You are on page 1of 6

ÔÈÇÈÊ-I Ëåêö

Ëåêö ¹ 1

Õè÷ýýëèéí ñýäýâ: Ôèçèêèéí ñóäëàõ ç¿éë. Ôèçèêèéí ò¿¿õýýñ.Ôèçèê


õýìæèãäýõ¿¿í¿¿ä. Òîîëëûí ñèñòåì.
Õè÷ýýëèéí çîðèëãî:
 Ìàòåðè áà ò¿¿íèé õºäºë㺺í.
 Ôèçèêèéí ñóäëàõ ç¿éë, ñóäàëãààíû àðãà
 Çàì, øèëæèëò, õóðä, õóðäàòãàë ò¿¿íèé íýãæ¿¿ä
 Òîîëëûí ñèñòåì

Åðòºíö, áèäíèé îð÷èí òîéðîí äàõü á¿õ ç¿éë ñýðýõ¿éãýýð ìýäýãäýæ áàéãàà þì
á¿õýí ìàòåðè þì. Ìàòåðè íü òóõàéí îíöëîã øèíæ á¿õèé îëîí òºðëèéí õýëáýðòýé, òýäãýýð
íü øèíæ ÷àíàðàà ººð÷èëæ íýã õýëáýðýýñ íºãººä õóâèð÷ áîëíî. Ãýõäýý ìàòåðèéí ¿íäñýí
øèíæ ÷àíàð áîëîõ áèäíèé ñýòãýë ñàíààíààñ õàìààðàõã¿é àíãèä áàéõ îáúåêòèâ áîäèò
÷àíàð ÿìàãò õýâýýð ¿ëäýíý.
Ìàòåðèéí õàìãèéí ýíãèéí íèéòëýã øèíæ áîë õºäºë㺺í þì. Õºäºë㺺íã¿é ìàòåðè
áàéõã¿éí àäèë ìàòåðèã¿é õºäºë㺺í áàéæ áîëîõã¿é. Õºäºë㺺í áîë ìàòåðèéí äîòîð
ÿâàãäàæ áàéãàà øèëæèëò, õóâèðàë, õºãæèë, õàðèëöàí ¿éë÷ëýë, õîëáîî çýðýã á¿õ
ïðîöåññèéã íýãòãýñýí îéëãîëò þì.
Ìàòåðèéí ÿíç á¿ðèéí õýëáýðèéí õîîðîíäîõ õàðèëöàí ¿éë÷ëýë, ¿çýãäýë ïðîöåññèéí
ýñðýã òýñðýãèéí íýãäýë, çºð÷èë òýìöýë íü ìàòåðèéí õºäºë㺺í, õºãæëèéí ýõ ¿¿ñâýð íü
áîëíî. Õºäºë㺺íèéã ìåõàíèê, ôèçèê, õèìèéí, áèîëîãèéí, íèéãìèéí ãýõ ìýòýýð õóâààõ
áºãººä áèåñèéí øèëæèõ õàìãèéí ýíãèéíýýñ ýõëýýä õ¿íèé íèéãìèéí àìüäðàëûí íàðèéí
ò¿âýãòýé ïðîöåññèéã õ¿ðòýëõ á¿õ ¿çýãäëèéã õºäºë㺺íèé ýäãýýð õýëáýðò
õàìðóóëíà.
Ôèçèê áîë áîäèñ áîëîí îðîíãèéí øèíæ ÷àíàð õàðèëöàí õîëáîîã ñóäàëäàã óõààí
þì.ªºðººð õýëáýë àëèâàà ìàòåðèàëëàã ñèñòåìèéã á¿ðä¿¿ëýã÷ ìàòåðèàë
õýëáýð,õºäºë㺺í,ýäãýýðèéí õàðèëöàí ¿éë÷ëýëèéã ñóäàëäàã óõààí þì.
Îð÷èí ¿åèéí ôèçèê ýãýë Ẻìñ,àòîìûí öºì,àòîì, ìîëåêóë òýäãýýðèéí ìàêðî àãðåãàò áîëîõ
õàòóó áèå øèíãýí õèéí (ïëàçìûã îðóóëààä) ôèçèê,îäîí îðíûã , ò¿¿í÷ëýí ýãýë Ẻìñ áà
îð÷íû õºäºë㺺íèé òºðëèéã ñóäàëíà,
Ôèçèêèéí øèíæëýõ óõààíû ñóäàëäàã ¿çýãäë¿¿ä ò¿¿õýí ÿíç á¿ðèéí õóãàöààíä
ººð÷ëºãäºæ èðñýí,Òóõàéëáàë 18 çóóíä êðèñòàëëä çºâõºí ýðäñèéã ñóäàëäàã áàéñàí
áîë 20 çóóíä êðèñòàëëèéí á¿òýö òîãòîö ôèçèê øèíæ ÷àíàðûã êðèñòàëëûí ôèçèê
ñóäëàõ áîëîâ. Íýãýíò ìàòåðèàëûí õýëáýð, õºäºë㺺í,õàðèëöàí ¿éë÷ëýë íü ôèçèêèéí
ñóäëàõ ç¿éëä áàãòäàãààñ ýäãýýð íü àëèâàà ìàòðèàëëàã ñèñòåìä áàéíà.Èèìýýñ
áàéãàëèéí øèí÷ëýëèéí õèìè,áèîëîãè,àñòðîíîìè,ãåîëîãè,ãàçàðç¿é) ¿íäñýí ôèçèê ìºí
áºãººä ñóäàëãààíû àðãóóäûã íü íàðèéí òºâºãòýé àëèâàà ìàòåðèàëëàã ñèñòåì ò¿¿íèé
àâèð òºëâèéã ÿíç á¿ðèéí íºõöºëä ñóäëàõàä ºðãºí õýðýãëýäýã áèëýý.
Ñ¿¿ëèéí ¿åä áàéãàëèéí øèíæëýõ óõààíóóäûí õîîðîíä òºäèéã¿é ôèçèê áà
ýäãýýðèéí çààã äýýð îëîí ñàëáàð ¿¿ñëýý.Òóõàéëáàë: àñòðîôèçèê, áèîôèçèê,
ãåîôèçèê, õèìèéí ôèçèê.
ÔÈÇÈÊ-I Ëåêö

Ôèçèêèéí øèíæëýõ óõààí òåõíèêèéí îíîëûí ¿íäýñ áîëæ,òåõíèêèéí øèíý øèíý ñàëáàðûã
(öàõèëãààí òåõíèê, ðàäèîòåõíèê, ýëåêòðîíòåõíèê, àâòîìàòèê, îïòîòåõíèê, ïóóæèíò áîëîí
ñàíñðûí áèåò ) ¿¿ñãýõýä õ¿ðãýæ áàéãàà áà òåõíèêèéí óõààíû ýäãýýð ñàëáàð
ôèçèêò áóöàæ íºëººëºí ò¿¿íèé ñóäàëãààíû àðãûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ øèíý îíîë
áîëîâñðóóëàõûã øààðääàã áàéíà.
Åð íü ôèçèê áèé õóóëü çàð÷ìààðàà áàéãàëèéí ýëäýâ ¿çýãäëèéã ñóäëàõ áºãººä
ñóäàëãààíû èéì àðãûã àíõ È.Íüþòîí ¿íäýñëýæ,À.Ýéíøòåéí õºãæ¿¿ëñýí áà ôèçèê õóóëü
(áóþó çàð÷èì) –èéí ¿íýí çºâ ýñýõèéã òóðøëàãààð íîòîëäîã áèëýý.Ýíý óòãààðàà ôèçèê
¿íäñýí çàð÷èì, õóóëü áîë òîäîðõîé íºõöºëä íàðèéâ÷ëàëòàéãààð ¿íäñýí òóðøëàãûí
áàðèìòóóäûã íýãòãýí ä¿ãíýñýí íü ýíý þì.Èéìýýñ ñóäàëæ áóé ¿çýãäëèéí òàëààðõ ôèçèê
õóóëü õ¿÷èí òºãºëäºð áàéõ õÿçãààð áóþó óã õóóëèéí õýðýãëýãäýõ õ¿ðýý çààâàë
áàéõ áà òóõàéí õóóëèéã òîìú¸îëîõäîî "òèéì õ¿ðýýíä èéì íàðèéâ÷ëàëòàé õýðýãëýæ áîëíî
" ãýäãèéã òîäðóóëäàã àæýý.Õàðèí òóõàéí õóóëèéã íèëýýä ºðãºí õ¿ðýýíä
õýìæèëò¿¿äèéã íü èë¿¿ èõ íàðèéâ÷ëàëòàéãààð ºðãºòãºí òýëýõ çàìààð ò¿¿íèéã
õºãæ¿¿ëæ áàñ áîëíî
Æèøýýëáýë: óäààí (ðåëÿòàâ áèø), õºäºë㺺íòýé òîì(ìàêðî)áèåèéí õºäºë㺺íä òîõèðîõ
Íüþòîíû ìåõàíèêèéí õóóëèóäûã èõ õóðäòàé (ðåëàòèâ)ìàêðî áîëîí ìèêðî áèåä òîõèðóóëàí
À.Ýéíøòåéí õºãæ¿¿ëæýý. Ýíäýýñ ðåëÿòèâ ìåõàíèê áóþó õàðüöàíãóé îíîëûí ìåõàíèê
¿¿ññýí áèëýý.Ìàêðî åðòºíöèéí õóâüä òîãòîîñîí îéëãîëò ¿çýãäë¿¿äèéã ìèêðî åðòºíöèéã
ñóäëàõäàà õóóëáàðëàí êëààññèê àðãààð (öýíýãòýé ìàêðî áèåèéã ýëåêòðîíòîé
àäèëòãàí ) õýðýãëýæ áîëîõ óó ? ãýâýë óã àñóóäàë õÿçãààðëàãäìàë ãýäãèéã ñàíàõ
õýðýãòýé . Á¿ð òîäðóóëáàë ìèêðî åðòºíöºä áîëîõ ¿çýãäë¿¿äèéã òàíûã êâàíò øèíæ
÷àíàðòàé íü õîëáîí ñóäàëäàã êâàíò àðãààð ñóäëàõ àæãóó. Äýýð ºã¿¿ëñýíýýñ ¿çâýë
ðåëàòèâ ìåõàíèêèéã óäààí (v<<c) õºäºë㺺íòýé òîõèîëäîëä àÿ÷ ¿çýõýä Íüþòîíû ìåõàíèê
ãàð÷, ààæèì ººð÷ëºãäºõ õ¿÷íèé îðîí äàõü òîì áèåñèéã àâ÷ ¿çýõ òîõèîëäîëä êâàíò
ìåõàíèêààñ Íüþòîíû ìåõàíèê òóñ òóñ ãàðäàã áàéíà. Ýíäýýñ Íüþòîíû ìåõàíèêèéã áîäâîë
ðåëÿòèâ áîëîí êâàíò ìåõàíèê òë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýòýé îíîë áîëîõûã äîîðõ ñõåìýýñ õàðæ
áîëíî.
Òóðøëàãûí ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí òîìú¸îëñîí, õýðýãëýãäýõ õ¿ðýý ºðãºíòýé ôèçèêèéí
õóóëèóäûã òóëãóóð õóóëü ãýõ áà èéì õóóëüä ýíåðãè õàäãàëàãäàõ õóóëü , Íüþòîíû
õóóëü , Êóëîíû õóóëü îðíî. Ýäãýýðýýñ òóëãóóð ãàðàëòàé õóóëü óëàìæëàí ãàðíà.
Ñóäëàæ áóé ôèçèêèéí áîäèò ñèñòåìèéã çàãâàð ãýäýã áà èõýä òàðõñàí èéì çàãâàð
áîë àáñîëþò õàòóó áòå, ìàòåðèàëëàã öýã, öýãýí öýíýã, áºìáºëºã öºì,èäåàë õèé þì.
Ôèçèê ç¿é òîãòîë, õóóëèéã ôèçèê õýìæèãäýõ¿¿íýýð òîîí òàëààñ íü èëýðõèéëýõäýý
ìàòåìàòèê àïïàðàòûã ºðãºí õýðýãëýäýã.
Ôèçèê ¿çýãäëèéã îðîí çàéí õýìæýýãýýð íü 10 -3-10-34 ìóæàä ÿâàãäàõûã ìèêðî, åðèéí
10-3-1021 ì ìóæèä ÿâàãäàõ ¿çýãäýëèéã ìàêðî ¿çýãäýë ãýæ, õàðèí 10 21 ì ýýñ äýýø
ìóæèä ÿâàãäàõûã ìåãà ¿çýãäýë ãýíý. Ôèçèê ñèñòåìèéí òºëâèéã ôèçèê
ïàðàìåòðóóäààð òîäîðõîéëîãäîõ, òóõàéëáàë ìàòåðèàëëàã öýãèéí òºëâèéã ò¿¿íèé
áàéðëàë õóðäààð òîäîðõîéëîãäîõ, õàðèí òºëâèéí ººð÷ëºëòèéã õºäºë㺺íèé
ÔÈÇÈÊ-I Ëåêö

òýãøèòãýëýýð õóãàöààíààñ õàìààðóóëàí èëýðõèéëäýã. Òóõàéëáàë óäààí


õºäºë㺺íòýé ìàêðî áèåä Íüþòîíû õóóëèàð , öàõèëãààí ñîðîíçîí îðíûõûã Ìàêñâåëëûí
òýãøèòãýëýýð õóðäàí æèæèã Ẻìñèéíõéèã Øðåäèíãåðèéí òýãøèòãýëýýð òóñ òóñ
èëýðõèéëäýã.
Èíãýõëýýð, ôèçèê áîë õºäëºæ áóé ìàòåðèéí ýíãèéí õýðíýý õàìãèéí íèéòëýã øèíæ
÷àíàð, õóâèðàëòàé õîëáîîòîé òîîíû áîëîí ÷àíàðûí ººð÷ëºëò¿¿äèéí òóõàé îðîí çàé- öàã
õóãàöààíû áîäèò õóóëóóäûã ñóäàëäàã øèíæëýõ óõààí þì.

Физикийн түүх
Физик нь /грекийн physis-байгаль гэсэн үгнээс гаралтай/ анх байгалийн
судлал гэсэн утгаар гарч ирснээ сүүлдээ энэ нь физик, хими, одон орон судлал,
геологи, биологи, ботаник, математик зэрэг шинжлэх ухааны салбарууд болон
салбарлаж хөгжсөн байна.
Физикийн зарим хууль, хялбар ойлголт, жишээлбэл хөшүүргийн хууль,
архимедын хууль, гэрлийн ойлтын хууль, бодисын атомын бүтцийн тухай
ойлголт зэрэг нь эрт дээр үед /м.э.ө V-IV зууны үед/ буй болжээ.
Физик XVII зуунаас эхлэн жинхэнэ шинжлэх ухаан болон хөгжив. Түүний
хөгжлийн нэгдүгээр буюу туршилтын үе нь Гамилейн үеэс эхлээд XIX зууны
эхний арван жилийг дуустал үргэлжилнэ. Энэ хугацаанд ажиглалт туршилт
хийгдэж, нэрт эрдэмтдийн олон тооны бүтээл гарав. Дараачийн /XIX-ийн эхний
арван жилээс XIX XIX зууныг дуустал / үед энерги хадгалагдах хууль, гэрлийн
долгион чанар, цахилгаан соронзон индукци, атомын бүтцийн электрон онол,
цахилгаан соронзон орны тухай сургаалын үндэс зэрэг гол хууль, ойлголт
төсөөллүүд нээгдэж хөгжсөн юм. XIX зууны төгсгөлд физик нь бие даасан ихэд
боловсронгуй шинжлэх ухаан болтол хөгжсөн бөгөөд үүнийг сонгодог физик гэж
нэрлэдэг.
XIX зууны эцэс XX зууны эхэнд том том нээлт гарч сонгодог физикийн зарим
ойлголтыг үндсээр нь өөрчилсөн энэ үеэс эхлэн орчин үеийн физик хөгжив.
Физик нь материйн бодис, орон гэсэн хоёр үндсэн хэлбэрийг судалж ирсэн
түүхтэй. Бодист эгэл бөөмсөөс эхлээд амьтай, амьгүй бие хүртэл хамаарна.
Оронд бөөмсийн хоорондох, биесийн хоорондох холбоо харилцан үйлчлэлийг бий
болгодог материйн бүх хэлбэр орно /таталцлын орон, цахилгаан статик орон,
цахилгаан соронзон орон гэх мэт /. Орны онцлог шинж нь тасралтгүй,
хязгааргүйд /бодис дотор ч , вакуумд ч / байхаас гадна огторгуйн нэгэн
тодорхой эзлэхүүнд хэд хэдэн орон нэгэн зэрэг байх явдал юм. Тодорхой нөхцөлд
бодис, орон харилцан хувирч болно. Орчин үеийн физик нь бодис, орны хоорондох
заагийг арилгаж материйн нэгдмэл корпускул, долгион бүтцийг тогтооход
улам ойртож байна.
Ийнхүү электроныг нээж, атомын нарийн бүтэцтэй болохыг нотолсон,
цацраг идэвхт чанар, гэрлийн квант чанарыг нээсэн, бодисын долгион чанартай
ÔÈÇÈÊ-I Ëåêö

болохыг онолын хувьд баталсан зэрэг нь квант механикийн эх үүсвэрийг


тавьсан юм.
Орчин үеийн физикт орон, цагийг болон масс ба энергийн холбоог харьцангуй
онол дээр үндэслэн тайлбарлах болов.
Шинжилгээ судалгааны арга барил нарийсаж, багаж төхөөрөмж боловсронгуй
болсноор физикчид бичил ертөнцийн гүнд нэвтрэн орж чадлаа. Электроны
мэдэгдээгүй шинж чанарыг /спин, долгион чанар зэргийг/ тодруулж, тодорхой
нөхцөлд электрон өөр эгэл бөөмст шилжих буюу буцаж хувирдаг болохыг
тогтоов. Мөн атомын цөм нарийн бүтэцтэй болохыг нотлов. Протон,
нейтрон, гиперон, нейтрино зэрэг олон тооны эгэл бөөмс, эдгээрийн эсрэг
бөөмс байдаг болохыг нээв. Энэ мэтээр материаллаг ертөнцийн нууцыг хүн
төрөлхтөн улам гүнзгий танин мэдэх болсон нь шинжлэх ухааны хөгжлийн зүй
тогтлыг харуулж байгаа юм.
Ингэхлээр орчин үеийн физик нь материйн хөдөлгөөний хамгийн ерөнхий
шинж, хэлбарийн тухай шинжлэх ухаан мөн бөгөөд бусад шинжлэх ухааны,
ялангуяа байгалийн шинжлэх ухааны үндэс болж байна.
Физик нь хүний нийгмийн хөгжлийн процесстой, үйлдвэрлэх хүчний хөгжил,
практик шаардлагатай нягт холбоотой хөгжиж ирсэн бөгөөд физикийн том
том нээлтүүд нь эрт орой нэгэн цагт техникийн эргэлт хийж, техникийн цоо
шинэ салбаруудыг буй болгон хөгжүүлэхийн хамт эдгээр нь эргэж нөлөөлөн
физикийн арга барил, шинжилгээ судалгааг улам боловсронгуй болгохыг
шаарддаг бөгөөд энэ талаас нь үзвэл харилцан холбоотой, харилцан бие биедээ
нөлөөлж хөгждөг болох нь харагдана.
Физик механик, дулаан, цахилгаан, цэнэгийн хөдөлгөөн, цахилгаан соронзон
долгион зэрэг материйн хөдөлгөөний нэлээд энгийн ерөнхий хуулийг судалдаг
учир түүний хууль дүгнэлтүүд хүрээнээсээ хальж, бусад шинжлэх ухааны
ялангуяа марксист философийн ойлголтыг баяжуулан гүнзгийрүүлдгээс гадна
практикийн асар их ач холбогдолтой олон асуудлыг шийдвэрлэхэд шууд
нөлөөлж байна. Үүнд электрон микроскоп, бөөмсийг хурдасгагч төхөөрөмж,
лазер, радиолокац, атом, цөмийн энерги ашиглах асуудал, сансрын уудмыг
судлах зэрэг асуудал нь физикийн шинжлэх ухааны хөгжлийн үр нөлөө мөн
бөгөөд түүн дээр тулгуурласан шинжлэх ухаан, техникийн дэвшил хөгжлийн
тод жишээ юм.
Шинжлэх ухаан, техникийн эрчимтэй хөгжлийн эрин үед амьдарч буй хүмүүст
их мэдлэг, өндөр боловсрол шаардлагатай бөгөөд физикийн шинжлэх ухааны
үндсийг судалж, амьдралын үзэгдлийн мөн чанарыг ойлгож мэдэх явдал, амьд
бие махбодод материалист ёсоор уужим ухаантай хандахад дөхөм болохын
хамт шинжилгээ судалгааны болон бусад ажил үйлсдээ физик арга барил, багаж
хэрэгслийг чадварлаг хэрэглэх, мэдлэгийн ерөнхий хүрээгээ өргөтгөхөд тус
болох нь дамжиггүй.
ÔÈÇÈÊ-I Ëåêö

Áèåèéí ÿâæ ºíãºðñºí áà ÿâàõ öýã¿¿äèéã õîëáîõîä ¿¿ñýõ ìóðóé øóãàìûã


òðàåêòîð ãýíý.
Íýãæ õóãàöààíä áèåèéí òóóëàõ çàìûã õóðä ãýíý.
S
д 
t (2.1)
Эãøèí çóóðûí õóðäûã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëíî.
 
 dS  dr
 
dt ; dt (2.2)

ýíä dt º÷¿¿õýí áàãà õóãàöààíä áèåèéí õèéõ øèëæèëòèéí ººð÷ëºëò dS áà ðàäèóñ

âåêòîðûí ººð÷ëºëò dr -¿¿ä íü èæèëõýí áºãººä õýìæýý íü òóõàéí ýãøèíä áèåèéí ÿâñàí
çàì dS -òýé òýíö¿¿ áîëíî.
Нýãæ õóãàöààí äàõ õóðäíû ººð÷ëºëòèéг õóðäàòãàë ãýõ áºãººä ýíý íü õóðäíààñ
õóãàöààãààð àâñàí óëàìæëàëààð òîäîðõîéëîãäîíî.(Çóðàã1)

 d
a
dt (2.3)

Õóðäíû õýìæýýíèé ººð÷ëºëòººð ¿¿ñýõ õóðäàòãàëûã òàíãåíöèàë õóðäàòãàë


 a  ãýõ
áà ýíý õóðäàòãàë íü òðàåêòîðûí ø¿ðãýã÷èéí äàãóóä ÷èãëýíý. Õóðäñàõ õºäºë㺺íä
õóðäíû äàãóó, óäààøðàõ õºäºë㺺íä õóðäíû ýñðýã ÷èãëýæ áàéäàã. Õóðäíû ÷èãëýëèéí
ººð÷ëºëòººñ (ìóðóé çàìààð õºäëºõ ¿åä) áîëæ ¿¿ñýõ õóðäàòãàëûã íîðìàëü õóðäàòãàë

áóþó òºâä òýì¿¿ëýõ õóðäàòãàë


 an  ãýíý. Íîðìàëü õóðäàòãàë íü òðàåêòîðûí
ìóðóéëòûí ðàäèóñûí ýñðýã áóþó ø¿ðãýã÷èä ïåðïåíäèêóëÿð ÷èãëýíý. (çóðàã 2)

Çóðàã 1 Çóðàã2

  
a  an  a
Á¿ðýí õóðäàòãàë (2.4)
ÔÈÇÈÊ-I Ëåêö

a  a2  an2
Á¿ðýí õóðäàòãàëûí õýìæýý (2.5)
d
a 
Òàíãåíöèàë õóðäàòãàë dt (2.6)
 2
an 
Íîðìàëü õóðäàòãàë R (2.7)

ýíä íü øóãàìàí õóðä áóþó õóðäíû õýìæýý R íü òðåêòîðûí ìóðóéëòûí ðàäèóñ áîëíî.

  t 
  0   a  dt
Õóðäíû ººð÷ëºëò 0 (2.8)
 t

S     dt
Øèëæèëò 0 (2.9)

You might also like