GR

Bu alma stanbulun fethinden 19uncu yzyla dein Osmanl mparatorluunun ynetim

merkezi olan Topkap Sarayn konu edinmektedir. Makale sresince saraydaki meknlarn tasviri
yaplmakla birlikte asl hedef bu meknlarn imparatorluun ynetimi ve ileyiinde sahip olduklar
roln ele alnmas olacaktr.

ekil 1 Topkap Saray Plan

1. SARAYIN TASVR
Topkap Saray 4 avludan ve bu 4 avlu etrafnda kmelenen yaplardan olumaktadr. 1460
ylnda Sultan II. Mehmet dneminde ina edilmeye balanan saray sonraki padiahlar tarafndan
yaplan eklemelerle gnmzdeki halini almtr. Ayasofya camine bakan Bab- Hmayun kapsndan
girildiinde 1inci avluya klmaktadr. Birun ad verilen d hizmetlere tahsis edilen alann bir ksm
buradadr. Bu blmdeki nemli yaplar sarayn cephanesi olarak kullanlan Aya rini Kilisesi ve odun
ambarlar ve darphanedir. Dier blmlerin aksine 1inci avlu halkn ayak basabilecei bir blgedir.
Halk ikyet ve arzuhallerini saraya bu blmde iletirdi. 1inci avludan sonra Babs-selam kapsndan
geilerek 2nci avluya klr. Avlunun sol tarafnda divan- hmayun (DH) toplantlarnn gerekletii
Kubbealt dairesi ve zerinde ykselen adalet kulesi bulunur. Avlunun sanda ise saray mutfaklar
bulunmakta, saray halkna ve ziyaretilerin iaesini salamaktadr. Buradan Babs-sade ad verilen
kap ile 3nc avluya geilir. Enderun ve Harem bu blmde bulunmaktadr. Harem blm 4 avlu
eklinde ayrdmz Topkap Saraynda yksek duvarlarla tecrit edilmitir. Dolaysyla avlularn
bulunduu blm selamlk olarak adlandrlabilirken Padiahn mahremi olan ksm Harem olarak
adlandrlr. Yukarda bahsi geen 3 avlu dnda bir de 4nc avlu bulunmaktadr. IV. Murat
tarafndan yaptrlan Revan ve Badat kkleri bu sonuncu avluda yer alr.1
2. BRUN
Birun denen blmn en nemli fonksiyonu sarayn halkla olan ilikisidir. Bu iliki Padiahn
adalet datma grevinin DH araclyla yerine getirilmesidir. II. Murat dneminde gerekletii
rivayet edilen bir vakaya gre padiahn huzuruna kan reayadan bir kii padiaha saygszlk etmi bu
tecrbe neticesiyle padiahn halkla olan ilikisi kstlanmtr. Halkn saraya yapt ziyaretlerde,
snnet lenleri, ramazan sofralar vs. etkinliklerde doyurulmas da Birunda bulunan saray mutfaklar
araclyla gerekleir. Bunun yannda sarayn su, yakacak temini, tbbi ihtiyalar vb. Birun
blmnden salanmtr.
Yukardaki fonksiyonlardan en nemlisi olan DHyi ele alarak balayalm. Divan; daimi yeler,
belirli bir statye ulatnda daimi pozisyon kazanan yeler ve daimi olmayan yelerden
olumaktayd. Padiah toplantlara bizzat katlmamakta, arzu ettii takdirde kafes ardndan
toplantlar izlemekteydi. DHnin II. Mehmet zamannda her gn toplanm 16nc yzyldan sonra ise
haftada drt gn toplanmaya balamtr.
Vezir-i azam
Sadrazam yahut vezir-i azam Osmanl devlet ynetiminde padiaha veklet eden devlet
adamnn payesidir. Balarda padiahn tek veziri mevcut iken sonradan bu say artmtr. Dolaysyla
bu vezirlerden en st mertebede olan sadrazam yahut vezir-i azam olarak adlandrlmaya
balanmtr.2
Vezaret makamnn hangi dnemde ortaya kt kesin olarak bilinmemekle birlikte Orhan
dneminde vezaret makamnn DH benzeri bir rgtlenme ile birlikte ortaya kt dnlmektedir.3
Bu kurumun varl andarl vezir ailesinin ortaya kyla birlikte glenmitir. nceleri, rnein,
1

lber Ortayl, Mekanlar ve Olaylaryla Topkap Saray, (stanbul: Kaynak Kltr Yaynlar, 2008).
Pakaln, Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, 81.
3
Mumcu, DH, 22.
2

ordu kumandanl grevi dahi vezirlerin sorumluluunda olmayp askeri snfndan yetienler
tarafndan stlenilirken, andarl Halil Hayrettin Paa ordu kumandanln vezaretle birletirmitir.4
Bu ahs ayn zamanda sadrazam payesiyle anlan ilk vezirdir. Bunun sebebi onun zamannda vezir
saysnn artmasndan ileri gelir.5
Sadrazamlarn kaderini etkileyen bir dier deiiklik stanbulun fethi ncesinde
gereklemitir. O dneme dein vezaret makam andarl ailesi gibi gl Trk ailelerinin elinde iken
primus inter paresten daha mutlakyeti bir ynetime geiin gereklilii olarak vezaret makamna
devirme kkenli devlet adamlar oturmaya balamtr. Ayn dnemde gerekleen bir dier
deiiklie gre artk DHye padiah deil sadrazam bakanlk edecek, padiah toplantlar
Kubbealtna bakan bir penceren seyredecektir.6
Sadrazamn yetkileri mutlaktr. Nitekim padiahn vekilidir ve bunun sembol olarak onun
mhrn yannda tar. O olmadan DH toplants gerekletirilemez. Fakat Sadaret kaymakam
denilen bir vekil atayabilir.7 Sadrazam lkedeki ilmiye tevcihleri de dhil olmak zere tm tayin,
aziller, katiller, terfi ve terakkilerde en st dzey merciiydi ve bunlar onun buyruldu adl belgesiyle
gerekleirdi.8
Klasik dnemde dier Osmanl protokol kurallar gibi sadrazamlarn giyim kuam,
makamlarndaki davran ekilleri ve yazma biimleri de kanunnamelerle belirlenmitir.
Sadrazamlar:
bana yarm endazeden uzun ve alt taraf murabba eklinde bir klah giyip zerine gayet ince Hint
tlbendi sarar ve soldan saa doru drt parmak geniliinde srma ileme erit balarlard. Buna kallavi
denilirdi. Arkasna st tabir olunur drt kollu ar srma ileme kapl samur krk giyer, beline de murassa
haner takard.9

Sadrazamlar iin kullanlan elkaba gelince:

Dstr-i ekrem, mr-i efham, nizml-lem, nzmu menzmil-mem, ensd-devletil-khira,
celss-saltanatiz-zhira, mdebbiru umril-cumhri bir-reyis-sib, mtemmimu mehmmil-enm
bil-fikris-skib, messis-i Cenbid-devleti vel-ikbl, muhasss- erknis-saltanati vel-icll, elmahffu bi-sunfil-avtfil-melikil-al vezr-i zam 10

Unvanlar ile konumu vurgulanr, hrmet gsterilirdi.

Kubbealt Vezirleri
Vezirlerin saysndaki artn andarl Halil Hayrettin paa dneminde olduunu ve bunlarn en
yksek mertebeli olannn sadrazam olarak adlandrldn belirtmitik. te mertebece sadrazamn
altnda kalan vezirler Kubbealt vezirleri olarak anlmtr. Vezirlerin says giderek artmtr. 1421
ylna gelindiinde bu say 3e ulamtr. Bu vezirlerden rtbece en yksek olan ikinci vezirdi ve
sadrazam aday olarak grlrd.

Uzunarl, Merkez, 111-112.

A.g.e, 112.
6
Colin Imber, Osmanl mparatorluu 1300-1650, (stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar, 2006), 206-207.
7
Mumcu, DH, 42-43.
8
Uzunarl, Merkez, 115.
9
Pakaln, Tarih Deyimleri ve Terimleri, 84.
10
M. Tayyib Gkbilgin, Osmanl Paleografya ve Diplomatik lmi, (stanbul: Enderun Kitapevi, 1992), 59-60.
5

Mumcuya gre Kubbealt vezirlerinin grevlerin ana hatlar itibariyle net deildir. Bunlar
padiah adna sadrazam denetler, sadrazamn yolsuzluklarn padiaha bildirirlerdi.11 Padiahn bir
pencereden DH toplantlarn izlediini belirtmitik. Padiahn toplanty izlemedii vakitlerde
vezirlerin padiah bilgilendirme ihtimali sadrazam kararlarnda daha dikkatli olmaya sevk
etmektedir. Ayrca byle bir mevkinin neden var olduunu sorgulayan Mumcu, bunlarn taray ok
iyi tandklarn dolaysyla iyi birer danman ve potansiyel birer sadrazam aday olduklarn, bunun
yannda da her daim bir yedek g olarak bekletildiklerini olaanst durumlarda hemen blgelere
serdar olarak atanp sefere gnderildiklerini belirtir.12 Imber bu vezirlerin grevleri hakknda bunlarn
siyasi ve askeri ilerden sorumlu olduklarn, muharebe meydannda gerek kendi bana gerek padiah
ve sadrazamn komutas altnda fiilen savatklarn belirtir.13
DHdeki vezirler hem tarada hem de merkezde grevlendirilirlerdi. Tarada grevlendirilen
vezirlerden biri de Rumeli beylerbeyiydi. O paye olarak en alt dzeyde vezir olup kk vezir olarak
adlandrlrd.14 II. Mehmet dneminde Rumeli Beylerbeyileri henz DH daimi yesi deildiler. DH
daimi yesi olmaya baladklar dnemde de ok nemli bir grev icra etmemekteydiler. Nitekim
Rumeli beylerbeyi merkezde nadiren bulunurdu. Bundan ziyade mtemadiyen taradayd.15 Bu
durumun en nemli sebebi Rumeli beylerbeyinin ncelikli grev alann tara olmasdr. Fakat
Gerlacha ait gnlk bize bir dier sebebi anlatyor. Buna gre beylerbeyinin DHdeki varl
blgesindeki tebaann DHde skntlarn aka anlatamamasna sebebiyet vermektedir:
(Sultan III. Muratn) beylerbeyi ve sancakbeylerinin temsilcilerinin Divan toplantlarna katlmalarn
yasak etmesi de gene adalet duygusundan kaynaklanyor. nk bir yrenin tebaas, efendileri tarafndan
eziliyor, sktrlyorsa, bundan ikyette bulunacak olan kii, Divan toplantsnda o yrenin temsilcisi
nnde rahata konuamamaktadr. Ya gzel szlerle ya da tehditlerle ikyetinin ak bir ifadede
bulunmas nlenmekte, hatta bazen hi olanak tannmamaktadr.16

Maalesef gerek birincil gerek ikincil kaynaklar Rumeli beylerbeyinin DH yesi olarak oynad
rol hakknda daha fazla bilgi vermemektedir. Dolaysyla gerek kaynak eksiklii gerekse Rumeli
beylerbeyinin ok nemli bir pozisyonda olmamas sebebiyle bu konuda daha fazla durulmayacaktr.
Kazaskerler
DHnin yarg yetkisinden bahsetmitik, DH bu yetkisini kazaskerlerin varl sayesinde
yrtmektedir. Daha nce de belirtildii gibi DH yeleri ncelikle padiahn danmanlaryd. Padiah
ayn zamanda slam dnyasnn halifesi olarak bir mtehitti.17 Fakat teoride byle iken pratikte
padiahn (rfi hukuk zerine) verdii kararlarn eriata da uygun olabilmesi iin ilmiyeden bir
danmana ihtiyac vard. Nitekim padiahn eriat bilgisinin ok ileri dzeyde olamayaca tahmin
edilebilir. te bu danmanlk grevini kazaskerler yrtrd. Bu danmanlk sadece padiaha kar
deil ayn zamanda Sadrazam ve btn olarak DHnin verdii kararlarda da varlk gsterirdi. Ayn
zamanda kazasker bir kadyd, davalarda yarglama grevi stlenirdi.

11

Mumcu, DH, 45.

Mumcu, DH, 45
13
Imber, Osmanl, 207.
14
Mumcu, DH, 44.
15
A.g.e, 52.
16
Stephan Gerlach, Trkiye Gnl 1573 1576, eviren Trkis Noyan, (stanbul: Kitap Yaynevi 2007), 286.
17
Teorik olarak Hz. Muhammetin halifeleri itihat yapabilecek dzeyde olsalar da Osmanl padiahlar
zamanna gelindiinde itihat kaps oktan kapanmt. Ayn zamanda padiahlar rfi hukuk dnda yarg
yetkisini de kullanmamlar bunu ulemaya brakmlard.
12

te bu vasflarndan dolay padiahlar sefere ktnda yahut Edirneye gittiklerinde onlara

kazaskerler elik ederdi. Elik edemedikleri vakit ordu kads bu grevi ifa ederdi.18 Byle anahtar bir
konumda bulunmas kazaskerleri sadrazam ve vezirlerden sonraki bir konumda olmasn yani DHde
sadrazamn solunda oturmalarn salamtr. nceki blmlerde DHnin yarg yetkisinden
bahsedildii iin burada kazaskerin yarg grevi daha fazla anlatlmayacaktr.
Kazaskerlerin eriat bilgisinden yararlanlmasnn yannda, onlara baka grevler de biilmiti.
Kendi mntkalarndaki yz elli akelik kadlarn tayinini akdiye defterleri zerinden kazaskerler
yapard. Bunun yannda krkar akelik el mderrisliklerine kadar olanlar ve yz elli ake ve be
yz akelik mevleviyetleri ve krk akeden fazla mderrislikleri de kazaskerler tayin ederdi.19
Kazaskerlere yardmc olmalar babnda onlarn yaz ilerini tezkireci denilen divan ktipleri
yapar, daval ve davaclarn hazrlanmas grevi iin ise yirmi adet muhzr istihdam edilirdi. 20
Kazaskerlerin kkenine gelince vezaret makamlarna oturanlarn aksine bu makamn kaps Mslman
Trklere akt. Bunun sebebi 16nc Yzyldan itibaren bu mevkinin birka ulema ailesinin tekeline
girmi olmasdr.21
Defterdarlar
DHnin ok nemli bir dier yesi de defterdard. Nitekim padiahn tm hazinesi devletin
gelirleri onun elinin altndayd. Sadrazamn mutlak yetkileri defterdarn hazine zerindeki yetkilerinin
balad yerde son bulmaktadr. nk padiahn malnn vekili defterdar iken, sadrazam bu noktada
sadece denetleyici grev stlenir. Bir dier deile sadrazamn padiahn her konuda vekili oluu
hazine devreye girdiinde kstlanr, veklet defterdara geer.
Ba defterdar paye olarak niancdan stndr fakat nianc ba defterdardan yal ise bu
durumda tersi geerli olmaktadr.22 Kanunnamelerde statler bu ekilde belirlense de Fleischer ilevin
zamanla statnn nne getiinin altn iziyor.23 Defterdarlar kken olarak maliye hizmetinden
gelen memurlardan seilirdi. lmiye eitimi ya da ilmiye snfna ailevi balar olanlarn defterdar
olduu grlmse de genellikle byle bir gereksinim bulunmazd.24 Bununla birlikte defterdarlarn ve
bir sonraki blmde anlatlacak olan nianclarn kazaskerler gibi Mslman Trklerden seildii
grlmtr.25
Defterdarlarn says tedricen artmtr. Balangta DHde bir tane iken zamanla Rumeli ve
Anadolu defterdar olmak zere ikiye kmtr. stanbuldaki mukataat da DH denetimine verilince
kk- sani defterdar ortaya kt ve Badefterdar, Anadolu defterdar ve kk- sani defterdar DHde
birlikte alt.26 Daha sonra da artmaya devam etmi Rumeli, Anadolu, stanbul ve Tuna olmak zere
4 DH yesi defterdar varlk gstermitir. Bunlarn yannda rnein Halepte olduu gibi tara

18

Uzunarl, Merkez, 237.

A.g.e, 231-233.
20
Uzunarl, Merkez, 236-237.
21
Imber, Osmanl, 218-219.
22
Mumcu, DH, 50.
23
Cornell Fleischer, Tarihi Mustafa Ali: Bir Osmanl Aydn ve Brokrat, (stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar,
2010), 225.
24
A.g.e, 226.
25
Imber, Osmanl, 219.
26
Uzunarl, Merkez, 328.
19

defterdarlar da mevcuttu.27 Byle bir artn ncelikli sebebi devletteki nakit bulma skntsnn
zamanla DHnin en byk kayg ve telalarndan biri haline gelmesidir.28
Defterdarlarn sorumluluu altndaki maliyeye gelince, maliye e blnmt. Bunlar miri
hazine veya d hazine ile i hazine ve Enderun hazineleriydi. hazine ve Enderun hazinesi padiahn
tasarrufudur. Defterdarlarn denetledii bu hazinelerin geliri eri ve rfi olarak seksen eit vergiden
oluurdu.29
Nianc (Tevki)
Her ne kadar nianc padiahn imzas olan turay eken kii olarak tannsa da aslnda
sorumluluklar bundan ok daha fazladr. ncelikle nianc rfi hukuk uzmandr. Gelibolulu Mustafa
Alinin deyimiyle eyhlislam eriat iin neyse Nianc da rfi hukuk iin odur.30 rfi hukuk zerindeki
uzmanl onun kanunnamelerin hazrlanmasnda nemli rol oynamasn salar. Hatta I. Sleymana
Kanuni lakabn kazandran mehur kanunlarn oluturulmasnda dnemin niancs Celalzade Mustafa
elebinin katks byktr. Koca nianc olarak da tannan bu devlet adam standart haline gelen
diplomasi dilini ve nianclk uygulamalarn da byk lde belirleyen kii olmutur.31
rfi hukuk bilgisi niancya bir dier sorumluluk daha ykler. Bu da onun devlet ilerinde
usul tetkik etmesidir. DH toplantlarnda yaplanlarn usule uygun olup olmadn denetleyen mercii
nianclardr. Zaten DH toplantsnn sonucu devlet ktlarna dklp ilgili mercie ferman olarak
gnderilmek zorunda olduundan ve bu fermann turas da nianc tarafndan ekildiinden aksi
dnlemez. rnein eer bir vezir buyuruldusu ile bir fermann karlmasn emrederse, bu
kanuna aykrdr diye niancdan bir itiraz gelebilir.32
Nianc adaylar bu mevkie ykselebilmek iin ilmiye eitimi almak ve ilmiye evreleriyle ailevi
balara sahip olmalar gerekmekteydi. Bunun yannda kalem eitimi almak ve nianc olana dek
reislkttaplk makamnda da bulunmak zorundaydlar. 33 lk zorunluluun sebebi rfi hukukun eri
hukukla uyumas gerekliliinden doar, dolaysyla nianc medrese mezunu olmaldr.34 kinci
zorunlulua gelince bu da nianclk mevkinin yazma uzmanl gerektirmesinden ileri gelir.
Belirli Bir Statye Ulatnda Daimi Pozisyon Kazanan yeler
Yenieri aas ve Kaptan paa Osmanl ynetiminin ok tanndk ve nemli simalardr.
Bununla birlikte artc bir biimde daimi DH yelerinden deildirler. Bundan ziyade sadece vezir
olduklar durumda daimi olarak DH toplantlarna katlabilirler. Aslnda vezir olmadan da DH
toplantlarnda bulunduklar vakidir. Fakat bu durum sadece meveret amaldr gelip geici bir
durumdur.

27

Imber, Osmanl, 210.

A.g.e, 210.
29
Uzunarl, Merkez, 319.
30
Fleischer, Ali, 96.
31
A.g.e, 28.
32
Uriel Heyd, Old Criminal Law, 172.
33
Fleischer, Ali, 226.
34
A.g.e, 96.
28

nceleri imparatorluun en nemli deniz ss olan Gelibolunun sancak beyinin kaptan paa
olmas gelenek haline gelmiti ve DHde bir sancak beyine yer yoktu.35 Bir tara grevlisinin
donanmann ba olduu gerei artc bir durumdur ve aklanmas gerekmektedir. Denizciliin
maddi ve beeri olarak mtemadiyen desteklenmesi ihtiyac yani iaesi bir tara yneticisinin
donanmadan sorumlu olmasn beraberinde getirmi olabilir. rnein o dnemin denizcilik
teknolojisini dndmzde gemilerin rzgr gcnn yannda krek gcne de gereksinim
duyduunu grrz. Bununla birlikte krekilik hizmetinin iki kayna vard ve bunlar sava esirleri
yani forsalar ile krek mahkmlaryd. Dolaysyla her ikisinin de kayna kara zerinden salanyordu.
Bunun yannda gemi yap yapm iin gerekli olan odun ormanlardan, tayfay besleyecek buday da
topraktan geliyordu. zetle bu gereksinimler Gelibolu sancak beyini doru aday klm olabilir.
Imber kaptan paalarn DH yesi kabul edilmesini Kanuni dneminin karizmatik kaptan
paasna balamaktadr. Kanuni Sultan Sleyman dneminde Cezayir fatihi Barbaros Hayrettin Paa
kendi isteiyle Osmanl ynetimi altna girmi ve Osmanl donanmasnn kaptan paas ilan edilmiti.
Bylece Osmanl devleti hem Cezayiri snrlarna dhil etti hem de Barbaros gibi nemli bir amirali
bnyesine dhil etti. Imber ite byle nemli bir adamn sadece kaptan paa sanca olan Geliboluya
ynetici klnmasnn abes kaacan dolaysyla kendisi iin Akdeniz ve Ege kylarndaki sancaklardan
yeni bir eyalet oluturulduunu (Cezair-i Bahr-i Sefid) ve DHde kendisine yer aldn belirtir.36
Bu dnemden sonra Cezayir eyaleti kaptan paa eyaleti olarak da bilindi nk Cezayir
Osmanl denetimine girince gene Barbaros Hayrettin Paa zerine braklmt. Bylece kaptan paalk
bu eyaletle birlikte tevcih edilir hale gelmitir.37 Kaptan paalar Barbarosun kaptan- deryalk
dneminden sonra (vezir olduu vakit) daimi olarak DH toplantlarnda bulundular.
Benzer bir durum yenieri aas iin de geerliydi. O da ancak vezir olduu halde DH
toplantlarnn daimi katlmcs olabilirdi. Yenieri aasn incelediimizde onun btn aalarn ba
olduunu, ocak ilerinde ve kent asayiinde padiaha vekleten sorumlu olduunu grmekteyiz.38
Uzunarl yenieri aasnn DH yesi oluunun devlet dzeninin bozulduu zamanlarda
gerekletiini belirtmektedir.39 Gerekten de bunun sebepleri arasnda kapkullarnn giderek artan
says, sk sk vuku bulan yenieri isyanlar ve mtemadiyen taie bavurulmas olabilir.
Uzunarlya gre DH toplantlarndaki grevleri de yukardakilerden ibaret olmakla birlikte, bizim
kanmza gre harp mevzularndaki fikri de nemli olmaktayd.
Daimi Olmayan Devlet Adamlar
DH hakkndaki artc bir dier bilgi eyhlislamn DH yesi olmamasdr. Bir nceki blmde
ele aldmz kaptan paa ve yenieri aas vezirlik kazanarak DH yesi olmasna ramen
eyhlislamlar her daim DH dnda tutulmutur. Balarda sadece stanbul mftl mevcut iken
sonrada, mftlkten eyhlislamla gei gereklemitir. Mumcu bu durumu mparatorluun
teokrasiye sk sk bal olmasna ramen rfi hukukunda nemli bir rol oynamasyla ve eri
meselelerde oluabilecek boluklarn da zaten kazaskerler tarafndan doldurulmasyla aklar.40
35

Imber, Osmanl, 386.

Imber, Osmanl, 386-387.
37
Uzunarl, Merkez, 420.
38
smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devleti Tekilatnda Kapkulu Ocaklar, (Ankara: TTK, 1988), 177.
36

39
40

A.g.e, 182.
Mumcu, DH, 56.

Bununla birlikte eyhlislam DH dndan bir danman olarak padiahn sava ama, bar yapma gibi
mevzularda karar alma srecinde etkili bir pozisyondayd.
Yukarda anlatlm olan daimi DH yeleri birer icra memurlar iken, bir de ktiplik snf
mevcuttu. Bunlar gndemdeki konularn ajandasn hazrlar, defter kaytlarn tutar, grlecek
belgeleri kaleme alrlard. Bunlar say itibariyle defterdarn nezaretinde yedi ve niancnn nezaretinde
on bir kiidirler ve tedricen saylar artmtr.41 Ktipler divan kararlarn ve tayinlerini ruznameye
kaydeder taslaklarn Mhimme defterine geirirlerdi. Nihayetinde almalar reislkttabn ve
niancnn denetiminden geerdi. Dolaysyla Nianc ve bu ktiplerin arasnda Reislkttap
bulunurdu. Reislkttaplk makam Sultan Sleyman dneminde niancya yardmc olmas amacyla
kurulmutu42 Reislkttaplk makamnn arpc zelliklerinden biri bu mevkide olanlarn niancla
veya defterdarla ykselme potansiyeline sahip olmasdr.43 Reislkttabn maiyetinde bir tezkereci
mevcuttu. Bu kii evrak ve dilekeleri zetlerdi, ayrca DHde sadrazamn yanna oturur (bunun
oturma dzeniyle alakas yoktur) karara varlacak konular ona bildirirlerdi.44
Nasl ki DH yeleri belirli kararlar alyor, ktipler yaz ileriyle ilgileniyorsa sonu olarak alnan
kararlarn icra edilmesinde veya onlar icra edecek memurlara ulatrlmasnda da avuba
grevlidir. Netice itibariyle o DHnin aksiyon adamdr. Muhzrlarn, Subalarn st odur. Bunun
yannda DHnin toplantlarnn gereklemesinde de grevleri bulunmaktadr. rnein davallar
huzura karan bu ilerin dzenle gereklemesini salayan gene avubadr.45
DHnin ileyiiyle ilgili baka memurlar da mevcut olmakla birlikte anahtar pozisyonlarda
bulunanlar yukarda anlatlanlardr.
3. ENDERUN VE HAREM
3 ve 4nc avlularn etrafnda kmelenen Enderun ve Harem blmleri imparatorlukta
birka adan byk nem arz eder. Bunlardan ilki 3nc avluda bulunan devletin en nemli eitim
kurumu olan Enderundur. Bilindii zere II. Mehmet dneminden itibaren kul sistemi giderek nem
kazanm devlet adamlar, ordunun ekirdeini oluturan yenieri ordusu ve destek kuvvetleri
kapkulu sistemi ile yetitirilmitir.
Enderun
Kapkulu sisteminde esir alnan Hristiyan ocuklar Trke verme tabir edilen yntemle
Mslman ailelerin arasnda yetitirildikten sonra kabiliyetine gre acemi ocana yahut Enderuna
alnrlard. Enderuna alnan kabiliyetli ocuklar Arapa, Farsa, Kuran, Snnet ve Fkh eitimi alr yine
kabiliyetine gre devlet kadrolarnda nemli birimlerde istihdam edilirlerdi.
Devlet kadrolarna atanma
Taht
Tahta kma merasimi
41

Imber, Osmanl, 221.

Fleischer, Ali, 226.
43
A.g.e, 227-228.
44
Mumcu, DH, 62
45
A.g.e, 62-63.
42

Hazine
Harem

SONU