
526
abanar de cabea pa ls lhados, muita risota fraada, alga bien amarie-
lha, nada que bundasse para anubrar la felcidade que se arramaba de ls
uolhos de l Raiano i las buonas antenones que se adebinban ne l jeito
de Sabel.
Por muito tiempo, tie Brbela zenhou a risica ne ls beios siempre
que se le lhembraba la cuonta de Sabel de cumo habie sido la purmeira
nuite cun Mrio:
Deixei-lo chubir, abracei-lo cun las manos trs de las cuostas,
stalhei ls dedos e precurei-le: Sentiste?!
L quei?!...
Ai?!... Pus l stalhico!...
You si senti un stalhico...
Pus yera l birgo, sou cimprico!... anton tu nun sabes que l birgo d
un stalho siempre a la purmeira be...
I prarrematar:
Tu ten cuidado que me fres!...
Quieres que l bote fuora?
No...pus agora y sta, y sta...
Sabeis que mais, ah tia habie-le acrecentado la sobrina cun a
centeilha ne ls uolhos l que Dius le poupou ne lantendimento nun lo
quedou a deber noutros lhados. An bien que nun se le baia la bontade
de trabalhar, que la bida pa la frente toco-la you!
I de que maneira la tocou, y cun un chichico an la barriga aban-
oada Santa Ana que bien sabe l que fai camino de l Brasil, pouco
tiempo antes de an Tortulhas se ampear a dezir que aqueilha y dou l
stalhico, quando se quier dezir que la rapaza y se albiou de l peso que
l birgo le fazie.
527
Faustino Anto
(1949)
L Pnvuni i i Miiivo
F
azie un daqueilhes dies de Dezembre cumo hai muito nun se bie por
eilhi. Nebaba dun modo manso i sereno, mas cun tanta abundana
cumo se stubssen a flar l cielo, i las ganas de parar ran scassas. La ne-
bada habie-se agarrado al chano cumo cscaro, atalancaba todo i todos,
nun habie nada a cubierto. L termo staba agora ambaixo dun capote
branco i spesso cumo un canhono ambaixo de sou amarro. La bida na-
quel outibal staba parada, este ambasor assentou ferros que nien am-
postor benido alh de ls Cierros de Sanbria. Ls bichos, abes i pixaros
stban agora ancerrados an sue prpia casa, ban-se amanhando cumo
podien. L mais deilhes botban cuontas a la bida, na spera anrezinada.
Un pardal abrigado ambaixo dun niebro ba-se portegendo nun
fssen las sues prumicas anchapuar, debicando la barriga bazie, pus
nun bie modos dir al campo percurar uns granicos. De l mesmo mal se
queixaba l mielro que nun podie percurar las sues lhumbrizes faboritas.
L pardal, na de joldreiro, siempre le fui dezindo al sou cumpa-
nheiro, mira tu que tiempo este. Mal me zaiunei i nun tarda ye de nuite i
nun mato la fame. De lhamria an lhamria, acrecentaba siempre algue
a la cumbersa.
Quanto pesa a farrapica de niebe?
Sien tirar ls uolhos de las de mais que cien mansamente fazendo
dnias, ambuoltas nun silncio perfundo, l mielro respuondiu-le.
Nun l sei, mas debe ser bien pouco, quaijeque nada.
Pouco, quaije que nada, dizes-me tu!? Anton bou-te a dezir, que
eiqui a dies quando cau l outro nebon, staba you abrigado a un pino, i
como nun habie nada que fazer, botei-me a cuntar las farrapicas que un
galho sustenie, fui cuntando, cuntando i cuntei die mil farrapicas, nun
acunteciu nada. Quando cuntaba las die mil i a l galho zgaou-se cul
peso i chimpou-se ne l chano.
L mielro scuitou la cuonta de l sou cumpanheiro de suorte i que-
dou-se a manginar nas redadeiras palabras. Bondou a farrapica!
528
Quantas bezes para que haba a zgria bonda a cousica de nada,
alrbes tamien acuntece, pa leibitar a cousica de l peso da farrapica
bonda. Quantas bezes para salbar a pessona bundarie a palabrica
de cunsuolo, dnimo. Quantas frun las pessonas que percurrun la
muorte, un gstio pequerrico de l peso da farrapica bundarie para
queilhes nun l fazssen. Quantas bezes un pequeinho passo alantre
acabarie culas cunfanas i ancuntrarie l camino de l antendimiento.
Quantas bezes bundarie que ls sacadores de riquezas nun tubssn tanta
ganncia, solo un cachico menos bundarie para que muitos probes
tubssen a cdia de pan. Quantas bezes bundarie que ne l coraon de
ls que gobrnan l mundo antrasse a farrapica de lhu i haberie pa.
Las cousas mais baliosas son pequeinhas, nun son fceles de fazer,
psan tan pouco cumo a farrapica de niebe.
529
L Rnico QUi QUivii Siv Boinuov

E
ra a be un ranico que santretenie l tiempo todo dando brincos,
pus querie ser bolador. Bibie cun sou pai i sue mai na lhagona mui
grande, adonde tamien ls pais habien dado muito brinco quando ran
nuobos. Mas Pimpico, assi se chamaba l ranico, nun paraba un anstan-
tico. L pai nun fazie muito causo, siempre cuidou que el houbisse salido
mais zanquieto que ls outros.
La mai, que siempre staba datalaia, nun gustaba muito que l flho
nun fazisse outra cousa que nun fura dar brincos. Nun era bien por
bias de se chimpar. Dantes si, quando el se chimpaba eilha quedaba
cun miedo que se scalabrasse, mas agora, que y tenie piernas fuortes,
que se birasse, nun fusse tolico. L que lanquemodaba era la manha de
ls brincos, aqueilhas triteirices. L anstinto de mai, dezie-le qandaba por
ende cisma, i de la gorda. Nun era s nas canhas que el sancarrapitaba,
tamien ne ls juncos, pulas paredes, pulas silbeiras, nas freixeiras i dende
botaba-se pa l camino, que nin un boubico. Cumo podie a mai quedar
cansada? Al purmeiro cuido, a cigounha, a quelobra, algun par-
ro, i nun tenendo adonde se scunder, serie a grande treijdia. Perdie
l sou ranico. Tamien sarritaba, por el nun querer saber de ls lhibros,
era solo chegar a casa i ende andaba el als brincos. Deiqui paracolh,
chubie-se bien alto i chimpaba-se a las ciegas, para que ls brincos fs-
sen maiores, cun marcaones ne l chano, siempre fazendo sfuoro para
chegar mais loinge.
Estes modos tornrun-se pa la mai un cobradeiro de cabea. Ou-
serbaba-lo i cismaba, y nun ye buntade de jogar! Tengo que falar cul
pai a ber se ten eimenda. Lhougo que chegou a casa dixo-le:
Fala cun tou flho que de mi nun fai causo. Abisei-lo mas fui am-
balde. L que anda fazendo parece-me que ten alga fsgada. S brincos,
s brincos que nun hai modo del quedar assossegado. Chube pa las
canhas mais altas i dende, sin mirar a nada, chimpa-se. Y algas bezes
que you l mirei, botei las manos a la cabea.
L pai chamou Pimpico i dixo-le:
Olha tu a ber se tomas tino que tue mai nun se calha i inda la
pones mala, cun essas tues traquinices.
Al que el respundiu:
Pai, you nun bou assossegar ant que nun seia capa de bolar.
L pai, lhougo qoubiu estas falas, biu que habie marosca. L flho an-
daba manginando cousas ampossibles.
530
Pimpico, di-me outra be l que quieres tu fazer?, tornou l pai.
L flho bolbiu a arrespunder:
Quiero bolar, quiero fazer cumo ls pixaros, cumo las barboletas,
cumo las moscas, cumo las abeilhas, cumo ls sartigalhos, cumo las lhi-
bulinas, i s paro quando fur capa. An to la nuossa eisistncia naide se
sforou para ser bolador. Tengo que ser you l purmeiro a faz-lo.
L pai quedou-se de boca abierta. L flho querie bolar, querie cousas
que nun podien ser. Cumo iba el a fazer para que l flho antendisse ls
percpios de la criaon de la natureza?
Filho, dixo-le, senta-te eiqui al pie de mi. Olha, nun puode ser,
tu nun puodes ser bolador. Bou-te a ansinar. To las cousas tnen la sue
rezon de ser cumo son. La nuossa raa nun fui feita para bolar: se Dius,
quando fzo l mundo, nun mos dou alas para bolar ye porque nun ye
perciso, ye porque eiqui na lhagona adonde bibimos, tenemos mosqui-
tos i moscas para comer, nun fai falta ir por alh. Nun tnes tu as pier-
nas fuortes para dar brincos? Sassi ye, ye porque nun te fzen falta las
alas para nada. Nun quedes anraibado. Seilhes fzen cousas culs bolos,
tu fazes cousas cun ls tous brincos.
Pimpico habie antandido l pai, i quedaba mui triste, puis staba
querendo aqueilho que nun podie tener. Iba a demudar ls sous modos.
Studar muito, i quando fusse laula de brincos an lhargura, iba a ser l
purmeiro, ant sue mai iba a tener muita perjunon. Y que nun podie
ser bolador, iba a ser l melhor de la scuola a dar brincos. Pus todo este
tiempo an que el se sforou habie de serbir paralga cousa. Nun siba
a squecer de l cunseilho de l pai. Cada un ye pa l que naciu i, ende si,
puode ser buono.
531
Adelaide Monteiro
(1949)
PivcUvn-mi Amioo
Salgun die batires a la mie puorta
I nun te la benir a abrir,
Salgun die bires la yerba muorta
I nun bires alga for a forir
Ne l canteiro ou na huorta,
Anton amigo, you y nun stou eiqui!

Percura-me por ende, cumo caminante


Agarrada a un palo para me stribar,
Percura-me por ende, cabalheira eirrante
Antre scobas, xaras, siempre a caminar
Ne ls mius carreirones, cumo un biajante,
Percura-me amigo, you ando porqui!

Percura-me ne ls bandos de pixaros, a cantar,


Que you cun eilhes siempre cantarei
Percura-me antre las barbuletas a bolar
Que antre eilhas, alegremente bolarei.
Ne ls montes, ne ls prainos, siempre a beilar
Percura-me amigo, you sou deiqui!

You sou deiqui, de to las quelores,


De streilhas, de lhuna chena a relhampar,
De touas, de freixos, durzes cun fores
De carambinas, anceinhos, gelada a tritar
De campos de trigo, chenica doulores,
Percura-me amigo, percura-me eiqui!

You sou desta tierra, adonde naci


Dun bzio retumbante, chenica de bida.
You sou desta tierra, dadonde sali,
Adonde tornei, alegre, renacida.
Sou de to l mundo, sou tamien deilhi,
Percura-me amigo, you starei eiqui!
532
Auoui S1Ls MiU Bivcio
Camino rue arriba
rue abaixode l miu brcio
de casas sien ancaliar,
mas, miu brcio, nun te conheo
cun tues casas
adonde nun se puode antrar.

Bolrun-te ls pixaros,
medra yerba nas preas de casa,
mdran ourtigas a lantrada,
mdran aranheiras na sala,
ls ferroilhos y nun se bren,
la aldaba st anferrujada.

Mdran silbeirones i tomilhos


adonde bou a caminar,
mas, miu brcio, adonde sts,
se you y nun acho caminos
i l ribeiro st a secar?

Quiero chegar a las stebas


para cun eilhas me banhar,
mas ls touones adonde me perdo
son tan grandes, tan medonhos,
son paponesque nun me dixan passar.

Quiero chegar a la giente,


a la pouca que bai habendo,
mas, miu brcio,
la giente st tan frente
que a las bezes nun la reconheo.

Miu brcio, mie ald,


miu alqueire, miu suco,
mie cama de ferro,xaragon de palhas
adonde drumiemos.
Cozina cun scanhos i prato redondo
dadonde todos quemiemos.

Adonde sts miu brcio?


Adonde stou you?
533
Bina Cangueiro
(1936)
Ln Pnixnvin AzUi
I
nda l sol se assomaba ambergonhado, y la paixarina azul andaba
puli bolando. Paraba de donde an donde, botaba un oulhico a ber se
naide la bie, daba-le a risica pa las cousas i cuntinaba adbertida cumo
quien bibe pa l bolo que d. Parecie que beilaba al sonido de la msica
que solo eilha oubie. Mais atenta que l que daba modo, aparou anriba
l xambre da nina que staba sentada ne l chano a folhar un lhibro de
retratos. Quando la biu, la nina mirou-la admiradica i dixo-le:
Que guapa ss! Nun pareces berdadeira.
I si era! L azul deilha nun se podie acumparar a nada, nien al cielo,
nien al mar.
Deste-te de cuonta de que nun sou berdadeira? perguntou la pai-
xarina.
Inda porriba falas? la admiraon de la rapazica fui inda mais
grande.
Claro que falo, mas naide me scuita, mas ye melhor assi porque
you nun sou berdadeira.
Porquei dizes que nun ss berdadeira? Mas tu bibes, tu sts ei-
qui
Stou eiqui, mas por pouco tiempo. You nun sou berdadeira nas
cousas que digo.
Tu ss mintirosa?
Nun sei se sou mentirosa. Falo de las cousas cumo las sinto i n
cumo las beio. Ne l choro scondo alegrie i nas cantigas sinto penas que
nun se mangnan. Hai cachicos an que tengo suidades, outros an que
tengo delores i outros adonde beio caminhos que se prden
Sabes, you tamien digo las cousas cumo las sinto, achas que tengo
que las scunder?
Tu ss nuoba, tenes a bida para cubrir. Las cousas que se scn-
den apegadas al fondo de cada un, nun se ancbren cun nada, stan
534
siempre a la muostra de quien las sinte, mas naide las bei. Las outras
qualquiera un se puode sbarrar neilhas. Quantos anhos tenes?
Tengo nuobe, i tu quando naciste?
Naci l outranho.
L outranho? Anton inda ss mais nuoba do que you. Quei sabes
tu de la bida?
que naci y me sbarrei cun muitas pessonas cun quien dapren-
di muito. Uns gastrun einergies a queixren-se de l tiempo. Outros
falrun mal de l mundo i de la bida. Outros craticrun la sue sina i
outros botorn-se scontra Nuosso Senhor que nun le botaba a mano.
Cun tanto trabalho que Nuosso Senhor ten, nun puode dar aguanto a
todo. Inda bi outros que spaporrban temates scontra a casa, nun sei
se era scontra la casa se scontra ls duonhos. L umo scorrie pulas pa-
redes brancas cumo sangre a salir de las benas. Las piedras falban de
las feridas que alh quedrun. Hai maleitas que nun se snan i muitos
einocientes pgan las maldades que outros fien!
Nesse causo pouco daprendiste cun eilhes.
Daprendi a nun cunfar an naide. Uns dezrun cousas para me
agradar, outros dezrun cousas para me ferir, mas ls que mais dezrun
frun ls que quedrun calhados. Ne l sileno oubi ls bzios sien bo de
cada un, las risadas de alegrie de outros i ls miedos scundidos nas squi-
neiras de las caleijas que trien a muitos presos cun a lria.
Pareces un screbidor.
You nun sei screbir, passeio l miu pensar pulas cousas adonde me
perdo. Gustaba de dezir berdades mas you nun sou berdadeira.
Gusto de te oubir.
Tengo que me ir, la mie biage ye mui crtia i tengo que aporbeitar
l que puodo. A cada bolo que dou, ye un a menos que tengo para dar,
son cachicos de bida que bou perdendo.
Nun tenes famlia ou amigos?
Amigos nun tengo. Tenie a armana mas indagora staba eilha a
falar cun a frol i un amprouado dun garoto pisou-la i matou-la.
Cuitadica.
Nun tengas pena, fui feli anquanto porqui andubo. Tubo a bida
curtica, mas abraou-la cun muita fuora i por adonde passou sembrou
amor i alegrie, por isso baliu la pena bibir. Nun tenie miedo de la muor-
te porque dezie eilha que a bida tan pequerrixa nun podie acabar assi.
Pula cierta habie de cuntinar noutro lhado.
I tu pensas cumo eilha?
535
Fui a cousa que nunca me preacupou muito. Cumo eilha, quiero
ser feli l tiempo que porqui andubir.
Cuidas que tue armana se morriu ou que bibe?
Y te dixe que essas questiones nun mantrssan. Eilha dezie que
tenie seinhas, anton porquei nun las tubo antes de l garoto le poner l
pie anriba? culpa, nun quiero falar disso. Tengo que me ir, mas antes
bou-te a dezir porque parei eiqui. Sabes porque fui?
N, mas purmeiro cunta-me la bida.
La bida bibe-se, cada un cunsante puode. Hai muita cousa que
daprenders ne ls lhibros mas hai outras que solo la bida te las ansina.
Las cousicas pequeinhas de todos ls dies bei-las de la grandura de l
ouniberso. Bota a mano a un belhico que mal se bulhe i alhumbra l
tou die dalegrie. Scuolhe siempre l que te fai feli, sien poneres a carga-
deiro cousas que nun antrssan para nada. An cada cousa que fais nun
te quedes pula rama. Agarra cada die l que la bida te d, nun busques
mais, isso bonda pa ser feli. Nun fagas causo, you nun sou berdadeira.
! fzo la nina mi admirada, achas que you serei capa de dapren-
der?
Acho que si, tu fuste capa de me scuitar, tamien sabers agarrar l
cumbite que la bida te dir. Quando la tristeza te ambolbir, atas un flico
al cielo i colgas-te dalh al para baixo. Sien priessa, zlhingas-te i quedas
a ber l mundo a rodar por stradas que se prden ou caminos adonde ls
rastros se afncan para siempre. Hs de achar mais que rezones pa acei-
tares l que la bida te d. culpa, y me scuiteste muito tiempo, quieres
ou n que te diga porque parei eiqui?
Claro que quiero, dixo la nina.
Porque un pixaro benie atrs de mi a dezir-me que l sperasse que
me daba a linda.
I porquei nun l spereste?
Sabes que linda me daba? Papaba-me. Ye simpre assi, ls mais pe-
queinhos son quemidos puls grandes, mas outros ls ppan a eilhes. Nun
fagas causo, you nun sou berdadeira.
Porque nun quedas eiqui al pie de mi? You gusto tanto de te oubir,
sabes muita cousa...
Tengo muito que daprender. Se quedasse eiqui y nun daprendie
mais nada i tu acababas por te anfadar de mi. You falo muito i digo
siempre las miesmas cousas. Y tengo pouco tiempo para bibir, deixa-
-me bolar. Ye ne l bolo que tomo cuncncia de lamportana de ser feli.
L que gustas mais na bida? preguntou la nina.
536
Gusto de l airico que me lhieba para adonde nun quiero ir. Gusto
de las lhibelinas i se nun fusse a paixarina gustaba de ser a lhibelina.
ndan tan debrebe que nun dben de ber nada delantre deilhas. Nun
tnen tiempo para pensar i at ye melhor assi!
Nunca habie pensado nisso.
Ss mui nuoba, nun fagas causo, you nun sou beradeira. Y te
cunsemi muito. Adius, lhembra-te que l mais amportante ye andares
siempre bien puosta. Anque tengas rezones para star penosa, pon ale-
grie ne l tou coraon. Se ls tous uolhos quejren chorar, angulhe las
lhgrimas cun risicas. Quando fazir friu i chobir, lhembra-te que you y
nun starei ac, mas h de haber outras bidas a nacer! Outras paixarinas
doutras quelores cun outros suonhos.
Aquanto falban, la paixarina dou un bolo, pousou mais adelantre,
tornou a bolar ant que la nina deixou de la ber. La rapazica lhebantou-
-se corriu porriba de ls patalhobos i de las campaninas a ber se inda
labistaba.
Paixarina, adonde sts? Spera, nun te baias!
Stou eiqui. Gustaba de quedar cuntigo mas hai un tiempo para
todo. Cada un ten l sou, pa uns ye ms crtio i para outros ms lhargo.
Agora que y passei pulas cousas, antendo-las melhor. Hai cousas que
podie haber demudado, mas as quantas nun dependrun de mi. Tengo
la frme certeza de que quando you y nun stubir ac, l mundo rodar
na miesma. Pa la primabera que ben, outras i outras paixarinas acupa-
ran este campico adonde stou agora. Naide mos ansina nada i las cousas
buonas ou malas solo srben pa quien las bibe.
Para quei me dizes essas cousas? Nun te baias, que me deixas
suidades.
Antes de me ir, quiero-te dezir a redadeira cousa, abraa la bida
sin miedo. Solo sers feli anquanto quedares cun l coraon da nina
bolando porriba de todo sin te apegares muito a las cousas porque nada
dura. L tiempo bai sanando las malinas, cumo lauga bai amerosando
las piedras. Miras para trs bs las cocas, mas y nun las sintes. Ne l
campo de ls delores achas outras cousas que tu alh poniste sien te da-
res de cuonta. Nun te quedes muito tiempo ambrulhada na nubrina
porque quando te aporcatares l sol rasga las nubres i ben a tener cuntigo
adondequiera que stubires.
Se quieres que te diga, nun sei l que dizes.
L tou sangre a ferber nas benas d-te fuoras pa nun beres las
537
maldades de l mundo. Inda que las beias, nun las antendes i quando las
antendires y nun sers feli.
Gustaba tanto de ser siempre pequeinha!
La paixarina sabie que solo a pessona cun un coraon einocente
serie capa de perdonar i de sanar todas las cocas. Ambentar lalegrie,
lhebantar-se apuis da chimpa, sgarrunchar-se toda nas silbas porque
quier quemer las moras mais maduricas, este era l prcio de la lhibar-
dade que daba alas a la bida. Nun se sentie cun coraige de le dezir isto a
la rapazica, se bien calha nien eilha antenderie. Y habie falado de mais.
culpa-me, nun fagas causo, you nun sou berdadeira. Adomei
l mundo al miu modo squecendo-me que l ouniberso de cada un nun
ten que ser cumo l miu. Stube cuntigo i nun oubi la tue stria.
You nun tengo stria, l miu lhibro st por screbir, mas nun tengo
nada para dezir.
Tenes suonhos
Ls mius suonhos son pequeinhos, nun antrssan a naide.
La paixarina azul zapareciu cun tanta tristeza andrento deilha que
at ls bolos metien duolo. Lhebaba a las cuostas l zgusto de partir, l peso
de l que fzo i de l que nun fzo. Sabie las cousas, mas nunca saperpuso
a serbir-se deilhas. Pensaba que se bibisse outra be nunca serie tan
eigoista, anque para isso tubisse que agarrar zafus sien certezas de ls
lhebar at l fn. Zdesse die la rapazica mira para todas las cousas cun
uolhos frentes, cumo se todo tubisse bida i se cada cousa tubisse algo
para dezir. Quando bei a paixarina fuge atrs deilha, pensando que un
dia achar la paixarina azul que le deixou tanta suidade.
539
Alcides Meirinhos
(1961)
Ln Cnvvnun
Y
ms de cien anhos que las gentes dun lhado i doutro de la raia
andban squinados por bias de las guerras de la restauraon, a bien
dezir ms por bias de los mandantes do que por antrequidncias antre
eilhes, solo que estas cousas de guerras son l que son i quien samola
siempre ye l pobo: los pequerricos, aqueilhes que menos tnen a perder
an causo de nun haber guerra ninga, guerras de nobrezas, feitas an
nome desse pobo pa l trazer amugatado cumo un ganado no sestil.
Naqueilha manhana, Afonso sacou cedo la cabrada i zde l lhugar
ant l lhombo de la sierra (scassos cinco cientos de metros) los anima-
les nun lhebrun grandes rodiones no sou pacer adreitos al balhe de
los Guenhotes adonde l outonho de fn de mrcio ampeaba a cumpo-
ner barrigas prenhadas de frius de Eimbierno cun pouca palha, ningun
grano i muita ur i carqueija. Chegado al alto inda abistou a Paco de
Mobeiros, tamien pastor dun tagalhico bien buono a ampinar adreitos
a Custantn por alturas de l urrague. Era assi na tierra de Raia sien
Raia adonde marcos nun habie, que lhombo de sierra ye solo un, sien
canhias nien talanqueiras a parar personas i animales an busca de l
melhor balhe ou de la pareilha ms guapa.
Assi era cun Catalina, tamien pastora, a morena pimpona, antuo-
lho de meia mocidade de Aliste, que la outra metade mal se astrebie a
mir-la cun miedo de ser tamien ancadilada por aqueilhes uolhos que-
lor de carbon: lhebaba las oubeilhas adreitos a la Lhagonica i talbe que
inda abistasse l flho de tiu Miguel de Cicuiro, rapa listo i de buonas
falas, leitor de las nobenas a Santo Antonho, ajudante de l abade nas
cuontas e dcimas. Mira Alfonso, era assi que eilha dezie, estoy siempre
con ganas de escuchar de ti el que est escrito en essos libros que a veces
me lees i quedaba ancantadica horas a flo de eimaginaon suolta pul
mundo i presa a la bo que la lhebaba a biajar nas palabras angulhidas
por tan guapo i negro mirar.
Un die apuis doutro, libro atrs de libro, mirar atrs de mirar, fome
540
atrs de ganas de quemer, dues almas pouco antresseiras no amprecpio
assi cumo quien se fai de fuorte, amperun las letras a salir aame-
las, los suonhos a quedar ms acerca, los dous a derretir-se, las cabras
juntas a las oubeilhas i at los perros dambos tagalhos xotban dalgun
lhobo que runsiasse ganado ou cabrada.
Aqueilha manhana stban las cabras a tumbar la baixa de la sier-
ra, quando chgan, muntados an cabalhos bien aparelhados, dous
carabineiros cun cara de poucas fiestas. Un deilhes saca l arcabu,
apunta adreitos al alto de la sierra nas cuostas de Afonso i cun bo
de truono ampunta-lo deilhi para Pertual, a el i a los perros, que las
cabras quedarien por cuonta de la falta que el tubo an passar la raia
de Castielha.
Cumo la orde benie de quien tenie la fuora a sou lhado, fazer-se
fuorte era fraco cunseilho acrecentando a esso la demora que tenerie a
fazer bolber las cabras ms codiciosas no bun pacer. Inda se quedou a
spreitar un cachico anquanto las cabras ban adreitos a Mobeiros i fui
nesse sfregante que biu Andrs a salir das touas a falar a los cabalhei-
ros lhadrones de ganados: anton se la guerra y habie acabado habie
muito tiempo, que razones haberie para que de la nuite a la manhana
nun se podisse passar la Sierra?
Baixou la Lhagonica i la Baglina i a cousa nun le salie de leideia:
Andrs cun las sues cabras! I que l dezirie a la famlia? staba perdido.
Anton las cabras Afonso? Ai que mos zgracieste rapa! andia-
brou-se la mai, cunfada de l lhobo por bias dalga falta de cuidado de
l pastor an busca de niales de quegulhada ou robialba. You siempre dixe
que la Catalina essa inda mos iba a poner ancatalinados, nun fura eilha
i ms tento teneries, agora quedar sien l nuosso sustento, arre concho,
flho, buona mos armeste.
Frun los carabineiros que me ampuntrun de trs la sierra i que-
drun cula cabrada, a mando de Andrs que you bien sei, arrespundiu
mirando l touon na barreira de la Sierra.
La nobidade spargiu-se cumo cerilha an munton de tascos i mal
habie ampeado a cumbersar cula mai y las campanas tocban a reba-
te: un lhugar anteiro no sagrado!
Tiu Miguel quedou brumeilho de rbia scumando i cupindo a
cada bruar amenaciando cula guelhada adreitos a la Raia. Nien na guer-
ra an tiempo de sous abs se dou tamanho roubo i oufnsias, agora an
tiempos de pa nunca tal se biu.
Anto o senhor Abade que achais que debemos fazer? pergun-
541
taba Juan Rebolo perdido por sentir loinge dalga fuora de l sou pai
que le podira baler.
Qual deilhes boziaba ms alto, que lhadrones esto, que a la traion
nun puode ser, que praga para un lhado, calagoua para outro, bai nisto
resolbiu-se mandar a Ramiro de la yeuga a Miranda para cuntar l nuo-
ba al alcaide de la cidade i a todos los lhugares por adonde passasse.
Corriu ms dun ms sien que naide atrabessase la sierra dun lhado
pa l outro, fusse pertus ou spanhol, de Infain ou de Abelhanoso i de la
cabrada de Tiu Miguel nada! Nun era ninga quemenncia! ran ciento
i setenta i cinco cabeas
Tentou anton Afonso chegar a la fala cun Catalina, talbe eilha le
soubisse dar amboras de sues cabras, nuobas frescas ambuoltas ca ri-
sica de quien quier festas no pelo.
Falaba-se que Andrs staba por trs dessa marosca toda: cumo nun
cunseguiu l namoro de la pastora morena nien aspuis de falar cul pai
deilha, Andrs amanhou modos de poner l alcaide de Alcanhias i l
quartel de los carabineiros al lhado de los antresses de l pai del, a de
las personas ms ricas i amportantes de los alredores.
Ende estaba la splicaon!
Mas los animales tenerien que benir a sou amo outra be, custasse
l que custasse, at que un die, Afonso, Ramiro, listo cumo las estreilhas,
i Manuol, un rapa antradote cun cara de simplrio que de simplrio
nada tenie, amperun a androminar l stratagema para quedar outra
be cun la cabrada que era sue por dreito i por justcia de Dius. Que-
drun los trs amugatados na toua i toda la manhana spreitrun la
cabrada para cubrir modo de la tornar a lhebar adreitos a Cicuiro, mas
nada, inda lhebarie un bun par de horas a armar la stcia para tener las
cabras outra be, afnal eilhas quedban a drumir nun rodeinho bien
loinge de l lhugar, anda que a soutordie alga cousa se armarie.
Habie na casa de la Abadia as fardas antigas de l tiempo de la
guerra quando Spanha tomou cuonta de Miranda, ms tarde retornada
Pertuesa aspuis de l tratado de pa an 18 de Febreiro de 1668 i al que
se cunta ran de Luis Enrquez y Guzman, Conde de Alba i flho de l
purmeiro Conde de Vila Flor. Roupas pimponas, prpias dun Bice Rei
de las ndias Spanholas ende por meios de l sclo XVII.
I se bien lo pensrun melhor lo fazrun: al outro die pula madruga-
da, cabalho aparelhado, sal Ramiro presumindo roupa de conde, mun-
tado adreitos a la Cndena, junto cun sou aio Manuol feito amportante
na mula de l Abade, el que mal habie andado de burro a camino de l
542
molinico aspuis de deixar l saquito de centeno para moler. Arrdian
por Bobineira, adonde ampea a clarear l die, at apanhar l camino que
bai de Alcanhias a amora, camino que l conde lhieba cun tino al
castielho de Alba.
Un pastor eiqui, un arador ms alantre, todo mundo fai la bnia al
tinto fdalgo que cumo tanta nobreza ralas bezes bai a saber de l pobo
i quando bai al melhor ye para l sacar algo ou para landrominar cun
alga cuonta de batoteiro de feira.
Ende a meia manhana manhana chega la hora de l zayuno, tiempo
de dar un pouco de canso a las bstias no tal balhe adonde la cabrada
roubada a Miguel Pires tenie por questume pacer i rober queiruolas.
Aquel die tamien staba. Los perrechacos mal abistrun roupas tan f-
dalgas amperun a lhadrar i a arremeter cume se fura l lhobo mas
Ramiro Conde que nun se acagaaba cun pouco, saca de la spada i
an menos de dues spadeiradas un perro quedou no stio i l outro nunca
ms naide l biu.
Buenos dias, s usted el pastor?
Sssssss s sssss Seor.
Me conoce usted? preguntou l conde.
Nnnnnnnn nooo sssss Seor, i tembraba cumo brime berde nas
manos dun algo.
Pues, est usted hablando con Diego Pacheco Tlles-Giron y Velas-
co, Conde de Alba y Seor de las tierras de Aliste, boziou.
mai que tiu tan malo, pensou l pastor, se calha inda me prende i
me lhieba para dalgun calabouo de sou castielho acorrentado sei alh
al quei.
He escuchado que estas cabras han sido robadas y por eso ya no
podemos llevar el ganado a que beba bien y coma hojas de frezno en los
pastos de Verano al otro lado de la Raya.
Pues, s que es verdad, pero nosotros dos solo estamos pastoreando
a mando del padre de seor Andrs.
Entonces, sn perder ms tiempo, llevad los animales a su amo y que
sea pronto! dixo Ramiro cun bo de mandon, y el que no lo haga se va a
quedar como el perrito este.
Inda las palabras nun habien sido ditas i y las cabras seguien a-
dreitos a la Cndena. Ms a hora i tornarien a ser pertuesas, mas pul
si pul n, mal ancubrrun no alto adreitos a la praineira de l carbalhal,
l conde i sou aio sguen antre las cabras i Mobeiros, nun baia dalga
cousa a dar al tuorto.
543
Mas mal la cabrada ambolcou adreitos a los Lhameirones, sabedora
de l termo i de la bo de l amo que aguardaba amugatado nos juncos
de l balhe abaixo l Carril Mourisco, l conde i l criado buolben-se a-
dreitos a Bobineira arrodiando termo de modo a nun sren ms bistos
por aqueilhas paraiges sujeitos que stban de ser presos por spionaige:
pesca feita, canha guardada!
De l alto de la Serrica, sintado na peinha de xeixo brumeilho, mi-
raba Afonso adreitos a Len an busca dun pelo negro i uolhos de azei-
tunas curadas, todas las manhanas que lie a cuonta a spera que ou-
bidos ancantados scuitssen sue bo i respundssen ensea-me a leer
para te decir lo que est escrito en essos libros nos seranos de nuites
fries i nas Primaberas de campaninas amarielhas alredror la Fuonte de
los Guenhotes. a manhana atrs doutra, libro ora abierto ora cerrado
no cerron de la merenda perdie-se l mirar nas sierras loinge rogando
agarimos cun oulor a letras al amor que un die habie de daprander a ler
todas las fuolhas que y Afonso habie folhado.
Cunta-se que apuis desse zaguisado nunca ms la cria passou l
lhombo de la sierra i, por bias desso, la feira que habie an Santo Amaro
mudou-se pa l cabeo de la Lhu adonde inda hoije ye lancruzelhada
de Alfonsos i Catrinas dambos lhados desse cerro, rincon de Pertual i
Castielha, barreira sagrada que ajudou a mantener la nuossa lhngua
resguardada i cun melhor suorte que l Leons de Alba i Aliste.
545
Amadeu Ferreira
PosiLcio
1
- A lngua mirandesa pertence famlia de lnguas asturo-leonesas
e, como elas, flha do latim. Constitui-se a partir de um dos ro-
mances que se desenvolvem dos escombros do imprio romano e vai
ganhando caractersticas prprias desde a sua integrao no reino de
Portugal, pois j nessa altura se falava como lngua principal da cor-
te e do reino de Leo. O contacto com o portugus e o castelhano
infuenciaram-na, mas as suas caractersticas de lngua astur-leonesa
mantiveram-se at aos nossos dias, atravessando sculos e sobrevi-
vendo ao permanente ataque que usa como arma o descrdito, a ver-
gonha, a humilhao, um feito que um autntico milagre cultural.
A sua forte estrutura como lngua, a situao de diglossia dos seus fa-
lantes, sobretudo a partir do sculo XV-XVI e, em especial, o facto de
se integrar num amplo espao de falantes com boas relaes sociais e
econmicas, ignorando as fronteiras polticas, eis as principais razes
que permitiram a sobrevivncia da lngua mirandesa. Hoje uma ln-
gua falada na ponta mais Nordeste de Portugal, no distrito de Bragan-
a, junto s Provncias de Zamora e Salamanca, numa rea de pouco
mais de 500 km2, e contando com uns 7 000 falantes, a considera-
das tambm algumas comunidades que residem nas maiores cidades
de Portugal e no estrangeiro. Desde 1999 uma lngua reconhecida
ofcialmente pelo Estado Portugus, atravs da lei n. 7/99, de 21 de
Janeiro, e ensinada nas escolas pblicas de Miranda do Douro desde
a pr-primria at ao 12. ano, sendo dados cursos por vrias institui-
es, em especial a Associaon de Lhngua Mirandesa, na regio de
Lisboa. Sendo uma lngua de tradio oral, apenas se lhe conhecem
escritos desde 1882, depois de descoberta e estudada por Jos Leite
de Vasconcelos, escrevendo-se hoje de acordo com a Conveno Or-
togrfca da Lngua Mirandesa, publicada em 1999. A forte presena
da lngua leonesa, at Idade Mdia, na maior parte do actual distrito
de Bragana responsvel por uma grande quantidade de leonesis-
mos no portugus falado nessa parte de Trs-os-Montes, o que ainda
546
hoje lhe d um ar de famlia prxima em relao ao mirands.
2
- Sempre existiu uma riqussima literatura mirandesa de tradiao
oral, nos mais diversos domnios da expresso popular: poesia, ro-
mance, conto, cantiga, orao, etc. Algumas das formas dessa literatura
so mesmo especfcas da terra de Miranda, como o caso dos lhaos,
poemas que acompanham a dana dos chamados pauliteiros. Uma par-
te importante desse patrimnio est ainda por recolher e, sobretudo,
por organizar e estudar. Muita dessa literatura em portugus e em
castelhano, mas um ncleo signifcativo em mirands. Pareceu-nos
importante dar aqui conta dessa literatura, pois em antologias da po-
esia do pas apenas uma composio foi at agora publicada, em Rosa
do Mundo. 2001 poemas para o futuro (2001). uma pequena amostra,
mas permitir fazer uma ideia mais clara dessa literatura oral de tradi-
o popular. So de realar as recolhas, publicaes e estudos feitos so-
bretudo por Jos Leite de Vasconcelos, Serrano Baptista, Antnio Maria
Mourinho, Domingos Raposo, Mrio Correia, Antnio Brbolo Alves,
Amadeu Ferreira, Duarte Martins e Mariana Gomes, entre outros.
3
- Nao consideramos aqui os textos medievais escritos em astur-
-leons e datados da terra de Miranda, pois so textos particulares
no literrios, ainda que apresentem uma linguagem muito prxima
da actual. A literatura escrita em lngua mirandesa inicia-se em 1884,
com a publicao do poemrio de Jos Leite de Vasconcelos, Flores Mi-
randesas. A este autor se devem tambm algumas tradues de Lus de
Cames. Ainda no sculo XIX, assistimos publicao de poemas ori-
ginais por Francisco Meirinhos, de tradues de Cames e de Antero
de Quental por Manuol Sardina / Manuel Sardinha, de Lus de Cames
e de Os Quatros Evangelhos por Bernardo Fernandes Monteiro, autor
que tambm publica a traduo de contos e dilogos vrios. Deve-se a
Francisco Garrido Brando uma pea de teatro em mirands, Sturiano
i Marcolfa, publicada por Jos Leite de Vasconcelos, e uma verso de
vrios lhaos em mirands, ainda inditos.
J no sculo XX, Antnio Maria Mourinho publica vrios poemas
em mirands, depois reunidos no volume Nuossa Alma i Nuossa Tier-
ra (1961), a que se veio juntar mais tarde o poema Scoba Frolida an
Agosto (1979) e outros poemas dispersos. A um autor no mirands,
Alfredo Corts, se deve uma importante pea de teatro em mirands,
As Saias (1938), que chegou a ser representada no Teatro Nacional
547
D. Maria II. Tambm Manuel Preto escreve poemas em mirands,
reunidos postumamente no volume Bersos Mirandeses (1993). Carac-
teriza este primeiro perodo da literatura mirandesa a preocupao
de estabelecer um corpus que fxasse um patrimnio lingustico ame-
aado, como expressamente referido pelos principais autores, em
particular por Jos Leite de Vasconcelos e Antnio Maria Mourinho.
Predominam os tradutores e, em matria de obras originais, a poesia,
em boa parte de escasso valor literrio. Um dado a ter em conta que
esta literatura nunca esteve ao alcance dos mirandeses, pelo que no
teve infuncia efectiva na lngua, nos falantes e, em geral, na cultura
mirandesa.
Desse perodo aqui deixamos uma amostra do que nos pareceu
mais representativo. Desde logo o poema mais conhecido de Jos Leite
de Vasconcelos, publicado em Flores Mirandesas (1884), mas tambm
as cartas escritas a esse investigador por Manuel Sardinha e por Bernar-
do Fernandes Monteiro, que estiveram inditas at agora, bem como
excertos de um poema de Francisco Meirinhos. Um segundo grupo de
textos uma amostra de poetas populares cujas produes orais fo-
ram por outros reduzidas a escrito. Esto nesse caso Francisco Garrido
Brando, no teatro, Antnio Lus Fernandes e Domingos Augusto Fer-
reira na poesia, escolhidos entre muitos outros que aqui no possvel
referir ou antologiar. Por fm, deixamos ainda poemas dos trs autores
mais signifcativos deste perodo, e que j escreveram na segunda me-
tade do sculo XX, Antnio Maria Mourinho, Manuel Preto e Moiss
Pires, todos padres, este ltimo ainda indito. Realce-se que neste pe-
rodo apenas contamos com originais de poesia, no sendo do nosso
conhecimento qualquer texto de fco e em prosa.
4
- Um segundo perodo da literatura mirandesa apenas se inicia
no comeo do sculo XXI, em consequncia da conjugao de v-
rios factores: o incio do estudo do mirands nas escolas; o interesse
da autarquia pela lngua mirandesa; o desenvolvimento dos estudos
acadmicos que culminaram na aprovao da Conveno Ortogrfca
da Lngua Mirandesa; a aprovao da lei n. 7/99 de 21 de Janeiro que
ofcializou o mirands como lngua de mbito regional. O pontap de
sada para esta nova etapa e que podemos considerar como o incio
da literatura mirandesa moderna a publicao de uma coleco de
livros em mirands, dirigida por Amadeu Ferreira, pela que era uma
das principais editoras do pas na altura, a Campo das Letras. A se pu-
548
blicaram, logo em 2000, Cebadeiros, de Fracisco Niebro, e Cuontas de la
Tierra de las Faias, de Antnio Brbolo Alves, e, em 2001, Las Cuontas
de Tiu Juquin de Fracisco Niebro. Dos dois primeiros se deixam nesta
antologia exemplos de composies que iniciaram a renovao da lite-
ratura mirandesa no domnio da poesia e do conto.
De ento para c o nmero de autores a escrever e a publicar em
mirands multiplicou-se. Primeiro em jornais, em particular o Jornal
Nordeste, que, desde 2003, passa a contar com uma folha semanal em
mirands. Tambm a revista da UNEARTA Unio dos Escritores e
Artistas de Trs-os-Montes e vrias publicaes peridicas de Portu-
gal e Espanha passam a publicar regularmente poemas em mirands.
Todo este processo culmina com um extraordinrio desenvolvimento
da escrita em blogues e stios da Internet, onde o mirands tem vindo
a lanar razes e a expandir-se, como pode ver-se pela lista de ligaes
publicadas no blogue http://frolesmirandesas.blogspot.com
por esta altura que comeam a ser publicadas tradues de gran-
des obras para mirands, que tornam esta lngua conhecida de todos os
portugueses e muito contribuem para aumentar o seu prestgio e afastar
o tradicional sentimento de vergonha que foi incutido aos seus falantes
ao longo de sculos. Dessas tradues se destacam as feitas por Ama-
deu Ferreira, ora com nome prprio ora com os pseudnimos Fracisco
Niebro e Marcus Miranda, de Ls Quatro Eibangeilhos, Asterix l Gouls,
L Galaton (este em co-autoria com Jos Pedro Ferreira), Ls Lusadas,
Catulo, Horcio Flaco e Virglio, bem como muitas dezenas de poetas
de todo o mundo, neste caso atravs do blogue http://lhengua.blogspot.
com. Por fm, deve realar-se L Princepico, traduo de Le Petit Prince
de Antoine de Saint-Exupry, feita por Ana Afonso.
A pouco e pouco, a literatura mirandesa tem vindo a alargar-se
a todos os gneros literrios, embora ainda predominem a poesia e o
conto. Porm, j muito frequente a crnica, a reportagem, o teatro e
at comeam a despontar a novela e o romance. Hoje h colees em
lngua mirandesa em editoras comerciais como a Editora ncora e a
Editora Zfro, que a cada ano tm vindo a alargar o nmero de autores
e de obras publicados, e tambm na editora Apenas Livros. Entre os au-
tores deste perodo cabe referir, na poesia, Adelaide Monteiro, Alcides
Meirinhos, Amadeu Ferreira (e os seus pseudnimos Fracisco Niebro i
Fonso Roixo), Clio Pires, Conceio Gonalves Lopes, Domingos Ra-
poso, Emlio Martins, Jos Antnio Esteves, Jos Francisco Fernandes,
Marcolino Fernandes e Rosa Martins. J na prosa sobressaem os no-
549
mes de Adelaide Monteiro, Alcides Meirinhos, Alcina Pires, Alfredo
Cameiro, Amadeu Ferreira (e os seus pseudnimos Fracisco Niebro
i Marcus Miranda), Ana Maria Fernandes, Antnio Brbolo Alves,
Antnio Cangueiro, Bina Cangueiro, Carlos Ferreira, Cristvo Pires,
Duarte Martins, Faustino Anto, Jos Almendra e Vlter Deusdado. A
estes autores devem acrescentar-se vrios escritores jovens que se tm
revelado nos jornais escolares L Cartolica e L Pouliteiro e na revista La
Gameta. Muitas outras pessoas tm vindo a escrever mirands com re-
gularidade, mas j no no domnio literrio ou apenas de modo muito
espordico, razo por que no so aqui referidas.
Nem todos os autores podem ser aqui antologiados pois vrias ra-
zes, at de espao, nos obrigam a conter-nos dentro de limites estreitos.
Tal no signifca menos merecimento dos omitidos, pois estamos certos
de que dentro de poucos anos j ser muito diferente o panorama da
literatura mirandesa, atento o ritmo a que ela se renova e se alarga. Na
poesia escolhemos poemas de Adelaide Monteiro, Domingos Raposo e
Fracisco Niebro. Na prosa deixamos textos de Alcides Meirinhos, Alfre-
do Cameiro, Antnio Brbolo Alves, Bina Cangueiro, Carlos Ferreira,
Domingos Raposo, Duarte Martins e Faustino Anto, todos eles no do-
mnio do conto, um captulo do romance de Fracisco Niebro La Bouba
de la Tenerie e uma crnica de Amadeu Ferreira.
5
- A capacidade de gerar literatura em varios nveis e em diversos
gneros tem sido seguramente um dos modos de afrmao da ln-
gua mirandesa. Apesar de todos os avanos j conseguidos, a literatura
mirandesa sobretudo uma literatura do sculo XXI, pois nos poucos
anos deste sculo se escreveu mais do que em toda a histria da lngua.
Embora ainda muito presa ao seu prprio passado, de cunho memoria-
lista, e muito agarrada ao tema da prpria lngua, a literatura mirandesa
cada vez mais se aventura pelos caminhos da modernidade, nenhum
tema ou forma literria lhe sendo alheios. Os meios electrnicos, em
particular os blogues na Internet, so hoje a principal forma de divul-
gao da literatura mirandesa, pois a publicam com facilidade dezenas
de autores. A modernidade, que alguns anteviam como um problema
para uma lngua minoritria como o mirands, acabou por tornar-se
numa oportunidade nica. certo que a literatura mirandesa ainda
reduzida e de qualidade ainda muito irregular, mas chegou a um ponto
a que h bem pouco tempo ningum imaginava que pudesse chegar,
tendo ainda um longo e importante caminho sua frente para trilhar.
Fontes dos Textos
553
Pnisnois
Joo de Lemos, Cancioneiro. I. Flores e Amores, Lisboa, 1958; Cancio-
neiro. III. Impresses e Recordaes, Lisboa, 1965.
lvaro do Carvalhal, 6 Contos Frenticos, Lisboa, Editora Arcdia, 1978.
Manuel Duarte dAlmeida, Terra e Azul, s. l., 1933.
Guerra Junqueiro, A Musa em Frias, Lisboa, 1879; A Velhice do Padre
Eterno, Lisboa, 1885; Os Simples, Porto, 1892.
Trindade Coelho, Os Meus Amores, Lisboa, 1891.
Augusto Moreno, Poesias. Ed. de Ernesto Rodrigues. Bragana / Freixo
de Espada Cinta, Cmara Municipal, 2002.
Campos Monteiro, Moeda Corrente, 2 ed., Porto, Livraria Civilisao
Editora, 1927.
Aires Torres, Obra Potica, Porto, Edies Caixotim, 2007.
Joo de Arajo Correia, Terra Ingrata, Lisboa, Portuglia Editora, 1946.
Carlos Cochofel, Lrios, Porto, 1918; Auto do Mez de Dezembro Seguido
dOutros Poemas, Porto, 1919.
Domingos Monteiro, Contos do Dia e da Noite, 2. ed., Lisboa, Socieda-
de de Expanso Cultural, 1952.
Paulo Quintela, Poemas para Dar, Coimbra, Ed. do A., 1967. [Transcrito em
Amigos de Bragana (Bragana), 7. srie, 11-12, Dezembro de 1985.]
Miguel Torga, Contos, Lisboa, Crculo de Leitores, 2002.
Edgar Carneiro, Poemas Trasmontanos, Lisboa, &tc, 1978; Depois de
Amanh, Porto, Campo das Letras, 2003.
Armando Martins Janeira, Nova Renascena (Porto), 23-24, 1986.
Antnio Jos Maldonado, Limite Cultivado, Lisboa, Ulmeiro, 1984.
Amadeu Ferreira, Da Aldeia e da Vida. Contos, Freixo de Espada Cin-
ta, Cmara Municipal, 2001.
Bento da Cruz, Contos de Gostofrio e Lamalonga, Lisboa, Editorial No-
tcias, 1993.
A. Passos Coelho, Histrias Selvagens, 2. ed., Vila Real, Ed. do A., 2002.
Antnio Borges Coelho, Mar Oceano, Lisboa, Editorial Caminho, 1981.
Joo de S, Um Caminho entre as Oliveiras. Contos, Vila Flor, Cmara
Municipal, 1997.
Eduarda Chiote, O Meu Lugar Mesa. Vila Nova de Famalico, Quasi
Edies, 2006-
Antnio Cabral, in Carlos Loures, Antologia da Poesia Contempornea
de Trs-os-Montes e Alto Douro, Vila Real, 1968.
Nuno Nozelos, Gente da Minha Terra, 2. ed., Lisboa, Livraria Portugal, 1975.
554
Fernando Chiotte, Cova de Lobo, Lisboa, Editora Replicao, 2001.
[Com supresses.]
Barroso da Fonte, Terra Violada, s. l., Edio do A., 1978; Tempo Infe-
cundo, Guimares, ed, do A., 1982.
Joaquim de Barros Ferreira, Terra Adagio Cantabile, Vila Real, Cmara
Municipal.
A.M. Pires Cabral, Arado, Lisboa, Edies Cotovia, 2009.
Modesto Navarro, Histria do Soldado Que no Foi Condecorado. 2. ed.
Cacm, Edies R, 1981.
Ferno de Magalhes Gonalves, Modo de Vida, Braga, Ed. do A., 1988.
Maria Herclia Agarez, Boletim Cultural da Escola Secundria Camilo
Castelo Branco (Vila Real), n. 9, Dezembro de 2001.
Odete Ferreira, Rente aos Pssaros, Freixo de Espada Cinta, Cmara
Municipal.
Rogrio Rodrigues, (Re)cantos dAmar Morto, Lisboa, ncora Editora,
2011.
Carlos Pires, Inversos, Bragana, 1973; inditos.
Marcolino Cepeda, Tempo de Silncio, Bragana, Junta de Freguesia da
S, 2003.
Alexandre Parafta, Histria da Terra [em parceria], col. Tellus, Vila
Real, Cmara Municipal, 1999.
Jos Mrio Leite, Pedra Flor, s. l., Marketing e Formao, 1996.
Manuel Cardoso, Quartzo, Feldspato e Mica. Vidas de Um Veterinrio,
Coimbra, Quarteto Editora, 2000.
Antnio S Gu, Contos dos Montes Ermos, Rio Tinto, Artescrita Edi-
tora, 2007.
Fernando de Castro Branco, A Carvo. Poesia Reunida, Maia, Cosmo-
rama Edies, 2009.
LioUnoim i Mimvin
Francisco Manuel Alves, Abade de Baal, Memrias Arqueolgico-His-
tricas do Distrito de Bragana, 3. ed., vol. X, Bragana, Cmara
Municipal / Instituto Portugus de Museus Museu do Abade de
Baal, 2000.
Daniel Jos Rodrigues, O Riodonorense. Lendas e Folcore, Bragana,
Junta Distrital, 1973.
555
Sousa Costa, O Corgo Vidas e Obras Dum Rio, Vila Real, Comisso
Regional de Turismo da Serra do Maro, 1961.
Monsenhor Jos de Castro, Boletim do Grupo Amigos de Bragana
(Bragana), 2. srie, 14-15-16, Maro de 1965.
Jos Santa Rita Xisto, Bragana, Coimbra em Miniatura, 4. ed., Bragan-
a, 1977.
Adriano Moreira, Tellus. Revista de Cultura Trasmontana e Duriense
(Vila Real), 19, Julho de 1990.
Lusa Dacosta, Houve Um Tempo, Longe. Vila Real de Trs-os-Montes
na Obra de Lusa Dacosta. Introduo, selecco e notas de Jos
Antnio Gomes. Porto, Edies Asa, 2005.
Belarmino Afonso, Amigos de Bragana (Bragana), 7. srie, 5, Feve-
reiro de 1985.
Hirondino Fernandes, Tellus. Revista de Cultura Trasmontana e Du-
riense (Vila Real), 25, Junho de 1996.
Afonso Praa, Um Momento de Ternura e Nada Mais, Lisboa, Editorial
Notcias, 1995.
A. Loureno Fontes, Tellus. Revista de Cultura Trasmontana e Duriense
(Vila Real), 27, Outubro de 1997.
Eduardo Guerra Carneiro, O Revlver do Reprter, Lisboa, Teorema,
1994; Outras Fitas, Lisboa, Teorema, 1999.
Telmo Verdelho, [prefcio], Hirondino da Paixo Fernandes, Bibliogra-
fa do Distrito de Bragana. Ministrio do Reino, srie de Docu-
mentos, Bragana, IPB / CMB / Arquivo Distrital, 1993.
Augusto Jos Monteiro, in Virglio Gomes, coord., Contos de Pousar,
Lisboa, Pousadas de Portugal / Enatur, 2001. [Adaptado, com su-
presso da parte fnal.]
Evelina Verdelho, Linguagem Regional e Linguagem Popular no Roman-
ce Regionalista Portugus, Lisboa, INIC / Centro de Lingustica da
Universidade de Lisboa, 1982.
Elsio Amaral Neves, Passadeiras de Flores em Vila Real, n9 da IV Srie
dos Cadernos Culturais, Vila Real, Grmio Literrio Vila-Realen-
se / Cmara Municipal de Vila Real, 2011.
Antnio A. Pinelo Tiza, Actas do Congresso A Festa Popular em Trs-os-
-Montes, Bragana, 1995.
Virglio Nogueiro Gomes, Tellus. Revista de Cultura Trasmontana e Du-
riense (Vila Real), 53, Outubro de 2010. [Revisto pelo A.]
Ernesto Rodrigues. Indito.
Miguel Torga, Ensaios e Discursos, Lisboa, Crculo de Leitores, 2002.
Fuontes de ls Testos
559
I. Lui1ivn1Uvn OUvni ui Tvnuio OUvni PovUinv
Ls testos de lhiteratura oural de tradion popular frun todos sa-
cados de Antnio Maria Mourinho Cancioneiro tradicional e danas
populares mirandesas, 1 vol., 1984; Terra de Miranda. Coisas e Factos
da nossa vida e da nossa alma popular, 1991.
II. 1. Pivouo ui in Lui1ivn1Uvn Mivnuisn
Jos Leite de Vasconcelos, Flores Mirandesas, 1884.
Manuol Sardina (Eindito, stando l oureginal ne l Museu de Arqueolo-
gia de Lisboa).
Bernardo Fernandes Monteiro (Eindito, stando l oureginal ne l Museu
de Arqueologia de Lisboa).
Francisco Garrido Brando, fala de Marcolfa ne l quelquio Sturiano
i Marcolfa, publicado por Jos Leite de Vasconcelos, Estudos de
Philologia Mirandesa, 1900-1901.
Francisco Meirinhos (Eindito, stando l oureginal ne l Museu de Ar-
queologia de Lisboa).
Antnio Lus Fernandes, jornal Planalto Mirands, 1982.
Domingos Augusto Ferreira, in Antnio Brbolo Alves (cord.) Lhietra-
tura Oral Mirandesa, Granito Editores e livreiros, 1999.
Antnio Maria Mourinho, Nuossa Alma i Nuossa Tierra, Imprensa na-
cional, 1961.
Manuel Preto, Bersos Mirandeses, 1993.
Moiss Pires, (Indito, de 1995, testo cedido por Domingos Raposo)
III. i. Pivouo ui in Lui1ivn1Uvn Mivnuisn
Domingos Raposo, Texto de Apresentao de l Projecto Lei de reconhe-
cimento dos direitos lingusticos da Comunidade Mirandesa, 1998;
revista Mealibra, 2000; l poema sprana ye eindito i fui-mos
ambiado pul outor.
Amadeu Ferreira / Fracisco Niebro, Cebadeiros, Campo das Letras,
2000; Cula Torna Ampuosta Quienquiera Ara, Edies Tema,
560
2004; Pul Alrobs de ls Calhos, Edies Fluviais, 2006; jornal P-
blico, 16/10/2005; La Bouba de la Tenerie, ncora Editora, 2011.
Antnio Brbolo Alves, Cuntas de la Tierra de las Faias, Campo das
Letras, 2000.
Duarte Martins, Revista da Unearta, 2003.
Carlos Ferreira, Revista da Unearta, 2003.
Alfredo Cameiro, Tortulhas. Cuontas deste i de l Outro Mundo, Zfro,
2009.
Faustino Anto, Nuobas Fbulas Mirandesas i Cuontas Sacadas de la
Bida, Zfro, 2009.
Adelaide Monteiro, Antre Monas i Sbolcios, Zfro, 2010.
Bina Cangueiro, La Paixarina Azul i Outras Cuontas, Zfro, 2010.
Alcides Meirinhos (Eindito, ambiado pul outor)
561
Iuici
Notas introdutrias ............................................................................... 7
Aun:nNo Monv:nn ............................................................................. 1
Prefcio ................................................................................................... 15
EnNvs1o Roun:ocvs .......................................................................... 1
Introduo .............................................................................................. 19
Lngua Portuguesa................................................................................. 41
Paisagens ................................................................................................ 43
JoXo uv Ivmos .................................................................................... (
As Quatro Cordas da Lira .................................................................... 45
A Lua de Londres .................................................................................. 47
A Pastorinha .......................................................................................... 50
No Te Entendo, Corao .................................................................... 52
A:vnno uo Cnnvn:nn: .....................................................................
Honra Antiga ......................................................................................... 53
I ................................................................................................................ 53
II .............................................................................................................. 61
III ............................................................................................................. 69
MnNcv: Dcnn1v uA:mv:un ............................................................ ,
Aromatografa ........................................................................................ 73
Esfnge ..................................................................................................... 74
Gcvnnn JcNqcv:no ............................................................................ ,
A Fome no Cear ................................................................................... 75
Aos Simples ............................................................................................ 77
As Ermidas ............................................................................................. 78
Eiras ao Luar .......................................................................................... 82
Regresso ao Lar ...................................................................................... 84
Tn:Nunuv Cov:no ............................................................................. 8
Idlio Rstico .......................................................................................... 85
Acocs1o MonvNo ..............................................................................
Saudosa e Esquecida! ............................................................................ 95
Lamentvel Cegueira! ........................................................................... 96
Ingrata ..................................................................................................... 97
Versos ...................................................................................................... 98
Cnmvos MoN1v:no ...........................................................................
Quintas e Domingos ............................................................................. 99
A:nvs Tonnvs ...................................................................................... 1o
Mais Alto ................................................................................................ 103
Crepuscular ............................................................................................ 106
562
Sol ............................................................................................................ 108
JoXo uv Annc)o Connv:n ................................................................. 1o
As Desiluses do Brasileiro Raimundo .............................................. 109
Cnn:os Cocnovv: ............................................................................. 11,
Dom:Noos MoN1v:no ........................................................................ 11
O Regresso.............................................................................................. 119
Pnc:o Qc:N1v:n ................................................................................ 1i,
Contribuio Para um Futuro Retrato ............................................... 127
M:ocv: Tonon .................................................................................... 1i
A Maria Liona ...................................................................................... 129
Euonn CnnNv:no ............................................................................... 1
Elegia Trasmontana ............................................................................... 135
As Giestas ............................................................................................... 136
Os Rios .................................................................................................... 137
Matana .................................................................................................. 138
Provrbio ................................................................................................ 139
Condio ................................................................................................ 140
Vindima .................................................................................................. 141
A Pedra ................................................................................................... 142
Azeitona .................................................................................................. 143
AnmnNuo Mnn1:Ns JnNv:nn ............................................................ 1(
Mistrio do Meu Povo .......................................................................... 145
AN1N:o Josv Mn:uoNnuo .............................................................. 1(,
Amnuvc Fvnnv:nn ............................................................................. 1(
Mrcia: O Co Preto .......................................................................... 149
BvN1o un Cncz ................................................................................... 1
O Sero e os Lobos ................................................................................ 153
A. Pnssos Cov:no .............................................................................. 1o
Brasil ....................................................................................................... 163
AN1N:o Bonovs Cov:no ................................................................ 1o,
Montanha ............................................................................................... 167
Varanda ................................................................................................... 169
1 ............................................................................................................... 169
2 ............................................................................................................... 169
3 ............................................................................................................... 170
Cerdeira .................................................................................................. 171
Ao Fundo a Serra de Santa Comba ..................................................... 172
Regresso .................................................................................................. 173
JoXo uv SK ........................................................................................... 1,
A Lenda da Fraga Amarela................................................................... 175
563
Eucnnun Cn:o1v ............................................................................... 1,
Pedras ...................................................................................................... 179
Trevas ...................................................................................................... 181
O Mundo ................................................................................................ 182
AN1N:o Cnnnn: ............................................................................... 18
A Quinta do Senhor Smith .................................................................. 183
Vista Parcial Duma Aldeia Duriense .................................................. 185
Pinho, 8, 20 ........................................................................................... 186
Carta a Joo Cabral ............................................................................... 187
A Rgua .................................................................................................. 189
NcNo Nozv:os ................................................................................... 11
Amores Desafortunados ....................................................................... 191
FvnNnNuo Cn:o11v ........................................................................... 1,
Cova de Lobo ......................................................................................... 197
Bnnnoso un FoN1v ............................................................................ io,
Em Cada Pedra ...................................................................................... 207
Na Praa Pblica ................................................................................... 208
Terra Violada ......................................................................................... 209
Quadras Soltas ....................................................................................... 210
Jonqc:m uv Bnnnos Fvnnv:nn ......................................................... i11
Um Cavalo ao Amanhecer ................................................................... 211
A Lareira ................................................................................................. 212
No Aafate de Roms a Luz Pra ......................................................... 213
A.M. P:nvs Cnnnn: ............................................................................ i1
Arado ...................................................................................................... 215
I ................................................................................................................ 215
II .............................................................................................................. 215
III ............................................................................................................. 216
Terra Mater ............................................................................................. 217
Algures a Nordeste Parte Dois ............................................................. 218
I ................................................................................................................ 218
II .............................................................................................................. 218
III ............................................................................................................. 219
Mouvs1o Nnvnnno ............................................................................ ii1
Homem dAlguma ................................................................................. 221
FvnNXo uv Mnon:nXvs GoNn:vvs ............................................... ii
O Modo de Vida .................................................................................... 229
Mnn:n HvncI::n Aonnvz .................................................................. i
O Padre da Pena .................................................................................... 235
Ouv1v Fvnnv:nn ................................................................................. i(
Secura da Vila ........................................................................................ 243
564
Roovn:o Roun:ocvs .......................................................................... i(,
Carta Neta ........................................................................................... 247
Stabat Mater ....................................................................................... 252
Quando o Natal Chegar... ..................................................................... 253
Cnn:os P:nvs ...................................................................................... i
Amor ....................................................................................................... 256
Dezembro ............................................................................................... 257
Mnnco::No Cvvvun .......................................................................... i
Poemas ................................................................................................... 259
Xii ............................................................................................................ 259
A:vxnNunv Pnnnv:1n ........................................................................ io1
O Pote de Ouro ...................................................................................... 261
Josv MKn:o Iv:1v ............................................................................... io
Terra Prometida ..................................................................................... 269
Razes ...................................................................................................... 270
Nordeste.................................................................................................. 271
MnNcv: Cnnuoso .............................................................................. i,
Um Enigma ............................................................................................ 273
AN1N:o SK Gcv ................................................................................. i,
A Feira..................................................................................................... 279
FvnNnNuo uv Cns1no BnnNco ........................................................ i8,
Casa de Campo ...................................................................................... 287
I ................................................................................................................ 287
II .............................................................................................................. 287
Buclica .................................................................................................. 288
Partilha.................................................................................................... 289
I ................................................................................................................ 289
Miradouro da Freixiosa ........................................................................ 290
Planalto Mirands ................................................................................. 291
Linguagem e Memria........................................................................... 293
FnnNc:sco MnNcv: A:vvs,
Annuv uv Bnn: ................................................................................. i
Cancioneiro Popular Braganano ....................................................... 295
Conde da Alemanha ............................................................................. 298
O Cura .................................................................................................... 299
DnN:v: Josv Roun:ocvs .................................................................... o1
O Riodonorense..................................................................................... 301
Socsn Cos1n ....................................................................................... o
O Corgo .................................................................................................. 305
565
MoNsvNnon Josv uv Cns1no ........................................................... o,
A Morte do Abade de Baal ................................................................. 307
Josv SnN1n R:1n X:s1o ...................................................................... o
Bragana Luz da Histria e da Fantasia ........................................... 309
Aun:nNo Monv:nn ............................................................................. 1
A Queda de Um Anjo e a Classe Poltica ............................................ 313
IcIsn Dncos1n ................................................................................... i1
Os Lugares e o Tempo ........................................................................... 321
Bv:nnm:No AvoNso ........................................................................... i,
As guas na Superstio Popular ........................................................ 327
H:noNu:No FvnNnNuvs .....................................................................
Parmio, Tu Eras Dantes ...................................................................... 335
AvoNso Pnnn .................................................................................... (
Escola de Velhos .................................................................................... 343
A. IocnvNo FoN1vs ......................................................................... (,
Hino ao Boi do Povo ............................................................................. 347
Eucnnuo Gcvnnn CnnNv:no ...........................................................
rvore ..................................................................................................... 353
Natal ........................................................................................................ 355
A Poesia da Terra ................................................................................... 356
Tv:mo Vvnuv:no ...............................................................................
Hirondino Fernandes, ......................................................................... 359
Bibliografa do Distrito de Bragana................................................... 359
Acocs1o Josv MoN1v:no .................................................................. o
Contos Baldios ....................................................................................... 365
Evv::Nn Vvnuv:no ............................................................................ ,
Linguagem Regional e Linguagem Popular ....................................... 379
no Romance Regionalista Portugus .................................................. 379
E:Is:o Amnnn: Nvvvs ....................................................................... 8
Passadeiras de Flores em Vila Real ..................................................... 385
AN1N:o A. P:Nv:o T:zn ..................................................................
O Mascarado Suas Funes nas Festas do Inverno ....................... 393
V:noI::o Noocv:no Gomvs .............................................................. (o1
Sobre Transmontana ...................................................................... 401
EnNvs1o Roun:ocvs .......................................................................... (1
Torga e o Brasil ...................................................................................... 415
M:ocv: Tonon .................................................................................... (i
Trs-os-Montes no Brasil ..................................................................... 425
566
Lngua Mirandesa.................................................................................. 435
I. In:1vnn1cnn uv Tnnu:oN Ocnn: Povc:nn ............................ (,
Cardai Cardicas Cardai ........................................................................ 438
R-R (Cantiga de Arrolhar) ............................................................... 439
La Lhoba Parda ...................................................................................... 441
Para Rundar de Nuite ........................................................................... 442
La Yerba (Lhao) ................................................................................... 443
L Saio (Lhao) ........................................................................................ 444
Mirandun (Lhao) ................................................................................. 445
Ai de Mi .................................................................................................. 447
La Casa de l Cura ................................................................................... 448
Coquelhada Marralheira ...................................................................... 449
Dilogo de Pastores Namorados ......................................................... 450
Mira-me Miguel .................................................................................... 451
L Burro i Nuosso Senhor ...................................................................... 452
La Burra i l Diabro ................................................................................ 453
L Diabro i la Bbeda ............................................................................. 454
II. 1. PvnIouo uv In:1vnn1cnn M:nnNuvsn (188(-1) .......... (
Josv Iv:1v uv VnscoNcv:os ............................................................. (,
La Lhngua Mirandesa ......................................................................... 457
MnNco: Snnu:Nn .............................................................................. (
BvnNnnuo FvnNnNuvs MoN1v:no ................................................... (o1
FnnNc:sco Gnnn:uo BnnNuXo ........................................................ (o
Sturiano i Marcolfa................................................................................ 465
FnnNc:sco Mv:n:Nnos ...................................................................... (o,
Miranda Antiga i Moderna .................................................................. 467
AN1oNno IcIs FvnNnNuvs ............................................................... (,1
Ls Filadeiros ........................................................................................... 471
Dom:Noos Acocs1o Fvnnv:nn ........................................................ (,
La Lhngua Mirandesa ......................................................................... 473
AN1N:o Mnn:n Mocn:Nno ............................................................. (,
Ourtonho ................................................................................................ 475
Miu Suonho de Serbir ........................................................................... 476
MnNcv: Pnv1o ................................................................................... (,
Eilhi Naci You ........................................................................................ 479
Mo:svs P:nvs....................................................................................... (8
Fala Mirandesa ...................................................................................... 483
567
III. i. PvnIouo uv In:1vnn1cnn M:nnNuvsn (1 io11) ...... (8,
Dom:Noos Rnvoso ............................................................................ (8
La Lhngua Mirandesa ......................................................................... 489
Sprana ................................................................................................... 490
Binti Cinco dAbril ............................................................................... 491
Amnuvc Fvnnv:nn / Fnnc:sco N:vnno ........................................... (
Dues Lhnguas ...................................................................................... 493
Dous Andamientos Cun Coda ............................................................ 495
Poemas Bgamos .................................................................................... 497
Uobos Que Nun Quedrun Guiros (Crnica) .................................. 499
La Bouba de la Tenerie (Captalo de remanse) .................................. 501
AN1N:o BKnno:o A:vvs ................................................................. o
Gabilan .................................................................................................... 509
Cnn:os Fvnnv:nn ............................................................................... 1
La Fin de Dous Mundos ....................................................................... 513
Dcnn1v Mnn1:Ns ............................................................................... 1,
a Frida de Muorte ............................................................................... 517
A:vnvuo Cnmv:nXo .......................................................................... i1
Renda de Pardo ...................................................................................... 521
L Stalhico ................................................................................................ 524
Fncs1:No AN1Xo ................................................................................. i,
L Pardal i l Mielro .................................................................................. 527
L Ranico Que Querie Ser Bolador ...................................................... 529
Auv:n:uv MoN1v:no ......................................................................... 1
Percura-me Amigo ................................................................................ 531
Adonde Sts Miu Brcio? ..................................................................... 532
B:Nn CnNocv:no ................................................................................
La Paixarina Azul .................................................................................. 533
A:c:uvs Mv:n:Nnos ...........................................................................
La Cabrada ............................................................................................. 539
Amnuvc Fvnnv:nn ............................................................................. (
Posfcio ................................................................................................... 545
Fontes dos Textos ................................................................................... 551
Paisagens ................................................................................................. 553
Linguagem e Memria .......................................................................... 554
Fuontes de ls Testos ............................................................................... 557
I. Lhiteratura Oural de Tradion Oural Popular ............................... 559
II. 1. Perodo de la Lhiteratura Mirandesa ....................................... 559
III. 2. Perodo de la Lhiteratura Mirandesa ...................................... 559

You might also like