1

THIN XLIX: NG - -(NM LOI MT)

i thng c nhn dn t m cm th nhiu, nhn dn khng thng c cm th, trng, rn. Sau c
cc thnh nhn ra i, kt cnh lm (trn cy) cc loi khi xm hi, nhn dn mng, tn lm
vua thin h, gi l h Hu So (c ). Nhn dn n tri cy, rau c, trai hn, tanh tao hi hm m
hi rut, bao t, nhiu ngi au m. Sau c thnh nhn ra i, dng ci toi di cy kh ly la,
nng cc thc n cho ht tanh tao, nhn dn mng, tn lm vua thin h, gi l h Toi Nhn. Thi
trung c, thin h b lt ln, ng Cn v ng V[1] khi ngi (cho nc rt). i cn c, Kit, Tr bo
lon, ng Thang (nh Thng), ng V (nh Chu) nh dp h. Nu c ngi i H dy nhn dn
kt cnh lm , hoc dng ci toi ly la, tt b ng Cn, ng V ch ci; c ngi i n
(Thng), Chu khi ngi tt b ng Thang, ng V ch ci. Hin nay nu c ngi ca tng o c cc
ng Nghiu, Thun, V, Thang, V, tt b cc ng thnh i nay ch ci. Vy th thnh nhn khng
nht nh phi theo c, gi l c, m phi xt vic ng thi ri tu nghi tm bin php. Nc Tng c
ngi i cy, trong rung c my gc cy kh, mt con th m b vo, gy c, cht. Anh ta thy vy
b cy m m gc cy kh, hi vng li bt c con th na. Th khng c thm, m b c nc
Tng ch ci. Nay mun dng chnh sch ca tin vng tr dn th cng khng khc g anh chng
m gc cy i th vy.
*
Thi c n ng khng phi cy rung, tri cy v ht c n ri; n b khng phi dt vi, da cm
th che thn ri. H khng phi gng sc m d n mc, nhn dn t m vt dng tha cho nn
khng tranh ginh nhau. V vy khi phi thng hu, pht nng m dn t nhin khng lon. Ngy nay
mt ngi c nm ngi con, khng phi l nhiu, mi ngi con li c nm ngi con na, thnh th
ng cha cht m c hai mi lm a chu, v vy nhn dn ng m ti sn t, phi lao lc nhiu
m thc n mc li t, cho nn h phi tranh ginh nhau, d c thng hu gp hai, pht nng gp
my th cng khng trnh khi lon.
*
ng Nghiu lm vua thin h m nh lp bng c tranh khng xn, ct rui bng g khng o, n cm
go xu vi canh rau l rau hoc, ma ng khng mc o da hu da nai, ma h mc o vi th, du
k canh cng cng khng sng m bc hn. ng V lm vua thin h, t cm ba v xch st i trc
nhn dn, i v ng chn tri ht lng, n k n l cng khng cc kh hn. Do m xt, cc vua
thi thng c nhng ngi thin t th cng ch l t b cuc sng ca ngi gi cng v i lao kh
ca tn n l, c g ng khen u. Mt vin huyn lnh ngy nay khi cht ri, th con chu my i cn
c (ung dung) nga xe, v vy m ngi ta qu chc huyn lnh. Cho nn v ci vic t nhng, thi
xa nhng ngi thin t tht d m ngy nay t chc huyn lnh tht kh, ch do ci li hu hay bc
khc nhau xa. Ngi trong ni, li hang mc nc, ti ngy l lu, l lp[2] em nc tng
nhau,[3] cn ngi chm th kh v ng nc, phi thu ngi o rnh cho nc thot. Ma xun
nhng nm i km, d l em rut cn nh, ngi ta cng khng nhng cho thc n, m ma thu
nhng nm c ma, d l khch l ti, cng mi n, u phi s vi tnh rut tht m thn vi khch
qua ng, ch l v thc phm cn nhiu hay t y thi. Cho nn c nhn khinh ti vt, khng phi l
c lng nhn, m v ti vt c nhiu; ngy nay ngi ta tranh ot ca nhau khng phi l ti tin m v
ti vt c t; ngy xa ngi ta coi thng v t b ngi thin t, khng phi cao thng m v quyn
th t; ngy nay ngi ta coi trng v tranh nhau quan chc, khng phi tin m v quyn th nhiu.
V vy thnh nhn xt xem ti vt nhiu hay t, quyn th nng hay nh m tu theo lp ra chnh
sch: pht nh khng phi l nhn t, m chm git khng phi l tn bo, ch l tu th tc m thi
hnh php lut. Tm li vic phi theo thi, m bin php phi thch ng.
*
Thi xa vua Vn vng t Phong, t Co[4], t vung trm dm, thi hnh nhn ngha, v v r
Ty Nhung m thng nht c thin h. Vua Yn Vng nc T pha ng sng Hn[5] t vung
nm trm dm, thi hnh nhn ngha, m ba mi su nc ch hu ct t triu phc. Vua Vn vng
nc Kinh (S) s (nc T mnh ln) nguy hi cho mnh, bn em qun dit nc T[6]. Vy ra Vn
vng thi hnh nhn ngha m thng nht thin h cn Yn vng thi hnh nhn ngha m mt nc.
Th th nhn ngha dng c thi xa m khng dng c thi nay. Cho nn bo: i khc th
vic cng khc. i vua Thun, r Miu khng qui phc, ng V mun em qun i nh, vua Thun
can: Khng nn. Ngi trn c khng dy m dng v lc l tri o. Ri vua Thun sa sang vic
gio ho trong ba nm, sau t chc l ma khin ma ba, r Miu coi ri thun phc. Ti khi lm
chin vi Cung Cng[7], binh kh bng st[8] ngn qu, khng m ti ch, o gip khng chc, b ch

2
m phm thn th, vy vic ma khin v ba dng c thi xa m khng dng c thi nay. Cho
nn bo: Vic khc th bin php phi i. i thng c ngi ta ua nhau trng o c, i trung
c ngi ta tranh nhau v mu tr, i nay ngi ta tranh nhau v sc mnh. Nc T mun nh nc
L, vua L sai T Cng (mt mn ca Khng t) qua T thuyt phc. Ngi nc T bo: Li thy
ni khng phi l khng kho. Nhng ci chng ti mun l t ai kia ch khng phi ci m thy ni.
Ri h em qun chim L, cch kinh L mi dm mi ngng li, ly ch lm ranh gii. Vy Yn
vng thi hnh nhn ngha m nc T mt, T Cng dng tr mu, kho ni m nc L b chim t:
theo m xt, nhn ngha, tr mu, kho ni khng gi c nc. B ci nhn ngha ca Yn vng,
ci tr mu ca T Cng i, m dng binh lc nc T, nc L, c vi nc ch vn c xe, th tham
vng ca T, Kinh lm sao thi hnh vi hai nc c.
*
Phong tc xa v nay khc nhau, bin php c v mi phi khc nhau. Mun dng chnh sch khoan
ha tr dn thi lon th khng khc g khng dng dy cng v roi m mun ch ng mt con
nga bt kham. l ci hi ca s bt tr. Nho v Mc u khen tin vng kim i thin h, coi dn
nh con[9]. chng minh iu , h bo: Khi quan t khu (coi vic hnh) hnh hnh th vua khng
tu nhc; khi bo k b t hnh cht th vua ri l. H em iu khen tin vng, ri bo vua
ti coi nhau nh cha con th nc tr. C nh h ni th cha nhn t, con nht nh khng lon sao?
Theo tnh ngi, khng ai yu con bng cha m, nhng nh vy v tt con khng lon: vy th d
vua rt yu dn i na, lm sao gi cho dn khng lon c? Tin vng yu dn khng hn cha m
yu con, m cha m yu con v tt con khng lon, th tin vng lm sao cho dn tr c? V li
theo php lut hnh hnh, m vua ri l, nh vy chng t rng vua c lng nhn t ch khng phi
lm cho nc c tr (v nu nc c tr th sao cn phi hnh hnh?) Ri l, khng mun hnh hnh,
l nhn; nhng vn khng th khng hnh hnh c, l php lut. Tin vng cho php lut
thng lng nhn, khng theo lng thng ca mnh[10] vy th r rng l nhn i khng dng tr
nc c. Li thm, dn chng a s phc tng quyn lc, o ngha ch cm ho c mt s t thi.
Trng Ni l bc thnh trong thin h, ng sa c, lm sng o, chu du khp thin h, nhng qu lng
nhn, khen lng ngha m phc dch ng th ch c by mi ngi[11], v s ngi qu c nhn i vn
t m thi hnh o ngha l vic kh. Cho nn thin h mnh mng nh vy m k phc dch ng ch c
by mi ngi, thi hnh c nhn ngha th ch c mt ngi (tc Khng t). L Ai Cng l hng vua
ti, quay mt v phng nam m tr dn, th dn trong nc khng ai dm khng thun phc, vy dn
vn phc tng quyn th m quyn th qu l d khin cho ngi ta phi phc. Cho nn Trng Ni mi
phi lm b ti, Ai Cng ngc li, c lm vua. Trng Ni (th Ai Cng) u phi l khen o ngha
ca Ai Cng m ch l phc tng ci th ca ng ta thi. Xt v o ngha th Trng Ni khng phc Ai
Cng, m nh ci th, Ai Cng bt Trng Ni phi lm b ti mnh. Nay bn hc gi i du thuyt cc vua
cha khng khuyn h dng ci th tt thng, m li bo: Trng nhn ngha th lp c nghip
vng, nh vy l i bc vua cha phi (c c) nh Trng Ni ht, m phm nhn trong i u phi
nh (by chc) mn sinh ca ng ht. l iu nht nh khng th c.
*
Nay c a con h, cha m gin, la n, n khng sa tnh, ngi trong lng trch n, n c tr tr,
thy dy n, n cng khng cha.
Lng yu ca cha m, hnh ng ca ngi trong lng v li gio hun sng sut ca thy dy, c
ba ci p m chung qui khng ng n c mt si lng ng chn ca n. Khi quan li
chu b em binh ti thi hnh php nc, lng bt k gian, lc n mi hong s, thay i tnh kh
hnh kim. Vy lng yu ca cha m khng dy con, phi i c nghim hnh ca chu b mi
c, v dn vn c yu th nhn, phi dng uy lc mi chu nghe. Thnh cao mi nhn (by hay
tm chc thc), du Lu Qu[12] cng khng vt qua c v n dng ng; ngn ni cao ngn nhn
th con cu qu cng dt ln chn c v dc thoai thoi[13]. Cho nn bc minh ch mi t ra
hnh php nghim khc. Tm vi di mt tm hay mt thng[14] th ngi thng (khng tham lam)
cng khng chu b, m mt trm dt vng chy (nng bng) th o Chch cng khng ly i. Bit rng
khng hi g c nn khng b mt tm, mt thng vi, bit rng bng tay nn mt trm dt vng chy
cng khng ly. Cho nn bc minh ch cng quyt trng tr. Thng th khng c g bng trng hu v
tn thc cho dn thy l li; pht th khng g bng nng m cng quyt cho dn s; php lut
khng g bng thng nht, c nh cho dn d bit. Bc vua cha thng th khng i , pht th
khng n x, thng ri li khen thm na, pht ri li ch thm na, nh vy ngi hin v k
bt tiu u tn lc lm iu phi.

3
Ngy nay khng vy: ban tc cho k c (qun) cng nhng li khinh th quan (v); thng k gng
canh tc nhng li coi r ngh nng; k mnh khng thu dng c (tc bn n s) th b ra ngoi,
nhng li cao l bit khinh th tc; k no phm cm th b ti, nhng li khen l dng cm (tr bn
hip s). Khen ch, thng pht tri ngc nhau nh vy cho nn php lut, cm lnh b hu hoi m
dn cng lon. Ngy nay ai nh k xm phm n anh em mnh th c khen l ngi c gc cnh
(c kh tit): ai thy bn b nhc m tr th cho bn th c khen l trung trinh. Ci phm hnh c gc
cnh, trung trinh m thnh th php ca vua b vi phm. Bc vua cha tn trng ci hnh gc cnh,
trung trinh m qun ci ti phm cm, cho nn dn ganh nhau xem ai mnh m quan li khng kim
ch h c. Khng phi lm lng kh nhc m c n c mc th khen l c ti nng; khng c chin
cng m c chc v tn qu th khen l hin c. Ti nng v hin c nh vy m thnh th binh lc
trong nc phi yu m t b b hoang. Bc vua cha a thch ci hnh ti nng hin c m qun
ci ho binh nhc t hoang, nh vy l ci hnh ring c thnh lp m ci ch cng b tiu dit.
*
Bn nho s dng vn lm lon php lut, bn hip s dng v phm cm, m bc vua cha u tn
trng, do mi sinh lon. H tri php th b ti, nhng cc tin sinh[15] li nh vn hc m c
dng; phm cm th b git, nhng cc hip s chuyn m st li c nui. Vy ngi m php lut cho
l tri th vua li dng, k m quan li git th b trn li nui. Php lut, thu dng, trn, di bn ci
tri nhau, khng c g nht nh, nh vy d c mi ng Hong cng khng lm cho nc tr c.
Vy k thi hnh nhn ngha l khng nn khen, khen th hi cho s nghip; k chuyn v vn hc l
khng nn dng, dng th lon php. Nc S c ngi c ting l ngay thng, cha n trm cu,
anh ta i bo quan. Quan lnh don ra lnh: git n i, v anh ta ngay thng i vi vua m c li vi
cha, cho nn tuy bo quan m b git. Do m xt, ngi b ti chnh trc i vi vua l a con
hung bo i vi cha. Nc L c k theo vua ra trn, ba ln nh ba ln chy. Trng Ni hi nguyn do,
ngi p: Ti c cha gi, ti cht th khng ai nui. Trng Ni khen l hiu, tin c ngi vi
vua L. Do m xt, ngi con hiu vi cha l k b ti phn vua. Cho nn quan lnh don nc S
git k t co cha, m khng ai t co k gian vi b trn na; Trng Ni thng k b chy khi ra trn
m dn nc L d thua trn, hng gic; ci li ca ngi trn k di khc nhau nh vy . Bc vua
cha mun va khen hnh tt ca nhn dn va mu ci phc cho x tc th tt khng th c. i
xa, ng Thng Hit t ra ch vit, dng ci hnh nh ci vng khp, gi l ch t (ngha l ring),
tri vi t th gi l cng (chung)[16], vy ng Thng Hit bit rng cng v t tri vi nhau ri.
Ngy nay coi cng v t, li hi nh nhau, l do ci ho ca s khng bit thm st. Nh vy th i vi
ngi dn thng, li hn ht l lm iu nhn ngha v luyn tp vn hc. Lm iu nhn ngha th
c tin cy v s c giao cho chc v; luyn tp vn hc th thnh ng thy gii v s c vinh
hin, l iu tt p i vi ngi dn thng. Nhng khng c qun cng m c giao cho chc
v, khng c tc m c vinh hin, theo chnh sch , nc tt lon, vua tt nguy. Hai ci khng
th dung nhau c, khng th lng lp c. Thng ngi chm c u qun ch m ng thi
li cao hnh vi nhn t; ban tc lc cho ngi ph c thnh ch m ng thi li tin thuyt kim
i; ch to o gip cho chc v luyn binh cho nghim phng hon nn m ng thi li thch y phc
ca nh Nho; trng cy vo nng dn cho nc giu, trng cy vo qun lnh c ch m ng
thi li trng k s chuyn v vn hc; rung b hng dn bit knh b trn, bit s php lut m nui
bn hip khch m st k th ring, hnh ng nh vy m mong cho nc c tr v mnh l iu
khng th c. Thi bnh nui nho s v hip khch, thi lon li dng binh s nh vy l k c n
hu(?). V vy m k nhim s b b cng vic m k du hc mi ngy mi ng, do m i ho
lon.
*
Ngi i m gi l hin th gi kh tit v c tn ngha; ngi i m gi l tr th li ni tinh vi t nh.
Li ni tinh vi t nh th ngay bc rt thng minh cng kh hiu c. Nay, lm php lut cho qun
chng m dng nhng li ngay bc rt thng minh cng kh hiu c th qun chng bit u m r.
Tm cm m cn khng c n cho no th u c ngh ti go thm, tht b; qun o ct m khng
c lnh ln th u c ngh ti gm thu. Chnh sch tr nc, vic gp kia m cha lm xong th vic
hon, tnh ti lm g. Lm chnh tr lo vic trong dn gian, m iu dn thng hiu r c th li
khng dng, i hm m ngn lun ca bn thng tr, nh vy l tri ngc vi vic tr dn. Cho nn
nhng li tinh vi t nh, khng phi l ci cn thit cho dn chng. Nu khen hnh vi gi kh tit c tn
ngha l hin th tt qu k s khng di tr, m qu k s khng di tr th tt cng khng c ci thut
lm cho ngi khng la gt mnh c[17]. Ngi o vi giao du vi nhau, khng v ham ca ci hoc

4
s uy th ca nhau, cho nn mi cu k s khng di tr. Cn bc vua cha vo ci th ch ng
c ngi, m li giu c lm ch c mt nc, thng hu, pht nng, nm hai quyn (thng, pht)
lm sng t ci m thut ca mnh soi n c (tc bit r c k gian t), th tuy c b ti
nh in Thng, T Hn[18] cng khng dm di mnh, vy th cn cn g ti k s khng di tr? K
s gi kh tit c tn ngha (c nc) khng c ti mi ngi m s quan li trong ci th c ti trn
trm, nu c phi hng s gi kh tit c tn ngha mi c b dng th kim u cho ngi lm
quan? Khng c ngi lm quan th k cai tr t m k lm lon nhiu. Cho nn ci o ca bc minh
ch l c nht thit theo php lut m khng cn c ngi tr, c nm vng ly thut m khng hm
m k trung tn, nh vy php lut khng b hu hoi m quan li khng sinh ra gian tr.
*
Ngy nay bc vua cha, i vi ngn lun (ca bn du s) ch thch li ni kho m khng xt xem c
thch ng hay khng; i vi hnh vi (ca bn du s) th ch trng h danh ca h ch khng xem h
c cng (cy rung hay nh gic) khng, v vy m dn trong thin h h m lun th ch v n ni
cho kho ch khng ngh n thc dng. Cho nn bn dn chng tin vng, ni chuyn nhn ngha
y c triu nh m quc chnh khng khi lon; k lp thn ch tranh nhau ci ting thanh cao[19],
khng cu ci cng dng thc t, do bn tr s lui v n trong hang ni, t b tc lc khng nhn
m binh lc khng khi suy nhc. Binh lc khng khi suy nhc, quc chnh khng khi lon, nguyn
do u? ch ci m dn chng khen, nh vua trng u l nhng hc thuyt lm lon nc. Nay
nhn dn trong nc u bn v chnh tr, cha ct nhng sch v php lut ca Thng ng, Qun
Trng, m nc cng ngho, l v k bn v nng nghip th ng m k cm cy li t. Trong nc ai
cng bn v vic binh, cha ct nhng sch v binh php ca Tn T, Ng T[20], m binh lc cng
yu l v k ni chuyn nh gic th ng m k bn o gip li t. Cho nn bc minh ch ch dng thc
lc ch khng nghe li ni sung, thng cng lao m nht nh cm ci v dng, nh vy dn mi tn
lc n cht theo b trn. Cy rung l vic rt lao kh m dn lm v bit rng c vy mi giu
c, nh gic l vic rt nguy him m dn lm v bit c vy mi sang c. Nu trau di vn hc,
tp tnh ngn lun, khng cy cy kh nhc m c giu c, khng nguy him nh gic m c tn
qu th ai ch mun lm nh vy? Kt qu l mt trm ngi dng tr ch c mt ngi dng sc, ngi
dng tr m ng th php lut bi hoi, k dng sc m t th nc ngho, do m i ho lon. Cho
nn mt nc c minh ch th khng dng vn hc trong sch[21] ch ly php lut m dy dn, khng
dng li ca cc tin sinh[22], ch dng quan li lm thy (dy php lut), khng c bn hip khch
hung hn, cho chm c u gic mi l dng cm. Nh vy dn trong nc h m lun l cn c
vo php lut, h hnh ng l hng v s lp cng, s dng cm em dng ht vo vic qun, m
thi bnh th nc giu, lc c gic th binh mnh. l ci vn[23] lp vng nghip. Sc tch ci
vn , tha lc ch s sut th s nghip s vt ng , bng tam vng[24]. Theo php nht
nh phi thnh cng.
*
Ngy nay khc hn. Bn trong th s dn lm theo mnh, bn ngoi th bn bin s mn quyn gy th
lc, trong ngoi u lm iu gian c i cng ch, nh vy chng nguy ? Cho nn qun thn
bn v i ngoi, nu khng chia ra hai phe hp tung v lin honh th cng nhn c mi th vi nc
khc m mn sc nc mnh tr th[25]. Hp tung l lin hp cc nc yu (tc lc quc Hn,
Triu, Ngy, S, Yn, T) nh mt nc ln (tc nc Tn); lin honh l th mt nc mnh
nh cc nc yu, hai phe u khng duy tr c quc gia. Bn b ti ni chuyn lin honh u
bo: Khng th nc ln th tt b ch xm lc. Th nc ln u phi l ni sung, tt phi em
bn nc mnh v n ca cc quan giao cho nc ln xin h phn pht. Dng bn th nc b ct
xn, giao n th danh phn b h thp; t ai b ct xn th nc yu , danh phn b h thp th chnh
tr hn lon. Vy l theo ch trng lin honh nh nc ln, li cha thy m mt t v lon
chnh. Bn b ti ni chuyn hp tung u bo: Khng cu nc nh m nh nc ln th thin h s
b thn tnh, m thin h mt th nc mnh nguy, nc nguy th vua ho thp hn. Cu nc nh u
phi l ni sung, phi em binh nh nc ln. Cu nc nh cha chc bo tn c nc m
nh nc ln v tt khng c s s h (?), c s s h th s b nc mnh ch ng. Xut qun th
qun thua, lui v c th th thnh b ph. Vy l theo ch trng hp tung cu nc nh, li cha
thy m mt t, thua qun. K ch trng th nc mnh ch mong nh th lc nc ngoi c
quan chc ln trong nc[26]; k ch trng cu nc nh ch mong mn th lc ca nc mnh
m cu li nc ngoi[27]. Quc gia cha c li g m h c t phong, lc hu; a v ca
vua b h thp m quyn th ca b ti li thm cao, t ai ca quc gia b ct xn m nh ring (ca

5
b ti) th giu thm. Vic thnh th h nm quyn m c trng dng hoi; vic hng th h cng giu
c ri, lui v m hng. Cn bc vua cha nghe li h, vic cha thnh, tc lc ca h thm cao,
vic hng th li khng git h, thnh th k s du thuyt khng ngi no khng dng nhng li ho
huyn cu may, c tc lc. Ti sao li nghe nhng thuyt ho huyn cho nc tan, vua
cht? Ti vua cha khng hiu r ci li cng v t, khng xt k xem li ni ca bn bin s c thch
ng hay khng, m sau khi tht bi ri, li khng git, tr ti bn h. Nhng k ch trng lin honh
v hp tung u ni: Vic i ngoi (ngha l theo lin honh hay hp tung) thnh cng ln th c
th thnh b vng, nh th nc cng c yn. Lm b vng th c th tn cng ngi, m nc
yn th khng b ngi tn cng. Nhng ci s mnh v tr th khng th trng vo vic ngoi giao, n
ty ni chnh (tt hay khng). Khng thi hnh php lut trong nc m c trng vo mu tr i
ngoi, th khng th tr v mnh c. Tc ng c cu: Tay o di th kho ma, tin ca nhiu th
kho bun, ngha l c nhiu vn th d thnh cng. Nc tr v mnh th d mu s, nc yu v lon
th kh thit k. Cho nn dng nc Tn (nc mnh), mu c thay i mi ln cng t tht bi;
dng nc Yn (nc yu), mu ch mt ln thay i m cng t thnh cng; khng phi v mu dng
Tn u khn c, mu dng Yn u ngu c, ch v ci vn tr hay lon khc nhau y thi. Cho
nn Chu li khai Tn m theo hp tung, mi mt nm b dit, V li khai Ngy m theo lin honh, mi
na nm mt. Chu v hp tung m b dit, V v lin honh m mt nc. Gi Chu v V khoan tnh
ci k hp tung hay lin honh, m gp lo vic tr nc, lm cho php lnh nghim minh, thng pht
xc nh, khai ph ht t ai sc tch cho nhiu khin cho dn xut t lc ra gi thnh tr, th thin
h d c chim t mnh, li cng khng c bao, cng ph c t mnh th tn tht cng nng,
nh vy mt nc vn c xe khng dm ng binh di thnh kin c ca mnh, m ch ng ch yu
km ca mnh (?) l ci thut chc chn gi c nc cho khi mt. B ci thut chc chn gi
c nc cho khi mt m lm ci vic nht nh cho nc ti dit vong, l li ca k tr nc. Kt
qu l mu tr lc ngoi giao b khn ngoi m chnh tr th lon trong nh vy tt mt nc, khng
sao cu c.
*
Nhn dn bao gi cng tm s an ton, li ch m trnh s nguy nan, khn cng. Nay ta bt h ra trn,
tin ln th cht v ch m lui v th b git, ng no cng nguy. B vic nh ca lm n m tm ci
cng lao hn m[28], nh lm cnh kh m b trn khng xt cho th tt phi khn cng. Ch no khn
cng v nguy nan th lm sao dn khng tm cch trnh? Cho nn h th cc t gia c th lc c
min qun dch m xa trn mc, xa trn mc th c yn. H dng hi l nh nh cm quyn c
ci h mun, c ci h mun th c li. Ch no yn n v c li th sao dn khng a ti? Do m
dn lo vic cng th t m dn lo vic t th nhiu. Chnh sch tr nc ca bc minh ch l khin cho
bn thng nhn, cng nhn v du th du thc t v b khinh cho dn x vo cc ngh gc (trng
trt, cy cy) m b cc ngh ngn (cng v thng). Nay li xin ca bn thn cn vi vua cha c
chp nhn, th quan tc c th mua c, quan tc c th mua c th cng nhn v thng nhn
khng cn thp hn na. Ca gian v gian c dng ch, th thng nhn tt nhiu. Tin ca h
tch t c nhiu gp bi nh nng, m a v ca h li cao hn nng gia v chin s, nh vy th
chin s[29] tt t, m bn con bun phi nhiu. Cho nn nc lon c ci thi: bn hc gi th khen o
tin vng, t khu l trng nhn ngha, trau chut dung mo v y phc, li n ting ni lm lon
php ng thi, lm m hoc lng vua cha; bn du s th dng thuyt gian tr mn th lc ca
nc ngoi t c t li, lm thit hi cho quc gia, bn eo gm th tp hp n em, lp tit
tho ni danh m phm cm lnh ca nm chc quan[30] (tc ca triu nh) bn th thn nnh b,
tch t ti sn, n hi l, mn ci th ca nh cm quyn m xin min dch (cho k hi l cho h), cn
bn thng gia v cng nhn th sa li[31] nhng xu x, tch tr nhng vt thng dng[32]
i thi (bn t gi m) bc lt ci li ca nng phu. Nm hng ngi l mt ca nc, bc vua
cha khng tr chng, khng nui chin s th trong thin h c quc gia b tn ph suy vong, c triu
i b tiu dit, cng khng c g l!
Ch thch:
[1] ng Cn l cha ca ng V, ngi sng lp nh H. Vua Thun sai ng Cn tr lt khng thnh
cng, b git; sau ng V tr lt, vua Thun truyn ngi cho. ng ln ng V ny vi ng V ca nh
Chu i sau.
[2] Tc nc S, thng hai c l lu, ng ch c l lp t thn.
[3] V ni t nc, nc ho qu.
[4] Phong v Co u Thim Ty, nh Chu mi u ng t Co.

6
[5] Mt con sng pht nguyn t Thim Ty, chy vo H Bc ri vo sng Dng T.
[6] Tng truyn vua Yn vng v thng dn khng khng c nn S chim c nc T.
[7] Cung Cng l mt b lc thi thng c, trc thi vua V c ln xm phm Trung Nguyn, thi
vua V cng c th gy chin vi Trung Nguyn na, nhng khng thy s chp vic .
[8] Theo cc nh kho c gn y th thi cha c st, cui i Xun Thu mi c.
[9] Nguyn vn: th dn nh ph mu. Cu ny theo Trn Khi Thin tnh lc my ch ( nh ph
mu) chi ph mu.
[10] Nguyn vn: bt thnh k khp l khng theo s khc lc.
[11] Tc tht thp nh hin.
[12] Mt ngi ni ting chy nhanh thi xa.
[13] Nguyn vn l di, c sch ging l phng, c sch ging l phng ln ln.
[14] Mt tm l tm thc, mt thng l hai tm, thc hi bng khong mt gang tay.
[15] Ch tin sinh mi u tr cc danh s khp ni t tp Lm Tri (T) m c vua T trng i
(coi phn I), y tr hng ngi m ngy nay chng ta gi l hc gi.
[16] Coi ch thch phn III chng IV
[17] Chng ta nn nh Hn Phi ch trng vua phi dng thut ch ng b ti.
[18] in Thng hay in Thnh, in Hng, mt i phu nc T i Xun Thu, git vua T l Gin
Cng lp Bnh Cng. Sau con chu ng ta cp lun ngi vua nc T - T Hn cha r l ai, c l l
mt i phu nc Tng.
[19] m ch bn o gia n.
[20] Tn T tc Tn V, ngi nc T, gii binh php, tc gi mt b binh th ni ting. Ng T tc
Ng Khi, mt danh tng i Chin Quc, gc nc V, lm quan L, Ngy, S, my ln thng c
Tn.
[21] Tc cc Thi, Th, in tch ca Nho gia.
[22] Tc cc hc gi (nh cc Tc h tin sinh). C sch chp l tin vng.
[23] Tc nc giu binh mnh.
[24] Ng l Hong , Chuyn Hc, Cc, Nghiu, Thun.
Tam vng l vua i Tam i: H V, Thng Thang, Chu Vn vng.
[25] Nh trng hp Ng Vin, ngi nc S, cha l Ng Xa b vua S git, ng qua nc Ng, thuyt
phc vua Ng l Hp L nh nc S bo th cho cha.
[26] Khuyn vua th nc mnh m vua nghe th h c nc mnh trng dng, thng quan, phong
t cho.
[27] Khuyn vua cu nc nh m vua nghe th h c nc nh mang n, tng cho tin ca, bo vt.
[28] Cng lao lp trn lng con nga tot m hi, tc chin cng.
[29] Nguyn vn l cnh gii chi s ngha l k s ngay thng, nhng khng hp vi tin hu vn,
cho nn mt s hc gi ng l chin gii chi s (chin s) hoc canh chin chi s (nng gia v chin s).
[30] Nm chc l: t , t m, t khng, t s v t khu.
[31] Tc nh ta ni: nh bng li cho c v mi, trng c.
[32] Nguyn vn: pht m ti, c sch ging l tin ca v dng hoc v hn. Chng ti thy khng xui
nn theo Trn Khi Thin: pht m ti - bt gia ho - tin nghi ho.

7
THIN XL: NN TH- -(VN NN V CI TH[1])
Thn T (tc Thn o) bo:
- Con phi long ci my m bay (ln tri), con ng x (mt loi rn nh rng, khng c chn) ch ng
sng m m ln (trong ). My tan sng tnh ri th hai con cng ch nh con giun, con kin v
mt ch da. Ngi hin m chu khut k bt tiu (ti c km) l v quyn (th) nh, (a) v thp; k
bt tiu m khut phc c ngi hin l v quyn trng, v cao. Nghiu hi cn l dn thng th
khng tr c ba ngi, m Kit khi lm thin t th c th lm lon c thin h. Do ti bit rng
quyn th v a v nh cy c, m bc hin tr khng cho ta hm m. Cy n yu m bn
c mi tn ln cao l nh sc gi a i; k bt tiu m lnh ban ra c thi hnh l nh sc gip
ca qun chng. Nghiu khi cn l k l thuc, i ging dy th dn khng nghe; n khi ngi quay mt
v phng Nam, lm vua thin h, lnh ban ra l ngi ta thi hnh lin, cm on l ngi ta phi
ngng ngay. Do m xt th hin v tr khng cho m ng phc tng, m quyn th v a v
khut phc ngi hin.
C k tr li Thn T:[2]
- Con phi long ci my m bay, con ng x ch ng sng m m ln, ti ng rng hai con
da vo ci th ca my v sng m. Tuy nhin, nu b ngi hin m chuyn da th lc, c
tr nc khng, th ti cha c thy y. C ci th ca my, sng m m ci, ln c, qu l
con rng, con rn c ti cao. C my dy m con giun khng ci c; c sng m c m con kin
khng ln c v ti nng ca chng km. Kit Tr quay mt v phng Nam, lm vua thin h, dng
uy th ca ngi thin t lm my v sng m, m thin h khng khi i lon l v ti nng ca h
km. V li ng (tc Thn T) bo ci th ca vua Nghiu tr c thin h, th ci th c khc g
ci th Kit lm lon thin h u? Ci th t n khng th khin cho ngi hin dng n, k bt tiu
khng dng n. Ngi hin dng n th thin h tr, k bt tiu dng n th thin h lon. Tnh tnh con
ngi hin th t, bt tiu th nhiu. Ly ci li ca uy th m gip k bt tiu thi lon th k da th
lm lon thin h s rt ng, ngi nh th lm cho thin h tr rt t. Ci th rt tin li cho vic tr
m cng tin li cho s lon. Cho nn Chu Th[3] c cu: ng chp cnh cho cp, cp s bay vo
trong p, bt ngi n tht. Gip cho k bt tiu c th lc tc l chp cnh cho cp. Kit Tr bt
dn xy i cao, o ao su, lm kit sc dn, dng cc hnh bo lc[4] lm hi mng dn. Kit Tr lm
c bn vic [5] nh c ci uy th thin t lm cnh cho h. Nu h l thng nhn th cha lm
c mt (trong bn vic ) b x t ri. Th l ci nui lng h lang gy nn vic bo lon.
l mi hi ln ca thin h. Th c th lm cho nc tr, cng c th gy lon, ch khng nht nh.
Nh vy m chuyn ni rng th tr thin h, th kin thc thc l nng cn. C nga tt v xe
chc m sai y t nh xe th b thin h ci, giao cho Vng Lng[6] nh xe th ngy i c
ngn dm. Cng vn l nga y xe y m ngi th i c ngn dm, ngi b ch ci, ch do kho
vng khc nhau xa vy. Nay coi nc l chic xe, coi ci th l con nga, coi hiu lnh l dy cng,
hnh pht l ngn roi, ng Nghiu, ng Thun nh xe th thin h tr, Kit, Tr nh xe th thin
h lon, ch do hin v bt tiu khc nhau xa vy. Mun i nhanh v xa th bit dng[7] Vng Lng;
m mun tin li tr hi li khng bit dng ngi hin nng, l ci hi ca s khng bit suy lun
v nhng ci ging nhau. Nghiu, Thun chnh l Vng Lng trong vic tr nc y.
*
Li c k[8] tr li cu tr li trn:
- ng y (Thn T) cho ci th l vua da vo m tr quan li; m ng (tc ngi bt b Thn
T nh trn) li bo: Phi i c hin thn ri mi tr c, nh vy khng ng. Ci th, danh ch
c mt m thc th thay i rt nhiu[9]. Nu ci th t nhin[10] th chng cn phi bn. Nhng ci
ti gi l th l ci th do ngi thit lp ra kia[11]. ng bo: Nghiu, Thun c th m tr; Kit, Tr
c th m lon. Ti khng bo rng di triu Nghiu Thun (vua Kit, Tr), khng phi nh vy,
nhng ci khng phi do ngi thit lp ra. Nghiu, Thun sinh ra m lm vua th c mi Kit,
Tr ( di) cng khng lm cho lon c v l ci th tr; Kit, Tr sinh ra m d lm vua th c
mi Nghiu, Thun ( di) cng khng lm cho tr c, v l ci th lon. Cho nn bo: Th m
tr th khng th lm cho lon c, th m lon th khng th lm cho tr c. l ci th t nhin,
khng phi con ngi thit lp c. Ci ti ni l ci th m con ngi c th thit lp c kia (tc l
quyn th). M ci ny th s hin minh c lin quan g ti? Lm sao bit c iu y?
C ngi k chuyn: Mt ngi bn mu v thun, khoe thun ca mnh chc, khng vt g m thng
c. Mt lt sau li khen mu ca mnh bn, khng vt g l khng m thng. C ngi hi li anh
ta: Th by gi ly cy mu ca ng m m ci thun ca ng th sao Anh ta b. Ci thun khng

8
g m thng vi ci mu khng g l khng m thng, hai ci khng cng tn ti mt lc c. S
hin minh th khng chu s cng ch (nh ci thun), m ci th dng lm o tr nc th c tnh
cch cng dng cng ch (nh ci mu). Hai ci chung th l mu thun. Hin v th, khng th
dung nhau c, iu hin nhin[12].
V li, Nghiu, Thun, Kit, Tr ngn i mi xut hin mt ln; s rt t[13]. M ci thng thy
trn i th l hng ngi trung bnh[14], cho nn ti ni v th l ni hng trung bnh. Hng ngi
trung bnh th trn khng bng Nghiu, Thun, di khng n ni nh Kit, Tr. Nu c gi cht php
lut, dng quyn th th nc tr, quay lng li php lut, b quyn th th nc lon. Nay b quyn
th, quay lng li php lut m i Nghiu, Thun. Nghiu, Thun ti l nc tr, th ngn i lon mi
c mt i tr. Gi cht php lut, dng quyn th m i Kit, Tr. Kit, Tr ti l nc lon, th ngn
i tr mi c mt i lon. Ngn i tr m mt i lon, vi ngn i lon m mt i tr, hai ci
ngc hn nhau nh hai ngi ci con nga K v con nga Nh[15], m mi ngi phi nhanh v mt
pha vy.
B un g (n qut)[16], b o lng m sai H Trng[17] ng xe th mt ci bnh xe ng ta
ng cng khng xong. Khng c s khuyn khch khen thng, khng c ci uy ca hnh pht, b
quyn th php lut, th Nghiu, Thun d i tng nh thuyt phc, ngi ta cng ci li, m khng tr
ni ba nh. Vy ci th dng c, iu hin nhin. M ng bo: Phi i c ngi hin, th
l sai. V li khng n mt trm ngy, i c tht ngon mi n th tt cht i mt. i c bc hin nh
Nghiu, Thun tr dn i nay th khc g i c tht ngon cu ngi cht i khng?
ng bo: C nga tt xe chc m sai y t nh xe th b thin h ci; giao cho Vng Lng nh
th ngy i c ngn dm. Ti ngh khng phi vy. Mt ngi Trung Quc (tc Trung Nguyn, nh
min L, T, Tn, Chu) cht i m i ngi nc Vit li[18] gii ti cu, th ngi Vit li gii n
u cu cng khng c. i ng Vng Lng thi c nh c xe ngy nay th cng khng khc
g i ngi nc Vit cu ngi cht ui vy. i lm sao c, l l hin nhin. C nga tt, xe
chc c nm chc dm t mt trm ( tip sc), ri sai ngi trung bnh nh xe th c th chy
nhanh, i xa, mt ngy i c ngn dm, cn g phi i c ng Vng Lng thi c! V li ni ti
vic nh xe, khng a ra trng hp dng Vng Lng th a ra nhng trng hp dng k ti t
khng bit nh xe, ni v vic tr nc, khng a ra trng hp Nghiu, Thun th a ra trng hp
Kit, Tr, lm lon nc; nh vy tc nh ni v khu v, nu khng a ra ng mt, th a ra rau
ng, rau ay, ngh lun nh vy l ni cho nhiu m khng hp l hp php v a ra hai trng hp
cc oan, lm sao c th bt b nhng li hp o l c? Li ng bn khng bng thuyt v th trn
kia ca Thn T.
Ch thch:
[1] Vn nn l t cu hi bt b.
[2] Hn Phi thay li Nho gia m bc thuyt v th ca Thn o.
[3] Phn trong kinh Th chp v nh Chu.
[4] Tng truyn do vua Tr t ra nhng khng chc ng; Tr sai bi m ln mt ci tr bng ng,
di than hng, bt ti nhn i ln ci tr (t nm ngang), hn trt chn t xung than hng,
cho t K thy m ci. C thuyt na cho rng ti nhn b ct vo mt ci ng ng rng, ri ngi ta
than hng vo cho n ln lm chy da tht ti nhn.
[5] Trn ch mi k ba vic: xy i cao, o ao su, dng cc hnh bo lc, cho nn c ngi bo bo
v lc l 2 cc hnh (khng ng tin), c ngi bo trn chp thiu mt vic (ng tin hn).
[6] Ngi nc Tn gii nh xe, thi Xun Thu.
[7] C bn thm ch bt: Mun i xa v nhanh m khng bit dng Vng Lng Chng ti cho l sai
v nh vy khng hp vi kt lun cui cu: ci hi ca s khng bit suy lun v nhng ci ging
nhau.
[8] y l kin ca Hn Phi.
[9] C sch ging l ngha rt nhiu. Nguyn vn: bin v s.
[10] C hc gi hiu l thin mnh, c hc gi li hiu l s truyn ngi.
[11] C hc gi hiu l s vn dng ch quyn (quyn th).
[12] C on ny nguyn vn rt kh hiu.
[13] Nguyn vn l: th t kin, tu chng nhi sinh, dch tng ch l: l snh vai ni gt m sinh, mi
sch ging mt khc, c sch ng l sai hay thiu ch. Chng ti theo Trn Khi Thin on m dch.
[14] Nguyn vn l: th ch tr gi, bt tuyt trung; mi sch cng hiu mt khc, chng ti cng
on m dch.

9
[15]
[16]
[17]
[18]

Nhng loi nga tt, ngy i ngn dm.

Coi ch thch thin Hin hc.
B ti vua H V, coi v xe c
C bn thm ch hi: li b gii.

10
THIN XLIII: NH PHP- -(LP PHP[1])
C ngi hi:
- Thuyt ca hai ng Thn Bt Hi v Cng Tn ng, thuyt no khn thit cho quc gia hn? p: Khng th quyt c. Ngi ta khng n mi ngy th cht, m tri lnh gt, khng c o mc cng
cht. Hi n mc ci no khn thit cho ngi hn th khng th quyt c v c hai u dng
sinh, khng th thiu mt. Thn Bt Hi ni v thut, m Cng Tn ng ni v php. Thut l nhn ti
nng m giao cho chc quan, theo ci danh m trch c ci thc (ni sao th phi lm ng nh vy
hoc gi chc v no th phi lm ng nhim v), nm quyn sinh st, xt kh nng ca qun thn.
l ci bc vua cha phi nm trong tay. Php l hin lnh cng b cc cng s, thng hay
pht[2] u c dn tin chc l thi hnh[3], thng ngi cn thn gi php lut, pht k phm php,
nh vy b ti s theo php[4]. trn vua khng c thut th b b ti che lp; di b ti khng c
php lut th lon. Vy khng th thiu mt trong hai ci , c hai u l cng c ca bc vng.
*
Ngi li hi: Ch theo thut m khng c php lut hoc ch c php lut m khng theo lut, u
khng c, l ti sao? p: Thn Bt Hi lm ph t cho Hn Chiu hu, Hn (lc ) l mt phn
ca nc Tn (mi) tch ra[5]. V vy php lut c ca Tn cha b m php lut mi ca Hn t
ra: lnh ca vua trc cha thu v m lnh ca vua mi ban hnh. Nu Thn Bt Hi khng chnh
n li php lut, thng nht li hin lnh th s c nhiu k gian v php lut v lnh c c li cho h
th h theo, php lut v lnh mi c li cho h th h theo. C v mi tri ngc nhau, trc v sau
nghch nhau, th d Thn Bt Hi c bo Chiu hu c chc ln phi dng thut, bn gian thn vn cn
c ch di tr trong li ni c. V vy, Thn Bt Hi da vo sc mnh ca nc Hn c vn c xe m
mi by nm[6] khng lp c nghip b vng cho Hn. l ci hi b trn tuy dng thut m
cc quan khng chnh n, thng nht php lut.
Cng Tn ng tr nc Tn, t ra lnh phi co gian, nu t co sai th b ti, nm v mi nh phi
cng chu trch nhim; thng hu m xc thc, pht nng m cng quyt; nh vy m dn tn lc
lm lng khng ngh, nh ui ch, d nguy cng khng li bc, lm cho nc giu binh mnh.
Nhng khng dng thut bit k gian, cho nn s giu mnh ch li cho bn i thn m thi. Ti
khi Hiu Cng v Thng qun (Thng ng) cht, Hu Vng ln ni ngi, php lut ca Tn cha
hu hoi, m Trng Nghi em Tn hi sinh cho Hn, Ngy[7]. Ri Hu Vng cht, V Vng ln ni
ngi, Cam Mu (T tha tng ca Tn) em Tn hi sinh cho nc Chu. V Vng cht, Chiu Tng
Vng ln ni ngi, Nhng Hu (tc Ngy Nhim) vt nc Hn, nc Ngy m nh T pha
ng, nm nm Tn khng thm c mt thc t, m Nhng Hu th c phong p o, ng
Hu (tc Phm Tuy) nh Hn tm nm, m c phong t Nh Nam. T tr i, nhng k c
trng dng Tn u thuc hng ng Hu, Nhng Hu ht. Vy, nh gic m thng th i thn
c tn qu, quc gia c thm t th i thn c thm t ring, ch v nh vua khng c thut
bit k gian. Thng qun d mi ln sa sang php lut, gian thn cng ngc li li dng php
lut lm li cho h[8]. Cho nn nhn sc mnh ca Tn m my chc nm khng lp c s nghip
vng. l ci hi ca php lut c cc quan p dng ng, nhng vua trn li khng c thut.
*
Li ni:
- Vua cha dng thut ca Thn t, quan li dng php ca Thng qun, nh vy l c ri ch (hay
cha ?)[9]
p:
- Thn t cha t n ch hon ton ca thut, Thng qun cha t n ch hon ton ca php.
Thn t bo: Quan li khng c vt chc (khng thuc quyn chc ca mnh th) d bit cng
khng c ni. Quan li khng c vt chc, nh vy l gi chc phn ca mnh, ci c;
nhng bit m khng ni th l khng t ci li[10] (ca ngi khc vi vua), ci sai. Bc vua cha
ly mt ca c nc m xem cho nn khng ai nhn sng bng, ly tai ca c nc m nghe cho nn
khng ai nghe t bng. Nay b ti bit m khng ni th vua cha cn nh vo u m nhn thy, nghe
thy c na? Php lut ca Thng qun bo: Chm c mt u gic th thng tc mt cp, nu
mun lm quan th c mt chc quan m lng l 50 thch (mi thch l mi u); chm c hai
u gic th thng tc hai cp, nu mun lm quan th c mt chc quan lng 100 thch. Vic
thng quan tc xng vi cng chm u gic. Nay nu c mt php lnh bo: Ai chm c u gic
th c lm thy thuc hay th mc th nh ct khng xong m bnh tr khng ht. Lm th cn kho
tay, lm thy thuc cn gii dng thuc. C chm c u gic l c lm nhng ngh th khng

11
hp vi kh nng ca h. Lm quan tr dn th cn c tr nng, cn chm u gic th cn sc mnh.
Dng ngi ch c sc mnh m cho lm quan tr dn cn c tr nng, th cng nh cho ngi c cng
chm u gic lm thy thuc hay th mc. Cho nn ti bo: Hai ng y Thn t v Thng qun
cha t c n ch hon ton ca thut, php.
Ch thch:
[1] Theo Trn Khi Thin, cng c th hiu l gii thch php lut. Nhng chng ti ngh ngha hp
qu. Nhan ny khng tm c ton thin.
[2] C bn chp l hnh pht, nhng c hng di s thy thng pht ng hn.
[3] Ngha l php lut ban th phi thi hnh ng, dn mi tin.
[4] Nguyn vn: nhn thn chi s s, c bn ging l: b ti s coi l thy.
[5] Nm 376 trc Ty Lch, nc Tn chia ba thnh Ngy, Triu v Hn.
[6] S thc ch c 15 nm thi, m Hn khng phi l nc ln c vn c xe.
[7] Trng Nghi lm tng quc choTn Hu vng, ch trng lin honh, thuyt lc quc hp nhau
li phc v Tn. Vy th sao li bo em Tn hi sinh cho Hn, Ngy.
[8] Chnh ngha l nh cy vo
[9] Nguyn vn: kh h? Nhiu sch dch st l "c khng"? Chng ti ngh dch nh vy th li p
ca Hn Phi di ho ra khng nhm, cho nn chng ti ly m dch nh trn.
[10] Nguyn vn: th bt yt () qu d. C sch khng dch ch yt , c sch dch l khng ni ci
g khng thuc chc v ca mnh. Nhng thin Bt kinh vit: yt qu thng, th r rng yt c ngha l
t co. T co ti li ca ngi khc nn c thng.

12
THIN VII: NH BNH-(HAI QUYN CA VUA[1])
Bc minh ch s d ch ng c b ti l ch nh c hai ci quyn m thi. Hai ci quyn l hnh
v c. Th no l hnh v c? Git pht gi l hnh, khen thng gi l c[2]. B ti no cng s
b git pht v ham c khen thng, cho nn vua cha bit t s dng hai ci quyn hnh v c th
qun thn u s uy ca vua m mong c vua khen thng. Bn gian thn trn i th khng vy.
Chng ght ai th lm m hoc vua c vua giao cho quyn tr ti ngi ; chng yu ai th lm
m hoc vua cha c vua giao cho quyn thng ngi . Bc vua cha khng gi cho ci uy
cng ci li, pht v thng xut pht t chnh mnh, m nghe li b ti, thng pht theo h th dn
chng trong nc u s bn b ti m coi thng vua, qui phc h m xa vua, l ci hi bc vua
cha nh mt hai ci quyn hnh v c. Cp lm cho ch phi khip phc l nh nanh vi vut: nu
cp b nanh vut i, cho ch dng th ngc li n phi khip phc ch. Bc vua cha dng hnh v
c ch ng b ti, nu b hai quyn , cho b ti dng th ngc li b b ti ch ng. Cho nn
in Thng trn xin tc lc ban cho qun thn, di lm ci u ci hc ln hn mu mc thi
n cho trm h; th l Gin Cng mt ci quyn thi n, cho in Thng ly m dng, rt cuc Gin
Cng b git.[3] T Hn tu vi vua Tng[4]: Dn thch c khen thng, vy vic xin i vng
t lm ly; dn ght b hnh pht, vic ny thn xin m nhn. Th l vua Tng mt ci quyn hnh
pht cho T Hn ly m dng, rt cuc vua Tng b hip bc. in Thng ch dng ci c m Gin
Cng b git; T Hn ch dng ci hnh m vua Tng b hip. Vy m ngy nay bn b ti dng c hai
ci hnh v c, th vua cha tt nguy hn Gin Cng v vua Tng nhiu. Cho nn cc vua cha b hip,
b git, b che lp, la di l v b c hai ci quyn hnh v c cho b ti dng. Nh vy m khng
b nguy vong l iu khng th c c.
*
Bc vua cha mun ngn cm gian t, tt phi xt xem hnh v danh c hp nhau khng; danh l li ni
m hnh l s vic. B ti trnh by mt kin ngh, vua theo kin ngh m giao vic cho, ri ty vic
m xt kt qu. Kt qu ph hp vi vic, vic ph hp vi li ni th thng; tri li, kt qu khng ph
hp vi vic, vic khng ph hp vi li ni th pht. Li ni ca b ti hunh hoang, m kt qu nh th
pht, khng phi pht v kt qu nh m v kt qu khng ph hp vi li ni. Li ni ca b ti nhn
qu m kt qu ln th cng pht, khng phi khng mng v kt qu ln, nhng kt qu khng ph
hp vi li ni th cng khng b hi, v vy nn pht. Xa Hn Chiu hu say ri ng. Vin in
quan (th thn coi v mo) s vua lnh, ly o p ln cho vua. Chiu Hu thc dy, thy vy, vui lng,
hi k t hu: Ai p o cho ta ?. K t hu p: Vin quan coi v mo". Chiu Hu bn pht c
vin in y v khng lm nhim v; pht vin in quan v vt chc v. Khng phi l ng khng s
lnh, m v ng cho rng b tivt chc v th ci hi cn hn l mnh b lnh. Cho nn bc minh
ch i vi b ti, khng cho b ti vt chc m lp cng, khng cho li ni khng ph hp vi
vic lm. Vt chc th cht, li ni khng ph hp vi vic lm th b ti. B ti c gi chc v ca
mnh, li ni ph hp vi vic, nh vy qun thn khng th kt b ng lm iu gian t c.
*
Bc vua cha c hai mi lo: dng ngi hin,[5] b ti nhn s hin ti ca h m ln vua; m dng
ngi ba bi th vic tt tht bi. Vua thch ngi hin th b ti trau di b ngoi lm va lng vua,
nh vy chn tnh ca h khng xut hin, m chn tnh ca h khng xut hin th vua khng phn
bit c u l chn, u l ngy. Cho nn vua Vit hiu dng m a s nhn dn coi thng s cht;
S Linh vng thch nhng lng eo m trong nc nhiu ngi (nhn n ti) cht i; T Hon cng hay
ghen m hiu sc, nn Th iu t hon c lm thi gim; ng li thch n ngon nn Dch Nha
luc a con u lng ca mnh[6] dng; vua nc Yn l T Khoi thch ngi hin[7] cho nn T
Chi lm b t ra rng mnh (thanh cao) khng nhn ngi vua[8]. Vua l lng ght ca mnh th b ti
lm ra b ti nng hp vi s thch ca vua; vua l lng mun th b ti sa i tnh tnh thi
thch ng vi lng vua m cu li. Cho nn T Chi lm b hin nhn m ot c ngi vua; Th
iu, Dch Nha li dng s thch ca vua m ln vua; (kt qu l) T Khoi cht v ni lon, Hon Cng
cht ti khi di b ra ngoi ca phng[9] m cha c chn. Nguyn do ti u? Ti vua l tnh
dc ca mnh, b ti li dng (m mu li cho h). B ti v tt yu vua, h ch tnh ci li cho h
thi. Bc vua cha khng che giu tnh dc, t ca mnh m cho b ti c c hi ln p mnh th b
ti hc ci thi ca T Chi, in Thng u c kh. Cho nn bo: Vua b yu, b ght i th chn
tng ca b ti s hin, m vua s khng b che lp.
Ch thch:

13
[1] Bnh ngha gc l ci cn, l cm. y bnh l quyn bnh, ngha l quyn th nm trong tay nh
cm ci cn ca vt.
[2] Ch c y c ngha khc ngha ngi ta thng dng.
[3] v [4] in Thng v Gin cng; T Hn v vua Tng: coi ch trang 10 thin Ng .
[5] Ch hin ny tr hng ngi a ti a thut, khng phi hng hin nhn qun t theo quan nim
Nho gia.
[6] Th iu v Dch Nha u l bn gian tr c T Hon cng tin dng. Nguyn vn bn Trn Khi
Thin: th t. C bn chp l t th (luc) u a con (ca mnh).
[7] Ch hin ny hiu theo quan nim Nho gia.
[8] Vic ny chp trong Chin Quc sch Yn sch -9 (L Bi - 1973) Yn vng l Khoi em nc
nhng cho T Chi c ting l hin nh vua Nghiu (ngi nhng ngi cho Ha Do), nhng
T Chi khng c ngi nc Yn phc, nc Yn ha lon, sau b T nh. S khng chp T Chi
mi u c lm b cao thng nh Ha Do m t chi hay khng.
[9] Nguyn vn bn ca Trn Khi Thin: trng lu xut h. C bn chp l trng lu xut thi (gii t
thy b ra). Hai chh v thi ch khc nhau mt nt chm.

14
THIN VI: HU -(C PHP )
Khng nc no lun lun mnh, khng nc no lun lun yu. Ngi thi hnh php lut m cng
cng (ngha l ch cng v t) th nc mnh; ngi thi hnh php lut m nhu nhc th nc yu.
Vua Kinh (S) Trang vng thn tnh hai mi su nc, m t ba ngn dm m khi mt ri[1] th
nc Kinh suy vong. Vua T Hon Cng thn tnh ba mi nc, m t ba ngn dm m khi mt ri
th nc T suy vong. Vua Yn Chiu vng[2] ly sng Hong H lm bin gii, ly t K lm m
bnh phong l t Trc v t Phng Thnh[3], tn ph nc T, bnh nh nc Trung Sn, khin cho
nc lng ging no l bn ca vua Yn th c coi trng, nu khng th b khinh, vy m khi Chiu
vng mt ri th nc Yn suy vong. Vua Ngy l An Li vng nh nc Yn, cu nc Triu, chim
t H ng, cng ph ht t o v t V, ri em binh nh T, chim Bnh Lc; li nh nc
Hn, chim t Qun, i thng qun Hn di sng K; trong trn Th Dng, lm cho qun Kinh b
nh n qu lu phi b chy; ph tan qun Kinh Thi v Triu Lng; binh Ngy bn ln gin ra
trong thin h, uy th lan khp cc nc (vn minh) i mo mang ai, (tc khp Trung Quc), vy
m An Li vng cht ri th nc Ngy suy vong. Vy c Trang Vng, Hon Cng th nc Kinh, nc
T lm b ch; c Chiu vng, An Li vng th nc Yn v nc Ngy mnh ln. Nay cc nc y u
b suy nhc c v qun thn, quan li ca h u theo con ng lon vong ch khng theo ci thut
tr cng. Nc lon suy ri, h li cn b php nc m lo quyn li ring, nh vy khng khc g
vc ci cu la, cng lon, suy hn na.
*
Cho nn vo thi ny, nh cm quyn no bit b t li t tm m theo php cng th dn s yn,
nc s li, bit b hnh ng ring t m m lm theo php cng th binh s mnh m ch s yu.
Cho nn vua (theo php m) xt s thnh bi ca vic[4], dng ngi bit gi php m t ln
trn cc qun thn th khng k no gian tr gt vua c; (theo php m) xt s thnh bi ca
vic, dng ngi bit cn nhc m giao cho cc vic xa th khng k no la gt v vic quan trng
hay khng quan trng trong thin h c. Nu nh vo danh ting m c ct nhc th b ti xa b
trn (vua) m kt b phi di; nu nh c phe ng m c lm quan th dn s ch lo kt giao vi
nhau m khng cn gi php lut. Quan li m khng c dng ng kh nng th nc lon. Nu
thng pht ai ch do li khen ch ca ngi khc th k thch c thng, ght b pht s b php
cng m ch theo thut ring, kt b ng lm li cho nhau, qun vua mnh m giao thip vi nc
ngoi, a phe mnh ln, m b ti s t phc v cho vua. B ti kt giao vi nhau nhiu, trong ngoi
u c b ng th d c ti ln, cng che lp ht, vua khng sao bit c. Do m b ti trung
chng c ti cng b git, cn bn gian thn chng c cng g li c yn n hng li. B ti trung
khng c ti m b git th hng lng thn (b ti tt) phi n mnh; bn gian thn khng c cng m
c yn n hng li th bn gian thn tin ln. l ngun gc s suy vong. Nh vy th b ti b
php lut m lo vic ring t, coi thng php cng; thng lui ti nh ring ca bn cm quyn m
khng ti triu nh ca vua; trm ln lo ci li cho t gia m khng mt ln mu tnh vic cho vua.
Thuc h tuy ng m khng phi tn qun, bch quan tuy m khng phi lo vic nc. Nh
vy, vua cha ch c ci danh l vua cha m thc t th phi nh cy vo nh ca b ti. Cho nn thn
(tc Hn Phi) bo: Triu nh ca nc suy vong khng c ngi. Triu nh khng c ngi, khng
phi l triu nh trng khng, m l b ti ch nghn ci li ca t gia,khng lo lm li cho nc, cc
quan ln lo tn ln nhau m khng tn qun, cn cc quan nh dng bng lc kt giao ch khng
lm vic nc. S d nh vy l v vua cha trn khng quyt on theo php lut m tin li khen ch
ca k gian, thng pht theo h. Bc minh ch (tri li) chn ngi theo php lut, khng theo
ring m ct nhc h, xt cng lao ca b ti theo php lut, khng theo ring m c lng, (nh
vy) k lm c vic khng b ghm, k lm hng vic khng th ni hay cho mnh c;k c khen
(by) khng c tin c (hay thng chc), k b ch (oan) khng b cch chc (hay ging chc); m
gia vua ti, thin c phn minh, nc d tr. (Tm li) vua theo ng php lut th thnh cng.
*
Ngi hin lm b ti th quay mt v hng Bc dng l vt[5] (th) khng c hai lng, triu nh
khng dm t chi a v thp hn, trong qun i, khng dm t chi vic gian nan; mt mc thun
tng vic lm, php ca vua, h tm[6] i mnh lnh, khng dm d ngh phi tri, cho nn c
ming m khng ni ring, c mt khng nhn ring, hon ton do vua kim ch. Phn b ti, cng
nh cnh tay, trn che u, di che thn, thn th nng hay lnh th phi cu, d li kim Mc Da k
thn cng khng dm khng bt. B ti hin trit k s ti bng lm vic ring t (m phi lo vic cng).

15
Cho nn dn khng dm ra khi lng m giao du, khng c thn thch ngoi trm dm. Sang hn khng
ln nhau, tr ngu u c ch ng. Nh vy l cc tr.
Hng ngi khinh tc lc, d dng b chc v m i chn vua khc, thn khng gi l lim. Hng
ngi t li gi di, tri php lut, khng theo vua, mt mc can gin, thn khng gi l trung. Hng
ngi thi hnh n hu, phn pht li lc, thu phc k di c ting tt, thn khng gi l nhn.
Hng ngi lnh i, n, ch bai vua, thn khng gi l ngha. Hng ngi ra ngoi giao thip vi ch
hu ( lm li cho mnh), trong lm hao tn cho nc, rnh lc nc nh gp cn nguy him da
vua, bo: Vic ngoi giao khng c ti th khng kt thn vi nc ngoi c; nc khc th on
mnh, khng c ti th khng gii cho c, m vua tin, giao vic nc cho, nhn h lm cho uy
danh ca vua b h thp cho uy danh ca h rc r, hy hoi thc lc ca quc gia lm li cho nh
h, hng thn khng gi l tr. My hng (lim, trung, nhn, ngha, tr) , thi lon ngi ta qu
trng, nhng php ca tin vng th gt b h ra. Php ca tin vng bo: B ti khng c ra oai,
khng c gian c m phi theo ng li ca vua. i xa, khi quc gia bnh tr th dn theo php
cng, b thut ring, thng nht ngh v vic lm i vua giao cho nhim v.
*
Lm vua m ch thn xem xt bch quan th khng thi gi m cng khng sc. V li ngi
trn dng mt th k di t im b ngoi; ngi trn dng tai th k di sa ging ni; ngi trn
dng tr c on xt th k di kho ni, ni nhiu. Tin vng cho ba ci (mt, tai, tr c) l
khng nn khng vo ti nng ca mnh m theo php , xt k vic thng pht. Tin vng ch
gi ci ct yu, nn php gin d m khng b vi phm; mt mnh t ch ng dn trong bn b,
khin cho k thng minh khng gian tr c, k ming li khng nnh b c, k gian t khng bit
da vo u c, d k xa ngoi ngn dm cng khng dm i li, k thn cn nh cc lang trung
cng khng dm che du ci tt, t im ci xu; nh vy t cc b ti ti triu t tp bn vua cho ti
nhng k thp hn xa cng khng dm ln nhau m u gi chc phn mnh[7]. Cho nn vic cai tr
t, ngy gi d, c vy l do vua bit dng quyn th tr nc.
*
B ti ln vua cng nh hnh th t ai, mi ngy thm mt cht, ln ln lm cho vua mt u mi
(tc php ), i hng t ng sang ty m khng hay. Tin vng t ra kim ch nam (tc quc
php) l bit phng hng mt tri mc v mt tri ln (tc bit u l chnh, u l t). Nh vy
m bc minh ch khin cho qun thn khng dm ngh lng bng vt ra ngoi php lut, khng dm
thi hnh n hu qu s qui nh ca php lut, m nht c nht ng u hp php. Php lut nghim
l ngn cm ti li, tr b ring t; hnh pht gt l lnh c thi hnh khp v trng tr k di.
Uy th khng th y thc cho k khc, quyn ch ti khng th cho ngi khc gi chung. Hai ci
m vua ti gi chung th v s s gian t xut hin. Php lut m khng xc nh th hnh ng v li
ni ca vua tri ngc nhau[8], hnh pht khng kin quyt th khng tr c k gian. Cho nn bo:
Ngi th khng kho th mt nhn v on khng sai vi dy mc, nhng cng phi dng ci qui ci
c o trc : hng thng tr tuy x s nhanh chng, thch ng, nhng cng phi dng php
ca tin vng lm tiu chun. Nh dy mc thng m o c cy cong lm cho thnh ngay; nh
ci thu chun bng mt m san phng c ch li lm; nh ci cn cn v qu cn treo ln m bt
c bn nng b vo bn nh; nh c ci u, ci thch[9] m gim c ch nhiu thm vo ch t.
Dng php lut tr nc ch l khen ng ngi phi, trch ng k quy m thi. Php lut
khng th a dua ngi sang cng nh dy mc khng th un theo g cong. p dng php lut th k
tr phi treo m k dng khng dm ci. Tr ti th khng cha cc quan ln, thng cng th khng b
st dn thng. Kiu chnh li ca ngi trn, trch s gian t ca k di, tr lon, sa ti, gim ci
hu d, b ci bt tc[10] khin cho ton dn noi theo mt ng, th khng g bng php lut. Khng
ch quan li, ra oai vi nhn dn, tr s by b, bing nhc, ngn s gian tr, th khng g bng hnh
pht. Hnh pht nng th ngi sang khng dm khinh k hn; php lut phn mnh th ngi trn c
tn trng, khng b ln. Ngi trn c tn trng, khng b ln, th vua mnh, nm c cc mi quan
trng. V vy m tin vng quphp lut m truyn li i sau. Bc vua cha b php lut m theo
ring th trn di khng phn bit (nc s lon)
Ch thch:
[1] Nguyn vn l ch manh (ngha l dn), mi nh bn mt khc; c nh ng l ch mn (ngha
l tiu dit). Chng ti ly m dch.
[2] C sch chp l Tng vng, sai.
[3] C sch cho rng Phng Thnh trong t Trc.

16
[4] mun ni trc khi dng ai, vua phi xt xem ngi c vic hay khng .
[5] V vua quay mt v phng Nam (phng c nhiu nh sng). Thi xa, khi mi yt kin, ngi
di dng l vt cho ngi trn, nh quan khanh dng con d con, quan i phu dng con nhn ln
vua.
[6] Khng c sn ring.
[7] Nguyn vn: triu nh trc tu, an vi bt cm tng du vit. Cu ti ngha. Trn Khi Thin
hiu l: cc b ti t hp bn vua m khng t ho ln p nhau (ch an vi hiu l t hoch khng
phi l k thp hn xa); li c nh hiu: bt cm tng du vit l khng dm vt php .
[8] Ch nguy y, cc nh chua gii bo phi c l qu , nh trong ch qu bin m ta thng
c l ngy bin.
[9] Thch l mt o lng bng 10 u.
[10] Nguyn vn: chut tin t phi , c sch ging l khen ng ngi phi, trch ng k by.
Chng ti theo Trn Khi Thin.

17
THIN XLVIII: BT KINH (TRCH)-(TM THUT PHI THEO)
Tm thut trong thin ny l: 1. Theo tnh ngi m lp ra thng pht; 2. Dng mt ngi khng bng
dng c nc; 3. Mun phng gian th phi bit rng ci li ca vua v ca b ti khc nhau; 4. Dng
ci thut tham ng xt gian; 5. Phi b mt khng b ti bit mnh vui hay gin; 6. Nghe b ti
ngh th phi xt xem c dng c khng; 7. B ti phi lm ci g c li chung th mi thng, phi
phc v b trn th mi c danh; 8. B ti khng c lm nhng chuyn ring t m c hi cho ci
uy ca vua.
T tng rt hp vi Hn Phi, nhng li vn nhiu ch ti, kh hiu; c th khng phi ca Hn vit,
hoc nu l ca Hn th nhiu ch mt mt, sai lm, ngi sau thm vo, t sa cha.
Chng ti ch trch dch nhng tit c th b tc cho cc thin khc.
1. Theo tnh ngi[1] Tr thin h th phi theo tnh ngi, m tnh ngi l c a c ght, v vy m s
thng pht c th dng c; thng pht c th dng c th c th ban cm lnh (ci g khng
c lm, ci g phi lm); o tr thin h nh vy l . Vua nm quyn gi ci th, cho nn ban
lnh th phi thi hnh m h cm l phi ngng. Quyn l quyt nh s sng, cht; th l thng
qun chng.
*
Trut ging hay ct nhc ngi di m khng theo php ch th quyn ln; thng pht m k di
cng c d vo th uy ca vua b chia x. Bi vy bc minh ch khng v thng yu m nghe ngi,
khng v vui thch m tnh vic. Nghe li ngi m khng tham kho xem c ng khng th quyn s b
chia cho k gian; khng dng tr thut[2] th b khn v b ti. Cho nn bc minh ch thi hnh php ch
th (khng thin v) nh tri[3], dng ngi th (kn nhm) nh qu. Nh tri th khng b ch (ch?),
nh qu th khng b ngi ta d bit m li dng.[4] Quyn th gi c th s gio ha nghim m
dn khng dm tri; s khen ch theo ng mt nguyn tc th khng ai d ngh ()
2. o lm cha[5]: Sc mt ngi khng ch ni m ng, tr mt ngi khng bit c mi vt;
dng mt ngi khng bng dng c nc. Cho nn dng tr, lc mt ngi (tc vua) m ch vi mi
ngi, mi vt th tt thua; d on m ng th mt thn, khng ng th phi chu (hu qu ca) li
lm. Bc vua thp km dng ht kh nng ca mnh, bc vua cha trung bnh dng ht kh nng ca
mnh, bc vua cha trung bnh dng ht sc ca ngi, bc vua cha cao hn c dng ht tr ca ngi.
Bi vy, khi c vic, vua tp hp cc ngi tr, nghe kin tng ngi ri hp cc kin li m quyt
on. Khng nghe kin ca tng ngi, (m ch mu tnh vi mt ngi thi) th li sau s ngc li
vi li trc(?), li sau ngc li vi li trc th khng phn bit c k ngu ngi tr. Khng tp hp
c cc kin li th s do d, khng quyt on c: Khng quyt on c th cng vic ngng
tr[6]. Nghe kin ca tng ngi th khng b ngi ta nh by (lp k hi mnh). Bo mi ngi
bo co, bo co xong ri th vua ry mng (k gian)[7]. Cho nn ngy trnh by kin tt phi ghi
chp (trong bin bn). Kt hp cc ngi tr ri, khi vic pht ra th trc nghim li ni ca h; kt hp
cc ti nng ri, khi vic thnh, s lun cng m thng. Thnh hay bi u c bng chng, thng
hay pht u ty theo . Nh vy vic m thnh, th cng v vua, vic m bi th ti v b ti.
Bc lm vua, ngay n vic ph tit c hp khng cng khng t mnh xem xt hung h l t mnh ra
sc; Vic ti ri cng khng t minh lo ly, hung h l vic cha ti. Cho nn vua dng ngi th
khng cho lp phe ng m cng kin vi nhau, nu cng mt vi nhau th phi ry h. Khin cho
ngi no cng dng ht ti trca mnh th vua nh thn, vua nh thn th k di tn lc, k di tn
lc th b ti khng li dng vua c; o lm vua nh vy l hon tt.
3. Lon do u m dy: K bit rng b ti v vua c ci li khc nhau th l bc vng, k cho rng hai
bn li ging nhau th b hip; k cho b ti cng d vo vic thng pht vi mnh th b git. Cho nn
bc minh ch phn bit r cng vi t, li v hi u m k gian khng c ch len vo c.
Lon s d sinh l do su hng ngi ny: 1. m vua, 2. hu phi, 3. con chu, 4. anh em, 5. i thn, 6.
ngi ni danh l hin. C theo php lut m b nhim quan li, giao trch nhim cho b ti th m vua
khng th phng tng. Nghi l v th bc khc nhau th hong hu v phi tn phn bit hn, (khng c
s tranh ginh). Th khng chia hai cho ch t v th t (ngha l ch ch t mi c quyn th) th
dng ch v dng th khng tranh nhau. Quyn th khng mt, (ngha l tp trung c vo vua) th anh
em vua khng ln vua. K di khng theo v mt ca i thn th i thn khng che lp vua c.
Lnh cm v thng m nht nh thi hnh th ngi ni danh l hin khng lm lon c ()
i vi ngi a v cao, trch nhim ln th c 3 cch kim ch: con tin, an nh, nm chc. Thn
thch, v con h l con tin; tc lc hu h ng nh li ha l an nh h; dng nhiu cch
kho st kin v nh gian hay ngay ca b ti[8], xt trch nhim v trng pht, l nm chc h.

18
i vi ngi hin th tm cch chn h bng cch gi con tin, i vi k tham lam th cm ha bng
cch an nh, i vi k gian t th lm cho h khn cng bng cch nm chc (). C k cho sng
th vic nc m git i th tn thng danh ting ca vua, nn dng thc n ung m tr h, hoc giao
cho k th ca h (git h) nh vy l tr gian mt cch kn o (.) Cha anh ngi hin lng m lu
vong nc ngoi l ci ha tri ni, mi ha l h mn sc nc ngoi ( chng mnh) v nc
ngoi dng h ( xm lc mnh); Cho nhng k b mnh lm nhc c hu cn mnh[9], l ci ha
"gic bn cnh", mi ha ch h sinh lng on hn v b nghi hay b nhc; vua m khng l ra,
ght m khng trng tr ngay[10], l lm tng thm lon, mi ha ch bn cu may vng ng ni
ln ( dng k mnh ght cp ngi ca mnh); c hai i quyn uy ngang nhau, khng bn no
hn bn no, gi l nui ha, mi ha ch cc gia tc ln tranh cp, git chc m sinh lon; khng
cn thn, khng gi ci th uy nghim nh thn ca mnh, gi l mt oai, mi lo ch lon c th ni,
mnh b u c. Nm mi ha , bc vua cha m khng bit th s b hip hay b git ()
*
4. Lp o: () Kho st vic qua bit r (li trc kia) c ng khng; t b ti gn mnh
xt ci tnh ca h, a h ra xa xt tnh hnh ngoi ca h[11], dng nhng iu mnh bit ri
tra hi v nhng iu cha bit; gi v sai khin h lm by chm dt thi khinh ln ca h, o ln
li ni ca mnh th k sinh nghi; dng l lun tng phn tm ra k gian ngm; t k gin ip
by k lm by; dng s b nhim v cch chc xt hnh ng ca k gian; ra ch th rnh rt
ngi di khi lm by v hiu lm; c thi khim nhng d thy k no cng trc, k no a
dua; nghe nhiu ngi bit v nhng iu mnh cha bit; xi cho k di tranh u nhau ph
cc b ng; nghin cu cho su mt vn lm cho ngi tas ti mnh; tit l nhng khc nhau
d bit kin ca k di.
*
5. Gi b mt: Bc minh ch phi gi b mt, nu l nim vui ra th b ti nhn dp vua vui m xin gia
n cho ngi khc, nu l ni gin ra th b ti nhn m th uy vi ngi khc[12]. V vy, li ni
ca minh ch phi c ngn cch, ng cho thng ra ngoi, phi gi kn ng cho ngi ta bit.
Dng tr ca mt ngi bit ci gian ca mi ngi, l ci o thp; dng tr ca mi ngi
bit ci gian ca mt ngi l ci o cao[13].
Bc minh ch dng c o thp v o cao, cho nn khng k gian no thot c. Trong mt huyn,
nh no cng gn nhau, hp nhau thnh tng ng (5 nh), tng lin (250 nh), h ai t co li ca
ngi khc th c thng, khng t co th b trng tr. B trn i vi ngi di, ngi di i vi
b trn u nh vy c; nh vy th trn di, sang hn, u em php lut ra rn nhau, em iu li
ra dy nhau. Bm tnh ca ngi dn l mun c ci thc ca s sng, ln ci danh ca s
sng[14]. Ci danh ca bc vua cha l hin, tr; ci thc ca h l quyn thng pht. Danh thc c
l c phc, tt.
*
6. Tham nghim li ni: Nu khng nghe li ni ca nhiu ngi v tham nghim vi thc t xem c
cng hiu khng th (khng phn on c), khng trch k di c; nu khng ly s cng dng
lm tiu chun th nhng t thut s lm m hoc b trn.
H nhiu ngi cng ni nh nhau v mt vic th dtin. Chng hn mt vic khng c thc, mi
ngi ni th cn kh nghi, mt trm ngi ni th ng tin, mt nghn ngi ni th tin chc ri
khng ci b c lng tin na[15]. Ni m p ng vng v th b ngi ta nghi, ni m lu lot kho
lo th ngi ta tin. Gian thn che lp b trn th da vo ngi khc m mu t li, dng nhiu k
kho ni (bo h khen mnh) m c b trn tin, ly nhng trng hp ging nhau t im nhng
hnh ng ring t[16]. Bc vua cha khng nn s bt mn m i tham nghim (li ni vi vic lm
ca b ti ri mi thi hnh) th lm cho gian thn c ci th th li c. Bc vua cha no c thut th
khi nghe b ti, buc h c kin phi thit thc ri thi hnh phi thnh cng; c thnh cng mi
thng, khng th pht. Nh vy nhng li v dng khng c em bn triu nh, k no lnh
nhim v m thy khng kh nng th ui v, thu n tn li.Li no khoa trng th b trn xt k
t u n cuixem cgian tnh khng, nu c th s ni gin m trng pht. Li no khng c chng
c m khi thi hnh khng c kt qu nh ni th l li vu khot, b ti m vu khot th phi tr ti. Li
ni phi thit thc, l thuyt phi c ch dng, nh vy nhng li ni thin v ca b ng khng dm
tu ln vua (). B ti a ra nhiu kin l t rng mnh c tr v khin vua phi t la ly mt
kin, m mnh trnh c (trch nhim v) ti. Cho nn ch hng vua d mi b ti a ra nhiu
kin. ng cho b ti a ra mt kin th nh, m kin vi kin th nht gi tr nh

19
nhau[17], bt b ti li ni phi ph hp vi hnh ng sau ny, bit h ni thc hay ni lo. o
(thut) ca bc minh ch l khng cho b ti a ra hai kin bt h phi chu trch nhim v mt
kin thi; khng cho h t hnh ng, phi tham nghim li ca h, xem c ng, c hp vi vic, c
hiu qu khng; nh vy bn gian thn khng c ng tin ln c. (b tit 7 v 8)
Ch thch:
[1] Ngi: Trong nguyn bn c nhng tiu ny (y cng l mt im c bit ca thin) nhng
t cui mi on, chng ti theo li trnh by ngy nay, a ln u.
[2] C bn chp l tr lc (tr v sc mnh).
[3] C sch ging l kh lng nh tri. Thi hnh php ch tc l thng pht. V vy chng ti hiu
l khng thin v. Nguyn vn: ch chi hnh ch d thin.
[4] Nguyn vn l nhn (), c bn chp l khn ().
[5] C bn chp l kt tr: kt hp cc ngi tr.
[6] Nguyn vn: s lu t th. Hai ch t th chng ti khng hiu ngha, khng sch no ging thng
c.
[7] Nguyn vn: phng nh nhi n. C sch ging l: kin nu ri th da vo m bt ngi a
kin phi lm theo cho ng. Chng ti chm chc kin ca Trn Khi Thin.
[8] Nguyn vn tham ng: ba, nm, ngha bng l kho st nhiu cch, nhiu mt. Chng ti hiu theo
Trn Khi Thin v T Hi. C sch cho ng l chnh sch dng nm nh d xt ln nhau.
[9] Nguyn vn: lc nhc chi nhn cn tp, c sch ging l hon quan hu cn.
[10] Nguyn vn: tng n, tr ti nh bt pht, c sch hiu l b ti giu ci gin, che ti m khng
pht gic ra.
[11] C on ny rt ti ngha, mi sch gii thch mt khc. Chng ti khng dm tin rng ch ng.
[12] C sch ging l nu vua l nim vui ra th b ln, l ni gin ra th uy b phn chia. Nn
: on trn Hn mi bo gin m khng l ra th c th nguy.
[13] o y nn hiu l thut tr nc. C hc gi ng rng hai ch cao v thp trong cu ny dng
ln vi nhau.
[14] Thc l quyn, li; danh l ting tm.
[15] Nguyn vn: thin nhn bt kh gii d. Trn Khi Thin ging l: mc du mt nghn ngi khng
ging c tisao lic iu .
[16] Ci ny cng rt ti ngha, mi ngi hiu mt khc.
[17] Nguyn vn: v ph ngn thng d thit tng nhin. Th d: vua hi b ti: ch i ta ct t
cho chng, nn ct hay khng? B ti p: Ct t th mnh yu i, s nguy; m khng ct th ch s
tn cng mnh, mnh khng chng ni, cng s nguy. Nh vy khng dt khot m l lng, vua khng
bit quyt nh ra sao.

20
THIN XVIII: NAM DIN-(THUT LM VUA)
Ci li ca bc vua cha l giao trch nhim cho mt b ti ri li dng mt b ti khng c giao
trch nhim phng (tc dm ng) h. S d vy l vcha ngh rng ngi khng c giao
trch nhim coi ngi c giao trch nhim l k th; nhng hu qu ngc li, chnh cha b ngi
khng c giao trch nhim chi phi. Ngi m cha by gi phng li chnh l ngi m trc
kia cha dng phng ngi khc[1]. Bc vua cha khng bit lm sng t php lut ch ngci
oan (oai?) ca cc quan ln th khng c cch no lm cho cc quan nh tin c. Cha b php lut
m dng b ti phng b ti, th nhng k thn yu nhau kt b ng m khen ln nhau, nhng
k ght nhau cng kt b ng m ch nhau, hai bn khen ch nhau tranh phn th vua s b m
lon. B ti nu khng c danh ting, khng yt kin vua thng th khng lm sao tin thn c,
khng lm tri php m t chuyn th khng c oai c, khng gi b trung tn th khng vt cm
lnh c. Ba ci lm cho vua ho hn m m php lut b hu hoi. Vua phi khin cho k b ti d
c ti tr cng khng tri php m t chuyn, d c hin c cng khng vt cng m c thng
trc[2], d trung tn cng dm b php lut m vt cm lnh. Nh vy l lm sng t php lut. Bc
vua cha c khi b gt v cng vic, c khi b che lp v li ni, phi xt hai trng hp .
B ti ngh mt cng vic, cho l d dng, gim ph tn, d cha, cha b gt m khng xt k, li
khen b ti l hin ti, th l b ti ngc li, ly cng vic chi phi cha. Nh vy gi l b gt v
cng vic, b gt v cng vic th phi khn v lo lng. Khi ngh bo l ph tn t, ri sau ph tn nhiu,
nh vy d c cng, (tc vic thnh) li ngh vn l khng ng. Khng ng l c ti, cho nn vic
d thnh cng cng khng thng, nh vy b ti s khng dm t im li ni m hoc cha. o
lm cha l khin cho li ni trc ca b ti khng tri vi li ni sau, li ni sau khng tri vi li ni
trc, (nu tri th) d vic thnh cng phi chu ti. Nh vy l php dng k di.
B ti lp k cho cha, s k khc ch k hoch ca mnh, nn ro n trc: K no ch bai k hoch
l k y ghen ght (mun ph) vic". Cha bng li m khng nghe li can gin ca qun thn,
qun thn s li , khng dm bn ci na. V hai ci th (mt l cha c tuyt li can gin, hai l
qun thn phi lm thinh), b ti trung khng c nghe, cn b ti (xo quyt) c h danh th li ring
c trng dng. Nh vy gi l b che lp v li ni: b che lp v li ni th b b ti ch ng. o lm
cha l khin cho b ti bit rng mnh chu trch nhim v iu mnh ni, li cng c trch nhim v
ch mnh khng ni. Li ni khng c u ui, bin lun m khng c chng c, l chu trch nhim
v iu mnh ni: khng ni trn trnh trch nhim, gi a v quan trng ca mnh, l chu
trch nhim v ch khng ni. Bc vua cha bt b ti h ni th phi c u c ui, phi ng vi s
thc; nu h khng ni th phi hi h ly ch no, b ch no trong ngh ri khi thi hnh xt
xem kin ca h c ng khng; nh vy b ti khng ai dm ni by m cng khng lm thinh; ni
hay lm thinh u chu trch nhim c. Bc vua cha mun lm mt vic g, khng hiu u ui m
by t mun ca mnh, ri c lm th vic lm khng c li, tri li c hi. Ngi hiu l [3] th p
dng cch ny: tnh ton thy v nhiu, ra t (li nhiu, ph tn t) th l vic nn lm. V cha b m
hoc th khng vy, tnh s v m khng tnh s ra, ra gp bi v m khng thy hi, th l c ting
m mt ming, cng t m hi nhiu. Phi v nhiu, ra t mi ng gi l c cng. Nay xi ph nhiu m
v ti, kt qu t m li l c cng, th tt nhin b ti c xi ph cho nhiu c kt qu nh; tuy c
kt qu nh m vua vn c hi.
*
Ngi khng bit cch tr nc tt bo: "Khng bin c, khng i tp tc. Thnh nhn khng nht
nh phi bin i hay khng bin i, min vic tr nc c thch nghi m thi. Thay i php tc c
hay khng l ch php tc c v tp tc cn thch hp hay khng. Y Don khng bin i nh n,
Thi Cng[4] khng bin i nh Chu th vua Thang, vua V u lp c nghip vng. Qun Trng
khng bin i nc T, Quch Yn[5] khng bin i nc Tn, th T Hon cng v Tn Vn cng
u lp c nghip b. Ngi ta s d khng bin c l v ngi lm cho i ca dn xo ng[6].
Nhng nu khng bin c, c theo du vt thi lon lm va lng dn th l th lng cho cc hnh vi
gian t. Dn ngu khng bit l lon m b trn nhu nhc khng dm sa i th sao cn l tr nc
na. Bc vua cha phi sng sut bit cch tr nc, v nghim khc nht nh thi hnh cho
c, cho nn d tri dn cng c lp li s bnh tr. Chng c l Thng Qun i ra i v[7] lc no
cng dng ci "th" (mt binh kh di c mi nhn), ci thun nng phng (k m st mnh); khi
Quch Yn bt u tr nc Tn th Tn Vn Cng phi dng v s; khi Qun Trng bt u tr nc T,
T Hon Cng phi dng xe c v trang phng dn chng ()[8]
Ch thch:

21
[1] V d giao trch nhim cho A, dng B dm ng phng A; nhng lm sao tin B c; li phi
dng C dm ng phng B. Vy l B ngi ngy nay b C dm ng chnh l ngi m trc kia vua
dng dm ng A.
[2] Ngha l cng cha ng thng m c thng trc, y khng phi l trc ngi, m ch
c ngha l sm qu, trc khi ng thng.
[3] y c bn thm 4 ch: nhim l, kh dc = theo l b t dc. Trn Khi Thin cho l do ngi i
Tng thm vo.
[4] Y Don l khai quc cng thn ca Thnh Thang, ng vua sng lp nh Thng. Thi Cng, tc L
Vng, l cng thn bc nht ca Vn vng v V vng nh Chu.
[5] Quch Yn: mt i phu c ti ca nc Tn.
[6] Nguyn vn: n dch dn chi an d. C hc gi bo khng hiu hai ch dch () dn ngha l g,
ng l ng dn m c nhn chp lm. Chng ti hiu l s lm bin i s an tnh ca dn nn dch nh
vy.
[7] Nguyn vn: thuyt ti Thng Qun chi ni ngoi. C sch dch l: thuyt ny thin Ni ngoi
ca sch Thng Qun. Chng ti theo Trn Khi Thin m dch nh trn.
[8] Chng ti b cu cui gm 48 ch v cc nh ch gii u ng rng chp lm hoc st, khng sao
hiu ni.

22
THIN XLV: NGY S- -(TR NC BY[1])
Thut[2] tr nc ca thnh nhn gm c ba : 1, dng li (tc bng lc, thng); 2, dng uy; 3, dng
danh (tc quan tc, khen ch). Li mua chuc dn, uy thi hnh lnh, danh trn di cng
theo (cng trng)[3]. Ngoi ba thut ra, tuy cn nhng thut khc, nhng khng gp bng. Nay li
tuy c m dn khng cm ho theo vua, uy tuy cn m dn khng nghe, quan chc tuy c lut nh m
thc (chc) khng hp vi danh (tc)[4]. Ba ci u cn y m i th c tr ri lon, lon ri tr l
ti sao? Ti ci m vua qu thng tri vi ci lm cho nc tr.
*
t ra danh hiu tn trng, th m nay c k coi thng ci danh, khinh r ci thc (ca quan tc),
th i li cho cao thng; t ra tc v lm tiu chun cho s sang hn, th m k xa lnh b trn,
khng cu c yt kin th i li cho l hin nhn; dng uy v li l dn thi hnh mnh lnh, th
m k khng ham li, coi thng ci uy th i cho l ng trng; ban b php lnh tr nc, th m
k khng tun php lnh, lm nhng iu h ring cho l thin[5] th i li cho l trung; t ra quan
tc khuyn khch dn, th m k thch danh ngha, khng chu lm quan th i li cho l lit s; t
ra hnh pht nm ci uy, th m k khinh php lut, khng trnh hnh pht, ti cht th i gi l
dng. Dn cu danh[6] hn cu li nh vy th k s ngho i tng thiu lm sao khng v ni , chu
kh thn tranh danh vi thin h cho c? Cho nn i s d khng tr, khng phi do ti ca k
di m do b trn b mt ci thut, thng qu ci lm cho nc lon, khinh ci lm cho nc tr, m
ci k di mun thng tri ngc vi ci b trn (phi) dng mi tr nc c. Nay ci cn gp cho
b trn l ngi di nghe theo mnh, th m k n hu, cung knh, thun lng, thnh tn, ht lng
d, d dt li ni th cho l bn tin, qu ma; k gi cht php lut, tun lnh rm rp th cho l ngu;
k knh b trn, s ti th cho l khip nhc, k ni ng lc v vn tt, lm hp vi o trung th cho
l bt tiu (d); k khng hai lng, khng theo ci hc t[7] m nghe li quan li, theo s gio ho ca
nh nc, th b gi l h lu; k khng vi th khng ti, gi l chnh; k thng cng khng nhn th
gi l lim; k kh ngn cm th gi l ng hong; k c lnh m khng nghe th c gi l dng;
k khng cu ngi trn thng, gi l t lng dc; k rng ri ban n hu, gi l nhn t; k trnh
trng t tn, gi l trng gi[8]; k hp nhau theo ci hc t, gi l thy tr; k nhn nh yn gi l
suy t su sc; k hi ngi trc li gi l lanh li; k gian him tri tr li gi l tr; k trc v ngi,
sau mi v mnh, coi mi ngi u l ng loi[9], a ra thuyt phim i (yu khp mi ngi), gi l
thnh; k m li ni th khng hp l, khng th dng c, hnh vi th tri vi th tc, gi l i nhn;
k khinh tc lc, khng phc tng b trn, gi l ho kit. B di m theo nhau lm nh vy th trong
i t lm lon dn, ra lm quan b trn s khng sai khin c. B trn nn cm mun, dit "du
vt" ca h, (nh vy) h cn khng chu ngng thay; (hung h) cn theo h, tn trng h[10] th tc
l dy k di lm lon b trn, m li cho l tr nc!
Hnh pht l ci b trn dng tr dn, m nay k t thi hnh vic ngha (n hu) ngoi php lut li
c tn trng.[11] Nh yn tnh m x tc ng c, th m k gian him, gim pha, a dua li c
b nhim. Trong nc, dn s d nghe theo b trn l v tin trn v c c, th m k gian di phn
phc li c lm quan li. Lnh s d c thi hnh, uy s d lp c l v dn cung knh nghe b
trn, th m k trong ni, mt st i li c vinh hin. Kho lm y l nh ngh gc, tc canh
nng; th m k lm nhng ngh ngn nh dt gm vc, chm v li giu. Danh s d thnh c, t
s d m rng c l nh chin s, m nay con ci ca t s cht i xin n ngoi ng, cn bn h,
kp ht, ru ch li ngi xe mc la. Thng lc l cho dn tn lc, k di dm liu cht, m
nay k s chin thng chim c thnh ch, cng lao kh nhc m khng c thng, cn bn bi
ton, coi ch tay, dng li m hoc nnh ht vua th ngy no cng c ban n. B trn cm php
chuyn nm quyn sinh st trong tay, m nay k s gi trung can gin[12] vua th khng c yt
kin, cn k kho ni bm mp, dng mu gian, may mn m thnh cng th li thng c vua vi.
Cn c vo php lut m ni thng, danh vi thc[13] hp nhau,theo ng ln dy mc[14], git k
gian b trn tr nc, th cng ngy cng b b trn xa cch; cn k xim nnh, thun theo , chiu
lng dc ca b trn khin cho nc nguy th li c gn gi b trn. Thu ht thu, dng ht sc dn
l phng tai nn (tc gic), lm cho kho lm c y; th m nhng s tt b bn phn, trn lnh,
da vo cc nh c uy quyn trnh xu, thu, b trn khng bt c, nhiu c ti s mun. By
nhng rung tt, nh p ra l khuyn khch chin s, th m k b cht u banh bng, phi xng
ni ng hoang, khi tng chinh khng c nh , cht ri rung b chim ot[15], cn k cho con
gi, em gi p v bn i thn, t hu khng c cng lao g th c chn nh m lnh, chn rung
m hng. Vic thng li ch do b trn ban ra l ch ng ngi di, th m chin s khng c

23
ban chc cn k khng th c tn hin. B trn gio ho dn nh vy th danh lm sao khng b h
thp, a v lm sao khng b lung lay. Danh b h thp, a v b lung lay th k di s khng tin php
lnh, sinh ra hai lng, theo ci hc ring t phn nghch li x hi, nh vy m khng cm hnh ng
ca h, ph tan b ng ca h, li cn theo h m tn trng h, cm quyn nh vy l lm ln! B
trn t ra s lim s l khch l k di, m nay k s v i phu khng xu h v nh nhp, thi tha
nhc nh th c lm quan, k nh bn con v em gi p th c nhy bc. Ban thng l cho
c qu trng, th m cc chin s c cng th ngho hn cn bn sng i, kp ht th c vt bc.
Danh hiu m thnh tn (h c quan tc th c thc quyn) l by t ci uy, th m vua b che lp,
k thn cn v cc sng phi u t chuyn, nm quyn ban pht tc lc, i ch thng ging cc quan
li, cm quyn nh vy l lm ln. i thn khi b nhim ai lm quan th mu tnh trc vi k , lp
phe ng khng theo php lut, nh vy l uy v li nm trong tay k di (i thn), vua b h thp
m h thn c tn qu.
t ra php lnh l b ci ring t, h php lnh c thi hnh th ci o ring b ph. Ring t l
ci lm lon php. K s c hai lng, theo ci hc ring, trong ni, trong hang, mn c tm nhng
su xa, ln th mt st i, nh th m hoc k di m b trn khng cm li m cn theo, tng h
danh hiu tn qu cng ti sn, nh vy k khng c cng th c vinh hin, k khng lm lng kh
nhhc th c giu c. Nh vy k s c hai lng, theo ci hc ring lm sao m khi c tm ra nhng
m h cho l su xa, gng dng li xo tr ph bng php lnh, t to ra ci th chng li vi i?
Nhng k lm lon b trn, chng li vi i thng l nhng k s c hai lng theo ci hc ring. Cho
nn sch c cu[16]: "Lm cho tr l php lut, lm cho lon l ci ring t; php lut t ra ri th
khng ai cn lm iu ring t c na V vy m "theo ci ring t th lon, theo php lut th tr".
B trn khng theo ng o (thut), th k tr c nhng li ni ring t, k hin c nhng ngh ring
t, b trn ban nhng n hu ring t, k di c nhng ham mun ring t. Nhng k c ting l
thnh, tr lp thnh m ng, lp thuyt ging hc, ch bai php lut trc mt b trn khng
cm ch li cn theo m tn trng, nh vy l dy k di khng nghe li b trn, khng tun php lut,
thnh th ngi hin ni danh m khng lm quan, k gian nh c thng m giu c, cho nn b
trn khng ch ng c k di.
Ch thch:
[1] Ch ngy, chnh ra phi c l qu, c ngha l tri, lm. S l sai khin, y tr vic tr nc. Trn
Khi Thin ging ngy s l tri vi o tr nc.
[2] Nguyn vn l o, tc cch tr nc, thut tr nc.
[3] Rt cuc cng ch l hai thut: thng (bng li, danh) v pht (dng uy).
[4] C th hiu l ci m vua qu (danh) khng hp vi ci m s tr nc cho l quan trng (thc).
[5] Chng hn lng nhn t ca o Nho, lng ngha hip ca o Mc, Nho, Mc cho l "thin"(tt)
nhng chnh quyn theo Php gia, cho l xu.
[6] Cu danh u l cu cho c i gi l trung, l lit s, dng ch khng phi cu c chc
tc, c chnh quyn khen.
[7] Php gia ch trng dn phi hc php lut do quan li dy, ci hc l hc cng, cn ngoi ra
(nh Nho hc, Mc hc, Lo hc ) u l hc t ht.
[8] Trng gi thi c ngha knh trng nh trng thng.
[9] Nguyn vn: loi danh hiu ngn, chng ti hiu theo Trn Khi Thin, c ngi dch l: t ra cc
danh hiu.
[10] C ngi chm cu khc v ging l: li khng ngn chn h m cn theo h.
[11] Theo Php gia th bn ng trng tr.
[12] Nguyn vn l anh, tc l xc phm. on ny Hn Phi ch trng vua phi c c, b ti trung
phi can gin vua, t tng mu thun vi cc thin khc, nn ngi ta ng rng vit t lc u, khi
Hn Phi mi thi hc Tun T v tr v nc Hn, sau t tng ng thay i khng c g l. Nhng
chng ta cng c th hiu rng cc thin khc ng ch bn trung thn can gin vua theo quan nim
Nho gia, nh T Can, Ng T T v theo ng h mun uy hip vua; cn y ng trch vua khng
nghe li ni thng ca k s c php thut nh ng.
[13] Nguyn vn l danh vi hnh.
[14] Ngha l khng vt ra ngoi php tc.
[15] Thi khng pht tin lng cho qun s nhng cp cho h lc in gia nh h cy cy m
n.

24
[16] Nguyn vn l bn ngn. Theo Trn Khi Thin, Hn Phi m ch mt cun sch ca php gia kh
lu truyn thi Chin Quc, sau tht truyn.

25
THIN XLVI: LC PHN-(SU CI NGC I)
S cht, trn trnh hon nn, hng dn tt thnh gic hoc b chy, vy m ngi i tn l "k s
qu trng s sng"; hc o lp nn hc thuyt, hng dn tt lm tri php lut, vy m ngi i
tn l "k s vn hc; i ni ny ni khc, khng c hu i[1], hng dn n bm, vy m
ngi i tn l c ti nng; ni quanh co, by b[2], l hng dn tr ngy, vy m ngi i li tn
l "k s bin tr"[3]; cmvkhm chm ngi, l hng dn hung bo, vy m ngi i li tn l
"k s dng cm"; cu sng gic, giu gim k gian, l hng dn ng ti cht, vy m ngi i li
tn l "k s ho hip". l su hng dn c ngi i khen.
Sn vo ch nguy him, trung thnh ti hi sinh, l hng dn tun tit, m ngi i li ch l "k
khng bit mu tnh"; tr thc km nhng (rm rp) theo lnh, l hng dn bo ton php lut, th
m ngi i li ch l "cht phc, h lu"; lm lng kh nhc kim n, l hng sinh li, th m
ngi i li ch l khng c ti nng; trung hu trong sch, l hng dn ngay thng, tt, th m
ngi i li ch l ngu di, trng mnh lnh, lo lng v cng vic, l hng dn trng b trn, th
m ngi i li ch l khip nhc; nh bi gic, ngn k gian t (co gian), l hng dn lm
sng php lnh, m ngi i li ch l sm bng (vch li ca ngi). l su hng dn b ngi
i ch.
Su hng dn gian ngy, v ch m i khen nh th kia, su hng dn i cy nh gic m i ch
nh th ny, ti gi l su ci ngc i. Bn o vi theo li ring m khen su hng ngi trn ri
bc vua cha nghe ci ting ho m knh trng h, h c knh trng th tt c hng li; bch tnh
theo ci li ring m ch su hng ngi di, ri bn vua cha b th tc ch lp m khinh h, h b
khinh th tt b hi. Thnh th hng dn mu t li, lm by, ng ti th c khen thng; cn hng
dn mu li chung (li cho quc gia), lm iu tt ng c thng th b ch, b hi. Nh vy m
mun cho nc giu mnh th khng th c.
i xa c cu tc ng ny: lm chnh tr cng nh gi u, tuy tc rng y nhng vn phi gi. S
tc rng, ung, m qun ci li tc s di ra, tc l khng bit quyn nghi (khng thng t). M nht
th au, ung thuc th ng, nhng khng m, khng ung th thn khng th sng, bnh khng th
bit. Ngay trong s giao tip gia vua ti, khng c ci n nh cha i vi con m mong ly vic lm
theo ngha cm b ti th s giao tip tt sinh him khch. V cha m i vi con, sanh con trai th
mng, sanh con gi th git; trai gi u t trong lng cha m m ra, m con trai th mng, con gi th
git, l do ngh n sau ny, a con no c li cho mnh hn. Vy cha m i vi con m cn mang
lng tnh ton li hi hung h l nhng ngi khng c tnh cha con vi nhau. Cc hc gi ngy nay
thuyt bc vua cha u bo phi b ci lng cu li i, a ra ci o tng i, nh vy l i vua
cha i vi dn phi thn hn cha m i vi con na, l suy ngh cha chn v n tnh, lm ln gt
ngi, bc minh qun khng chp nhn c. Thnh nhn tr nc th xt k php lut, cm lnh, hai
ci m minh bch th quan li c k lut; qui nh thng pht cng quyt v gi ng, thng pht
m khng thay i v t tm th dn s d sai khin. Dn sai khin c, quan c k lut th nc giu,
nc giu th binh mnh m nghip b vng s thnh. Lm b vng l ci li ln ca bc vua cha;
bc vua cha nhm ci li ln m tr nc, cho nn b nhim quan chc th phi xng vi ti nng,
thng pht th ch cng v t, khin cho s dn u thy r iu m (tin rng) h tn lc liu cht
lp cng c, th c ban tc lc, do ha giu sang. Giu sang l ci li ln ca b ti, b ti
nhm ci li ln m lm vic, nn mo him ti cht, kit sc m khng on. Nh vy l vua khng
t vi dn, b ti khng trung vi vua (c theo php lut thi) th c th lp c nghip b vng.
*
Gian m nht nh s b pht gic th k gian s t rn mnh, nu nht nh s b git th h phi ngng
(khng dm lm na): v khng b pht gic nn h mi phng tng, khng b git nn mi lm. By
mt th hng r tin ch u n th d Tng Sm, S Ng[4] cng b nghi l ly trm; treo trm lng
vng[5] ch th d mt tn cp ln cng khng dm ly. Khng ai bit, nn Tng Sm, S Ng c
th b nghi ch u n; ai cng bit, nn k cp khng dm ly vng treo ch.
Cho nn bc minh ch dng nhiu ngi gi (php lut)[6] m tr ti nng, khin cho dn v s hnh
php ch khng v tnh lim khit m khng by. M yu con gp bi cha yu con, m cha ra lnh th
con tun lnh gp mi m ra lnh. Quan li khng yu g dn m lnh c dn tun gp vn lnh ca
cha. M tch ly lng yu con m khng c con theo; quan li dng oai nghim m dn tun lnh.
Vy dng oai nghim hay dng lng yu, cch no nn theo, l iu d quyt nh c ri. V li cha
m mong mi hnh ng ca con ci l chng c yn vui, c li, ng mc phi ti li. Vua i vi
dn (tri li), khi c nn th mun dn hi sinh tnh mng, khi bnh an th mun dn tn lc vi mnh. Cha

26
m rt yu con, mun cho n c yn vui v c li, m n khng nghe; vua khng yu, khng mun
dn c li, i dn phi hi sinh tnh mng, tn lc v mnh, m dn li tun lnh. Bc minh ch bit l
, nn khng nui lng nhn i m ch tng ci th oai nghim. M rt yu con, m con phn nhiu li
h hng, ch v m dng lng yu; cha t yu con, dy bng roi, m sau phn nhiu li tt, ch v cha
dng s oai nghim.
*
Mt gia nh lm n, nu cng nhn i chu rt, cng gng sc lao kh th (trong min) tuy gp binh
ao, hay mt ma, ring gia nh vn c n no mc m. Cn gia nh no v thng nhau, v nhn
t m cho nhau n mc sung sng, khng vui chi, th gp nn i km, gia nh tt phi bn v
con. Cho nn, dng php lut th trc chu kh, sau c li bn lu; cn theo o nhn t th mi
u tm c vui m sau s khn cng. Bc thnh nhn cn nhc, la ci li ln cho nn dng php
lut m bt nhau chu cc, v b s nhn i i vi nhau. Cc hc gi u bo: phi gim nh hnh
pht i, l thut lm cho lon vong. Thng pht m xc nh l khuyn thin v cm c.
Thng hu th mau c ci mnh mun; pht nng th mau cm c ci mnh ght. Ngi no mun
ci li th tt ght ci hi, v li v hi tng phn nhau. Tri vi ci mnh mun th lm sao mnh khng
ght cho c? Ngi no mun c tr th tt ght lon, v tr v lon tng phn nhau. Cho nn rt
ham bnh tr th phi thng cho hu, rt ght ri lon th phi pht cho nng. Nay ch trng gim nh
hnh pht, tc l khng my ght ri lon m cng khng my ham bnh tr. Nh vy chng nhng
khng c thut (tr nc) m cn khng bit hnh ng na. Bi vy phng php quyt nh c ti
nng hay khng, ngu hay tr ch thng pht nng hay nh. V li hnh pht nng khng phi tr
ti nhn, n cn lm sng php ca vua. (Chng hn) git gic, khng phi ch tr k mnh
git, v nu tr k mnh git th tc l tr k cht; (hoc nh) pht k cp, khng phi ch tr k mnh
pht, v nu tr k mnh pht th tc l tr k b y[7]. Cho nn bo: pht nng ti mt k m ngn
cm c mi s gian t trong nc. l ci o tr nc. K b pht nng l k cp m k s hi l
lng dn. Vy mun tr nc cn tr nghi g na m khng dng trng hnh? Cn vic thng hu,
khng phi ch thng cng, cn khuyn khch ton dn trong nc na. Ngi c thng vui,
v c li, m ngi cha c thng s ham c thng. l bo p cng lao ca mt ngi
m khuyn khch c ton dn trong ci. Vy mun tr nc, cn tr nghi g na m khng hu
thng? Nay nhng k khng bit cch tr nc u bo : hnh pht nng lm thng tn dn; hnh
pht nh c th cm c gian ri, cn g phi dng hnh pht nng? l khng xt k v s tr nc.
Mt ti c c th ngn cm c bng hnh pht nng th cha chc cm c bng hnh pht nh;
cn mt ti c ngn cm c bng hnh pht nh th li cng d ngn cm bng hnh pht nng. Cho
nn, b trn t ra hnh phat nng th mi s gian t s chm dt; mi s gian t chm dt th thng
tn cho dn ch no? Khi k gian ch c mt ci li nh th b trn bt chu mt ci ti ln, nh vy
gi l hnh pht nng; dn khng mun v ci li nh m b mt ci hi ln, cho nn mi s gian t u
chm dt. V vy tin hin c cu : khng vp ni m vp ng kin n[8]. Ni ln nn ngi ta phi
cn thn, ng kin n nh nn ngi ta coi thng. Dng hnh pht nh th tt ngi dn coi thng.
Khng trng pht k phm ti tc l phng kh ton dn; trng pht nh k phm ti tc l lm by cho
dn sa vo[9].Cho nn hnh pht nh tc l ci ng kin n cho dn vp phi, m ci o dng
hnh pht nh nu khng lm cho nc lon th cnglm cho dn sa vo by.Ci mi lm thng tn
dn chng y.
*
Cc hc gi ngy nay u ging nhng li hay trong sch m khng xt s thc ng thi. H bo :
b trn khng thng dn, thu m thng nng, dn khng tiu dng nn on b trn, do m
thin h i lon. Nh vy l h cho rng cho dn c tiu dng ri li yu dn na, ddng hnh
pht nh, nc cng tr c. Li sai. a s k b hnh pht nng l sau khi h c tiu dng
ri. H tiu dng ri m b trn cn thng h, gim nh hnh pht th vn cn lon. (Chng c l :
con cng ca nh giu, ti sn c tiu dng; ti sn tiu dng th tiu xi khng tic, tiu xi
khng tic th ha ra xa x; cha m thng yu con th khng n ry mng n,khng n ry mngth n
ha kiu cng, phng tng. Xa x th nh s ngho, kiu cng phng tng th lm by, l ci hi c
ti sn dng m thng yu nhiu, v trng tr nh. Con ngi bm sinh h c ti sn dng th
ha ra li bing, khng chu gng sc, b trn khng nghim tr th k di phng tng lm by. Ti
sn dng ri m vn gng sc lm lng th ch c Thn Nng thi ; b trn khng nghim trm k
di vn c c hnh th ch c Tng Sm v S Ng. Hng dn thng khng bng c Thn Nng,
Tng Sm v S Ng, l iu hin nhin ri. Lo am ni : Bit th khng nhc, bit ngng th

27
khng nguy[10]. V s b nhc v nguy, nn h c ri th thi, khng cu g hn na, ch c Lo
am c nh vy. Nay bo rng cho dn c ri th nc c th bnh tr, tc l coi dn ai cng nh
Lo am c. Nh Kit kia, sang ti mc lm thin t m vn cha cho l tn qu ; giu ti mc c
c thin h, m vn cha cho l c chu bu. Bc vua cha d (ht sc) cho dn c , cng khng
th lm cho h ti ci mc nh thin t, m Kit kia vn cha cho lm thin t l , th lm cho dn c
, chc g lm cho nc bnh tr c? Cho nn bc minh ch tr nc phi thch nghi vi thi m
sn xut nhiu ti vt, nh thu m sao cho giu ngho bnh qun (cng bng), ban nhiu tc lc
dng ht ti nng trong dn, dng hnh pht nng ngn cm gian t, khin cho dn h gng sc lm
lng th s giu, h c cng nghip th s sang, lm by th b ti, c cng th c thng ch khng
mong c b trn nhn t ban n hu cho. l chnh tr ca bc vng.
*
Mi ngi u ng c th khng bit ai ui, mi ngi u lm thinh th khng bit ai cm. nh thc
h dy bo h nhn, hi h, bt h p, th nhng ngi ui v cm v phng giu c[11]. Khng
nghe mt ngi trnh by th khng bit c rng h khng c thut (tr nc), khng giao cng vic
cho h th khng th bit c rng h c ti cn. Nghe h trnh by ri xem xt li h c thch ng
khng, giao cng vic cho h ri xem xt c kt qu khng, th k khng c thut, khng c ti cn s
v phng giu c. Mun la mt lc s m ch cn c vo li h t khoe th khng sao phn bit
c ngi tm thng vi Hoch[12], a cho h mt ci vc[13] bo h nhc ln th ai yu ai
mnh thy r lin. Quan chc tc l ci vc" th k s c ti nng y; giao chc v cho h th ai
ngu, ai tr, phn bit c ngay. Cho nn thy li ni ca ai v dng th bit c k khng c thut;
thy ai khng lm c nhim v th bit c k khng c ti cn. C k li khng c ai dng m
t trau chut, cho mnh l hng bin; khng c giao cho trch nhim m t khoe rng mnh cao
thng. Cc vua cha i nay b m hoc v li ni ca h, b gt v s cao ngo ca h m tn qu h,
nh vy l khng i h c nhn thy khng m tin chc mt h sng, khng i h p c khng
m tin chc h c khu ti, tc nh khng bit r c ai ui ai cm vy. Bc minh ch nghe ai ni
th xt xem li ni ca h c dng c khng, thy ai lm th xt xem c kt qu khng, nh vy th
cc hc thuyt trng rng i xa khng cn c em ra bn, m cc hnh vi kiu cng, gt ngi
khng cn c t im na.
Ch thch:
[1] Hn Phi m ch cc trit gia, hc gi - nh thy tr Mnh T - ti nc no nh T, Lng chng
hn cng c vua trng i.
[2] Nguyn vn mu tri, bn nm hc gi, mi nh ging mt khc, m khng nh no ging xui c;
chng ti tm theo Trn Khi Thin mu cng ngha vi mu l lm, by.
[3] m ch bn "danh gia".
[4] Tng Sm, mn sinh ca khng t, ni ting l hin. S Ng, mt i phu nc V, c Khng t
khen l ngay thng. Tng truyn ng can vua, vua khng nghe, khi cht bo v con em xc b ngoi
ng vua ng lng m tnh ng.
[5] ch Kim c th tr mt lng vng, mt ng tin vng, li c th tr mt cn, mt lng, mt ng
tin bng ng.
[6] tc dng nhiu k co gian.
[7] Hn Phi mun ni: dng hnh pht khng ct s trng tr k gian m ct ngn ngas gian,
ngi khc thy m s, khng dm lm iu gian.
[8] Ta nh cu ca ta: i sng i bin khng cht m cht l chn tru.
[9] Hn Phi mun ni: khng ngn cm gian t (bng hnh pht nng), dn phm ti ri mi trng
pht, tc l nh by dn.
[10] o c Kinh - Chng 44: Tri tc bt nhc, tri ch bt i.
[11] Nguyn vn l cng ngha l cng ng.
[12] Mt dng s nc Tn.
[13] Thi xa, mun th dng s, ngi ta bo h cm chn mt ci vc nhc ln ri i (c nh).

28
THIN XVII: B NI-( PHNG BN TRONG)
Ci ha ca bc vua cha l tin ngi, tin ngi th b ngi ch ng. B ti i vi vua khng c tnh
ct nhc, b ci th b buc khng th khng th vua, cho nn, lun lun d xt lng vua, khng mt
pht no ngng; m vua li ngi trn ngo mn, bing nhc, v vy mi c nhng ng vua b p bc v
b git.
Lm vua m qu tin con th gian thn s da vo con vua thc hin t dc ca h. V vy m L oi
gip vua Triu, b Ch Ph cht i[1]. Lm vua m qu tin v th gian thn s da vo v vua thc
hin t dc ca h. V vy m u Thi gip Li C git Thn Sinh, lp H T[2]. Thn cn nh v con m
cn khng th tin th ngi khc lm sao c th tin c? V li cha c vn c xe, vua c ngn c xe
th hong hu, th phi, phu nhn, ch t lm k t, th no cng c ngi mun cho vua cht sm.
Lm sao bit c nh vy? L v v khng c tnh ct nhc vi chng, h yu th thn, khng yu th
s. Tc ng c cu: M c yu th con c chiu. Ngc li, h m b ght th con b b. n ng
nm chc tui vn cn hiu sc, n b ba chc tui sc tn. V sc tn m th chng hiu sc
th tt ngi b ht hi, con tt ng s khng c ni ngi. l l ti sao hong hu, th phi, phu nhn
mong cho vua cht sm. Ch khi no m lm thi hu, con lm vua th lnh mi c mi ngi thi
hnh, iu cm mi c mi ngi tun; ci vui trai gi khng gim so vi khi tin vng cn m li
chc nm c quyn mt ng vua vn c xe. Do m c nhng v u c bng ru m tht c
ln. V vy sch o Ngt Xun Thu[3] bo: Bc vua cha cht v bnh cha c phn na[4]. Lm
vua m khng hiu iu th lon s sinh ra nhiu. Cho nn c cu: s ngi c li thy vua cht m
nhiu th tnh mng vua s nguy."
Vng Lng yu nga, Vit Vng Cu Tin[5] yu dng s v thch ci nga, nh gic. Thy lang
kho mt vt thng, ngm mu bnh nhn u phi v tnh ct nhc m ch v li. Th ng xe mong
cho nhiu ngi giu sang, cn th ng quan ti mong nhiu ngi cht yu, khng phi l th ng
xe c lng nhn m th quan ti tn nhn, ch v ngi ta khng giu sang th khng mua xe, ngi ta
khng cht th quan ti khng bn c. Th ng quan ti khng phi l ght ngi, nhng c ngi
cht th ch ta mi c li. Cho nn b ng ca hong hu, th phi, phu nhn, thi t m thnh th h
mong cho vua cht, vua khng cht th quyn th ca h khng mnh; h khng phi l ght g vua,
nhng vua c cht th h mi c li. Bi vy bc vua cha phi ht sc lu ti nhng k c linh thy
mnh cht. Mt tri mt trng m c qung bn ngoi l ti chnh bn trong ca n. Ngi ta thng
phng nhng k mnh ght nhng ha li xy ra do nhng k mnh yu. Cho nn bc minh ch khng
lm nhng vic mnh cha tham kho k, khng n nhng mn khc thng; m phi nghe nhng tin
tc xa, xem tnh hnh gn bit trong ngoi c ci g s sut khng; xt nhng li ging nhau v
khc nhau phn bit cc b ng, kho nghim li ngi ta ni bt buc ngi ta phi trung thc,
khng c h tr; h dng li mt ngi no ri th xem kt qu v sau c ph hp vi li ni trc
khng; c theo php lut m tr dn; xem xt tt c cc u mi ca s vic; k s khng c cng th
khng thng, m cng nh th khng thng nhiu; k no ng git th mi git, c ti th khng tha.
Nh vy th k gian t khng th lm chuyn ring t c.
*
Su dch nhiu th dn kh, dn kh th quyn th ca b ti dy ln (ngha l b ti nhn m nm
ly quyn th); quyn th ca b ti dy ln th s min dch xy ra nhiu, min dch nhiu th ngi
sangcng giu (v dn phi hi l cho h c min dch). Hu qu l lm kh dn cho ngi
sang c giu lm dy ln (tng) ci quyn th ca b ti b ti dng[6]; khng phi ci li lu
di ca dn chng. Cho nn c cu Su dch t th dn c yn n, dn yn n th b ti khng c
quyn ln, b ti khng c quyn ln th quyn th b dit, quyn th dit th c tc vic n
thngthuc vvua." Nc thng (lm tt) c la, iu y hin nhin. Nhng nu ng nc trong
ni ngn cch nc vi la, ri un, th nc bc hi trn choti cn, m la di vn bng
bng chy; nc mt ci th thng la. Php lut l cm gian t (php lut thng c gian t),
iu cn hin nhin hn na. Nhng b ti thi hnh php lut m hnh ng nh ci ni (ngn cch
php lut vi gian t, ngha l khng thi hnh php lut vi bn gian t) th php lut ch cn sng r
trong lng (vua) m mt ci th cm gian t ri. Cn c vo cc truyn thuyt thi c v cc iu ghi
chp trong sch Xun Thu th nhng k phm php lm phn, thnh i gian c u t trong gii b ti
tn qu m ra. Cn nhng ngi b php lnh phng, b hnh pht trng tr, a s l trong bn dn
thp hn. Do m dn chng tuyt vng, khng bit t co u. i thn kt b ng nht t che
lp vua, ngm thn nhau m b ngoi lm ra v ght nhau, t ra rng mnh khng c t tnh; h
cng dng tai mt rnh k h ca vua. Vua b che lp, khng c cch no bit c chn tnh na,

29
thnh th ch c ci danh l vua m mt ci thc; b ti chuyn thi hnh php lut (theo h). Cc vua
nh Chu nh vy . Giao quyn th cho b ti th v tr ca vua ti s o ln. Vy khng nn giao
quyn th cho b ti.
Ch thch:
[1] L oi (c ch gi l L Khc), quan thi ph nc Triu, theo phe Hu Vng, bao vy cung ca
Triu Ch Ph Ch Ph cht i.
[2] u Chnh Ngha l ngi kp ht. u Thi l kp ht tn Thi, tnh nhn ca Li C mt m nhn v
sau ca Tn Hin Cng, xui Hin Cng git th t Thn Sinh lp con L C l H T.
[3] Mt b s nc S. C sch chp l o T Xun Thu.
[4] Cn gi na b m hi, bt c k t.
[5] Vng Lng, ngi nc Tn thi Xun Thu, gii nh xe. Cu Tin vua nc Vit, mun c binh
mnh dit Ph Sai, vua nc Ng bo th. Sau ng lm b ch c vng sng Dng T v sng
Hoi.
[6] Nguyn vn: kh dn d ph qu nhn, khi th d t nhn thn. Cu ny ti ngha. Dip Ngc Ln
dch l: lm kh dn v bn ngi ph qu c khi th (quyn th c ni ln, c tng ln) mn
b ti gip sc (?). Nghe khng thng cht no c. C dch gi dch ch khi trong cu l b (vua b
ci th ca mnh) cho b ti mn dng. Dch nh vy thng, ch ngt mt iu: ch khi cu trn
dch l dy ln (rt ng) sau y l b i ? Cch dch ca chng ti cng gng lm.

30
THIN IX: BT GIAN- -(TM THUT THNH GIAN THN)
B ti thnh gian thn l do tm thut.
Thut th nht l "(do k) chung ging". Th no l chung ging? p: Phu nhn (v vua cha ch
hu) c qu, cung nhn c yu,[1] sng thn p trai[2], l nhng ngi d lm m hoc vua
cha. H nhn lc cha nhn cvui v, hoc lc cha no say m xin iu h mun, cha tt nghe. B ti
bn trong dng vng ngc hi l h h lm m hoc cha, nh vy l [dng thut do k] chung
ging.
Thut th nh l (do k) bn. Th no l k bn? p: Bn h, kp ht, bn ln lm cho cha ci,
bn t hu thn cn, cha cha ra lnh h d d, cha sai bo h vng vng, on c cha
m lm trc, d nt mt, sc din m bit trc c lng cha, h cng tin cng thoi, cng ng
cng i, ni nng hnh ng nh nhau lm thay i lng cha. B ti bn trong th vng ngc,
chu bu hi l h, bn ngoi th v h lm iu tri php h ln ln thay i tnh ca cha, nh vy
l [dng thut do k] bn.
Thut th ba l (do bc) cha anh. Th no l cha anh? p: Cc ngi trong tn tht vo hng cha anh
ca cha[3] l ngi c cha thng yu, quan ln nh triu nh, l nhng ngi cng mu tnh
vic nc vi vua. Nu h tn lc thuyt phc (ni rit) th cha tt nghe. B ti dng m nhc n sc
cung phng cho cc ngi trong tn tht, dng li kho lo thu phc cc quan ln quan nh, c vi h
v mt vic (tu vi cha), nu vic thnh th thng tc, tng lc khuyn khch h, nh vy l
(dng thut do bc) cha anh.
Thut th t l nui tai ng. Th no l nui tai ng? p: Cha thch c cung tht, i v ao p,
thch gi p, thch c ch nga tt gii bun, l nhng tai ng ca h. B ti dng ht sc dn
xy ct, sa sang cung tht, i, ao cho p, nh thu nng c gi p, ch nga tt lm cho
cha vui m tm tr ho m lon; lm tha lng mun ca cha nhn mu li ring cho mnh,
nh vy l thut nui tai ng.
Thut th nm l do nhn dn. Th no l do nhn dn? p: b ti lm hao tn ca cng c
lng nhn dn, thi hnh nhng n hu nh thu phc trm h, khin cho triu nh, thnh th ai cng
khen mnh, cha b che mt, m c vng ca mnh t c, nh vy l dng thut do nhn dn.
Thut th su l n ni lu lot. Th no l n ni lu lot? p: Cha vn thm cung, b b tc v
ngn m, t c nghe ngh lun, nn d b thuyt phc. B ti tm hng bin s trong cc nc ch
hu, nui nhng k ni gii trong nc, dng h thuyt v nhng vic ring ca mnh, bng nhng
li vn v kho lo, lu lot, khi th vch cho cha thy ci li th, khi th em tai ha ra da cha, by
t ra ph hoi cha, nh vy l dng thut n ni lu lot.
Thut th by l dng uy quyn v sc mnh. Th no l dng uy quyn v sc mnh? p: Uy quyn
v sc mnh ca vua cha l do qun thn v trm h. Ci g qun thn v trm h cho l tt th vua
cho l tt, ci g qun thn v trm h cho l khng tt th vua cho l khng tt. B ti t tp k eo
gm (tc bn hip khch), nui hng cm t t ci uy ca mnh, khin cho bn ny thy theo h
th tt c li, khng theo h th tt cht; do h lm cho qun thn v trm h phi s h m t
c mc ch ring, nhg vy l dng quyn uy v sc mnh.
Thut th tm l do bn phng. Th no l do bn phng? p: Lm vua mt nc, h nc nh th
phi th nc ln, binh lc yu th phi s binh lc mnh. Nc ln yu sch iu g, nc nh tt phi
nghe; binh mnh tn cng th binh yu tt phi hng phc. B ti nh thu nng, dc ht kho lm lm
cho nc rng khng em th nc ln, ri mn uy nc ln d d vua mnh; nng th xin nc
ln em binh mnh t hp bin gii uy hip vua nc mnh, nh th xin nc ln sai ngi i s
lm chn ng vua mnh, khin vua s hi, nh vy l thut do bn phng.
Do tm thut m b ti thnh gian, vua cha b che mt, hip p, mt quyn th, cho nn bc vua
cha phi lu ti.
*
Bc minh qun:
- i vi cc phi tn cung n, vui hng sc p ca h m khng lm theo li h xin, khng cho h xin
ring ci g c;
- i vi k t hu th khi sai khin h, phi xt cch hnh ng ca h c hp vi li ni ca h khng,
khng cho h nhiu li, ngoi nhim v ca h m cng ni;
- i vi bc cha anh, i thn, dng li h nhng sau thy li khng thch ng (vic khng thnh) th
pht, khng h t lm by;

31
- v cc cung i, chu bu, tt phi bit u ra, khng cho b ti t dng hay ly i, m do
hon c s thch ca mnh;
- v vic thi n c th ly tin bc trong kho[4], pht la trong lm lm li cho dn tt phi c lnh
ca vua, b ti khng c thi n ring;
- v cc li thuyt ngh, nu c ai c khen l tt, b ch l xu th phi xt xem ngi thc c ti
nng, ti li khng, ch khng cho qun thn tng bc, ch bai ln nhau;
- i vi dng s, nu c qun cng th khng qun thng cho xng ng, cn k cy sc m gy ln
trong lng th khng tha ti, khng cho qun thn mu tnh chuyn ring;
- v cc yu sch ca ch hu, nu hp php th nghe khng th c tuyt. ng vua mt nc khng
phi l ng vua khng cn quc gia, tuy cn y, nhng khng nm c n na (th cng l mt). Cho
b ti da vo nc ngoi, p ch nc mnh, nh vy vua tt suy vong. Nu nghe li nc ln cu
vn nc mnh th cn mau suy vong hn l khng nghe h, cho nn khng nn nghe. B ti bit vua
khng nghe li nc ln th s khng kt np ch hu ngoi; ch hu bit vua khng nghe li mnh[5]
th s khng kt np bn b ti vu co vua.
*
Bc minh ch, lp ra quan chc, tc lc tin dng ngi hin ti, khuyn khch k c cng. Cho nn
bo: "h hin ti th c c bng lc di do, lm chc ln; c cng th c tc cao, c trng
thng. H c lng ti nng ca ngi gii ri mi b nhim, ban lc cho xng vi cng, v vy m
ngi gii khng mo nhn nhng ti nng mnh khng c th vua, ngi c cng vui v lp cng
thm na, do m mi vic thnh cng. Nay th khng vy. Vua cha khng phn bit ngi gii
ngi d, chng k b ti c cng lao hay khng, dng nhng k da vo uy th ca ch hu, nghe li
tha bm ca k t hu. Cc bc cha anh v i thn xin vua tc lc bn cho k di m thu tin
cari lp b ng ring. V vy, k c nhiu tin th mua quan chc c sang, k kt giao vi bn
t hu ca vua th xin x gy quyn th. Vua khng bit ti cc b ti c cng lao, trong vic thng
quan ging chc li lm ln, bt cng; kt qu l quan li coi nh chcv mgiao thip vi nc ngoi,
b b cng vic m lo lm tin; ngi gii sinh ra bing nhc, khng gng sc, k c cng chn ngn
m lm quy qu cho xong. Ci thi ca nc suy vong nh vy.
Ch thch:
[1] Nguyn vn l nh t. C ba ngha : con cn nh, v b, thiu n p. y, tr nhng cung nhn
p.
[2] Nh Di T H c vua V yu v p trai. Coi thin Thu nan.
[3] Nguyn vn: trc tht cng t, c sch ging l con v nh.
[4] Nguyn vn l cm ti: tin ca cm, tc tin bc ca vua, ca quc gia. Ci g ring ca vua th
thng gi l cm, nh cm thnh, cm uyn.
[5] Nguyn vn ghi chp l bt thnh, c sch ging l khng nghe li b ti.

32
THIN XIV: GIAN KIP TH THN (Trch)-B TI DNG MU GIAN HIP V GIT VUA
ngha trong thin ny l phi dng php lut, nghim hnh tr gian thn, ch nu dng ci "ngu
hc" ca Nho gia th s mt nc. Ni dung cng ging cc thin Ng , Hin hc, Bt gian. C mt
on gia k ci nguy ca bn s dng php thut m b ght v gim pha, khng lin lc g n cc
on trn v di; nn cc hc gi ng rng thin XIII Ha th sp ln vo y.
Chng ti ch trch mt on 3 Hn Phi Nho hc v na on 5 mt st chnh sch dng nhn ngha
tr dn.
*
Cc hc gi ngu trn i u ko hiu tnh hnh tr lon, c lm nhm tng hoi cc sch c, lm lon s
cai tr hin thi; tr lc ca h khng trnh ci h by m li ch by cc thut s (k s dng php
thut), nghe li h th nguy, dng k h th lon, ngu ti vy l cng cc m li hi cng tt bc. H vi
cc thut s u mang ci danh l bin s, nhng thc th cch khc nhau c ngn vn (dm). Danh l
mt m thc th khc. Hng ngi theo ci hc ngu trn i so vi cc thut s cng nh t kin n
so vi g cao vy, khc nhau xa lc. Bc thnh nhn xem s thc ca s phi quy, xt tnh hnh ca s
tr lon, cho nn tr nc th minh nh php lut, t ra hnh pht nghim khc cu lon cho qun
chng, tr ha cho thin h, khin cho k mnh khng ln k yu, m ng khng hip p s t,
ngi gi c c hng ht tui tri, bn tr con c nui ln, bin gii khng b xm phm, vua ti
thn nhau, cha con bo v nhau, khng lo b git, b gic bt hay cm t; cng l ci cng cc ln
vy m k ngu khng bit, cho l tn bo.
K ngu cng mun cho c tr y nhng light ci lm cho tr; chng ght ci nguy y, nhng cng
thch ci lm cho nguy. Lm sao bit c vy? Hnh pht nghim v nng l ci dn ght, nhng nh
m nc tr; thng xt trm h, lm nh hnh pht l ci dn thch nhng v m nc nguy.
Thnh nhn t php lut cho nc th tt nghch vi i m thun vi o c. Hiu bit l th c
theo iu ngha[1] khng ngi khc th tc. Trong thin h s ngi hiu l m t th iu ngha b
ch {m th tc thng}.
*
Bn hc gi i nay thuyt phc cc vua cha, khng bo : Nn dng ci th uy nghim lm khn
bn b ti gian t", m u bo: Ch nn dng nhn ngha, hu i m thi". Bc vua cha i nay qu
ci danh l nhn ngha m khng xt ci "thc", cho nn (tai ha) ln th nc mt, thn cht, nh th
t b cp, vua b coi hn. Lm sao bit r iu y? Thi n cho k cng khn, nh vy i gi l nhn
ngha; thng xt trm h, khng n trng pht, nh vy i gi l hu i. Nhng thi n cho k cng
khn th k khng c cng c thng, khng n trng pht th k bo lon khng ngng lm by.
Nc c k khng c cng lao m c thng th dn, bn ngoi khng lo vic c ch, chm u gic,
bn trong khng gp ra sc canh tc, m u mun dng tin ca, ha vt th k giu sang, lm vic
thin ring, gy danh d c chc cao, lc hu. V vy m bn b ti gian lo vic ring cng ng
m bn bo lon cng mnh. Cn i g na m nc khng mt? Hnh nghim l ci dn s, pht nng
l ci dn ght, cho nn thnh nhn by ci dn s ra cm k t; lp ra ci dn ght phng k
gian, nh vy m nc yn, bo lon khng ni dy. Ti xt vy m bit r rng nhn ngha, hu i
khng dng c m nghim hnh trng pht c th tr nc c. Khng c ci uy ca cy roi, ci li
ch ca hm thic th d l Tho Ph[2] cng khng tr c nga; khng c ci qui ci c v, dy
mc vch, th d l Vng Nh[3] cng khng lm c hnh trn hnh vung; khng c ci th uy
nghim, ci php thng pht th d l Nghiu, Thun cng khng lm cho nc bnh tr c. Bc vua
cha ngy nay u khinh b trng pht, nghim hnh, lm cho hu i, m mun lp s nghip b
vng th cng khng th c. Cho nn kho tr nc th lm sng vic thng, t ra ci li
khuyn khch dn, khin cho dn lp cng c thng ch khng mong c vua v lng nhn
ngha m ban n; t ra nghim hnh, trng pht cm dn, khin cho dn h c ti th b trng pht
ch khng mong c vua v lng n hu m tha cho. Nh vy k khng c cng lao th khng mong
c thng m k c ti th khng mong c tha. Ngi xe c nga tt th ng b vt c nhng
him tr trn dc ni; ci thuyn vng nm cy cho tt th ng thy qua c thc ghnh trn
sng; nm c php thut; thi hnh trng pht nghim minh th lp c s nghip b vng. Tr
nc m dng php thut, thng pht th nh trn b c xe chc nga tt, trn thy c thuyn nh,
cho tt, tt phi thnh cng.
Ch thch:
[1] Tc iu nn lm, theo quan im Php gia, khc vi iu ngha theo quan im Nho gia.
[2] Mt ngi nh xe gii thi xa.

33
[3] Mt ngi th gii thi xa.

34
THIN XIX: SC T (Trch)- -(T IM S GIAN T)
Trong phn I chng ti ni thin ny c nhiu im ng ng rng ngi i sau ngy tc; tuy nhin
nhng chnh u hp vi ch trng ca Php gia. Chng ti ch trch dch on u: ng tin s bi
ton v ng trng cy vo ch hu; b ba on sau ni v php lut, thng pht m trong cc thin
khc Hn Phi bn qu nhiu ri.
*
Nc Triu bi mai ra, c thi, c qu i ct (rt tt) bn tn cng nc Yn (nm - 242). Yn bi
mai ra c thi, c qu i ct bn tn cng Triu. Kch Tn th Yn, khng c cng m nc Yn
nguy[1]; Tru Din th Yn, khng c cng m o nc khng cn.[2] Triu trc thng Yn, sau li
thng T, tuy lon m kh tit vn cn cao, t cho mnh ngang hng vi Tn. Khng phi l v mai ra
ca Triu linh m mai ra ca Yn khng linh[3].
(V li) Triu cng c ln bi mai ra c thi v vic em qun ln pha Bc tnh cp nc Yn c
Tn (nm 236) c qu i ct. Nhng Triu mi bt u nh i Lng th Tn nh Thng
ng[4]; khi binh Triu n t L ( Yn) th Triu mt su thnh v Tn; khi h n Dng Thnh
th Tn chim t Nghip[5]; Bng Vin[6] vi ko binh tr v Nam th cc thnh bo v ( t
Nghip) mt v Tn ht ri. V vy m thn (tc Hn Phi)[7] bo mai ra Triu nu khng bit
c rng nh Yn khng thng th cng phi bit rng c Tn l c hi ch. Tn c qu i ct m
thc s m rng c t ai, li thm ci danh l cu c Yn. Triu cng c qu i ct m
t b cp, binh b nhc, vua[8] bun ru m cht. Li cng khng phi mai ra ca Tn linh m ca
Triu khng linh.
Mi u, nc Ngy trong my nm quay v pha ng, chim ht t o v nc V; ri sau trong
my nm quay v hng Ty m mt t v Tn. Nh vy khng phi l v cc sao (tt) Phong long,
Ng hnh (Kim, Mc, Thu, Ho, Th), Thi t, Vng tng, Nhip , Lc thn, Ng qut, Thin h,
n thng, Tu tinh trong my nm v phng Ty c[9] cng khng phi cc sao (xu) Thin
khuyt, H nghch, Hinh inh, Hunh hoc, Khu, Thai, trong my nm u phng ng c[10].
V vy thn bo: Mai ra c thi, qu thn khng cho ta lun c s thng hay khng; cc sao bn
phi, bn tri, sau lng, trc mt[11] khng cho ta quyt nh nn ra qun hay khng. Nu vo
th khng g ngu bng.
Xa cc ng tin vng ht sc thn dn v lm sng t php lut. Php lut sng t th trung thn
hng hi, hnh pht cng quyt th gian thn ngng li. Trung thn hng hi, gian thn ngng li, m
t m rng, vua c tn, l trng hp nc Tn. Qun thn kt b ng che giu chnh o,
lm vic cong queo ring t, t b cp, vua b khinh, l trng hp lc quc (Yn, Triu, Hn,
Ngy, T, S) pha ng ni Hoa. Yu, lon th mt, th thng con ngi l vy; mnh, tr th lp
c nghip vng, o t thi xa l vy. Vit vng Cu Tin tin con ra i bng (ra thing ca
t Vit), nh nhau vi nc Ng, khng thng, phi em thn lm b ti, hu h vua Ng; sau c
tr v nc th b ra, lm sng t php lut, thn dn mu tnh vic tr th nc Ng, kt qu l
bt c Ng vng Ph Sai. Vy vo qu thn th b b php lut.
M vo ch hu th nc s nguy. Nc To[12] vo nc T m khng nghe nc Tng, khi T
nh nc Kinh (S) th Tng dit To; nc Hnh[13] vo nc Ng m khng nghe nc T, khi
Vit nh Ng th T dit Hnh; nc Ha vo nc Kinh m khng nghe nc Ngy, khi Kinh nh
Tng th Ngy dit Ha; nc Trnh vo nc Ngy m khng nghe nc Hn, khi Ngy nh Kinh th
Hn dit Trnh.
Nay nc Hn nh m vo nc ln, nh vua b b (php lut) m nghe Tn, Ngy, vo T, Kinh th
cng mau mt na[14]. vo ngi, khng m rng t ai, Hn khng thy vy. Kinh nhn
nh Ngy m tn cng lun c Ha, Yn (ng minh ca Ngy). T nh Nhim v H m cp t
ca Ngy, nhng iu khng cu Trnh,[15] Hn khng bit vy. Cc nc [16] ng
(ng?) khng lm sng t php lut, cm lnh tr nc, c vo nc ngoi m khin cho x tc b
dit. (B t y)
Ch thch:
[1] Kch Tn l tng Yn, thua Triu, b Triu bt.
[2] Tru Din l trit gia sng lp phi m dng, ngi nc T, lm qun s cho Yn Chiu vng;
o nc khng cn, nguyn vn l: quc o tuyt, c ngi ging l quc o l o tr nc
theo php gia; c ngi li bo l ng i trong nc, (ng i vng ngi - tuyt v Yn thua
Triu).
[3] V c qu i ct m sao Yn li thua Triu.

35
[4] i Lng l kinh Ngy, khng phi Yn, Triu mun cp Yn mi u nh i Lng c l
Yn khng ng; Thng ng vn l t ca Hn, lc thuc v Triu; Tn thy Thng ng b
trng th Triu khng phng, nn em qun nh.
[5] Dng Thnh ca Yn; t Nghip ca Triu.
[6] Mt danh tng ca Triu, c sch gi l Bng Quyn.
[7] Mt s hc gi cho rng thin ny l mt bi biu Hn Phi dng vua Hn, nhng thuyt khng
ng tin.
[8] Tc iu Tng vng.
[9] Cc sao tt phng Ty, cho nn Ngy phng Ty mi chim c o, V phng ng.
[10] Cc sao xu phng ng, cho nn Ngy phng ng (i vi Tn) mi b Tn ( phng
Ty) chim ht t.
[11] Theo sch Hoi Nam t th mn thin vn thi cho rng nu sao Hnh pha tri hay pha trc,
sao c pha phi hay sau lng, m ra qun th tt thng.
[12] Mt nc nh Sn ng ngy nay.
[13] Mt nc nh Trc L ngy nay.
[14] Cu ny c sch chm cu sau ch Tn m dch l: m nghe Tn. Cc nc nh vo Ngy,
T, Kinh m mau mt nc. Chng ti theo Trn Khi Thin.
[15] Cu ny na cng rt kh hiu, ng rng thiu st hoc sai lm.
[16] C l l cc nc Ha, Yn, Trnh ni trong cu trn.

36
THIN XLVII: BT THUYT (Trch)- -(TM IU)
Nhan Bt thuyt (tm iu, tc tm hng ngi khng nn dng) ch ng vi on u; ba on
sau (lp php phi tu thi, khng th tr nc bng nhn i c, ng giao quyn cho b ti) khng
lin lc g vi on u m cng khng lin lc g vi nhau; vy thin ny ch l mt thin tp lun.
Chng ti s trch trn on u; vi cu trong on 2 v thuyt tam th, v phn u on 4: php
lut phi r rng, vua phi phn on ly, quyt nh ly mi vic.
*
V ngi quen c m lm vic ring th gi l ngi khng b bn; em ca cng ra b th th gi l
ngi nhn; khinh bng lc, trng thn mnh th gi l qun t; un cong php lut v ngi thn th gi
l ngi c tnh ngha[1]; b chc quan m thch giao du th gi l ngi ho hip; lnh i trn vua th
gi l ngi cao ngo; tranh thng vi ngi trn, lm tri lnh trn, th gi l ngi cng ci; thi n
ly lng mi ngi th gi l ngi c lng dn.
Nhng c ngi khng b bn th c quan li gian; c ngi nhn th hao tn ca cng; c qun t th
dn kh sai khin; c ngi tnh ngha th php ch b hu b; c ngi ho hip th quan chc b
trng; c ngi cao ngo th dn khng lm nhim v; c ngi cng ci th lnh khng thi hnh; c
ngi c lng dn th vua c c. Tm hng ngi c th tc khen l ci hi ln ca vua cha,
m tm hng ngi ngc li, b th tc ch, l ci li chung ca vua cha. Bc vua cha khng xt ci
li hi ca x tc, dng hng ngi c th tc khen m mun cho nc khng nguy lon l iu
khng th c.
B nhim ngi lm vic l ci then cht ca s tn vong, tr lon. Khng c thut b nhim th s
lun lun tht bi. Bc vua cha khi b nhim ai, nu khng la ngi c ti tr th la ngi c c; b
nhim h tc l cho h c quyn hnh. Nhng k s c ti tr cha nht nh ng tin; vua thy h
c ti tr m khng bit rng h v tt ng tin, nu h dng mu tr, da vo quyn hnh ca chc
v, m lm vic ring t th vua tt b gt. V k c ti tr cha ng tin, nn vua li b nhim k s c
c. B nhim ai l cho ngi quyt on cng vic[2]. Nhng k s c c cha nht nh l c ti
tr, vua thy h gi mnh cho lim khit m khng bit rng h v tt c ti tr. K ngu hn m m
giao cho mt chc quan, h quyt nh cng vic, h quyt nh by m cho l ng[3] th cng vic
tt phi ri lon. Do , khng c thut, m b nhim ngi ti tr th vua b gt, b nhim ngi c c
th vic ri lon, ci hi khng c thut nh vy.
Ci o minh qun l ngi hn c quyn t co vic gian ca ngi sang, thng cp c ti, thuc
h khng t co th b lin ly; vua mun bit r s thc th phi tham bc kin nhiu ngi, khng
nn chuyn nghe li mt ngi; nh vy k s ti tr mi khng gt vua c. Xt cng ri mi thng,
lng ti nng ri mi giao vic, xt k u ui, xem s thnh bi, k c li th tr ti, k c ti nng th
dng; nh vy k ngu s khng c b nhim. K c ti tr khng dm gt vua, k ngu khng c
quyt on th cng vic khng hng.
Ci g m k s c c tinh t[4] mi bit c th khng nn ban lm lnh, v khng phi ngi dn no
cng c c tinh t c. Ci g m bc hin[5] mi lm c th khng nn dng php tc, v khng phi
ngi dn no cng hin c. Dng Chu, Mc ch l nhng ngi c coi l c c tinh t trong thin
h, nhng h gp[6] thi lon m rt cuc khng lm cho ht lon c, cho nn tuy h c c tinh t
cng khng th dng lm chc trng quan c[7]. Bo Tiu v Hoa Gic[8] l nhng ngi c coi
l bc hin nhng Bo Tiu th cht nh cy kh, Hoa Gic th nhy xung sng, cho nn tuy h l bc
hin m khng th dng h cy rung, nh gic c. V vy bc vua cha ch xem trng[9] k s
no tr ht ti hng bin ca h, ch tn k s no c ti nng lm ht cng vic ca h. Ngy nay bc
vua cha xem trng li bin thuyt v dng, tn nhng hnh ng khng c cng dng; nh vy m
mun cho nc giu mnh th khng th c.
Hc rng m hng bin, sng sut (bin tr) th nh Khng, Mc, nhng Khng, Mc khng cy ba th
nh h c g u? Luyn c hiu, t ham mun th nh Tng Sm, S Ng, nhng Tng Sm, S
Ng khng ra trn th c li g cho nc u? Ngi dn thng c ci li ring, bc vua cha c ci li
chung. Khng lm lng m n, khng lm quan m hin danh, l li ring. Chm dt vn hc m
lm sng php , ngn chn t li, nht thit tc lc u do c cng mi c, l ci li chung.
Ban b php lut dn dt m li cn qu vn hc th dn cn nghi ng khi tun theo php lut;
thng cng khuyn khch dn m li cn trng s sa c th dn s bing nhc trong vic sn
xut. Qu vn hc cho dn nghi php lnh, trng c hnh, khin cho vic lp cng khng do mt
ng (l lm rung nh gic) na, m mun cho nc giu mnh th khng th c.
*

37
Ngi i (thng) c gp lo v c hnh, ngi i trung c[10]ganh nhau v tr, ngi i nay tranh
nhau v sc mnh. Thi thng c t vic m s thit b n gin, cht phc th lu m khng tnh
(tinh?) cho nn mi v trai ln giy c, dng xe bnh khng c tay hoa[11]. Thi thng c ngi t
m thn nhau, ti vt nhiu, nn ngi ta khinh ci li m d nhng nhau, do mi c vic vi nhau
m nhng thin h[12]. Nhng thi hnh chnh sch vi nhng, cao lng t hu v ging o nhn
hu u l th chnh tr cht phc[13] c. Sng thi nhiu vic m dng nhng kh c ca thi t vic,
khng phi l cch x s ca ngi c tr (tr?). Gia ci i tranh nhau gay gt m theo li vi nhng,
khng phi l php tr nc ca thnh nhn. Cho nn ngi c tr khng ngi c xe bnh khng c tay
hoa, thnh nhn khng thi hnh chnh sch cht phc. Sch m gin c th (kh hiu m) hc tr tranh
bin (v ngha trong sch); php lut m tnh lc th dn chng hay tranh tng. V vy sch ca
thnh nhn ngh lun tt r rng, php lut ca mnh ch ghi vic tt tng tn. Ht sc suy ngh, tnh
trc s c tht, th ngi tr (cng) cho l kh; khng cn suy ngh (tnh trc), c nm ly li ni lc
u m xt xem cng vic lm v sau c hp vi li ni khng ( bit ngi ni c ti nng hay
khng), th k ngu cng thy l d. Bc minh ch lm theo cch k ngu cho l d m khng dng cch
ngi tr cho l kh, v vy khng dng tr l m nc tr. Khng dng li phn on cc v chua
ngt mn nht m cho ngi u bp quyt nh th ngi bp s coi thng vua m trng u bp;
khng dng tai phn on cc thanh bng trm trong c m cho nhc trng quyt nh th
nhc cng[14] s coi thng vua m trng nhc trng. Khng dng thut phn on vic tr nc
phi hay quy m cho k c sng i quyt nh th b ti s coi thng vua m trng k c
sng i. Bc vua cha khng ch thn xem v nghe m ngi di quyt on mi vic th ch l k
n nh trong nc (B t y)
Ch thch:
[1] Nguyn vn l hnh: chng ti theo ch thch ca Trn Khi Thin.
[2] Hai cu ny c nh chm cu khc v dch l: Vy k s c ti tr khng th tin c. B nhim k s
c c l khin h quyt on cng vic.
[3] Cu ny c ngi hiu l m lm theo h. Nguyn vn nhi vik s nhin. Ngha cng vy.
[4] Nguyn vn l st s. St l xt. Trn Khi Thin bo st s cng nh tr s, k s sng sut. C
nh bo l k s bit xa. Chng ti theo Gi Ngh tn th. C c tinh t ngha l thy nhng iu t vi
m thin h khng thy.
[5] Hin y khng phi l bc hin ti, m l ngi theo o, n.
[6] Nguyn vn l can, c sch ging l lm bt (ci lon).
[7] Nguyn vn l: quan chc chi lnh. Ch lnh ny nh ch huyn lnh, ch mt huyn. C sch dch
l: khng dng lm lnh cho quan chc theo c.
[8] Bo Tiu: n s i Chu khng chu thn phc nh Chu, m gc cy m cht Hoa Gic: cha bit l
ai.
[9] Nguyn vn l st, nhng nn theo ngha thng l xt, ch khng phi ngha trong st s
trn.
[10] Thi thng c y tr i Nghiu, Thun, Thang, V, Vn vng, V vng; thi trung c tr i
Xun Thu.
[11] Nguyn vn l truy xa. Truy ngha l chm chp; c th hiu l cht phc. Trn Khi Thin
ging l th xe m bnh l mt khi khng c tay hoa, thi Nghiu, Thun ngi Trung Hoa cha bit
dng bnh xe c tay hoa. Nhng c sch bo l thi xa ngha l xe y, ch cha c nga ko; e lm.
[12] m ch vic Nghiu, Thun nhng ngi.
[13] Nguyn vn: truy chnh. C sch bo l thi chnh; e sai.
[14] Nguyn vn l c cng l nhc cng m. Thi ngi ta thng dng nhng nhc cng m.

38
THIN XV: VNG TRNG-(IM MT NC)
1. H nc ca vua nh m thi p ca i phu ln, quyn vua nh m th ca b ti nng th c th
mt nc.
2. B php lut, cm lnh m chuyn dng mu tr, tr ni vic ni chnh m trng vo ngoi vin th c
th mt nc.
3. Qun thn chm ging hc, con em cc i phu thch din thuyt, con bun lo tch tr ngoi, dn
ngho khn n trong th c th mt nc.
4. Vua thch cung tht, i t,[1] i ao, ham xe nga, y phc, ngoi vt,[2] khin trm h lao kh, ti
sn chy ri (kh kit) th c th mt nc.
5. Coi ngy gi (tt xu), th qu thn, tin bi ton, thch cng t th c th mt nc.
6. Nghe li k c chc tc, khng tham kho li ni ca nhiu ngi, lnh ban xung v li tu ln u
phi qua mt ngi th c th mt nc.
7. Quan chc c th nh ngi c th lc m c, tc lc c th nh hi l m c th c th mt
nc.
8. Tr hon khin vic khng thnh, nhu nhc m khng quyt on, lc yu lc ght, lp trng
khng nht nh th c th mt nc.
9. Tham lam khng bit chn, ch ham li m mun c th c th mt nc.
10. Ham lm dng hnh pht m khng theo php lut, thch bin thuyt m khng cu thc dng, say
m h vn, khng xt xem c cng hiu hay khng th c th mt nc.
11. Nng ni, ngi ta thy lng d mnh, tit l iu b mt m khng giu c, em li ni ca
qun thn k li cho ngi khc nghe th c th mt nc.
12. Hung hn, khng ho nh, ng ngnh khng nghe li can gin m hiu thng, khng ngh ti quc
gia, khinh sut t tn th c th mt nc.
13. vo s kt giao, vin tr (ca nc xa) m khinh thng cc nc lng ging gn, trng vo s
cu gip ca nc ln m khiu khch nc st nch vi mnh th c th mt nc.
14. bn c s kiu c nc mnh nhn nhiu tin hi l ca nc ngoi, trn th bn mu k vi vua,
di th tip xc vi dn, nh vy c th mt nc.
15. Dn khng tn nhim tng quc, k di khng yu qu b trn, m vua vn tin yu khng ph b
ng ta th c th mt nc.
16. Khng dng ho kit trong nc m tm v phong k s nc ngoi, khng trc nghim bng cng
lao m thch cn c vo danh vng c dng hay trut b, bn du s kiu c t nhin c tn qu,
ln cc b ti c cu, nh vy c th mt nc.
17. Khinh ch t (con trng, tc thi t), coi ngang hng vi con th, (hoc) ngi thi t cha nh
m vua qua i th c th mt nc.
18. Khng thn trng[3] m khng bit hi hn, nc lon m t cho mnh l hin ti, khng lng thc
lc trong nc m khinh th k ch bn cnh, th c th mt nc.
19. Nc nh m khng x nhn, sc yu m khng king nc mnh, v l m khinh ln nc lng
ging mnh, tham lam, ng ngnh, vng giao thip, th c th mt nc.
20. lp thi t ri m cn ci v t nc ch mnh, lp lm hong hu th thi t nguy, qun thn
sinh ra nghi ng, suy ngh, th c th mt nc.
21. Khip nhc, cam phn, tuy sm thy mi ho m v nhu nhc, khng ngn cm c, tuy bit
rng vic c th lm c m khng dm lm, th c th mt nc.
22. Vua cn lu vong ti nc ngoi, trong nc lp vua khc; thi t lm con tin nc ngoi cha v
m vua lp thi t khc th trong nc chia r, nh vy c th mt nc.
23. Lm nhc i thn, sau li thn cn vi h, trng pht nng dn nh, tn ngc vi h[4], h b
nhc, b ngc i, s nui lng on hn m li c gn vua th tt m mu m hi vua, nh vy c
th mt nc.
24. C hai i thn quyn cao ngang nhau, bc cha anh c nhiu ngi mnh th trong h s kt b
ng, ngoi s cu ngoi vin tranh vic, ginh th lc, nh vy c th mt nc.
25. Nghe li t thip, dng mu tr ca bn sng thn, khin trong ngoi u bun hn, m li thng
lm nhng iu tri php lut, th c th mt nc.
26. Khinh r, lm nhc i thn, v l vi bc cha anh, lm cho dn chng lao kh, git hi k v ti, th
c th mt nc.
27. Thch dng tr thng minh ca mnh sa i php lut, li hay xen ln vic ring vo vic cng,
thay i php lut hoi, lnh bt nht th c th mt nc.

39
28. Khng c a th him yu, thnh quch li khng kin c, khng tch tr, ti vt t khng chun b
vic phng v m li khinh sut tn cng nc khc, th c th mt nc.
29. Dng ging (nh vua) khng th, vua thng cht yu, tr con ln ni ngi, i thn chuyn ch,
nui ngoi kiu gy ng, thng ct t kt giao cu vin, th c th mt nc.
30. Thi t c tn hin, c b h nhiu v mnh, hay kt giao vi nc ln, sm c uy th, th c
th mt nc.
31. Lng d hp hi, nng ny, nng ni d xc ng, lc gin d th khng ngh trc ngh sau, nh
vy c th mt nc.
32. Vua hay ni gin m thch dng binh, l l ngh gc (ngh nng) v vic luyn binh m khinh sut
tn cng th c th mt nc.
33. Cc qu nhn (bc cha anh nh vua) ganh ght nhau, bn i thn c th lc ln, bn ngoi da vo
nc ch, bn trong lm khn kh trm h, k th ring, m vua khng trng pht, th c th
mt nc.
34. Vua bt tiu m em thuc dng trc tht (v l ca cha) li hin, thi t b khinh m th t bnh
ng vi thi t, quan li nhu nhc m nhn dn kh ch ng th nc hn lon c th mt nc.
35. Giu ni gin khng cho pht ra, treo ti khng pht ngay, khin cho b ti va thm on va
thm s, (hi hp) lu m khng bit thn phn s ra sao, nh vy c th mt nc.
36. Tng cm qun c quyn ln qu, quan gi bin cng c tn qu, h chuyn ch, t hnh
ng, khng xin lnh ca vua, th c th mt nc.
37. Hong hu dm lon, thi hu u (khng trinh tit), ngi ngoi hn lon ra vo cung cm, trai
gi khng phn bit, nh vy gi l c hai vua, c th mt nc.
38. Hong hu b khinh m t thip c qu, thi t b bim, m th t c tn, tng quc b khinh
m quan in yt[5] c trng, nh vy th trong ngoi khc nhau, c th mt nc.
39. i thn quyn th ln qu, b ng ng v mnh, ngn cn quyt on ca vua m chuyn
quyn tr nc, th c th mt nc.
40. Dng t nhn ca i thn lm quan, trut b con chu cc chin s, ct nhc ngi c lng xm
khen m ph b cc quan chc c cng lao vi nc, trng t c m coi nh cng vi nc, th c th
mt nc.
41. Nh cng trng rng m nh i thn y (ca ci), dn trong nc ngho kh m kiu dn giu
c, k lm rung v nh gic khn cng cn k lm ngh ngn (cng v thng) th c li, nh vy c
th mt nc.
42. Thy li ln m khng sn ti, bit c mm ho m khng phng, tr ni vic tranh th, m
dng nhn ngha t trau di th c th mt nc.
43. Khng theo ci hiu ca bc vua cha m hm m ci hiu ca dn thng,[6] khng ngh ti ci li
ca quc gia m tun theo mnh lnh ca mu hu, cho n b nm chnh quyn, bn hon quan
iu khin vic nc, nh vy c th mt nc.
44. Li ni th hay m khng theo php , lng c tr mu m khng c thut, vua a ti m khng
dng php lm vic th c th mt nc.
45. B ti mi th c tin dng, b ti c phi lui v, k bt tiu c dng, ngi hin lng phi
n, k khng c cng lao c qu hin m k lao kh chu cnh thp hn, nh vy th k di s on
hn, m c th mt nc.
46. Cc bc cha anh v i thn, lc v trt ln hn cng lao, y phc vt ng cp ca h, cung tht
v s cung dng qu xa x m vua khng cm, nh vy b ti tt tham lam khng bit u l cng,
m c th mt nc.
47. R v chu ca vua cng xm vi dn m tn bo, ngo mn vi hng xm th c th mt nc.
*
im mt nc khng c ngha l nht nh s mt nc m c ngha l c th mt nc. Hai ng
Nghiu khng th lm cho nhau cng dng c nghip vng, hai ng Kit khng th lm cho nhau
cng mt nc. Ci c mt nc v dng nghip vng tt phi do (cng mt lc c) mt nc tr mt
nc lon, mt nc mnh mt nc yu, khc nhau xa. Cy m gy l do su mt, tng m l do
k nt. Nhng cy tuy b su mt m khng c gi mnh th cng khng gy; tng tuy c k nt m
khng c ma to th cng khng . ng vua mt nc vn c xe m bit thi hnh php thut, lm gi
ma i vi cc ng vua c im mt nc th vic thn tnh thin h khng c g l kh.
Ch thch:
[1] Nn cao gi l i, trn nn dng mt ngi nh gi l t.

40
[2] chi qu, p.
[3] Nguyn vn: i tm, tri vi tiu tm. Tiu tm l cn thn.
[4] Nguyn vn: nghch k s, c sch cho rng ch nghch chnh l ch cn (gn) v dch l: cho gi
chc bn mnh. Chng ti theo Trn Khi Thin, cho ch nghch l ngc.
[5] Coi v vic cc tn khch xin yt kin vua.
[6] Hiu kinh c cu: phn bit ci hiu ca ch hu (bo tn c x tc, hoi vi nhn dn) vi ci
hiu ca dn thng (gi gn thn mnh, tit kim nui c cha m). V vy c ngi ng rng thin
ny hoc t nht iu 43 ny khng phi ca Hn Phi vit.

41
THIN XXX: NI TR THUYT THNG THT THUT (Trch)-(NHNG THUT DNH M
DNG THIN NI, THNG BY THUT)
y l thin u trong mt lot su thin mang chung mt nhan : tr thuyt; ngha l nhng
thuyt, nhng quy tc, nhng thut dnh (tr) m dng trong vic tr nc.
C hai thin ni: thng (XXX) v h (XXXI) vi bn thin ngoi: t thng (XXXII) v t h
(XXXIII), hu thng (XXXIV), hu h (XXXV). Nhng ch thng, h, t, hu ch nh s th t.
Cn hai ch ni v ngoi th c sch ging rng: ni l nhng thut lin quan ti vic bn trong, tc vic
ch ng b ti; ngoi l nhng thut lin quan ti vic bn ngoi, tc vic quan st li ni v hnh vi
ca b ti dng h, thng hay pht h. Chng ti ngh cch ging gng p v thng pht
cng l mt cch ch ng b ti. Cho nn chng ti theo thuyt ca Dc Xu: ni v ngoi cng ch
nh s (nh trong Trang T c Ni thin v Ngoi thin) ch khng c ngha g c.
C su thin u chc chn l ca Hn Phi, u chp nhng thut tr nc (chp mt cch ln xn,
tr hai thin Ni l hi c th t) v u c mt li trnh by c bit, khng ging cc thin khc: mi
u Hn Phi a ra cc quy tc, cc thut, dn chng vn tt nn kh hiu, phn gi l kinh; khi
a ra ht cc quy tc, tc ht phn kinh ri, mi ti phn truyn, tc phn gii thch r rng cc ch
dn chng trong phn kinh.
Su thin rt di v rm, nhiu ch ging nhau, dch ht th phi trn mt trm trang, nn chng
ti dch trn thin XXX, cn nhng thin khc th ch dch ht cc thut trong phn kinh, v la mt s
c s trong phn truyn thi. C s no gii thch kinh no th chng ti ngay sau kinh , ch
khng theo cch trnh by trong nguyn tc: gom ht cc kinh ln trn v tch ht cc truyn (c s)
ra, t xung di. phn bit ti cho in phn kinh bng ch ng.
*
Trong thin XXX ny, Hn Phi a ra by thut (by kinh):
Kinh 1. Tham kho kin. Khng tham kho nhiu kin th khng bit c thc tnh. Nu ch nghe,
tin mt ngi thi (cng nh v nh ch do mt ca) th b ti s che lp vua. Thut ny rt t:
a/ Truyn ngi (h) ln mng thy bp;
b/ Li ca Ai cng: Khng mu tnh vi nhiu ngi th s m hoc;
c/ Truyn ngi nc T thy H B;
d/ Li Hu t bo: mt phn na s ngi.
Ci hi s nh:
/ Thc Tn b Th Ngu b i;
e/ Li Giang t ni v tc nc Kinh;
g/ V T cng mun tr nc m khng bit cch khin cho th lc ca i thn v sng phi ngang
nhau.
Bi vy bc minh ch phi:
h/ Bit cha st ( phng mi tn bn vo nh);
i/ Xt mi lo ch c cp.
*
Truyn 1. a/ Thi V Linh cng, Di T H c vua yu nn chuyn quyn V. Mt ngi (h) ln yt
kin Linh cng, tu:
- Gic mng ca thn ng nghim.
Cng hi:
- Mng thy g?
(ch ny sp ch thiu, i khi ngi h ln ni mng thy bp).
Cng gin, bo:
- Ta nghe ni sp gp vua th mng thy mt tri. Sao ngi trc khi yt kin qu nhn li mng thy
bp?
- Mt tri chiu khp mt nc, khng ngi no lm khut c; v vy m khi sp gp vua mi mng
thy mt tri. Cn bp, mt ngi ng nu (pha trc) th ngi pha sau khng thy la na. Hoc
gi c mt ngi no [1] che khut nh vua chng? Nu vy th thn mng thy bp, cng l phi
y ch?
b/ L Ai Cng hi Khng T:
- Khng cng nhiu ngi mu tnh th s m hoc. Nay qu nhn lm vic g cng bn tnh vi qun
thn m nc cng lon thm l ti lm sao?
Khng t p:

42
- Bc minh ch hi qun thn th c mt ngi bit li c mt ngi khng bit, nh vy l minh ch
trn, qun thn thng thn bn lun di. Nay qun thn u rm rp ni theo Qu Tn[2] thnh th
c nc ha l mt, d nh vua c hi khp ngi trong nc, nc cng khng khi lon c.
*
Mt thuyt khc bo:[3]
Khi n T[4] qua thm nc L, Ai Cng cng hi:
- Ngn ng c cu: Khng c ba ngi cng mu tnh th s m hoc. Nay qu nhn cng vi mi
ngi trong nc mu tnh m nc L khng khi lon l sao?
n T p:
- Ngi xa bo: khng c ba ngi cng mu tnh th s m hoc l v c mt ngi sai th c hai
ngi tnh ng, ba ngi thnh s ng ri. Cho nn mi bo: khng c ba ngi cng mu tnh
th s m hoc. Nay b ti nc L c hng trm, hng ngn m u ni theo ring ca h Qu, nh
vy s ngi tuy ng nhng cng ch l c mt ngi ni, u c ti ba?
c/ C ngi nc T tu vi vua T: H B[5] l mt v thn ln, sao i vng khng th gp ngi?
Thn c th lm cho i vng gp c. Ri lp n trn sng ln, cng vi vua T ng trn n.
Mt lt sau, mt con c ln quy ln, anh ta bo: H B y.
d/ Trng Nghi mun mn th ca Tn, Hn, v Ngy nh T, Kinh (S), m Hu Thi mun T,
Kinh gip ngng chin. Hai ngi tranh lun vi nhau. Cc qun thn v t hu u theo ch trng
ca Trng Nghi, cho vic nh T, Kinh l c li, m khng nghe li ca Hu T. Vua nghe li Trng
Nghi, cho li Hu t l khng thi hnh c. Vic nh T v Kinh quyt nh, Hu t v yt kin
vua. Vua bo:
- Tin sinh ng nn ni th hn. Vic nh T v Kinh qu l c li, c nc u ngh nh vy.
Hu t nhn mi tu:
- Cn phi xt k. Nu vic nh T, Kinh qu thc c li m c nc u cho l c li th sao ngi tr
ng c n th! S d phi bn tnh l v cn nghi ng; nu qu thc c s nghi ng th tt phn
na cho l nn, phn na cho l khng nn. Nay c nc cho l nn, tc th l nh vua mt phn na
ngi (a kin) ri . Cha b ln hip nn mi mt phn na ngi nh vy.
/ Thc Tn lm tng quc nc L, chc cao v chuyn quyn. Mt ngi c ng ta yu tn l Th
Ngu cng t chuyn, lm dng mnh lnh ca ng. Con trai Thc Tn tn l Nhm b Th Ngu ght,
mun git. Mt hm Th Ngu cng vi Nhm v chi trong cung vua L, vua L ban cho Nhm mt
chic vng ngc. Nhm vi nhn m khng dm eo, nh Th Ngu xin php cha eo. Th Ngu ni
gt cu ta: Ti xin php cho cu ri, ngi bo cu eo i. Nhm bn eo. Th Ngu nhn bo
Thc Tn: Sao ngi khng dt cu Nhm yt kin vua?. Thc Tn p: N cn con nt, khng ng
cho yt kin. Th Ngu ni: Cu Nhm my ln yt kin vua, vua ban cho vng ngc, cu eo.
Thc tn gi Nhm v, thy Nhm eo vng ngc tht, ng ni gin git Nhm.
Anh ca Nhm l Bnh, cng b Th Ngu ght, mun git, Thc Tn c cho Bnh mt ci chung, c
xong Bnh khng dm nh, nh Th Ngu xin php cho nh. Th ngu khng xin gim, li ni gt
cu ta l: Ti xin php cho cu ri y, ngi bo c nh i. Thc Tn nghe ting chung bo:
"Thng Bnh khng xin php tao m t nh chung", ri ni gin ui i. Bnh chy qua T; c
mt nm. Th Ngu xin li Thc Tn cho Bnh. Thc Tn sai Th Ngu triu Bnh v. Hn khng triu
m bo vi Thc Tn: Ti triu v m cu y gin lm, khng chu v. Thc Tn ni da, sai ngi
git Bnh.
Th l hai ngi con cht c. V vy, khi Thc Tn au, Th Ngu mt mnh sn sc ng ta, ui ht
k t hu, khng cho ai vo, bo: ng Thc Tn khng chu c ting ngi. Ri khng cho ng ta
n, ng ta cht i. Thc tn cht ri. Th ngu khng pht tang, ly ht bu vt trong kho trn qua
T. Nghe li ngi mnh tin cy n ni cha ln con b ngi git, ci ha khng tham kho kin nhiu
ngi nh vy .
e/ Giang t v vua Ngy i s nc Kinh, bo vua Kinh:
- Thn v bin cnh nh vua, nghe ni qu quc c tc ny: Ngi qun t khng che ci tt ca
ngi, khng vch ci xu ca ngi, c thc vy chng?
Vua p: C
- Vy th lm lon nh Bch Cng tt thnh cng m nc Kinh phi nguy ch? Nu qu thc vy th b
ti min ti cht ( mun ni: c iu xu m khng b t co th c ti g u)[6]
g/ V T cng (con V Bnh hu) trng Nh Nh v yu nng Th C, s hai ngi c trng c
yu m che lp mnh, bn cho Bc Nghi mt chc cao ch vi Nh Nh v tn nng Ngy C ngang

43
vi Th c. ng bo: Nh vy h bn bc vi nhau[7]. ng mun khi b che lp nhng cha nm
c ci thut khi b che lp. Khng cho ngi hn cng bn bc vi ngi sang, k di t co
ngi trn m c phi i c nhng k quyn th ngang nhau ri mi c bn bc vi nhau th tc l
lm cho c thm nhiu b ti che lp mnh[8]. T cng b che lp l bt u t .
h/ Nu tn bn ti c hng nht nh th phi cha st phng b pha ; nu khng c hng nht
nh th phi ct nh bng st phng b mi pha; phng b nh vy th mnh khng b thng. Vua
m phng b ht cc b ti th b ti khng cn ai l gian na.
i/ Bng Cung (mu thn nc Ngy) sp a thi t qua lm con tin Hm an (kinh nc Triu,
nay H Bc), tu vi vua Ngy:
- C ngi ni rng ch c cp, i vng tin khng?
Vua p:
- Khng.
- Hai ngi ni th i vng tin khng?
- khng.
- Ba ngi ni th i vng tin khng?
- Qu nhn tin.
Bng Cung bn tha:
- Ch th khng c cp c, iu hin nhin. Vy m ba ngi ni th ch ha ra c cp. Nay t
Hm an cch nc Ngy xa hn l (t triu nh ti) ch, m bn b ti bn ra ni vo ng hn ba
ngi, xin i vng xt cho iu .
Bng Cung i Hm an v, khng c v yt kin vua na[9].
*
Kinh 2. Cng quyt trng pht. Nhn i thi qu th php khng thi hnh c, uy nghim khng
th k di ln ngi trn. Hnh pht khng cng quyt th cm lnh khng c tun.
Thut ny rt ra t:
a/ Truyn ng T i thm Thch p.
b/ Truyn T Sn dy Du Ct.
c/ Li Trng Ni ni v sng ri.
d/ Php nh n pht vic tro ra dng.
/ Truyn ngi iu khin on xe xin b vic.
e/ Truyn Cng Tn ng pht nng nhng ti nh.
g/ Vic vng sng L khng gi c m la m Tch khng cu c.
h/ Li Thnh Hoan cho rng vua T qu nhn t m nc T suy yu.
i/ Li Bc B cho rng vua Ngy qu nhn t m lm cho nc Ngy suy vong.
k/ Vic Qun Trng bit thut trng pht nn cht thy ngi cht.
l/ Vic V T cng bit thut trng pht nn mua ngi b ti .
Truyn 2. a/ ng An Vu lm thi th t Thng a cho Triu, i tun trong ni min Thch p, thy
mt ci khe su c trm nhn, b dng ng nh bc tng, bn hi nhng ngi chung quanh ch
:
- c ai vo trong khe khng?
H p:
- Khng.
- C tr con, ngi ui, ngi ic, ngi in, ngi khng no vo trong khe khng?
- Khng.
- C b, nga, ch, heo no vo trong khe khng?
- Khng.
ng An Vu th di, bo:
- Ta c php tr dn ri. Lm cho php lut ca ta khng tha ai, h tri php th phi cht nh vo trong
khe ny vy. Khng ai dm phm php th lm sao khng bnh tr?
b/ T Sn lm tng quc nc Trnh, khi au nng gn cht, dn d Du Ct[10]:
- Ti cht ri, ng s cm quyn nc Trnh, ng phi nghim khc tr dn. La c v d dn, nn t
ngi b cht thiu; nc c v nhu nhc, nn nhiu ngi b cht ui. ng nn dng hnh pht
nghim khc, ng cho dn cht ui v s nhu nhc ca ng.

44
T Sn cht ri, Du Ct khng nhn tm dng nghim hnh. Thiu nin nc Trnh theo nhau lm gic
cp, t tp chm c hon[11] sp lm lon. Du Ct thng sut chin xa v k binh chin u mt
ngy mt m mi gn khc phc chng c. ng th di, than:
-Gi ta sm theo li dy ca thy (tc T Sn) th khng phi hi hn nh vy.
c/ L Ai cng hi Trng Ni:
- Sch Xun Thu chp: Ma ng, thng chp, sng ri, c khng cht kh, l mun ni g vy?
Trng Ni p:
- Li c ngha rng c th dit ( cho cht kh) m khng dit. Nn dit m khng dit th o,
mn (ng l c tri vo ma h, li) c tri vo ma ng. Tri mt o tri (tri thi tit) th cy c
cng phm vo, hung h l vua cha (nu mt o th tt b b ti ln).
d/ Theo php nh n th k no tro ra ngoi ng th b tr ti, T Cng cho vy l nghim khc
qu, hi Trng Ni. Trng Ni p: (Khng), nh vy l bit o tr nc. tro ra ngoi ng th n
bay ln, ph c ngi ta,[12] ngi ta tt ni gin, ni gin th u nhau, m ba h[13] mi bn tn
hi nhau. Lm tn hi ba h nh vy th tr ti l phi. V li khng c ai mun b tr ti nng, m khng
tro ra ngoi l vic d, khin cho dn lm mt iu d khi b ci ti m h ght, o tr nc l
vy.
Mt thut khc bo: Php nh n, ai tro ra ng th b cht tay, T Cng bo:
- tro ra ng l ti nh, cht tay l hnh pht nng, c nhn sao m tn khc vy?
p:
- Khng tro l vic d, b cht tay l iu dn ght. Lm vic d khi b ci mnh ght, c nhn
cho nh vy l vic d nn ban hnh lut .
/ Tng quc nc Trung Sn l Nhc Tr dng mt trm c xe i s nc Triu, la mt ngi ti tr
trong m khch[14] iu khin on xe, gia ng on xe hn lon. Nhc Tr bo:
- Ti cho ng l ti tr nn dng ng iu khin on xe, gia ng on xe li hn lon l sao?
Ngi khch xin thi vic, p:
- Ngi khng bit cch tr ngi. Phi c uy ngi ta phc, phi c li khuyn khch ngi ta th
mi tr ngi ta c. Nay ti ch l mt ngi khch nh ca ngi. Ngi nh m sa sai ngi ln,
ngi hn m tr ngi sang, li khng c quyn ban pht li hi ch phc h, v vy m sinh ra hn
lon. Gi s khi sai khin b ti, ai tt ti c th cho lm khanh tng, ai xu ti c th cht u, th
lm g m khng tr h c.
e/ Php ca Cng Tn ng l trng pht nng nhng ti nh. Ti nng ngi ta kh phm vo, m li
nh th ngi ta d b. Khin cho ngi ta b ci d b m ng phm vo ci kh phm, l php tr
nc. Li nh khng sinh ra, ti nng khng n, th dn khng c ti m lon khng pht.
Mt thuyt khc bo: Cng Tn ng ni: Php thi hnh hnh pht l pht nng ti nh th li nh
khng sinh m ti nng khng n, nh vy gi l dng hnh pht tr b hnh pht.
g/ Sng L[15] pha Nam nc Kinh c vng, nhiu ngi ln i vng. C lut cm i vng, ai b bt
th b phn thy gia ch. Thy ngi b ti nhiu ti c th lp sng, vy m ngi ta vn i ln,
khng ngng[16]. Ti khng g nng bng phn thy gia ch, vy m vn khng ngn c l v k
phm ti khng nht nh b bt. Th d nay c ngi bo: ti cho anh c thin h, nhng ri git cht
anh th tt ngi bnh thng khng ai chu. C c thin h l ci li ln m khng nhn v bit rng s
phi cht; cn nh khng nht nh b bt th d s b ti phn thy, cng vn trm vng. Bit rng th
no cng cht th cho c thin h, cng khng nhn.
Ngi nc L thiu chm Tch. Tri ni gi bc, chy lan v pha Nam, s ln ti khp nc. Ai Cng lo
lng, t iu khin vic cu la. Nhng chung quanh khng c ai, mi ngi u mc sn th, nn la
khng cu c. ng bo vi Trng Ni n hi. Trng Ni tha:
- Vic sn th vui m khng b pht, vic cu la kh s khng c thng. V vy m khng cu c
la.
Ai Cng bo: Phi. Trng Ni ni thm:
- Vic gp ri, khng kp treo gii thng; v li nu ai cu la cng c thng ht th (ti sn) c
nc cng khng thng, vy xin ch dng hnh pht thi.
Ai Cng khen l phi. Trng Ni bn ra lnh: "Ai khng cu la th b trng tr nh ti hng gic hoc b
chy, ai sn th th b trng tr nh ti phm cm.[17] Lnh cha truyn i khp m la dit c.
h/ Thnh Hoan tu vi vua T:
- i vng qu nhn t, qu bt nhn.[18]
Vua T hi:

45
- Qu nhn t, qu bt nhn, nh vy l khng tt sao?
p:
- l ci tt ca k b ti, bc vua cha khng nn theo. B ti phi c lng nhn t ri mi c th
cng mu tnh vic c, phi c lng bt nhn ri mi c th gn gi c; khng c lng nhn th
khng th cng mu tnh c; khng c lng bt nhn th khng th gn gi c.
Vua T hi:
- Vy th qu nhn qu nhn t, qu bt nhn ch no?
- i vng qu nhn t vi Tit cng, qu bt nhn vi nhng ngi h in[19]. Qu nhn t vi Tit
cng th quyn ca i thn khng g ln bng[20] m qu bt nhn vi nhng ngi h in th bc
cha anh s phm php. Quyn i thn khng th g ln bng th binh lc s yu so vi nc ngoi, cha
anh phm php th chnh tr lon trong. Binh lc yu ngoi, chnh tr lon trong, l gc ca s
mt nc.
i/ Ngy Hu vng hi (mt v i thn l) Bc B:
- ng nghe thin h bn v qu nhn ra sao?
- Thn nghe ngi ta n rng i vng t hu (nhn t, hay gia n).
Hu Vng hoan h:
- Nh vy th s nghip ca qu nhn ti u?
- S ti mt nc.
- T hu l lm iu thin; lm vic thin sao li mt nc?
- T th bt nhn, m hu th gia n. Bt nhn th khng trng tr k c ti, hay gia n th thng c k
khng c cng. K c ti m khng b trng tr, k khng c cng m c thng, nh vy mt nc
cng l ng ch.
k/ Nc T thch chn ct trng hu, vi la dng ht vo vic tm lim, cy g dng ht vo vic ng
quan quch. Vua Hon Cng lo, hi Qun Trng:
- Vi la ht th khng c g lm mn che (chin xa v nga cho ch khi thy),[21] cy g ht th
khng c g phng b, m dn chng vn c chn ct trng hu, lm sao cm c by gi?
Qun Trng p:
- Ngi ta hnh ng, nu khng phi v danh th v li.
Ri ng h lnh:
Quan quch dy qu mc th thy ngi cht s b cht m k ch tang s b ti. Thy b cht th
khng c danh, ch tang b ti th khng c li. Nh vy cn c l do g chn ct trng hu na[22].
l/ Thi V T cng, c ngi b ti (?) trn qua nc Ngy v tr bnh cho hong hu ca Ngy
Tng vng. T Cng hay tin, sai ngi em nm chc (lng hay dt?) vng mua ngi c ti ,
s gi i i v v nm ln m vua Ngy khng chu giao; T cng bn ly p T Th i. B ti t
hu can:
- em mt p mua mt k ti , phng c nn chng?
T cng p:
- Cc ng lm sao hiu c. Mun tr nc th ng coi thng nhng vic nh, lon khng phi ton
l do vic ln m pht u[23]. Php lut khng vng, hnh pht khng cng quyt th d c mi p
T Th cng v ch, ngc li php lut m vng, hnh pht m cng quyt th d mt mi p T Th
cng khng hi.
Vua Ngy hay tin , bo: Vua mt nc mun tr k phm ti m mnh khng nghe theo th l iu
bt tng. Ri sai ch ti nhn tr cho V, khng ly vng hoc p.
*
Kinh 3 Khen thng.
Khen thng bc (tri vi hu) m li gi di th khng dng c k di, khen thng hu m xc
thc th di coi thng s cht. Thut ny rt t:
a/ Li Vn t so snh b ti vi loi nai;
b/ Truyn Vit vng t cung tht;
c/ Truyn Ng Khi thng ai di c cng xe i;
d/ Truyn L Khi x kin bng cch cho bn tn;
/ Truyn ngi Sng Mn nc Tng hu hoi thn th n cht;
e/ Truyn Cu Tin bit thut khen nn knh cho con ch ni gin;
g/ Truyn Chiu hu bit thut thng nn gi ci kh c;

46
h/ Bit thng hu th khin ngi ta bin thnh Mnh Bn, Chuyn Ch; ngi n b nht tm, ngi
nh c bt ln chng minh iu .
Truyn 3.
a/ Vua T hi (quan i phu) Vn T (Trn Tu V):
- Tr nc phi lm sao? Cch no?
p:
- Vic thng pht l mt li kh, i vng phi nm cht ly n, ng cho ngi khc thy. B ti
chy theo s thng nh by nai thy c tt l chy ti.
b/ Vua Vit hi quan i phu Vn Chng:
- Ta mun nh ly nc Ng c khng?
- c, ta ch cn thng hu m xc thc (khng gi di), pht nng m cng quyt. i vng c
th t cung tht th bit (s hiu nghim ca s thng pht).
Vua Vit bn cho t cung tht, khng ai ti cu la c. Ri ng ra lnh: K no cu la m cht th
c thng nh cht v ch, cu la m khng cht th c thng nh thng ch, khng cu la
th b ti nh hng ch hoc b chy.
Dn chng bn ly bn trt vo ngi, bn o t nhy vo la, bn tri 3000 ngi, bn phi 3000
ngi. Do vua Vit bit th tt thng ca mnh.
c/ Ng Khi lm quan th t Ty H (gi bin cng) cho Ngy V hu. Tn c mt ci nh[24] nh
bin gii, Ng Khi mun trit h n v n c hi cho vic lm rung, nhng li khng mun trng
binh (v n qu nh). ng bn chng mt ci cng xe pha ngoi ca Bc v ra lnh: Ai di c ci
cng xe ra pha ngoi ca Nam th c thng rung, v nh thng hng. Mi u, chng ai di
c (v khng tin). Sau c mt ngi di i v c ban thng nh lnh ha. Mt lt sau, ng li t
mt thch (mi u) u pha ngoi ca ng v ra lnh: "Ai di c thch u ra pha
ngoi ca Ty th cng thng nh ln trc. Ngi ta tranh nhau di i. Ri ng h lnh: Ngy mai
s nh chim ci nh, ngi u tin ln chim c s c phong chc i phu, ban cho rung v
nh thng hng. Ngi ta tranh nhau ti tn cng, ch mt bui sng l chim c.
d/ L Khi lm quan th t Thng a cho Ngy Vn hu. ng mun cho ngi ni bn gii, nn
h lnh: Trong vic tranh tng m cn h nghi th cho hai bn bn vo ch, ai bn trng s thng
kin, bn trt th thua. Lnh ban xung, dn chng vi vng tp bn, ngy m khng ngh. Ti khi
chin u vi qun Tn, ng i thng nh dn ca ng u bn gii.
/ Trong ng Sng Mn nc Tng c mt ngi v tang m t hu thn n ni m nhom. Vua
Tng cho anh ta c lng thng yu cha m, phong anh lm chc quan s (mt chc trung s hay h s
i xa). T c mi nm c trn mi ngi t hu thn n cht v vic tang. Con tang cha
m v tnh yu thng, vy m cn c th ban thng khuyn khch c, hung h l vua i vi
dn.
e/ Vua Vit tnh vic nh Ng, mun cho ai cng coi thng ci cht. Mt hm i ng, gp mt con
ch ni gin, ng vn cy ngang trc xe, ng dy knh cho n. K theo hu hi: Sao nh vua knh
n ti vy?. p: V n c dng kh.
T c mi nm c trn mi ngi xin c dng u cho nh vua. Do m xt th li khen cng
khuyn khch ngi ta hi sinh. Mt thuyt khc ni: ()[25]
g/ Hn Chiu hu sai ngi gi k chic kh c. Ngi hu bo:
- i vng bt nhn qu[26] Chic kh c khng cho k t hu m cn em ct.
Chiu hu p:
- Nh ngi khng bit c u. Ta nghe ni bc minh ch tic c mt nt cau my, mt n ci (ch
khng dng by), cau my phi c l do, ci cng phi c l do. Chic kh ny cng vy, h ch c nt
cau my v n ci mi ng tic. Tuy chic kh vi nt cau my v n ci khc nhau xa y, nhng
ta cng i ai c cng lao ri mi ban, cho nn gi k, cha cho vi.
h/ Con ln ging con rn, con tm ging con su. Ngi ta thy con rn th kinh hong, thy con su
th dng tc gy. Vy m n b vn lm tm, ngi nh c vn bt ln. H c li th ngi ta qun
ci ght m ho ra dng cm nh Mnh Bn, Chuyn Ch c (hai dng s thi trc, Mnh Tn,
Chuyn Ng).
*
Kinh 4: Nghe ht thy tng ngi mt.
Nghe ht thy kin tng ngi mt th phn bit c b ti ai tr, ai ngu; bt b ti trnh by kin
th b ti s cng nhau tham ngh[27]

47
Thuyt ny rt t cc truyn:
a/ Vua Ngy i st nhp nc Trnh.
b/ T Tuyn vng sai ngi thi ng vu[28]
c/ Thn t dng Triu Thiu, Hn o xt vua.
d/ Cng t T ch trng ct t H ng.
/ V ng hu mun gim binh lc Thng ng.
Truyn 4:
a/ Vua nc Ngy ni vi vua nc Trnh[29]
- Trnh v Lng[30] vn l mt nc, sau mi tch ra, nay xin Trnh li hp vo Lng.
Vua Trnh lo, triu qun thn li bn mu i ph vi Ngy. Cng t nc Trnh tha vi vua Trnh:
-Vic ny rt d i ph. Xin nh vua c p vua Ngy nh vy: Ly l rng nc Trnh vn l mt
phn ca Ngy m bo nn sp nhp Trnh vo Ngy, th t p[31] cng xin cho Lng sp nhp vo
Trnh.
Vua Ngy bn b vic .
b/ T Tuyn Vng mi khi sai thi ng vu th bt ba trm ngi cng thi mt lt. Nhiu x s Nam
Quch (thnh ngoi pha nam kinh ) xin thi. Tuyn Vng mng, v cp lng thc cho my trm
ngi nh vy. Tuyn Vng mt, Mn Vng ln ni ngi, thch nghe tng ngi thi mt, cc x s b
trn ht.
Mt thuyt khc ni:
Hn Chiu hu bo: Nhiu ngi cng thi ng vu, ta khng bit ai thi hay. in Nghim tha: Nn
nghe tng ngi thi mt.
c/ Nc Triu sai ngi nh Thn t (Thn Bt Hi) xi Hn gip binh nh nc Ngy. Thn T
mun ni vi vua Hn (Chiu Hu) v vic , nhng li s Chiu Hu nghi mnh nhn hi l ca nc
ngoi (Triu); m khng ni th s Triu ght. ng ta bn sai Triu Thiu v Hn p d xt thi ca
Chiu hu ra sao ri mi ni. Nh vy bn trong ng bit c Chiu Hu, bn ngoi lp c cng
vi Triu.
d/ Binh ba nc (Hn, Triu, Ngy) n i Hm Cc (mt i him yu ca Tn, nay H Nam). Vua Tn
bo Lu Hon:
- Binh ba nc v su ri,[32] qu nhn mun ct t pha ng sng ln[33] ging ho, ng ngh
sao?
p:
- Ct pha ng sng ln, th tn tht nng m trnh c tai nn cho nc l c cng ln. l nhim
v ca bc cha anh nh vua, sao nh vua khng vi Cng t T[34] hi kin. Vua Tn triu Cng
t T li hi. Cng t T p:
- Ging ho th s hi hn, khng ging ho cng s hi hn. Nay nh vua ct t pha ng sng ln
ging ho, qun ba nc rt v ri, nh vua tt bo: Qun ba nc vn mun rt v ri m ta cn
ct ba thnh tin h, (ung qu). Cn nh khng ging ho, qun ba nc tt vo i Hm Cc, c
nc s nguy to, nh vua s n hn ln, bo: Ch ti khng dng ba thnh cho h. V vy m thn mi
ni: Nh vua ging ho th s hi hn, khng ging ho cng s hi hn.
Vua Tn bo: B no cng hi hn, th mt ba thnh m hi hn, cn hn l nc b nguy ln m
hi hn. Qu nhn quyt nh ging ho.
/ ng hu ni vi vua Tn:
- Nh vua c cc t Uyn, Dip, Lam in v Dng H, chim t H Ni, p bc Trnh v Lng,
m cha lm ch c thin h l v nc Triu cha phc. Nay nh vua rt binh chim Thng ng (
Hn) i m em qua ng Dng ( Triu) th Hm an (kinh ca Triu) s nguy nh con rn nm
trong ming vy (s chim lc no cng c), lc (Triu s thn phc), nh vua c th khoanh tay
m thin h s v chu nh vua, k no ti sau, nh vua s em qun nh. Nhng Thng ng ang
yn vui m x li mnh, kh tr, e rng thn xin rt qun i m nh vua khng chu nghe, bit
lm cch no by gi[35]
Vua Tn p: Ta s rt qun m di i.
*
Kinh 5: Lm b nh ra lnh v ra lnh gi.
Cho m ngi yt kin nhiu ln, bt ch i lu m khng b nhim th nhng ngi khc cho rng
ngi c b mt giao cho nhim v ri, nn khng dm lm iu gian m s phn tn nh by

48
nai. Sai mt ngi d xt mt vic mnh bit mt vic khc th k di khng dm bn ci li ring
(mu t li).
Do thut m
a/ Bng Knh gi v cng i phu tr li.
b/ i Hoan sai ngi d xem c xe bt kn khng.
c/ Cha nc Chu sai tm ci trm ngc.
d/ Quan thi t nc Thng ni v phn b.
Truyn 5:
a/ Bng Knh lm huyn lnh, sai cc vin li i tun ch, ri gi git vin cng i phu (vin ch huy
bn ) tr li; bt ng gn mnh mt lc, khng ra lnh g c, sau cng li sai i. Cc vin li kia cho
rng quan huyn ni ring g vi vin cng i phu, v vy m h khng tin vin cng i phu v
khng dm lm gian.
b/ i Hoan lm thi t (nh tng quc) nc Tng, ban m gi b h v bo: Ta nghe my m
nay c ngi ngi xe bt kn n ca nh L S, cc ngi v ta d xt k xem. Bn h d xt ri tr v
bo: Khng thy xe bt kn no c, ch thy c ngi bng ci gi (ng qun o hay thc n) ti ni
chuyn vi L S, mt lt sau L S nhn gi[36].
c/ Cha nc Chu mt ci trm ngc, sai nha li tm, ba ngy khng thy. Ri ng sai mt ngi khc i
tm trong nh mt gia nhn[37] v tm c. ng bo: Ta bit bn nha li khng lo lm ht phn s,
tm ci trm ba ngy m khng c. Ta sai ngi khc i tm, khng y mt ngy m tm c. Do
bn nha li u run s, cho l vua thn minh. d/ Quan thi t nc Thng sai mt vin thiu th t
(mt chc quan nh) ra ch, khi ngi v, ng hi:
- Thy g ch?
p:
- Khng thy g l c.
- Th cng phi thy ci g ch.
- Tha, bn ngoi ca Nam ch, c rt nhiu xe b, kh len li qua c.
Quan thi t bn dn ngi :
- Khng c ni vi ai rng ta ni vi ngi nh vy, nghen
Ri ng cho gi vin li coi ch v ry:
- Sao ngoi ca ch c nhiu phn b th?
Vin li coi ch ngc nhin sao quan thi t bit mau nh vy, t au u lo s rn ht h sc lm
vic.[38]
*
Kinh 6. Giu iu mnh bit ri.
Giu iu mnh bit ri m hi th bit thm c nhng iu mnh khng bit. Bit r mt s tht th
bao nhiu iu b n s bin mt.
Thut ny rt t cc truyn:
a/ Chiu hu nm mt mng tay;
b/ Bit r v ca Nam m bit thm c ba hng khc;
c/ Cha nc Chu tm cy gy cong m qun thn u s;
d/ Bc B dng vin th t (chc quan nh);
/ Ty Mn Bo gi b nh mt ci cht trc xe.
Truyn 6:
a/ Hn Chiu hu (ct mng tay) ri nm tay li, ni di rng mnh mt mt mng, bo phi tm gp. K
t hu bn ct mng tay ca h dng ln. Nh vy m ng bit c s thiu thnh thc ca h.
b/ Hn Chiu hu sai k s i th st cc huyn. Khi s gi v bo co, ng hi: Thy nhng g? p:
Khng c g l. ng li hi: Th cng phi thy g ch? p: Ngoi ca Nam, c by b con vng
gm m bn t ng i. ng dn ngi : Khng c tit lu vi ai iu ta mi hi ngi. Ri
ng h lnh: Ma m ang mc, cm b nga v rung. Lnh ban ri m bn li khng lm ht
phn s, rt nhiu b nga vo rung ngi ta; vy phi gp iu tra s b nga vo rung ri trnh
ln, khng iu tra c th s b ti nng. Do ba hng (ng, ty, bc) iu tra ri trnh ln. ng
bo: Cha ht. H i iu tra li, thy by b con vng ngoi ca Nam. Bn li cho rng ng bit r
mi vic, u s ht sc lm vic, khng dm lm by.[39]
c/ Cha nc Chu ra lnh tm mt cy gy cong (m ng ni di rng nh mt), bn nha li tm thy
my ngy khng thy, ng sai ring mt ngi i tm, khng y mt ngy tm c. ng bn ry bn

49
nha li kia: Ta vn bit bn bay khng lm trn phn s. Cy gy cong rt d tm m bay tm khng ra,
ta sai ngi khc tm, khng y mt ngy m c. Nh vy c th gi l trung c khng?.
Do bn nha li u s, ht sc lm vic v cho vua l thn minh.
d/ Bc B lm huyn lnh, vin li coi v tng ngc[40] ca ng tham nhng bn thu, v c mt ngi
thip yu. ng cho mt vin th t (mt chc quan nh) gi v yu ngi thip d xt n tnh
ca vin li.
/ Ty Mn Bo[41] lm quan lnh t Nghip, gi v nh mt ci cht trc xe, sai mt nha li tm,
khng c, sai mt ngi khc tm th c trong nh mt gia nhn.
*
Kinh 7: Ni ngc li.
Ni ngc li, lm tri li iu mnh mun ni, vic mnh mun lm d xt ngi mnh nghi ng th
bit c gian tnh.
Do thut m:
a/ Sn Dng qun c nhc m Cu Th;
b/ No X sai ngi gi trang lm s thn nc Tn;
c/ T Chi ni di rng thy con nga trng.
d/ T Sn tch nhng ngi kin nhau ra;
e/ T cng sai ngi lm khch qua ca i;
Truyn 7.
a/ Sn Dng qun[42] lm tng quc nc V, nghe ni b vua nghi bn nhc m Cu Th, Cu
Th tc m ni toc ra cho ng bit v vic vua nghi mnh.
b/ No X[43] nghe ni vua T ght mnh, sai ngi gi lm s thn nc Tn, ch bai No X trc mt
vua T, d bit lng vua T.
c/ Mt ngi nc T mun lm lon, s vua bit c bn gi v ui cc ngi yu, khin cho vua
bit vic m khng nghi mnh.
d/ T Chi[44] lm tng quc nc Yn, ng ngi vi nhiu ngi, lm b ni lo: C con nga
trng no chy ngoi ca ?. K t hu u bo khng thy. Mt ngi ui theo, v bo rng: C
con nga trng. T Chi do m bit trong s k t hu, ai l ngi khng thnh thc.
/ C hai ngi kin nhau. T Sn[45] tch h ra, khng cho h i cht nhau (nh vy ngi ny
khng bit ngi kia ni v mnh ra sao), ri ng ni ngc li ca ngi ny t co ngi kia, m
bit c s thc.
e/ V T qun sai ngi lm khch qua ca i. Vin quan coi i lm kh (gi li khng cho qua), ngi
dng vng hi l, c th cho qua. T cng bo vin quan coi i: Gi c ngi khch qua ca
i ca ngi, cho ngi vng nn ngi cho qua. Vin kinh hong, cho rng T cng sng sut.
Ch thch:
[1] m ch Di T H. V Di T H coi thin Thu nn. Cng nn coi li Hn Phi ph bnh truyn ny
trong thin Nn t, tit 4.
[2] Mt trong ba i phu chuyn quyn L.
[3] Xt ging vn trong thuyt ny th khng phi l ca Hn Phi, v rm, non, nh cu (4) y qu
l tha. V vy c ngi ni rng Hn Phi c thy u ri chp li nguyn vn, ch khng vit li;
c ngi li bo do ngi i sau thm vo.
[4] n t tn l Anh, t l Bnh Trng, lm tng quc nc T, c ti c c. B n t xun thu do
ngi i sau vit, ch khng phi ng.
[5] H B l thn sng Hong H.
[6] Bch Cng tn l Thng, l chu ni S (Kinh) Bnh Vng. Cha l thi t Kin b Bnh vng t b,
phi chy qua nc Trnh, b ngi Trnh git, Thng phi chy qua nc Ng. Khi S Hu vng ln
ngi, Thng v nc c phong l Bch Cng. ng mun nh Trnh bo th cho cha, qun thn
S khng chu, ng m mu lm lon cp chnh quyn, tht bi, phi t t.
[7] Nguyn vn: tng tham. C sch ging l: so snh vi nhau.
[8] V nhng k quyn ngang nhau s lp ring mt ng mu t li m che lp vua.
[9] Truyn ny chp trong Chin Quc sch Ngy II 17. Chin Quc sch gi l Bng Thng.
[10] Lc lm quan khanh, sau ni chc T Sn.
[11] C bn chp: chm tn l Qun, chng ti theo bn Trn Khi Thin.
[12] Theo Trn Khi Thin th hi l ha hi (than cha vc, cn la) v ym l: lm bng ngi ta

50
[13] Nguyn vn: tam lc. C thuyt ging l h cha, h m, h v, c thuyt bo : cha, con, chu; c
thuyt li bo : cha m, anh em, v con.
[14] Thi nhng ngi c quyn th nh Mnh Thng qun, Bnh Nguyn qun, Xun Thn qun....
nui rt nhiu khch trong nh c ting l trng k s, v i khi hi kin h, sai bo h.
[15] Nay Vn Nam.
[16] Nguyn vn: Thm chng ung li k thy. Ch k c sch bo nn c l l (sng L) v ging nh
chng ti dch; c sch li bo l ch li (hng ro tre) v ging l: chnh quyn ro hai b sng....
[17] Chng ti ng rng truyn ny do Php gia t ra ch Khng T khng ch trng nh vy, hai
ch phm cm c sch ging l vo ch cung cm ca vua.
[18] Bt nhn l khng nhn tm, khng n lng thy ngi khc au kh.
[19] Tit cng l cha t Tit, thuc T. t vua T cho in Anh (Tnh Quch qun) hoc in
Vn (Mnh Thng qun) lm thc p
[20] ) Nguyn vn: i thn v trng. Trn Khi Thin cho rng ch v , cng ging ch v trong v
ch, v ging nh chng ti dch. C sch ging: v trng l c v trng h (lm sao m khng ln
cho c?). Php hnh vn c nhn thng dng.
[21] Nguyn vn: d vi t; c sch bo ch t phi sa li l t (la, tin bc).
[22] Chng ti ngh Qun Trng khng tn nhn ti mc . Truyn ny c l cng do Php gia t ra.
[23] Nguyn vn: tr v tiu nhi v i. C sch ging l: khng tr ci ti nh th lon ln s pht, hoc:
php tr nc khng coi thng vic nh th s khng c lon ln.
[24] nh l mt ci nh trng ct trn mt nn cao. C sch ging nh y l phong ho i, mt n
canh trn ch cao, lnh t la ln khi c gic cp bo co cho cc n xa.
[25] Khng khc g thuyt trn m rm hn, nn chng ti b.
[26] ni: keo c.
[27] Thut ny tc l thut 2 trong thin XLVIII Bt Kinh.
[28] Mt loi so ta nh ci snh (qu bu khot l).
[29] Lc ny Trnh b Hn dit, sp nhp vo Hn, vy vua Trnh y chnh l vua Hn.
[30] Ngy lp i Lng, cho nn cng gi Ngy l Lng.
[31] Li ni nhn: ci p nh ca ti.
[32] Nguyn vn l thm. C sch ging l nguy ln, c l ngh rng Hm Cc bin gii Tn, nn cha
gi l v su c.
[33] Sng ln y l sng Hong H. C sch bo: H ng l tn t, mi u thuc Ngy, sau thuc
Tn (nay Sn Ty) v ba thnh y l ba huyn ca t H ng.
[34] Truyn ny c trong Chin Quc sch. Tn sch IV3 (L Bi), v chp l cng t Tr; cng c ch
gi l cng t Tha. Ba ch (t) (tr) (tha) hi ging nhau.
[35] Truyn ny, nguyn vn kh hiu, mi nh hiu nh, gii thch mt khc. Chng ti theo Trn Khi
Thin.
[36] m ch rng L S n hi l.
[37] Chc cha nc Chu giu cy trm nh gia nhn ri lm b nh mt. C vy th mi l dng
thut.
[38] Truyn u a/ l lm b nh ra lnh m khng ra lnh; cn ba truyn sau b/ c/ d/ l ra mt lnh
gi. V vy nhan kinh 5 ny ch c hai ch ngy s m chng ti phi dch l lm b nh ra lnh
v ra lnh gi cho ngha.
[39] Truyn 6b/ ny ging truyn 5d/ trn, v truyn 6c/ ny ging truyn 5c/ vy m 5d v 5c sp
vo kinh 5, cn 6b v 6c, 6d/ sp kinh 6. S sp t, phn loi khng hp l.
[40] Nguyn vn l ng s ( ), c sch cho l ng li ( ): ngi li nh xe.
[41] Ty Mn Bo l mt vin quan nc Ngy, ni ting cai tr.
[42] Ngha l cha t Sn Dng, mt p nc Ngy.
[43] Ngi nc S gi qua gip T Mn vng.
[44] Tc Cng tn Tho, lm ra b hin nhn qun t, c vua Yn l Khoi nhng ngi cho, ngi
Yn khng phc, ni lon. Coi Chin Quc sch Yn sch 9 (L Bi) - Thut trong truyn ny cng nh
thut trong truyn 6a/
[45] Tc Cng tn Kiu, tng quc nc Trnh coi phn I.

51
THIN XXXI: NI TR THUYT H - LC VI (Trch)-(NHNG THUT DNH M DNG
THIN NI, H - SU IU PHI XT K)Trong thin ny, Hn Phi a ra 6 mi n vi cn phi xt k.
Kinh 1: Quyn giao cho k khc.
Quyn th khng th giao cho k khc; quyn vua mt i mt th quyn b ti tng ln gp trm. V vy
b ti mn c quyn ca vua th th lc thm nhiu, th lc thm nhiu th trong (bch quan) v
ngoi (ch hu) u b h s dng, trong ngoi b h s dng th vua b che lp ()[1]
Truyn 1 (.)[2]
c/ Thi Tn L cng, su quan khanh c tn qu. T ng v Trng Ng Kiu can: i thn qu
tn qu th i ch vi cha v tranh gii quyt vic nc, t thng vi nc ngoi, lp b ng, di
lm lon php nc, trn p bc cha, nh vy m nc khng nguy l iu cha tng thy
L cng bo: Phi", ri git ba quan khanh. T ng v Trng Ng Kiu li khuyn:
- H cng mt ti nh nhau m thin v khng git ht, th k cn sng s on hn, rnh c hi m hi
mnh.
L cng bo:
- Mt bui sng m ta dit ba quan khanh, ta khng n lng no dit ht.
Trng Ng Kiu p:
- Cha cng khng n dit h, nhng h s nhn tm hi cha cng.
L cng khng nghe. c ba thng, ba quan khanh can li gy lon, git L cng, chia t ca ng.
d/ Mt ngi nc Yn khng m lon m b (v bt) tm bng nc phn ch[3] (Nguyn do nh
vy): v anh ta t thng vi mt chng trai tr. Ngi chng sng sm t ngoi v nh, gp chng trai
tr i ra bn hi:
- Khch no ?
V p:
- C khch no u.
Hi k t hu, h u bo khng c, mi ming nh mt. Ngi v bo: ng b m lon ri, bn
em anh ta tm bng nc phn ch.
(Cn mt thuyt na, ngha cng nh thuyt trn, nn chng ti b).
*
Kinh 2: Li mi bn khc nhau.
Ci li ca vua (cng li) v ca b ti (t li) khc nhau cho nn b ti chng ai trung vi vua c, h
b ti c li th vua mt li. V vy m gian thn triu qun ch tr k chng i trong nc, em s
tnh nc ngoi huyn hoc vua; ch ngh thc hin c t loi, khng oi hoi g ti tai ha ca
nc ()[4]
Truyn 2 ()[4]
a/ V mt ngi nc V cu o: Xin cho chng ti khi khng[5]c mi b vi. Ngi chng hi:
Sao xin t vy? p: Xin nhiu hn anh mua nng hu ?
b/ Vua nc Kinh mun cho cc cng t qua lm quan cc nc lng ging. i Yt khuyn khng nn.
Vua Kinh bo:
- Cho cc cng t lm quan cc nc lng ging th cc nc s trng h.
i Yt p:
- Cc cng t qua cc nc s c trng vng, c trng vng th v ha vi cc nc , nh
vy l nh vua dy cho con cu kt vi nc ngoi, bt li cho nc mnh.
k/ Tng Thch l tng nc Ngy, V Qun l tng nc Kinh. Hai nc gy chin vi nhau, m Tng
Thch v V Qun u cm qun. Tng Thch vit th cho V Qun, bo: Qun hai bn gp nhau, c
hai bn i nhau, nhng ng giao chin vi nhau nh, v giao chin th tt mt cn mt mt. y l
vic ring ca hai v cha, ti vi ng khng c t th g vi nhau, tt hn l nn trnh n nhau
g/ i Thnh Ng lm quan nc Triu, qua ni vi Thn Bt Hi Hn:
Nu ngi dng th nc Hn m lm cho ti c trng hn Triu th ti cng xin ly th nc Triu
gip ngi c trng hn Hn, nh vy cng nh ngi c hai nc Hn, ti c hai nc Triu ( ni:
th ca mi ngi tng ln gp i).
***
Kinh 3. Ging nhau.
Nhng vic gi di ging nh vic thc lm cho vua (m hoc) trng pht sai, m i thn nhn s
c li ring ()

52
Truyn 3
d/ Vua nc Kinh c mt i thip l Trnh T. Khi ng mi np mt m n, Trnh T dy c y:
- Nh vua rt thch ngi ta ly tay che ming, khi gn nh vua, em nh che ming y nh.
M n (nghe li) vo yt kin, khi li gn vua th ly tay che ming. Vua hi (Trnh T) ti sao li vy?
Trnh T p: C y bo khng chu c mi hi ca i vng. Gp lc nh vua, Trnh T v m
nhn cng ngi, Trnh T dn trc ngi nh xe cho vua rng: Nu vua ra lnh g th phi thi
hnh ngay tc khc. M n tin li tht gn nh vua, my ln che ming. Nh vua bng ni gin bo:
Ct mi n i. Ngi nh xe lin rt dao ra ct ngay mi m n.
Mt thuyt khc bo ()[6]
d/ Ph V Cc[7] l ngi thn ca mt quan lnh don nc Kinh. Khch Uyn mi gip vic quan lnh
don, c quan lnh don rt yu. V Cc (ghen ght) bo quan lnh don:
- Ngi rt yu Uyn, sao khng bo by tic ru mt ln nh ng ta?
Quan lnh don khen phi v bo Uyn by tic mt ln nh. V Cc khuyn Uyn:
- Quan lnh don rt ngo mn v thch binh kh. ng nn t v knh cn v by binh kh sn v ca.
Uyn lm theo. Quan lnh don ti, thy vy, kinh hong hi:
Th ngha l lm sao? V Cc bo: Ngi ch c cch l v ngay
i. S vic cha bit s ra sao". Quan lnh don ni gin, em binh nh Khch Uyn v git ng ta.
e/ T Th[8] v Trng Th th on nhau. Trn Nhu mi (t S) v (Ngy), khng a T Th bn sai
ngi m st Trng Th. Vua Ngy cho rng T Th lm vic , trch ng ta.
***
Kinh 4. Vic c b tri: Mt s tnh pht sinh, nu c li th nh vua lm ch n, nu c hi th nn xt
ngc li xem ai c li trong . Cho nn bc minh ch lun vic: nu c hi cho nc th xem xt ai l
k c li trong vic ()
Truyn 4 ()
a/ Trn Nhu l k b ti ca vua Ngy, thn thin vi vua Kinh, xi Kinh nh Ngy. Trn Nhu nhn
xin v vua Ngy m ng ra hc gii ri nh th lc ca Kinh c lm tng quc Ngy.
b/ Thi Chiu Hy hu, ngi u bp dng thc n trong mn canh c ming gan cn sng. Chiu Hy
hu ku ngi ph bp v mng: Ti sao ngi b ming gan sng vo ni canh ca qu nhn? Hn
khu u chu ti cht, p: Thn mun ngm hi anh u bp.
Mt thuyt khc bo:
Hy Hu tm thy trong nc c sn. ng hi:
- Nu ngi coi vic tm gi mt chc th c ai thay chn khng?
K t hu p c. Hy hu bo: Gi n vo. Ri mng ngi :
- Ti sao ngi b sn vo nc nng?
Hn p:
- Anh coi vic tm gi m mt chc th thn c thay chn, v vy thn b sn v nc nng.
***
Kinh 5: Quyn th ngang nhau. Quyn th ngang nhau th mm lon pht sinh, v vy m bc minh ch
phi thn trng ()
Truyn 5 ()
d/ S Thnh vng lp Thng Thn lm thi t ri li mun lp cng t Chc[9] na. Thng Thn
lm lon, nh v git Thnh vng.
Mt thuyt khc bo:
S Thnh vng lp Thng Thn lm thi t ri li mun lp cng t Chc na. Thng Thn hay
c m cha tin, hi quan s ph (thy hc) l Phan Sng: Lm cch no m cho bit chc c!
Phan Sng p: Mi Giang Mi[10] li d tic m t v khng knh trng b y. Thi t lm theo li.
Giang Mi mng (Thng Thn):
- H qun ti tin, qun vng mun ph mi lp thng Chc l ng lm.
Thng Thn ni (vi Phan Sng): Tin n ng. Phan Sng hi:
- C th th Chc c khng?
- Khng!
- C th qua nc ch hu c khng?
- Khng.
- C th lm ln c khng?
- c.

53
Thng Thn bn dng binh tc v gi dinh nh Thnh vng. Thnh vng xin n mn chn gu[11]
khng c bn t st.
k/ Vua Trnh hi Trnh Chiu: Thi t ra sao? p: Thi t cha sinh. Vua hi: Thi t lp ri m
bo cha sinh l ngha lm sao? p: Thi t tuy lp ri nhng tt hiu sc ca vua cha dt, nu b
phi no c nh vua yu mn m c con trai th nh vua tt yu ngi con , yu ai th mun cho
ngi k nghip, v vy m thn bo thi t cha sinh.
***
Kinh 6. Sa thi v b dng. iu m ch mu tnh l lm lon s phn on ca ta ta lm by, nu
bc vua cha khng xt k trong vic sa thi, b dng qun thn, c th mc mu ch ()
Truyn 6 ()
c/ Trng Ni cm quyn L, ngoi ng khng c k lm ca ri, T Cnh cng m lo, L Th
(mu thn ca T) tu vi Cnh cng:
- Lm cho Trng Ni mt chc l vic d nh thi si lng. Nh vua sao khng dng lc hu chc cao m
mi ng ta, ri tng L Ai cng[12] mt on n nhc vua L ha kiu m m lon? Ai cng ham ci
vui mi, tt b b vic chnh tr. Trng Ni s can gin, can gin (khng c) s b coi thng L[13].
Cnh cng khen l phi, sai L Th a hai on n nhc, mi on tm ngi, qua tng Ai cng. Ai
cng ham vui, qu nhin b b vic triu chnh. Trng Ni can gin khng c, b qua nc S[14].
g/ Thc Hng[15] mun gim Trnh Hong,[16] vit mt bc th gi l ca Trnh Hong gi cho
mnh, bo: Xin ngi v ti ni vi vua Tn rng iu nh vua vi ti hn nhau, lc ny lm c ri, sao
khng gp gi binh ti?
Ri Thc Hng gi v nh ri bc th sn chu vua nh Chu v vi vng i v. Vua Chu cho
rng Trng Hong phn nh Chu, em ng ta ra git.
h/ Trnh Hon cng mun nh nc Khoi, trc ht hi tn h tt c nhng ho kit, lng thn cng
k s mu tr, gii n ni, dng cm, ri la nhng rung t tt ca nc Khoi (lm b) hi l cho h,
v bin trong s nhng chc tc dnh cho h, sau cng lp n trng ngoi ca quch[17] chn s
, li bi mu heo vo s nh mt tp th c. Vua Khoi (pht gic) cho rng trong nc c k mun
lm lon, bn git ht cc lng thn. Trnh Hon cng lc mi em qun nh, chim c nc
Khoi.
i/ Ngi h ln nc Tn giao ho vi vua Kinh, li ngm kt giao vi k t hu vua Kinh, m trong
nc, anh ta c Hu Vn qun[18] trng. Thnh th h nc Kinh mu tnh iu g, anh ta thng
bit trc m bo cho Hu Vn qun hay.
Ch thch:
[1] B my hng dn chng.
[2] Hn Phi chp 5 truyn a, b, c, d, e gii thch nhng iu dn chng trn. Chng ti ch dch hai:
c v d.
[3] Nguyn vn: Yn nhn v hoc, c dc cu th. C hc gi sa li l: Yn nhn hoc d ngha l
ngi nc Yn d b m lon (nn phi tm bng nc phn ch). Ngi Trung Hoa thi cho rng
chng b qu m, nn tr nh vy.
[4] Coi ch thch (1) v ch thch (2) Kinh 1 trn. Sau cng vy.
[5] Khng tn cng, ca g c.
[6] Thuyt ny gn ging y ht truyn S IV 2 trong Chin Quc sch, nn chng ti khng dch li.
Chin Quc sch chp l Trnh Du.
[7] C ch gi l Ph V K, mt gian thn ca Kinh Bnh vng.
[8] T Th l mt chc quan v ca Ngy nh tng soi. Theo Chin Quc sch, T Th tc Cng tn
Din, ng thi vi Trng Nghi.
[9] Chc l em khc m ca Thng Thn
[10] Giang Mi l em gi Thnh vng. Theo S k ca T M Thin th l mt i phi ca Thnh vng.
C sch chp l Giang Thin, hoc Giang Vu v cho Giang Vu l mt cn thn ca Thnh vng.
[11] Mn n thi cho l rt qu. Mn nu lu chn, Thnh vng xin n mn l c ko di
ch cu vin.
[12] Hn Phi lm: chnh l L nh cng.
[13] Nguyn vn: Khinh tuyt l. C sch dch l: tt b nc L.
[14] C sch sa li l qua T.
[15] Tc Dng Thit Cht, hc rng, lm quan nc Tn, vit th phn khng T Sn lm hnh th
Coi phn I

54
[16] Trnh Hong l mt i phu ca Chu Knh vng
[17] Quch l bc tng ngoi ca mt th trn thi .
[18] Vua Tn, ngi git Thng ng

55
THIN XXXII: NGOI TR THUYT T THNG-(Trch)-(NHNG THUT DNH M
DNG; THIN NGOI, T, THNG)
Kinh 1. o ca bc minh ch cng nh li Hu Nhc p Mt t. Cc v cha thi nay[1] khi nghe ni
th khen s vn nh, t chut. Khi xem vic lm th trng s xa vi, vin vng, v vy qun thn, s dn
ni nhng li vu khot m hnh ng xa s tnh ().
Truyn. a/ Mt T Tin[2]cai tr t an Ph. Hu Nhc gp ng ta, hi: Sao ng gy nh vy? Mt
T p: Vua khng bit rng Bt T ny v dng, sai cai tr t an Ph. Vic quan bn rn, lng rt lo
u, nn gy. Hu Nhc bo:
Xa vua Thun gy cy n nm dy, ca bi th Nam phong (trong Kinh Thi) m thin h tr. Nay t
an Ph nh nh vy m cai tr phi lo u, nu tr c thin h mi lm sao? Bit thut tr dn th
thn ngi trn miu ng, sc din (ti) nh gi ng trinh, cng chng hi g cho vic cai tr; khng
bit thut cai tr th thn tuy gy m tiu ty, cng chng c ch g.
b/ Vua S hi in Cu (mt mn ca Mc t):
- Mc t l mt hc gi ni danh, sut i tn lc lm vic, ng khen, nhng li ni rm m khng
nh, t chut, ti sao vy?
p:
- Xa Tn b (Tn Mc cng) g con gi cho cng t nc Tn (Trng Nh), trang sc cho c du, a
theo by chc thiu n bn o gm lm nng hu. Ti Tn, ngi Tn yu nhng ngi thip m coi
thng con gi Tn B. Nh vy c th bo l kho g cc nng thip m khng kho g con gi. Nc
S c ngi bn ht chu qua nc Trnh, lm ci hp bng g mc lan, xng bng qu, tiu cho thm,
im xuyt bng chu ngc, trang sc bng ngc mai khi[3] lt bng lng chim tr. Ngi nc Trnh
mua ci hp m tr li chu. Nh vy c th bo l kho bn ci hp m khng kho bn ht chu.
Ngy nay ngi ta tho lun u thch dng li kho lo, vn hoa, bc vua cha thy ci vn hoa m
qun rng nhng li v dng. Thuyt ca Mc T truyn ci o ca tin vng, lun li ca thnh
nhn tuyn co cho mi ngi. Nu dng nhng li vn nh t chut s ngi ta ch nh ti ci vn
hoa m qun ci hu dng ca hc thuyt, nh vy tc l ly vn hoa lm hi ci hu dng, khng
khc vic ngi nc S bn ht chu, Tn b g con gi. V vy m li ca Mc T rm m khng
vn nh t chut.
c/ Mc t lm con diu bng g 3 nm mi xong, bay c mt ngy th hng. Mt mn sinh bo:
- Thy kho tay tht, lm cho diu g bay c.
Mc t p:
- Ta u kho bng ngi lm ci n ngang xe. H ch dng mt khc cy di, khng y 1 bui sng
m ko c ba chc thch[4] ho vt, i c rt xa m dng c my nm. Cn ta lm diu g, 3
nm mi xong m bay ch c 1 ngy.
Hu t nghe chuyn bo:
- Mc t rt kho (v) cho vic lm n ngang l kho, lm diu g l vng.
Kinh 2: bc vua cha khi nghe ngi ni m khng ly cng dng lm mc ch th k bin thuyt s ni
nhiu v nhng thuyt mi gai m v nga trng; (khi coi bn) khng ly s trng ch lm quan
trng th ngi bn tn no cng gii nh Hu Ngh c (v bn by th th no cng trng mt ci g
)().
Truyn 2. a/ Mt ngi nc Tng v vua nc Yn chm mt con kh ci vo u mt mi gai, nhng
nh vua phi trai gii 3 thng ri mi thy (hnh cc nh ) c. Vua Yn ly lc ba c xe[5] nui
anh ta. Vin hu ng (nh xe hay hu?) l mt th st tu:
- Thn nghe ni vua khng th trai gii mi ngy m khng c mt ba tic trong thi gian . Ngi
nc Tng bit i vng khng th trai gii lu c coi mt vt v dng nn mi a ra k hn
ba thng. H chm tr th mi nhn chm phi nh hn vt c chm. Thn l th c, khng th
c cho anh ta dng c anh ta chm hnh . Vy vic khng c thc, (anh ta ni lo). Xin i
vng xt li.
Vua Yn do b t anh ta, cht vn, qu nhin l ni lo, bn em git. Ngi th c li tu thm:
Tnh k m khng c tiu chun th k s m lun a s a ra nhng thuyt nh mi gai .
(Cn mt thuyt na i khi cng nh thuyt trn, nhng kt cc l anh chng la bp - ngi nc
V - khi bit l ty, trn mt).
b/ Ngh Duyt l ngi nc Tng, gii bin thuyt, a ra thuyt nga trng khng phi l nga[6]
cc bin s Tc H[7] khng ai bc c nhng khi ng ta ci nga trng qua ca i th chu np

56
thu. Vy da vo h khng, c th thng c mt nc, m kho v thc t, xt v hnh trng th
khng gt ni mt ngi.
d/ C ngi khch (bo c th) dy cho vua Yn ci php khng cht. Vua Yn sai ngi ti hc, ngi
ny cha hc xong th ngi khch cht. Vua Yn ni gin, em ra git. Nh vua bit rng ngi
khch n gt mnh, li nh git ngi sai i hc v ti chm tr. Tin mt vic khng th c c m git
b ti v ti, l ci hi khng bit suy xt ().
g/ C ngi v cho vua nc T. Vua T hi:
- V ci g kh nht?
- V ch nga kh nht.
- Ci g d nht?
- Ma qu d nht.
Ch vi nga ai cng bit, cng thy trc mt t sng ti chiu khng th v by, khng ging c,
cho nn kh v. Cn ma qu khng c hnh trng, khng thy trc mt nn d v.
h/ Tr con chi vi nhau, ly t st lm cm, bn lm canh, dm bo lm tht, nhng chiu th v nh
n cm, v cm bng t, canh bng bn, chi th c ch n khng c. Khen nhng iu thi
thng c truyn tng li, nghe th hay th (m?) thc t v dng; ging thuyt nhn ngha ca tin
vng m khng bit chnh l quc gia, cng l nhng vic chi ch khng th em tr nc c.
Trng nhn ngha, m nc yu lon, l 3 nc Tn (Hn, Triu, Ngy t Tn tch ra); khng trng
nhn ngha m tr mnh l nc Tn. Nhng Tn tuy mnh m cha lm (thng nht thin h) c
l v vic tr nc cha hon tt.
*
Kinh 3. Cho ti y chng ta thy mi kinh ch a ra mt qui tc, mt thut, kinh ny a ra ti hai
thut.
Thut th nht: H nui ci lng ngi khc phi v mnh (ngha l ngh ti ci li ca mnh hn ci li
ca h) th hai bn s trch on nhau; (ngc li) nu nui ci lng ai cng v bn thn ca ngi
thi (ngha l ai cng ngh ti ci li ca chnh mnh hn ci li ca ngi khc), th s nn vic[8].
V vy m c khi cha con on trch nhau, m mn ngi lm cng th cho h n ngon ().
Thut th nh: Nu theo cc hc gi (tr Nho gia) m thi hnh ci o mang mang xa vi (khng thc
t) ca cc tin vng, th c l khng hp thi nay chng? () Hnh ng khng thch hp vi vic
nc m c xng tng tin vng th cng nh v nh ly ci ni o chn vy.
Truyn 3 (Trong phn truyn ny Hn Phi dn chng ti 17 c s, nhng c nhiu c s khng lin
quan g ti hai thut nu phn kinh. C h nh Hn Phi vit vi, cha kp sa li. Chng ti ch la 1
truyn a/ gii thch thut th nht v 3 truyn p/ r/ s/ gii thch thut th nh.)
a/ Cha m khng sn sc con k khi n cn nh th ln ln n on mnh. Con c nui thnh ngi ri,
m cung dng cha m khng c hu th cha m gin, on trch n. Cha con l tnh ch thn m c
khi cn trch nhau, on nhau l do ai ny u mun cho ngi khc phi v mnh (cha mun cho con
phi v cha, con mun cho cha phi v con), ch khng mun cho mi ngi ch v bn thn ca ngi
thi.
Mn ngi gieo m, cy rung cho mnh th ngi ch khng ngi ph tn m cho h n ngon, li cn
la tin, vi tt[9] m tr cng cho h, nh vy khng phi v yu h u m v ngh: C vy h cy
mi su, co c mi k cho mnh. Ngi lm cng , ht sc cy v co c, sa sang b rung, khng
phi v yu ch, m v ngh: C nh vy ch mi cho n ngon, m tin, vi mi tt. Nh vy mt bn
cung dng hu h, mt bn gng sc lm vic, c ci n trch gia cha con, hai bn u ht ngha v
(v) u mu ci li cho chnh mnh c. Bi vy con ngi lm vic vi nhau, cho, tng nhau, nu thy
c li cho mnh th d l ngi nc Vit[10] cng d ho, nu lng thy c hi th d l cha con cng
xa nhau, on nhau.
p/ (Chu) th c cu: Tht n, buc n. Mt ngi nc Tng c ti , ly hai ci dy lng t tht,
buc bng. Ngi ta hi: Lm g vy? p: V sch dy nh vy[11]
r/ Ngi t Dnh (kinh nc S thi Xun Thu, nay l H Bc) vit th cho v tng quc nc Yn.
Vit ban m, la khng sng, bn bo ngi cm uc: a cy uc ln. (Ming ni vy) tay
vit ln trong th: a cy uc ln. My ch khng phi l trong th. Tng quc nc Yn
c ti , mng lm, bo: a cy uc ln l trng s sng, trng s sng tc l tin c, b dng
ngi hin. Ri ng ta tu vi vua, vua hoan h (theo li) v nh vy nc Yn thnh tr. Tuy thnh tr
y, nhng u phi l trong th. a s cc hc gi ngy nay ging nh vy.

57
a/ Mt ngi nc Trnh mun mua giy, o bn chn mnh ri t ci ni ch ngi. Anh ta ra ch m
qun em ci ni theo. Tm c th giy mun mua ri, anh ta sc nh li, bo: Ti qun em ci ni
theo, ti tr v ly. Ri quay v nh, khi tr li ch th ch tan, khng mua giy c. Ngi ta
hi: Sao khng ly chn th giy. p: Nn tin ci ni, ch khng nn tin mnh.
Kinh 4. u c li th dn theo v, danh c hin th k s chu cht. V vy, tuy k di c cng
nhng khng hp php m cng c thng th ngi trn khng c li g k di c; tuy c
thanh danh nhng khng hp php m cng c khen th k s lo cu ci danh cho h m khng bi
p cho danh ca vua[12]()
Truyn 4.
a/ Vng ng lm quan lnh Trung Mu, trnh ln Tng ch[13] rng: Trung Mu c hai k s tn l
Trung Chng v T K, c rt trau gii, hc li uyn bc, sao nh vua khng dng h?. Tng ch
p: ng tm gp h i, ta s c h lm trung i phu. Quan tng quc can: Trung i phu l
chc quan trng ca Tn, h khng c cng m c chc , khng hp vi quan ch ca Tn. Phi
chng nh vua mi nghe ni v h ch cha thy h? Tng ch p: Khi ta thu dng (Vng) ng
th nghe ni ri sau mi gp; nay ng chn ngi th cng li nghe ni th sau mi gp; nh vy khng
ngt dng ngi khc lm tai mt cho mnh. Th l Vng ng mt ngy tin dng hai trung i phu,
h c cp nh v t. Ngi Trung Mu (thy vy) b vic rung nng, bn nh t theo hc
ngh vn ng n phn na s dn trong p. [14]
d/ Triu Ch ph[15] sai L T xem nc Trung sn c th nh c khng. L T tr v p: nh
c. Nu nh vua khng nh gp th T, Yn s nh trc. Ch Ph hi: nh c l ti sao?
p: Vua nc thch thn cn vi bn s n trong hang ni, t nghing lng, ngi chung xe[16] vi
hn chc k s ni hang cng ng hm, dng l bnh ng i vi trn trm k s o vi. Nh vua
bo: Theo li ng ni th ng y l mt ng vua c hin c, sao li nn nh?. p: Khng phi vy.
Thch k n s ni danh m dng h trong triu th chin s s bing nhc ngoi mt trn. trn tn
trng bn hc gi, di k s c dng ti triu th nng phu bing nhc ngoi rung. Chin s
bing nhc mt trn th binh yu, nng phu bing nhc ngoi rung th nc ngho; ngoi binh
yu hn ch, trong th nc ngho, nh vy khng mt nc l iu cha tng thy; nh Trung Sn
cng l phi ch? Ch ph khen phi, ri em qun nh Trung Sn, dit c.
Kinh 5. Kinh Thi c cu: Khng ch thn lm ly th dn khng tin () Nhng nu khng nh r
chc phn cao thp, khng bt b ti lm cho c vic, m t mnh lm vic ca k a v di th
cng nh xung xe chy b, ng khi c sch ().
Truyn 5.
a/ T Hon Cng thch mc o mu ta, (do ) c nc u mc ta, m la ta ho ra t gp 5 ln
la trng. Hon Cng lo, hi Qun Trng: Qu nhn thch mc mu ta, mu ta t qu m trm h
vn c thch mu ta, lm sao by gi. Qun Trng p: Nh vua mun cm ch sao khng th thi
khng mc mu ta! Hon Cng bo: Phi ri ni vi k t hu: Ta rt ght mi hi ca mu ta. T
lc y k t hu c ai bn mu ta li gn ng, ng u bo: Dang ra, ta ght mi hi ca mu ta.
Hm , trong cung khng ai mc mu ta na, hm sau ti kinh khng ai mc mu ta na, qua
ngy th ba trong ci khng cn ai mc mu ta ht.
(Cn mt thuyt khc i ht nh thuyt trn, nn chng ti b)
c/ Tng Tng cng giao chin vi S Trc cc (mt ci hang bn b sng Trc). Qun Tng by
th trn ri m qun S cha qua sng. Quan hu t m l Cu Cng chy ti dng k:
- Qun S ng m qun Tng t, nn tha lc h mi qua c na s, cha by xong th trn m
nh th h tt thua.
Tng Cng p:
- Qu nhn nghe ngi qun t bo: ng tn hi ngi b thng, ng bt ngi c hai th tc,
ng y ngi ta vo ch him, ng nh trng thc qun tn cng khi ngi ta cha by xong th
trn. Nay qun S cha qua ht m nh h, l tri vi iu ngha; hy i h qua sng ht, ri s
nh trng thc qun tin ln.
Quan hu t m bo:
- Nh vua khng thng dn nc Tng, cho k tm phc khng c trn vn (tc l cht), ch l
gi (nhn) ngha[17]
Tng cng bo:

58
- ng khng tr v hng ng, ta s thi hnh qun php. Quan hu t m tr v hng. Qun S sp
thnh th trn, Tng cng mi nh trng thc qun. Qun Tng i bi, ng b thng bp v, ba
ngy sau cht. l ci ho hm m nhn ngha.
d/ T Cnh Cng i chi Thiu hi (tc Bt hi ngoi khi tnh Sn ng). Mt ngi trm phi nga t
kinh ti tu: Tng quc n Anh au nng sp cht, e cng v khng kp. Cng vt ng dy. Mt
ngi trm khc li phi nga ti. Cng sai thng gp con nga Phin Tng[18] vo c xe v sai Hn
Khu[19] nh xe. Mi chy c vi trm bc, cho rng Hn Khu nh xe chm qu, cng ging ly
dy cng, nh xe ly. Li c vi trm bc na, cho rng nga chy chm r r, cng b xe chy
b. Phin Tng l con nga tt, Hn Khu l ngi nh xe gii m cn cho rng khng bng xung xe
chy b!
d/ Ngy Chiu vng mun d vo cng vic ca cc quan, bo Mnh Thng qun: Qu nhn mun
d vo cng vic ca cc quan. Mnh Thng qun ni: Nh vua mun d vo cng vic ca cc quan
th sao khng th tp c lut php? Chiu vng mi c c trn mi ci th[20] ng gc.
ng bo: Qu nhn c khng ni th lut php ny.
Khng ch thn nm quyn bnh m mun lm cng vic cho b ti lm, th tt nhin l (mt mi)
phi ng gc!
*
Kinh 6. Vic nh m tin ri th vic ln mi tin c. Cho nn bc minh ch phi th tn t vic nh ti
vic ln[21] Thng pht m khng th tn th cm lnh khng c thi hnh. ()
Truyn 6. a/ Tn Vn cng nh t Nguyn, em theo mi ngy lng thc, hn vi cc quan i
phu mi ngy s v. Ti Nguyn mi ngy ri m khng h c, ng nh thanh la[22] rt qun v.
C ngi lnh t trong thnh Nguyn ra tha: nh Nguyn ba ngy na th tt h c. Qun thn
t hu u can ng: Nguyn, lng thc ht, sc kit, xin nh vua chu kh i. ng p: Ta
nh k hn l mi ngy vi s tt, nu by gi khng lui binh th tht tn mt. c t Nguyn m
phi tht tn, ta khng lm. Ri ng bi binh, rt v. Ngi t Nguyn nghe thy vy, bo: C ng
vua th tn nh vy, c nn khng qui phc chng?, ri ko nhau ra hng. Ngi nc V nghe thy
vy bo: C ng vua th tn nh vy, c nn khng i theo chng? ri hng ng. Khng t nghe ni
ri ghi li: nh t Nguyn m c nc V l nh ch tn.
d/ Ngy Vn hu hn i sn vi ngi nc Ngu. ng ngy hn[23] th tri ni cn ging. K t hu
khuyn ng i, ng khng nghe, bo: Khng nn. Ly l tri ni cn ging gi m tht tn, ta khng
lm vy c. Ri t ly xe xng pha cn ging, ti ch hn, nhng ngi nc Ngu cha ti, bn bi
cuc i sn[24].
/ V Tng t (Tng Sm, mn sinh ca Khng t) i ch, a con chy theo khc. B d n: Con v
i, m i ch v s lm tht heo cho con n. Lc b i ch v, Tng t mun bt heo git, b v
ngn: Ti ni a vi n vy thi m. Tng t bo: "Mnh cho l ni a, ch tr khng cho l ni
a[25]. Tr khng phi t nhin bit, ton l hc ca cha m, nghe li cha m bo. Nay mnh ni lo
vi n tc l dy n ni lo. M ni lo vi con, con m khng tin cha m c, khng phi l cch
dy con". Ri ng lm tht con heo, em luc.
[1] Cc bn xa chp l minh ch, ngha khng thng. Nn cc hc gi sa li l m (hn m) hoc
l thi. Chng ti ngh ch thi () c th lm vi ch minh () c, ch ch m th khc xa
qu.
[2] Hc tr Khng T, ngi nc L, tn l Bt T.
[3] Mt loi ngc mu .
[4] Mi thch l 120 cn thi .
[5] Coi ch thch truyn 1 Thin sau.
[6] Thuyt ny cc sch khc cho l ca Cng Tn Long Cng Tn Long phn bit con nga v mu
trng. Nga l mt nim khi qut, nga trng l mt con nga tht, hai ci khc nhau, do nga
trng khng phi l nga. Cng Tn Long ngy bin.
[7] Lm Tri, kinh T, T Tuyn vng lp mt cng qun cho cc k s mi ni li ging lun,
coi phn I.
[8] Nguyn vn: Hip ph tng v tc trch vng, t v tc s hnh. Chng ti phin m v hiu theo
Trn Khi Thin. C nh phin m l: tng vi , t vi v dch: Khi hai ngi lm chung nhau (tng
vi) th h trch nhau, cn t mnh lm ring r (t vi) th vic chy. E sai.
[9] Nguyn vn l d. C sch ging l d ly. Thi vi c th dng lm tin tr cng, trao i
hng ho.

59
[10] Thi ngi Trung Hoa min Trung v min Bc coi ngi Vit ng Nam l ngoi nhn.
[11] Sch ni v vic tu thn, phi gi gn, ng phng tng, ngi hiu lm.
[12] Nguyn vn: bt sc qun. C sch dch l: khng ch vua.
[13] Tc Triu V Tut, mt trong ba ngi dit Tr B, dn ng cho vic chia ba nc Tn.
[14] Php gia cho ngh vn l v dng.
[15] Vua Triu, tc V Linh vng, ng t xng l Ch ph (nh Thi thng hong) sau khi lp con l
H lm vua.
[16] Khi gp k s trn ng, ng ta nghing lng (t v knh trng) ri mi h ln ngi chung xe.
[17] Nguyn vn: c v ngha nh. Ch v , chng ti theo Trn Khi Thin, c l ngy.
[18] Tn mt con nga qu.
[19] Mt ngi nh xe gii.
[20] Thi lut php vit hay khc trn th tre, v cha c giy.
[21] Nguyn vn: tch tn: tch lu nim tin.
[22] Thi , tin qun th nh trng, lui qun th nh thanh la.
[23] Nguyn vn: minh nht (hm sau). Chin Quc sch - Ngy 4 chp l th nht (hm y), c phn
ng hn.
[24] Nguyn vn: bi Ngu nhn. Chng ti theo Trn Khi Thin m dch nh vy. C th dch l: (xng
pha cn dng) bo ngi nc Ngu bi cuc i sn.
[25] Nguyn vn: Anh nhi phi d h d. C th dch l: khng th ni lo vi tr c.

60
THIN XXXIII: NGOI TR THUYT T H (Trch)-(NHNG THUT DNH M DNG
THIN NGOI, T, H)
Kinh 1. C ti m b trng pht th khng on b trn nh ngi gi ca ct chn cu T Cao: c cng
m c thng th khng cho l mt n hu (...) nh Chiu Mo coi nm c xe khng hn x cp
v dp c.
Truyn I a/ Khng t lm tng quc nc V[1], hc tr l T Cao lm chc coi ngc, cht chn mt
ngi phm ti, ngi ny sau lm chn gi ca. C ngi ght Khng t, ni vi vua nc V: Trng
Ni mun lm lon. Vua nc V bt Khng t, Khng t chy kp, cc mn sinh u trn thot, (ch c)
T Cao khng ra c v ca (thnh) ng[2], ngi ct chn dn ng ta np trong ci phng
chn ca, vin li tm ng khng c. Na m, T Cao hi ngi ct chn: Ti khng th khng thi
hnh php lnh ca vua, nn ch thn cht chn ca ng. Nay l lc ng bo th, m sao ng li gip
ti trn ( y)? Sao ti li c ng cu nh vy? Ngi ct chn p: Ti b cht chn, v ti ti
ng vy, lm sao khc c? Nhng khi ngi nh ti ti, ngi xt mi kha cnh ca php lnh, tm
cch gip ti[3], mun cho ti khi ti, ti bit vy. n khi n quyt, ti nh, ngi lun bun b
khng vui, hin r trn mt, ti thy v bit vy. Khng phi ngi ring thng ti, bm tnh ngi nhn
t nh vy. Ti vui v mang n ngi l v th (...).
c/ Tn v Hn nh Ngy, Chiu Mo (b ti nc Ngy) qua pha Ty (Tn pha Ty) du thuyt m
Tn v Hn bi binh. T v Kinh nh Ngy, Mo qua pha ng (T pha ng) du thuyt m T v
Kinh bi binh. Ngy Tng vng thng ng lc nm c xe[4], Mo ni: B Di c chn ct theo cp
tng qun chn ni Th Dng, v thin h u bo: Hin (c kh tit) v c ting nhn ngha nh
B Di m chn ct theo cp tng qun th (cng nh) chn cn h tay chn[5]. Ngay thn bi binh
c bn nc m nh vua cho thn lc nm c xe th khc chi cho thn x cp v dp c[6]".
*
Kinh 2: nn cy vo th lc m khng nn cy vo tn nhim[7], cho nn ng Quch Nha chng li
vic Qun Trng lm tng quc; nn cy vo thut m khng nn cy vo tn nhim, cho nn Hn
Hin ch trch Vn Cng. Bc vua cha c thut tr nc th thng mt cch xc ng b ti pht
trin ht ti nng, trng pht mt cch cng quyt ngn cn gian t, nh vy b ti d c hnh
ng ln xn, mnh cng li dng c (...)
Truyn 2 a/ T Hon cng sp lp Qun Trng lm trng ph[8], ra lnh cho qun thn: "Qu nhn sp
lp Qun Trng lm Trng Ph, ai tn thnh th vo ca ri ng qua bn tri, ai khng tn thnh th
vo ca ri ng qua bn phi, ng Quch Nha ng gia. Hon cng hi : Qu nhn lp Qun
Trng lm trng ph, ra lnh ai tn thnh th ng bn tri, khng tn thnh th ng bn phi, sao ng
li ng gia ca? Nha p: Thng minh nh Qun Trng c th mu tnh ly thin h c
khng? Cng p: c.
- Quyt on nh Qun Trng c dm lm i s khng? Cng p: Dm. Nha ni: Thng minh c
th ly thin h, quyt on dm lm i s, m nh vua giao quyn bnh cho ng ta th ng ta tt da
vo th lc ca nh vua tr nc T, c th khng nguy c khng. Cng khen phi, ri cho Thp
Bng coi v ni chnh, Qun Trng coi v ngoi giao, hai ngi dm ng nhau[9].
b/ Tn Vn cng lu vong ra nc ngoi. C Trnh bng bnh thc n theo hu, lc ng, mt du Vn
cng, khc trn ng, nhn i ri ng, ch khng dm n. Khi Vn cng v nc, em qun nh t
Nguyn, chim c. ng bo: Ngi chu nhn i gi thc n trong bnh cho ta, chc khng v t
Nguyn m phn ta, ri phong cho C Trnh lm huyn lnh t Nguyn. Quan i phu Hn Hin nghe
vy, ch rng: V ci l khng ng vo thc n trong bnh m tin rng s khng v t Nguyn m
phn mnh, chng phi l khng c thut tr nc ? Bc minh ch khng cy vo ci l b ti khng
phn mnh m vo ci l h khng phn c mnh, khng vo ci l h khng gt mnh m vo
ci l h khng gt c mnh.
c/ Dng H bn rng: Cha m hin minh th mnh ht lng phng s, nu bt ti thi mnh lm iu
gian th cha. ng ta b ui nc L, b nghi nc T[10], phi trn qua Triu, c Triu
Gin Ch tip, phong lm tng quc; k t hu hi: H gii cp chnh quyn, sao nh vua li dng
lm tng quc?. Gin Ch p: Dng H lo cp chnh quyn, ta lo gi, v ng dng thut
khng ch H, H khng dm lm by, trung thnh phng s, lm cho Gin ch mnh hn ln, gn
thnh mt b ch ch hu.
*

61
Kinh 3: Vn Vng b ci l vua ti m buc ly dy v, c li m cn khoe; Qu Tn khng phn bit
lc triu, lc v nh, lc no cng trang trng, rt cuc b hi.
Truyn 3. a/(Chu) Vn vng em qun nh nc Sng, n g Phng Hong th dy v tut, ng t
buc li. Thi Cng Vng hi: Sao nh vua li t buc ly? Vn Vng p: Nhng ngi m vua
dng, bc trn u l thy ca vua, bc gia u l bn, bc di u l ngi sai khin[11]. y
u l b ti ca tin vng, nn khng c ai sai khin.
Mt thuyt khc bo:
Tn Vn Cng giao chin vi S, ti g Phng Hong, dy dp tut ra, ng t buc li. K t hu hi
Nh vua khng sai ngi buc li cho c ?. ng p Ta nghe ni vua bc trn gn ai th u n
h; vua bc trung gn ai th u yu h; vua bc di gn ai th u khinh h. Qu nhn tuy bt
tiu nhng ngi ca tin vng cn , cho nn kh sai ai c.
b/ Qu Tn thch nui k s, sut i trang trng, cch c x v n mc nh lc no cng nh triu
nh. Nhng c ln ng lm bing nn s tht, khng trang trng c hoi. Cc khch (k s ng nui)
cho rng ng chn v khinh h nn on ng, git ng. V vy bc qun t nn b ci g thi qu.[12]
*
Kinh 4: Khin cho phm iu mnh cm c li, h lm li cho mnh li b cm, nh vy vua d l thn
thnh cng khng tr nc c. Khen k c ti, ch k ng thng th d l vua Nghiu cng khng
tr nc c. Lm ca m khng cho ngi ta vo, by ci li ra m khng cho ngi ta tin li (
hng), mi lon sinh ra t (...)
Truyn 4 b/ Ty Mn Bo lm quan lnh t Nghip, nghim khc lim khit, khng my may t li, coi
thng k t hu ca vua nn bn h kt b nhau hy bng ng. c mt nm ng dng bo co
ln, nh vua thu n ca ng li. ng dng biu xin vua: Trc thn khng bit cch cai tr t Nghip,
nay thn bit ri, xin c giao n li cai tr t Nghip ln na, khng c xin vic th xin chu ti
chm." (Vua l) Vn Hu thng tnh cho phc chc. T Bo nh thu nng bch tnh, hi l k t
hu ca vua. c mt nm ng dng bo co ln. Vn Hu nghinh tip v bi t ng, ng tha: Nm
trc thn v nh vua m tr t Nghip th nh vua thu n ca thn; nm nay thn v cc t hu ca
nh vua m tr t Nghip th vua bi t thn. Thn khng th tr t Nghip c na. Ri tr n m
i. Vn Hu khng nhn, bo: Trc kia qu nhn khng bit ng, nay bit ri, xin ng v qu nhn m
rn tr t Nghip cho. V tr li n.
d/ T Xc ni khng c th ng thi tay tri v hnh vung v tay phi v hnh trn c.
/ Dng tht ui kin th kin cng ng, dng c ui rui th rui cng bu li.[13]
*
Kinh 5: b ti no qu t ti v tit kim th tc lc khng khuyn khch; n sng v vinh quang
m ban pht khng tit th b ti p bc vua cha (...)
B ng ph ha cho nhau, b ti tha mn c t dc th vua b c lp; qun thn ly cng tm m
c ngi, k di khng ph ha nhau (lm iu gian) th l vua sng sut (...)
Truyn 5. a/ Vu Hin B lm tng quc nc Tn[14] m rau l rau hoc mc y di sn, gai gc
sum su ngoi ca, ba n khng hai mn, ch ngi khng c hai lp chiu, v khng mc la,
nh khng cho nga n la, ra ngoi khng c xe theo hu. Thc Hng hay iu , li ni vi Miu
Bn Hong, Bn Hong ch: Nh vy l ly tc lc ca vua lm vui lng k di.
(Cn mt thuyt khc, i cng vy chng ti b).
b/ Qun Trng lm tng quc nc T, tu vi vua:
Thn sang nhng ngho. Hon Cng bo: Cho ng c nh tam qui[15]. (C nh tam qui ri) Qun
Trng li tu: Thn giu ri, nhng a v thn cn thp. Hon Cng t ng ta ln trn h Cao, v
h Quc (hai qu tc ln nht ca nc T). ng ta li xin: a v ca thn cao ri, nhng thn cn s
vi nh vua (khng c trong cng tc). Hon Cng bn lp ng lm trng ph (nh hng cha ch
ca vua) Khng t nghe chuyn , ch Qun Trng l xa x qu ng, bc hip vua.[16]
Cn 1 thuyt khc: Qun Trng ra ngoi th dng xe bc mu vi ngi hu mc o xanh, v nh
th cho nh trng, trc sn by vc, trong nh c i tam qui. Khng T ni: ng ta l mt quan i
phu gii, nhng qu ng, v bc cp trn.
(on di chp v Tn Thc Ngao, tng quc S, chng ti b).
d/ t Trung Mu khng c quan lnh, Tn Bnh Cng hi Triu V:
- Trung Mu l tay chn ca Tn, vai lng ca Hm an, qu nhn mun c mt quan lnh tt ,
dng ai c by gi?
V tha:

62
- C th dng Hnh B T.
Cng hi:
- Ngi khng phi l k th ca ng ?
- Th ring khng vo ca cng (ngha l vic cng vic nc th khng k n th ring).
Cng li hi:
- Cn chc lnh Trung ph th dng ai?
- Dng con ca thn c.
Cho nn bo: Triu V tin c ngi ngoi h mnh th khng cha k th, tin c ngi trong thn
thuc ca mnh[17] th khng cha con. ng tin c 46 ngi, n khi ng mt, h u n iu vi
t cch l khch (ch khng thn mt nh ngi nh). c v t ca ng nh vy (...)
e/ Gii H tin c k th ca mnh lm tng quc cho Gin ch. Ngi th cho rng mnh may mn
c tha th ri nn li bi t. H ging cung mun bn ng ta, bo: Tin c ngi l vic cng, v
cho rng ngi lnh c nhim v; cn th ngi th l ci on ring, ta khng v on ring m chn
ng ca ngi, khng tin c ngi ln vi vua. V vy c n on ring th khng vo ca cng[18].
*
Kinh 6. Vua[19] hn km th k li ni thng, n ngha ring t m chim phn u thng th cng nghip
ca vua s t.
Truyn 6. (Bn truyn trong phn ny khng thc l nhng dn chng m ch hi c lin quan ti
phn kinh). Truyn u l li V t khuyn con ng ni thng m nguy n thn; truyn th 2 th l li
T Quc khuyn con l T Sn (tng quc nc Trnh) ng nn trung vi vua v b qun thn ght
m nguy n thn; truyn th 3; Lng Xa c cng tm qu ti mc cht chn ch khi ch phm ti nh,
vua chng khen m cn ch l bt t, cch chc huyn lnh ca ng ta; truyn cui cng, Qun
Trng b bt, t nc L gii v T, dc ng i kht, c mt ngi gi bin gii tng thc n.
Ngi ny hi sau ny c trng dng th Qun Trng s n n anh ta ra sao. Qun Trng khng
ngh n n ring , p s dng ngi hin gip nc, v b anh ta on.
[1] Khng t khng lm tng quc nc V. Thi Khng Khi lm lon: ngu nhin cng h vi
Khng t, nn ngi ta lm l Khng T.
[2] Nguyn vn: T Cao hu mn. C sch dch l T Cao i ra ng sau, c sch dch l: ra ca sau
cng. Chng ti theo Trn Khi Thin.
[3] Nguyn vn: tin hu thn di ngn. Trn Khi Thin ging: tin hu l t hu, ngha l gip.
[4] Thi d thin t c vn c xe, vua ch hu c 1000 c, quan i phu c 100 c. Mi c xe tng
ng cho lc ca 6 dm vung t.
[5] B Di con vua C Trc c o c, khng ham ngi vua, li ch Chu V vng git Vua Tr trong lc
cn tang cha, nn khng phc tng V Vng, b vo ni Th Dng, cht i .
[6] ni: thng khng hu. My hng cui ny nguyn vn kh hiu, mi sch ging mt khc. Chng
ti theo bn ca Trn Khi Thin.
[7] Tc khng nn qu tin b ti.
[8] Trng ph l ting tn xng (coi Qun Trng nh hng cha ch mnh) ch khng phi l chc tc.
[9] Truyn ny e khng c thc. Theo s th Qun Trng nm trn quyn hnh.
[10] Theo thin XXXIX Nn T 2 th Dng H b T Cnh Cng b t. Lun ng chp l Dng
(Dng?) Ha (Ha l tn t).
[11] Cu ny nguyn vn c bn chp khc v ngha cng khc:.... vua vo bc trn (hin c nht) coi
cc b ti u l thy c, bc gia th coi b ti u l bn, bc thp nht coi b ti u l ngi sai
khin.
[12] Nm truyn sau t c/ n g/, khng c ni ti trong phn Kinh m cng chng lin quan g n
Kinh.
[13] Ba truyn sau khng lin quan n phn Kinh, ring truyn cui h/ khng c ni ti trong phn
Kinh.
[14] C sch chp l Mnh Hin B v nc L, sai.
[15] V danh t tam qui ny c ti 5 6 thuyt: 1 mt ln ci 3 v, 2 php nh thu, 3 dng
i tam qui; ng rng 3 hng ngi qui phc mnh: dn qui phc, ch hu qui phc, cc r qui phc,
ch bc thin t mi ng dng i , 4 thu ch np vo kho nh nc, 5 ch cha tin ca. Trn
Khi Thin nghin cu k v cho rng thuyt sau y ca Dc(?) c l hn; tam qui l tam bch thng
(300 c xe). Quan i Phu c 100 c xe, lc mi c xe bng thu mt x 30 nc nh, 6 dm vung.
Qun Trng c lc tam qui, tc lc ba trm c xe, bng ba lc i phu, cho nn mi gi l giu.

63
[16] Trong Lun ng - Bt dt -22, Khng T ch Qun Trng l kh tng nh nhen, khng tit kim,
khng bit l.
[17] Nguyn vn : ngoi c v ni c, c sch ging l c ngi bn ngoi, bn trong.
[18] Truyn g/ khng c ni ti trong phn kinh.
[19] Nguyn vn: cng tht.

64
THIN XXXIV: NGOI TR THUYT HU THNG-(Trch)-(NHNG THUT DNH M
DNG THIN NGOI, HU, THNG)
Kinh 1, b ti no m vua dng quyn th ci ha khng c th tr i (...)
Truyn 1. a/ Thng v khen khng khuyn khch c, pht v ch cng khng s, dng c bn
cch m khng bin i c th tr i.
d/ Ngi i sn nh s vng chc ca xe, dng chn ca su con nga, sai Vng Lng (mt ngi
gii nh xe nga) cm cng th thn khng mt m ui kp nhng con th chy nhanh. Nay b ci
tin li ca xe, khng dng su con nga, khng dng ti nh xe ca Vng Lng m xung xe chy
b ui theo con th th d c chn ca Lu Qu (mt ngi chy rt nhanh) cng khng sao ui kp
th. Dng nga tt xe bn th d k ti t (khng quen i sn) cng d sc sn c th. Nc l xe
ca vua, quyn (th) l nga ca vua, khng dng ci th cm v git bn b ti chuyn mua lng
dn (bng cch ban n hu ring cho dn), m c mun phi c c cng tranh dn vi b ti th
cng nh khng dng xe ca vua, sc ca nga m b xe xung chy b vy.
/ T H, mn ca Khng T, ni: Sch Xun Thu chp c chc v b ti git vua, con git cha, tt
c nhng v u khng phi ch trong mt ngy m xy ra, tri li do cht cha dn dn ri sau mi
pht. K gian lm by vi dn, mi ngy mt cht cha, cht cha ri th sc mnh ln, c th git
vua, v vy m bc minh ch nn sm dit h. Nay in Thng[1] lm lon, ln ln thy ri, m
vua (T Gin Cng) khng git i, n T khng khuyn vua git bn b ti xm lng m khuyn ban n
hu cho dn, v vy m sau Gin Cng b ha. Cho nn T H bo: Ngi no gii nm ci th th dit
ngay gian khi n mi manh nha.
g/ Thi Cng Vng c phong nc T, ti pha ng. Trn b bin ng nc T c hai anh em
rut u l c s: Cung Dut v Hoa S. H bn vi nhau: "Chng ta khng lm b ti thin t, khng
lm bn ch hu, cy rung m n, o ging m ung, khng cu g ngi khc, khng nhn danh
hiu (chc tc), bng lc ca vua, khng lm quan, m lao ng sng"! Thi cng Vng khi n
Doanh Khu (kinh T lc ) sai bt git hai ngi y, l t git u tin.
Chu cng n nc L hay tin, phi ngi gp ti hi: "Hai ngi l bc hin, nay ng mi ti
nhn nc, git ngay ngi hin, ti sao vy?" Thi cng Vng p: Hai anh em nh bn vi
nhau: Chng ta khng lm b ti thin t khng lm bn ch hu, cy rung m n, o ging m
ung, khng cu g ngi khc, khng nhn danh hiu, bng lc ca vua, khng lm quan m lao
ng sng. H khng chu lm b ti ca thin t th Vng ny khng coi h l b ti c; h cy
rung m n, o ging m ung, khng cu g ngi khc, th ti khng th thng pht, khuyn
cm h c. V li h khng nhn danh hiu vua ban th d h c ti tr cng khng cho Vng ti
dng ; h khng cu bng lc ca vua th d h c hin c cng khng lp cng vi Vng c. H
khng chu lm quan th khng tr h c, h khng lnh nhim v th h khng trung vi mnh. Tin
vng s d sai khin thn dn c l nh tc lc hoc hnh pht. Nay, dng c bn ci khng
sai khin h th Vng ti cai tr ai ni by gi? Khng eo binh php m c v vang, khng t cy
ba m ni danh, cng khng phi l iu em ra dy dn c (.). H t cho l hin s trong i
m khng cho cha dng, hnh ca h cc hin nhng v dng cho vua, u phi l b ti ca
bc minh ch, c khc chi con nga k (chy rt nhanh) m khng li qua t qua hu c, v vy m
ti phi git.
*
Kinh 2. Bc vua cha l ci ch li v hi (ai nhm trng, tc on ng ca vua, th c li, ngc li
th c hi. Ngi nhm ch rt ng, cho nn bc vua cha d b chia uy quyn vi b ti[2]. V vy
nu iu yu ght ca vua bc l ra th b ti li dng m lm cho vua b m hoc; vua tit l li ca b
ti cho ngi khc bit th b ti kh ni (t co) m vua khng cn l thn thnh na ()
Truyn 2. a/ Thn t (Thn Bt Hi) ni: S sng sut ca b trn m l ra th ngi di s
phng; s khng sng sut ca b trn m l ra th ngi di s gt b trn; s hiu bit ca b
trn m l ra th ngi di s di s tht; s khng ham mun m l ra th b di s rnh b
trn; s ham mun ca b trn m l ra th ngi di s nh b trn. Cho nn bo: "Ta khng da
vo u m bit ngi (tc b ti) c, ch c v vi (khng lm g c) l c th d xt c h thi[3]
d/ Tnh Quch qun (in Anh) lm tng quc nc T. V vua cht, cha bit ai s c lp lm
hong hu, ng dng vua hoa tai bng ngc bit. (Truyn ny ging Truyn T III 2 trong Chin
Quc sch).

65
e/ (Tn Hu vng ui Cng tn Din i, v nghe li gim pha ca Cam Mu m ng Cng tn Dim
bp xp tit l vic ng cho Din lm tng quc thay Cam Mu. (Truyn ny chp trong Chin Quc
sch Tn II 13, nn chng ti khng dch li).
g/ ng Kh cng ni vi (Hn) Chiu hu : Nay c mt ci chn ngc ng gi ngn vng m khng
c y, c th ng ru c khng ?. Chiu hu p: "Khng c".
- C ci v bng t nung m khng rn, c th ng ru c khng ? c Ci v bng t,
cc xu x r tin, m khng rn th ng c ru, cn ci chn ngc ng gi ngn vng, cc qu m
khng c y th ng nc cng khng c, th cn ai rt nc ung vo na ? Lm vua m tit l
li ni ca b ti th khng khc g chn ngc khng y, d l bc thnh tr cng khng dng ht thut
c v khng kn ting. Chiu hu p: "Phi". ng nghe li khuyn ca ng Kh cng, t v
sau, h mun thi hnh mt vic ln trong thin h th lun lun ng mt mnh s ng m, ni m m
ngi khc bit mu tnh ca mnh.
(Cn mt thuyt na, gn y ht thuyt trn; b).
*
Kinh 3. Thut s d khng thi hnh c l c l do; (ngi bn ru) khng git con ch (d) th ru
ha chua, m bn b ti cm quyn l by ch d ca nc; cn bn t hu ca vua l by chut lm
hi nn x tc (v dm ng tnh ca vua). () (Mun dit bn th phi cng quyt nh) Trang
vng tr li thi t (bt thi t gi php nc nh mi ngi) () ( v phi nn au kh tr b b ti
mnh yu nht nu h phm php nh) Vn cng chm in Hit[4]).
Truyn 3. a/ Nc Tng c ngi bn ru, ong ru rt ngay thng, tip khch rt n cn, bi ru
treo tht cao, nhng vn , ru ( lu) ha chua, ly lm l, hi mt ng gi trong xm tn l Dng
Thin. Thin p: Ti ch ca ch d qu! Hi : Ch d th ti sao ru li ? p: "C ngi sai tr
mang tin, cm bnh hoc v ti mua, ch ca ch xng ra cn, v vy ru ti chua, khng ngi
mua". Nc cng vy, c loi ch d. Nhng k s bit o em thut (tr nc) ti mun soi sng cho
bc cha mun c xe th bn i thn lm ch d, xng ra cn, v vy m cha b che lp, ln p, k s
c o khng c dng.
Do l m (xa kia khi T) Hon cng hi Qun Trng : Tr nc th ci g ng lo nht?, Qun
Trng p: "ng lo nht l by chut nn x". Hi: Sao li lo chut nn x ? p: Nh vua thy
ngi ta lp nn x (ni th thn t ai) ri ch? Ngi ta trng mt cy (tng trng cho th thn),
ri t t mu ln. Chut khot t, o hang trong nn x; hun khi th s cy chy m di nc th
s tri mt mu, v vy m khng sao bt c chut nn x. Nay bn t hu ca nh vua khi ra th
vo quyn th m bc lt dn chng, khi vo th lp b ng che giu ti c khng cho vua thy, bn
trong d xt tnh ca vua cho bn ngoi bit, trong v ngoi, quyn th u ln, n hi l ca
cc quan li m ha giu. Ngi chp chnh khng git h th php nc s lon m git th vua khng
chu, che ch m gi h[5], h cng l loi chut nn x trong nc y.
Hng b ti cm quyn m t ra cm lnh, khin cho thin h thy r rng ai v h th tt c li,
khng v h th tt b hi, hng cng l ch d y. i thn lm ch d, cn k s c o; k t hu
lm chut nn x d xt tnh ca cha, cha khng gic ng th lm sao khi b che lp m nc khi
b suy vong![6]
(Cn mt thuyt khc na, ni dung khng khc, nn b)
c/ Kinh Trang vng c php mao mn (cng gi l tr mn)[7] bo: Qun thn, i phu v cc cng
t vo triu, nu mng nga p ln ch di mng xi th vin nh l (coi sn chu) s cht n xe
v git k nh xe. Mt hm thi t v triu, mng nga p ln ch mng xi, vin nh l bn cht
n xe v git ngi nh xe. Thi t ni gin, v khc lc vi vua: Xin vua v con m git tn nh l
i. Trang vng p: t ra php lut l knh trng tn miu, x tc; cho nn ai lp php, theo
lnh tn knh x tc th u l b ti ca x tc, sao li git c ? Cn k phm php, b lnh, khng
tn knh x tc l ln quyn th ca vua, phm thng. B ti ln quyn th ca vua th vua mt uy: k
di phm thng th a v ca b trn nguy. Uy mt, a v nguy, x tc khng gi c, ta ly g m
li cho con chu? Thi t lin tr v, khng vo nh m ngoi ba ngy, hng v pha bc ly
my ln, xin tha ti cht.
(Mt thuyt khc na cng ging thuyt trn, nn b)
g/ ( Truyn ny di, chng ti ct trn, ct di, ch dch on gia) () Tn Vn cng hi H Yn[8]:
- Hnh pht thi hnh n u l cng cc ?
H Yn p:
- Khng trnh ngi thn v i thn, thi hnh c vi ngi mnh yu.

66
Cng khen: Phi.
Hm sau, Cng ra lnh i sn Ph Lc, ra hn gia tra phi ti ch, ai ti tr th b tr ti nh qun
php. Mt sng thn ca Cng l in Hit ti tr. Vin li (thi hnh mnh lnh) xin tr ti in Hit.
Vn cng ri l, lo lng, do d. Vin li ni: "Xin thi hnh php lut", chm in Hit ngang lng cho
dn chng thy r rng php lut ban th thi hnh ng. T dn chng u s, bo: "Vua qu
trng in Hit nh vy m cn thi hnh php lut, hung h l i vi chng ta" ().
[1] in Thnh (hoc in Thng, coi ch thch thin Ng ) ban n hu ring cho dn dn theo
mnh m xa vua, nh vy l c chim ngi ca T gin cng. Gin Cng bit l nguy cho mnh, hi n
T cch i ph ra sao. n T khuyn Gin Cng ban n hu cho dn hn in Thnh th dn s b
in Thnh m theo mnh.
[2] Nguyn vn : c nhn ch cng h tht kh hiu, chng ti theo bn ca Trn Khi Thin. C
ngi dch l: cho nn bc vua cha c nhiu k bao vy.
[3] V khng lm g th khng l ca mnh ra, c np vo s h tnh th b ti th khng on c
mnh m mnh d c h.
[4] on ny nu dch st th rt kh hiu nn chng ti bt c d phi ct bt v ging gii.
[5] Nguyn vn: qun bt an, c nhi hu chi. C bn chp l: c qun s an, c nhi hu chi? v dch l:
vua cn c vo u m bt ti h (v h lp b ng che giu cho nhau ri).
[6] Su hng cui ny, Trn Khi Thin cho l li ca Qun Trng. Chng ti cho l ging ca Hn Phi.
[7] Cung in vua ch hu c 3 ca: ngoi, gia, trong. Mao mn l ca gia.
[8] Cu ca Vn cng, tng vong vi cng, sau gip cng lp c nghip b. Thng gi l cu Phm.

67
THIN XXXV: NGOI TR THUYT HU H (Trch)- -(NHNG THUT DNH M DNG
THIN H NGOI, HU, H)
Kinh 1. - Vic thng pht giao cho b ti th cm lnh khng c thi hnh ().
Truyn 1.
b/ Quan t thnh (mt chc ln) T Hn tu vi vua Tng: "Khen thng v ban n l lm cho dn
thch, vic xin vua m nhim ly; chm git, trng pht l lm cho dn ght, vic ny thn xin m
ng". Vua Tng bo: "c". T h c vic ban lnh ra oai, trng tr i thn th ng bo: "Hy
hi T Hn". Do i thn s T Hn, dn chng theo ng ta. c mt nm, T Hn git vua Tng
cp ngi. Vy l T Hn dng cch th con heo ni (lm cho nga s)[1] cp nc ca vua.
Kinh 2. Nc tr v mnh l nh php lut ; nc lon v yu l do b ti lp b ng mu t li[2].Vua
cha hiu r l th dng hnh pht cho ng m b lng nhn i vi k di. C cng lao th mi
c tc lc, c ti th b hnh pht. B ti bit r nh vy th tn lc ti cht m b lng trung vi
vua[3]. Vua hiu ci l bt nhn (khng ban n ring), b ti hiu r ci l bt trung th c th lp c
nghip vng (...).
Truyn 2. a/ Tn Chiu vng au, dn chng mi l (hai mi lm nh l mt l) chung nhau mua b v
nh no cng cu cho vua ht bnh. Cng tn Thut ra ngoi thy vy, bn vo mng vua: "Trm h
u chung nhau mi l mua b cu nguyn cho nh vua ht bnh". Chiu vng sai ngi i d hi,
qu c nh vy, ra lnh: "Pht mi l phi np hai o gip (bng da t ngu). Khng ra lnh m t cu
nguyn l thng qu nhn. H thng qu nhn th qu nhn cng phi i php lut m lm va lng
h, nh vy php lut khng ng c, php lut khng ng c s a ti nc lon v mt nc.
Khng bng pht mi l hai o gip m cho nc lon c tr tr li".
(Cn mt thuyt na cng i nh vy, b)
b/ Nc Tn rt i km. ng hu[4] xin vi vua :Rau c ht qu trong nm vn ca nh vua
cu i cho dn, xin nh vua pht cho h. Chiu Tng vng bo :Theo php lut nc Tn ta th
dn c cng mi c thng, c ti mi b pht. Nay pht cho dn rau qu trong nm vn, tc l dn
c cng hay khng u c thng c. Khin cho dn c cng hay khng u c thng l gy lon
cho nc. Pht rau qu trong nm vn m nc lon sao bng ng pht m nc c tr.
d/ Cng Nghi Hu lm tng quc nc L thch n c. C nc tranh nhau mua c tng ng, ng
khng nhn. Em trai ng hi: "Anh thch n c m sao ngi ta tng li khng nhn!". p: "Ch v thch
n c m khng nhn y, v nhn phi chu n ca ngi, chu n ca ngi th phi un cong php
lut, un cong php lut th mt chc tng quc, mt chc tng quc th ngi trong nc khng
tng ta c na m ta cng khng t cung cp c c (v ht bng lc). Cn nh khng nhn c th vn
cn lm tng quc, c thch n c th t cung cp c hoi c. Truyn cho ta thy r rng trng
cy ngi khng bng trng cy mnh, nh ngi ta lm cho mnh khng bng t mnh lm ly.
Kinh 3. Bc vua cha[5] ly vic nc ngoi lm gng, th vic bn ngoi khng th khng thnh, bi
vy m T i ch vua T. Bc vua cha ly vic thi c lm gng th bn x s (khng ra lm quan)
m t tng khng hp vi nh cm quyn s khng c vinh hin, bi vy m Phan Th ni v tnh
ca vua (H) V, (). Phng Ng khng ngi cng xe vi k mc o nh mnh, khng cng nh vi
ngi trong h, hung h l cho ngi khc mn quyn mnh, Ng Chng ni chuyn th khng v
thng ght, hung h l thng ght tht ().
Truyn 3.
a/ T Chi lm tng quc nc Yn, chc cao m chuyn quyn. T i c vua T sai i s qua Yn.
Vua Yn hi : "Vua T l ng vua ra sao?" p : "Khng th lm b ch c" Sao vy? Xa T
Hon cng lm b ch, ni chnh giao cho Bo Thc, ngoi giao giao cho Qun Trng. ng b xa tc
m vui vi n b, sut ngy do ph phng. Cn vua T ngy nay th khng tin i thn. Nghe li T
i, vua Yn cng tin T Chi hn. T Chi bit chuyn , sai ngi tng T i trm dt vng (mi dt
khong 20 30 lng) ng ta tiu.
(Cn mt thuyt na, b).
b/ Phan Th ni vi vua Yn :Nh vua nn em nc nhng cho T Chi. Ngi ta s d khen vua
Nghiu hin c l v ng nhng thin h cho Ha Do, Ha Do tt khng nhn, nh vy vua Nghiu
c ting l nhng thin h cho Ha Do m thc ra vn khng mt thin h. Nay nh vua nhng
nc cho T Chi, T Chi tt khng nhn ; nh vua s c ting l nhng nc cho T Chi m c
hnh s ngang vi vua Nghiu. Vua Yn bn em vic nc giao ht cho T Chi, quyn ca T Chi cc
ln.

68
(Cn hai thuyt na, v ch hai thuyt ny mi nhc n vua H V trong phn kinh ni, nhng
chng ti cng b v ngha khng khc. xin ghi thm : Chin Quc Sch Yn 9 cng chp truyn
gn ging ht thuyt th nht chng ti dch).
c/ Phng Ng T (khng r l ai) bo :Ta nghe ni theo l (li?) c, vua i ng khng ngi cng xe
vi ngi y phc p nh mnh, ti nh th khng chung vi ngi trong h mnh ( ngi ngoi
khi lm nhng ngi trong h l vua); hung h l cho b ti mn quyn ca mnh m lm mt
ci (uy) th ca mnh i.
d/ Ng Chng (b ti nc Hn) ni vi Hn Tuyn vng : Bc vua cha khng nn gi v thng
ngi v nh vy mt ngy kia khng th li ght h tr li c; khng nn gi v ght ngi v nh
vy mt ngy kia khng th li thng h tr li c. S gi v thng hay ght m l ra mt cht
th k nnh b nhn m khen ch (ngi mnh gi v thng hay gi v ght), (lc ) d l bc
minh ch cng khng b c thi v thng, v ght ca mnh, hung h li thnh thc thng
hay ght (th lm sao cn c th b thng b ght c na).
Mt thuyt khc bo : Ng Chng ni: Bc vua cha khng nn gi thng gi ght b ti; gi thng
ri th khng tr li ght c na, gi ght ri th khng th tr li thng c na.
Kinh 4. - Bc vua cha l ngi gi php lut, xt b ti c th lm c vic hay khng nh cng.
Nghe ni quan li d lon th vn c hng dn ring gi c c hnh, tit tho (c thin k thn) ;
ch khng nghe ni dn lon m c quan li ring tt (ngha l dn lon lun lun do quan li xu), cho
nn bc minh ch tr quan li ch khng (trc tip) tr dn (h quan li tt th dn khng lon) ()
Truyn 4. Mun lay cy th khng ko tng ci l mt, nh vy tn cng m khng xu ; nm thn n
m lc qua phi qua tri th l u rung rinh ht () Ngi kho ba li th ko dy li; ch nu ko
tng mt li mt cho ti ht c vn ci mt th mt v kh. Ko dy li ln l bt c c ri. Quan
li l dy li ca dn, cho nn thnh nhn tr quan li ch khng (trc tip) tr dn.
c/ Tho Ph (mt ngi gii nh xe thi c) ng co c, thy hai cha con nh n i ngang. Con
nga s, chn li, khng chu i na. Ngi con xung xe li n, ngi cha xung y xe, v nh Tho
Ph tip tay y gim. Tho Ph xp co c, buc li, t trn xe, gip (cha) con nh nh xe,
mi bt u so cng cm roi, cha ko cng, qut roi m nga lng ln. Nu Tho Ph khng bit
nh xe th d ht sc cc nhc y xe, nga cng khng i. ng ny ng khe ru, c ngi xe m
ngi li mang n, ch nh ng c thut nh xe. Nc l xe ca vua, (quyn th) l nga ca vua.
Khng c thut iu khin (vic nc) th mt sc m khng trnh khi lon; c thut iu
khin th an lc m li lp c nghip vng.
Kinh 5. Ty theo ci l (ti sao, th no), ca vic m hnh ng th khng mt m thnh cng. V
vy m T Trnh ngi trn cng xe m ht qua cy cu cao ().
Truyn 5. a/ T Trnh t nh xe ln mt cy cu cao m khng c, bn ngi trn cng xe m ht,
(tc th) ngi i trc ng ngng li, ngi i sau y xe cho ng v ng ln c dc cu. Nu ng
khng c thut li ko ngi ( gip ng) th d ng c gng sc n cht, xe cng khng ln cu
c. ng ny ng khi phi mt thn m xe ln c, l nh ng c thut li ko ngi gip ng.
d/ Din Lng Trc t ngi trn xe thng con nga ln mu xanh c vn nh lng chim tr, pha trc c
dy cng mang mc, pha sau c cy roi u nhn, v vy m nga mun tin th b ci mc cn, mun
lui th b u roi m, n nh phi quay ngang. Tho Ph i ngang qua, (thy vy) ri l, bo: "i
xa tr dn cng vy. Thng l khuyn khch, vy m thng ri m cn ch trch; pht l ngn
cm, vy m pht ri li cn khen thm. Dn ng gia m khng bit theo ng no, thnh nhn
khc cho h l v vy".
[1] Theo ch thch ca bn i Tng. ni dng hnh pht cho qun thn v dn chng s mnh.
[2] Nguyn vn l: , c sch ging l : quanh co, khng theo ng php lut
[3] Ngha l c c thng th mi ht lng, ch khng v tnh ring m trung vi vua.
[4] Tc Phm Tuy (cng c sch l Phm Th), c ti bin bc, c Tn trng dng, phong chc l
ng hu.
[5] C bn chp l minh ch.

69
THIN XXXVI: NN NHT (Trch)-(BIN NN - I)Nn l nhng iu kh khn hoc kh hiu. Trong thin ny v ba thin sau, Hn Phi bc b (bin)
nhng hnh ng ca c nhn ng cho l khng hp l (nn), ch cng l lm sng t thm mt s
thut tr nc ca ng.
Thin gm chn tit. Mi tit gm hai phn: bt u t hai ch hoc vit (c k bo) l li bc b ca
Hn Phi. Chng ti nh s mi tit, li t mt tiu (tm tt i ) cho mi tit.
*
1- Trong chin tranh phi la gt qun ch.
Tn Vn cng sp khai chin vi S, vi cu Phm (1) li hi:
- Ta sp khai chin vi S, h ng, ta t, lm sao by gi?
Cu Phm p:
- Thn nghe ni ngi qun t trng l th cc lc gi s trung tn; (nhng) trong lc chin tranh khng
ngi tr ngy, nh vua c dng mu m m la gt.
Vn cng t bit Cu Phm ri, vi Ung Qu v m hi:
- Ta sp khai chin vi S, h ng, ta t, lm sao by gi?
Ung Qu p:
- t rng sn bn th bt c nhiu th, nhng sau s khng cn con no na. Di tr vi dn th
thu li c mt ln thi, sau khng gt c ln na.
Vn cng khen phi. T bit Ung Qu ri, ng dng mu ca Cu Phm nh thng c S. Lc khi
hon, ng ban tc thng ngi c cng, t Ung Qu trn Cu Phm. Qun thn hi: Trn nh
Thnh Bc l nh mu ca Cu Phm, dng li ca cu y m thng cng li t cu y sau, nh
vy c nn chng? Vn cng p:
- L y cc ng khng bit c. Li Cu Phm ch l li quyn bin dng tm mt thi, cn li ca Ung
Qu l ci li mun i.
Trng Ni nghe chuyn bo: Vn Cng lm b ch chng cng ng ? bit l quyn bin mt
thi, li hiu ci li vn i.
*
C ngi bo: Ung Qu khng tr li ng cu hi ca Vn cng. Tr li mt cu hi th phi ty vn
ln hay nh, hon hay gp m p. Vn cao ln m mnh p nh th n nh v hp th bc minh
ch khng nghe. Vn cng hi v cch ly t chng ng, m p rng: Sau khng gt c ln na,
nh vy l p khng ng.
Li thm Vn cng khng bit ci l quyn bin mt thi, cng khng bit ci li mun i. nh m
thng th nc v thn mnh u c yn; binh mnh v uy th vng, sau c chin tranh na cng
khng th ln hn vy, th th sao li lo khng c ci li mun i? Cn nh nh m khng thng th
nc mt, binh yu, thn cht, danh mt, lo trnh c ci cht trc mt cn khng kp, u cn rnh
i ci li mun i? Ci li mun i trong ci thng li ngy nay, m ci thng li ngy nay
ch gt k ch. Cho nn bo Ung Qu khng p ng cu hi ca Vn cng.
V li, Vn cng khng hiu li ca Cu Phm. Cu Phm bo Khng ngi tr ngy khng phi l bo
la gt dn ca mnh m bo l la gt ch. ch l nc mnh nh, sau d khng la gt c ln
na th c hi g u? Vn cng s d t Ung Qu ln trn Cu Phm, l v ng y c cng chng?
Nhng thng c qun S l do mu ca Cu Phm, vy li ca Cu mi ng? Ung Qu ch ni sau
khng gt c ln na, li khng c g l hay c. M Cu Phm th c c cng ln li ni hay.
Cu bo: Ngi qun t trng l th cc lc gi s trung tn; trung l yu k di, tn l khng
gt dn, cn li no hay hn li na? Nhng Cu li ni tr ngy phi l mu k hnh qun. Vy Cu
Phm trc ni c li hay, sau lai c cng chin thng, th l c hai cng m li b ra sau, cn
Ung Qu khng c cng no li c thng trc. Vn cng lm b ch, chng cng ng ? Trng
Ni ni vy l khng bit thng ng.
2 - Tr dn khng phi l em thn mnh ra lm gng cm ho dn m l dng ci th trng tr
dn, sa i h.
Nng phu Lch sn ln rung nhau, ng Thun li cy rung c mt nm th b rung u chnh
t c. Dn chi b sng (Hong H) tranh nhau cc bi trn sng, ng Thun n nh c, c
mt nm th ngi tr nhng nhng bi cho ngi ln tui. gm th ng Di lm u xu d
v, ng Thun li lm l gm, c mt nm, cc gm u tt, chc chn. Trng Ni khen: Lm
rung, nh c, lm gm khng phi l chc v ca ng Thun, m ng ch thn ti lm ti ch, l

70
mun sa khuyt im cho dn. ng qu thc l bc nhn c. ng chu kh nhc m dn chu theo
ng, cho nn bo: Thnh nhn dng c m cm ha ngi.
*
C ngi bo ()
ng Thun sa khuyt im (cho dn), mt nm mi sa c mt tt, ba nm c ba tt. Tui th
ca ng c hn m tt ca dn th v cng: ly ci hu hn tr ci v cng, th tr c bao nhiu
u. Nu dng s thng pht bt dn thi hnh, m ra lnh rng: H lm ng php th c thng,
tri php th b pht th sng ban lnh, chiu s tnh thay i ri, chiu ban lnh, sng hm sau
thay i, ch trong mi ngy l khp nc thay i c, u phi i ti mt nm? ng Thun khng
bit khuyn vua Nghiu bt dn theo lnh ca ng, m li ch thn chu lao kh, chng phi l khng
bit thut tr dn ? V li nu phi ch thn chu lao kh ri mi cm ho c dn, th ngay Nghiu,
Thun cng kh lm c, cn dng (quyn) th m un nn k di th v cha tm thng no cng
cho l d. Mun tr thin h m li b ci cch mt v cha tm thng cng d dng lm c, theo
ci cch m Nghiu, Thun cng cho l kh lm, th k cha c th cho lm chnh tr c.
3 - Thut dng b ti: khng cho mt ngi kim nhim nhiu chc, khng cho bn t hu ngn
cch vua vi qun thn.
Qun Trng khng bit ging iu cho Hon cng.
Qun Trng au. T Hon cng li thm, hi: Trng ph au, nu bt hnh m tn s th c khuyn
qu nhn iu g khng? Qun Trng p:
- Nh vua khng hi th thn cng tnh tu vi vua. Thn xin nh vua ui Th iu, tr Dch Nha v
xa cng t Khai Phng nc V. Dch Nha lo vic n ung cho nh vua, bit ch c tht ngi l nh
vua cha c nm, bn luc u con mnh dng ln. Tnh ngi l khng ai khng yu con, nay
con mnh m khng yu th lm sao yu vua c? Nh vua hay ghen m thch cc cung tn, Th iu
bn t thin c cai qun cc cung tn. Nhn tnh khng ai khng yu bn thn, nay bn thn m
mnh khng yu th lm sao yu vua c? Khai Phng th nh vua mi lm nm, T cch V ch vi
ngy ng, m Khai Phng b m i lm quan lu nh vy khng v thm, m m cn khng yu th
lm sao yu vua c? Thn nghe ni c gi di (gi o c) th khng c lu, che s h ngu th
khng c bn. Xin nh vua ui ba ngi i.
Qun Trng cht ri, Hon cng khng lm theo li khuyn , n khi cht, gii trong thy b ra ti
ca (2) m cha chn.
*
C ngi bo:
Li Qun Trng khuyn Hon cng khng phi l li ca mt ngi bit php . ng ta mun ui
Th iu, Dch Nha l cho rng h khng yu thn h lm tho mun ca vua. Bn thn m mnh
khng yu th lm sao yu vua c? Nu vy th c b ti no tn lc ti cht th vua, Qun Trng
tt s khng dng, m bo: H khng yu ci sc ca h m lm cho ti cht th lm sao yu vua
c? Nh th l mun vua ui ht cc trung thn i. V li, nu ly l h khng yu thn h m suy
on rng h khng yu vua, th cng c th ly l Qun Trng khng cht v cng t C suy on
rng ng s khng cht cho Hon cng, vy th ng cng thuc hng b ti phi ui i.
o ca bc minh ch khng phi vy. Lp ra ci m dn mun h lm vic cho mnh, v vy m t
ra tc lc khuyn khch h; lp ra ci m dn ght ngn cm s gian t, v vy m t ra hnh
pht ra oai vi h. Khen thng m xc thc, hnh pht m cng quyt th b ti c cng c ct
nhc m k gian t khng c dng, nh vy d c Th iu, hn cng khng lm g c vua; m b
ti s tn lc th vua, vua ban tc lc bo p b ti. Vua ti i vi nhau khng c ci tnh cha
con, u l tnh ton vi nhau c; h vua c o (tc thut) th b ti tn lc m vic gian t khng
pht sinh, vua v o th b ti trn che lp ci sng ca vua, di thc hnh t dc ca mnh. Qun
Trng khng lm cho Hon cng hiu r php (ch khuyn ui Th iu), gi s ui Th iu
ri th mt Th iu khc li n, khng phi l cch tn dit c s gian t.
Hon cng s d cht, gii b ra ti ca m khng c chn, l v b ti th lc mnh qu, th lc
mnh qu th nm ht quyn ca vua; b ti nm ht quyn ca vua th lnh ca vua khng t ti cp
di m tnh thc ca b ti khng thng ln vua c. Sc ca mt ngi c th ngn cch c vua
ti vi nhau, khin vua khng bit c thin v c, khng thy c ho v phc, do m c ci ho
cht khng c chn. Ci o ca bc minh ch l mt b ti khng c kim nhiu chc, mt chc
khng kim nhiu vic; k hn thp khng phi nh k tn qu mi c tin dng, i thn khng phi
nh k t hu ca vua mi c yt kin vua; bch quan u c trnh kin ln vua, qun thn cng

71
nhau lo vic cng; vua c thy cng b ti ri mi thng, bit ti b ti ri mi pht; s thy, bit
phi ng, m s thng pht khng lm, nh vy th lm sao c ci ho cht khng c chn? Qun
Trng khng ging r l cho Hon cng hiu, ch xin ui ba ngi. V vy m ti bo Qun Trng
khng c php .
4- Khng c cng th khng thng, khng c ti th khng pht (lc b)
5- Vua phi gi o vua, b ti phi gi l b ti.
Tm tt: Tn Bnh cng gia m b ti, bo khng g sng bng lm vua v ni ra, khng ai dm ci.
S Khong, mt nhc s ui c t cch, ngi bn, lm b khng bit rng chnh vua ni cu ,
cm cy n p, Bnh cng c, hi S Khong, S Khong tha: C k tiu nhn no ni nn
thn nh n. Bnh cng nhn chnh mnh ni. S Khong khng t ti, ch p: Bc vua cha khng
nn ni nh vy Bnh cng khng trng tr m cn khen.
Hn Phi ch Bnh cng khng gi o vua, S Khong khng gi l b ti.
*
6- B ti m khinh vua th l lon.
Tm tt: Hn Phi ch thi T Hon cng trng mt n s l Tiu Thn Tc ti ni h mnh nm ln
n tm Tiu Thn Tc ri mi c gp, v bo: Nu Thn Tc c ti m giu ti (khng chu th vua)
th ng b ti; nu khng c ti m kiu cng vi vua nh vy th ng git.
7 Khng tha k c ti. (lc b)
8 - B ti phi trng vua, lm sng t php lut, khng c i vua tng tc lc cho mnh.
(Truyn 5b thin Ngoi tr thuyt t h, Hn Phi chp li vic Qun Trng xin Hon cng ban cho
mnh nh Tam qui, cho mnh trn h Cao, h Quc, li c vo hng cng tc, khuyn cc vua
cha nn tit trong vic ban tc lc, nu khng s b i thn p bc.
y ng nhc li truyn bc kin ca mt s ngi bnh Qun Trng. Chng ti b on
u chp nhng yu sch ca Qun Trng).
() Tiu Lc (khng r l ai) bo:
- Qun Trng cho rng hn th khng tr c ngi sang nn xin c trn h Cao, h Quc; ngho
th khng tr c ngi giu, nn xin c c nh Tam Qui; s th khng tr c ngi thn, nn xin
c gi l Trng ph. Xin nh vy khng phi v tham m cho tin vic tr nc.
*
C ngi bo: Sai mt k ti t em mnh lnh ca vua n cc quan khanh tng th khng ai dm
khng nghe, khng phi v khanh tng l hn m ti t l sang m v lnh vua ban xung, khng ai
dm khng theo. Nu Qun Trng tr nc m khng c lnh ca Hon Cng th l nc khng c vua;
nc khng c vua th khng th tr c. Cn nh da vo uy ca Hon Cng ban pht lnh ca
Hon Cng th d k l ti t, mi ngi cng phi tin (m thi hnh) ch khng phi i c trn
h Cao, h Quc, c vua tn l Trng ph, ri lnh mi c thi hnh! Cc vin hnh s, tha
(quan chc rt nh) ngy nay khi phng mnh vua i trng thu u c n trnh cc bc tn qu m ch
ti cc k ngho hn? Cho nn hnh s m hp php th d (ti tin nh) hon quan cng c khanh,
tng phc, hnh s m phi php th d l quan ln cng phi thua mt tn dn thng. Qun Trng
khng lo tn vua, lm sng t php , m ch ngh n vic c vua thm sng i, thm chc tc,
th nu khng ham giu sang cng l m m, khng bit thut. Cho nn ti bo rng Qun Trng l by
m Tiu Lc ca tng ng ta thi qu.
*
9 C thut th dng hai cn thn cng khng sao; khng c thut m dng h th h s tranh quyn
nhau m kt giao vi nc ngoi, nu ch dng mt th ngi s chuyn quyn git mnh.
Hn Tuyn vng hi C (3) Lu:
- Ta mun dng c hai ng Cng Trng v Cng Thc, nn chng?
C Lu p:
- Xa nc Ngy dng c hai ng Lu v ch (4) m mt t Ty H. S dng c hai ng Chiu v
Cnh m mt t Yn v t Dnh, nay nh vua dng c Cng Trng v Cng Thc th h tranh quyn
nhau, m kt giao vi nc ngoi, s l mi lo cho nc.
*
C ngi bo: Xa T Hon cng dng c hai ng Qun Trng v Bo Thc; Thnh Thang dng c hai
ng Y Don v Trng Hu. Nu dng c hai ngi m l mi lo ca nc th Hon Cng khng lm
nn nghip b, Thnh Thang khng lm nn nghip vng, (T) Mn vng ch dng mt mnh No X
m b (No X) git miu ng, (Triu) Ch ph ch dng mt mnh L oi m b (L oi) b i ti

72
cht. Vy nu vua qu c thut th dng hai ngi khng phi l mi lo; khng c thut m dng hai
ngi th h tranh quyn nhau, m kt giao vi nc ngoi, dng mt ngi th h s chuyn quyn m
git mnh. C Lu khng c php thut lm qui tc cho vua, khuyn vua ng dng hai ngi m
dng mt thi, nh vy nu trnh c ci lo mt Ty H, Yn, Dnh th tt mc ci nn b git hoc b
b i ti cht () (5).
(1) Tc H Yn, cu ca Tn Vn Cng, c cng gip Vn cng dng nghip b.
(2) C bn chp l gii t thy () b ra. Sa l t ca () b ra th ng hn v Hon Cng cht my
tun ri cha c chn.
(3) Ta quen c l c, chnh ra phi c l cu hoc cu.
(4) C sch bo l Lu Hon v ch Hong; c sch bo l Lu T v ch Cng.
(5) B cu cui: Thi C Lu vi hu thin d tri ngn d, m bn Trn Khi Thin ging l: th l C Lu
cha lm iu thin (hu = v) m bit ni (d: nh). Tht lng tng, kh hiu.

73
THIN XXXVII: NN NH (Trch)-(BIN NN - II)1 Hnh pht cn phi thch ng, nhiu t khng thnh vn .
(T) Cnh cng qua nh n t (n Anh), bo:
- Nh ng nh m li gn ch, xin ng di qua vn D Chng.
n t vi hai ln, t t:
- Anh ti ngho, sng chiu u phi i ch, nn khng tin di i xa.
Cnh cng ci, hi:
- Nh ng thng i ch, vy c bit hng ho mc hay r khng?
Hi Cnh cng dng nhiu hnh pht qu, nn n Anh p:
- (Mi vt gi u) nhy vt ln[1], duy c giy l r.
- Sao vy?
- V hnh pht (cht chn) nhiu qu.
Cnh cng kinh ngc, bin sc, bo: Qu nhn tn bo lm ? ri bt b i nm hnh pht.
*
C ngi bo: n t bo gi nhy vt ln, khng phi l ni thc, ch mun mn li khuyn vua
ng dng nhiu hnh pht na. l ci hi khng bit thut tr nc. Hnh pht m thch ng, th
nhiu cng v hi, nu khng thch ng th tuy t cng l hi. n t khng ging cho vua l thch ng
ca hnh pht, m ch ch l nhiu qu, l ci hi v thut. Pht qun thua trn th n s ngn s
trm vn cha ngn c s bi tu; vy th dng hnh pht dp lon, ch s khng xu m k gian
hy cn. n t khng xt l thch ng hay khng m ch cho l nhiu qu chng l by ? Tic c tranh
th lm cho hi la m, nhn t vi o tc l lm hi cho lng dn. Nay lm nh hnh pht m khoan
dung tc l lm li cho k gian, hi cho ngi.
2- Khng c cng th khng thng m c ti th phi pht:
Hn Phi ch T Hon cng pht ca kho, tha ti nh cho dn khi ng ta n hn v mc mt li nh
(ung ru say nh rt mo).
3 - Mun trnh ho th ng lm, ng cho thy:
Xa, Vn Vng xm ln nc Vu, nh nc C, chim nc Phong, ba ln dng binh nh vy nn b
vua Tr ght. Vn Vng s, dng t Lc Ty, mt min t nh (ph nhiu)[2] rng mt ngn dm
vung xin b hnh bo lc,[3] thin h u mng. Trng Ni nghe chuyn bo: "Vn Vng tht l
nhn t coi nh mt nc ngn dm m xin b hnh bo lc! Vn Vng tht l minh tr, b t ngn
dm c lng thin h!"
*
C ngi bo:
Trng Ni khen Vn Vng l minh tr, chng l lm ? Bc minh tr bit ch tai ha m trnh, cho nn
thn (khng?) b hi. Nu Vn Vng b vua Tr ght v ng khng c lng dn, m ng tm cch
c lng dn vua Tr khng ght na, nh vy l phi. Nay vua Tr ght ng v ng rt c
lng dn, m ng li coi r t ai thu phc lng dn th cng thm b vua Tr nghi, nn mi b xing
xch trong ngc Du L y. Cc ng gi nc Trnh c cu: Hiu o l th nn ng lm g, ng cho
thy. Li tht thch hp vi Vn Vng cho ngi khc khi nghi ng, Trng Ni khen Vn Vng
minh tr l cha hiu li ni ![4]
4- Ng B (T Hon cng, Tng Tng cng, Tn Vn cng, Tn Mc cng, S Trang cng) s d thnh
cng l nh sc ca cc vua ln b ti, ch khng phi ca ring b ti, hoc ca ring vua.
Hn Phi a ra chng c: Xa Cung Chi K nc Ngu, Hi Ph K nc To, u l nhng b ti
minh tr, on trng vic, lm nn cng, m hai nc u b dit vong l v c b ti tt m khng c
vua hin. Li nh Kin Thc gip nc Ngu m Ngu b dit vong, gip nc Tn th Tn thnh b ch,
nh vy u phi l nc Ngu th ti tm, Tn th sng sut, ch do gp c vua gii hay khng.
(.)
5-Tr nc khng phi l vic d, nhn, v d la c b ti gii ri, cng phi c thut sai khin h,
xt h, i ph vi h.
6- Cn xt k l do ri mi kt lun c.
L Khc[5] tr nc Trung Sn. Quan lnh p Kh Hnh trnh bn k ton, s thu qu nhiu, L Khc bo:
Li ni kho lo, nghe th thch, nhng khng hp tnh l, nh vy gi l "iu ngn" (li khng thc,
h ngn). Khng c mi li v ni, rng, chm hang m s thu c nhiu, nh vy gi l iu ha

74
(ha vt khng c thc, h vt). Ngi qun t khng nghe iu ngn, khng nhn iu ha; ng
nn t chc i.
*
C ngi bo:
L t lp thuyt: Li ni kho lo, nghe th thch nhng khng hp tnh l, nh vy gi l iu ngn.
Kho ni l lm cho ngi nghe thch, ci ty ngi nghe. Ngi ni khng phi l ngi nghe th
s kho ni cng khng phi l s thch[6]. Ci m L t bo khng hp tnh l khng ty thuc ngi
nghe m ty thuc li ngi nghe c. Ngi nghe nu khng phi l tiu nhn (v hc) th l qun
t. Tiu nhn khng hiu tnh l, vy khng th xt li ni xem c hp tnh l hay khng; qun t bit xt
li ni xem c hp tnh l hay khng th tt khng th thch c (v li ni kho khng hp tnh l). Vy
bo Li ni kho nghe th thch nhng khng hp tnh l l ni sai.
- Thu c nhiu m cho l iu ha, li cha phi l lun lun ng[7]. L t khng sm cm iu
gian, cho vin lnh lm k ton nh vy, l c li ri. ng khng c thut no bit l gian, m c
thy ghi thu c nhiu l ni lo, th mi lm sao y khi s thu bt thng[8]? Thu c nhiu (c
th) l nh c ma. Lm lng m ch trng n s ha hp ca m dng, trng trt m hp vi
bn ma, khng mt mt v mun qu, sm qu, khng b cc ha lnh qu hay nng qu th thu hoch
c nhiu. Tm hiu k thut nui sc vt, nghin cu t xem ph hp vi loi cy no th lc sc
sinh sn nhiu, ng cc ti tt m thu c nhiu. Hiu r vic cn, lng, k ton, xt r a hnh,
bit dng ci tin li ca xe thuyn, my mc, th dng sc t, kt qu ln m thu c nhiu. Lm cho
s i li cc ch, ba, ca i v cu c tin li em hng ha t ch d ti ch thiu, khch mua
bn qui li, ngoi ha t li, ri tit kim trong vic tiu xi, n ung, xy ct cung tht, ch to kh gii,
c vt thng dng m khng phung ph vo nhng vui chi xa x, th thu c nhiu. Nhng s thu
c nhiu u do sc ngi; nu li thm ma thun gi ha, nng lnh thch hp th d t khng
tng, gp nm c ma, s thu cng nhiu. Sc ngi v thi tit, hai ci u lm cho thu vo
nhiu, khng phi l mi li ca rng ni, chm hang. Vy gi l iu ha ch v khng c mi li rng
ni, chm hang m thu c nhiu, l li ni ca k khng bit thut tr nc.
*
7- Vua khng cn xng pha tn n m cn bit cch thng pht.
Tm tt: Triu Gin t vy mt thnh ca V, ng pha sau nh trng thc qun m qun khng tin.
Nghe li khuyn ca Chc Qu ng xng ti trc, ng ch tn n m thc qun, lc qun mi
theo ng xng ln, m i thng. Hn Phi ch l khng cn nh vy, c thng cng cho xng, pht ti
cho nghim th qun s s t chin v mnh.
[1] Nguyn vn, dng qu c sch ging (tc l) t mt dng chn ct (v nhiu ngi cht
chm m t gi). C sch li ging dng l giy cho ngi ct chn (v ti m b cht chn)
hoc chn gi cho ngi ct chn dng.
[2] Nguyn vn l xch nhng, c sch cho l tn t, tn nc.
[3] Coi ch thch Thin XL Nn th.
[4] T tng trong on ny ging o gia, nn c hc gi cn ng.
[5] L Khc, hoc L oi, L Khi - coi phn I.
[6] Nguyn vn: Ngn phi thch gi d, tc bin phi duyt gi d. Cu ny c sch khng chp, i l:
Khng phi c ngi thch m l kho ni.
[7] Nguyn vn: v kh vin hnh gi Trn Khi Thin cho vin = cu (lu). Chng ti on m dch
nh trn.
[8] Nguyn vn l (bi) (ch ting Trung ny trong sch vit sai thnh ch (v : v tr) bn Trn
Khi Thin bo ch bi (ngha l gp i) xa dng nh ch (bi = tri o ngc l)

75
THIN XXXVIII: NN TAM (TRCH)-(BIN NN-III)
1-Phi trng dng k co gian (t co k gian)
L Mc cng hi T T (chu ni ca Khng T):
- Ta nghe ni con ca h Bng Gin[1] bt hiu. Hnh kim n ra sao?
T T p:
- Ngi qun t tn hin, trng c, nu iu tt ra khuyn ngi, cn nhng hnh kim lm ln l
cho tiu nhn nh, thn khng bit ti.
T T lui ra, T Phc L B (mt i phu nc L) v, Mc cng hi v con h Bng Gin. T Phc L
B p:
- N c ba ci li m nh vua cha c nghe.
T , Mc Cng qu T T m coi thng L B.
*
C ngi bo:
Cng Tht[2] nc L ba i b h Qu ln p, cng l ng! Bc minh qun tm ngi tt thng, k
gian pht, hai vic u chung mt ngha. Cho nn k bo co ngi tt l cng vi vua m
mng, k bo co a gian l cng vi vua m ght, v c hai ngi bo co u ng khen
thng. Khng bo co vi vua l khng ng lng vi vua m k di s ng v phe gian, thi
ng ch pht. T T khng bo co li (ca con h Bng Gin) m Mc Cng qu, L B bo co m
Mc Cng coi r. Nhn tnh ai cng thch c qu m ght b coi r, v vy h Qu lm lon m khng
bit, v vua L mi b ln p. l ci thi ca cc ng vua mt nc, dn nc Tru v nc L[3]
cho thi l p, v ring Mc Cng li qu, chng l tri l ?
*
2- Khng nn nghe li t im (gi di, t bin h) ca b ti.
(Hn Phi ght hng b ti khi vua mnh b ch git, vi u hng ch v ha s th vua ch nh th
vua c ca mnh).
3- Khng cho k di ln ngi trn, a v trn di phi phn minh:
C ngi T Hon cng: Ci kh th nht, ci kh th nh, ci kh th ba l ci g? Hon Cng
khng gii p c, hi Qun Trng, Qun Trng p: Ci kh[4] th nht l gn bn kp ht m xa
k s, ci kh th nh l ri quc thng ra bin chi, ci kh th ba l vua gi m chm lp
thi t. Hon Cng khen phi ri khng i la ngy m lm l lp thi t thi miu.
*
C ngi bo:
Qun Trng gii cu khng ng. Vic dng k s khng ch xa hay gn (xa h vn c th dng
c); cn bn kp ht v h ln gii mun cho vua lc nhn, cho nn vua gn bn h m xa k s,
nc vn tr c, khng phi l iu kh. C c (quyn) th m khng bit dng, ch c gi ly quc
, khng ri n, tc l ly sc mt ngi (tc vua) m cm c mt nc (chim quc ); ly sc mt
ngi m cm c mt nc, t ai thnh cng c. Sng sut th c th soi thu c vic gian xa,
thy c ch kn o nh nht, h ra lnh tt c thi hnh, th d c i chi xa bin, trong nc
cng khng c bin lon, vy c b quc , ra chi bin m khng b cp ngi, b git, khng phi
l iu kh (.) Khng chia hai a v v quyn th, cho con th a v thp (khng ln c thi
t), khng cho i thip mn quyn th ca mnh, th d gi m chm lp thi t cng khng sao; vy
th lp thi t tr m con th khng lm lon, cng khng phi l iu kh. Nhng ci ny mi kh:
cho ngi ta lp c th mnh ri m gi cho ngi ta khng ln hi mnh, c th gi l ci kh
th nht; qu i thip m gi sao cho khi c hai hong hu (i thip quyn ngang vi hong hu), l
ci kh th nh; yu con th m gi sao cho con ch (con dng ln, tc thi t) khi b nguy; chuyn
nghe mt b ti m gi sao cho h khng i ch vi mnh, c th gi l ci kh th ba.
*
4- Lm cho dn vui, chn ngi hin v tit kim, ba vic khng cn bng bit r b ti.
Nhip[5] cng (mt i phu nc S) t l T Cao hi Trng Ni v chnh tr, Trng Ni p: Vic chnh
tr ct lm cho k gn vui m k xa tm n.
L Ai Cng hi v chnh tr, Trng Ni p: Chnh tr ct ch la ngi hin.
T Cnh cng hi v chnh tr, Trng Ni p: Vic chnh tr ct vic tit kim ti sn.
Ba ng ra, T Cng (mt t ca Trng Ni) hi: Ba ng cng hi mt cu v chnh tr m thy
p mi ng mt khc l ti sao? Trng Ni p: Nc Nhip kinh ln m t ai nh, dn c lng

76
phn bi, cho nn vic cai tr ct lm cho k gn vui m k xa tm n. L Ai Cng c ba v i thn,
h ngoi th ngn cn k s cc nc ch hu bn bn, trong th kt b ng gt vua; khin cho tn
miu khng c qut dn, nn x tc (ni th Thn t v Thn Nng) khng c cng t, tt l ti
ba i thn c, v vy m thy bo vic chnh tr ct ch la ngi hin. T Cnh Cng xy ca
Ung (ca thnh) v i L Tm, (nhn vui m) trong mt bui sng cho ba i phu mt thi p ba trm
c xe[6] bi vy thy bo vic chnh tr ct ch tit kim ti sn.
*
C ngi bo:
Cu tr li ca Trng Ni l li ni lm cho mt nc. Dn nc Nhip c lng phn bi m cn
khuyn Nhip Cng lm cho ngi gn vui, ngi xa tm n, nh vy l dy cho dn ch mong n
hu. Dng chnh sch gia n th k khng c cng c thng, k c ti c tha, m php s
bi hoi. Php bi hoi th chnh tr lon, dng chnh tr lon tr dn bi hoi, l vic cha tng
thy thnh cng. V li dn c lng phn bi l v s sng sut ca vua c ch khng thu o. Khng
ch cho Nhip Cng thm sng sut m li khuyn lm cho k gn vui, k xa tm n, l khng
dng quyn th ca mnh cm m cng vi b ti tranh dn bng n hu, nh vy lm sao gi c
quyn th ca mnh (.)
Ai Cng c b ti, ngoi th ngn cn (ngi nc khc n), trong th lp b ng m hoc vua; vy
m Trng Ni li khuyn ng la ngi hin khng phi theo cch xt cng nghip ca ngi, ch chn
ngi lng mnh cho l hin thi. Nu Ai Cng bit rng ba i thn ca mnh (tc Mnh Tn, Thc Tn,
Qu Tn) ngoi th ngn cn k s cc nc ch hu, trong th kt b ng, th ba ngi khng ng
c mt ngy na; chnh v Ai Cng khng bit la ngi hin, ch la ngi m lng ng cho l hin,
nn h mi c giao cho vic nc. T Khoi nc Yn cho T Chi l hin m ch Tn Khanh[7] cho
nn phi cht nhc. Ph Sai cho thi t Ph l c tr, T T[8] l ngu cho nn b nc Vit dit. Vua L
nht nh khng bit ai l hin, m li khuyn ng la ngi hin, tc l khin ng b ci ha ca Ph
Sai v T Khoi nc Yn. Bc minh qun khng t c b ti m cho b ti t tin thn (bng
cch lp cng), khng t cho ai l hin m xt ai ty theo cng nghip ca ngi ; b nhim h
xt h, giao cho cng vic th ti ri phn on ty theo kt qu, cho nn qun thn ngay thng,
khng mu li ring, khng giu ngi hin, khng tin c k bt tiu, nh vy vua u c kh nhc v
vic chn ngi hin?
Cnh Cng ban 100 c xe cho b ti m Trng Ni khuyn ng phi tit kim ti sn, l khng c thut
phn bit xa x v tit kim; v li ring vua phi kim c th u trnh c s ngho. V d c
ng vua ly lc ngn dm nui ming mnh th d Kit, Tr cng khng xa x bng; hoc nc T
rng ba ngn dm m Hon Cng ly lc mt na nc t cung dng th l xa x hn Kit, Tr.
Nhng Hon Cng ng u ng b chnh l nh khi no nn xa x, khi no nn tit kim () Bc minh
qun khin cho b ti khng lo vic ring, cm h nh gian tr m sng; b ti no tn lc lm vic th
tt bit, bit th tt thng; b ti no tham lm vic ring t th tt bit, bit th tt pht. Nh vy b
ti trung s ht lng vi vic cng, dn v k s ht sc vi vic nh, bch quan s thanh lim, t kim
ch mnh phc v vua, v trong vic thng vua c xa x gp hai Cnh cng cng khng hi g cho
nc. Vy li khuyn tit kim ti sn khng phi l iu cn gp cho Cnh Cng. Trng Ni ch tr li ba
ng Nhip cng, Ai cng, Cnh cng mt cu ny thi l h khng lo g na c: Phi bit k di. Bit
r ngi di th cm ngay t khi gian mi hin, cm nh vy th s gian khng tch ly, th khng c
lng lm phn. Bit r ngi di th thy mt cch tng tn, thy tng tn th sng sut trong vic
thng pht, sng sut trong vic thng pht th nc khng ngho. Cho nn ti bo rng ch tr li
ba ng y mt cu: Phi bit k di l h khng cn lo g na.
*
5- Tr dn th ng cy tr khn ca mnh m c theo php lut- Phi ly vt tr vt, ly ngi tr
ngi.
T Sn nc Trnh sng sm ra i, qua ca phng ng Tng[9] nghe ting mt ngi n b khc,
bn v vo tay ngi nh xe, (bo ngng li), lng tai nghe mt lt ri sai ngi thuc h bt ngi
n b , li tra hi th ra m ta t tay tht c chng. Hm khc, ngi nh xe hi ng: Ngi lm
sao bit c? ng p: V thy ting khc m run s. Thng tnh h ngi thn ca mnh mi
au th mnh lo lng, khi sp cht th mnh run s, khi cht ri th mnh au xt. M khc chng cht,
khng au xt m run s, v vy m bit c tnh gian.
*
C ngi bo:

77
T Sn tr dn cch cng chng rc ri ? Phi i trng thy, nghe thy ri mi bit c l gian th
nc Trnh bt c t k gian lm. Khng dng bn li coi v ngc tng, khng dng chnh sch kho
st nhiu mt, khng lm sng t php o lng, m cy vo s tn dng tr thng minh, s suy t mt
tr ca mnh mi bit c k gian, chng l thiu thut qu ? V li s vic th nhiu m tr lc th t, t
khng thng c nhiu, cho nn phi ly vt m tr vt; k di th nhiu m ngi trn th t, t khng
thng c nhiu, cho nn phi dng ngi m tr ngi; nh vy khng lao lc m c vic, khng
dng nhiu tr lc m bt c k gian. Ngi Tng c cu: Nu Ngh (ngi bn gii) bo con chim
s no bay qua cng bn c th l Ngh ni khoc. Nu ly thin h lm ci li th khng mt con
chim s no s thot c. Mun bit k gian th cng phi c ci li ln mi khng thot mt k
no c. Khng sa ci li[10] m c ly lng (tr khn) mnh lm cung tn th d T Sn cng l khoc
lc. Lo t bo: Ly tr khn tr nc, tc l gic (ci ha) ca nc[11] li p dng vo T Sn
c.
*
6- Tr nc ch nn da vo ci th ca mnh thi. (Lc b)
7-Thng pht m ch cn c vo b ngoi th b ti gian di s gt mnh c (Lc b).
8- Php (lut) th phi cho mi ngi bit, thut th phi giu mi ngi.
Qun T (Qun Trng) ni: Li ni nh ring th phi y nh ring (ngha l ai cng nghe thy,
khng giu ai c), li ni cng ng th phi y cng ng, nh vy gi l lm vua thin h.
*
C ngi bo:
Qun Trng bo Li ni nh ring phi y nh ring, li ni cng ng th phi y cng ng
khng phi ch ring tr nhng vic du h, n ung, m tt cn tr nhng vic ln[12] na. Nhng vic
ln ca bc vua cha nu khng phi l php lut th l thut. Php lut l ci chp trong sch v, by
cng s v cng b cho ton dn. Thut l ci giu trong lng so snh mi vic m ngm ch ng
qun thn. Cho nn php lut khng g bng phi by ra cho mi ngi bit, m thut th khng mun
ngi khc thy. Bc minh ch ni n php lut th ht thy nhng k ti tin trong nc u c
nghe bit, ch no phi y nh ring m thi; cn nh dng thut th nhng k yu mn, thn cn
cng khng c nghe, lm sao c th y nh ring c? Vy li ni ca Qun T khng phi l li
ni ng vi php thut.
Cc nh ch thch cho l ch (gin).
[2] H vua mt nc ch hu.
[3] Tru v L l ni pht nguyn ca o Nho, nn dn hai nc c s gio ha ca Nho gia, c
thi quen khen c hnh v giu ti li ca ngi khc.
[4] Kh gi cho nc khi lon, ngi vua khi mt.
[5] Ch dip l l, y c l Nhip, tn t v tn h.
[6] Thi thi p ca i phu l 100 c xe, mi c bng su dm vung. Coi ch thch thin XXXIII
Ngoi tr thuyt t h.
[7] Tc Tun Khanh, s ph ca Hn Phi. Hn ch nhc ti thy mi on ny, m khng ai bit vic
ra sao. T Khoi l vua nc Yn, xem ch thch thin VII Nh Bnh.
[8] Ph Sai l vua nc Ng khng nghe li T T, sau b Cu Tin, vua Vit dit.
[9] C sch ging l xm th pha ng.
[10] C sch chp l bt tu k l v ging l khng hc ci l .
[11] o c kinh Chng LXV 2. D tr tr quc, quc chi tc (d).
[12] Nguyn vn: i vt (vt ln), c ngi ging l l php.

78
THIN XXXIX: NN T (Trch)-(BIN NN IV)
Thin ny gm bn tit v khc vi ba thin trn ch sau li ph bnh li dn thm mt li ph bnh li
ph bnh - u ca Hn Phi - bc kin trn hoc xt thm mt kha cnh na ca vn .
*
1 - B ti v vua nn gi phn mnh. Lc b.
2 - Vua nn sng v nghim.
Dng H nc L mun nh Tam Hon (ba i phu trong cng tht L, con ca L Hon Cng: Mnh
tn, Thc tn v Qu tn) khng c, phi trn qua T, T Cnh Cng ly l tip i. Bo Vn t can:
Khng nn, Dng H c h Qu yu m li nh Qu tn, l v ham s giu c ca h y. Nh vua
giu c hn Qu tn v nc T ln hn nc L, Dng H s cn ht sc gian tr na. Cnh Cng
bn b t Dng H.[1]
*
C ngi bo:
Nh c ngn vng th con ci bt nhn, v h qu gp mu li. (T) Cnh Cng ng u trong ng b,
(mi u) tranh nc m git anh l v ci li ln qu. Gia vua ti khng c tnh anh em rut tht.
Trong vic cp quyn git vua, ch ng mt nc vn c xe hng ci li ln th b ti no chng
l Dng H. Vic lm h tinh t, kho lo th thnh, s sut, vng v th tht bi. B ti cha khi lon
l v d b cha . Nhng b ti no cng c ci lng (cp ngi) nh Dng H m vua khng bit, l
v vic lm ca h tinh t, kho lo. Dng H v tham mun nh b trn, m cho thin h bit
c l do hn s sut, vng v. (Khng khuyn Cnh Cng trng pht bn b ti gian xo ca T[2]
m khuyn ng trng pht tn Dng H vng v, l ch sai trong li khuyn ca Bo Vn t. B ti
trung tn hay gian tr l tu hnh ng ca vua: vua sng sut v ngim khc th h trung tn, vua nhu
nhc v hn m th h gian tr. Sng sut l bit c ci tinh t, nghim khc l khng tha ti.
Khng bit ai l b ti gian xo ca T[3] m tr lon thn ca L, chng cng by ?
*
(Li) c ngi bo:
() Vua sng v nghim th b ti trung tn. Dng H lm lon L, vic khng thnh, chy qua T,
T khng trng tr, tc l cho H li lm lon T. Vua sng sut th bit rng vic trng tr Dng
H c th cu lon c cho T, nh vy l tinh t thy c tnh th (khi lon cha pht). Li xa c
cu: Ch hu ly nc lm tnh thn. Vua nghim khc th ti ca Dng H khng th b qua, l
php khng tha ti. Vy git Dng H l cho b ti phi trung tn. Cha bit c bn b ti ca
T k no gian xo, m b s trng pht mt k hin nhin lm phn, th l trch k cha hn
lm by m khng trng tr ci ti rnh rnh, hnh ng by. Trng pht mt k lm loan L
th oai vi bn b ti c lng gian ( T) m li c tnh thn i ca Qu tn, Mnh tn, Thc tn, li
khuyn ca Bo Vn c g l tri u.
*
3 Cha ng gin th ng t sc gin ra, cha ng pht th ng t mun pht ra.
(Lc b)
*
4 Dng ngi th trnh ng dng k mnh yu m khng thc hin.
(Hn Phi chp li y c s mt ngi hu bn (ng ra l h ln) em gic mng thy bp
khuyn V Linh Cng ng cho mt sng thn l Di T H che khut. C s ng k trong
truyn l thin Ni tr thuyt thng. Cui truyn Hn Phi thm cu ny:
V Linh cng khen phi ri ui Ung T, khng dng Di T H na m dng T khng Cn, ri ng
ph bnh nh sau:
C ngi bo:
Ngi h ln kho t s chuyn nm mng by t ci o lm vua, nhng Linh cng khng hiu
ht li ca anh ta. ui Ung T, khng dng Di T H m dng T khng Cn l b ngi mnh yu m
dng ngi hin. Nhng T nc Trnh cho Khnh Kin l hin m b Khnh Kin che lp. T Khoi
nc Yn cho T Chi l hin[4] m b T Chi che lp. B ngi mnh yu m dng ngi mnh cho l
hin, cha chc khi b mt ngi ng pha trc m che mnh. K bt tiu ng pha trc ca
cha, khng nht nh l lm hi s sng sut ca cha. Nu khng thy s sng sut cho mnh m
cho ngi (mnh cho l) hin ng pha trc th t b nguy.
*

79
(Li) c ngi bo:
Khut o (mt ng quan i Xun Thu) thch c u, vua Vn vng thch da xng b. Hai mn
khng phi l mn ngon m hai bc hin u chung, vy hp khu v cha nht nh l ngon. Tn
Linh hu a Tham V Tut,[5] T Khoi nc Yn cho T Chi l hin, hai ngi b ti khng phi l
k s chnh trc m c hai ng tn trng, vy ngi mnh cho l hin v tt hin. Dng ngi mnh
cho l hin m thc ra khng hin th cng nh dng ngi mnh yu, khng khc g. Dng ngi thc
s hin vi dng ngi mnh yu, hai ci khc nhau. V vy S Trang vng dng Tn Thc (Ngao) (mt
hin thn) m lm b ch, cn Thng Tn (tc vua Tr nh Thng) dng Ph Trng (mt nnh thn)
m b dit, hai ng vua u dng ngi mnh cho l hin m kt qu tri ngc nhau. T Khoi nc
Yn tuy c ngi ng cho l hin m ch nh dng ngi ng yu thi. Trng hp V Linh Cng c
khc g vy? Ngi h ln cha nhn ra c iu y. Vua V b che lp m khng bit mnh b che
lp, sau khi anh ta ni, vua mi bit rng mnh b che lp, cho nn ui bn b ti che lp mnh i, nh
vy l thm s sng sut cho mnh ri. Bo: Khng thm s sng sut cho mnh, m cho ngi
(mnh cho l) hin ng pha trc che mnh th tt b nguy (li ng); nhng nay vua V thm
s sng sut cho mnh ri, th d b (ngi mi dng) che lp mnh, tt khng b nguy na.
[1] Sau Dng H qua Triu, c Triu Gin ch trng dng. Coi truyn 2c, thin XXXIII, Ngoi tr
thuyt t h.
[2] [3] Cc nh hiu ch u cho rng phi thm nh vy mi ngha. Coi [3] s thy.
[4] Coi ch thch thin VII Nh kinh cha r truyn T v Khnh Kin.
[5] Cha r l ai.

80
THIN XXII: THUYT LM THNG (Trch)-(RNG MU M - PHN TRN)
Thuyt lm c th hiu l rng truyn, rng c s; chng ti dch l Rng mu m v thin ny cng
nh thin sau, (Thuyt lm h), (m mi hc gi u nhn l ca Hn Phi) chp ton nhng mu m
ca ngi trc, a s l chnh tr gia, mt s t l ngi thng. Hn Phi nh u chp y, khng sp
t, phn loi, cng khng nhm mc ch chng minh hc thuyt ca ng m c h ch tng cc
nh cm quyn v c gi ca ng mt ci ti thut ca c nhn thi.
Thin ny gm 34 truyn, thin sau gm 37 truyn, tng cng l 71 truyn.[1]
C mt s truyn chp c,
+ Trong Chin Quc sch, nh:
Truyn XXII.8 tc truyn Ngy sch 1.1 (Chin Quc sch, L Bi 1972)
- XXII 10 - Tng sch -1 nt.
- XXII 13 - ng Chu sch 10 nt.
- XXII 17 - S sch IV 8 nt.
- XXII 22 - Ngy sch 122 nt.
- XXII 28 8 - Ngy sch 11.13 nt.
- XXII 34 - T sch 1.3 nt.
+ Hoc trong Lit t, nh: Truyn XXII.31 tc truyn Lit t II 16 (Lit t - Dng t - L Bi 1972)
- XXII.9 - Lit t VIII 24 nt.
Nhng truyn trng nhau chp gn y ht nhau, ch khc nhau t ch, khng r sch no chp ca
sch no.
Chng ti b khng dch li nhng truyn , tr truyn XXII.10, v ch trch trong thin ny 8 truyn
gii thiu vi c gi, v cho c hai thin u khng quan trng, ch ng coi l phn ph lc thi.
Chng ti nh s tng truyn cho d kim.
*
1. Thang dit nh H (vua Kit), s mang ting l tham nn (lm b) em thin h nhng cho (mt
n s l) V Quang, nhng s V Quang nhn, li sai ngi thuyt V Quang: Thang git vua m mun
gieo ting xu cho ng y. Do , V Quang nhy xung sng t t[2].
2. Tn V vng bo Cam Mu t la ly cho mnh mt trong hai chc: bc (mt chc hu cn) hay
hnh (s thn). Mnh Mo khuyn Cam Mu[3]:
- ng nn xin lm quan bc. S trng ca ng l i s. Tuy ng gi chc bc, nh vua cng s sai
ng i s; m ng va cm n quan bc va lm vic ca quan hnh, nh vy l kim c hai chc.
5. Nc Tn nh nc Hnh, T Hon Cng mun cu; Bo Thc tu:[4]
- Cn sm qu! Nc Hnh khng mt th nc Tn khng mt, Tn khng mt th T khng c
trng. V li ci cng cu mt nc nguy khng ln bng ci c phc hng mt nc mt. Tt hn,
i vng nn chm cu nc Hnh lm cho nc Tn mt, i cho Hnh mt ri, phc hng li cho;
nh vy xt v thc l c li m xt v danh li cng tt.
Hon Cng khng cu Hnh na.
10. T nh Tng. Tng sai Tang Tn t xung pha Nam cu cu vi nc Kinh (S). Vua Kinh rt
mng, ha s tn lc gip. Tang Tn t lo lng ra v, ngi nh xe thy vy hi:
- Vic cu cu c kt qu m sao ngi li c v lo lng?
Tang Tn t p:
- Tng nh m T ln. Cu nc Tng nh m cho nc T ln ght, iu ai cng ly lm lo m
vua Kinh li mng, chc ng ta (ha ho) chng ta kin tm chng c. Chng ta kin tm chng c,
(T?) s mt; l iu c li cho Kinh.
Tang Tn t v nc. (Qu nhin) T chim nm thnh ca Tng ri m Kinh vn cha em qun cu.
16. Qun Trng v Thp Bng[5] theo T Hon Cng i nh nc C Trc. Ma xun i, ma ng v,
qun ng lc li. Qun Trng bo:
- C th dng tr nh ca con nga gi c.
H bn th con nga gi i trc ri theo n m tm c ng v. Ti mt ch trong ni, thiu nc,
Thp Bng bo:
- Loi kin, ma ng pha nam ca ni (v c nh nng, m p), ma h pha Bc ca ni (v c
bng mt). Ch no kin cao mt tc, o xung mt nhn (8 thc thi ) th c nc.
H cho o v c nc.

81
Qun Trng l bc thnh, Thp Bng l bc tr, m c iu khng bit cng khng ngi hc con nga
gi v loi kin. Ngy nay, ngi ta khng bit rng mnh ngu hc ci sng sut ca thnh nhn,
chng l lm ln ?
26. Vua Tr ung ru sut m[6], vui say[7] khng bit ngy no na, hi k t hu, khng k no
bit, bn sai ngi hi C t[8]. C t ni vi mn :
- Lm cha thin h m ti ni c nc khng ai bit ngy, nh vy thin h nguy ri. C nc khng ai
bit m ta bit th ta cng nguy ri.
Ri ng ly c l say cng khng bit ngy.
30. Thp T Di (mt v quan nc T) li thm in Thnh t[9], in Thnh t cng ng ta ln lu
ngm cnh bn pha. Ba pha u trng, duy c pha Nam l b cy nh Thp t che khut. in Thnh
t khng ni g. Thp t sai ngi n cy , mi cht c vi nht th ng ta bo thi. Ngi qun
gia hi sao i nh vy. ng ta p:
- Ngi xa c ngn ng ny: Bit c trong vc su l iu bt tng. H in ng mu tnh i
s[10] m ti t cho ng ta thy rng ti hiu c n ca ng th ti tt nguy. Khng n cy ny,
cha phi l c ti, m bit c iu ngi ta khng ni ra mi l ti ln.
Bn thi khng n cy na.
32. Mt ngi nc V g con gi, dy n: Con phi gp nht ca ring, nghen. Lm v ngi ta m b
ui v l chuyn thng; sng vi nhau ti gi mi l chuyn him c. Ngi con nghe li, gom gp
ca ring, m chng cho l qu lo vic ring t, ui c ta v. Lc v nh tin ca c ta gp bi lc v
nh chng. Ngi cha khng t nhn rng mnh dy con sai m cn t c rng mnh khn, lm giu
thm c. Ngy nay bn b ti lm vic quan u mt loi nh vy.
[1] Vi truyn l ng ngn hoc danh ngn.
[2] Truyn thuyt truyn ngi ny khng chc c thc, v c nhiu sch nhc ti; nhng ch Hn Phi
l cho rng Thang khng thc tm, ch lm b nhng thi v dng thut .
[3] Cam Mu l t tha tng ca Tn V Vng, Mnh Mo lm x nhn, thuc quyn Cam Mu.
[4] Hnh l mt nc nh tnh Trc L ngy nay. Bo Thc l bn thn ca Qun Trng (Coi tiu s
Qun Trng trong phn nht).
[5] Mt b ti gii ca Hon Cng.
[6] Tng truyn vua Tr trong cung, ng ca, t c dm lc, ly 120 ngy lm mt m,
v vy m qun ngy.
[7] C bn chp l cu (s). Ch cu vi ch hoan (vui) hi ging nhau.
[8] C t l ch vua Tr, can Tr khng c, gi in, lm tn n l. Chu V Vng dit Tr ri, phong
ng lm vua Triu Tin.
[9] in Thnh t hay in Thnh, in Thng, in Hng, hay Trn Hng i Xun Thu, lm i
phu triu T Gin cng, git Gin Cng lp Bnh Cng. Sau con chu ng ta cp ngi nc T.
[10] m ch vic in Thnh t mu git Gin Cng. Coi thm ch thch thin XXXIV, Ngoi tr thuyt
hu thng.

82
THIN XXIII: THUYT LM H (Trch)-(RNG MU M - PHN DI)
1. B Lc dy hai ngi coi tng nhng con nga hay , dt h li chung nga ca Triu Gin t.
Mt ngi la mt con nga hay a ra, cn ngi kia i theo sau ba ln v vo ch xng ct
mng ca con nga, nhng n khng ; ngi la nga t cho rng mnh coi tng nga sai. Ngi
kia bo: Anh coi khng sai u, n hay y nhng vai ngn m u gi sng. Nga khi th ct
chn sau ln m chn trc phi chu tt c sc nng; u gi n sng th lm sao chu c, cho nn
chn sau khng ct ln c. Anh gii coi tng nga nhng d coi u gi sng. Vic g cng c l do,
m ch bc tr gi mi bit rng u gi sng th khng chu c sc nng. Hu t[1] bo: Nht con
vn vo ci th n khng khc g con heo. H ci th bt li th khng t c kh nng ca mnh.
2. Hon Hch[2] ni: Php tc tng th mi nn cho ln, mt cho nh v mi ln th c th c li cho
nh, ch nh th khng lm cho ln ln c; cn mt nh th c th c li cho ln, ch ln th
khng th lm cho nh li c. Lm vic g khc cng vy, h vic lm ri, sau sa li c th t khi
tht bi.
8. Quan thi t nc Tng quyn ln m chuyn chnh. Qu t[3] sp yt kin vua Tng. Lng t[4]
hay tin bo Qu t: Trong khi hu chuyn vua, tt phi c quan thi t cng ngi nghe ch? Nu khng
th ng kh trnh c ha y. Qu t bn khuyn vua Tng nn trng sc kho, ng quan tm qu
n vic nc.
16. Ba con b cht (sng bm vo con heo) sp i kin nhau. Mt con khc i ngang qua, hi: Kin
nhau v vic g vy? Ba con kia p: V tranh nhau ch bo b. Con th t bo: Cc anh khng lo
ngy t chp[5] ti, ngi ta t c mao thui con heo ? M cn tranh nhau na? Ba con kia nghe vy
bn xm nhau ht mu con heo (cho tht nhiu); con heo gy i, khi b git.
24. Chu To hi Cung Tha[6]:
- Xin ng v ti m tu vi vua T rng nu vua T gip ti lm quan Ngy th ti xin lm cho Ngy s
phi th T.
Cung Tha bo:
- Khng c. Nh vy t rng ng khng c th lc g Ngy, vua T tt khng gip mt ngi khng
c th lc g Ngy kt on vi mt ngi khc c th lc Ngy. Tt hn ng nn ni: Nh
vua mun th thn xin thuyt nc Ngy th nh vua. Nh vy vua T cho rng ng c th lc
Ngy, tt ng ng. Rt cuc ng c th lc T, ri nh T m c th lc Ngy na.
27. Vua nc Kinh (S) nh nc Ng. Vua Ng sai bt T V Qu Dung[7] khao qun Kinh. Tng
nc Kinh bo: Bt tri hn ly mu thoa trng. (Khi bt ri) ng ta hi (T V Qu Dung): Ngi c
bi ri mi i khng?
p
- C
- Qu tt khng?
- Tt
Ngi nc Kinh hi
- Nay Tng nc Kinh sp ly mu ch thoa trng, qu tt ch no?
p:
- Chnh v vy m qu tt y. Nc Ng sai ngi qua y xem tng Kinh c gin hay khng. Nu
tng qun gin th nc Ng s o ho cho su thm, p ly cho cao thm; nu khng gin th nc
Ng s thng thng. Nay tng qun git ti th nc Ng s phng th gt. V qu bi cho c
nc, khng phi cho mt b ti. Git mt b ti cn c nc c bo tn, th sao khng gi l tt
c? Li thm, nu k cht ri khng bit g na th ly mu ti bi trng c ch g u; nu cht ri
m cn bit th trong khi lm chin, ti s lm cho trng khng ku.
Ngi Kinh nghe vy thi khng git ng ta.
32. T nh L, i ci nh t Sm. L a mt ci nh gi qua. Ngi T bo: nh gi. Ngi
L ci: nh tht. Ngi T bo: Mi ng Nhc Chnh T Xun[8] sang y, chng ti s tin li
ng y. Vua L cho mi Nhc Chnh T Xun, ng hi: Sao khng dm a ci nh tht qua? Nh
vua bo: Ta qu ci . ng p: Thn cng qu ci tn ngha ca thn vy.
37. Ngi nc Trnh c mt cu con sp i xa[9]. Trc khi i, cu ta dn ngi nh: Phi sa bc
tng h k bt lng khi v trm. Mt ngi hng xm cng ni vy. Cha kp sa tng th qu
nhin b trm ri. Ngi nc Trnh cho con mnh l khn m ng hng xm l k trm.
[1] Tc Hu Thi, mt trit gia ng thi vi Trang t, lm tng quc cho Lng Hu Vng.

83
[2] [3] [4] Ba nhn vt: Hon Hch, Qu t, Lng t ny khng r l ai.
[5] Mt ngy t l ch thn trong tit ng ch.
[6] Chu To: ch bit l mt ngi nc Ngy - Cung Tha l mt mu thn nc T.
[7] Ch bit l b ti nc Ng.
[8] Ngi nc L, hc tr ng Tng t ni ting l hin s.
[9] Nguyn vn l hon. C sch ging l i lm quan, hoc i du hc. Truyn ny trong thin Thu nn
chp l ngi nc Tng.

84
THIN XLI: VN BIN.-(HI V S TRANH BIN)
C ngi hi:
- Do u m c s tranh bin?
p:
- Do b trn (vua cha) khng sng sut.
Li hi:
- Ti sao b trn khng sng sut m li sinh ra tranh bin?
p:
- Trong nc ca mt v minh qun th lnh l li ni rt qu, php lut l rt thch ng. Li khng th
c hai cng qu[1], php lut khng th c hai cng thch ng. Cho nn li ni v vic lm m khng
theo php lnh th phi cm. Nu c ngi no (bo) khng theo php lnh m c th i ph vi s
gian tr, thch ng vi s bin ng, mu li, d on c s tnh th bc vua cha nn thu np li
ngi m xt xem c thc t khng. Li ni ca h m thch ng th thng ln,[2] khng thch
ng th pht nng. Nh vy ngi ngu s ti m khng dm ni (by), ngi thng minh khng ci l,
do m khng c s tranh bin. i lon th khng vy. Vua ban lnh m dn ly vn hc ch bai,
cng s c php lut m dn ly hnh ng ring sa php lut theo mnh; vua lm lon php lnh
m trng tr lc, hnh vi ca bn hc gi, v vy mi c nhiu vn hc. Phm li ni v hnh vi phi ly
cng dng lm tiu chun. Mi mi tn cho tht bn ri ly bn cn th th no mi tn cng trng mt
si lng ma thu (lng t), nhng nh vy khng th bo l bn gii c, v khng c ci ch nht
nh. t mt ci ch rng nm tc, ng cch xa trm bc th nu khng phi l Ngh v Phng
Mng[3] tt bn khng trng c, v phi nhm mt ci ch nht nh. Cho nn nhm ch nht nh,
th ch rng ti nm tc m bn c nh Ngh v Phng Mng l kho ri; khng c ch nht
nh m bn cn th d trng mi ci lng ma thu cng l vng. Nay nghe li ni, xt hnh vi (ca ai)
m khng ly cng dng lm tiu chun th li tuy rt tinh thm, hnh vi tuy rt kin cng, cng ch l
li ni cn (vic lm cn) thi. Cho nn thi lon th ngi ta cho li kh hiu l tinh thm, cho s uyn
bc l hng bin; xt hnh vi th ngi ta cho s xa ri qun chng l hin minh, cho s phm thng
l cao ngo. Bc vua cha thch li tinh thm, hng bin, trng hnh vi hin minh, cao ngo, cho nn
tuy c ngi lp ra php lut, nh hnh vi no nn gi nn b, phn bit li no phi li no tri, (ti
ch ny chc sp ch thiu?) nn k mc o nh Nho v bn eo kim (hip khch) mi ng, nng
phu v chin s mi t, li lun v chc, trng, khng c chiu dy"[4] mi ni ln mnh, m php
lnh ca quc gia khng cn. V vy m ti bo rng b trn khng sng sut th sinh ra tranh bin.
[1] Ngha l v mt vic ra lnh th phi theo, ch khng th va theo lnh va theo mt mnh
lnh ngc hoc khc hn.
[2] Nguyn vn: hu i li = c li ln (cho ngi ni), tc l ngi s c thng.
[3] Hai ngi bn gii thi xa Phng Mng l hc tr ca Ngh. Nhiu ngi c l Bng Mng hoc
Bng Mng, nhng li c ny b cc hc gi Nhn S C v Nguyn Nguyn bc.
[4] ) Cng Tn Long tch ri ci cng v ci trng (li kin bch) Nh phin trng, lc th ta thy n
trng m khng thy n chc, lc th thy n chc m khng thy n trng, thy ci n, khng thy ci
kia, nh vy l ci n la ci kia, khng cha ci kia.
Hu Thi bo: ci khng c chiu dy th khng chng cht ln c, vy m n ln ti ngn dm (v
hu, bt kh tch d, k i thin l).
Coi thin Thin h trong Trang t. Khng r Hu Thi (mt nh ngy bin cng nh Cng Tn Long)
mun ni g. C ngi khng chm cu sau ch hu v ging l: khng c ci g c chiu dy m khng
chng cht ln c, cht hoi n s ln ti ngn dm.

85
THIN XII: THU NN-(DU THUYT KH)
1. Du thuyt kh ch hiu c tm l i phng[1]
Du thuyt kh, nhng khng kh ch tr thc ca ta thuyt phc c vua cha hay khng, cng
khng kh ch khu ti ca ta pht biu c r ca ta hay khng, cng khng kh ch ta dm
tung honh phng dt din ht ca ta hay khng, m kh ch hiu c tm l i phng cho
li chng ta hp vi tnh ca h. Nh i phng ngh ti danh d thanh cao m ta em ti li ra
thuyt th tt h cho ta l b lu, t cch hn m khng dng ta, xa lnh ta. Nu i phng ngh ti
ti li m ta em danh d thanh cao thuyt th h cho ta l khng bit thi th, khng hiu st s tnh,
tt khng thu dng ta. i phng trong lng thch ti li m ngoi mt b thch danh d cao, nu ta
em danh d thanh cao ra thuyt th b ngoi h thu dng ta m thc tm xa lnh ta; nu ta em ti
li ra thuyt th b trong h dng li ta m b ngoi xa lnh ta. Nhng iu khng th khng xt
c.
2. Nhng iu nn trnh khi nguy him ti thn.
Vic lm phi kn o mi thnh cng, li ni v tit lu m tht bi. Khng nht nh l mnh c tit
lu ra, c khi ch v v tnh ni n iu i phng mun giu m thn cng nguy ri. i phng b
ngoi lm vic m thc s nhm mc ch khc, k du thuyt khng nhng bit vic mu tnh ca
h li cn bit h v l g m lm nh vy, th l thn s nguy. Mnh gip h lp k hoch v mt vic
c bit no m tha ng, c k thng minh ngoi d xt bit c, vic tit lu ra, h s cho l
chnh mnh tit lu, nh vy thn s nguy. Tnh cha thn, n hu cha thm nhun, m ni ht ra nh
ch cc thn vi nhau, nu kin ca mnh c thi hnh m thnh cng th ri mnh cng b qun;
cn nu nh kin ca mnh thi hnh khng c m tht bi th s b nghi, nh vy thn s nguy. Bc
qu nhn c iu lm li m k du thuyt em l ngha ra bn che ci c ca h, nh vy thn s
nguy. Bc qu nhn c ngi ta by cho mt mu k no m thch, coi l cng ca mnh, k du
thuyt bit r u ui, nh vy thn s nguy. p buc h lm mt vic m h khng lm c, ngn
cn khng cho h lm mt vic m h khng th khng lm, nh vy thn s nguy. Cng ph bnh vi
h v cc i thn ca h th h cho l mnh c lng li gin bn h vi nhau; cng ph bnh vi h v
hng quan nh ca h th h cho rng mnh c yu m lng quyn. Ph bnh nhng ngi h yu th
h cho rng mnh mun nh cy bn ; ph bnh nhng k h ght th h cho rng mnh mun d xt
lng h. Li ca mnh thng tut m vn tt th h cho l mnh bt tr, vng v; cn nh mnh bin bc
t toi th h cho l mnh rm r, t im. By t s tnh, kin mt cch s lc th h bo mnh nht
nht, khng dm ni ht; suy xt k s tnh v trnh by mt cch phng tng th h bo mnh l mng,
khinh mn. l nhng ch kh khn trong s du thuyt, khng th khng bit c.
3. Nhng thut thnh cng.
iu ct yu ca php du thuyt l bit t im ci m i phng khoe khoang t ph v che giu ci
i phng ly lm h thn. H gp mun lm mt vic th phi thuyt sao cho vic ring thnh ra
ngha chung m khuyn khch h lm. Trong h, h cho vic l hn nhng khng th khng lm
c th k du thuyt phi t im sao cho vic ha ra p , nu khng lm th ng tic. Trong
lng h cho vic l cao thng nhng thc t h khng lm c, k du thuyt phi vch r ch
hng ca vic (cho?) h thy n xu, ri khen rng khng lm l sng sut. H mun khoe tr th k cho
h nghe nhiu vic khc ng loi vi vic h nh lm h tham kho c rng, khin cho h dng
kin ngh ca ta m ta c gi nh khng bit, h khng ng rng mnh m tr cho h. Mun
dng ci rng i bn (h v ngi khc) nn chung sng vi nhau th phi khen rng hnh ng nh
vy s c ting tt m ng thi m ch rng cng hp vi t li ca h na; mun by t s nguy
hi th cho h thy rng nh vy s b ph bng m ng thi m ch rng c hi ring cho h na. Nn
khen nhng ngi hnh vi ging hnh vi ca h, mu tnh nhng vic ging vic ca h. Nu c k no
cng d dy nh h th nn t im cho l khng c g thng phong bi tc; c k no cng tht loi
nh h th nn t r rng k khng h lm ln. Nu h t nhn rng nng lc di do th ng em
nhng ni kh khn ra lm nht ch ca h;[2] nu h t cho l quyt on hn ngi th ng vch
nhng lm ln ca h cho h gin, nu h cho rng mu tnh sng sut th ng em s tht bi ra nn
lng h. ng tri vi ch ca h, ng xung t trong li ni vi h, nh vy ri mi em ht ti tr
ra trn thuyt. l ci php lm cho h thn cn, khng hoi nghi, ri mi c th ht li thuyt phc
h c.
Y Don lm u bp, Bch L H[3] lm ti mi, u l v mun b trn bit ti mnh. Hai ng u l
bc thnh m cn lm nhng vic ti tin cu tin thn, xu xa nh vy . Nay ta lm tn u bp

86
hay k ti mi m c th c vua cha lng nghe li ta, dng mu ta cu i th c g ng xu h
cho hng s c ti nng u. Trn di gn nhau lu ngy, tnh thn thit m n trch thm
nhun, bn nhng k hoch su sc m khng b nghi ng, tranh bin m khng b ti, lc ta mi c
th phn tch li hi lp s nghip cho vua, ni thng iu phi tri sa c hnh ca vua; vua ti
i i vi nhau c nh vy l ta thnh cng trong s du thuyt.
4. Dn c s chng minh.
Xa kia Trnh V Cng mun nh nc H, mi u em con gi g cho vua H lm cho vua H vui
lng. Ri hi qun thn: Trm mun dng binh th nc no nn nh? Quan i phu l Quan K T
bo: Nn nh nc H. V Cng gin, sai em git Quan K T, bo: H l nc anh em, sao nh
ngi li bo nn nh? Vua H nghe chuyn , cho l nc Trnh thn vi mnh, khng phng,
qun Trnh nh p m chim c.
Nc Tng c mt nh giu, tri ma, tng . Ngi con ni Khng xy li th s b trm. Cha
ngi hng xm cng ni nh vy. Ti, qu nhin mt trm ln; ngi trong nh rt khen ngi con l
khn ngoan m nghi cha ngi hng xm.
Li hai ngi ni u ng c m nng (Quan K T) th b git, nh (cha ngi hng xm) th b
nghi, vy thy: bit khng phi l kh, bit dng ci bit mi kh. Cho nn li on ca Nhiu
Triu[4] rt xc ng, ngi nc Tng coi ng l bc thnh m ngi nc Tn coi ng l v dng[5].
iu khng th khng xt c.
5. Phi xem vua yu hay ght mnh; ng lm tri vua.
Xa Di T H c vua V yu. Theo php nc V, h ln nh xe ca vua th b ti cht chn. M Di
T H au, c ngi hay tin, ng m bo cho Di T H; Di T H truyn lnh gi ri ngi xe vua ra
khi cung. Vua hay c khen: Thc c hiu, v m m qun ti cht chn. Mt hm khc, Di T H
cng do trong vn vi vua, n mt tri o, thy ngt, ly na tri o n d t cho vua. Vua bo:
Thc l yu ta. Qun ming ngon m t cho ta. n khi dung nhan Di T H suy km, tnh yu ca
vua li l, c ti vi vua, vua bo: N t tin ln ngi xe ca ta, li t cho ta tri o n n d.
Hnh vi ca Di T H c thay i g u m trc th c khen, sau li bt ti, ch ti lng yu ght
thay i vy. Cho nn c vua yu th ti tr ha ra hp , b vua ght th ti tr ha ra khng hp , b
ti m cng ha s. Cho nn k s can gin, du thuyt, m lun, khng th khng xt vua cha yu
hay ght mnh ri sau mi nn thuyt.
Rng l con vt thun, c th ln ln m ci, nhng di hng n c nhng vy ngc chu vi rng c
thc, ai m ng ti th n s git. Bc vua cha cng c nhng vy ngc, k du thuyt m bit ng
ng ti th l tm c ri.
[1] Chng ti chia on, nh s v t tiu cho mi on. Thin ny chng ti dch trong C vn
Trung Quc (Tao n 1966) nay sa li vi ch.
[2] Nguyn vn: khi () l ci ng gt thc, sau tr cng vic gt thc, do c ngha l lm cho
vi i.
[3] Y Don l mt t tng gii i Thng, c cng nh vua Kit, hi tr ngho, mun c tin c
ln vua Thng, phi xin lm u bp em php gia v trong thut nu n ging cho vua Thang hiu
v vng o. ch l truyn thuyt, cha ng tin.
Bch L H l mt v t tng gii nh Tn. Trc lm i phu nc Ngu, ng b bt lm t binh, sau
trn c, b nc S bt phi lm y t chn b. Tn Mc cng em nm b da d chuc ng, giao
cho vic nc. Vy ng v hon cnh m phi chn b ch khng c chn tru b cu cnh vua
Tn bit n. Tc gi dn th d hi p.
[4] Nhiu Triu l mt i phu nc Tn. Mt v cng khanh nc Tn tn l S Hi trn qua Tn, c
Tn Mc Cng trng: nc Tn thy vy sai ngi ln qua Tn thuyt phc S Hi v n S Hi v.
Nhiu Triu bit trc vic , can vua Tn, vua Tn khng nghe.
[5] Ch lc () (git) y, (vi lc Tn) theo C kim vn tuyn, nn coi l ch nhc, c ngha l b
nhc khng c vua Tn tin dng.

87
THIN III: NN NGN-(KH NI)
Thn l Phi, khng phi l kh ni. S d kh ni l v: li ni xui tai, thn mt, hot bt, trn tru p
, c th t th b xem l hoa m, khng thnh thc; li ni n hu, cung knh, cng trc, c chp
thn trng, chu o th b xem l vng v, m ln xn; ni nhiu m tng tn dn chng, so snh a
t d b xem l trng rng, v dng; li ni tm tt, gin lc, trnh nhng php chnh m khng t im
th b xem l khi qut khng r rng; li ni ng chm ti ngi thn cn ca vua v thu o nhn
tnh th b xem l ln ngi, khng khim nhng; li ni mnh mng, qung bc xa xi, kh lng th
b xem l khoe khoang, v dng; ni nhng chuyn vt trong nh, a c nhng con s ra th th b xem
l b lu; ni m hp th tc, trnh xa khng lm pht ngi th b xem l tham sng, nnh b trn, ni
m khc th tc, khng cn nhn tnh th b xem l qui n; li ni mn tip, hng hn nhiu vn v
th b xem l t im, khng thnh tht; b ht vn hoa, ci cht phc ni thng s vic ra th b xem l
qu ma; thng dn thi th kinh in, k nhng php tc thi xa th b xem l ch bit tng sch c.
l nhng l lm cho thn l Phi kh ni m rt s st. Cho nn o lng tuy ng v tt c
theo, ngha l tuy hon b, v tt c dng. Nu i vng khng tin li thn mun ni th (xin xem
ngi i xa can vua), ti nh th b hy bng m ti nng th b ha cht chc n mnh[1].
(Chng ti ct b on gia Hn Phi dn chng hn mt chc c nhn nh Ng T T, Khng T,
Qun Trng, Y Don, Vn Vng, T Can, Tn T, Ng Khi, Thng ng.u l bc hin ti, trung
lng, c o thut, v chng may gp mt ng vua hung bo, hn m m phi cht Cui cng Hn Phi
kt lun:)
Vy tuy l hin thnh cng khng thot cht, khng trnh khi b lng nhc. Ti sao vy? Ti kh thuyt
phc c k ngu.[2] Li ni phi th tri tai, pht , khng phi l hin nhn, thnh nhn th khng
chp nhn c. Xin i vng xt k cho.
Nhn nh : V on cui c cu Ti kh thuyt phc c k ngu nn nhiu hc gi ng rng thin
ny khng phi l mt bi biu do Hn Phi vit, m do ngi sau ngy to. Nhng c nh nh Lon
Vandermeersch (trong sch dn, trang 183) li bo chnh ging phm thng chng t rng thin
ca Hn Phi, ch nu ngi sau vit th tt khng dm cho Hn Phi mt st vua l k ngu nh vy.
V ng on rng bi biu khng phi dng ln vua Hn, m gi Tn Thy Hong khi Hn Phi
bit chc rng mnh khng thot cht, chng cn gi na. Chng ti ghi li c hai kin. Thc h ra
sao, cha dm quyt on.
[1] Nguyn vn: i vng nhc d th bt tn, tc tiu gi d vi hy, t ph bng, i gi hon ha tai
hi t vong cp k thn. C sch ging l: nu i vng khng tin li ngi ni th ngi ni t ra cng
b cho l c hy bng, nhiu hn th b tai ha cht chc n mnh.
[2] y c bn thm 6 ch: c qun t bt thiu d; ng rng sai.

88
THIN XI: C PHN-( NI UT C N )K s bit thut[1] tt nhn xa, xt r; khng xt r th khng thu c t tm ca k khc. K s gii
php tt cng ngh m ngay thng, khng ngay thng th khng hiu chnh c k gian. B ti no
c tun lnh (vua) m lm, theo php lut m thi hnh chc v th khng gi l trng nhn[2]. K no
khng c lnh (vua) m t chuyn, lm tri php lut li cho mnh, lm hao tn ca nc ch cho
nh, dng kh lc khin c vua theo mnh, nh vy mi l trng nhn. K s bit thut, xt r m
c dng th thu c tnh m m ca trng nhn. K s gii php , ngay thng m c dng th
kiu chng c hnh vi gian t ca trng nhn. Cho nn k s bit thut, gii php m c dng
th hng b ti tn qu tt b gt ra ngoi,[3] thnh th h vi bn cm quyn th nhau n mt mt
mt cn.
Bn cm quyn m nm s thng pht th ch hu ngoi v bch quan trong triu u b h sai
khin. Ch hu khng nng ta vo h th vic khng thnh, cho nn ch quc ca tng h; bch quan
khng nh cy h th cng nghip khng tin, cho nn qun thn b h sai khin; k t hu ca vua
khng nh cy h th khng c gn vua, cho nn che giu li ca h; hng hc s khng nh cy h
th lc t, l thp[4], cho nn ni tt cho h. Bn gian thn nh bn s ym tr (ca ch hu, qun
thn, k th ca nh vua, cc hc s) m t t im cho chng. Bn trng nhn khng th trung vi
cha m tin c k th (tc cc k s c php thut), cc vua cha khng vt c bn s ym tr
trn m xt r bn gian thn, cho nn vua cha b che lp th i thn cng quyn cao chc trng. Bn
i thn ng cm quyn, t khi khng c tin yu, li c vua bit t lu, cho nn n c vua,
vua thch hay ght ci g h cng thch, ght ci , nh vy m tin thn. Quan tc cao qu m b
ng li ng nn c c nc khen. Cn k s gii php thut c mun yt kin vua th li thiu tnh
thn yu tin cy, khng c ci may mn c vua bit t lu, m li em li php thut ra kiu chnh
lng vua, tt lm tri vua. a v h thp, li khng b ng nn b c lp. H l k s tnh m
mun tranh vi k thn cn ca vua, tt nhin l khng thng c; h mi ti m mun tranh vi k
quen bit t lu, tt nhin l khng thng c; h lm tri vua m mun tranh vi k chiu vua, tt
nhin l khng thng c; h a v thp hn m mun tranh vi k cao qu, tt nhin l khng
thng c; h ch c mt ming m mun tranh vi c nc, tt nhin l khng thng c. K s gii
php thut vo nm ci th khng thng c nn c i my nm na cng khng c yt kin
vua, cn bn ng cm quyn tha nm ci th thng c kia m sm chiu trnh by trc mt vua,
nh vy th k s gii php thut do ng no m c tin c, cn vua cha bit bao gi mi c
gic ng? Th khng thng c vua m li khng sng chung c (vi bn trng nhn); tt c k
mt ngi cn, k s gii php thut lm sao khi b nguy? Bn trng nhn nu c vu ti li cho ai th s
dng php cng m git ngi ; khng th vu c th sai ngi m st[5]. Tm li, lm sng t
php lut l tri vua cha, nu khng b quan git th tt cng cht v b m st.
Nhng k lp b ng vo ha vi nhau che lp vua, ni nhng li tri php lut mu t li th
tt c bn trng nhn tin dng; ai c th gn cho cng lao th trng nhn s tng cho quan tc cao
sang, ai c th gn cho ting tt th mn th nc ngoi m cho c qu trng. Vy che lp vua m
ha theo mt h ring (tr bn i thn t chuyn) th nu khng c chc tc vinh hin, cng c
qu trng nh th nc ngoi. Nay cc vua cha khng dng cch tham nghim[6] m trng pht,
khng i thy cng lao ri mi ban tc lc, th k s bit php thut lm sao dm liu cht m a
kin, bn gian thn lm sao chu b t li m rt lui? Thnh th vua cha cng mt a v cn cc h
ring cng c tn qu. Nc Vit tuy giu, mnh, m cc vua Trung nguyn (nh Chu, T, L) u
cho l v ch cho mnh, bo : Nc ( xa) ta khng ch ng c (c ch li g cho ta u). Nay
bc lm vua mt nc t rng dn ng, m b i thn chuyn quyn che lp th nc cng nh
nc Vit vy (v ch cho vua). Nc Vit, mnh khng ch ng c, m nc mnh, mnh cng khng
ch ng c, l ch ging nhau; vy m nc Vit th mnh bit l v ch cho mnh, cn nc mnh
th mnh li khng bit vy, th l khng bit xt s ging nhau u[7]. Ngi ta bo nc T mt,
khng phi v t v thnh mt, m v h L mt quyn m quyn v h in ht[8]. Ngi ta bo nc
Tn mt cng khng phi v t v thnh mt, m v h C[9] mt quyn m su quan khanh chuyn
quyn. Nay i thn cm quyn c on m cha trn khng bit thu quyn li, tc l khng sng
sut. Mc cng bnh vi mt ngi cht th khng sao sng c; cng c nhng hnh vi vi mt nc
mt th nc cng khng sao cn c. Theo du vt ca T, Tn m mong cho nc yn n tn ti, l
iu khng th c.

89
Php v thut kh thi hnh c, khng phi ch nhng nc vn c xe (nc ln) mi vy, m cc
nc ngn c xe (nc nh) cng vy. K t hu ca bc vua cha khng nht nh l ngi tr; bc
vua cha nghe li c hay ca ngi tr, ri em li bn vi k t hu, nh vy l cng vi ngi
ngu lun v ngi tr[10]; bc vua cha thy hnh vi ca ngi hin m trng, ri em hnh vi bn
vi k t hu, nh vy l cng vi k cn d lun v ngi hin. K hoch ca ngi tr phi do ngi
ngu quyt nh, hnh vi ca ngi hin phi do k gn d ph phn, th k s tr mu v hin ly lm
xu h m li bn ca bc vua cha sai lm ht. B ti m mun c lm quan, th hng s c c
hnh phi sa mnh cho lim khit, hng s c tr mu phi luyn ti bin lun tin nghip, ch
khng th dng ca ci t lt v th ngi; ch trng vo c lim khit, ti bin lun ca mnh, m li
khng chu b cong php lut tr nc, nh vy khng th th k t hu ca vua cha, khng tha
mn yu cu ca chng c. Bn t hu c c khng c nh B Di[11], yu sch (k s) khng
c, khng c (k s) t lt, tt khng k g ti cng sa mnh cho lim khit, luyn ti bin lun
cho hn ngi ca k s m ch hy bng, vu oan cho h thi. Th l ci cng luyn ti bin lun ha
cng toi, ci c lim khit b hy bng, rt cuc k s hin, tr b b ri m s sng sut ca vua cha
b che lp. Khng xt cng lao nhiu t m phn on v ti tr, c hnh, khng dng cch kho
nghim thm xt ti li, ch nghe li k t hu thn cn, nh vy, triu nh tt y k bt ti m
bn ngu xun tham nm ht cc chc v. Mi lo ca nc c vn c xe l i thn c quyn ln qu;
mi lo ca nc c ngn c xe l k t hu c tin dng qu; l nhng mi lo chung ca cc bc
vua cha. (Ti nng ni th) b ti c ti nng ca b ti m vua cha cng c li ln ca vua cha.
Ci li ca vua cha v b ti vn khc nhau. Sao bit c iu y? p: Ci li ca vua cha ch k
no c ti th giao cho quan chc, cn ci li ca b ti ch mnh v ti m c lm quan; ci li ca
vua cha ch ai c cng lao th mi thng cho tc lc, cn ci li ca b ti ch mnh khng c
cng m cng c giu sang; ci li ca vua cha ch khin cho ho kit tr ht ti nng, cn ci li
ca b ti ch kt b ng m mu t li. Do m t ai ca nc b tc ln i[12] m t gia c
giu thm, vua cha mt a v m quyn ca i thn mnh ln; vua tht th m b ti nm quyn
trong nc, vua phi xng l phin thn[13] cho nc ngoi m tng quc th ch ph[14] (ra lnh
cho qun thn), nh vy l b ti la vua mu li ring cho mnh. Cho nn i thn cm quyn, mt
khi vua c s thay i[15] m cn c sng i nh trc th mi ngi khng chc c hai ba. Ti
sao vy? Ti ti ca h ln qu. B ti c ti ln, la gt cha, ti ng cht. K s c tr, thy xa, s
ti cht nn khng theo chng. K s c c, lim khit, cho s vo b vi gian thn l xu h, nn
khng theo chng. Vy k i theo bn i thn ng cm quyn, nu khng phi l ngu xun, khng
s cht th tt l tham khng trnh bn gian. Bn i thn nm hng ngi ngu xun tham
trn th gt cha, di th thu li, v vt ca dn[16], kt b ng, vo ha nhau, trm ming nh mt
lm m hoc cha, bi hoi php lut lon s dn, khin cho nc suy vong, mt ln t ai, cha b
hao tn, nhc nh, ti ln lm. B ti c ti ln m vua cha khng cm c, cng l c li ln.
Khin cho trn vua c li ln, nh vy m mong nc khng b dit vong, l iu khng th c.
[1] Nguyn vn l tri () thut chi s, c sch c l tr thut; chng ti ngh nn c l tri ng vi
nng (nng php chi s) di. C hai u l ng t ht.
[2] Hng qu tc quyn cao chc trng th cu, ch ngh ti t li.
[3] Nguyn vn: ti thng chi ngoi = phn ngoi ln dy mc tc phn phi o hoc ca b i.
[4] Nguyn vn: l ti, c sch ging l khng c thy (d) nhng l ln; ni l khng c trng
vng.
[5] Nguyn vn: d t kim nhi, cng chi = mn cy kim ring m tr i, tc l dng thch khch
tr.
[6] Xt mi mt xem c hp nhau khng ri mi quyt on.
[7] Cu ny chng ti ly m dch.
[8] H L y l hu du ca L Vng, c phong lm vua nc T. H in lm i thn T, sau
cp ngi T. Coi ch thch thin Ng .
[9] H C l h vua Chu v mt s vua ch hu: L, Tn, Trnh.
[10] Ch ny chc thiu mt cu: K t hu ca bc vua cha khng nht nh l ngi hin.
[11] Mt n s lim khit i Chu: Coi truyn B Di trong S k ca T M Thin Vn Hc ti bn 1994.
[12] V gian thn cu kt vi nc ngoi, khuyn vua ct t th nc ngoi.
[13] Nc nh chu l thuc nc ln, tc nh thuc a ca nc ln.
[14] Ph l th tre (hay g) lm tin. Ghi hiu lnh trn th ri ch lm hai, mt na giao cho k
tha hnh, mt na th mnh gi li.

90
[15] Nh khi vua cht hoc b tim ngi. C sch ging l khi vua thay i chnh sch. Trng hp ny
c th c, nhng rt him.
[16] Nguyn vn: xm ng, ngha l xm ot nh ba li bt c

91
THIN XIII: HA TH-(H HA)
Ngi nc S l ( Bin) Ha tm c trong ni S mt khi ngc sng, em dng vua L vng[1]. L
vng sai th ngc xem. Th ngc bo ch l mt cc . L vng cho (Bin) Ha l ni lo, ra lnh
cht chn tri ng ta. Khi L vng mt, V vng[2] ni ngi, (Bin) Ha li dng ngc ln. V vng
li sai th ngc xem, th ngc li bo ch l . V vng li cho l Bin Ha ni lo, ra lnh cht chn
phi ng ta, V vng cht, Vn vng[3] ln ni ngi, (Bin) Ha m khi ngc m khc chn ni S
ba ngy m, ht nc mt th khc ra mu. Vn vng hay tin, sai ngi hi nguyn do :
- Trong thin h c nhiu ngi b cht chn, sao m ring ng khc lc bi thm n vy ?
(Bin) Ha p :
- Ti khng au xt v b cht chn m v ni : thit l ngc m li bo l , k s ngay thng m li
bo l ni lo, ti au xt v l .
Nh vua bn sai th mi khi ngc , c mt hn ngc qu, v t tn l : ngc bch Bin Ha.
*
Chu ngc l th m nh vua mun c gp, d Bin Ha dng mt khi ngc khng tt th cng khng
hi g cho nh vua, th m phi b cht hai chn ri khi ngc mi c nhn l qu; nhn ra c ca
bu, kh nh vy . Ngy nay bc vua cha cn c php thut ngn cm qun thn, s dn, gian t
cha chc gp nh cu c ngc bch Bin Ha[4]; s d k s c o ( tc c php thut) cha b git
l v h cha dng th ngc lp nn nghip vng (tc php thut) cho vua vy. Vua cha dng
thut th i thn khng th t chuyn, k thn cn khng dm bn quyn chc; qun thi hnh php
lut th bn du th du thc vi quay v ngh nng, bn s du thuyt phi chu cnh nguy him ngoi
mt trn[5]. Vy th php thut l ci qun thn, s dn cho l tai ha; bc vua cha nu khng phn
i li bn bc ca i thn, khng bt chp li ch bai ca nhn dn, c lm ng theo o th k s c
php thut d cht, o[6] vn khng c chp nhn.
*
Xa Ng Khi dy[7] S iu vng v tc (tnh hnh) nc S: Quyn th ca i thn ln qu, cc v
hu c phong t nhiu qu, nh vy h p bc cha trn, ngc i dn di, nc tt ngho
m binh tt yu. Chi bng i vi con chu cc v hu c phong t, c ba i th thu tc lc li, ti
gim lng bng ca th li, b cc chc quan khng cn thit i c tin nui cc chin s c chn
v hun luyn k. iu vng mi thi hnh k hoch c mt nm th cht v Ng Khi b cht tay
chn S. Thng qun (tc Thng ng) dy Tn Hiu cng thi hnh php ng gia v thp gia lin
bo, nh no c ti, nh khc phi t co, nu khng th b lin ly; t thi th[8] m lm r php lut;
chn nhng li thnh cu ca t gia m thng nhng ngi c cng lao vi t nc; cm bn i ni
ny i ni khc xin x lm quan, hin dng nng dn v chin s. Hiu Cng thi hnh k hoch m
vua c tn sng, yn n, nc c ph cng, tm nm[9] sau cht, Thng qun b xe x thy
nc Tn. S khng dng Ng Khi m b mt t v lon. Tn thi hnh php ca Thng qun m ph
cng. Li hai ng y u ng m Ng Khi b cht chn tay. Thng qun b xe x thy l ti sao?
Ti bn i thn on[10] php thut m dn chng ght s cai tr. i nay, i thn tham quyn, dn
chng quen cnh lon cn hn Tn v S thi xa na, m bc vua cha khng c ai nghe li phi nh
iu vng, Hiu Cng, nh vy k s gii php thut lm sao c mo him ci nguy ca hai ng y
m lm sng t php thut ca mnh c? Do m i nay mi lon m khng ai thc hin nghip
b vng c.
[1], [2], [3] C sch chp l Vn vng, V vng v Thnh vng.
[4] Ch ny ng mt mt cu.
[5] Ngha l phi nh gic, khng ni nhm na. C sch ging l bn s du thuyt khng dm ni by
v chin tranh na.
[6] o y l php thut.
[7] Nguyn vn l "gio": c l Hn Phi mun t lng knh trng Ng Khi v Thng ng.
[8] S khng chp vic ny, ch chp vic Tn Thu Hong nghe li L T m t sch thi. Thi th l
sch ca Nho gia.
[9] Mi tm nm th ng hn; chc thiu ch thp.
[10] Nguyn vn l kh php, c sch ging l kh v php thut.

92