You are on page 1of 22

1.

1 Үйлдлийн систем
Үйлдлийн систем ¿ндсэн ойлголт ¿йлдлийн систем нь шууд удирдлага, техник хангамжийн менежмент, үндсэн
системийн үйл ажиллагаа болон word processing, web browser зэрэг хэрэглээний програм хангамжийн
ажиллагаанд нөлөөтэйгээр оролцдог програм хангамж юм. Үйлдлийн систем нь компьютерын ажил хийдэг
програм эсвэл командын систем гэж тодорхойлж болно.Үйлдлийн систем нь компьютерын програм хангамжийг
удирдах болон компьютерын техник хангамжийг идэвхжүүлэх системийн програм хангамж юм.Үйлдлийн систем
нь boot процесс дуудагсаны дараа компьютерыг хэрэглэхэд бэлдэж өгдөг ба компьютерыг удирддаг програм
хангамж юм.Үйлдлийн систем нь компьютерын хэрэглэгч болон техник хангамжийн хооронд жуучлагч програм
юм
1.2 Үйлдлийн систем түүх
Хориод жилийн өмнө Apple-ийг үндэслэгч Jobs ба Wozniak хоёр гэртээ ашиглах худалдааны мэдээлэл
боловсруулах машины өвөрмөц санаа олсон. Тэр бизнес маш амжиллтай хэрэгжсэн байна. Энэ үеэр Bill Gates
болон Paul Allen нар илүү сонин санаа гаргасан байна. Тэр нь худалдааны компьютерын үйлдлийн систем. Энэ
нь Jobs, Wozniak-ын санаанаас илүү ер бусын байв. Тухайн үед компьютерын ойлголт ямар нэг физик биет
байсан бөгөөд захиалсан зүйл хайрцагтай ирэн, угсарч залгаад л гэрэл нь асдаг байх зэрэг. Гэтэл үйлдлийн
систем нь ямар ч бодит биелэлгүй зүйл мэт санагдаж байв. Мэдээж энэ нь дискэн дээр ирсэн бөгөөд суулгаж
кодлогдсон нэг тэгийн маш урт цуваа байсан байна.
Одоо Gates болон Allen-ын үүсгэсэн компаны үйлдвэрлэдэг үйлдлийн системүүд амжилттай бөгөөд маш сайн
борлуулалттай байгаа бөгөөд хүмүүс ганц компань энэ зах зээл дээр монополдчих вий хэмээн санаа зовдог.
Компьютерын ерөнхий зорилго бүр компьютерт суулгасан бусад програм хангамж болон техник хангамжийг
хэрхэн ажиллуулах, хэрхэн ашиглах талаар компьютерт зааж өгдөг үйлдлийн систем байхыг шаарддаг. Өнөө
үед гарч байгаа програм хангамж үйлдлийн системийг шаардах болжээ. MSDOS, Unix,linux, Windows-ууд нь
бүгд үйлдлийн системүүд юм.

1.3 Үйлдлийн системийн зорилго


Хэрэглэгчийн програмыг гүйцэтгэх, хэрэглэгчид тулгарах хүндрэлийг шийдэх
Компьютерын системийг хэрэглэхэд ойлгомжтой амархан болгох
Компьютерын техник хангамжийг зохистой хэрэглэх
Үйлдлийн системийн гүйцэтгэх үүргийг дурдвал:
диалог буюу хэрэглэгчтэй харьцах
оролт-гаралт, өгөгдлийг удирдах
програм боловсруулах процессын төлөвлөлт, зохион байгуулалт
санах ой, кэш, процессор, гадаад төхөөрөмжүүд г.м. компьютерын хэсгүүдтэй ажиллах
сонгосон програмыг ажиллуулах
боломжит бүх төрлийн үйлчилгээ (сервис)
дотоод төхөөрөмжүүдийн хооронд мэдээлэл дамжуулах
монитор, гар, дискүүд, принтер г.м. залгах төхөөрөмжүүдийн ажиллагааг програмын төвшинд дэмжих зэрэг
болно. PC-ийн ҮС нь дараах үндсэн компонентуудыг агуулах ёстой. Эдгээр нь:
командын хэл
командын процессор
драйверууд
файлын систем

1.4 Нээлттэй эхийн үүсэл хөгжил


Дэлхийн бүх үйлдлийн систем анх үнэгүй, цаанаасаа дагалдаж ирдэг байжээ. Өөрөөр хэлбэл програмистууд
техникээсээ маш их хараат байдаг байлаа. Нэг л нартай өдөр нэгэн програмист өөрийн эрх ашгаа яаж
хамгаалах тухай маш оновчтой санаа бодож олжээ. Энэ бол техникийн нөмрөөс холдож бие даан програм
зохиогоод түүнийгээ борлуулах явдал байлаа. Энэ нь тэдэнд маш их ашигтайгаар эргэжээ. Учир нь ямар ч
програмгүй тооцоолуураар хүн юу хийх билээ дээ. Ийн хүү програмистуудад ашигтай байсан ч гэлээ
хэрэглэгчдэд мэдээж шаталттай байлаа. Ийн хүү хүмүүс үнэгүй програм хангамжийг хүсэж байх тэр үед Линус
Тровалдс гэгч авьяаслаг залуу гарч ирэн ЮНИКС програмын араг ясан дээр нь өөрийн үзэл бодлоо шингээгээд
ямар ч үнэ хөлсгүй тарааж орхижээ. Гэхдээ зүгээр ч нэг тараалгүй шууд эх кодтой нь тараасан нь тэр үеийн
програм хангамжийн ертөнцийхнийг мэл гайхуулсан явдал болсон юм. Учир нь энэ бол маш их хөлс, хүч билээ.
Ингээд анх нээлттэй эхийн суурь тавигдаж, Линус Торвалдсын тэр кодыг олон хүн шүлсээ гоожуулан судалж
эхэлжээ. Маш олон хүн үүгээр хоолоо олж идсэн ч дийлэнх хэсэг нь үүнийг сайжруулан өөрчилсөөр байлаа.
Бас ингэж нээлттэй эхийн хөгжүүлэлтийн суурь тавигдаж дэлхийн өнцөг булан бүрийн хүмүүс үүнийг гэртээ
суугаад хөгжүүлэх том боломж гарч ирсэн юм. Гэхдээ нээлттэй эх хүчээ авч эхлээгүй байх тэр л үед лицензтэй
буюу бидний мэддэгээр майкрософтынхны бүтээл эд оргилдоо тулж байсан юм. Энэ байдал маш урт удаан
хугацаанд үргэлжилж, энэ хооронд майкрософт болон бусад төлбөртэй програм хангамж бүтээгчид
хэрэглэгчдийн хэтэвчийг ховх сороод амжжээ. Авсан мөнгөнийхөө хирээр тэд тасралтгүй сайжирч байсан тул
хэрэглэгчид түүнийг үгүйсгэж чадахгүй байлаа. Гэтэл дээр үед орхигдсон нээлттэй эх маань гэнэт хөшигний
цаанаас гарч ирэх нь тэр. Маш удаан хугацаанд, маш нарийн хөгжиж чадсаны үндсэн дээр маш хүчирхэг
системийг бүтээж чадаж ээ. Даанч тэд их хүчирхэг ч гэлээ илүү дуу султай байлаа. Учир нь төлбөртэй програм
хангамжийн ертөнц хэтэрхий их шуугиантай байсан болоод Linux-ыг хэн ч сонссонгүй, олж харсангүй. Гэхдээ л
тэд бүхнийг орхиод одолгүй оршсоор л байлаа. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам Linux-ын цуурай илүү олон хүнд
хүрч чадаж ээ.

1.5 Íýýëòòýé ïðîãðàìì õàíãàìæûí үндсэн ойлголт


Нээлттэй эх болон чөлөөт програм хангамж гэж юу вэ?
Нээлттэй эх гэдэг маань хэн дуртай хэн чаддаг нь өөрийн хүссэнээрээ тухайн програмыг өөрчилж ямар нэгэн
үнэ төлбөргүйгээр хэрэглэж болох чөлөөт програм хангамж юм.Free Software нь Linux-ээс эхээ авсан биш
харин ч өөрийн, урт удаан түүхтэй билээ. Нээлттэй эхийн програм хангамжийг зөвхөн үнэнд нь болж сонгодог
биш үүнээс гадна ил, далд маш олон ашиг байгаа. Жишээ нь нээлттэй эхээс бид ихийг сурах боломжтой, түүн
дээр суурилсан дотоодын бүтээгдэхүүн гэх мэт. Үүнээс гадна нээлттэй эхийн програм хангамж нь лицензгүй
биш лицензтэй, лицензээрээ дамжуулан өөрийн болон хэрэглэгчийн эрхийг цааш тунхагладаг. Лицензгүй
програм хангамжийг public domain гэж нэрлэдэг.Их Британий Засгийн газрын худалдааны яамны "Нээлттэй-
эхийн програм хангамжийн засгийн газарт турших нь" илтгэлд нээлттэй-эхийн бүтээгдэхүүн нь техник
хангамжаас бага хүчин чадал шаардаж, түүний шинэчлэлтийг багасгаж байна гэж дүгнэжээ. Нээлттэй-эхийн
програм хангамж нь ижил төрлийн хаалттай бүтээгдэхүүнүүдийг бодвол илүү бага санах ой болон хүч
шаарддаг, хэрэв Windows 3-4 жилд төхөөрөмжийг шинэчлэхийг шаарддаг бол линукс нь 6-8 жил шаардах юм
байна.Êомпьютерын шинжлэх ухааны зөв хөгжил бол нээлттэй эх бүхий програм хангамж гэж хэлмээр байна.
Компьютерын програм хангамжийн хөгжлийг аварч маш том дэвшил авчирсан гэж үздэг. Хамгийн энгийн жишээ
гэхэд олон зуун программистууд ихээхэн зүйлд суралцсан биз. Олон зуун санхүүгийн боломжгүй боловч
чадварлаг залуус өөрийн хэрэгцээндээ шаардлагатай програмыг зохиогоод бусдад буян үйлдэж үнэ төлбөргүй
цацсан байх. Худалдааны програм хангамжид нээлттэй эх бүхий програм тийм их саад болдог гэж үү? Миний
бодлоор үгүй ээ харин ч бүр эсрэгээр. Хэрвээ худалдаж байгаа л юм бол худалдааны програм хангамжууд
нээлттэй програм хангамжаас илүү байг л дээ. Тэд нарт шалгуур болж байна.

1.6 Íýýëòòýé ïðîãðàìì õàíãàìæûí ач холбогдол


Компьютерын шинжлэх ухааны зөв хөгжил бол нээлттэй эх бүхий програм хангамж гэж хэлэх нь зүйтэй байх.
Компьютерын програм хангамжийн хөгжлийг аварч маш том дэвшил авчирсан гэж үздэг. Хамгийн энгийн жишээ
гэхэд олон зуун программистууд ихээхэн зүйлд суралцсан. Олон зуун санхүүгийн боломжгүй боловч чадварлаг
залуус өөрийн хэрэгцээндээ шаардлагатай програмыг зохиогоод бусдад буян үйлдэж үнэ төлбөргүй цацсан
байх. Мөн нийгэмд үзүүлж байгаа хамгийн том ашиг тус нь хууль бус үйл ажиллагааг олон хувиар багасгаж өгч
байна. Жишээ нь манай монголчууд шиг өндөр үнэтэй програм хангамж худалдаж авах боломжгүй хүмүүс яаж
хууль ёсоор тэдгээрийг хэрэглэх билээ? Нээлттэй програм хангамж нь худалдааны програм хангамж эсвэл
хууль ёсны нээлттэй эх бүхий үнэгүй програм хангамж хэрэглэн үү гэсэн сонголтыг бий болгож өгснөөр таны
бизнес хийж буй худалдааны програм хангамжийг эвдэж сүйтгэхээс хамгаалж байна.

1.7 Linux үйлдлийн систем


Үйлдлийн систем Linux ( Linus Torvalds + Unix = Linux), нь энэ тогтолцоог эвдлэн шинэ сонголтыг бий болгожээ.
Linux-ийн нэг давуу тал нь өөрөө free software бөгөөд хуулах олшруулах мөн бусдад тараахыг зөвшөөрдөг
Shareware-ийг бодвол free software нь үнэ төлбөргүйгээр өргөн хүрээтэй ашиглагдах боломжтой бөгөөд энэ нь
free software-ийн цар хүрээ ахихад ихээхэн хувь нэмэр үзүүлдэг. Linux-ийн амжилтын гол түлхүүр нь тухайн
системийн чөлөөт байдалд оршдог юм. Учир нь Linux-ийн Source Code-ийг хэн бүхэн авч чадах бөгөөд судалж
болдог . Free Software нь Linux-ээс эхээ авсан биш харин ч өөрийн, урт удаан түүхтэй билээ. Анхандаа Unix-
ийн Source Code нь хялбар бөгөөд чөлөөтэй тархах боломж байсан тул 1968 оноос эхлэн Unix дэлхийн янз
бүрийн сургууль болон судалгааны төвүүдэд ашиглагдаж ирсэн юм. Үүнтэй адилаар Tools болон бусад
хэрэглээний програмууд цаашаа тараагдан бүх хэрэглэгчийн хүчээр цаашид боловсронгуй болжээ. Тухайн
аргаар үүссэн програм болон Unix-ийн нэмэлт программыг University of California in Berkley цуглуулж дахин
цааш нь тараажээ. Энэ жишээн дээр Linux-ийн Distribution үүсэн бий болжээ. Linux Diviloper-ууд нь анхандаа
интернэтэд нэг нэгтэйгээ учирснаас Linux Internet 2 салшгүй холбоотой болжээ. Developer -ууд internet-ээр
хоорондоо холбогдохын тулд mail болон news service-д зориулагдан анхны Linux програмууд зохиогджээ.
Internet-д ашиглагдаж буй Webserver-уудын 1/3 нь Source Code-ийг нь үнэлдэг бөгөөд түүнтэй уялдан
системийн уямхай чөлөөт чанарыг нь сайшаадаг. Linux-ийн бас нэг ашигтай тал гэвэл лицензгүйгээр
ашиглагдах бөгөөд тухайн систем хувийн хэрэгцээ байна уу эсвэл аль нэг үйлдвэр албан байгууллагын
хэрэгцээнд байгаа уу мөнгө төлөх шаардлагагүй юм. Ийм ашигтай талын улмаас Siemens, IBM, Compaq зэрэг
пүүс компаниуд Linux-ийг дэмжихээс гадна Linux-д зориулж Oracle Informдээр ажилладаг бөгөөд энэ нь
microsoft-ooc их гэсэн үг. Client Server-ийн хэрэглээний хүрээнд олж авахад зарцуулагдах үнэ төлбөргүйгээр
жижиг болон дунд үйлдвэрүүдэд Linux нь Unix-ийн ашигтай талыг харуулж чаджээ. Linux нь аль ч нөхцөл
байдалд зохицож чаддаг юм. Энэ нь Windows, Novel, Apple-ийн client-үүд аль нэг хүндрэлгүйгээр ашигладаг.
Fail болон Printserver-ээс гадна internet-ийн бусад бүх service Linux-ийн standard service болдог юм. Хэрэв
хүмүүс өнөөдөр Linux дээр ажиллах сонирхолтой бол хэдэн ашигтай талыг харах болно. Түүн дотор тогтвортой
чанар баталгаатай байдал систем ажиллах арга барил орохоос гадна сүлжээ холбооны багтаамж нь томоохон
хүчин зүйл болж байгаа юм. Linux-ийг ашиглаж сурсан хэн болгонix Software, AG, Sybase зэрэг мэдээллийн
системийн пүүс болон Appiix Stardvision зэрэг компаниуд өөр өөрийн бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэх болжээ. KDE
болон Gnome 2 Linux-ийг хэрэглэгчдэд дөхүү болгодог. Drag&Drop болон объектын чиглэлтэй олон янзын
хэрэглээний мэдээллийн агуулгууд Desktop-ийн хүчин чадалд хамаарагддаг. Энэ суурин дээр анхны Office free
Software маягаар үүссэн юм. Барааны эдийн засаг болон санхүүгийн нягтлан бодох системд зориулан текст
боловсруулах хүснэгт зохиох нь хялбар болжээ. Гэвч хэтэрхий эрт баярлаж болохгүй юм.

Á¿ëýã II
2.1 Linux-ын төрөлүүд
· Ubuntu
· Fedora
· Debian
· Redhat
· Mandrake
· Suse
· Linux mint
· Slackware
· mandriva

2.2 Ubuntu
Ubuntu нь Debian суурьтай дөнгөж эхлэж байгаа бидэнд хамгийн тохиромжтой нээлттэй эхийн linux үйлдлийн
системийн тархац юм. Учир нь гэвэл бидний салж чадахгүй байгаа Windows-ыг бусдыгаа бодвол илүү дэмждэг.
Хэрэглээний талдаа их сайн хөгжсөн. Өнгө үзэмж, хэрэглэхэд хялбар, шинэчлэлт хурдан хийгддэг болоод маш
олон талаараа Windows-ыг орлож чадах хувилбар юм. Ubuntu гэдэг нь Африкийн Зулу хэлээр “нигүүлсэл” гэсэн
утгатай үг бөгөөд үүгээрээ програм хангамжийн технологийн дэвшлийг дэлхийн өнцөг булан бүрт ижил тэгш
түгээнэ гэсэн үзэл санааг илэрхийлж байдаг. Мөн үргэлж үнэ төлбөргүй түгээгдэнэ, "зүгээр л ажиллана" гэсэн
амлалтыг нийт хэрэглэгчиддээ өгөөд байгаа билээ. Техникийн болон бусад төрлийн төлбөртэй үйлчилгээг
Canonical эсвэл Ubuntu түншүүдээр дамжуулан авах боломжтой. 2004 оны 10-р сард анхны 4.10 буюу Warty
Warthog хувилбараа гаргасан ба 6 сарын мөчлөгтэйгөөр шинэчлэгдэн гарсаар 2006 оны 10-р сард 6.10 буюу
Edgy Eft хувибалараа гаргаад байна. Альваа гарсан хувилбар нь жил хагасын туршид дэмжигдэн сайжруулалт
авдаг бөгөөд зарим урт хугацааны хувилбарууд нь 5 жил хүртэлх хугацаанд дэмжигдэн ажиллах боломжтой
болоод байна. Тодруулбал, өөрийн дэмжигдэх хугацаанд бүхий л програм хангамжуудын сайжруулалтыг авах
ба шинэ хувилбарт шилжих эрсдэлээс айхгүй байх боломжтой юм. Үүнээс гадна эхлээд удаагүй байгаа ч 2006
онд нийт линукс хэрэглэгчдийн дунд явуулсан судалгаагаар "хамгийн шилдэг" линукс тархац гэсэн
өргөмжлөлийг хүртээд байгаа билээ. Мөн Ubuntu нь зөвхөн нэг диск ашиглан суух боловч суулгасны дараа
интернэтээр дамжуулан 16000 гаруй програм хангамжийн сангаас сонгон ашиглах боломжийг олгодгоороо
бусад ижил төрлийн линукс тархацуудаас онцлог юм. "Монголын Нээлттэй Эхийн Санаачлага" ТББ-с
санаачлан Ubuntu-н толин серверийг үүсгэсэн бөгөөд энэ нь илүү өндөр хурдаар шинээр програм суулгах,
суулгасан програмуудаа сайжруулах болон Ubuntu-н сүүлийн хувилбаруудыг татах боломжийг олгоод байна.
Анх Ubuntu нь дангаар гарч байсан бол сүүлд хэрэглэгчийн мэдлэгийн түвшин, сонирхол, хэрэгцээ шаардлагад
нийцүүлсэн Kubuntu. Xubuntu, Edubuntu, Ubuntu Desktop, Ubuntu alternate болон Ubuntu server гэсэн эгч дүүстэй
болоод байгаа билээ. Тэдгээрийн онлогуудын талаар товчхон дурдвал:
q Ubuntu Desktop буюу энгийн Ubuntu
q Kubuntu
q Xubuntu
q Edubuntu
q Ubuntu alternate
q Ubuntu server
2.3 Fedora
Fedora (эхэн үедээ fedora core гэдэг байсан) нь yum болон rpm дээр суурилдаг бөгөөд энэхүү прожектыг Fedora
төсөл болон Redhat ивээн тэтгэж хөгжүүлж явдаг юм байна. Энэхүү үйлдлийн систем нь үнэгүй учираас open
source /хэрэглэгч хөгжүүлэх боломжтой/ үйлдлийн систем юм. Fedora нь ойролцоогоор 6 сар тутамд
шинэчлэгдэж шинэ хувилбараа гаргаж байдаг. Fedora нь үндсэн Redhat linux-ын тархацаас үүсч бий болсон
бөгөөд үүний хөгжилтөд redhat linux-ын үндсэн хэрэглэгчид оролцдог ба үүний ирээдүйн чиг хандлага нь гэрийн
хэрэглэгчдэд /home users/ энэхүү үйлдлийн системийг хүргэх юм. Fedora-г маш олон хүн хэрэглэдэг бөгөөд
тэдгээр нь түүний help-ийг хийж ирүүлж байдаг. Ийм учраас үнэгүй байдаг бөгөөд худалдааны зорилгоор
ашиглахыг урьдчилан мэдэх боломжгүй байдаг. Fedora нь x86, x86_64 платформд live CD/DVD байдлаар
ажилладаг. Үндсэн DVD нь x86_64 болон PPC платформд ажилладаг юм байна. Fedora 7-оос өмнөх
хувилбарууд нь 5 CD-н дээр байдаг байсан ба тэдгээрээс 2-ийг нь л суулгахад үндсэн tool-үүд нь суучихдаг
байсан. Сүлжээний хувьд HTTP, FTP, NFS гэсэн үндсэн хандалтууд суудаг. GNOME бол Fedora-гийн үндсэн
дэлгэцийн орчин юм. GNU бол GRUB бол үндсэн boot loader нь юм. Fedora–г суулгахад илүү хялбар ба график
болон текст горимд тохиргоог хийх амархан tool-үүд ч байдаг. Үндсэн файл систем нь ext3 гэсэн файл систем
байдаг бөгөөд тэр нь илүү найдвартай байдаг бололтой. Fedora-гийн үндсэн урдаа тавьж байгаа зорилгуудын
нэг нь жижиг жижиг пакежуудыг агуулсан CD болон DVD байдлаар гаргах явдал юм. Fedora-гийн шинэ
хувилбарыг update хийх байдлаар татаж авч болно. Fedora нь ойролцоогоор 8000 пакежийг агуулдаг бөгөөд
эдгээр нь албан ёсны тоо баримт юм. Харин албан ёсны бус маш олон пакеж гарч байгаа бөгөөд тэдгээрт
зориулан байнга copyright болон патент авах шаардлага гардаг. Пакежуудыг yum гэдэг командаар удирддаг
бөгөөд график интерфейсээс pirut, pup-уудыг дуудсанаар бэлэн болдог. Apt-rpm нь маш олон чадвартай бөгөөд
ашигтай байдаг. Redhat болон бусад хөгжүүлэлтийн пакежууд update хийх болондээрх tool-тэй хамт суудаг.
Fedora-ийн түүх
Федора прожект нь 2003 оны сүүлээр үүссэн, бөгөөд энэ үеэс Redhat линукс зогссон бөгөөд Redhat линукс нь
худалдааны зорилгоор гарч ирсэн бөгөөд Redhat enterprise линукс (RHEL) нэртэйгээр гарсан. Федора нь түүний
үнэгүй хувилбар болон гарсан бөгөөд энэхүү хувилбар нь түүнийг хөгжүүлэх төсөл байдлаар бий болсон. RHEL
нь федорагийн хувилбараас гарч ирсэн. Энэхүү хувилбарын тухай илүү ихийг үзэхийг хүсвэл corresponding
RHEL versions холбоосоор орно уу.RHEL-ийн үнэтэй байдаг 1 шалтгаан нь шинэчлэгдэх хугацаа урт үйлчилгээ
үзүүлэх боломж илүү мөн сертификадтай байдаг учир худалдааны зорилгоор ашигладаг харин федора бол
хурдан шинэчлэгдэж байдаг үүний хөгжүүлэлтэд маш олон хүн ордог явдал юм.

2.4 Debian
Ian Murdock анх 1993 онд GNU болон LINUX дээр тулгуурлан хүн бүхэнд нээлттэй байх Debian тархацыг
үүсгэсэн билээ Линукс тархацуудын дундаас хамгийн урт хугацаанд боожин гардаг мөн хамгийн ардчилсан
нээлттэй хөгждөг нь мэдээж Debian билээ.
Debian гэж юу вэ?
Debian төсөл гэдэг нь үнэгүй үйлдлийн систем бүтээх гэсэн ижил зорилготой хүмүүсийн нэгдэл юм. Бүтээж буй
энэ үйлдлийн системийг нь Debian GNU/Linux буюу хялбараар зүгээр л Debian гэдэг. үйлдлийн систем гэдэг нь
таны компьютерийг ажиллуулдаг үндсэн программ болон хэрэгслүүдийн бүрдэл юм. үйлдлийн системийн цөм
нь кернел. Энэ нь компьютерийн хамгийн чухал программ ба үүний тусламжтайгаар бусад программууд
ажилладаг. Debian системүүд нь одоо Linux кернелийг ашиглаж байна. Linux-ийг Linus Torvalds гэгч хүн
эхлүүлсэн ба дэлхий даяар мянга мянган программчид үүнийг хөгжүүлж байна. Гэхдээ, Debian-ийг өөр кернел
дээр ажиллах боломжтой болгох ажлууд дундаа ороод байна. үйлдлийн системийг бүрдүүлдэг үндсэн
хэрэгслүүдийг GNU project гаргадаг ба эдгээр хэрэгсэлүүд нь бүгд үнэгүй байдаг. Мэдээж хүмүүсийн хүсдэг
зүйл нь бичиг баримтаа боловсруулах, бизнесээ явуулах, тоглоом тоглоход нь туслах хэрэглээний
программууд юм. Тэгвэл Debian нь ямар ч үнэгүй 18733 package (суулгахад хялбар форматтай урьдчилан
compile хийсэн программ)-тай ирдэг. Дээрх бүгдийг нэгтгээд хэлэхэд энэ нь яг л цамхаг шиг. Суурь нь кернел,
үүний дээр үндсэн хэрэгслүүд, дараа нь хэрэглээний программууд, эцэст нь эдгээрийг зөв зохион байгуулснаар
Debain маань ажиллах болно. Энэ бүгдээрээ үнэгүй гэж үү? Та гайхаж байж магадгүй : хүмүүс яах гэж
программ бичиж хамаг цагаа үрчихээд, үүнийгээ бүгдийг нь үнэгүй өгдөг байнаа гэж ... Хариулт нь янз бүр.
Зарим нь бусдад туслахыг хүссэндээ, зарим нь компьтерийн тухай илүү ихийг сурахыг хүссэндээ, академиуд
өөрсдийн судалгаа шинжилгээнийхээ үр дүнг харах гэж гээд л. Хэдий тийм ч зарим хүмүүст үнэтэй software
суулгах хэрэгцээ гардаг ба Debian нь энэ боломжоор ч хангадаг. Тэр ч бүү хэл одоо Debian дээр суулгаж болох
үнэтэй software агуулсан package-ийн тоо нэмэгдэж байна. Ямар Hardware хэрэглэхэд тохиромжтой вэ? Debian
бараг бүх personal computer дээр тэр дундаа хамгийн хуучны моделиуд дээр нь ч ажиллаж чаддаг. Debian-ы
шинэ хувилбар бүр асар олон тооны computer-н архитектурыг дэмжихээр зохиогдсон байдаг.Гэхдээ зарим
компаниуд үйлдвэрлэсэн төхөөрөмжөө дэмжиж ажиллах зарим бүтээгдэхүүнээ “үнэтэй” гаргадаг. Иймээс та
тэдний төхөөрөмж дээр GNU/LINUX-г ажиллуулж чадахгүй гэсэн үг. Жишээлбэл зарим компаниуд тодорхой
хэмжээний үнэтэй драйвер программууд гаргах нь бий, энэ үед хэрэв тухайн компани бизнесээ орхивол эсвэл
танд байгаа төхөөрөмж болон түүний дагалдах бүтээгдэхүүнийхээ үйлдвэрлэлийг зогсоовол та асуудалтай
тулгарна. Тиймээс та бүхэнд зөвлөхөд үйлдвэрлэсэн төхөөрөмжийнхөө драйверийг үнэгүй түгээдэг компанийг
сонгоорой. Би эргэлзсэн хэвээр байна.Зүгээр л Debian-г туршаад үз ! Hard дискний үнэ өдрөөс өдөрт
хямдарсаар байгаа энэ үед та өөрийн hard-нд Debian-нд зориулаад 2 хон Gb зай гаргаж чадахгүй гэжүү?
Хэрвээ та график интерфейсгүйгээр суулгамаар байгаа бол танд 600 Mb hard dsk-ий сул зай л хангалттай. Энэ
бяцхан зайнд Debian бүрэн суух боломжтой ба таны хуучин үйлдлийн системтэй ямар ч асуудал гаргалгүй
хамтран ажиллаж чадна. Хэрвээ танд нэмэлт зай хэрэгтэй болвол та өөрийн үйлдлийн системүүдээс аль
нэгийг нь устгаад л уг зайгаа гаргаж авч болно шүү дээ. (Debian-ы хэр хүчирхэг систем болохыг үзсэнийхээ
дараа таныг Debian-г устгахгүй гэдэгт итгэлтэй байна.) Яаж Debian-г олж авах юм бэ?Та CD-нийхээ үнийг
төлөөд Debian-ы худалдааны байгуулагаас Debian-ы install бүхий CD-г авснаар суулгах боломжтой бөгөөд энэ
нь илүү түгээмэл арга юм. Хэрвээ та интернетийн өндөр хурдны холболттой бол интернетээс Debian-г татаад
суулгаж болно. Би энэ бүгдийг ганцаараа хийж чадахгүй нээ, хаанаас туслалцаа авах вэ?Интернетэд танд
туслах олон сайтууд бий. Бас та мэргэжлийн хүмүүсээс Mail-р туслалцаа авч болохоос гадна мэргэжлийн
хүнийг хөлсөлсөн ч болох юм. Та өөрөө хэн бэ?Debian-г дэлхийн өнцөг булан бүр дэх 1000 гаруй хөгжүүлэгчид
сайн дураараа чөлөөт цагаараа хөгжүүлсээр өнөөгийн түвшинд хүргэсэн билээ. Тэдний цөөхөн нь биеэрээ бие
биентэйгээ уулзаж байсан ба mail-р ажлаа явуулдаг. Тэдний mail хаягийг lists.debian.org, IRC-г irc.debian.org
хаягаас авч болно. Debian-г хэн хэрэглэдэг вэ?Debian хэрэглэгчид заавал бүртгүүлэх шаардлагагүй байдаг
учраас одоогийн байдлаар нарийн тооцсон судалгаа байхгүй. Гэхдээ баримтаас үзэхэд Debian-гтом, жижиг
төрөл бүрийн албан байгуулагууд болон мянга,мянган хувь хүмүүс хэрэглэж байна. Энэ бүхэн яаж эхэлсэн бэ?
Ian Murdock анх 1993 онд GNU болон LINUX дээр тулгуурлан хүн бүхэнд нээлттэй байх Debian тархацыг
үүсгэсэн билээ. Эхэн үедээ үнэгүй программ хангамжийн хакерууд болох хэсэг бүлэг хүмүүсийн хүрээнд л
хэрэглэгдэж байсан бол аажим аажмаар том, сайн зохион байгуулагдсан хөгжүүлэгчид болон хэрэглэгчдийн
дундын бүтээл болсон юм.Олон хүмүүс Debian гэсэн үгний дуудлагын талаар асуудаг тул энд энэ үгийг de.bi.ən
гэж дууддаг гэдгийг нэмлээ. Debian гэдэг нь энэ тархацыг үндэслэгч Ian Murdock болон түүний эхнэр Debra-н
нэрнүүдийн товчлол юм.

Á¿ëýã III

3.1 Ubuntu суулгах


Хэрэв танд Ubuntu-гийн хувилбар байхгүй бол äîîðõè хаягаас татаж ав÷ áîëíî
http://www.ubuntu.com/getubuntu/download
http://mn.releases.ubuntu.com
Компьютерээ асаахдаа дискээ хийнэ . Хэсэг хугацааны дараа танд доорх дүрс харагдах болно, хэрэв
харагдахгүй байгаа бол компьютерээ шинээр эхлүүлж нэг үзýõ õýðýãòýé. Ингээд ч үр дүнгүй бол CD-ROM-ноос
систем уншина гэсэн
BIOS-н тохиргоог шалгаарай
"Start or Install Ubuntu" эсвэл “Start Ubuntu in safe graphics mode "
Хэсэг хугацаанд хүлээсний эцэст шууд ашиглах боломжтой систем ачааллах бөгөөд "Install" icon дээр
товшсоноор бид системээ суулгаж эхлэх болно.
Оршин суугаа хотоо сонгоно . Уг сонголт нь таны тооцоолуурын цаг болон системийн хэвийн ажиллагаанд
нөлөөлөх болохыг анхаарна уу.
Улаанбаатар хотыг сонгосон байгаа байдал. Цаг буруу явж байж болно, шинэхэн системээ ачаалсныхаа дараа
цагаа тохируулах нь тохиромжтой байдаг.
Суулгах явцад болон систем суусны дараа ашиглах гарын байрлалыг сонгоæ ºãíº. Систем суусны дараа
өөрийн хүссэн хэлийг нэмж болно, Монголыг хүртэл
Өөрийн тухай мэдээллийг оруулна . Өөрийн бүтэн нэр, системийн хэрэглэгчийн нэр, хэрэглэгчийн нэвтрэх үгийг
оруулах хэрэгтэй. Хэрэглэгчийн нэр болон нэвтрэх үгээ битгий мартаарай, дараа нь нэвтрэх үгээ сольж болно.
Prepare disk space
Энд дискний хаана суулгахыг зааж өгнө. Буруу сонголт хийвэл бус үйлдлийнсистем, болон компьютерт
хадгалагдаж буй бүх мэдээлэл устана!!!
Эсвэл та өөр үйлдлийн системтэй зэрэгцүүлэн ашиглахыг хүсч байвал аль нэг дискийн хуваалт (тасалгааг)
жижигсгэж, гарсан зайнд нь суулгаж болно. Үүний Resize буюу доорх сонголтыг хийж шинээр суллах хэмжээгээ
зааж өгнө үү. Дор хаяж 5gb зайг суллах хэрэгтэйг анхаараарай.
Систем таны өмнөөс тохиргоо сонголтуудыг хийсэн байх бөгөөд хэрэв та Linux үйлдлийн системийн талаар
анхан шатны сайн мэдлэггүй бол оролдохгүй хэвээр үлдээж болно.
Танд оруулсан мэдээлэл болон өгсөн тохиргоонуудаа сүүлийн удаа нягтлан шалгах боломж олгож байна.
Үүнээс цааш сууж дуустал ямар нэг мэдээлэл эсвэл тохиргоо сольж болохгүйг анхаарна уу.
Ингээд "Install" товчийг дарснаар суух ажиллагаа эхлэх бөгөөд таны тооцоолуурын õүчин чадал, СиДи
уншигчийн хурд, СиДи-ний чанараас хамаарч удаж болíî.

Сууж дууссаны дараа үйлдлийн системийг шинээр эхлүүлэх эсэхийг асуусан цонх гарч ирнэ. Та шинэхэн
суулгасан Ubuntu үйлдлийн системийг хард дискнээс ачаалж ашиглахыг хүсвэл "Restart now", харин СиДи-ээс
системийг ажиллуулсан хэвээр ашиглахыг хүсвэл "Continue using the live CD" товчийг дарна уу

3.2 Ubuntu тохиргоо


3.3Keyboard
1Keyboard-ийн тохиргоо System ->Preferences ->Keyboard
Layouts tab-г сонгоод Add дар.
Available layouts хэсгээс Mongolia сонгоод ok дар. Close дар

3.4 Networking
System->Administration->Network цэс рүү ороход
Network Settings цонх гарна .
Wired connection-ыг
кабель ашиглан,
Modem connection-ыг
модем ашиглан холбогдох
тохиолдолд сонгоно .
Бид дотоод сүлжээ үүсгэн
холболт хийх гэж байгаа тул
Wired connection-ыг сонгон
Properties товчлуурыг даран
тохиргоо хийнэ
Тохиргоог автоматаар таниулахыг хүсвэл Configuration-нд Automatic configuration (DHCP) гэж сонгоно.

Харин өөрөө зааж өгөхийг хүсвэл Static IP address гэж сонгоорой.


IP address дээр өөртөө IP олгоно
Subnet Mask нь тухайн сүлжээг хэд хуваах, хэр хэмжээний төхөөрөмж холбогдох зэрэг хязгаарыг заахад
хэрэглэгддэг битийн тоон маск. (subnet-ын тоо, subnet бүр дэх host-ын тоо) 255.255.255.0 нь энгийн
тохиромжтой.
Gateway address бол гарц буюу холбогдож буй компьютер эсвэл сервэрийн хаяг гэж ойлгож болно

3.5 Ïринтерийн тохиргоо


1-р алхам Ubuntu-гийн printer tool-г эхлүүлэх System->
Administration->Printing

2-р алхам Принтерийн холболтыг тохируулах


New printer дүрс дээр хоёр товш . Add a Printer цонх нээгдэнэ .
Принтерээ сонгоод Forward-г дар

3-р алхам Принтерийн драйврыг сонгох


Manufacturer хэсгээс өөрийн принтерийн
үйлдвэрлэгчийг сонго.
Model хэсгээс принтерийн загварыг сонго
Ихэнх тохиолдолд Ubuntu таны загварыг
дэмждэг драйверыг Driver хэсэгт зааж
өгсөн байдаг. Apply товчийг дар.
Хэдэн секундын дараа Printing Configuration
Tool цонхонд шинэ принтер орж ирнэ.

4-р алхам Принтерийг шалгах


Шинэ принтерийн дүрсэн дээр хулганы баруун товчийг дараад Properties-г сонго . Энд принтерийн цаас,
нягтрал, өнгө, ink(бэх) зэргийг тохируулж өгч болно . Одоо Print a Test Page товчин дээр дарж шалгаж үзээрэй .
Ингээд Close дар .
3.6 Install & Uninstall
System -> Administration -> Synaptic Package Manager цэс рүү ороход
дараах цонх гарна.
Install-дах гэж буй package-аа хайхын тулд Search-г даран хайна

Package-аа олсны дараа mouse-ынхаа баруун товчлуурыг даран


Mark for Installation-г даран Install хийх гэж буй package-уудаа
тэмдэглэнэ. Хэрэв uninstall хийхээр бол Mark for Removal-г сонгоорой.
Бүх config файлуудтай нь устгахаар бол Mark for Complete Removal-г
сонго. Үүний дараа Apply-г дарснаар суулгалт гүйцэтгэгдэнэ.

Manual-аар мөн package-уудыг суулгаж болдог. Ubuntu-д зориулсан


package нь .deb өргөтөлтэй байх бөгөөд
.rpm, .tar.gz, .package, klik:// → .cmg, .sh, .bin, .exe зэрэг package-ууд бас болдог
.deb өргөтөлтэй package дээр хоёр товшиход дараах цонх гарахад
Install Package товчлуурыг даран ачааллуулж болно.
Мөн terminal-с dpkg командаар суулгаж болно. Жишээ нь
o dpkg -i /home/carl/Desktop/test.deb

make rpm package нь Fedora Core, SUSE Linux and Mandriva-д өргөн ашиглагддаг ба Ubuntu Package Manager-
аар ажиллахгүй. Гэхдээ түүнийг хөрвүүлэн ажиллуулдаг команд байдаг.
sudo alien -i /home/carl/Desktop/test.rpm
Архив package-уудыг (.tar, .tar.gz, .tgz, .tar.bz, ...) суулгахдаа эхлээд задлана. Дараа нь тухайн директорт
шилжин terminal-с дараах командуудаар ажиллуулна.
./configure sudo make install

Update хийх
Дэлгэцийн баруун дээд хэсэгт байрлах шаргал өнгийн дүрсэн дээр 2 товш.

Update хийхийн тулд administrator эрх хэрэгтэй.


admin password оруулаад ok дар

Бэлэн байгаа update-уудын жагсаалт гарч ирнэ.Install Updates-г дарж татíà

Өөр Update-ууд хэрэгтэй бол Check- дээр дар


3.7 Driver install
- Terminal-с 8.34.8 Driver суулгах
q Шаардлагатай Tool-уудыг суулгана
- sudo apt-get update
- sudo apt-get install linux-restricted-modules-$(uname -r)
- sudo apt-get install xorg-driver-fglrx
q Driver-аа config хийнэ
- sudo aticonfig --initial
q Install-аа дуусгахаар системээ reboot хийнэ
- sudo shutdown -r now

Á¿ëýã IV
4.1 Ôàéë áîëîí êàòàëîãòîé àæèëëàõ (Operation of File Manager)
Ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã ¿¿ñãýõ, çàñâàðëàõ, óñòãàõ ãýõ ìýò ñèñòåìèéí á¿õèé ë ¿éëäëèéã Konqueror ïðîãðàììààð
ã¿éöýòãýäýã. Red Hat Linux ¿éëäëèéí ñèñòåìä òóõàéí õýðýãëýã÷èéí ýðõèéã õÿçãààðëàñàí áàéäàã òóë ôàéë áîëîí
êàòàëîãòîé àæèëëàõäàà õàíäàëòûí çºøººðºãäñºí ýðõ á¿õèé êàòàëîã äàõü ôàéë áîëîí êàòàëîãòîé àæèëëàõ áîëíî.
Ǻâøººðºã人ã¿é õýñýãò ôàéë áîëîí êàòàëîã íýýõ, óñòãàõ, àæèëëóóëàõàä àëäààíû ìýäýýëýë ºãäºã. Õýðýãëýã÷èéí
õàíäàõ ýðõ á¿õèé êàòàëîãèéã Home Directory ãýäýã.
4.2 Konqueror öîíõîíä àæèëëàõ
Óã öîíõíû ãðàôèê õýðýãñýë, äýëãýö äýõ ìýäýýëýë íü HTML õýëèéã àøèãëàñàí áàéäàã. Êîìïüþòåð äýýðõ ôàéë áà
êàòàëîãóóä íü áðàóçåð äýýðõ õîëáîîñóóä ìýòýýð õàðàãäàõ áîëíî. Konqueror öîíõûã Âýá áðàóçåð áîëãîí àøèãëàõ
áîëîìæòîé.
4.3 Konqueror ïðîãðàììûã ñàíàõ îéä à÷ààëàõ
Äàðààõ àðãààð ïðîãðàììûã ñàíàõ îéä à÷ààëæ áîëíî. ¯¿íä:
à.
K ¿ñýã á¿õèé ä¿ðñ äýýð äàðæ, ¿íäñýí öýñèéã íýýíý.
Íýýãäýõ æàãñààëòààñ Home Directory ïðîãðàììûã.
á. Panel ìºðä áàéðëàõ Home Directory ä¿ðñ äýýð äàðâàë Konqueror öîíõ íýýãäýíý. Çóðàã 5.2.1, Çóðàã 5.2.2.
Çóðàã 5.2.1. Home Dicertory ä¿ðñ.

Çóðàã 5.2.2. Konqueror öîíõ.


4.4 Konqueror öîíõíû ¿íäñýí á¿òýö
Öîíõ íü äàðààõ ¿íäñýí á¿òýöòýé áàéíà. ¯¿íä:
Titlebar – Ãàð÷ãèéí ìºð. Öîíõíû õàìãèéí äýýä õýñýãò îðøèõ ìºðèéã ãàð÷ãèéí ìºð ãýíý. Ýíý íü èäýâõòýé áàéãàà
êàòàëîãèéí íýð, ïðîãðàììûí íýðèéã àãóóëíà.
Menubar - Öýñíèé ìºð. Êîìàíäóóäûã á¿ëýãëýí áàéðëóóëñàí áàéõ áà íýã äàðàëò õèéõ áóþó ãàðûí ALT+ òîâ÷ëóóðèéã
öýñèéí íýðíèé ýõíèé ¿ñýãòýé õàìò äàðàõ çàìààð òóõàéí öýñèéã íýýæ áîëíî.
Toolbar – Õýðýãñëèéí ìºð. Ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã ¿éëäë¿¿äèéí êîìàíäûã ä¿ðñ õýëáýðýýð èëýðõèéëäýã. Õýðýãñýë
äýýð õóëãàíû çààãóóðûã áàéðëóóëáàë õýðýãë¿¿ðèéí òàëààðõè òîâ÷ ìýäýýëýë ãàðíà. ¯éëäëèéã íýã äàðàëòààð
ñîíãîíî. Õýðýãñëèéí ñóë ãàçàðò õóëãàíû áàðóóí òîâ÷ëóóð äýýð äàðæ, íýýãäýõ æàãñààëòààñ õàðàãäàõ õýëáýð,
öîíõîíä áàéðëàõ áàéðëàë çýðãèéã òîõèðóóëàí ººð÷ëºõ áîëîìæòîé.
Location bar – Õàÿãèéí ìºð. Ýíý íü êàòàëîã, URL áîëîí èäýâõòýé áàéãàà ôàéëûí çàìûã õàðóóëäàã. Õàÿãèéí ìºðèéí
õýñýãò íýýõ êàòàëîãèéí çàì áîëîí URL õàÿãàà áè÷ýýä ãàðûí Enter òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Window - Öîíõ. Ýíý íü Konqueror öîíõíû ôàéë, êàòàëîãèéí æàãñààëò, Âýá õóóäàñ, áàðèìò íýýãäýõ õýñýã áºãººä
Window öýñíýýñ õýä õýäýí õýñýãò õóâààí õýðýãëýõ áîëîìæòîé.
Status bar – Òºëâèéí ìºð. Öîíõíû õàìãèéí äîîä õýñýãò îðøèõ ìºðèéã íýðëýõ áºãººä èäýâõòýé áàéãàà çàì, ìºð äýýð íèéò
õýäýí óòãà, õè÷íýýí ôàéë, êàòàëîã áàéãààã èëòãýíý. Õóëãàíû çààãóóð áàéðëàõ óòãûí òîâ÷ òîäîðõîéëîëò, òàéëáàð
ìýäýýëëèéã õàðóóëäàã.
Ýäãýýð íü Konqueror öîíõíû ¿íäñýí á¿òýö áºãººä áóñàä õýñãèéã Settings öýñíýýñ äýëãýöýíä õàðàãäàõ ýñýõèéã
òîäîðõîéëæ áîëíî.
4.5 Õýðõýí àæèëëàõ âý?
Èäýâõòýé àæèëëàæ áàéãàà êàòàëîãèéí íýð íü (path) õàÿãèéí ìºð, ãàð÷ãèéí ìºðºíä õàðàãäàõ áà öîíõîíä òóõàéí
êàòàëîãèéí äýä êàòàëîã áîëîí ôàéëûí æàãñààëò õàðàãäàíà. Äýëãýö äýõ ôàéë, êàòàëîãèéã èäýâõæ¿¿ëýõäýý ôàéë
áîëîí êàòàëîãèéí íýð äýýð äàðæ áîëíî. Ôàéë áîëîí êàòàëîãèéí õîîðîíä øèëæèõäýý ãàðûí ñóì á¿õèé òîâ÷ëóóðóóäûí
òóñëàìæòàéãààð øèëæèæ áîëîõ áà íýã äàðàëò õèéæ áîëíî. Òóõàéí ôàéë, êàòàëîãèéí íýð öýíõýð ºí㺺ð èäýâõæèæ
õàðàãäàíà.

4.6 Ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã íýýõ


Ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã íýýõäýý:
à.
1. Íýýõ êàòàëîãèéí íýðèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
2. Ãàðûí Enter òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
á.Ôàéë áîëîí êàòàëîãèéí íýð äýýð õî¸ð äàðàëò õèéíý.
4.7 Ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã õààõ
Äýä êàòàëîãîîñ äýýä ò¿âøíèé êàòàëîãò øèëæèõäýý:
1. Öýñíèé ìºðíººñ Go öýñèéã íýýíý. Çóðàã 4.6.
2. Up êîìàíäûã ñîíãîíî.
Çóðàã 4.6. Go öýñíèé Up êîìàíä.
4.8 Sidebar
Öîíõíû ç¿¿í ãàð òàëä áàéðëàõ ýíýõ¿¿ õýðýãñýë íü ôàéë áîëîí êàòàëîãèéí á¿òöèéã õàðóóëàõààñ ãàäíà õàÿãèéí
äýâòðýýñ õàÿã ñîíãîõ (Bookmark), ºìíº õàíäñàí ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã ¿çýõ, ¿íäñýí êàòàëîã (Home Directory)-ò
øèëæèõ, ñ¿ëæýýíä îðîõîä õÿëáàð áîëãîäîã.
Sidebar õýðýãñëèéã äýëãýöýíä ãàðãàõäàà:
1. Öýñíèé ìºðíººñ Window öýñèéã íýýíý. Çóðàã 4.7.
2. Show Sidebar êîìàíäûã ñîíãîíî.
Çóðàã 4.7. Window öýñíèé Show Sidebar êîìàíä.
Sidebar õýðýãñýëä Bookmark, History, Home Directiry, Network, Root Direvtory ãýñýí ¿íäñýí òàâàí óòãà áàéõ áºãººä
óã óòãà äýýð õî¸ð äàðàëò õèéõ çàìààð íýýíý. Íýýãäýæ áàéãàà óòãàíä õàðãàëçàõ ìýäýýëýë íü öîíõ äýýð õàðàãäàõ áà
òóõàéí óòãûí
äýä óòãà áàéäëààð Sidebar õýðýãñýëä õàðàãäàæ áîëíî. Äýä óòãûã ñîíãîõäîî ìºí òóõàéí óòãà äýýð õî¸ð äàðàëò õèéíý.
4.9 Óÿí äèñêèéí áîëîí CD-ROM òºõººðºìæ
Ñèñòåì äýõ óÿí äèñêèéí áîëîí CD-ROM òºõººðºìæ íü /mnt ãýñýí êàòàëîãò õàðàãäàõ áà /mnt/floppy, /mnt/cdrom ãýñýí
çàìòàé áàéæ áîëíî. Óÿí äèñêèéí áîëîí CD-ROM òºõººðºìæèéã Sidebar õýðýãñëèéí Root Directory/mnt êàòàëîãîîñ îëæ
áîëíî.
Çóðàã 4.8. Konqueror öîíõ, /mnt êàòàëîã.

4.10 Ôàéë áîëîí êàòàëîã óñòãàõ


Konqueror ïðîãðàììààð ôàéëûã 3 ÿíçààð óñòãàäàã.
Trash êàòàëîã ðóó 纺õ. Óñòãàñàí ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã Trash ãýñýí êàòàëîãò ò¿ð çóóð õàäãàëäàã.
Delete-Óñòãàñàí ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã ñýðãýýãäýõ áîëîìæã¿éãýýð øóóä óñòãàíà.
Shred-Óñòãàñàí ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã õàòóó äèñêíèé ñóë çàéä òàñëàí 纺äºã.
Ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã äàðààõ áàéäëààð óñòãàíà.
à. Trash êàòàëîã ðóó 纺õ
Óñòãàõ ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Move to Trash êîìàíäûã ñîíãîíî. Ãàðûí Del òîâ÷ëóóð äýýð äàðæ áîëíî. Çóðàã 4.10
Çóðàã 4.10 Edit öýñ.
á. Delete-øóóä óñòãàõ
Óñòãàõ ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Delete êîìàíäûã ñîíãîíî. Ãàðûí Shift+Del òîâ÷ëóóð äýýð äàðæ áîëíî. Çóðàã 4.9.1.
Íýýãäýõ Delete File öîíõíû Delete òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà. Cancel òîâ÷ëóóð äýýð äàðâàë óñòãàõ ¿éëäëèéã õ¿÷èíã¿é
áîëãîíî. Ýíýõ¿¿ öîíõíû Do not ask again í¿äèéã èäýâõæ¿¿áýë Delete File ãýñýí ôàéë óñòãàõ ýñýõèéã ëàâëàñàí öîíõ
äàõèí íýýãäýõã¿é. Çóðàã 5.9.2.
Çóðàã 4.9.2. Delete File öîíõ.
â. Shred-òàñëàõ
Óñòãàõ ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Shred êîìàíäûã ñîíãîíî. Ãàðûí Ctrl+Shift+Del òîâ÷ëóóð äýýð äàðæ áîëíî. Çóðàã 4.9.1.
Íýýãäýõ Shred File öîíõíû Shred òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà. Cancel òîâ÷ëóóð äýýð äàðâàë óñòãàõ ¿éëäëèéã õ¿÷èíã¿é
áîëãîíî. Ýíýõ¿¿ öîíõíû Do not ask again í¿äèéã èäýâõæ¿¿ëáýë Shred File ãýñýí ôàéë óñòãàõ ýñýõèéã ëàâëàñàí öîíõ
äàõèí íýýãäýõã¿é. Çóðàã 4.9.3.
Çóðàã 4.9.3. Shred File öîíõ.
4.11 Ôàéë áîëîí êàòàëîã 纺õ, õóóëàõ
à. Ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã õóóëàõ
Õóóëàõ ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Copy êîìàíäûã ñîíãîõ þìóó õýðýãñëèéí Copy òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà. Ãàðûí Ctrl+C òîâ÷ëóóð äýýð
äàðæ áîëíî. Çóðàã 5.10.
Ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã õóóëàõ çàìûã íýýíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Paste êîìàíäûã ñîíãîõ þìóó Edit õýðýãñëèéí Paste òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà. Ãàðûí Ctrl+V òîâ÷ëóóð
äýýð äàðæ áîëíî. Çóðàã 5.10.

Çóðàã 4.10. Edit öýñíèé Copy, Cut, Paste êîìàíä.

á. Ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã 纺õ


Ǻºõ ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Cut êîìàíäûã ñîíãîõ þìóó õýðýãñëèéí Cut òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà. Ãàðûí Ctrl+X òîâ÷ëóóð äýýð äàðæ
áîëíî. Çóðàã 5.10.
Ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã 纺õ çàìûã íýýíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Paste êîìàíäûã ñîíãîõ þìóó õýðýãñëèéí Paste òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà. Ãàðûí Ctrl+V òîâ÷ëóóð äýýð
äàðæ áîëíî. Çóðàã 5.10.
Æèøýý áîëãîí óÿí äèñêýíä õýðõýí ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã õóóëàõ òàëààð àâ÷ ¿çüå. ¯¿íèé òóëä:
Äèñê òºõººðºìæèä óÿí äèñêèéã õèéíý. Ýíý ¿åä óÿí äèñêèéí õàìãààëàëòûã àâñàí áàéõ õýðýãòýé. Àâààã¿é òîõèîëäîëä
ìýäýýëýë õóóëàãäàõã¿é áîëîõûã àíõààðíà óó.
Õóóëàõ ôàéë áîëîí êàòàëîãèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Õóóëàõ êîìàíäûã ñîíãîíî.
/mnt/floppy áóþó Root Directory/mnt/floppy çàìààð õàíäàí õóóëàõ áàéðëàëûã ñîíãîíî.
Paste êîìàíä ºãíº.
4.12 Ôàéë áîëîí êàòàëîã ¿¿ñãýõ
Êàòàëîã, òåêñò ôàéë, HTML ôàéë ¿¿ñãýõ ìýò îëîí áîëîìæ áàéõ
áºãººä ýäãýýðýýñ çºâõºí äýä êàòàëîãèéã õýðõýí ¿¿ñãýõ òàëààð àâ÷ ¿çýå.
Äýä êàòàëîã ¿¿ñãýõ áàéðëàëàà ñîíãîíî. Ýíý íü Home Directory äîòîð ë ¿¿ñýõ áîëîìæòîé ãýäãèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.
Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Create New/Directory… êîìàíäûã ñîíãîíî. Çóðàã 5.11.1.

Çóðàã 5.11.1. Edit/Create New öýñíèé äýä öýñ.


Íýýãäýõ Konqueror öîíõíû New Directory òàëáàð äàõü Directory ãýñýí íýðèéã óñòãàí øèíýýð ¿¿ñãýõ êàòàëîãèéí
íýðèéã îðóóëíà. Çóðàã 5.11.2.

Çóðàã 5.11.2. Konqueror öîíõ.


OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.

Á¿ëýã V
5.1 KWord ïðîãðàììûã õýðýãëýõ (Operation of KWord)
KWord íü KOffice áàãö ïðîãðàììûí òåêñò áîëîâñðóóëàõ ïðîãðàìì þì.
KOffice ïðîãðàìì íü äàðààõ áàãö ïðîãðàììûã ìºí àãóóëíà.
KSpread (Õ¿ñíýãòýí ìýäýýëýëòýé àæèëëàõ),
KPresenter (Òàíèëöóóëãûí ïðîãðàìì),
Kontour (Âåêòîð çóðãèéí ïðîãðàìì),
Krayon (Bitmap çóðàã çàñâàðëàã÷ ïðîãðàìì),
Kivio (Óðñãàëûí äèàãðàììûí ïðîãðàìì),
Kugar (Òàéëàíãèéí ïðîãðàìì)
áîëîí ìàø ýíãèéí äýëãýöèéí á¿òýö íü òàíû àæèëä òóñëàõ áîëíî.
5.2 KWord ïðîãðàììûã ñàíàõ îéä à÷ààëàõ
Äàðààõ àðãààð ïðîãðàììûã ñàíàõ îéä à÷ààëæ áîëíî. ¯¿íä:
à.K ¿ñýã á¿õèé ä¿ðñ äýýð äàðæ, ¿íäñýí öýñèéã íýýíý.
Íýýãäýõ æàãñààëòààñ Office/KWord ïðîãðàììûã íýýíý.

Çóðàã 5.1. ¯íäñýí öýñíèé Office/KWord êîìàíä.


á.Konqueror öîíõíîîñ KWord ïðîãðàììûí .kwd òºðëèéí òåêñò ôàéëûã íýýâýë KWord ïðîãðàìì àâòîìàòààð ñàíàõ îéä
à÷ààëàãäàíà.
â.KOffice áàãö ïðîãðàììûí Workspace ïðîãðàììààñ òóñ òóñ ñàíàõ îéä à÷ààëæ áîëíî.

5.3 Óðüä÷èëñàí ñîíãîëòûí öîíõ (Choose window)


Ýíýõ¿¿ öîíõ íü KWord ïðîãðàììûã ñàíàõ îéä à÷ààëàõàä äýëãýöýíä íýýãäýõ áºãººä àíõ óäàà íýýæ àæèëëóóëæ áàéãàà
òîõèîëäîëä:
Start with an empty document ñîíãîëòûã èäýâõæ¿¿ëíý. Çóðàã 5.2.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Çóðàã 5.2. Óðüä÷èëñàí ñîíãîëòûí Choose öîíõ.
Óã öîíõíû:
Create new document from a Template - Õ¿ðýý àøèãëàí áàðèìò çîõèîí áàéãóóëàõàä,
Open an existing document - ªìíº ¿¿ñãýñýí äóðûí òºõººðºì溺ñ áàðèìòûã íýýõýä,
Open a recent document – Õàìãèéí ñ¿¿ëä àæèëëàñàí áàðèìòóóäààñ ñîíãîí íýýõýä,
Start with an empty document – Øèíýýð õîîñîí áàðèìò ¿¿ñãýí àæèëëàõ ¿åä òóñ òóñ ñîíãîãäîíî

5.4 KWord ïðîãðàììûí öîíõíû á¿òýö


Öîíõ íü äàðààõ ¿íäñýí á¿òýöòýé áàéíà. Çóðàã 5.3.1. ¯¿íä:
Çóðàã 5.3.1. KWord ïðîãðàììûí öîíõ.
Ãàð÷ãèéí ìºð
Öýñíèé ìºð
Õýðýãñëèéí ìºð
Document Area áóþó áàðèìòûí òàëáàð
Ãàð÷ãèéí ìºð áóþó Titlebar. KWord ïðîãðàììûí ãàð÷ãèéí ìºð èäýâõòýé áàéãàà áàðèìòûí ôàéëûí çàì, íýð, ººð÷ëºëò îðñîí
ýñýõèéã ¿ç¿¿ëñýí ìýäýýëýë áîëîí ïðîãðàììûí íýðèéã õàðóóëíà. Ãàð÷ãèéí ìºðèéí òºãñãºëä ïðîãðàììûí öîíõûã áóóëãàõ,
òîìñãîõ, áàãàñãàõ, õààõ òîâ÷ëóóðóóä áàéðëàíà.
Öýñíèé ìºð áþó Menubar. KWord ïðîãðàììûí ôóíêö, òîõèðãîîíû êîìàíäóóäûã àãóóëíà.
Õýðýãñëèéí ìºð áóþó Toolbar. KWord ïðîãðàììûí ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã êîìàíäûã ä¿ðñ õýëáýðýýð èëýðõèéëäýã.
Õýðýãñýë äýýð õóëãàíû çààãóóðûã áàéðëóóëáàë õýðýãñëèéí òàëààðõè òîâ÷ ìýäýýëýë ãàðíà. ¯éëäëèéã íýã
äàðàëòààð ñîíãîíî. Õýðýãñëèéí ñóë ãàçàðò õóëãàíû áàðóóí òîâ÷ëóóðûã äàðæ íýýãäýõ æàãñààëòààñ õàðàãäàõ
õýëáýð, öîíõîíä áàéðëàõ áàéðëàë çýðãèéã òîõèðóóëàí ººð÷ëºõ áîëîìæòîé.

Õýðýãñë¿¿äèéã ã¿éöýòãýõ ¿éëäëèéí ÷èãëýëýýð íü á¿ëýãëýí õýä õýäýí õýñýã áîëãîí ¿ç¿¿ëñýí áàéõ áºãººä öýñíèé
ìºðíººñ Settings êîìàíäûã ñîíãîí íýýãäýõ öýñíýýñ äýëãýöýíä õàðàãäàõ ýñýõèéã íü òîäîðõîéëíî. Æèøýýëáýë, File Toolbar
íü øèíý áàðèìò ¿¿ñãýõ, ôàéë íýýõ, õàäãàëàõ ãýõ ìýò ôàéëòàé àæèëëàõ õýðýãñë¿¿äèéã àãóóëñàí áàéõàä, Edit
Toolbar íü ¿éëäëèéã áóöààõ, òåêñò õóóëàõ, 纺õ, óñòãàõ ãýõ ìýò òåêñò çàñâàðëàõ õýðýãñë¿¿äèéã àãóóëíà. File
Toolbar õýðýãñëèéã äýëãýöýíä õàðàãäàõ ýñýõèéã òîäîðõîéëîõûí òóëä öýñíèé ìºðíººñ Settings êîìàíäûã ñîíãîí, íýýãäýõ
öýñíýýñ Show File Toolbar êîìàíäûã ñîíãîíî. Çóðàã 5.3.2.
Çóðàã 5.3.2. Öýñíèé ìºðíèé Settings öýñ.
Document Area áóþó àæëûí ¿íäñýí òàëáàð. KWord ïðîãðàììûí àæëûí ¿íäñýí òàëáàð íü äàðààõ õýñã¿¿äýýñ òîãòîíî.
Õýâòýý áîëîí áîñîî øóãàì (Horizontal and Vertical Rulers)
Õóóäàñíû òåêñò áè÷èãäýõ öýâýð õýìæýý áîëîí ãàäíà îðõèãäîõ õîîñîí çàéí õýìæýýã òîäîðõîéëäîã. Çóðàã 5.3.3.
Çóðàã 5.3.3. Ruler.
Scroll bar
Õóóäàñíû õýâòýý áîëîí áîñîî òýíõëýãèéí äàãóó ã¿éëãýí õàðàõàä àøèãëàíà.
Document View
Ýíýõ¿¿ òàëáàðò òåêñò ìýäýýëëýý îðóóëíà. Áàðèìòûí ìýäýýëëèéí ñîíãîñîí òºëºâ áàéäëûã õàðàõ áîëîí òåêñòèéã 纺õ,
õóóäñàíä îðóóëàõ ãýõ ìýò áè÷èã áàðèìò áîëîâñðóóëàõ ¿éëäëèéã ã¿éöýòãýíý. Çóðàã 5.3.4.
Çóðàã 5.3.4. Àæëûí ¿íäñýí òàëáàð.

5.5 KWord ïðîãðàììûí õýðýãñë¿¿äèéí òóõàé.


File Toolbar
Øèíý áàðèìò ¿¿ñãýõ, ôàéë íýýõ, õàäãàëàõ, õýâëýõ ãýõ ìýò ôàéëòàé àæèëëàõ õýðýãñë¿¿äèéã àãóóëíà.
Edit Toolbar
¯éëäëèéã áóöààõ, òåêñò õóóëàõ, 纺õ, óñòãàõ, õàéõ, ä¿ðìèéí àëäàà çàñàõ ãýõ ìýò òåêñòèéã çàñâàðëàõ
õýðýãñë¿¿äèéã àãóóëíà.
Table Toolbar
Õ¿ñíýãòèéí áàãàíà, ìºð óñòãàõ, íýìýõ çýðýã õ¿ñíýãòòýé àæèëëàõ êîìàíäóóäûã àãóóëíà.
Insert Toolbar
Áàðèìòàíä õ¿ðýý íýìýõýýñ ãàäíà çóðàã, õ¿ñíýãò, òîìú¸î îðóóëàõ ãýõ ìýò êîìàíäóóäûã àãóóëíà.
Paragraph Toolbar
Áàðèìòàí äàõü ìýäýýëëèéã õóóäñàíä ãîëëóóëàõ, äóãààðëàõ ãýõ ìýò ç¿éëèéã ôîðìàòëàõ êîìàíäóóäûã àãóóëíà.
Format Toolbar
Òåêñòèéí ôîíò ñîíãîõ, òîäðóóëàõ, íàëóóãààð áè÷èõ, òåêñòèéí ºí㺠ñîëèõ, õýìæýýã ººð÷ëºõ çýðýã òåêñòèéã ôîðìàòëàõ
õýðýãñë¿¿äûã àãóóëíà.
Borders Toolbar
Ç¿éëèéã õ¿ðýýíä îðóóëàõ, õ¿ðýýíèé ºíãèéã ñîíãîõ çýðýã õýðýãñëèéã àãóóëíà.
Formula Toolbar
Áàðèìòàíä òîìú¸î îðóóëàõàä òýäãýýðèéí ñîíãîõ öýñíèé õýðýãñë¿¿äèéã àãóóëíà.

5.6 KWord ïðîãðàììààñ ãàðàõ


Äàðààõ àðãóóäààð ïðîãðàììààñ ãàð÷ áîëíî.
Öýñíèé ìºðíººñ File/Quit êîìàíä ñîíãîíî.
Ãàðûí Alt+F4 òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Ãàð÷ãèéí ìºðèéí ÷àãò á¿õèé òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
5.7 Øèíýýð áàðèìò ¿¿ñãýõ
à. Öýñíèé ìºðíººñ File/New êîìàíä ñîíãîíî.á. Ãàðûí Ctrl+N òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.â. File õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé New
òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Íýýãäýõ Choose öîíõíû Start with an empty document ñîíãîëòûã èäýâõæ¿¿ëíý. Çóðàã 5.2.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
5.8 Áàðèìòûã íýýõ
Äàðààõ àðãóóäààð áàðèìòûã íýýæ áîëíî.
à. ªìíº ¿¿ñãýí õàäãàëñàí ôàéëûã íýýõäýý
à. Öýñíèé ìºðíººñ File/Open êîìàíä ñîíãîíî.á. Ãàðûí Ctrl+O òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.â. File õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé New
òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Íýýãäýõ Open Document öîíõíû pop-up öýñýíä ôàéë õàäãàëñàí êàòàëîãèéí íýðèéã çààíà. ¯¿íèé òóëä: Open
Document öîíõíû (Home Directory) òîâ÷ëóóð äýýð äàðñíààð Home Directory êàòàëîãèò øèëæèíý. Pop-up öýñýíä
/mnt/cdrom, /mnt/floppy õýìýýí ñîíãîñíîîð êîìïàêò áîëîí óÿí äèñêýí äýõ ôàéë áîëîí êàòàëîãèéí æàãñààëòûã õàðíà.
Çóðàã 5.7.1. Open Document öîíõ.
Open Document öîíõíû ç¿¿í ãàð òàëûí òàëáàðò èäýâõòýé äèñê òºõººðºìæ äýõ ôàéë áîëîí êàòàëîãèéí æàãñààëò
õàðàãäàõ áºãººä êàòàëîãèéí íýð äýýð õî¸ð äàðàëò õèéõ çàìààð êàòàëîãèéã íýýíý. Ôàéëûí íýðèéã èäýâõæ¿¿ëáýë
Open Document öîíõíû áàðóóí òàëûí òàëáàðò ôàéëûí àãóóëãà õàðàãäàíà. Íýýãäýõ áîëîìæã¿é ôàéë áèé ãýäãèéã
àíõààðíà óó. Ýíýõ¿¿ òàëáàðò íýýõ ôàéëûí íýðèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
á. Ñ¿¿ëä íýýñýí áîëîí ººð÷ëºëò îðóóëàí õàäãàëñàí ôàéëûã íýýõ
Öýñíèé ìºðíººñ File/Open Recent êîìàíäûã ñîíãîíî. Çóðàã 4.7.2.
Íýýãäýõ æàãñààëòààñ ôàéëûí íýðèéã ñîíãîíî.
Çóðàã 5.7.2. File/Open Recent êîìàíä.

5.9 Áàðèìòûã õàäãàëàõ


Áàðèìòûã Save, Save As… êîìàíäóóäààð õàäãàëíà. Save êîìàíäûã äàðààõ 3 àðãààð ñîíãîæ áîëíî.
Öýñíèé ìºðíººñ File/Save êîìàíä ñîíãîíî.
Ãàðûí Ctrl+S òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
File õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé Save òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Save As… êîìàíäààð ôàéëûã äàõèí ººð íýðýýð, ººð êàòàëîãò õàäãàëäàã. Ýíýõ¿¿ êîìàíäûã äàðààõ áàéäëààð
ã¿éöýòãýíý.
File/Save As… êîìàíäûã ñîíãîíî. ªìíº íýð ºã÷ õàäãàëààã¿é ôàéëûí õóâüä Save êîìàíäûã ñîíãîâîë óã êîìàíäûã ñîíãîñîíòîé
èæèë öîíõ íýýãäýíý.
Íýýãäýõ Save document as öîíõíû pop-up öýñýíä õàäãàëàõ êàòàëîãèéã çààíà.
Çóðàã 5.8. Save document as öîíõ.

Location òàëáàðò ôàéëûí íýðèéã îðóóëíà.


Filter òàëáàðò ôàéëûí òºðëèéã çààíà. KWord áàðèìòûí õóâüä ôàéëûí òºðëèéã KWord õýìýýí ñîíãîíî.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.

Æè÷: KWord ïðîãðàìì äýýð áîëîâñðóóëàãäñàí ôàéë íü .kwd ºðãºòãºëòýé áàéäàã.


5.10 Òåêñò ìýäýýëëèéã çàñâàðëàõ
Òåêñò îðóóëàõ
Òåêñòèéã õ¿ðýý (Frame) áóþó àæëûí òàëáàðò, òåêñò õ¿ðýý (Text Frame), õ¿ñíýãòýíä îðóóëæ áîëíî. ¯¿íèé òóëä
õ¿ðýý áîëîí õ¿ñíýãòèéí í¿äýíä íýã äàðàëò õèéõ çàìààð êóðñîðûã èäýâõæ¿¿ëæ áè÷íý.
Òåêñòèéã èäýâõæ¿¿ëýõ
Àæëûí òàëáàð äàõü òåêñòýí ìýäýýëëèéã äàõèí çàñâàðëàõûí òóëä ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëäýã. Èäýâõæ¿¿ëñýí òåêñò íü
öýíõýð äýâñãýð äýýð öàãààí ºí㺺ð áè÷èãäñýí õàðàãääàã.
Èäýâõæ¿¿ëñýí áîëîí èäýâõæ¿¿ëýýã¿é òåêñò.
Òåêñòèéã ãàðààñ áîëîí õóëãàíû òóñëàìæòàéãààð ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé.
à. Òåêñòèéã ãàðààñ èäýâõæ¿¿ëýõ
Shift+Left Arrow - Êóðñîðûí áàéðëàëààñ õîéøõè òåêñòèéã òýìäýãò òýìäýãòýýð èäýâõæ¿¿ëíý.
Shift+Right Arrow - Êóðñîðûí áàéðëàëààñ ºìíºõ òåêñòèéã òýìäýãò òýìäýãòýýð èäýâõæ¿¿ëíý.
Shift+Up Arrow - Êóðñîðûí áàéðëàëààñ äýýø ìºð ìºðººð òåêñòèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Shift+Down Arrow - Êóðñîðûí áàéðëàëààñ äîîø ìºð ìºðººð òåêñòèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Shift+Home - Êóðñîðûí áàéðëàëààñ ìºðèéí ýõëýë õ¿ðòýë êóðñîð èäýâõòýé áàéãàà ìºðèéí òåêñòèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Shift+End - Êóðñîðûí áàéðëàëààñ ìºðèéí òºãñãºë õ¿ðòýë êóðñîð èäýâõòýé áàéãàà ìºðèéí òåêñòèéã èäýâõæ¿¿ëíý.

á. Òåêñòèéã õóëãàíû òóñëàìæòàéãààð èäýâõæ¿¿ëýõ


Èäýâõæ¿¿ëýõ òåêñòèéí ýõýíä õóëãàíû çààãóóðûã áàéðëóóëàí õóëãàíû ç¿¿í òîâ÷ëóóðûã äàðààñòàéãààð òåêñòèéí
òºãñãºë õ¿ðòýë ÷èðýõ äàðàëò õèéíý.
Òåêñòèéí ¿ñãèéí õýìæýýã ººð÷ëºõ
à.
Ôîðìàòëàõ òåêñòýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Format/Font… êîìàíä ñîíãîíî.
Íýýãäýõ Select Font öîíõíû Size õýñãèéí æàãñààëòààñ òåêñòèéí ¿ñãèéí õýìæýýã ñîíãîíî. Çóðàã 5.9.2.

Çóðàã 5.9.2. Select Font öîíõ.


OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
á.
Ôîðìàòëàõ òåêñòýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
Format õýðýãñëèéí Size òàëáàðûí óòãûã ººð÷èëíº. Çóðàã 5.9.3.
Çóðàã 5.9.3. Format Toolbar õýðýãë¿¿ðèéí Size õýñýã.

Òåêñòèéí ºíãèéã ººð÷ëºõ


à.
1. Ôîðìàòëàõ òåêñòýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
2. Öýñíèé ìºðíººñ Format/Font… êîìàíä ñîíãîíî.
3. Íýýãäýõ Select Font öîíõíû Change Color… òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà. Çóðàã 5.9.3.
4. Íýýãäýõ Select Color öîíõîíä ºí㺺 òîõèðóóëíà. Çóðàã 5.9.4.

Çóðàã 5.9.4. Select Color õàðèëöàõ öîíõ.

5. OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.


6. Select Font öîíõíû OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.

á.
Ôîðìàòëàõ òåêñòýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
Format õýðýãñëèéí Text Color òîâ÷ëóóðûí äîîø çààñàí ñóì á¿õèé õýñýã äýýð äàðíà.
Íýýãäýõ ºí㺠ñîíãîëòûí òàëáàðò ººð÷ëºõ ºí㺺 ñîíãîíî. Çóðàã 5.9.5.

Çóðàã 5.9.5. ªí㺠ñîíãîëòûí òàëáàð.


â.
Ôîðìàòëàõ òåêñòýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
Format õýðýãë¿¿ðèéí Text Color òîâ÷ëóóðûí A ¿ñýã á¿õèé õýñýã äýýð äàðíà.
Íýýãäýõ Select Color öîíõîíä ºí㺺 òîõèðóóëíà. Çóðàã 5.9.4.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Òåêñòèéí ôîíòûã ººð÷ëºõ
à.
Ôîðìàòëàõ òåêñòýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Format/Font… êîìàíä ñîíãîíî.
Íýýãäýõ Select Font öîíõíû Font òàëáàðûí æàãñààëòààñ ººð÷ëºõ øðèôòèéíõýý íýðèéã ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý. Çóðàã
5.9.3.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
á.
Ôîðìàòëàõ òåêñòýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
Format õýðýãñëèéí Font æàãñààëòààñ øðèôòèéíõýý íýðèéã ñîíãîíî.
Òåêñòèéã õóóëàõ, 纺õ, áàðèìòàíä îðóóëàõ áîëîí çàâñðûí ñàíàõ îé
Áàðèìòûã áîëîâñðóóëàõàä õóóëàõ (Copy), 纺õ (Cut), áàðèìòàíä îðóóëàõ (Paste) ¿éëäýë íü àæëûã õºíãºâ÷èëäºã.

Copy êîìàíä
Õóóëàõ êîìàíäûã äàðààõ àðãààð ñîíãîæ áîëíî.

Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Open êîìàíä ñîíãîíî.


Ãàðûí Ctrl+C òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Edit õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé Copy òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.

Copy êîìàíäûã ñîíãîñíîîð èäýâõæ¿¿ëñýí òåêñòèéã Clipboard áóþó çàâñðûí ñàíàõ îéä õàäãàëíà. Ýõ òåêñò íü ÿìàð
íýãýí ººð÷ëºëòã¿é õýâýýð ¿ëäýíý.
Cut êîìàíä
Ǻºõ êîìàíäûã äàðààõ àðãààð ñîíãîæ áîëíî.

Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Cut êîìàíä ñîíãîíî.


Ãàðûí Ctrl+X òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Edit õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé Cut òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Cut êîìàíäûã ñîíãîñíîîð èäýâõæ¿¿ëñýí òåêñòèéã Clipboard áóþó çàâñðûí ñàíàõ îéä õàäãàëàõ áºãººä èäýâõæ¿¿ëñýí
òåêñò áàðèìòààñ óñòãàãäàíà.

Paste êîìàíä
Õóóëàõ êîìàíäûã äàðààõ 3 àðãààð ñîíãîæ áîëíî.

Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Paste êîìàíä ñîíãîíî.


Ãàðûí Ctrl+V òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Edit õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé Paste òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.

Paste êîìàíäûã ñîíãîñíîîð çàâñðûí ñàíàõ îéä õàäãàëñàí ìýäýýëëèéã êóðñîð èäýâõòýé áàéãàà áàéðëàëä îðóóëíà.
Çàâñðûí ñàíàõ îéä õàäãàëàãäñàí òåêñòýí ìýäýýëëèéã õýäýí ÷ óäàà Paste êîìàíäààð îðóóëæ áîëíî.

KWord ïðîãðàììûí ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã êîìàíäóóäûã öýñíèé õýðýãñë¿¿äýýð òàéëáàðëàÿ.

(Bold) ºðãºí áîëãîõ, ãàðûí Ctrl+B òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.

(Italic) íàëóó áîëãîõ, ãàðûí Ctrl+I òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.

(Underline) äîîãóóð çóðààñòàé áîëãîõ, ãàðûí Ctrl+U òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.

(Strike out) äóíäóóð çóðààñ îðóóëàõ,

(Superscript) òåêñòèéã çýðýã áàéäëààð îðóóëàõ,

(Subscript) òåêñòèéã èëòãýã÷ áàéäëààð îðóóëàõ

(Align Left) õýâòýý òýíõëýãèéí äàãóó ç¿¿í òèéø çýðýãö¿¿ëýõ,

(Align Center) õýâòýý òýíõëýãèéí äàãóó òºâä áàéðëóóëàõ,


(Align Right) õýâòýý òýíõëýãèéí äàãóó áàðóóí òèéø çýðýãö¿¿ëýõ,

(Align Block) ìºð òýíö¿¿ëýõ,

(List) äóãààðëàõ,

(Decrease Indent) äîãîë ìºð óðàãø øèëæ¿¿ëýõ,

(Increase Indent) äîãîë ìºð õîéø øèëæ¿¿ëýõ.

5.11 Çóðàã îðóóëàõ


Òåêñòèéí äóíä çóðàã îðóóëàí áàðèìò áîëîâñðóóëæ áîëíî.
Áàðèìòàíä çóðàã îðóóëàõûí òóëä:
Êîìàíäûã äàðààõ àðãààð ñîíãîíî.à. Öýñíèé ìºðíººñ Insert/Picture… êîìàíä ñîíãîíî. Çóðàã 5.10.1.Çóðàã 5.10.1.
Insert/Picture… êîìàíä.á. Ãàðûí F3 òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.â. Insert õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé Picture òîâ÷ëóóð äýýð
äàðíà.
Íýýãäýõ Insert Picture öîíõîíä äàðààõ ¿éëäëèéã õèéíý. jpeg, png, tiff ãýõ ìýò òºðëèéí çóðãèéí ôàéëûã îðóóëàõ
òîõèîëäîëä Choose Image òîâ÷ëóóð äýýð, áýëýí çóðãèéí ñàíãààñ çóðàã îðóóëàõ òîõèîëäîëä Choose Clipart òîâ÷ëóóð
äýýð òóñ òóñ äàðíà. Çóðàã 5.10.2.

Çóðàã 5.10.2. Insert Picture öîíõ.


Íýýãäýõ Choose Image öîíõîíä çóðãèéí ôàéëàà ñîíãîíî. Çóðàã 5.10.3.

Çóðàã 5.10.3. Choose Image öîíõ.

OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.


Íýýãäýõ Insert Picture öîíõîíä ñîíãîñîí çóðàã õàðàãäàõ áºãººä Insert Picture Inline ñîíãîëòûã èäýâõæ¿¿ëíý.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
5.12 Õ¿ñíýãòòýé àæèëëàõ
Õ¿ñíýãò îðóóëàõ
Êîìàíäûã äàðààõ àðãààð ñîíãîíî.à. Öýñíèé ìºðíººñ Insert/Table… êîìàíä ñîíãîíî. Çóðàã 5.10.1.á. Ãàðûí F5 òîâ÷ëóóð äýýð
äàðíà.â. Insert õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé Table òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Íýýãäýõ Insert Table öîíõîíä äàðààõ ¿éëäëèéã õèéíý.
à. Number of Rows: òàëáàðò õ¿ñíýãòèéí ìºðèéí òîîã äýýø áîëîí äîîø ÷èãëýñýí ñóì á¿õèé òîâ÷ëóóðûí òóñëàìæòàéãààð
îðóóëíà.
á. Number of Columns: òàëáàðò õ¿ñíýãòèéí áàãàíûí òîîã äýýø áîëîí äîîø ÷èãëýñýí ñóì á¿õèé òîâ÷ëóóðûí
òóñëàìæòàéãààð çààíà.

Çóðàã 5.11.1. Insert Table öîíõ.


Õ¿ñíýãòèéã èäýâõæ¿¿ëýõ
Õ¿ñíýãòèéí õ¿ðýý øóãàì äýýð õóëãàíû çààãóóðûã áàéðëóóëàõàä õóëãàíû çààãóóð ãàð õýëáýðòýé áîëîõ áºãººä ýíý
¿åä íýã äàðàëò õèéõ çàìààð èäýâõæ¿¿ëíý. Çóðàã 5.11.2.

Çóðàã 5.11.2. Õ¿ñíýãò èäýâõæñýí áàéäàë.

Õ¿ñíýãòýä ìºð îðóóëàõ


Õ¿ñíýãòèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Table/Insert Row… êîìàíä ñîíãîõ áóþó Table õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé Insert Row òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Çóðàã 5.11.3.

Çóðàã 5.11.3. Table/Insert Row… êîìàíä.

Íýýãäýõ Insert Row öîíõíû Insert New Rows òàëáàðò ìºð îðóóëàõ áàéðëàëûã çààíà. Çààñàí ìºðèéí ºìíº îðóóëàõ
òîõèîëäîëä Before, õîéíî îðóóëàõ òîõèîëäîëä After ñîíãîëòûã òóñ òóñ èäýâõæ¿¿ëíý. Çóðàã 5.11.4.

Çóðàã 5.11.4. Insert Row öîíõ.

Row: òàëáàðò øèíý ìºð îðóóëàõ ìºðèéí äóãààðûã çààíà.


OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Õ¿ñíýãòýä áàãàíà îðóóëàõ
Õ¿ñíýãòèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Table/Insert Column… êîìàíä ñîíãîõ áóþó Table õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé Insert Column òîâ÷ëóóð äýýð
äàðíà.
Íýýãäýõ Insert Column öîíõíû Insert New Column òàëáàðò áàãàíà îðóóëàõ áàéðëàëûã çààíà. Çààñàí áàãàíûí ºìíº
îðóóëàõ òîõèîëäîëä Before, õîéíî îðóóëàõ òîõèîëäîëä After ñîíãîëòûã òóñ òóñ õèéíý.

Çóðàã 5.11.5. Insert Column öîíõ.


Column: òàëáàðò øèíý áàãàíà îðóóëàõ áàãàíû äóãààðûã çààíà.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Õ¿ñíýãòèéí ìºð óñòãàõ
Õ¿ñíýãòèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Table/Delete Row… êîìàíä ñîíãîõ áóþó Table õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé Delete Row òîâ÷ëóóð äýýð
äàðíà.
Íýýãäýõ Delete Row öîíõíû Delete Row: òàëáàðò óñòãàõ ìºðèéí äóãààðûã çààíà. Çóðàã 5.11.6.
Çóðàã 5.11.6. Delete Row öîíõ.

Delete òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.


Õ¿ñíýãòèéí áàãàíà óñòãàõ
Õ¿ñíýãòèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Table/Delete Column… êîìàíä ñîíãîõ áóþó Table õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé Delete Column òîâ÷ëóóð
äýýð äàðíà.
Íýýãäýõ Delete Column öîíõíû Delete Column: òàëáàðò óñòãàõ áàãàíû äóãààðûã çààíà. Çóðàã 5.11.7.

Çóðàã 5.11.7. Delete Column öîíõ.

Delete òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà

Á¿ëýã VI
6.1KSpread ïðîãðàììûã õýðýãëýõ (Operation of KSpread)
KOffice áàãö ïðîãðàììûí KSpread íü õ¿ñíýãòýí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ ïðîãðàìì þì.
6.2 KSpread ïðîãðàììûã ñàíàõ îéä à÷ààëàõ
Äàðààõ àðãààð ïðîãðàììûã ñàíàõ îéä à÷ààëíà. ¯¿íä:
à.
K ¿ñýã á¿õèé ä¿ðñ äýýð äàðæ, ¿íäñýí öýñèéã íýýíý. Çóðàã 3.5.1
Íýýãäýõ æàãñààëòààñ Office/KSpread ïðîãðàììûã ñîíãîíî. Çóðàã 6.1.

Çóðàã 6.1. ¯íäñýí öýñíèé Office/ KSpread êîìàíä.


á.
Konqueror öîíõíîîñ KSpread ïðîãðàììûí .ksp òºðºëòýé ôàéëûã íýýâýë KSpread ïðîãðàìì àâòîìàòààð ñàíàõ îéä
à÷ààëàãäàõ áîëíî.
â.
KOffice áàãö ïðîãðàììûí Workspace ïðîãðàììààñ òóñ òóñ ñàíàõ îéä à÷ààëæ áîëíî.

6.3 Óðüä÷èëñàí ñîíãîëòûí öîíõ (Choose window)


Choose window öîíõ íü KSpread ïðîãðàììûã ñàíàõ îéä à÷ààëàõàä äýëãýöýíä íýýãäýõ áºãººä àíõ óäààãàà KSpread
ïðîãðàììûã íýýæ àæèëëóóëæ áàéãàà òîõèîëäîëä:
Start with an empty document ñîíãîëòûã èäýâõæ¿¿ëíý. Çóðàã 6.2.

Çóðàã 6.2. Óðüä÷èëñàí ñîíãîëòûí Choose öîíõ.


OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Óã öîíõíû:
Open an existing document - ªìíº ¿¿ñãýí õàäãàëñàí äóðûí òºõººðºìæ äýýðýýñ ôàéëûã íýýõýä,
Open a recent document – Õàìãèéí ñ¿¿ëä àæèëëàñàí áàðèìòóóäààñ ñîíãîí íýýõýä,
Start with an empty document – Øèíýýð õîîñîí áàðèìò ¿¿ñãýí àæèëëàõàä ¿åä òóñ òóñ õýðýãëýãäýíý.
6.4 KSpread ïðîãðàììûí öîíõíû á¿òýö
KSpread ïðîãðàììûí öîíõ íü äàðààõ á¿òýöòýé áàéíà. Çóðàã 6.3.1.

Çóðàã 6.3.1. KSpread ïðîãðàììûí öîíõ.

Ãàð÷ãèéí ìºð
Öýñíèé ìºð
Õýðýãñëèéí ìºð
Òîìú¸îíû ìºð
Spread Sheet áóþó àæëûí õóóäàñ

Ãàð÷ãèéí ìºð áóþó Titlebar. KSpread ïðîãðàììûí ãàð÷ãèéí ìºð èäýâõòýé áàéãàà áàðèìòûí ôàéëûí çàì, íýð, ººð÷ëºëò
îðñîí ýñýõèéã ¿ç¿¿ëñýí ìýäýýëýë áîëîí ïðîãðàììûí íýðèéã õàðóóëíà. Ãàð÷ãèéí ìºðèéí òºãñãºëä ïðîãðàììûí öîíõûã
æèæèãð¿¿ëýõ, òîìñãîõ, áàãàñãàõ, õààõ òîâ÷ëóóðóóä òóñ òóñ áàéðëàíà.

Öýñèéí ìºð áóþó Menubar. KSpread ïðîãðàììûí ¿íäñýí ôóíêö, òîõèðãîîíû êîìàíäóóäûã àãóóëíà.

Õýðýãñëèéí ìºð áóþó Toolbar. KSpread ïðîãðàììûí ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã êîìàíäûã ä¿ðñ õýëáýðýýð èëýðõèéëäýã.
Õýðýãñýë äýýð õóëãàíû çààãóóðûã áàéðëóóëáàë òóõàéí õýðýãñëèéí òàëààðõè òîâ÷ ìýäýýëýë ãàðíà. ¯éëäëèéã íýã
äàðàëòààð ñîíãîíî. Õýðýãñëèéí ñóë ãàçàðò õóëãàíû áàðóóí òîâ÷ëóóðûã äàðæ íýýãäýõ æàãñààëòààñ öîíõîíä
áàéðëàõ áàéðëàë, ä¿ðñèéí õýìæýý çýðãèéã òîõèðóóëàí ººð÷ëºõ áîëîìæòîé.
Õýðýãñë¿¿äèéã ã¿éöýòãýõ ¿éëäëèéí ÷èãëýëýýð íü á¿ëýãëýí õýä õýäýí õýñýã áîëãîí ¿ç¿¿ëñýí áàéõ áºãººä öýñíèé
ìºðíººñ Settings êîìàíäûã ñîíãîí íýýãäýõ öýñíýýñ äýëãýöýíä õàðàãäàõ ýñýõèéã íü òîäîðõîéëíî. Æèøýýëáýë, File Toolbar
íü øèíý áàðèìò ¿¿ñãýõ, ôàéë íýýõ, õàäãàëàõ ãýõ ìýò ôàéëòàé àæèëëàõ õýðýãñë¿¿äèéã àãóóëñàí áàéõàä, Edit
Toolbar íü ¿éëäëèéã áóöààõ, òåêñò õóóëàõ, 纺õ, óñòãàõ, õ¿ñíýãòýýñ ìºð áîëîí áàãàíûã íýìýõ, õàñàõ, ýðýìáýëýõ,
ãðàôèê îðóóëàõ ãýõ ìýò õýðýãñë¿¿äèéã àãóóëíà. File Toolbar õýðýãñëèéã äýëãýöýíä õàðàãäàõ ýñýõèéã
òîäîðõîéëîõûí òóëä öýñíèé ìºðíººñ Settings êîìàíäûã ñîíãîí íýýãäýõ öýñíýýñ Show File Toolbar êîìàíäûã ñîíãîíî. Çóðàã
6.3.2.

Çóðàã 6.3.2. ¯íäñýí öýñèéí Settings öýñ.

Òîìú¸îíû ìºð. Í¿äíèé õàÿã áîëîí òîìú¸î îðóóëíà.

SpreadSheet áóþó àæëûí õóóäàñ. KSpread ïðîãðàììûí àæëûí õóóäàñ íü äàðààõ õýñã¿¿äýýñ òîãòîíî. ¯¿íä:
̺ð áîëîí áàãàíà (Rows and Columns)
̺ð áà áàãàíà òóñ á¿ð ººð ººðèéí íýð õàÿãòàé. ̺ðèéã 1, 2, 3 …, áàãàíûã À, B, C, D ãýõ ìýòýýð íýðëýíý.
Scroll bar
Õóóäñûã õýâòýý áîëîí áîñîî òýíõëýãèéí äàãóó ã¿éëãýí õàðàõàä àøèãëàíà.
Table áóþó àæëûí òàëáàð
Ýíýõ¿¿ òàëáàðò õ¿ñíýãòýí ìýäýýëëýý îðóóëíà. Õ¿ñíýãòýí ìýäýýëëèéí ñîíãîñîí òºëºâ áàéäëûã õàðàõ áîëîí ìºð áà
áàãàíûã 纺õ, õóóäñàíä îðóóëàõ ãýõ ìýò õ¿ñíýãòýí ìýäýýëëèéã áîëîâñðóóëíà. Çóðàã 6.3.3.

Çóðàã 6.3.3. Table.


6.6 KSpread ïðîãðàììûí õýðýãñë¿¿äèéí òóõàé
File Toolbar
Øèíý áàðèìò ¿¿ñãýõ, ôàéë íýýõ, õàäãàëàõ, õýâëýõ ãýõ ìýò ôàéëòàé àæèëëàõ õýðýãñë¿¿äèéã àãóóëíà.
Edit Toolbar
¯éëäëèéã áóöààõ, òåêñò õóóëàõ, 纺õ, óñòãàõ, õ¿ñíýãòýýñ ìºð áîëîí áàãàíûã íýìýõ, õàñàõ, ýðýìáýëýõ, ãðàôèê
îðóóëàõ ãýõ ìýò õýðýãñë¿¿äèéã àãóóëíà.
Math Toolbar
Õ¿ñíýãòýíä òîìú¸î îðóóëàõ, íýìýõ, õàñàõ ¿éëäýë áîëîí ìàòåìàòèêèéí ôóíêöóóäûã îðóóëàõ õýðýãñë¿¿äèéã àãóóëíà.
Format Toolbar
Òåêñòèéí ôîíò ñîíãîõ, òîäðóóëàõ, íàëóóãààð áè÷èõ, òåêñòèéí ºí㺠ñîëèõ, õýìæýýã ººð÷ëºõ çýðýã òåêñòèéã ôîðìàòëàõ
õýðýãñë¿¿äûã àãóóëíà.
Color/Border Toolbar
Õ¿ñíýãòèéí õ¿ðýý øóãàìûã çóðàõ, øóãìûí ºí㺠îðóóëàõ, äýâñãýð ºí㺠îðóóëàõ õýðýãñë¿¿äèéã àãóóëíà.

6.7 KSpread ïðîãðàììààñ ãàðàõ


Äàðààõ àðãóóäààð ïðîãðàììààñ ãàð÷ áîëíî.
Öýñíèé ìºðíººñ File/Quit êîìàíä ñîíãîíî. Çóðàã 6.5.

Çóðàã 6.5. File öýñ.

Ãàðûí Alt+F4 òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.


Ãàð÷ãèéí ìºðèéí ÷àãò á¿õèé òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
6.8 Øèíýýð áàðèìò ¿¿ñãýõ
à. Öýñíèé ìºðíººñ File/New êîìàíä ñîíãîíî.á. Ãàðûí Ctrl+N òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.â. File õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé New
òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Íýýãäýõ Choose öîíõíû Start with an empty document ñîíãîëòûã èäýâõæ¿¿ëíý. Çóðàã 6.2.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
6.9 Áàðèìòûã íýýõ
Äàðààõ àðãóóäààð áàðèìòûã íýýæ áîëíî.
à. ªìíº ¿¿ñãýí õàäãàëñàí ôàéëûã íýýõäýý
à. Öýñíèé ìºðíººñ File/Open êîìàíä ñîíãîíî.á. Ãàðûí Ctrl+O òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.â. File õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé New
òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Íýýãäýõ Open Document öîíõíû pop-up öýñýíä ôàéë õàäãàëñàí êàòàëîãèéí íýðèéã çààíà. ¯¿íèé òóëä: Open
Document öîíõíû (Home Directory) òîâ÷ëóóð äýýð äàðñíààð Home Directory êàòàëîãò øèëæèíý. Pop-up öýñýíä
/mnt/cdrom, /mnt/floppy õýìýýí ñîíãîñíîîð êîìïàêò áîëîí óÿí äèñê äýýðõ ôàéë áîëîí êàòàëîãèéí æàãñààëòûã õàðíà.
Çóðàã 6.7.1.

Çóðàã 6.7.1. Open Document öîíõ.

Open Document öîíõíû ç¿¿í òàëûí òàëáàðò èäýâõòýé äèñê òºõººðºìæ äýõ ôàéë áîëîí êàòàëîãèéí æàãñààëò
õàðàãäàõ áºãººä êàòàëîãèéí íýð äýýð õî¸ð äàðàëò õèéõ çàìààð êàòàëîãèéã íýýíý. Ôàéëûí íýðèéã èäýâõæ¿¿ëáýë
Open Document öîíõíû áàðóóí òàëä îðøèõ òàëáàðò ôàéëûí àãóóëàãà íü õàðàãäàõ áîëîìæòîé. Ýíýõ¿¿ òàëáàðò íýýõ
ôàéëûí íýðèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
á. Ñ¿¿ëä ¿¿ñãýñýí áîëîí ººð÷ëºëò îðóóëàí õàäãàëñàí ôàéëûã íýýõ
Öýñíèé ìºðíººñ File/Open Recent êîìàíäûã ñîíãîíî. Çóðàã 6.7.2.
Íýýãäýõ æàãñààëòààñ ôàéëûíõàà íýðèéã ñîíãîíî.

Çóðàã 6.7.2. File/Open Recent êîìàíä.


6.10 KS Áàðèìòûã õàäãàëàõ
Áàðèìòûã Save, Save As… ãýñýí êîìàíäóóäààð õàäãàëæ áîëíî. Save êîìàíäûã äàðààõ 3 àðãààð ñîíãîæ áîëíî.
Öýñíèé ìºðíººñ File/Save êîìàíä ñîíãîíî.
Ãàðûí Ctrl+S òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
File õýðýãñëýýñ ä¿ðñ á¿õèé Save òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Save As… êîìàíäààð ôàéëûã äàõèí ººð íýðýýð, ººð êàòàëîãò õàäãàëäàã. Ýíýõ¿¿ êîìàíäûã äàðààõ áàéäëààð
áèåë¿¿ëíý.
File/Save As… êîìàíäûã ñîíãîíî. ªìíº íýð ºã÷ õàäãàëààã¿é ôàéëûí õóâüä Save êîìàíäûã ñîíãîâîë óã êîìàíäûã ñîíãîñîíòîé
èæèëõýí öîíõ íýýãäýíý.
Íýýãäýõ Save document as öîíõíû pop-up öýñýíä õàäãàëàõ êàòàëîãèéã çààíà.Çóðàã6.8.
Çóðàã 6.8. Save document as öîíõ.

Location òàëáàðò ôàéëûíõàà íýðèéã îðóóëíà.


Filter òàëáàðò ôàéëûí òºðëèéã çààíà. KSpread áàðèìòûí õóâüä ôàéëûí òºðëèéã KSpread õýìýýí ñîíãîíî.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.

Æè÷: KSpread ïðîãðàììààð áîëîâñðóóëàãäñàí ôàéë íü .ksp ºðãºòãºëòýé áàéäàã.

6.11 Õ¿ñíýãòýí ìýäýýëëèéã çàñâàðëàõ


Õ¿ñíýãòýíä ìýäýýëýë îðóóëàõ
̺ð áà áàãàíà (Rows and Columns) áóþó àæëûí õóóäàñ òàëáàðò òîî áîëîí ìýäýýëýë îðóóëíà. ¯¿íèé òóëä í¿äýíä íýã
äàðàëò õèéõ çàìààð êóðñîðûã èäýâõæ¿¿ëæ áè÷íý.
Í¿äèéã èäýâõæ¿¿ëýõ
Àæëûí òàëáàð äàõ õ¿ñíýãòýí ìýäýýëëèéã äàõèí çàñâàðëàõûí òóëä ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëäýã. Èäýâõæ¿¿ëñýí í¿ä íü òîä
õ¿ðýýòýé áîëæ, òóõàéí í¿äýí äýõ ìýäýýëýë á¿õëýýðýý èäýâõæèõ áîëíî. Çóðàã 6.9.1.
Çóðàã 6.9.1. Èäýâõæ¿¿ëñýí áîëîí èäýâõæ¿¿ëýýã¿é í¿ä.
Í¿äèéã ãàðààñ áîëîí õóëãàíû òóñëàìæòàéãààð ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé.
à. Í¿äèéã ãàðààñ èäýâõæ¿¿ëýõ
Shift+Left Arrow - Êóðñîðûí áàéðëàëààñ õîéø í¿äèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Shift+Right Arrow - Êóðñîðûí áàéðëàëààñ óðàãø í¿äèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Shift+Up Arrow - Êóðñîðûí áàéðëàëààñ äýýø í¿äèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
Shift+Down Arrow - Êóðñîðûí áàéðëàëààñ äîîø í¿äèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
á. Í¿äí¿¿äèéã õóëãàíû òóñëàìæòàéãààð èäýâõæ¿¿ëýõ
Èäýâõæ¿¿ëýõ í¿äí¿¿äèéíõýý ýõëýëèéí í¿äýíä õóëãàíû çààãóóðûã áàéðëóóëàí õóëãàíû ç¿¿í òîâ÷ëóóðûã
äàðààñòàéãààð õ¿ñíýãòèéí (í¿äí¿¿äèéí) òºãñãºë õ¿ðòýë ÷èðýõ äàðàëò õèéíý.
Õ¿ñíýãòèéí ¿ñãèéí õýìæýý ººð÷ëºõ
à.
Ôîðìàòëàõ í¿äýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Format/Cell Layout êîìàíä ñîíãîíî.
Íýýãäýõ Cell Layout öîíõíû Text õóóäñûã íýýíý. Çóðàã 6.9.2.
Íýýãäýõ õýñãèéí Size õýñãèéí æàãñààëòààñ òåêñòèéí ¿ñãèéí õýìæýýã ñîíãîíî.
Çóðàã 6.9.2. Cell Layout öîíõíû Text õóóäàñ.

OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.


á.Ôîðìàòëàõ í¿äí¿¿äýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
Format õýðýãñëèéí Size òàëáàðûí óòãûã ººð÷èëíº. Çóðàã 6.9.3.

Çóðàã 6.9.3. Format õýðýãñëèéí Size õýñýã.

Òåêñòèéí ºíãèéã ººð÷ëºõ


à.
1. Ôîðìàòëàõ í¿äí¿¿äèéã ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
2. Öýñíèé ìºðíººñ Format/ Cell Layout êîìàíä ñîíãîíî.
3. Íýýãäýõ Cell Layout êîìàíäààñ Text õóóäñûã íýýíý. Çóðàã 6.9.2.
4. Íýýãäýõ Text õóóäàñíû Text Color òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
5. Íýýãäýõ Select Color öîíõîíä ºí㺺 òîõèðóóëíà. Çóðàã 6.9.4.

Çóðàã 6.9.4. Select Color õàðèëöàõ öîíõ.

6. OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.


7. Text õóóäàñíû OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
á.
1. Ôîðìàòëàõ í¿äýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
2. Format õýðýãñëèéí Text Color òîâ÷ëóóðûí äîîø çààñàí ñóì á¿õèé õýñýã äýýð äàðíà.
3. Íýýãäýõ ºí㺠ñîíãîëòûí òàëáàðò ººð÷ëºõ ºí㺺 ñîíãîæ áîëíî. Çóðàã 6.9.5.

Çóðàã 6.9.5. ªí㺠ñîíãîëòûí òàëáàð.


â.
1. Ôîðìàòëàõ òåêñòýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
2. Format õýðýãñëèéí Text Color òîâ÷ëóóðûí A ¿ñýã á¿õèé õýñýã äýýð äàðíà.
3. Íýýãäýõ Select Color öîíõîíä ºí㺺 òîõèðóóëíà. Çóðàã 6.9.4.
4. OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Ôîíòûã ººð÷ëºõ
à.
Ôîðìàòëàõ òåêñòýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
Öýñíèé ìºðíººñ Format/Cell Layout êîìàíä ñîíãîíî.
Íýýãäýõ Cell Layout öîíõíû Text õóóäñûã íýýíý.
Íýýãäýõ Text õóóäàñíû Family òàëáàðûí æàãñààëòààñ ººð÷ëºõ øðèôòèéíõýý íýðèéã ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý. Çóðàã
6.9.2.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
á.
Ôîðìàòëàõ í¿äýý ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
Format õýðýãñëèéí Font æàãñààëòààñ øðèôòèéíõýý íýðèéã ñîíãîíî.

Çóðàã 6.9.6. Format õýðýãñëèéí Font æàãñààëò.


6.12 Òåêñòèéã õóóëàõ, 纺õ, áàðèìòàíä îðóóëàõ áîëîí çàâñðûí ñàíàõ îé
KSpread ïðîãðàììûí õóóëàõ (Copy), 纺õ (Cut), áàðèìòàíä îðóóëàõ (Paste) ¿éëäýë íü KWord ïðîãðàììòàé èæèë. Ǻâõºí
ñîíãîãäîæ áàéãàà ìýäýýëýë íü í¿ä áîëîí í¿äýí äýõ òåêñò ìýäýýëýë áàéíà.

Special Paste
Ýíýõ¿¿ êîìàíäààð çàâñðûí ñàíàõ îéä áàéãàà ìýäýýëëèéã áàðèìòàíä òîäîðõîé íºõöëèéí äàãóó îðóóëäàã. Æèøýýëáýë,
òåêñòèéí ôîðìàòûã áàðèìòàíä îðóóëúÿ ãýâýë:
Öýñíèé ìºðíººñ Edit/Special Paste… êîìàíä ñîíãîíî.
Íýýãäýõ Special Paste öîíõíû Paste what: òàëáàðò Format ñîíãîëòûã õèéíý.
OK òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Ýðýìáýëýõ
Ýðýìáýëýëò õèéõ ìóæàà ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
ªñºõ äàðààëëààð ýðýìáýëýõ òîõèîëäîëä öýñíèé ìºðíººñ Data/Sort increasing, áóóðàõ äàðààëëààð ýðýìáýëýõ
òîõèîëäîëä öýñíèé ìºðíººñ Data/Sort decreasing êîìàíäûã òóñ òóñ ñîíãîíî.
Íèéëáýð îëîõ
Íèéëáýð ãàðãàõ í¿äýý ñîíãîíî.
Math êîìàíäûã õýðýãñëýýñ AutoSum òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Ñîíãîñîí í¿äýíä áîëîí òîìú¸îíû ìºðºíä =Sum() òîìú¸î àâòîìàòààð îðíî.
Íèéëáýð îëîõ ìóæèéã õóëãàíû ÷èðýõ äàðàëòààð ñîíãîí èäýâõæ¿¿ëíý.
Ãàðûí Enter òîâ÷ëóóð äýýð äàðíà.
Á¿ëýã VII
7.1 Èíòåðíýò áðîóçåð Mozilla ïðîãðàììûã õýðýãëýõ
Mozilla íü èíòåðíýò áðîóçåð ïðîãðàìì þì. ªºðººð õýëáýë èíòåðíýòýä õîëáîãäîí àæèëëàõäàà ýíýõ¿¿ ïðîãðàììûã
àøèãëàäàã ãýñýí ¿ã þì. ¯¿íòýé èæèë õýä õýäýí ïðîãðàìì áàéäàã áà ýäãýýðèéí äîòðîîñ Mozilla –ã ñîíãîæ áàéãàà áîëíî.
7.2 Mozilla ïðîãðàììûã ñàíàõ îéä à÷ààëàõ
Äàðààõ áàéäëààð ïðîãðàììûã ñàíàõ îéä à÷ààëíà.
K ¿ñýã á¿õèé ä¿ðñ äýýð äàðæ, ¿íäñýí öýñèéã íýýíý.
Íýýãäýõ æàãñààëòààñ Internet/Mozilla ïðîãðàììûã ñîíãîíî.
Çóðàã 7.1.
Çóðàã 7.1. Mozilla ïðîãðàììûí öîíõ
7.3 Mozilla ïðîãðàììûí öîíõíû á¿òýö
Ãàð÷ãèéí ìºð áóþó Titlebar. Mozilla ïðîãðàììûí ãàð÷ãèéí ìºð íü èäýâõèòýé áàéãàà èíòåðíýò õóóäàñíû òàëààðõ òîâ÷
ìýäýýëëèéã õàðóóëíà. .
Ãàð÷èãèéí ìºðèéí òºãñãºëä ïðîãðàììûí öîíõûã æèæèãð¿¿ëýõ, òîìñãîõ, áàãàñãàõ, áóóëãàõ, õààõ òîâ÷ëóóðóóä òóñ
òóñ áàéðëàíà. Çóðàã 2.
Öýñèéí ìºð áóþó Menubar. KSpread ïðîãðàììûí ¿íäñýí ôóíêö, òîõèðãîîíû êîìàíäóóäûã àãóóëíà.
Çóðàã 7.2.2.

Öýñíèé ìºðººñ à÷ õîëáîãäîë á¿õèé õýä õýäýí öýñíèé òàëààð òîäîðõîé àâ÷ ¿çüå. Áóñàä ¿ëäñýí öýñí¿¿äèéã Help áóþó
òóñëàìæèéí öýñíýýñ òîäðóóëàí ñóäàëíà óó.
File öýñ
File öýñ íü õàìãèéí ºðãºí õýðýãëýãäýõ êîììàíäóóäûã àãóóëñàí áàéäàã.
Çóðàã 7.2.3.

New äýä öýñ äîòîð Navigator Window íü øèíýýð öîíõ íýýíý, Navigator Tab íü øèíýýð tab öîíõ ¿¿ñãýíý.
Open File íü òóõàéí êîìïüþòåð äýýð áàéãàà ôàéëûã íýýæ õàðàõàä çîðèóëàãäñàí äýä öýñ þì.
View öýñ
Ýíýõ¿¿ öýñ íü Mozilla ïðîãðàììûí öîíõíû á¿òöèéã ººð÷ëºõ, ¿ñãèéí õýìæýýã ººð÷ëºõ, òýìäýãòèéí êîäûã ººð÷ëºõ ¿¿ðýã
çîðèóëàëò á¿õèé äýä öýñí¿¿äýýñ á¿ðäýíý.
Show/Hide íü öîíõîíä õàðàãäàõ õýðýãñëèéã õàðóóëàõ ýñýõèéã çààæ ºãíº.
Text Zoom íü ¿ñãèéí õýìæýýã ººð÷ëºíº.
Character Coding íü òýìäýãòèéí êîäûã ººð÷ëºíº. Æèøýý íü Åâðîïûí çàðèì õýë èæèë êîä÷èëîëòîé áàéõàä Îðîñ, Õÿòàä
ßïîí ãýõ ìýò õýë ººð àðãà÷ëàëààð êîä÷èëîãääîã.

Á¿ëýã VIII
8.1 terminal-ä àøèãëàãäàõ êîììàíä
pwd Энэ command нь танийг аль директорт байгааг харуулана.
Жишээ нь: pwd [enter] дарахад танийг аль директорт байгааг харуулана.
ls –[options] (list)Идэвхèтэй байгаа директоðûí äîòîðõèéã харна.
options:
a уг директорт байгаа бүх файлийг харна.
t уг директорт байгаа хамгийн сүүлд өөрчилсөн файлийг харна.
u уг директорт байгаа файлуудаас хамгийн сүүлд хэзээ харсаíûг харуулана.
l file-ийг бүтэн үзүүлэлтээр харна.
Жишээ нь: ls –a [enter] дарна. Ингэхэд shell- дээр тухайн директорт áайгаа бүх файл гарна.
drwxy - x-y 3 root root 4096 date hello
d= Файлын хөл ямар төрлийн файл болохыг энэ зааж өгнө.
d – ийн оронд ердийн(-) файл гэсэн үг
L- байвал нийтийн файл
rwx-x –y Хандах эрхийг зааж өгнө.
-x-= home loop -д хандах эрх нь группээр байна.
r -= Хэрэглэгч унших эрхтэй.
w-= Хэрэглэгч өөрчилөлт хийх эрхтэй
x-= Хэрэглэгч файлаа өөрчилөх эрхтэй
Файлд хандах эрхийг өөрчлөх
chmod-=хандах эрхийг өөрчлөнө.
q+w- = бичэх эрхийг нэмэж өгөх
ф-x- = хасах эрхийг өгөх
4096 - = Файлын хэмжээ юм.
date- =Он сар өдөр юм.cd (cha nge director)
Директор хооронд шилжүүлдэг command.
Жишээ нь: cd .. [enter] дарахад тухайн директорийн Parent директор луу
шилжинэ.Харин cd [enter] дарахад тухайн директорийн Child
директор луу шилжинэ.
mkdir (makedirector) Энэ command нь шинээр folder үүсгэнэ.
Жишээ нь: mkdir [enter] дарахад тухайн идэвхтэй байгаа
директорт myfolder гэсэн folder үүснэ.
rmdir (removedirector) Энэ command нь folder ycтгадаг.
Жишээ нь: rmdir [enter] дарахад тухайн идэвхтэй байгаа директорт myfolder гэсэн folder-ийг устгана.
find Энэ command нь folder болон file –ийг хайна.
Жишээ нь: find conio.h [enter] дарахад тухайн директороос child директороос хайна.
man Name –д бичигдсэн command-ийн тайлбарыг гаргана.
Жишээ нь: man ls [enter] дарахад ls command-ийн тайлбарыг гаргана.
vi Энэ command нь бөгөөд text file үүсгэн, мөн file íээнэ.
Жишээ нь: vi bat.txt [enter] дарахад тухайн идэвõèтэй байгаа директорт
bat.txt нэртэй text файл үүсгэнэ. Энэ editor дотроо олон command-уудтай
бөгөөд ESÑ +a [enter] дарахад тухайн file дээр ажиллаж болох бөгөөд мөн
ESÑ+shift+; [enter] дарахад тухайн нээсэн file идэвхèгүй болно. Ингэхэд нь
wq [enter] дарахад file-ийг хадгалаад гарна. Харин q [enter] дарахад
хадгалах уу? гэж асууна. q! [enter] дарахад шууд гарна.
gcc -[options] Энэ êîììàíä нь source file-д compile хийнэ.
Options:
o энэ нь binary file үүсгэдэг.
Жишээ нь: gcc –o hello hello.c [enter] дарахад hello.c file-ийн hello гэсэн binary file үүсгэдэг.
./ êîììàíä нь compile хийсэн file-ийг ажиллуулана.
Жишээ нь: ./ hello [enter] дарахад уг hello гэсэн file ажиллана.
who system-д ÿмар хэрэглэгч хандаж байгааг харуулана.
Жишээ нь: who [enter] дарна.
who am i та өөрийгөө ÿмар эрхээр орсныг харуулана.
Жишээ нь: who am i [enter] дарна.
where is Уг файлийг хаана байгааг заана.
Жишээ нь: whereis conio.h [enter] дарахад conio.h энэ файлийг хаана байгааг заана.
adduser Шинэ хэрэглэгч нэмж оруулана.
Жишээ нь: adduser bat [enter] дарахад bat гэсэн хэрэглэгч үүсэнэ.
passwd (password) Хэрэглэгчидэд түлхүүр үг оруулана.
Жишээ нь: passwd bat [enter] дарахад password oруул гэсэн үг гарч ирэх
бөгөөд хоёр удаа оруулаад bat нэртэй хэрэглэгчид password орно.
ln -[options] filename нэртэй file-д link хийнэ.
options:
-s soft link хийнэ. Энэ link нь линклэсэн file-ийн зөвхөн нэрийг авсан
байх бөгөөд доторх мэдээлэл нь нэг байна. Link хийлгүүлсэн file-ийг
устгавал дагаад устана. Харин options-ийг хоосон орхиод бичвэл hard link
болох бөгөөд ÿлгаа нь Link хийлгүүлсэн file-ийг устгавал дагаж устахгүй.
Жишээ нь: ln –s bat.txt [enter] дарахад тухайн директорт bat.txt гэсэн (өнгө нь
өөр) файл үүсэнэ.
rm энэ command нь file –ийг устгана.
Жишээ нь: rm bat.txt [enter] дарахад bat.txt file-ийг устгана.Директор устгах.
Шелë ашиглаж хоосон директор устгахдаа rmdir гэсэн команд ашиглана.
Хэрвээ хоосон биш бол rm –rf команд ашгилна.
Директор хооронд шилжүүлдэг êîìàíä
Жишээ нь: cd .. [enter] дарахад тухайн директорийн Parent директор луу
шилжинэ.Харин cd [enter] дарахад тухайн директорийн Child
директор луу шилжинэ.
rmdir Энэ command нь folder ycтгадаг.
Жишээ нь: rmdir [enter] дарахад тухайн идэвхтэй байгаа
директорт myfolder гэсэн folder-ийг устгана.
ffind Энэ command нь folder болон file –ийг хайна.
Жишээ нь: find conio.h [enter] дарахад тухайн директороос child директороос хайна.
man Name –д бичигдсэн êîìàíäûí тайлбарыг гаргана.
Жишээ нь: man ls [enter] дарахад ls êîìàíäûн тайлбарыг гаргана.
vi Энэ command нь texteditor бөгөөд òåêñò ôàéë үүсгэн,ìөн ôàéë нээнэ.
Жишээ нь: vi bat.txt [enter] дарахад тухайн идэвхтэй байгаа директорт bat.txt
нэртэй text файл үүсгэнэ. Энэ editor дотроо олон command-уудтай бөгөөä
ESC +a [enter] дарахад тухайн file дээр ажиллаж болох бөгөөд мөн ESC
shift+; [enter] дарахад тухайн нээсэн ôàéë идэвхгүй болно. Ингэхэд нь wq
[enter] дарахад file-ийг хадгалаад гарна. Харин q [enter] дарахад хадгалах
уу? гэж асууна. q! [enter] дарахад шууд гарна.
gcc -[options] Энэ command нь source file-д compile хийнэ.
Options: o энэ нь binary file үүсгэдэг.
Жишээ нь: gcc –o hello.c [enter] дарахад hello.c file-ийн hello гэсэн binary file үүсгэдэг.
passwd Хэрэглэгчидэд түлхүүр үг оруулана.
Жишээ нь: passwd bat [enter] дарахад password oруул гэсэн үг гарч ирэх
бөгөөд хоёр удаа оруулаад bat нэртэй хэрэглэгчид password орно.
cal2 = гэвэл 2-р сарыг харуулна.
cal3 = гэвэл 3-р сарыг харуулна.
cal4 = гэвэл 4-р сарыг харуулна.
cal5 = гэвэл 5-р сарыг харуулна.
cal12 = гэвэл 12-р сарыг харуулна.
2007 = гэвэл 2007 оны сарууд дэлгэцээр хурдан гүйгээд
kill system-д ажиллаж байгаа ïроöессийг зогсооно.
Жишээ нь: kill tcsh [enter] дарахад tcsh shell-ийг зогсооно.

You might also like